ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΛΟΓΩ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ Μέρος Β

ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΜΗΜΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΜΟΝΙΜΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΛΟΓΩ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ Μέρος Β Σοφία Βυζοβίτη (αρχιτέκτων) Θεοδώρα Καραμανλή (οικονομολόγος) Γαρυφαλλιά Κατσαβουνίδου (αρχιτέκτων) Παρασκευή Κούρτη (αρχιτέκτων) Nτίνα Μπασιάκου (αρχιτέκτων) Μαρία Ράσκου (αρχιτέκτων) Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης (νομικός) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2006

Περιεχόμενα Μέρος Α Πρόλογος Ι. Εισαγωγή: Μετανάστες στην Ελλάδα Θεοδώρα Καραμανλή ΙΙ. Θεσμικό πλαίσιο για την μετανάστευση και την παλιννόστηση: Δίκαιο, Εκπαίδευση, Λατρευτικές Πρακτικές Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης ΙΙΙ. Μετανάστες στη Θεσσαλονίκη: Το προφίλ, η δομή της οικογένειας, η εκπαίδευση των παιδιών τους, οι προθέσεις τους, η απασχόληση και οι συνθήκες διαβίωσής τους Θεοδώρα Καραμανλή ΙV. Δημογραφικά στοιχεία για τους μετανάστες και τους παλιννοστούντες ομογενείς στο Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης Γαρυφαλλιά Κατσαβουνίδου & Παρασκευή Κούρτη Μέρος B V. Νικόπολη, Ευξεινούπολη και οι άλλες Νέες Πολιτείες. Σενάρια κατοίκησης μεταναστών στα δυτικά όρια της πόλης. Παρασκευή Κούρτη & Γαρυφαλλιά Κατσαβουνίδου VI. Πιάτσες, στέκια και μπαχτσέδες: Πολυ-πολιτισμική συγκατοίκηση στους δημόσιους χώρους της Θεσσαλονίκης Σοφία Βυζοβίτη, Κωνσταντίνα Μπασιάκου, Μαρία Ράσκου VΙΙ. Συμπεράσματα Προτάσεις Ευχαριστίες Βιογραφικά Σημειώματα

Κεφάλαιο V Νικόπολη, Ευξεινούπολη και οι άλλες Νέες Πολιτείες. Σενάρια κατοίκησης μεταναστών στα δυτικά όρια της πόλης. Παρασκευή Κούρτη & Γαρυφαλλιά Κατσαβουνίδου ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 1

Νικόπολη, Ευξεινούπολη και οι άλλες Νέες Πολιτείες. Σενάρια κατοίκησης μεταναστών στα δυτικά όρια της πόλης. Νέες Πολιτείες Ι: Νικόπολη Στα δυτικά όρια της πόλης Σε όλη την νεότερη ιστορία της Ελλάδας, η δημιουργία περιοχών αυθαιρέτων στα όρια των μητροπολιτικών κέντρων της χώρας αποτελεί έναν πρωταρχικό μηχανισμό άτυπης πολεοδομικής επέκτασης και συνδέεται με την συγκέντρωση στα αστικά κέντρα μεγάλου αριθμού προσφύγων και μεταναστών κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα. Μπορούμε σήμερα να δούμε την επιβεβαίωση του παραπάνω κανόνα σε όλο το δυτικό όριο της πόλης της Θεσσαλονίκης. Η δυτική «εκτός των τειχών» περιοχή της Θεσσαλονίκης που περιγραφόταν ως «θλιβερά έρημη» 1 από τα οδοιπορικά των αρχών του αιώνα και εκτεινόταν σε όλο το μήκος της οδού Σερρών (Οδός Λαγκαδά/ Κωνσταντινουπόλεως), έγινε υποδοχέας μετά το 1914 μεγάλου αριθμού προσφύγων. Για ένα διάστημα, μετά το 1917, έγινε τόπος εγκατάστασης πυροπαθών της μεγάλης πυρκαγιάς της Θεσσαλονίκης και μετά το 1940 και ειδικά για τη δεκαετία 1971-1981 πληθυσμών της εσωτερικής μετανάστευσης, που συνέρεαν στην πόλη για την εύρεση καλύτερης τύχης. Με την έλευση των προσφύγων από την μικρασιατική καταστροφή, οργανώθηκε στην περιοχή Λεμπέτ 2, που σήμερα υπάγεται στην πολεοδομική 1 «Η δε χώρα, την οποίαν έχομεν απέναντί μας, σχηματίζεται εις πεδιάδα ανώμαλον και λοφώδη, περιβαλλομένην από όρη και προεκτεινομένην μέχρι του Θερμαϊκού κόλπου. Επί της εκτεταμένης ταύτης γης μόνον αραιοί τινες συνοικισμοί, ανάξιοι λόγου, ανακύπτουν. Η δε ερημία, η μόνωσις και η οικτρά εγκατάλειψις συσφίγγουν την καρδίαν και καθιστούν αραιάν και διακεκομμένην την συνομιλίαν μου μετά του πλησίον μου ισταμένου φίλου.» Π.Μ.Κοντογιάννης, Αηβάτι, Μακεδονικό ημερολόγιον, 1911. (Περιγραφή εκδρομής από το κέντρο της τουρκοκρατούμενης Θεσσαλονίκης μέχρι τη σημερινή Λητή.) από το Ανθολόγιο Σταυρούπολης 1,Σπύρος Λαζαρίδης, εκδόσεις Δήμου Σταυρούπολης, Δεκέμβριος 2005. 2 Το τοπωνύμιο Λεμπέτ αρχικά αντιστοιχούσε στη σημερινή Ευκαρπία αλλά μετά το 1914 άρχισε να χρησιμοποιείται αδιακρίτως, για ποικίλες θέσεις κατά μήκος της οδού Λαγκαδά ανάμεσα στο ρέμα Egri Dere (λοξός λάκκος) και το «ντερβένι» ώσπου παγιώθηκε για τον οικισμό των προσφύγων βόρεια του στρατοπέδου του Παύλου Μελά. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 2

ενότητα «Νεόκτιστα» (Σταυρούπολη Πολίχνη), ένας οικισμός που περιελάμβανε μόνιμα κτίσματα και προσωρινές κατασκηνώσεις. Στα παραπήγματα αυτά φιλοξενήθηκαν πρόσφυγες από την Αν. Μακεδονία, τη Θράκη και τη Δυτική Μικρά Ασία. Τη μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού και την επακόλουθη σταδιακή αστικοποίησή τους, δέχθηκαν οι δυτικές περιοχές κατά τη δεκαετία 71 81 λόγω της αστυφιλίας. Σημειώνεται ενδεικτικά ότι ο πληθυσμός του Δήμου Σταυρούπολης παρουσίασε τη μεγαλύτερη ποσοστιαία μεταβολή του κατά τη δεκαετία 71 81 με ποσοστό αύξησης 49,22%, αντίστοιχο με αυτό που παρουσιάζεται οι Δήμοι Νεάπολης και Αμπελοκήπων. Όλος αυτός ο πληθυσμός, καθώς ανήκε στα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα, έπρεπε να επιλύσει το πρόβλημα της στέγασής του με τον οικονομικότερο δυνατό τρόπο. Οι παρόχθιες ζώνες του Δενδροποτάμου και των παραχειμάρρων του (σημειώνεται ότι σήμερα το πεδινό τμήμα της λεκάνης απορροής του είναι πια πλήρως αστικοποιημένο) καταλήφθηκαν, ενώ ξεκίνησε και ο μηχανισμός των «αυτογενών» οικισμών σε περιοχές που βρίσκονταν στα όρια της πόλης αλλά και σε εγγύτητα με τα εργοστάσια και τις βιοτεχνίες της βιομηχανικής ζώνης. Έτσι, σε περιοχές όπως η Ομόνοια στη Σταυρούπολη, τα Μετέωρα στο Δήμο Πολίχνης, η Συνοικία Ε του Δήμου Ελευθερίου Κορδελιού και άλλες αντίστοιχες περιοχές των βορειοδυτικών Δήμων, άρχισαν να κτίζονται με προσωπική κυρίως εργασία οι πρώτες κατασκευές σε καταπατημένες δημόσιες εκτάσεις ή συχνότερα στα εκτός σχεδίου τότε κατατμημένα αγροτεμάχια τα οποία αγοράζονταν με ευκολίες πληρωμής. Σε αυτή την κοινή, για όλη τη Δυτική Θεσσαλονίκη, ιστορία εξέλιξης της πόλης αναφέρεται και η ανάπτυξη της περιοχής της Νικόπολης, η οποία ανήκει στα διοικητικά όρια του Δήμου Σταυρούπολης και αντιστοιχεί σε μία έκταση 449 στρεμμάτων. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 3

Αεροφωτογραφία του 1960, κλ. 1/50000 όπου απεικονίζεται αδόμητη όλη η δυτική λεκάνη απορροής του Δενδροποτάμου και των παραχειμάρρων του. (Πηγή : ΓΥΣ) Οριοθετείται γεωγραφικά: νότια από την περιφερειακή οδό, ανατολικά από την οδό Λαγκαδά και δυτικά από το χείμαρρο Ασημάκη 3 (ο οποίος εκβάλει στον χείμαρρο Δενδροπόταμο). Βόρεια συνορεύει με την περιοχή της Ευξεινούπολης. Η περιοχή εντάχθηκε για πρώτη φορά στο σχέδιο πόλης το 1988 με το προεδρικό διάταγμα 814Δ/1988. Το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο με βάση το 3 Ο χείμαρρος Ασημάκη πηγάζει από την περιοχή του Ωραιοκάστρου και εκβάλει στον Δενδροπόταμο. Σήμερα διακόπτεται από την περιφερειακή οδό. Είναι γνωστός και ως ρέμα Μπουμπουλίνας από την ομώνυμη οδό που δημιουργήθηκε στην κοίτη του μετά την παροχέτευσή του με υπόγειο αγωγό στο τμήμα του εντός των ορίων του Δήμου Σταυρούπολης. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 4

οποίο έγινε η ένταξή της στο σχέδιο πόλης περιελάμβανε τρεις διαφορετικές χωρικά «ζώνες» : νότια τη ζώνη των αυθαίρετων κτισμάτων στις καταπατημένες παραρεμάτιες ζώνες του χειμάρρου Ασημάκη (70 περίπου νοικοκυριά), μια ζώνη επίσης αυθαίρετων κτισμάτων αλλά σε κατατμημένα αγροτεμάχια που εκτείνεται από ανατολικά έως και κεντρικότερα της περιοχής και περιελάμβανε και αρκετές βιομηχανικές εγκαταστάσεις και δυτικά μια ζώνη αδόμητων αγροτεμαχίων. Αεροφωτογραφία των περιοχών Νικόπολης και Ευξεινούπολης του 1980 πριν από την ένταξη της πρώτης στο σχέδιο πόλης. (Πηγή : ΓΥΣ) Εκτός από τη ζώνη των καταπατητών του ρέματος 4 τα υπόλοιπα αυθαίρετα κτίσματα της δεύτερης «ζώνης» υφίστανται πια νόμιμα καθώς μετά την 4 Το αρχικό σχέδιο του ΟΡΘ (εδάφιο A-3.1.2 του αρθρ. 14 του Ν. 1561/85) για ανάπτυξη στεγαστικών προγραμμάτων με προτεραιότητα στο πρόγραμμα Πολίχνης, όπου μεταξύ άλλων θα μεταφέρονταν οι κατοικούντες στα πρανή του Δενδροποτάμου, έχει σήμερα εγκαταλειφθεί και δεν έχει βρεθεί ακόμη λύση για την μετεγκατάστασή τους. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 5

ένταξη της περιοχής στο σχέδιο πόλης και με βάση την ισχύ του Ν 1337/83 οι ιδιοκτήτες τους μπόρεσαν να τα νομιμοποιήσουν. Οι πρώτες αυθαίρετες κατοικίες κτίστηκαν από γηγενείς μετανάστες που έφταναν στη Θεσσαλονίκη από χωριά της Κεντρικής Μακεδονίας. Μάλιστα το όνομα της περιοχής παραπέμπει στο χωριό Νικόπολη του νομού Σερρών, από όπου και κατάγονταν οι περισσότεροι πρώτοι οικιστές. Ο μεγαλύτερος αριθμός αυτών των κτισμάτων είναι σήμερα διώροφα ή και τριώροφα και κατοικούνται ανά όροφο από συγγενείς πρώτου ή δεύτερου βαθμού. Η νομιμοποίησή τους, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν μπόρεσε να επιλύσει τα σημαντικότερα προβλήματα της περιοχής. Αυτά είναι η ιδιαίτερα πυκνή δόμηση, αφού ο υλοποιημένος συντελεστής δόμησης υπερβαίνει κατά πολύ τον σημερινό επιτρεπόμενο, η έλλειψη ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων όπως και οι δυσκολίες κίνησης και πρόσβασης οχημάτων, στοιχεία λίγο πολύ κοινά σε όλες τις περιοχές που αναπτύχθηκαν με βάση την «αυθαίρετη» κατοίκηση. Παρόλα αυτά, θετικό θεωρείται το γεγονός ότι η ένταξη της περιοχής της Νικόπολης στο σχέδιο πόλης έγινε πριν κορυφωθούν οι δραστηριότητες αυθαίρετης δόμησης και κατάτμησης και φτάσει στο δομικό κορεσμό της όπως συνέβη με όλες σχεδόν τις άλλες περιοχές του Δήμου Σταυρούπολης. Ο δομικός κορεσμός προσεγγίστηκε τελικά μετά τη θεσμοθέτηση της ζώνης κοινωνικού συντελεστή (ΖΚΣ), που ορίστηκε με το ΠΔ 814Δ/1988 μεταξύ των όρων και των περιορισμών δόμησης της Νικόπολης. Σημειώνεται ότι από τη ΖΚΣ εξαιρέθηκε όλη η περιοχή των αρχικώς αυθαιρέτων κτισμάτων. Ο κοινωνικός συντελεστής αποτελεί πολεοδομικό εργαλείο το οποίο εμφανίζεται για πρώτη φορά στην ελληνική νομοθεσία με το Ν 1337/1983 (άρθρο 6, παρ. 6 ΦΕΚ 33Α) «Επέκταση των πολεοδομικών σχεδίων, οικιστική ανάπτυξη και σχετικές ρυθμίσεις» που αρχικά παρουσιάστηκε ως «μεταβατικός» και ίσχυσε για περισσότερο από μια δεκαετία. Σήμερα η εφαρμογή του κοινωνικού συντελεστή βασίζεται στο ΠΔ 14/27-7-99 «Κώδικας βασικής πολεοδομικής νομοθεσίας» (ΦΕΚ 580Δ/22-7-99, παράγραφοι 215 έως 220). Πρόκειται για την παραχώρηση δικαιώματος μεγαλύτερου συντελεστή δόμησης σε οικόπεδα που βρίσκονται σε επεκτάσεις σχεδίων πόλεων. Από αυτό το δικαίωμα, ο οικείος ΟΤΑ αποκτά ωφέλεια που μπορεί να κυμαίνεται από 60 έως και 80%. Το υπόλοιπο ποσοστό της ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 6

διαφοράς του συντελεστή δόμησης το ωφελείται ο ιδιοκτήτης του οικοπέδου. Κατά αυτόν το τρόπο και για τις περιοχές που ισχύει ο κοινωνικός συντελεστής, μπορούν οι οικείοι Δήμοι να αποκτήσουν ποσοστό δομήσιμων μέτρων ή και οικόπεδα προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν για κοινωφελείς σκοπούς. Στην περιοχή της Νικόπολης ο συντελεστής δόμησης ορίζεται σε 0,8 ενώ ο κοινωνικός συντελεστής ορίζεται σε 1,2 πλέον του σταθερού, δηλαδή σε περίπτωση χρήσης του κοινωνικού συντελεστή τα οικόπεδα δομούνται με συντελεστή 2,0. Εκτός από ελάχιστα οικόπεδα με πολύ μικρό εμβαδόν, τα υπόλοιπα οικόπεδα που εντάχθηκαν στη ΖΚΣ, έχουν οικοδομηθεί μέσω εργολάβων οικοδομών με το γνωστό σύστημα της αντιπαροχής. Φωτ. 1,2. Νικόπολη Απλουστεύοντας τον μηχανισμό χρήσης του ΚΣ, έτσι όπως τελικά εφαρμόζεται στο Δήμο Σταυρούπολης, μπορούμε να περιγράψουμε της διαδικασία ως εξής : ο ιδιοκτήτης του οικοπέδου εκφράζει με δήλωσή του το ενδιαφέρον του να κάνει χρήση του κοινωνικού συντελεστή και ταυτόχρονα καταθέτει πρόταση στον Δήμο, μέσω κυρίως του εργολάβου με τον οποίο έχει συμφωνήσει την αντιπαροχή, για τα δομήσιμα μέτρα (είναι συνήθως διαμερίσματα και σπανιότερα αίθουσες κοινής αφέλειας ή καταστήματα) τα οποία θα περιέλθουν στην ιδιοκτησία του Δήμου. Σημειώνεται ότι η μέση ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 7

ισχύουσα ωφέλεια για το Δήμο είναι σήμερα 65% του κοινωνικού συντελεστή. Η πρόταση διαπραγματεύεται ανάμεσα στους ιδιοκτήτες-εργολάβους και στην αρμόδια επιτροπή του Δήμου και η τελική της μορφή εγκρίνεται από το Δημοτικό Συμβούλιο. Ακολουθεί η έκδοση της οικοδομικής άδειας και μετά την ολοκλήρωση της οικοδομής τα οριστικά συμβόλαια των ιδιοκτησιών. Οι διαπραγματεύσεις αφορούν κυρίως το ποσοστό αντιπαροχής του Δήμου το οποίο κυμαίνεται από 38 έως 40%. Προκειμένου να γίνει περισσότερο κατανοητό αναφέρεται το παρακάτω παράδειγμα : σε οικόπεδο 200 τ.μ. το οποίο θα οικοδομηθεί με κοινωνικό συντελεστή η ωφέλεια του Δήμου υπολογίζεται 200τ.μ.Χ1,2 (σ.δ) Χ 65% (ωφέλεια του Δήμου)Χ 40% (αντιπαροχή) = 62,40 τ.μ. δομημένου χώρου. Φωτ.3. Νικόπολη ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 8

Φωτ. 4,5 Νικόπολη ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 9

Η «ευτυχής» συγκυρία της παλιννόστησης Δέκα χρόνια μετά την ένταξη της περιοχής στη ΖΚΣ, άρχισαν να εκδίδονται οι πρώτες οικοδομικές άδειες. Η καθυστέρηση αυτή μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους όπως το ότι απαιτούνταν χρόνος για την εύρεση των μηχανισμών που θα ολοκλήρωναν δημοσιονομικά τη διαδικασία, η νεωτερικότητα του κινήτρου για τα πολεοδομικά δεδομένα της Ελλάδας, η έλλειψη αγοραστικού ενδιαφέροντος για την περιοχή κλπ.. Το 1998 εκδίδονται 3 οικοδομικές άδειες με εφαρμογή κοινωνικού συντελεστή, το 1999 7 άδειες, το 2000 13 οικοδομικές άδειες, το 2001 15 οικοδομικές άδειες, το 2002 14 άδειες, το 2003 19 άδειες, το 2004 19 άδειες και το 2005 5 οικοδομικές άδειες ενώ έως τον Μάρτιο του 2006 βρίσκονται σε εκκρεμότητα διεκπεραίωσης συνολικά 25 ακόμη άδειες. Από τις παραπάνω εφαρμογές του κοινωνικού συντελεστή έχουν περιέλθει στον Δήμο Σταυρούπολης 250 διαμερίσματα τα οποία αντιστοιχούν σε 16.700 τ.μ. δομημένων χώρων και τα οποία όπως αναφέραμε προηγουμένως αποτελούν κυρίως διαμερίσματα και ελάχιστα κοινωφελείς χώρους και καταστήματα. Φωτ. 6 Νικόπολη ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 10

Χάρτης 1. Νικόπολη, Χρονολογική κατανομή έκδοσης αδειών Κοινωνικού Συντελεστή. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 11

Φωτ. 7,8 Νικόπολη Φωτ. 9,10 Νικόπολη ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 12

Φωτ. 11 Νικόπολη Το μέσο ποσοστό αντιπαροχής που παίρνει ο Δήμος είναι της τάξης του 38%. Αυτό σημαίνει ότι την τελευταία δεκαετία και για το σύνολο των ετών που εφαρμόζεται ο ΚΣ, έχουν δομηθεί στην περιοχή περί τα 52.300 τ.μ. από τα οποία 16.700 τ.μ ανήκουν στο Δήμο, και 35.600 τ.μ. τα οποία μοιράζονται οικοπεδούχοι και εργολάβοι. Αυτό σημαίνει ότι χτίστηκαν επιπλέον περί τα 31.370 τ.μ. από αυτά που θα οικοδομούνταν με συντελεστή δόμησης 0,8. Ο κοινωνικός συντελεστής πέρα από ένα χρήσιμο πολεοδομικό εργαλείο που θα μπορούσε να ωφελήσει τα μέγιστα τους δήμους ώστε να εξυπηρετήσουν κοινωφελείς σκοπούς, απέβη και ιδιαίτερα κερδοφόρος τόσο για τους ιδιοκτήτες των οικοπέδων που μπορούσαν μέσω της αντιπαροχής να ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 13

πολλαπλασιάσουν την αξία των οικοπέδων τους, όσο και για τους εργολάβους οικοδομών για τους οποίους υπήρχε προφανής ωφέλεια οικοδομήσιμων μέτρων, δηλαδή καθαρού κέρδους. Είναι αυτονόητο ότι μια τέτοια υπερπροσφορά σε νεόδμητες κατοικίες και μάλιστα σε μια περιοχή ελάχιστα ελκυστική, ακόμη και για τα μεσαία εισοδήματα του γηγενούς πληθυσμού, το παραπάνω κέρδος για όλους τους εμπλεκόμενους στο μηχανισμό της αντιπαροχής και της ΖΚΣ δεν θα ήταν το σημερινό εάν δεν συνέβαινε η «συγκυρία» της ύπαρξης μεγάλου αριθμού παλιννοστούντων μεταναστών από τις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ. Από το 2000 και μετά οι παλιννοστούντες αναζητούσαν μόνιμη κατοικία, έχοντας ήδη εξασφαλίσει τα χαμηλότοκα στεγαστικά δάνεια που τους παρείχε το κράτος. Μάλιστα θεωρούμε ότι στην περίπτωση της Νικόπολης, η «συγκυρία» αυτή υπήρξε κινητήριος δύναμη και καταλυτικός παράγων συνέχισης του φρενήρους ρυθμού ανοικοδόμησης της. Χαρακτηριστικές είναι οι παρακάτω παρατηρήσεις: Το τυπικό διαμέρισμα που κατασκευάζεται στις νέες οικοδομές είναι 70 80 τετραγωνικών μέτρων μεικτά, με δύο μικρά υπνοδωμάτια, χώρο ενιαίας κουζίνας καθιστικού και τουλάχιστον έναν ημιυπαίθριο χώρο που θα μπορούσε να συνενωθεί με τους υφιστάμενους χώρους ή και να αποτελέσει ανεξάρτητο δωμάτιο από μόνος του. Το παραπάνω τυπικό διαμέρισμα, με μέσο κόστος 70.000 80.000 ευρώ, ανταποκρινόταν κατά ιδανικό, θα λέγαμε, τρόπο στην οικονομική δυνατότητα των παλιννοστούντων που μπορούσαν να προσθέσουν στο δάνειο των 60.000 ευρώ τις δικές τους οικονομίες και να αντεπεξέλθουν στην αξία του διαμερίσματος. Επιπλέον ικανοποιούσε τις ανάγκες για πολλούς και μικρούς χώρους αφού έπρεπε να φιλοξενηθούν μέλη διευρυμένων οικογενειών και συγγενείς. Η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού παλιννοστούντων στην περιοχή εικάζεται ότι προσεγγίζει το 70% του συνόλου των κατοίκων. Αυτό διαπιστώνεται από τα ονόματα που αναγράφονται στα θυροτηλέφωνα των οικοδομών, από τους δέκτες δορυφορικών λήψεων που είναι εγκατεστημένοι σχεδόν σε κάθε εξώστη και δώμα, από τα καταστημάτα λιανικού εμπορίου που φέρουν επιγραφές στα ρωσικά. Υπάρχουν επίσης παλιννοστούντες ελεύθεροι επαγγελματίες όπως ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 14

γιατροί αλλά και μικροεπιχειρηματίες (κομμωτήριο, τουριστικό γραφείο κλπ.) που δραστηριοποιούνται στην περιοχή ενώ ρωσικά έντυπα βρίσκονται σε όλα τα καταστήματα ψιλικών. Φωτ. 12 Νικόπολη Υπάρχει περιορισμός της οικοδομικής δραστηριότητας τον τελευταίο χρόνο καθώς έχει «παγώσει» η διαδικασία έκδοσης ευνοϊκών δανείων για τους παλιννοστούντες. Επίσης εντοπίζεται μεγάλος αριθμός κενών απούλητων διαμερισμάτων και αυτό μπορεί να αποδοθεί σε διάφορες αιτίες. Στην υπερπροσφορά κατοικιών. Στην έλλειψη ενδιαφέροντος για την αγορά κατοικίας στην περιοχή ακόμη και από τα χαμηλά εισοδήματα του γηγενούς πληθυσμού, που προφανώς απωθούνται από την συγκέντρωση του μεγάλου αριθμού μεταναστών. Στο γεγονός ότι πολλοί παλιννοστούντες αφού αξιοποίησαν τη δυνατότητα του ευνοϊκού δανεισμού τους από το κράτος και αγόρασαν διαμέρισμα στην περιοχή, δεν μπόρεσαν να βρούνε δουλειά και τελικά μετανάστευσαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες προκειμένου να εργαστούν. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 15

Φωτ. 13 Νικόπολη Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι Ζώνες ΚΣ έχουν θεσμοθετηθεί και σε άλλες περιοχές της Θεσσαλονίκης, όπως η Νέα Πολιτεία Ευόσμου και ο Αγ. Ιωάννης στην Καλαμαριά. Οι περιοχές όμως αυτές διέθεταν διαφορετικά πολεοδομικά χαρακτηριστικά όπως η καλύτερη σύνδεση με το υπόλοιπο αστικοποιημένο τμήμα της πόλης, η ύπαρξη καλύτερων τεχνικών υποδομών ή λιγότερου επιβαρημένου περιβάλλοντος κ.α. Κατ αυτό τον τρόπο προσέλκυσαν τα μεσαία και ανώτερα εισοδήματα του γηγενούς πληθυσμού με αποτέλεσμα οι τιμές των διαμερισμάτων να είναι υψηλότερες και άρα αποθαρρυντικέςι για τους μετανάστες. Αποδείχθηκε «ευτυχής» λοιπόν η συγκυρία της παλιννόστησης για την ενεργοποίησης του ΚΣ στην περιοχή της Νικόπολης καθώς και για την τελική «ωφέλεια» όλων των εμπλεκόμενων στο μηχανισμό του ΚΣ (Πολιτεία, οικοπεδούχοι, εργολάβοι οικοδομών). Πόσο «ευτυχής» όμως έχει αποβεί και για τους παλιννοστούντες η εγκατάστασή τους στην περιοχή; ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 16

Το σήμερα και το αύριο της ζωής στη Νικόπολη Ο πληθυσμός κορεσμού για το Δήμο Σταυρούπολης είχε υπολογιστεί με το ισχύον ΓΠΣ του 1987 σε 43.900 άτομα. Το 2001 κατά την απογραφή της ΕΣΥΕ, ο πληθυσμός του Δήμου έφτασε τα 43.576 άτομα, δηλαδή πολύ κοντά στο υπολογισμένο όριο κορεσμού. Για την περιοχή της Νικόπολης η αντίστοιχη εκτίμηση ήταν 4.440 άτομα. Σήμερα στην περιοχή της Νικόπολης είναι καταγεγραμμένοι 2079 5 ρευματοδότες κατοικιών. Θεωρώντας 3 άτομα κατά μέσο όρο σε κάθε κατοικία 6, ο πληθυσμός της Νικόπολης προσεγγίζει τα 6.237 άτομα. Δηλαδή κατοικεί σήμερα, και ενώ υπολείπονται προς ανοικοδόμηση το 15% περίπου της συνολικής δομήσιμης έκτασής της, πληθυσμός μεγαλύτερος κατά 35% του προβλεπόμενου σε σημείο κορεσμού. Αυτό βέβαια σημαίνει και αντίστοιχο έλλειμμα στην πρόβλεψη κοινοχρήστων κοινωφελών χώρων και άλλων υποδομών. Αλλά το να μιλάμε για έλλειμμα στις τεχνικές και κοινωνικές υποδομές και τους κοινόχρηστους χώρους είναι μάλλον υπερβολικό όταν η υφιστάμενη κατάσταση φαίνεται να υστερεί κατά πολύ ακόμη και από τις αρχικές προβλέψεις. Είναι μάλλον αυτονόητο ότι η Πολιτεία δεν θα μπορούσε να ακολουθήσει τον έντονο ρυθμό ανοικοδόμησης της περιοχής ως προς την εξασφάλιση των κοινωφελών υποδομών, καθώς υστερεί πάντα σε σχέση με τις δυνατότητες του ιδιωτικού κεφαλαίου σε ευκαιρίες χρηματοδότησης, σε διαθέσιμο προσωπικό και σε χρόνο διεκπεραίωσης. Στην περιοχή υπάρχει ένα μόνο δημοτικό σχολείο που στεγάζει υπό ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες πάνω από 500 παιδιά ενώ βρίσκεται σε φάση δημοπράτησης η κατασκευή ενός δεύτερου. Γυμνάσιο και Λύκειο δεν υπάρχουν και οι μαθητές χρειάζεται να μετακινούνται με αυτοκίνητα ή διασχίζοντας την περιφερειακή οδό προς το πλησιέστερο συγκρότημα μέσης εκπαίδευσης που βρίσκεται στην Ηλιούπολη. Παιδικός σταθμός πρόκειται να λειτουργήσει σε χώρο που προέκυψε από τα προϊόντα ΚΣ σχετικά άμεσα. 5 Βάση δεδομένων ρευματοδοτών Δήμου Σταυρούπολης 8-6-2006. 6 Ο υπολογισμός τριών ατόμων ανά κατοικία για την περιοχή της Νικόπολης θεωρείται πολύ συντηρητικός υπολογισμός αν λάβουμε υπ όψιν ότι πρόκειται κυρίως για περιοχή κατοικίας οικογενειών μεταναστών που με βάση δημογραφικά δεδομένα έχουν περισσότερα του ενός παιδιά και πολλές είναι και διευρυμένες δηλαδή συγκατοικούν μαζί με άλλους συγγενείς. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 17

Φωτ. 14 Νικόπολη Οι βασικές τεχνικές υποδομές όπως τα δίκτυα ηλεκτροδότησης και αποχέτευσης έχουν ολοκληρωθεί ενώ ασφαλτοστρωμένοι είναι και οι βασικότεροι οδικοί άξονες (κυρίως στις περιοχές που έχει ολοκληρωθεί η ανοικοδόμηση). Ιδιαίτερο είναι το πρόβλημα της περιβαλλοντικής μόλυνσης από την γειτνίαση με τη βιομηχανική ζώνη του Ωραιοκάστρου. Οξύτερο είναι το πρόβλημα της υδροδότησης που γίνεται από ιδιωτικές γεωτρήσεις, οι οποίες βρίσκονται πολύ κοντά στο εγκαταλειμμένο εργοστάσιο φωσφορικών λιπασμάτων της ΔΙΑΝΑ. Μετά από αναλύσεις δειγμάτων νερού, έγινε σύσταση στους κατοίκους να καταναλώνουν μόνο εφυαλωμένο νερό καθώς ανιχνεύτηκαν ουσίες επικίνδυνες για τον άνθρωπο σε ποσοστό 150% πάνω από τα επιτρεπτά όρια 7. 7 Στους χώρους του εργοστασίου της ΔΙΑΝΑ (χωροθετείται στην περιοχή της Ευξεινούπολης) παραμένουν 550 τόνοι φυτοφαρμάκων και 127 τόνοι αδρανή μη τοξικά υλικά. Σχετικά με το θέμα βλ. www.greenpeace.org ΔΙΑΝΑ Ένα μικρό χρονικό (8-2-2004), www.mathra.gr Συνεδρίασε η επιτροπή για τη ΔΙΑΝΑ (Υ.Μ.Α.Θ. 22.08.05) και δημοσίευμα του Αγγελιοφόρου 31/7/2005 (σελ.24) Σε Νικόπολη, Ευξεινούπολη, Ανθοκήπους νερό δηλητήριο. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 18

Φωτ. 15 Νικόπολη Οι χώροι που είναι χαρακτηρισμένοι για κοινωφελείς χρήσεις είναι ακόμη αδιαμόρφωτοι ενώ έχουν κατασκευαστεί κάποιοι υπαίθριοι χώροι αθλητισμού και παιχνιδιού. Την περιοχή χαρακτηρίζει παντελής έλλειψη πρασίνου. Σε αντίθεση με τα «κενά» των κοινοχρήστων-κοινωφελών χώρων, υπάρχουν τα «υπερπλήρη» των ιδιωτικών οικοπέδων με τις σύγχρονες πολυκατοικίες που διαθέτουν όλα τα «προαπαιτούμενα» της σύγχρονης αγοράς της κατοικίας. Δηλαδή θυροτηλεόραση, αυτόματο ανελκυστήρα, μεγάλα μπαλκόνια και ιδιωτικούς χώρους στάθμευσης στις pilotis των ισογείων. Οι σύγχρονες κατοικίες των μεταναστών φαίνεται να ανταποκρίνονται κατά αυτό τον τρόπο στη μέση ποιότητα κατοίκησης αφού ανοικοδομούνται σύμφωνα με τις προδιαγραφές των κατασκευών από σκυρόδεμα και διαθέτουν επαρκή φωτισμό και αερισμό. Η μόνη δυσαρμονία προκύπτει όταν τις προσεγγίσει κανείς στο σύνολό τους. Έτσι όπως έχουν κατασκευαστεί οι πολυόροφες οικοδομές, σχεδόν ταυτόχρονα δηλαδή, μοιάζουν παραλλαγές τις ίδιας όψης. Μάλιστα για πολλές από αυτές αυτό ισχύει, καθώς οι εργολάβοι που δραστηριοποιούνται στην περιοχή είναι συγκεκριμένοι και πολλές φορές χρησιμοποιούν παραλλαγμένα τα σχέδια μιας οικοδομής για την κατασκευή ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 19

της επόμενης. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με την έλλειψη δημόσιων κτιρίων ή άλλων κοινωφελών χώρων δημιουργεί στον επισκέπτη μια αίσθηση απώλειας του προσανατολισμού αφού όλοι οι δρόμοι μοιάζουν λίγο πολύ μεταξύ τους. Το παραπάνω ενισχύεται και από την έλλειψη ιεράρχησης του οδικού δικτύου που απλώς διασχίζει τα οικοδομικά τετράγωνα εξυπηρετώντας τη κυρίαρχη χρήση δηλ. την κατοικία. Επίσης ο μεγάλος αριθμός από pilotis στα ισόγεια και αντίστοιχα ο μικρός αριθμός καταστημάτων λειτουργούν εις βάρος των συνθηκών ασφάλειας και επίβλεψης του δημόσιου χώρου. Οι κάτοικοι θεωρούν ιδιαίτερα επισφαλή την κυκλοφορία στην περιοχή ειδικά τις νυχτερινές ώρες. Οι γηγενείς κάτοικοι της Νικόπολης θεωρούν ότι η ανασφάλεια που αισθάνονται σχετικά με την διαβίωση στην περιοχή αυτή εκπορεύεται κυρίως από τη συγκέντρωση του μεγάλου αριθμού μεταναστών, στους οποίους έχουν να καταλογίσουν «ανάρμοστη» κοινωνική συμπεριφορά όπως μη τήρηση των ωρών κοινής ησυχίας, οικειοποίηση πεζοδρομίων και άλλων κοινοχρήστων χώρων για άλλες χρήσεις, κατανάλωση αλκοόλ σε δημόσιους χώρους και παραβατικές συμπεριφορές (ανάπτυξη μεγάλων ταχυτήτων στους δρόμους κλπ.). Τόσο ο πραγματικός όσο και ο κοινωνικός χώρος στην περιοχή της Νικόπολης πλάθεται μέσα από ισχυρές αντιθέσεις. Τα «κενά», απούλητα διαμερίσματα και οι χαρακτηρισμένοι ως κοινωφελείς χώροι, υφίστανται έναντι του «πλήρους» των οικοδομικών τετραγώνων της κατοικίας. Από τη μια, στη νεόδμητη ζώνη του ΚΣ κατοικούν οι παλιννοστούντες από τις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, τον οποίων η συγκέντρωση φαίνεται να απωθεί τους γηγενείς. Από την άλλη στην περιοχή των νομιμοποιημένων πια αυθαιρέτων κατοικούν οι οικογένειες της δεύτερης γενιάς των μεταναστών της αστυφιλίας. Η εικόνα του αστικού χώρου στη Νικόπολη φαντάζει σήμερα αναφομοίωτη, διαχωρισμένη, σχεδόν «ξένη». ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 20

Φωτ. 16,17 Νικόπολη ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 21

Νέες Πολιτείες ΙΙ : Ευξεινούπολη «Τα αυθαίρετα ανήκουν στην ιστορία, όχι σαν μεμονωμένες εκδηλώσεις αλλά σαν φαινόμενο. Ήταν το τελευταίο δείγμα μιας μικτής παραγωγής κατοικίας, εφαρμοσμένης από μια ομάδα ανθρώπων που η οικονομική τους κατάσταση και η χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας τους οδήγησε σ αυτό τον τρόπο κάλυψης της ανάγκης τους για στέγαση. Οι μεγαλύτερες δυνατότητες απασχόλησης τους και η αύξηση παραγωγικότητάς τους, θα φέρει και το τράβηγμα από την προσωπική συμμετοχή στην παραγωγή της κατοικίας και θα την περιορίσει στην επιλογή του εξοπλισμού της, όπως άλλωστε συμβαίνει και στο μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού στις πόλεις. Ο οικιστής που χτίζει το σπίτι του ήταν και είναι όσο υπάρχει καιρός - όχι ο προσωπικός δημιουργός αλλά ο υποαπασχολούμενος σε άλλους τομείς και γι αυτό αυτοστεγαζόμενος.» Αυτά σημειώνει το Σεπτέμβρη του 1973 ο Γ. Αραχωβίτης. 8 Με διεισδυτική σκέψη ο αρθρογράφος αναλύει κάποιες πτυχές του φαινομένου της αυθαίρετης κατοίκησης, που εκδηλώθηκε μετά τη συσσώρευση στις πόλεις του μεταναστευτικού πληθυσμού της αστυφιλίας. Δεν θα μπορούσε βέβαια να φανταστεί κανείς ότι 20 χρόνια μετά θα υπήρχε μια μεταναστευτική ροή ικανή να επαναλάβει σε παρόμοια κλίμακα τους μηχανισμούς της αυθαίρετης δόμησης των δεκαετιών 1960 και 1970. Δεν είμαστε βέβαιοι για την κατάσταση που επικρατεί στην Αθήνα και στις άλλες μεγάλες πόλεις της χώρας - καθώς τα δημοσιεύματα σχετικά με το θέμα είναι περιορισμένα. Στη Θεσσαλονίκη πάντως, την πόλη με την μεγαλύτερη συγκέντρωση παλιννοστούντων ομογενών, εντοπίστηκαν δύο «αυτογενείς» οικισμοί μεταναστών από τις χώρες της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. Και οι δύο οικισμοί εντοπίζονται στα δυτικά όρια της πόλης και μέσα στα διοικητικά όρια της κοινότητας Ευκαρπίας. Ο πρώτος είναι η Ευξεινούπολη, που βρίσκεται σε άμεση επαφή με την Νικόπολη και ο δεύτερος βρίσκεται στο δυτικότερο τμήμα της περιοχής Γαλήνης Ωραιοκάστρου. 8 Γ.Αραχωβίτης : «Η Νοσταλγία της ατελούς εμπορευματικής παραγωγής ή ας ξαναδούμε τα αυθαίρετα», Σεπτέμβρης 1973, από το αφιέρωμα του περιοδικού Αρχιτέκτονες, τεύχος 54 περίοδος Β, Νοέμβριος/Δεκέμβριος 2005, Αυθαίρετα Τότε, τώρα και ως πότε; ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 22

Αεροφωτογραφία των περιοχών Νικόπολης και Ευξεινούπολης του 2002. (Πηγή ΓΥΣ) Φωτ.18 Ευξεινούπολη ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 23

Από τους δύο οικισμούς η Ευξεινούπολη είναι ο μεγαλύτερος καθώς καταλαμβάνει μια έκταση περί τα 455 στρέμματα, όπου κατοικούν περίπου 2.500 άτομα, όλοι ομογενείς παλιννοστούντες από τις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ. Οι αυθαίρετες κατοικίες έχουν δημιουργήσει σήμερα έναν πυκνό πυρήνα περιοχής κατοικίας σε μια ευρύτερη ζώνη όπου προϋπήρχαν βιομηχανικές κυρίως εγκαταστάσεις, όπως άλλωστε και σε όλη την ευρύτερη νότια περιοχή του Ωραιοκάστρου. Η Ευξεινούπολη συνορεύει νότια με τις δύο εντός σχεδίου πόλης περιοχές, τη Νικόπολη Σταυρούπολης και τους Ανθόκηπους Πολίχνης. Η περιοχή οριοθετείται ανατολικά από την παλαιά οδό Θεσσαλονίκης - Ωραιοκάστρου και δυτικά από το ρέμα Ασημάκη. Χάρτης 2. Τοπογραφικό διάγραμμα περιοχής Ευξεινούπολης Αρχικά όλη η εν λόγω έκταση αποτελούνταν από αγροτεμάχια τα οποία προέκυψαν από διανομή του Υπουργείου Γεωργίας (1930-31). Τα βασικά ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 24

χαρακτηριστικά της διανομής αυτής είναι οι ορθογωνικού σχήματος αγροί, με διαστάσεις που κυμαίνονται περί τα 150μ. Χ 70μ. Το εμβαδόν τους αντιστοιχεί σε 12 έως 14 στρέμματα και αριθμούνται από το 1 έως και το 41. Από το βασικό αυτό σχήμα διαφοροποιούνται μόνο τα αγροτεμάχια της δυτκής και ανατολικής πλευράς που λόγω του ρέματος αφενώς και του δρόμου αφετέρου παρεκκλίνουν από το βασικό ορθογωνικό σχήμα και είναι και μικρότερου μεγέθους. Σε αεροφωτογραφία του 1980 9, παρατηρούμε ότι στην περιοχή βρίσκονταν έως τη χρονιά αυτή, μόνο κάποιες μεσαίου μεγέθους βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Αυτές απεικονίζονται και στο χαρτογραφικό υπόβαθρο που χρησιμοποιήθηκε στο ΓΠΣ του Δήμου Σταυρούπολης το 1987. Χάρτης 3. Η περιοχή της Ευξεινούπολης από το χαρτογραφικό υπόβαθρο του ΓΠΣ Σταυρούπολης Σε αυτό το υπόβαθρο παρατηρούμε επιπλέον την κατάτμηση πέντε αγροτεμαχίων σε πολύ μικρές ιδιοκτησίες. Η κατάτμηση φαίνεται να έχει γίνει βάση ενός ορθογωνικού κανάβου και επιτρέποντας διελεύσεις σε όλες 9 ΓΥΣ, υπ αιρθμ. 1235577 αεροφωτογραφία περιοχής Θεσ/νικης, κλ. 1/15.000. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 25

τις επιμέρους ιδιοκτησίες. Εκτιμάται ότι τα μη άρτια και οικοδομήσιμα αυτά τμήματα γης θα πρέπει να είναι εμβαδού όχι μεγαλύτερου των 150 170 τ.μ., που πιθανόν να είχαν ήδη πουληθεί σε διαφορετικούς ιδιοκτήτες. Ίσως ακόμη να είχαν κατασκευαστεί σε αυτά και κάποιες αυθαίρετες κατασκευές. Όμως είναι βέβαιο ότι η συστηματική ανοικοδόμηση της περιοχής και η μετατροπή της σε περιοχή αυθαίρετης κατοικίας, συμπίπτει απόλυτα με την έλευση των παλιννοστούντων μεταναστών. Τούτο επιβεβαιώνουν οι ίδιοι οι κάτοικοι μέσα από τις συνεντεύξεις: μας έδειξαν φωτογραφίες του 1993 που απεικονίζουν σχεδόν έρημη όλη την γύρω περιοχή. Εξάλλου η ονομασία της περιοχής ως Ευξεινούπολη έγινε μετά την εγκατάσταση παλιννοστούντων ποντιακής καταγωγής. Η μελέτη της οργάνωσης των αυθαιρέτων κατοικιών που έχουν κτιστεί στα κατατμημένα αγροτεμάχια και καλύπτουν σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης της Ευξεινούπολης, βασίζεται στην παρατήρηση καθώς δεν υπάρχει καμία αποτύπωσή τους σε χαρτογραφικό υπόβαθρο. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι οργανώνονται σε κανονικού σχήματος οικοδομικά τετράγωνα ακολουθώντας τα όρια των μεγαλύτερων παλιότερων ιδιοκτησιών. Τα περισσότερα είναι κτισμένα κατά τη λογική του «συνεχούς» συστήματος και συνήθως διατηρούν μια υποχώρηση από το όριο της πρόσοψης προκειμένου να διαμορφωθεί ένα μικρό προκήπιο. Συνήθως εφάπτονται στα όρια των όμορων ιδιοκτησιών καλύπτοντας το οικόπεδο σε ποσοστό πάνω από 70%. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 26

Φωτ. 20. Ευξεινούπολη Τα μεγέθη και οι όγκοι των κτισμάτων εμφανίζουν πολλές παραλλαγές και φαίνεται να εξαρτώνται από τη δομή και τον αριθμό των μελών των οικογενειών. Σχετίζεται η παράμετρος αυτή και με την οικονομική κατάσταση των μεταναστών και τις ανάγκες τους για στέγαση. Σχεδόν όλα έχουν ημιυπόγειους χώρους. Ελάχιστα είναι μονώροφα και τα περισσότερα φέρουν τρεις συνολικά ορόφους, συναντώνται όμως και τετραώροφα και ελάχιστα πενταόροφα. Δεν λείπουν και οι υπερυψωμένοι όροφοι σοφίτες. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 27

Φωτ. 21. Ευξεινούπολη Όλα τα κτίσματα διανύουν, προφανώς εδώ και χρόνια, τη φάση του ανολοκλήρωτου. Σε άλλα κτίσματα υπάρχει μόνο ο σκελετός από σκυρόδεμα, σε άλλα λείπουν τα κουφώματα, σε άλλα οι στέγες, σε άλλα τα επιχρίσματα ενώ στα περισσότερα δεν έχουν βαφεί οι προσόψεις. Υπάρχουν και κτίσματα που διανύουν όλες τις παραπάνω φάσεις ανά όροφο δηλαδή μπορεί σε κάποια να έχει ολοκληρωθεί μόνο ο ισόγειος χώρος και όλοι οι υπόλοιποι όροφοι να βρίσκονται σε διαφορετική φάση ολοκλήρωσης. Το ατελείωτο, αυτό που βρίσκεται σε συνεχή εκκρεμότητα ή εξέλιξη ή τροποποίηση είναι το καθοριστικό στοιχείο στην εντύπωση που αποκομίζει ο επισκέπτης, μαζί βέβαια με τις πάμπολλες δορυφορικές κεραίες. Όλα τα κτίσματα έχουν ανοικοδομηθεί με βάση τα συνήθη υλικά και τις τεχνοτροπίες δόμησης της σημερινής εποχής, δηλαδή με σκελετό από οπλισμένο σκυρόδεμα, πλήρωση με πλίνθους, κουφώματα από πλαστικό ή αλουμίνιο. Για κάποια τμήματα κατασκευών έχει χρησιμοποιηθεί ξηρά δόμηση ενώ τα περισσότερα κτίσματα φέρουν ξύλινη στέγη. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 28

Με άλλα λόγια διακρίνουμε στον οικισμό αρχές οργάνωσης πολύ συγγενικές με αυτές της γειτονικής «νόμιμης» πόλης. Οι οικιστές μιμούνται συστηματικά τα πρότυπα και τις τεχνοτροπίες των μέσων σύγχρονων κατασκευών που Φωτ. 22,23. Ευξεινούπολη ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 29

παρατηρούνται σε όλη την υπόλοιπη πόλη, ακόμη και στις «διακοσμητικού» τύπου παρεμβάσεις, όπως για παράδειγμα τις επενδύσεις των προσόψεων με σχιστόλιθο. Δεν μπορούμε να διακρίνουμε σχεδόν καμία ιδιαίτερη ή πρωτότυπη αρχιτεκτονική έκφραση ούτε καν κάποιο «ξενόφερτο» στοιχείο που να παραπέμπει στην κουλτούρα των χωρών που φιλοξενούσαν τους παλιννοστούντες για πολλά χρόνια και μέχρι πρόσφατα. Φωτ. 24. Ευξεινούπολη Δεν είναι λοιπόν οι τρόποι οργάνωσης του δομημένου χώρου της κατοικίας, που ξενίζουν τον επισκέπτη στην Ευξεινούπολη, εφόσον οι τρόποι αυτοί είναι ιδιαίτερα οικείοι για πολλές εντός σχεδίου περιοχές που εξελίχθηκαν με την νόμιμη διαδικασία ή και έξω από αυτή. Είναι περισσότερο η αίσθηση της αταξίας και της γενικότερης υποβάθμισης των ελεύθερων χώρων που εντείνεται περισσότερο από την εγκατάλειψη των βιομηχανικών εγκαταστάσεων. Τα περισσότερα από τα βιομηχανικά κτίρια είναι σήμερα εγκαταλειμμένα και σε ιδιαίτερα κακή κατάσταση διατήρησης, με ακραίο παράδειγμα τους χώρους της ΔΙΑΝΑ. Όπως φαίνεται και από τους χάρτες τα εργοστάσια καταλάμβαναν το σύνολο της έκτασης των αρχικών αγροτεμαχίων των 12-14 στρεμμάτων με αποτέλεσμα σήμερα, μετά την παύση της λειτουργίας τους, να ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 30

έχουν δημιουργηθεί μεγάλοι απροσπέλαστοι και εγκαταλειμμένοι χώροι, γεμάτοι σκουπίδια και σκόνη. Φωτ. 25. Ευξεινούπολη Από την άλλη οι υποδομές του δημόσιου χώρου δεν είναι ούτε καν υποτυπώδεις. Πολλοί δρόμοι δεν είναι ασφαλτοστρωμένοι, δεν διαθέτουν πεζοδρόμια και δημόσιο φωτισμό. Εγκαταλειμμένοι αγροί περιβάλλουν τον κυρίως οικισμό, με διάσπαρτα μπάζα ή σκουπίδια. Το πράσινο απουσιάζει παντελώς. Φωτ. 26. Ευξεινούπολη ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 31

Φωτ. 27. Οι εγκαταστάσεις της ΔΙΑΝΑ Τα παραπάνω είναι ίσως λίγο πολύ αναμενόμενα για μια πρώην βιομηχανική περιοχή άλλωστε βασικές υποδομές λείπουν σήμερα ακόμη και από περιοχές που είναι ενταγμένες σε σχέδια πόλης. Ξενίζουν όμως περισσότερο τον επισκέπτη, καθώς ταυτόχρονα εντοπίζεται η διακριτική παρουσία των φορέων της Πολιτείας, μέσω κάποιων επεμβάσεων στο δυτικότερο τμήμα της περιοχής, στο σημείο δηλαδή επαφής με την Νικόπολη. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 32

Φωτ. 28, 29. Ευξεινούπολη. Χώροι παιχνιδιού παιδιών και ενηλίκων Στο σημείο αυτό συγκεντρώνονται σε υποτυπώδη μορφή οι κεντρικές λειτουργίες του οικισμού. Υπάρχει ένας κοινόχρηστος χώρος διαμορφωμένος ως παιδική χαρά, όπου έχει στηθεί και ένα μνημείο για την γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού. Επίσης βρίσκεται ένα πολιτιστικό κέντρο της Κοινότητας Ευκαρπίας, για το οποίο δεν διαθέτουμε πληροφορίες για τις λειτουργίες που στεγάζει. Τέλος, έχει κτιστεί μια ημιυπόγεια εκκλησία που ανήκει διοικητικά στην Μητρόπολη Νεαπολέως Σταυρουπόλεως και όπου ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 33

Φωτ. 30. Μνημείο για τον Ποντιακό Ελληνισμό Φωτ. 31. Ευξεινούπολη η λειτουργία τελείται στη Ρωσική γλώσσα 10. Φυσικά η χρήση του ημιυπόγειου χώρου είναι προσωρινή όπως προδίδουν οι αναμονές του οπλισμού που δηλώνουν την πρόθεση συνέχισης ανέγερσης του ναού. 10 Χτίστηκε με πρωτοβουλία των κατοίκων και σε αυτόν έχει μεταφερθεί τμήμα λειψάνου του Αγ.Σεραφείμ Σαρώφ απο τον ίδιο τον Μητροπολίτη κατα το δημοσίευμα της 4ης Ιουνίου 2001 του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων (πηγή www.mpa.gr) ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 34

Φωτ. 32,33,34. Η εκκλησία του Αγ.Σεραφείμ του Σαρώφ στην Ευξεινούπολη ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 35

Φωτ. 35,36,3 7,38. Ευξεινούπολη Η εκκλησία της Ευξεινούπολης, ακόμη και όταν ολοκληρωθεί, δεν θα μπορέσει να εντυπωσιάσει τον επισκέπτη στον βαθμό που το κάνει ο ναός του άλλου αυτογενούς οικισμού, στη Γαλήνη Ωραιοκάστρου. Η εκκλησία, που έκτισε με δικά του έξοδα ένας εύπορος, ελληνικής καταγωγής, μετανάστης, ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 36

κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου από πελεκημένους κορμούς ξύλων, που εισήχθησαν ειδικά από την Ρωσία. Η δε τεχνοτροπία του ταυτίζεται απόλυτα ακόμη και στους κρεμμυδόσχημους χρυσοποίκιλτους τρούλους με την ορθόδοξη ρωσική παράδοση οικοδόμησης των ναών. Σύμφωνα με το δωρητή, αποτελεί αντίγραφο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στο Νοβοροσίσκ της Ρωσίας, που είναι η γενέτειρά του. Οι τελετές γίνονται και εδώ στη ρωσική γλώσσα ενώ στον υπόγειο χώρο λειτουργεί γυμναστήριο ελληνορωμαϊκής πάλης. Φωτ. 39,40,41. Η «Ρώσικη» εκκλησία της Γαλήνης Ωραιοκάστρου ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 37

Φωτ. 42. Το πρόγραμμα των λειτουργιών στη Ρώσικη εκκλησία Ο αυθαίρετος οικισμός της Γαλήνης Ωραιοκάστρου είναι περιορισμένος σε μέγεθος και πυκνότητα κτισμάτων και έχει να προσφέρει πολύ καλύτερες συνθήκες διαβίωσης στους οικιστές του απ ό,τι η Ευξεινούπολη. Αυτό οφείλεται στην φυσική επικλινή θέση της περιοχής που επιτρέπει καλύτερο φωτισμό και αερισμό καθώς και στην απομάκρυνση από την οχλούσα βιομηχανική περιοχή. Η δε μικρότερη πυκνότητα των κτισμάτων καθώς και η λιγότερου «αστικού» χαρακτήρα οργάνωσή τους τα περισσότερα είναι κτισμένα με μικρότερη κάλυψη των οικοπέδων, με μεγαλύτερες ελεύθερες αυλές καθώς και λιγότερους ορόφους μας επιτρέπει να μιλάμε για διάσπαρτα αυθαίρετα κτίσματα παρά για οργανωμένο αυτογενή οικισμό. Μάλιστα φαίνεται να περιορίζεται η πιθανότητα εξέλιξής της περιοχής προς αυτή την κατεύθυνση λόγω της υψηλότερης αξίας γης σε σχέση με την Ευξεινούπολη. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 38

Φωτ. 43,44. Γαλήνη Ωραιοκάστρου Ο οικιστής μετανάστης : συνέντευξη με την Τσιάλα Καλογερίδη και την οικογένειά της (10-5-2006 και 13-5-2006) Η Τσιάλα Καλογερίδη κατάγεται από την Γεωργία και ο σύζυγός της είναι ποντιακής καταγωγής. Μαζί με τους δύο γιους και την κόρη της ζούσαν στην Τυφλίδα της Γεωργίας όπου και ασκούσαν τα επαγγέλματά τους : ο πατέρας ήταν δάσκαλος οδήγησης, ο ένας γιος μηχανικός, ο άλλος τεχνικός ηλεκτρονικών υπολογιστών και η κόρη νοσοκόμα. Οι πρόγονοι του κ. Καλογερίδη κατάγονταν από την Τσάλκα, από όπου και εκτοπίστηκε το 1930. Στην Τσάλκα είχαν εγκατασταθεί μαζικά πόντιοι από 40 χωριά της Μικράς Ασίας («Μικραζία»), το Εζρουμ (;). Αν και Έλληνες, οι γονείς του μιλούσαν στο σπίτι τους μόνο τουρκικά. Μόνο ο πατέρας του ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 39

Μεντέο είχε φοιτήσει σε ελληνικό σχολείο του Πόντου το οποίο και έκλεισε το 1917. Ο πατέρας του κ. Καλογερίδη τού είχε μεταφέρει την πληροφορία ότι οι άνθρωποι στα χωριά του Πόντου είχαν εξαναγκαστεί να επιλέξουν ανάμεσα στο θρήσκευμα και τη γλώσσα. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του αν κανείς ασπαζόταν τον μουσουλμανισμό, μπορούσε να μιλά όποια γλώσσα ήθελε αν όμως ήθελε να παραμείνει χριστιανός, έπρεπε να αποποιηθεί την ελληνική γλώσσα. Οι πρόγονοι της οικογένειας επέλεξαν να διατηρήσουν την πίστη τους στον ορθόδοξο χριστιανισμό και κατά τα λεγόμενα τους όσες οικογένειες έκαναν το αντίθετο τελικά «τούρκεψαν». Φωτ. 45. Ευξεινούπολη Η Τσιάλα επισημαίνει στη συνέντευξη ότι ο άντρας της ζούσε πάνω από 50 χρόνια με τον καημό της «επιστροφής» στην πατρίδα και ότι η οικογένειά του είχε ελληνική συνείδηση και θεωρούσε πατρίδα της την Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι δεν είχαν ζήσει ποτέ σε αυτή. Το επίθετό τους ήταν Καλογέρου και είχαν αρνηθεί να μετατρέψουν το επίθετό τους, π.χ. σε Καλογέρωφ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 40

Φωτ. 46,47,48. Ευξεινούπολη Μετά το 1954, οπότε ο Σοβιετικός στρατός έγινε υποχρεωτικός και για τους έλληνες, ο Καλογερίδης υπηρέτησε τη θητεία του στην Αεροπορία, ως μηχανικός εδάφους καθώς οι έλληνες δεν επιτρεπόταν να γίνουν ιπτάμενοι. Με την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και το άνοιγμα των συνόρων, το ζευγάρι ήρθε στην Ελλάδα, πρώτη φορά ως «τουρίστες», το καλοκαίρι του 1990. Έμειναν στο χωριό Σεβαστή του νομού Κατερίνης και εργάστηκαν ως εργάτες στη συλλογή των καπνών. Διάλεξαν αυτό το χωριό γιατί μπορούσαν να επικοινωνούν με τους κατοίκους στα τουρκικά (ίσως οι κάτοικοι του χωριού κατάγονται από τη Μ. Ασία). Για τη Σαλονίκη δεν είχαν ακούσει ποτέ, μόνο την Αθήνα γνώριζαν στη Γεωργία. Ένας κάτοικος της Σεβάστιας τους πρότεινε να πάνε στην πόλη (τη Σαλονίκη), «αφού είχαν μεγάλη οικογένεια ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 41

και μόνο εκεί θα μπορούσαν να βρουν δουλειά τόσα άτομα». Σήμερα όλοι οι άντρες τις οικογένειας (πατέρας, δύο γιοι και ένας γαμπρός) εργάζονται ως οικοδόμοι. Οι γυναίκες εργάζονται περιστασιακά ως καθαρίστριες όπου υπάρχει μεροκάματο ακόμη και στις πολύ μακρινές ανατολικές συνοικίες της πόλης. Ήρθαν στη Θεσσαλονίκη το 1993 με ολόκληρη την οικογένειά τους και νοίκιασαν σπίτι στο Ρετζίκι (Πεύκα). Υπήρχε ένα δωμάτιο για κάθε πυρηνική οικογένεια. Κάποιος γνωστός τους, τους μετέφερε την πληροφορία ότι «εκεί που συγκεντρώνονταν οι πόντιοι», στην πλατεία Αριστοτέλους [Δικαστηρίων] λέγεται ότι ένας μεσίτης πουλάει φτηνά οικόπεδα. Αγόρασαν την ίδια χρονιά, όπως και πολλοί άλλοι, από τον μεσίτη, τμήμα αγροτεμαχίου 145τ.μ. προς 12.000 δραχμές το τ.μ. δηλαδή πλήρωσαν συνολικά 1.740.000 δραχμές ( 5.100 ευρώ). Ο μεσίτης τους εξήγησε ότι πρόκειται για αγροτεμάχιο αλλά τους είπε ότι μπορούν να κτίσουν με την παρότρυνση : «είστε πρόσφυγες, δεν νομίζω να σας πειράξουν». Στα 145τ.μ. γης έκτισαν 50 τ.μ. ανά όροφο και τρεις συνολικά ορόφους και έναν επιπλέον ημιυπόγειο χώρο. Στον πρώτο όροφο ζει το ζευγάρι Καλογερίδη, στο δεύτερο η οικογένεια του πρώτου γιου, στον τρίτο οι οικογένεια της κόρης και στο ημιυπόγειο η παντρεμένη εγγονή. Στο πίσω μέρος του οικοπέδου και από άλλη είσοδο έχει κατασκευαστεί διαμέρισμα και για τον δεύτερο γιο και την οικογένειά του (για να μην υπάρχουν προστριβές ανάμεσα στις δύο νύφες). Το ζευγάρι έχει συνολικά 9 εγγόνια και 1 δισέγγονο. Στεγάζονται δηλαδή στο ίδιο κτίσμα των 250 περίπου τετραγωνικών μέτρων, 10 ενήλικες και 10 παιδιά. Τα σχέδια του σπιτιού έκανε μηχανικός «δικός τους», δηλαδή μετανάστης από την Γεωργία. Η κατασκευή έγινε αποκλειστικά από τα μέλη της οικογένειας, με βάση τις εμπειρικές γνώσεις που είχαν αποκτήσει δουλεύοντας στις οικοδομές. Μόνο για την διάστρωση των πλακών ζητούσαν βοήθεια από άλλους γείτονες και φίλους. Όταν πρωτοεγκαταστάθηκαν στο σπίτι δεν υπήρχαν παροχές νερού και ρεύματος. Έκαναν αίτηση για νερό και ρεύμα στην κοινότητα Ευκαρπίας. Το δίκτυο της ύδρευσης ολοκληρώθηκε στα τέλη του 1995 και του ηλεκτρικού ρεύματος το 1996. Σημειώνεται ότι η υδροδότηση γίνεται από ιδιωτικές γεωτρήσεις όπως και στη περίπτωση της Νικόπολης. Στην αρχή το νερό ήταν ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 42

καθαρό. Τώρα βέβαια είναι ακατάλληλο και ενώ αγοράζουν εφυαλωμένο για πόση, αναγκαστικά χρησιμοποιούν το μολυσμένο για τις οικιακές εργασίες, το οποίο είναι και ιδιαίτερα δύσοσμο. Φωτ. 49. Η οικογένεια Καλογερίδη Στα πρώτα χρόνια υπήρχε έντονη αστυνόμευση της περιοχής. Ο Καλογερίδης συνελήφθη δύο φορές με την διαδικασία του αυτοφώρου, για την κατασκευή αυθαίρετου κτίσματος, και κατέβαλε τα αντίστοιχα πρόστιμα. Σήμερα η αστυνόμευση είναι λιγότερο έντονη. Εκ των υστέρων η οικογένεια πλήρωσε και ασφαλιστικές εισφορές στο ΙΚΑ για την κατασκευή του σπιτιού (περί τα 15.000 ευρώ), παρότι δεν απασχολήθηκαν σε αυτό εργάτες. Η εγκατάσταση των περισσοτέρων μεταναστών στην Ευξεινούπολη έγινε κατά τη χρονική περίοδο 1993 1997, ενώ η καταγωγή τους είναι από διάφορες περιοχές της πρώην ΕΣΣΔ όπως η Τσάλκα, το Κρασνοντάν, το Σοχούμι, το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν και άλλες. Η κ. Τσιάλα Καλογερίδη όταν ρωτάται για την ζωή στην πατρίδα της απαντάει : «Εκεί αναπνέεις αλλιώτικα, είναι ο τόπος που γεννήθηκες και μεγάλωσες. Εδώ δεν ξέρεις τους κανόνες, την γλώσσα και τι δικαιούσαι. Αν ήξερα τα προβλήματα δεν θα έπαιρνα οικόπεδο εδώ, που στην πραγματικότητα ήταν αγροτικό χωράφι». ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 43

Ο κ. Καλογερίδης κλείνει τη συζήτηση λέγοντας : «Εκεί στη Γεωργία φορούσα γραβάτα, κοστούμι, δούλευα σε αεροπλάνα. Τώρα δουλεύω στις οικοδομές, αλλά λέω εδώ καλά είναι». Εργαστήριο «Ζωγραφίζω το σπίτι μου»: Στα πλαίσια της έρευνας, η ομάδα επισκέφτηκε το μοναδικό δημοτικό σχολείο της Νικόπολης, στο οποίο φοιτούν παιδιά που κατοικούν στη Νικόπολη και την Ευξεινούπολη. Εκεί οργανώθηκε ένα εργαστήριο όπου ζητούνταν από τα παιδιά της πέμπτης και της έκτης δημοτικού να ζωγραφίσουν σε μια κόλλα χαρτί το σπίτι τους. Τα παιδιά μπορούσαν να ζωγραφίσουν εσωτερικούς ή εξωτερικούς χώρους ή ελεύθερα ότι άλλο κατανοούσαν ως σπίτι τους. Παράλληλα συμπληρώνονταν από τους ερευνητές ένα ερωτηματολόγιο με απλές ερωτήσεις που αφορούσαν τους χώρους κατοίκησης των παιδιών δηλαδή αν έμεναν σε διαμέρισμα ή μονοκατοικία, σε ποιον όροφο, τα άτομα της οικογένειας με τα οποία συγκατοικούσαν και το μέγεθος του σπιτιού που καθορίζονταν κυρίως από τον αριθμό των υπνοδωματίων. Επίσης βάσει της ερώτησης «ποιο είναι το χωριό του μπαμπά;» σημειώνονταν ο τόπος καταγωγής του παιδιού και μπορούσε να προσεγγιστεί το αν ανήκαν σε οικογένειες μεταναστών ή όχι. Άλλα παιδιά ζωγράφισαν κατόψεις και όψεις εσωτερικών χώρων και άλλα (τα περισσότερα) προσόψεις κτισμάτων που λίγο έως πολύ έμοιαζαν με την τυπική πολυκατοικία. Αυστηρή γεωμετρία, σκούρα χρώματα, κιγκλιδώματα, ανοίγματα και κεραίες τηλεόρασης συνθέτουν τις περισσότερες ζωγραφιές. Οι ζωγραφιές των παιδιών που έμεναν στην Ευξεινούπολη ήταν ακόμη πιο «σκληρές», ελάχιστα απεικονιστικές, με σύμβολα αντί για σχήματα. Οι ζωγραφιές αυτές αξιώνουν μεθοδική και εξειδικευμένη ανάλυση προκειμένου να μπορέσει να διατυπώσει κανείς κάποια συμπεράσματα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 44

Εικ. 1. Zωγραφιά παιδιού της Ευξεινούπολης Εικ. 2. Zωγραφιά παιδιού της Νικόπολης ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 45

Εικ. 3. Zωγραφιά παιδιού της Ευξεινούπολης Εικ. 4. Zωγραφιά παιδιού της Νικόπολης ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 46

Το σήμερα και το αύριο της ζωής στην Ευξεινούπολη Οι ζωγραφιές που παρουσιάζονται προηγούμενα μπορούν να αποτελέσουν αφορμή προκειμένου να μιλήσουμε για το τι σημαίνει για την πόλη και για τους ανθρώπους της και για τα παιδιά της, μετανάστες ή γηγενείς, η αποδοχή ή η ενθάρρυνση της οργάνωσης αυτογενών οικισμών με τόση μεγάλη συγκέντρωση μεταναστών. Ο Α. Ρωμανός στο άρθρο του «Κατοικίες «Εκτός Σχεδίου» 11 (Πρόβλημα ή λύση;», γράφει «...Η ανοχή δηλαδή της αυθαίρετης δομήσεως από μέρους της πολιτείας αποτελεί αναγνώριση του τεράστιου ρόλου της στην προσπάθεια λύσεως (κακής λύσεως, αλλά οπωσδήποτε λύσεως) του στεγαστικού προβλήματος. Η αυθαίρετη δόμηση αποτελεί μιαν από τις αποτελεσματικότερες διαδικασίες εκτονώσεως του κοινωνικού και πολιτικού αναβρασμού που συνοδεύει την αστυφιλία...». Δεν θα είχαμε κανένα λόγο να μην αποδεχτούμε την παραπάνω ερμηνεία και για τη σημερινή επανάληψη του γνωστού μηχανισμού αυθαίρετης κατοίκησης και τελικά να τον κατανοήσουμε σαν μια διαδικασία προσεταιρισμού και ένταξης ανθρώπων στην αστική κοινωνία. Μόνο που το πρόβλημα σήμερα γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο καθώς ο νέος οικιστής δεν είναι μόνο άστεγος και άνεργος ή ημιαπασχολούμενος, όπως ήταν ο μετανάστης της αστυφιλίας δεκαετίες πριν, αλλά έχει και μία σειρά από άλλα προβλήματα που δυσχεραίνουν την ένταξη και αφομοίωσή του στην οικονομικοκοινωνική ζωή της πόλης, όπως για παράδειγμα η άγνοια της ελληνικής γλώσσας και η διαφορετική πολιτισμική ταυτότητα από τους γηγενείς Έλληνες. Από την άλλη, η λύση της ένταξης περιοχών αυθαιρέτων σε εντός σχεδίου ζώνες έχει ακολουθηθεί συστηματικά στο παρελθόν και κατά αυτόν τον τρόπο έχουν δημιουργηθεί πολλοί από τους αστικούς πυρήνες των περιφερειακών δήμων της πόλης. Μόνο που η λύση αυτή δεν σήμανε και ταυτόχρονη επίλυση όλων των χωρικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων. Το αντίθετο: σήμαινε ότι εκ των υστέρων έπρεπε να δαπανηθούν τεράστια ποσά προκειμένου οι 11 Α.Ρωμανός : «Κατοικίες «ΕΚΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ» (Πρόβλημα ή λύση;), «Το Βήμα», Πέμπτη 14 Ιουνίου 1973, επαναδημοσιευμένο στο αφιέρωμα του περιοδικού αρχιτέκτονες, τ.54, Νοέμβριος/Δεκέμβριος 2005, Αυθαίρετα. Τότε, τώρα και ως πότε; ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 47

απρογραμμάτιστα εποικιζόμενες εκτάσεις να γίνουν κάποτε βιώσιμοι οικισμοί. Επιπλέον στην παρούσα κατάσταση τίθεται το θέμα της κατοίκησης μεγάλου αριθμού μεταναστών αλλά και γηγενών σε γενικότερες συνθήκες περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Σημειώνεται ότι οι κάτοικοι της Νικόπολης και της Ευξεινούπολης κατανάλωναν για χρόνια το μολυσμένο νερό των ιδιωτικών γεωτρήσεων, πριν διαπιστωθεί η ακαταλληλότητά του από εργαστηριακές αναλύσεις και απαγορευτεί η πόση του. Τα αυθαίρετα κτίσματα της Ευξεινούπολης δεν μοιάζουν με τις πρόχειρα μονόχωρα που κατασκεύαζαν και στη συνέχεια επέκτειναν οι γηγενείς μετανάστες της αστυφιλίας στις δεκαετίες 60 και 70. Πρόκειται για πολυώροφα κτίρια τα οποία κατασκευάστηκαν χωρίς τον απαραίτητο έλεγχο στατικής επάρκειας και με τις περιορισμένες κατασκευαστικές γνώσεις των ίδιων των οικιστών. Τίθεται λοιπόν αρχικά ένα σοβαρό ζήτημα ασφάλειας που αφορά την ζωή εκατοντάδων ανθρώπων. Έχει ειπωθεί και στο προηγούμενο κεφάλαιο της μελέτης αυτής, ότι το μοντέλο κατοίκησης των παλιννοστούντων ομογενών χαρακτηρίζεται από την τάση συγκέντρωσης σε κάποιες περιοχές της πόλης, συγκεκριμένα δυτικά. Η ιδιόκτητη στέγη γίνεται γι αυτούς πρωταρχικό αγαθό που ικανοποιεί βασικές φυσιολογικές, κοινωνικές όπως και τις ψυχολογικές ανάγκες «ριζώματος» στην πατρίδα. Η δε γειτνίασή τους με συγγενείς και φίλους βοηθάει στο να μειωθεί το αίσθημα του «ξένου», του «διαφορετικού». Αυτή όμως η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού μεταναστών, σε περιοχές που έχουν εκ των προτέρων διάφορα χωρικά προβλήματα, αντί να διευκολύνει, μπορεί να δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο την αφομοίωση αυτού του πληθυσμού και να δημιουργήσει κατάσταση «γκετοποίησης». ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 48

Νέες Πολιτείες ΙΙΙ : Λαχανόκηποι Μενεμένης Στα ενδιάμεσα όρια της πόλης Στην περιοχή Λαχανόκηποι, που ανήκει στα διοικητικά όρια του Δήμου Μενεμένης, εντοπίστηκε ένας τρίτος, εντελώς νέος για τα δεδομένα της πόλης, μηχανισμός παραγωγής κατοικίας. Η περιοχή βρίσκεται κοντά στη δυτική είσοδο της πόλης, σε μια ευρύτερη ζώνη που συγκεντρώνει χρήσεις βιοτεχνικές, μεταποίησης, εμπορίου και μεταφορών και που διανύει τα τελευταία χρόνια μια φάση γενικότερου μετασχηματισμού με την εγκατάσταση σε αυτή μεγάλων συγκροτημάτων ξενοδοχείων, εμπορικών κέντρων και γραφείων. Στην περιοχή αυτή εντοπίστηκαν δύο συγκροτήματα πολυκατοικιών, το καθένα από τα οποία καταλαμβάνει την έκταση ενός ολόκληρου οικοδομικού τετραγώνου. Τα οικοδομικά αυτά τετράγωνα βρίσκονται σε μια πολυγωνική νησίδα που οριοθετείται νότια από την οδό Μοναστηρίου και βόρεια από τις σιδηροδρομικές γραμμές. Φωτ. 50. Το πρώτο συγκρότημα πολυκατοικιών στους Λαχανόκηπους ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 49

Ενόσω η οικοδομική δραστηριότητα στα συγκροτήματα αυτά βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη - καθώς πρόκειται για έργα πολύ μεγάλης κλίμακας στα ολοκληρωμένα τμήματά τους κατοικούν κατά ποσοστό περί τα 70% από παλιννοστούντες από τις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ. Η συγκέντρωση του μεγάλου αριθμού μεταναστών διαπιστώθηκε όπως και στην περίπτωση της Νικόπολης από συνεντεύξεις, από τα ονόματα στα θυροτηλέφωνα των πολυκατοικιών και από το πλήθος των δορυφορικών κεραιών. Οι μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες που ανεγείρουν τα συγκροτήματα των οικοδομών εκτός από την κατασκευή των χώρων κατοικίας διαμορφώνουν πλήρως και το σύνολο των κοινοχρήστων χώρων του οικοδομικού τετραγώνου αφού αυτοί αντιστοιχούν σε μια ενιαία ιδιοκτησία. Στη μία περίπτωση αυτό γίνεται με την διαμόρφωση ενός εσωτερικού αιθρίου με πράσινο και πεζοδρόμους, το οποίο υπολείπεται ως κοινόχρηστος χώρος από την περιμετρική χωροθέτηση των πολυκατοικιών. Στη δεύτερη περίπτωση ο κοινόχρηστος χώρος εμφανίζεται λιγότερο οργανωμένος αφού αφενός οι πολυκατοικίες παρατάσσονται παράλληλα μέσα στο οικοδομικό τετράγωνο και αφετέρου η διαμόρφωσή τους περιλαμβάνει μόνο πλακοστρώσεις και υποδομή απορροής ομβρίων. Στα δύο συγκροτήματα τα ισόγεια διαμορφώνονται με κυρίως με pilotis και κάποιους χώρους καταστημάτων. Φωτ. 51. Το δεύτερο συγκρότημα πολυκατοικιών στους Λαχανόκηπους Στο πρώτο συγκρότημα οι πολυκατοικίες έχουν επτά συνολικά ορόφους και η τελική δομημένη επιφάνεια προσεγγίζει τα 30.000 τ.μ.. Υπάρχουν τρεις βασικοί «τύποι» διαμερισμάτων για το σύνολο του συγκροτήματος και ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Σελίδα 50