ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ»

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ Όψεις του αστικού τοπίου στο δημόσιο χώρο. Πόλη, φύση και νέες τεχνολογίες Τα pocket parks ως τμήμα του αστικού πρασίνου και η σημασία τους στο αστικό περιβάλλον Μελέτη στην πόλη της Λάρισας Εκπόνηση: Ζήγρα Ειρήνη (Μηχ. Πολεοδομίας Χωροταξίας & Ανάπτυξης Α.Π.Θ.) Διδάσκοντες: Αραβαντινός Α., Μαυρομμάτη Σ., Πόλύζος Γ., Χανιώτου Ε. 1

Περιεχόμενα Εισαγωγή... 3 1. Σχεδιασμός των ελεύθερων αστικών χώρων... 6 1.1Το πράσινο στην πόλη... 7 1.2 Κατηγοριοποίηση αστικού πρασίνου... 8 2. Tα pocket parks και ο ρόλος τους στο αστικό περιβάλλον και στους χρήστες... 9 2.1 O σχηματισμός των pocket parks στον αστικό ιστό... 9 2.2 Η γέννηση των pocket parks... 11 2.3 Τα οφέλη των pocket parks... 14 3. Αναγνώριση περιοχής μελέτης... 15 3.1 Ένταξη στην ευρύτερη περιοχή και βασικά χαρακτηριστικά... 15 3.2 Εντοπισμός μικρών πάρκων... 16 3.3 Τυπολογία των pocket parks... 21 4. Συμπεράσματα... 25 Βιβλιογραφία... 27 2

Εισαγωγή Οι υπαίθριοι χώροι είναι ένας σημαντικός παράγοντας που καθορίζει την ποιότητα του αστικού τοπίου και του περιβάλλοντος. Ωστόσο, ο ρόλος τους, η διάρθρωση και η μορφή τους, αναπροσαρμόζονται συνεχώς καθώς έρχονται αντιμέτωπες με τα συνεχώς μεταλλασσόμενα προβλήματα αλλά και τις δυνατότητες των πόλεων. Η πρώτη εμφάνιση των κοινόχρηστων χώρων πρασίνου, γίνεται στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν οι συνθήκες διαβίωσης των οικονομικά ασθενέστερων στρωμάτων στις πόλεις γίνονταν πολύ δυσμενείς. Οι συνθήκες διαβίωσης απαιτούσαν βελτιώσεις του αστικού περιβάλλοντος οι οποίοι έθεταν σε κυρίαρχο ρόλο τους υπαίθριους χώρους της πόλης και είχαν σχέση με τη δημιουργία δημόσιων πάρκων ή κήπων, οι οποίοι θα λειτουργούσαν ως «πνεύμονες των κατοίκων των πυκνοδομημένων περιοχών» (Κοσμάκη, Λουκόπουλος, 2008). Κατά την ανάπτυξη των περισσότερων πόλεων στη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα, δόθηκαν μικρά περιθώρια για την ανάδειξη ή τη διαμόρφωση χώρων πρασίνου σε όλες τις κλίμακες του χώρου. Αυτό οφείλεται στην οικιστική ανάπτυξη μεγάλων τμημάτων πόλεων ή και ολόκληρων πόλεων, που προηγείται του σχεδιασμού. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζει την περίπτωση των ελληνικών πόλεων του 20ού αιώνα αλλά και πόλεων που αναπτύχθηκαν τον 19ο αιώνα μέσα στη δίνη της βιομηχανικής επανάστασης. Ωστόσο, είναι φανερό ότι κάτι τέτοιο συνεχίζει να υφίσταται και τα τελευταία χρόνια λόγω της άναρχης απρογραμμάτιστης δόμησης, που περιορίζει ακόμα και σήμερα την έκταση των ανοικτών και πράσινων χώρων (Μητούλα Ρ., 2006). Λόγω της έντασης και έκτασης που χαρακτηρίζουν την αστικοποίηση, καθίσταται πλέον δύσκολο να συναντήσει κανείς πραγματικά φυσικούς χώρους μέσα στην πόλη. Η ταχεία οικοδομική ανασυγκρότηση της χώρας μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, τα κίνητρα που δόθηκαν στην οικοδομική δραστηριότητα, η πολιτική της αντιπαροχής και η μεγαλύτερη δυνατή εκμετάλλευση των οικοπέδων σε κάλυψη και ύψος δεν επέτρεψαν τη δημιουργία κοινόχρηστων ελεύθερων χώρων πρασίνου. Η αναβάθμιση του αστικού τοπίου μέσω της ανάκτησης των χώρων πρασίνου είναι μία ιδέα που γεννήθηκε εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, όπως: η υπερσυγκέντρωση των ανθρώπων στα αστικά κέντρα, η συρρίκνωση των δημόσιων χώρων, η κατά καιρούς άναρχη οικοδόμηση σε βάρος των ελεύθερων χώρων. 3

Η έλλειψη επιφανειών πρασίνου γίνεται αισθητή στην καθημερινότητα των κατοίκων στα αστικά κέντρα. Όσο περισσότερους κατοίκους έχει μία πόλη τόσο αυξάνονται και οι ανάγκες της σε πράσινο. Εκτός από την δημιουργία τους λοιπόν, συνειδητοποιούμε ότι κρίνεται απαραίτητος και ο ορισμός της κατάλληλης έκτασης και κατανομής των χώρων πρασίνου, ώστε να είναι δυνατή η άριστη αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν για την αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος. Ενδείκνυται στα αστικά κέντρα οι επιφάνειες πρασίνου να υπάγονται σε ένα δίκτυο ώστε να υπάρχει συνοχή και να διευκολύνεται η κίνηση των αέριων μαζών, να απομακρύνονται οι ρύποι από το αστικό κέντρο και ειδικότερα από τις μεμονωμένες εστίες πρασίνου (Κουκλαδάς, 2002). Ωστόσο, οι εναπομείναντες πράσινοι, ανοικτοί, ελεύθεροι χώροι πολλές φορές εγκαταλείπονται στη φθορά του χρόνου και σταδιακά εξωθούν την ιδιότητά τους ως χώροι ανταλλαγής εμπειριών και συλλογικής επαφής. Υπάρχει πληθώρα τοποθεσιών διασκορπισμένων μέσα στο πλέγμα του αστικού τοπίου, οι οποίες φέρουν ίχνη είτε εγκατάλειψης είτε ακατάλληλης χρήσης. Όμως, οι σύγχρονες πόλεις αλλάζουν αργά αλλά σταθερά, όσον αφορά την έκταση και τη δομή τους. H συνεχής αλλαγή των πόλεων διαφοροποιεί ανάλογα και την αντίληψη των κατοίκων τους γι αυτές και τα επιμέρους στοιχεία τους. Η περιβαλλοντική προσέγγιση του αστικού φαινομένου δίνει όλο και μεγαλύτερη έμφαση στην οικοσυστηματική διάσταση του αστικού πρασίνου και στα δίκτυα των υπαίθριων χώρων που δημιουργούν δυνατότητες για τη διάχυση της λειτουργίας της φύσης στον ιστό της πόλης. Ταυτόχρονα ο αστικός σχεδιασμός εστιάζει το ενδιαφέρον του στις μικρές ενότητες και δίκτυα του αστικού πρασίνου ως μέσου για την ανάδειξη της έννοιας του τόπου και της ιδιαιτερότητας και της εικόνας επιμέρους περιοχών (Κοσμάκη, Λουκόπουλος, 2008). Θέμα της παρούσας εργασίας αποτελεί η μελέτη των pocket parks και η ανάδειξη του σημαντικού ρόλου τους στην αύξηση της ποιότητας της ζωής των κατοίκων, ενώ γίνεται προσπάθεια να δοθούν κάποιες γενικές κατευθύνσεις σε επιλεγμένη μελέτη περίπτωσης. Η βασική υπόθεση της εργασίας είναι να διερευνηθεί αν υπάρχουν πράσινα τμήματα, τα οποία παραμένουν ατημέλητα και απομονωμένα από το συνολικό αστικό πράσινο μιας πόλης, προκαλώντας χωρική ασυνέχεια, με αποτέλεσμα να μην προτιμώνται από τους χρήστες και να μην ανακτώνται ως χώροι συλλογικοί και δημιουργικοί. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι μικροί χώροι πρασίνου, αλλά και γενικότερα οι κενοί υπαίθριοι χώροι παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην ποιοτική αναβάθμιση του αστικού τοπίου, όχι μόνο από άποψη αισθητική και οικολογική αλλά και κοινωνική, παρόλα αυτά στον ελληνικό χώρο δεν παρατηρείται καμία ή μάλλον μια πολύ μικρή προσπάθεια επίλυσης 4

και βελτίωσης των χώρων αυτών σε αντίθεση με τους αντίστοιχους στο διεθνές χώρο. Βασικός σκοπός της διερεύνησης είναι η εξαγωγή ενδεικτικών συμπερασμάτων και σχεδιαστικών αρχών σχετικά με τους τρόπους προσέγγισης του προβλήματος της ανάκτησης του πράσινου χώρου, προσαρμοσμένους στην τρέχουσα ελληνική πραγματικότητα. Στο πρώτο μέρος της εργασίας, έχοντας υπόψη τις μορφές πρασίνου που συναντώνται στο αστικό περιβάλλον, γίνεται λόγος για τη σημασία αξιοποίησης των ελεύθερων αστικών χώρων ώστε να μπορούν να αποτελέσουν αστικό πράσινο ή να συμβάλλουν στη δημιουργία πράσινων δικτύων. Έπειτα, παρουσιάζεται ο ρόλος που διαδραματίζουν τα μικρά πάρκα, γνωστά ως pocket parks στον αστικό ιστό καθώς και ο τρόπος δημιουργίας τους, ενώ στη συνέχεια διατυπώνονται οι επιδράσεις τους στο αστικό περιβάλλον και τους χρήστες. Παράλληλα και ενδιάμεσα με τις παραπάνω περιγραφές, παρουσιάζονται συνοπτικά κάποια παραδείγματα εφαρμοσμένων τέτοιων μικρών χώρων πρασίνου. Στο δεύτερο μέρος, αρχικά γίνεται αναγνώριση της περιοχής μελέτης και εντοπίζονται στην περιοχή πάρκα τσέπης αποκομμένα από τον πράσινο ιστό, αλλά και χώροι που μπορούν να διαμορφωθούν σε τέτοιου είδους χώρους πρασίνου. Αυτοί είναι οι ήδη υφιστάμενοι χώροι πρασίνου μικρής έκτασης και ελεύθεροι αστικοί χώροι που με κατάλληλη διαμόρφωση μπορούν να αποτελέσουν λειτουργικούς χώρους αναψυχής και ανάπαυσης. Σαν μελέτη περίπτωσης επιλέγεται η Πολεοδομική Ενότητα των Αμπελοκήπων Λάρισας. Από τη μία αποτελεί ένα πυκνοδομημένο τμήμα της πόλης με αρκετά προβλήματα που προαναφέρθηκαν (ρύπανση, κυκλοφοριακά προβλήματα, έλλειψη χώρων πρασίνου κ.α.) και από την άλλη, διαθέτει ελεύθερες αναξιοποίητες εκτάσεις που με κατάλληλη διαμόρφωση μπορούν να αποτελέσουν σημαντικούς χώρους πρασίνου. Επιπλέον, η περιοχή περικλείεται από το ποτάμι της πόλης, που αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο περιαστικού πρασίνου. Εξετάζεται λοιπόν αν υπάρχει δυνατότητα σύνδεσης αυτών των χώρων μεταξύ τους δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο δίκτυα πρασίνου στην περιοχή μελέτης, ώστε να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον ελκυστικό για τους κατοίκους και να βελτιωθεί κατά κάποιο τρόπο η ποιότητα ζωής μέσα στο πυκνοδομημένο περιβάλλον. 5

1. Σχεδιασμός των ελεύθερων αστικών χώρων Με τον όρο «ελεύθεροι αστικοί χώροι» εννοούμε τα τμήματα του αστικού ιστού στα οποία σύμφωνα με το πολεοδομικό σχέδιο δεν προβλέπεται κατασκευές κτιρίων. Οι ελεύθεροι χώροι στην πόλη χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλία ως προς τα χαρακτηριστικά τους και τη συμμετοχή τους στη διαμόρφωση του αστικού περιβάλλοντος. Ειδικότερα, οι ελεύθεροι χώροι μπορεί να διακριθούν με βάση τις εξής παραμέτρους (Γεροντίδου, 2010). Με βάση τη σημασία τους για την πόλη, σε τοπικούς, υπερτοπικούς και μητροπολιτικούς Με βάση τη χρήση τους, σε κοινόχρηστους και μη. Η διάκριση αυτή συνδέεται και με το ιδιοκτησιακό καθεστώς Με βάση τη θέση τους σε σχέση με την πόλη, σε αστικούς και περιαστικούς. Με βάση τη λειτουργία τους, σε χώρους πρασίνου, συνάθροισης, άθλησης, περιπάτου, κυκλοφορίας, πολιτισμού ή σε χώρους που συνδυάζουν τα πιο πάνω Με βάση το ιδιοκτησιακό καθεστώς, σε δημόσιους και ιδιωτικούς Ο σχεδιασμός των ελεύθερων χώρων μιας πόλης πρέπει να είναι τέτοιος ώστε να μεταδίδει ενεργητικότητα και λειτουργικότητα. Σε αυτό το στάδιο φυσικά παίζει σημαντικό ρόλο η μορφή και η λειτουργία των δρόμων, των πλατειών ή των πάρκων εντός των αστικών περιοχών, αλλά και η σύνδεση των δημόσιων ελεύθερων χώρων με ιδιωτικούς ακάλυπτους. Στις μέρες μας εκδηλώνεται ένα έντονο ενδιαφέρον για την αξιοποίηση των ελεύθερων χώρων του αστικού περιβάλλοντος, καθώς είναι πλέον γνωστό ότι συνεισφέρουν στην καλύτερη ποιότητα του περιβάλλοντος μιας περιοχής αφού διευκολύνουν την κίνηση του αέρα, τον ηλιασμό και το δροσισμό, αλλά διαμορφώνουν και τις κατάλληλες προϋποθέσεις για τη χρήση τους από τις διάφορες κοινωνικές ομάδες. Τις περισσότερες φορές είναι άνισα κατανεμημένοι στις σύγχρονες πολεοδομικές ενότητες και γειτονιές. Η ποσότητα και η ποιότητά τους μεταβάλλεται ανάλογα με την τύχη της περιοχής στην οποία ανήκουν. Είναι χρήσιμο λοιπόν, οι εναπομείναντες ελεύθεροι ανεκμετάλλευτοι χώροι στον αστικό ιστό να αξιοποιούνται και να μετατρέπονται σε πάρκα, δηλαδή σε χώρους που προσφέρουν, όσο είναι δυνατό, περισσότερα στοιχεία της φύσης, που δεν έχει ο δομημένος χώρος. Το πάρκο είναι ένας προσπελάσιμος και επισκέψιμος χώρος από όλα τα 6

κοινωνικά στρώματα και τις ηλικίες του πληθυσμού και γι αυτό έχει αντίστοιχη υποδομή για την κίνηση, την παραμονή και τις στοιχειώδεις ανάγκες του (Πετρίδου Κ. 2007). 1.1Το πράσινο στην πόλη Στις περιοχές του αστικού πρασίνου η βλάστηση αποτελεί τον άμεσο συνδετικό κρίκο του ανθρώπου με τη φύση. Το αστικό πράσινο, στη σημερινή εποχή πρέπει να παρέχει μια δυνατότητα φυγής από το ανθρωπογενές, πυκνοδομημένο περιβάλλον σε έναν χώρο με άλλα χρώματα, σχήματα, ήχους, αισθητική, με καθαρότερη ατμόσφαιρα και ηπιότερους θορύβους. Απαραίτητα στοιχεία για τη σύνθεση ενός ενιαίου δικτύου πρασίνου αποτελούν (Κοκαλάκη, 2008: 13): Οι διαδρομές πρασίνου, δηλαδή επιμήκεις ανοικτοί χώροι οι οποίοι εξυπηρετούν οικολογικές, κοινωνικές και πολιτιστικές λειτουργίες, συνδέοντας χώρους πρασίνου, οργανωμένα τμήματα του αστικού ιστού ή φυσικούς χώρους βλάστησης όπως φυτεύσεις δρόμων, δενδροστοιχίες κ.α. Τα τμήματα πρασίνου, δηλαδή μεγάλα και μικρά τμήματα αστικού πρασίνου τα οποία εισέρχονται στο πολεοδομικό συγκρότημα και συνδέονται με το περιαστικό πράσινο όπως αστικά πάρκα, ρέματα, ποτάμια κ.α. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι υπάρχουν τρία είδη διάταξης των χώρων πρασίνου στα αστικά κέντρα για την άριστη αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους: η γραμμική, η ακτινική και η ομόκεντρη. Εικόνα 1: Γραμμική, ακτινική και ομόκεντρη διάταξη χώρων πρασίνου Πηγή: Κουκλαδάς, (2002) 7

1.2 Κατηγοριοποίηση αστικού πρασίνου Τις τελευταίες δεκαετίες η εμφάνιση της έννοιας της «αειφορικής ανάπτυξης» των πόλεων έχει αναβαθμίσει την θέση του πρασίνου στον αστικό ιστό, ως καθοριστικού παράγοντα για την επίτευξη της. Οι επιφάνειες πρασίνου καθιερώνονται ως μία διακριτή και σημαντική κατηγορία χρήσεων εδάφους στην πόλη, η οποία αποτελεί αντικείμενο των πολεοδομικών μελετών. Η συστηματική αντιμετώπιση του πρασίνου μέσα από τις πολεοδομικές μελέτες οδήγησε στην κατηγοριοποίηση των σχετικών χώρων ανάλογα με τη θέση και το ρόλο τους στην πόλη και στη διατύπωση σταθερότυπων όσον αφορά την έκτασή τους, τη διασπορά και την ιεράρχησή τους μέσα στην πόλη. Οι σχετικές προδιαγραφές ποικίλλουν από χώρα σε χώρα. Ο νόμος 10788/5.3.2004 «Έγκριση πολεοδομικών σταθεροτύπων (standards) και ανώτατα όρια πυκνοτήτων που εφαρμόζονται κατά την εκπόνηση των γενικών πολεοδομικών σχεδίων, των σχεδίων χωρικής και οικιστικής οργάνωσης ανοικτής πόλης και των πολεοδομικών μελετών» (ΦΕΚ 285 Δ ), προβλέπει τη διάκριση των αστικών χώρων πρασίνου σε: o o o o o Ελεύθερους Χώρους Πολεοδομικής Ενότητας νησίδες πρασίνου (green pockets) πλατείες παιδικές χαρές- γωνιές (μικρής κλίμακας) πάρκο Πολεοδομικής Ενότητας πάρκο πόλης Σύμφωνα με τη Μητούλα Ρ., (2006), το αστικό πράσινο εντάσσεται σε τρεις κλίμακες. Οικισμού: πεζόδρομοι, ποδηλατόδρομοι καθώς και αυτοκινητόδρομοι με πράσινα στοιχεία κατά μήκος τους, δηλαδή πράσινες διαδρομές που ακολουθούν κάποια δίκτυα, χώροι αναψυχής και αθλητικών δραστηριοτήτων, τυχόν αρχαιολογικοί χώροι ή νεκτοταφεία, ελεύθεροι χώροι σταρτοπέδων, αδόμητοι αλλά και μη διαμορφωμένοι ελύθεροι χώροι που έχουν εποικιστεί από βλάστηση Γειτονιάς ή περιορισμένης περιοχής: πλατείες, δρόμοι, αυλές δημόσιων κτιρίων ή ναών, ανοιχτοί χώροι πρασίνου, παιδικές χαρές και μικρά άλση Κτιρίου: ιδιωτικοί κήποι, αυλές, ακάλυπτοι χώροι, ταράτσες (πράσινα δώματα) 8

2. Tα pocket parks και ο ρόλος τους στο αστικό περιβάλλον και στους χρήστες 2.1 O σχηματισμός των pocket parks στον αστικό ιστό Οι μικροί χώροι πρασίνου (pocket parks) ή αλλιώς «πάρκα τσέπης» που εντοπίζονται μέσα στον πυκνοδομημένο αστικό ιστό αποτελούν μια κατηγορία αστικού πρασίνου που προτείνεται, ανάμεσα στο πάρκο της γειτονιάς και στον ιδιωτικό ακάλυπτο χώρο. Τα pocket parks ή mini-park ή vest pocket parks όπως ονομάζονται, είναι αστικοί ελεύθεροι χώροι πρασίνου πολύ μικρής κλίμακας που συνήθως δημιουργούνται τυχαία σε εναπομείναντες ελεύθερους χώρους πάνω σε ακανόνιστα κομμάτια «κενής ή ξεχασμένης» γης είτε αυτή είναι δημόσια είτε ιδιωτική. Διαμορφώνονται συνήθως σε κενά οικόπεδα που έχουν εύκολη πρόσβαση είτε δημιουργούνται από τη συνένωση των ακάλυπτων χώρων ενός οικοδομικού τετραγώνου. Εξαιτίας του μικρού τους μεγέθους είναι ελεύθερα και τυχαία διασκορπισμένα μέσα στις πολεοδομικές ενότητες μιας πόλης χωρίς καμία σύνδεση μεταξύ τους, αλλά ούτε με το αστικό και περιαστικό πράσινο. Αυτό βέβαια βρίσκει την εξήγησή του στο γεγονός ότι σχηματίζονται ευκαιριακά, χωρίς κάποιον προβλεπόμενο σχεδιασμό, εξαρτώμενα από τη διάταξη των οικοδομικών τετραγώνων και των οδικών δικτύων μιας πόλης. Εικόνα 2: Χώροι πρασίνου και pocket parks σύμφωνα με τους Βαρκελώνη και β) στο Τέξας της Αμερικής οδικούς άξονες και τα Ο.Τ. α) στην 9 Πηγή: www.google.gr/imgres?q=map+of+green+parks

Η ιδέα της δημιουργίας τους γεννήθηκε εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, όπως: η υπερσυγκέντρωση των ανθρώπων στα αστικά κέντρα, η συρρίκνωση των δημόσιων χώρων και η συνειδητοποίηση πως πρέπει να προβούμε σε μέτρα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Σε περιοχές με υψηλή συγκέντρωση πληθυσμού, ιδιαίτερα στο κέντρο της πόλης όπου οι αξίες της γης είναι υψηλές, τα pocket parks αποτελούν τη μοναδική επιλογή για τη δημιουργία νέων δημόσιων χώρων, αλλά και για τον ανασχεδιασμό παλαιότερων χωρίς να απαιτείται μεγάλο κόστος (Κοσμάκη, Λουκόπουλος, 2008). Στα μικρά αυτά αστικά πάρκα υπάρχει η δυνατότητα σύνδεσης τους με μεγαλύτερες εκτάσεις πρασίνου συμπληρώνοντας με αυτό τον τρόπο ένα δίκτυο το οποίο έχει ως αφετηρία το περιαστικό πράσινο, συνεχίζει στα μεγάλα αστικά πάρκα, στα πάρκα γειτονιάς και καταλήγει στα pocket parks, συμβάλλοντας στη βελτίωση της ευρύτερης περιοχής. Εγκαταλελειμμένα βιομηχανικά συγκροτήματα, μικρότερα γήπεδα βιοτεχνιών, πυρήνες κτημάτων που επιβίωσαν έως σήμερα, οικόπεδα που για λόγους πολεοδομικούς ή απλώς ιδιωτικούς δεν οικοδομήθηκαν, ξεχασμένες κοίτες ρεμάτων και εξάρσεις του εδάφους, αδιέξοδοι δρόμοι ανήκουν σε αυτή την κατηγορία χώρων που θα μπορούσαν να μετατραπούν σε «πάρκα τσέπης». Εικόνα 3: Σχηματισμός δικτύου μικρών και μεγάλων χώρων πρασίνου α) Κιότο Ιαπωνίας, β) Φιλαδέλφεια Αμερικής, γ) Εδιμβούργο Αγγλίας Πηγή: http://www.portlandonline.com/bps/index.cfm?c=44095 10

2.2 Η γέννηση των pocket parks Ο όρος vest pocket parks χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1960 στη Νέα Υόρκη και χαρακτηρίζει τους πράσινους χώρους έκτασης ενός εκταρίου το πολύ. Η ιδέα των vestpocket parks έγινε μία από τις διάφορες κριτικές προσεγγίσεις ευρέως διαδομένη, που υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση και τον ιδιωτικό τομέα στις Ηνωμένες Πολιτείες για να αντιμετωπίσουν την αστική κρίση που εξελίχθηκε από τη δεκαετία του 60 και μετά. Η κάλυψη των αναγκών για μικρούς υπαίθριους χώρους και η εκμετάλλευση των αστικών κενών που κατά διαστήματα εντοπίζονταν, αντιμετωπίζονται από τότε με τα «πάρκα τσέπης», που αποτελούν μία μοναδική ευκαιρία δημιουργίας σταγόνων πρασίνου στον αστικό χώρο. Το 1964, μία μη κερδοσκοπική ομάδα της Νέας Υόρκης, υποστηρικτών των πράσινων χώρων, μαζί με μία ομάδα εξειδικευμένων ανθρώπων, αρχιτεκτόνων, πολεοδόμων, ακόμα και κοινωνιολόγων ξεκίνησε την κατασκευή του πρώτου vest-pocket park στο Μανχάταν που λειτουργεί ακόμα και σήμερα ως ένας ενδιάμεσος κοινωνικός χώρος και πολύτιμος βιοκλιματικός θύλακας στον ιστό της περιοχής. Το επιτυχημένο αυτό παράδειγμα του Paley Park, αποτελεί έναν χώρο μικρής κλίμακας πάνω σε δρόμο, γεγονός που το καθιστά αναγνωρίσιμο και προσβάσιμο και κατάφερε να αποτελέσει τόπο κοινωνικής συνεύρεσης και ξεκούρασης μέσα στο κέντρο της πόλης. Η γέννηση του πρώτου πάρκου αυτού του μεγέθους έλαβε μεγάλη τοπική και διεθνής προσοχή, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει ο σχεδιασμός και η κατασκευή παρόμοιων πάρκων και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Αμερικής και της Ευρώπης κυρίως σε περιοχές κατοίκων χαμηλών εισοδηματικών τάξεων, όπου η έλλειψη ελεύθερων χώρων και χώρων παιχνιδιού ήταν φανερά ελλιπείς. Εικόνα 4: Το Paley Park στο Μανχάταν Πηγή: http://depts.washington.edu/open2100/pdf/2_openspacetypes/open_space_types/pocket_parks.pdf 11

Εικόνα 5: Ο μετασχηματισμός τριών υπαίθριων χώρων στη Φιλαδέλφεια 1961-1967 Πηγή: http://depts.washington.edu/open2100/pdf/2_openspacetypes/open_space_types/pocket_parks.pdf Αν και το μικρό τους μέγεθος δεν επιτρέπει τη διεξαγωγή φυσικών δραστηριοτήτων και αθλητισμού, τα μικρά αυτά πάρκα αποτελούν ένα τμήμα του «πολυπόθητου πράσινου» στην πόλη που βελτιώνουν την ποιότητα του αέρα, ένα χώρο για ξεκούραση και χαλάρωση για τους κατοίκους και κάποιες φορές και χώρο παιχνιδιού για άτομα μικρής ηλικίας. Πολλά από αυτά τα πάρκα στην Αμερική τα οποία βρίσκονται σε μία κλίμακα κάτω από τα πάρκα γειτονιάς, είναι αποτέλεσμα κοινωνικών ομάδων, αλλά και ιδιωτικής υποστήριξης που ενισχύουν τη δημιουργία τους προς όφελος της γειτονιάς τους. 12

Εικόνα 6: Pocket park στο κέντρο της Νέας Υόρκης Πηγή:http://www.aiany.org/eOCULUS/newsletter/?p=1855 Τα χαρακτηριστικά των pocket parks όπως παρατηρούμε και στις εικόνες απεικονίζουν λίγα από αυτά στο εξωτερικό είναι τα εξής: που Βρίσκονται στο εσωτερικό της πόλης Συνήθως σχηματίζονται ανάμεσα από κτίρια ή στο τέλος οδικών αξόνων Είναι άμεσα ορατά Χαρακτηρίζονται κυρίως από πράσινο και δέντρα Μπορούν να περιλαμβάνουν καθίσματα όπως παγκάκια, τραπεζάκια Είτε είναι δημοσίου ή ιδιωτικού χώρου, είναι για το δημόσιο κοινό Εικόνα 7: Προτεινόμενο Pocket park στην Κοπεγχάγη Πηγή:http://www.changemagazine.nl/doc/jaargang_5_nummer_3/europeancities-show-ambition-on-climate-adaptation.pdf 13

2.3 Τα οφέλη των pocket parks Η θετική επίδραση των χώρων πρασίνου, στους κατοίκους των πόλεων που καθημερινά έρχονται αντιμέτωποι με τα προβλήματα έλλειψης ανοικτών χώρων, της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ήταν πάντοτε κάτι το αυτονόητο. Ειδικότερα, οι μικροί χώροι πρασίνου όπως τα pocket parks διατηρούν μια ισορροπία του ανοιχτού χώρου και του κτισμένου περιβάλλοντος μέσα στην πόλη. Η Melissa C., (2011), αναφέρεται στην άποψη της Seymour (1969), σύμφωνα με την οποία «τα μικρά αυτά πάρκα έχουν γίνει μία τόσο μεγάλη αναγκαιότητα εύκολα προσβάσιμη και ανοιχτή για όλους τους χρήστες, που η παρουσία τους θα έπρεπε να βρίσκεται παντού, στον δρόμο για τη δουλειά, για το σπίτι. Ένα τέτοιο σύστημα πάρκων θα μπορούσε να πετύχει σε μία πολεοδομική γειτονιά, λαμβάνοντας υπόψη στον σχεδιασμό δύο στοιχεία, την εγγύτητα και την αφθονία (κατά προσέγγιση ένα pocket park σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο)». Σύμφωνα με την Blake (2010), οι θετικές αυτές επιδράσεις μπορεί να είναι: Στην οικολογία του τοπίου: Οι μικροί πράσινοι χώροι έχουν τη δυνατότητα βελτίωσης του μικροκλίματος και λειτουργούν σαν πνεύμονες στην πόλη αφού βελτιώνει το δροσισμό και την ανανέωση του αέρα, σταθεροποιεί και μειώνει τις θερμοκρασιακές μεταβολές, επιτρέπουν τη διάχυση της χλωρίδας και της πανίδας στην πόλη. Δημιουργούν μία βιώσιμη σχέση με τη φύση Στην ψυχική και σωματική υγεία: Οι διαδρομές αυξάνουν την παραγωγικότητα του ενεργού πληθυσμού. Τα πάρκα και οι περισσότεροι κοινόχρηστοι χώροι σχεδιάστηκαν για να καλύψουν ψυχαγωγικές ανάγκες των κατοίκων. Στην αναβάθμιση της ποιότητας του αστικού κέντρου: Αναμορφώνονται οι υπαίθριοι χώροι και αναβαθμίζεται η εικόνα και η ποιότητα του αστικού τοπίου ιδιαίτερα στις πυκνοδομημένες περιοχές Στην ενδυνάμωση της κοινωνικότητας: Λειτουργούνε σαν τόποι και δέκτες της κοινωνικής συνεύρεσης και ανταλλαγής ιδεών των κατοίκων Στην οικονομία: Παρέχουν ένα ελκυστικό περιβάλλον, τονώνουν την επιχειρηματική κίνηση, αυξάνουν τις αξίες των ακινήτων που βρίσκονται σε εγγύτητα Η προστασία των εύθραυστων αυτών περιοχών και η αισθητή παρουσία του πρασίνου στην πόλη, είναι σημαντική για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και συμβάλλει στη γενικότερη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Έτσι λοιπόν αν λάβουμε υπόψη μας όλα τα παραπάνω μπορούμε να πούμε ότι παρέχει κοινωνικά (αναψυχή, ηρεμία, επικοινωνία), 14

οικονομικά (διαμόρφωση ελκυστικού περιβάλλοντος, τόνωση επιχειρηματικής κίνησης) και περιβαλλοντικά οφέλη (μείωση αέριων ρύπων, αντιπλημμυρική λειτουργία, δίοδος επικοινωνίας με την ύπαιθρο). Συμβάλλει δηλαδή, στην ενίσχυση και των τριών πτυχών της βιώσιμης ανάπτυξης (Κουκλαδάς, 2002). Εικόνα 8: Pocket parks στην Αμερική και Ζυρίχη Πηγή: http://www.williamsonparks.org/history.html Πηγή: http://www.carfree.com/conv_square+green.html 3. Αναγνώριση περιοχής μελέτης 3.1 Ένταξη στην ευρύτερη περιοχή και βασικά χαρακτηριστικά Η Πολεοδομική Ενότητα των Αμπελοκήπων, γνωστή ως «Ταμπάκικα», έχει έκταση 37 Ha και βρίσκεται βόρεια του κέντρου της πόλης και οριοθετείται από την παλιά κοίτη του Πηνειού. Οι Αμπελόκηποι είναι από τις μικρότερες πληθυσμιακά συνοικίες της Λάρισας και η μεγαλύτερη σε πυκνότητα, με πληθυσμό (2001) 3.824 κατοίκους μόνιμο πληθυσμό και μέση πυκνότητα 160 άτ./εκτάριο αντίστοιχα. Η περιοχή μελέτης πρόκειται για μία συνοικία απομονωμένη με πολλές λειτουργικές και πολεοδομικές ελλείψεις σε σχέση με την πόλη. Σε αυτό παίζει ρόλο η γεωγραφική της θέση, (περικλείεται από τον Πηνειό και ολοκληρώνεται από το νότιο άκρο της, την οδό Γεωργιάδου με τη μορφή υπερτοπικού άξονα. Στο μεγαλύτερο μέρος της χαρακτηρίζεται ως μια περιοχή με προβληματική ρυμοτομία, μικρές ιδιοκτησίες, μικρούς έως και ανύπαρκτους ακάλυπτους χώρους, καθώς το κτιριακό δυναμικό δεν ανανεώθηκε ποτέ λόγω του χαμηλού μέσου εισοδήματος των κατοίκων (εργάτες, μικροεπαγγελματίες). Η έλλειψη χώρων αθλητισμού, αναψυχής και χώρων πρασίνου και οι εγκαταστάσεις των ΚΤΕΛ της πόλης είναι ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της. Το ανάχωμα του Πηνειού που περιβάλλει τη συνοικία, δεν προσφέρεται σαν χώρος αναψυχής και περιπάτου για 15

τους κατοίκους λόγω έλλειψης υποδομών. Το οικονομικό προφίλ της συνοικίας συμπληρώνεται από χρήσεις χονδρεμπορίου-βιοτεχνίες που είναι χωροθετημένες στην ανατολική πλευρά της. Εικόνα 9: Ένταξη περιοχής μελέτης στην ευρύτερη περιοχή Πηγή: google earth, ιδία επεξεργασία 3.2 Εντοπισμός μικρών πάρκων Έχοντας ως αφετηρία όλα όσα αναλύθηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια της εργασίας περί μικρών πάρκων, για να δοθούν κάποιες γενικές κατευθύνσεις στην προκειμένη περίπτωση, εκτός από των εντοπισμό των ήδη υπαρχόντων χώρων πρασίνου και των ελεύθερων χώρων που μπορούν να αποτελέσουν αστικό πράσινο, είναι σημαντικό να γίνει μία καταγραφή των χρήσεων γης της συνοικίας, ώστε να δημιουργηθεί ένα ευχάριστο περιβάλλον για τους κατοίκους με αποτελεσματικό τρόπο. 16

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρέχονται στην μελέτη αναθεώρησης του ΓΠΣ (2006), στην περιοχή μελέτης υπάρχουν διάσπαρτοι χώροι πρασίνου, κυρίως μικρής έκτασης, ενώ απουσιάζει το στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος στο εσωτερικό του πολεοδομικού ιστού, αποδεικνύοντας την έλλειψη ολοκληρωμένων προτάσεων αστικού σχεδιασμού. Η συνολική έκταση πρασίνου στους Αμπελόκηπους ανέρχεται σε 8.160 τ.μ. και καταλαμβάνει το 2,2% της συνολικής έκτασης της περιοχής. Στην υπό μελέτη πολεοδομική ενότητα οι μεγαλύτεροι χώροι πρασίνου είναι η πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου και η πλατεία Αμπελοκήπων με έκταση 240 τ.μ. και 387 τ.μ. αντίστοιχα. Εικόνα 10: Χρήσεις γης της περιοχής μελέτης Πράσινο Πράσινο Εκπαίδευση Εκπαίδευση Αθλητισμός Αθλητισμός Εκκλησία Εκκλησίες Πολιτισμός Κατοικία Πολιτισμός Πηγή: GIS Δήμου Λάρισας Σε αυτό το σημείο γίνεται μία προσπάθεια σύνταξης ενός συνθετικού χάρτη, ο οποίος περιλαμβάνει τόσο τους υφιστάμενους χώρους πρασίνου, (πλατείες και pocket parks), όσο και τους ελεύθερους αστικούς χώρους που θα μπορούν να μετατραπούν σε μικρά πάρκα. 17

Εικόνα 11: Φωτογραφικό υλικό επιλεγμένων χώρων Εικόνα 12: Χρήσεις γης γύρω από τους επιλεγμένους χώρους για τη δημιουργία χώρων πρασίνου Πηγή:Google, earth, ιδία επεξεργασία Πράσινο Κενά οικόπεδα προς εκμετάλλευση Αθλητισμός Πρόνοια Λιανικό εμπόριο Πολιτισμός Εκκλησία 18

Όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε στη συνέχεια, οι χρήσεις γης σε εγγύτητα με τους χώρους που έχουν επιλεγεί με σκοπό τη σύνδεσή τους ώστε να δημιουργηθεί ένα πράσινο δίκτυο, πρόκειται στην πλειονότητά τους για κατοικία. Ωστόσο, υπάρχουν και χρήσεις λιανικού εμπορίου, εκπαίδευσης και ήπιων χώρων αναψυχής (καφενεία, αναψυκτήρια). Οι χώροι αυτοί της πολεοδομικής ενότητας θα μετατραπούν σε χώρους ανοικτούς προς τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος, επιτρέποντας την παρουσία, και ως ένα βαθμό, τη λειτουργία της φύσης στο δομημένο περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο θα έχουν ρυθμιστικό ρόλο ως προς το μικροκλίμα και την ποιότητα του περιβάλλοντος της πόλης, ενώ παράλληλα θα επιτρέπουν την επικοινωνία των κατοίκων με τη φύση, αλλά και μεταξύ τους, καθώς η διαμόρφωσή τους θα ευνοεί την κοινωνική συνεύρεση και τον προορισμό των κατοίκων. Μέχρι στιγμής αυτοί οι επιλεγμένοι χώροι είναι είτε αστικά κενά χωρίς καμία λειτουργία είτε μικροί υφιστάμενοι χώροι πρασίνου οι οποίοι λειτουργούν από τόπους κίνησης και γρήγορης προσπέλασης, έως και χώροι πρασίνου χωρίς καμιά επισκεψιμότητα. Στόχος της δημιουργίας του πράσινου δικτύου μέσω πεζοδρομήσεων είναι τόσο η εξασφάλιση χώρων πρασίνου σε μία περιοχή που έχει σημαντική έλλειψη, όσο και στην αποτροπή των ήδη υπαρχόντων «πράσινων νησίδων» από τόπους απομονωμένους και κίνησης, σε χώρους στάσης. Εκτός από τις δύο χαρακτηριστικές πλατείες της περιοχής, τα υπόλοιπα πάρκα μικρού μεγέθους έχουν δημιουργηθεί χωρίς σωστό σχεδιασμό ενός λειτουργικού «pocket park» σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα. Από την άλλη πλευρά, το γεγονός ότι η περιοχή μελέτης περιτριγυρίζεται από το ποτάμι, προσδίδει έναν χαρακτήρα περιαστικού πρασίνου που σε σύνθεση με τα πάρκα τσέπης μπορούν να δημιουργήσουν ένα λειτουργικό δίκτυο που θα εξασφαλίζει καλύτερη ανανέωση του αέρα και μείωση των θερμοκρασιακών διακυμάνσεων της περιοχής. Η ιδιαίτερα πυκνή δόμηση στην περιοχή σε συνδυασμό με την εγκατάλειψή της από την πολιτεία τα τελευταία χρόνια έχουν αφήσει πολύ λίγα περιθώρια για την ανάπτυξη του φυσικού περιβάλλοντος. Στα πλαίσια της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των κατοίκων προτείνεται καταρχήν η ανάπτυξη του πρασίνου με δενδροφύτευση κατά μήκος των εν δυνάμει πεζοδρόμων και συγκεκριμένα ενός πράσινου διαδρόμου. Ειδικότερα, προτείνεται η μετατροπή των οδών Πυργετού, Αλμυρού, Αλαφονήσου και Πλαταμώνος σε πεζόδρομους. Οι συνοικιακοί πεζόδρομοι θα διέρχονται από τους επιλεγμένους χώρους πρασίνου συμπεριλαμβανομένου και τις δύο πλατείες της συνοικίας και θα καταφέρει να συνδέσει μικρά αστικά πάρκα που ήταν παραμελημένα και διάσπαρτα στον αστικό ιστό της περιοχής, θα προβεί στον ανασχεδιασμό, την 19

αναδιοργάνωση, την ανακατασκευή και τον εκσυγχρονισμό του δημόσιου ελεύθερου χώρου των Αμπελοκήπων. Από την άλλη, στόχος του έργου είναι η αναβάθμιση του περιβάλλοντος με τη δημιουργία ενός ευχάριστου, σύγχρονου και καλά σχεδιασμένου κοινόχρηστου δημόσιου χώρου, η μείωση της κίνησης και στάσης των αυτοκινήτων και η παράλληλη αύξηση του χώρου κίνησης των πεζών, η βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής με την ενίσχυση του πρασίνου και την επιλογή υλικών φιλικών προς το περιβάλλον. Όπως έχει προαναφερθεί στόχος αποτελεί η σύνδεση των μελετώμενων πράσινων χώρων στην περιοχή μελέτης μέσω ενός δικτύου πρασίνου που θα χαρακτηρίζεται από τους δενδροφυτεμένους πεζόδρομους, τους νέους χώρους πρασίνου που αποδίδονται σε κοινή χρήση και τις δύο πλατείες (βλ. εικόνα 13 ). Εικόνα 13: Ενδεικτικοί δρόμοι προς αξιοποίηση Πηγή: Ιδία επεξεργασία Για την περιοχή μελέτης, συνιστά σημαντικό στοιχείο πρασίνου και ο Πηνειός ποταμός, ο οποίος περιτριγυρίζει το εσωτερικό της συνοικίας και προσφέρει τη δυνατότητα αύξησης της ποιότητας ζωής των κατοίκων, αφού συνδέοντας το πράσινο δίκτυο με το ποτάμι, εξασφαλίζει καλύτερη ανανέωση του αέρα. 20

Εικόνα 14: Διείσδυση του ποταμού στον αστικό ιστό Πηγή: Google earth, ιδία επεξεργασία 3.3 Τυπολογία των pocket parks Τα πάρκα ενδυναμώνουν τις κοινωνίες, αυξάνουν την κοινωνική συνοχή παρέχοντας ένα μέρος συλλογικότητας. Μία σωστή τυπολογία και ένας καλός σχεδιασμός ενός pocket park προσελκύει τους κατοίκους και θα ενθαρρύνει την αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Υπάρχουν σημαντικά φυσικά χαρακτηριστικά που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού ενός μικρού χώρου πρασίνου, όπως: Μέρος για ξεκούραση με καθίσματα (τραπεζάκια, παγκάκια, περβάζια, σκαλοπάτια) Μέρος που προσφέρει αίσθημα ασφάλειας (κατάλληλος φωτισμός, καλή ορατότητα, εύκολα προσβάσιμο) Φύτευση που θα παρέχει σκιά και θα ρυθμίζει την τοπική θερμοκρασία Στοιχείο του νερού (βρύση, σιντριβάνι) Χώρος για παιχνίδι (παιδική χαρά, άλλες δραστηριότητες) Σύμφωνα με την κοινωνιολόγο Ray Oldenburg τα μικρά πάρκα και οι ανοιχτοί χώροι μπορούν να μεταφραστούν σε «Τρίτους Δημόσιους Τόπους», μετά την ιδιωτική κατοικία (πρώτος τόπος) και τον τόπο εργασίας (δεύτερος τόπος). Οι τρίτοι τόποι περιλαμβάνουν συνοικιακά καταστήματα, μικρούς χώρους αναψυχής αλλά και χώρους που γειτνιάζουν με αυτά, ενισχύοντας τις σχέσεις των κατοίκων δημιουργώντας κοινωνική δικτύωση (Melissa C.,2011). 21

Επιπλέον, η τέχνη στο αστικό περιβάλλον μπορεί να οδηγήσει σε νέες μορφές κοινωνικότητας, μέσα από τις αναπάντεχες και απρόσμενες συναντήσεις της με τους κατοίκους της πόλης σε μια εποχή που η πόλη απαξιώνεται, ο πολίτης αδρανοποιείται όλο και περισσότερο και ο δημόσιος χώρος συρρικνώνεται και εμπορευματοποιείται. Γι αυτό το λόγο λοιπόν οι τυφλοί τοίχοι προς τα προτεινόμενα και υφιστάμενα pocket park θα μπορούσαν να αξιοποιηθεί αναλόγως για την καλύτερη αισθητική του χώρου. Παραδείγματα τέτοιων χώρων μπορούμε να δούμε στις εικόνες που ακολουθούν. Εικόνα 15: Ζωγραφική επί τυφλών όψεων στην οδό Πειραιώς, Αθήνα Πηγή: http://www.dasta.asfa.gr/files4users/files/street_art_web.pdf Εικόνα 16: Αξιοποίηση τυφλών όψεων σε μικρά πάρκα στη Philadelphia και Pittsburgh στις Η.Π.Α Πηγή: http://www.philadelphiafed.org/community Σύμφωνα λοιπόν με αυτά που αναφέρθηκαν, έγινε μία αντίστοιχη προσπάθεια απεικόνισης ενός προτεινόμενου pocket park στην περιοχή μελέτης εκμεταλλευόμενη τόσο την τυπολογία που έχει ειπωθεί όσο και την αξιοποίηση και των τυφλών όψεων που υπάρχουν στο προτεινόμενο επιλεγμένο πάρκο στην περιοχή των Αμπελοκήπων. 22

Ο χώρος αυτός όπως παρατηρούμε από τη φωτογραφία πρόκειται σήμερα για ένα κενό οικόπεδο που περιστασιακά χρησιμοποιείται και σαν χώρος στάθμευσης από τους γύρω κατοίκους. Η οδός Ρόδου, πάνω στην οποία βρίσκεται, αποτελεί έναν σημαντικό δρόμο της συνοικίας ο οποίος καταλήγει τόσο από τη δεξιά πλευρά όσο και από την αριστερή στο ποτάμι, (εικόνα 11), ενώ παράλληλα ενώνει χρήσεις αναψυχής και εκπαίδευσης (εικόνα 12). Ωστόσο, ο μόνος λόγος πρόσβασής του αυτή τη στιγμή είναι η προσπέλαση των κατοίκων για τις κατοικίες τους, καθώς στο δυτικό τμήμα αυτής της πολεοδομικής ενότητας δεν υπάρχει κάποια χρήση που να προσελκύει τους κατοίκους. Έχοντας λοιπόν σαν πρώτη σκέψη αυτή, αναμένεται ότι η δημιουργία ενός pocket park σε αυτό το σημείο θα αλλάξει προς το καλύτερο βελτιώνοντας τόσο την αισθητική του χώρου, αλλά και προσφέροντας στους κατοίκους έναν χώρο ανάπαυσης και ξεκούρασης σε εγγύτητα με τις κατοικίες τους. Έτσι λοιπόν, λαμβάνοντας υπόψη την τυπολογία που θα μπορούσε να έχει ένα μικρό πάρκο σε μία πόλη για να είναι λειτουργικό, (καθίσματα, φύτευση, στοιχείο νερού), όπως προαναφέρθηκε, προτείνεται η σχεδίασή του όπως φαίνεται στις εικόνες που ακολουθούν. Βέβαια πρέπει να αναφερθεί ότι η τυπολογία ενός pocket park μπορεί να αλλάζει κάθε φορά ανάλογα με το μέγεθος, την έκταση του χώρου, αλλά και τον προσανατολισμό του. Συγκεκριμένα πρέπει να δίνεται έμφαση στον ηλιασμό του εκάστοτε χώρου για να μπορέσει ο εξοπλισμός να λειτουργήσει αποτελεσματικά, όπως και στα ύψη των κτιρίων που βρίσκονται γύρω από το πάρκο τσέπης. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα που φαίνεται στην εικόνα, ο σχεδιασμός και ο εξοπλισμός του πάρκου έγινε αφού έχει ληφθεί υπόψη τόσο ο προσανατολισμός του, (προς το νότο) ταυτόχρονα με τον ηλιασμό του. Ειδικότερα, ο ηλιασμός του συγκεκριμένου pocket park, αλλάζει ανάλογα με τις πρωινές, απογευματινές και βραδινές ώρες. Πιο αναλυτικά ο σχεδιασμός έλαβε υπόψη τρεις κλίμακες της ώρας από τις οχτώ το πρωί μέχρι τη μία το μεσημέρι, από τη μία μέχρι τις πέντε το απόγευμα και από τις πέντε έως τις οχτώ και μισή το βράδυ. Αυτό που παρατηρείται στις εικόνες είναι ότι ο ηλιασμός του χώρου που έχει επιλεγεί, αλλάζει περιμετρικά. Σύμφωνα με αυτό λοιπόν, θεωρήθηκε απαραίτητη η φύτευση περιμετρικά του πάρκου ώστε να υπάρχει σκίαση όλες τις ώρες της ημέρας. 23

17:00-20.30 Εικόνα 17: Πρόταση διαμόρφωσης του κενού οικοπέδου σε Πράσινο Κοινόχρηστο Χώρο (φωτογραφίες πριν και μετά) 8:00-13:00 13:00-17:00 24

4. Συμπεράσματα Έπειτα από μία ανάλυση της σημασίας και του ρόλου των pocket parks, γίνεται κατανοητός ο ευεργετικός ρόλος τους στο αστικό περιβάλλον, ιδιαίτερα στις πυκνοδομημένες περιοχές, όπως οι Αμπελόκηποι. Βασικός στόχος είναι η αξιοποίηση των μικρών χώρων πρασίνου που συχνά είναι απομονωμένοι και ανεκμετάλλευτοι από το αστικό πράσινο, αλλά και η δημιουργία και ο σχεδιασμός νέων τέτοιων σημαντικών χώρων που θα έχει ως αποτέλεσμα τη βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης των πολιτών και τη συμβολή στη βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων, καθώς προσάπτει σημαντικά περιβαλλοντικά, κοινωνικά οφέλη μέσα σε ένα οργανωμένο πολεοδομικό σχεδιασμό. Οι χώροι πρασίνου μπορεί να υπάρχουν και να μη σημαίνουν τίποτα για την πόλη εάν δεν είναι προσιτοί σε καθημερινές χρήσεις και παραμένουν απομονωμένοι χωρίς να μπορούν να επηρεάσουν το άμεσο περιβάλλον τους. Η σύνδεση τους σε μια προοπτική διαμόρφωσης δικτύων είναι ένα μέτρο που συμβάλλει στη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος. Σχετικά με την περιοχή μελέτης, αυτό που γίνεται κατανοητό είναι ότι η συνοικία των Αμπελοκήπων αποτελεί ένα πυκνοδομημένο τμήμα της πόλης στο μεγαλύτερο τμήμα του με αστικά κενά και ανεκμετάλλευτες εκτάσεις οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν. Ωστόσο, δεν λήφθηκε μέριμνα για τη δημιουργία και διατήρηση ικανοποιητικών χώρων πρασίνου απαραίτητων για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Όπως προαναφέρθηκε, έχουν μεγάλη σημασία οι ανεκμετάλλευτοι ελεύθεροι αστικοί χώροι, και σε συνδυασμό με τα ήδη υφιστάμενα μικρά πάρκα, μπορούν να διαμορφωθούν κατάλληλα ώστε να είναι προσπελάσιμοι και να αποτελούν χώρους έλξης για τους κατοίκους. Όπως διατυπώθηκε και στις θεωρητικές προσεγγίσεις, υπάρχει η δυνατότητα σύνδεσης των μικρών αστικών πάρκων με μεγαλύτερες εκτάσεις πρασίνου συμπληρώνοντας με αυτό τον τρόπο ένα δίκτυο το οποίο έχει ως αφετηρία το περιαστικό πράσινο και καταλήγει στα pocket parks, συμβάλλοντας στη βελτίωση της ευρύτερης περιοχής. Κάτι τέτοιο ευνοείται στη συγκεκριμένη πολεοδομική ενότητα, και έγινε μία προσπάθεια δημιουργίας ενός τέτοιου δικτύου. Συγκεκριμένα, λαμβάνοντας υπόψη τον Πηνειό που βρίσκεται σε εγγύτητα με την περιοχή (περιαστικό πράσινο) και τους υφιστάμενους μεγάλους και μικρούς χώρους πρασίνου, προτείνεται η δημιουργία νέων pocket parks στα αστικά κενά κι έπειτα η σύνδεσή τους μέσα από πεζοδρόμους με φύτευση. 25

Η δημιουργία των pocket parks μπορεί να γίνεται τυχαία, δεν είναι όμως εύκολη υπόθεση, ειδικά αν αναλογιστούμε ότι οι προδιαγραφές των σχεδίων πόλεων και τα θεσμικά εργαλεία δεν προβλέπουν τέτοιου είδους σχεδιασμό και πολύ περισσότερο δεν παρουσιάζουν την κατάλληλη υποδομή αυτών των πάρκων. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο σχεδιασμός των μικρών πάρκων μέσα στις πόλεις μπορεί να πραγματοποιηθεί σε δημόσιο ή ιδιωτικό χώρο. Άρα, δεν απαιτεί κάθε φορά την διαχείριση του χώρου μέσω απαλλοτριώσεων και αστικού αναδασμού. Έτσι λοιπόν, έχοντας τη γνώση ότι τα pocket parks παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στο αστικό πράσινο και λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, κρίνεται απαραίτητη η ένταξη των μικρών αυτών πυρήνων πρασίνου και η θεσμοθέτηση συγκεκριμένης τυπολογίας τους στο σχεδιασμό και στο θεσμικό πλαίσιο ώστε να μπορέσουν να συμβάλουν αποτελεσματικά στο αστικό τοπίο. 26

Βιβλιογραφία Κοκαλάκη Χ. (2008), «Η Συμβολή Των Ιδιωτικών Ακάλυπτων Χώρων Στη Βελτίωση Του Μικροκλίματος», Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία Ε.Μ.Π., Αθήνα Κοσμάκη Π., Λουκόπουλος Δ., «Αστικά κενά-μικρά πάρκα», Monumenta, Τεύχος 1: Αστικός Χώρος και Αστικό Πράσινο, 29/8/ 2008 Κουκλαδάς Σ. (2002), «Αξιολόγηση Του Αστικού Και Περιαστικού Πράσινου - Περίπτωση Του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Των Αθηνών», Διδακτορική Διατριβή, Σχολή Γεωτεχνικών Επιστημών, Τμήμα Δασολογίας Και Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. Μητούλα Ρ., (2006), «Βιώσιμη Περιφερειακή Ανάπτυξη Στην Ευρωπαϊκή Ένωση & Ανασυγκρότηση Του Ελληνικού Αστικού Περιβάλλοντος», Αθήνα: Σταμούλης Πετρίδου Κ., (2007), Πόλη Πράσινο, Θεσσαλονίκη: TEE-ΤΚΜ., Τεύχος 331 American Planning Association. (2009), How cities use parks for smart growth. Ανάκτηση από: http://www.planning.org/cityparks/briefingpapers/smartgrowth.htm [Πρόσβαση: Μάιος 6, 2012] Blake, A. (n.d.). Pocket parks. (2010), Ανάκτηση από: http://depts.washington.edu/open2100/pdf/2_openspacetypes/open_space_type s/pocket_parks.pdf [Πρόσβαση: Μάιος 2, 2012] Melissa C., (2011), Interdisciplinary Themes Journal 3.1 Ανάκτηση από: http://66.147.244.169/~interdis/journal/index.php/itj/article/viewfile/101/55 [Πρόσβαση: Μάιος 6, 2012] Γεροντίδου Χ., (2010), Αστικό πράσινο. Παράμετρος πολεοδομικής οργάνωσης, Ανάκτηση από: http://invenio.lib.auth.gr/record/125490?ln=el [Πρόσβαση: Απρίλιος 6, 2012] Τσακίρης Σ., Λαλένης Κ., (2008), Αναθεώρηση και Επέκταση του Ισχύοντος Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου Ηλεκτρονικές πηγές http://www.williamsonparks.org/home.html http://www.nycgovparks.org/parks/m305/history http://www.dasta.asfa.gr/files4users/files/street_art_web.pdf http://www.philadelphiafed.org/community 27