ΟΙ ΔΠΙΠΣΧΔΙ ΣΧΝ ΔΠΙΓΟΜΑΣΧΝ ΑΝΔΡΓΙΑ ΣΗΝ ΑΓΟΡΑ ΔΡΓΑΙΑ

Δ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ Κ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΧΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέμα: ΟΙ ΔΠΙΠΣΧΔΙ ΣΧΝ ΔΠΙΓΟΜΑΣΧΝ ΑΝΔΡΓΙΑ ΣΗΝ ΑΓΟΡΑ ΔΡΓΑΙΑ Δπιβλέπων: Υλέηζορ Μισαήλ ποςδάζηπια: Υαηδεθώηε Υπιζηίνα ΑΘΗΝΑ - 2010

Εσταριστίες Θα ήζεια λα επραξηζηήζω ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ θύξην Χιέηζν Μηραήι γηα ηε ζπλνιηθή ζπκβνιή ηνπ θαζ όιε ηε δηάξθεηα ηεο εθπόλεζεο ηεο πηπρηαθήο κνπ εξγαζίαο. Τν νπζηαζηηθό ελδηαθέξνλ ηνπ, ε θαζνδήγεζε θαη νη ζπκβνπιέο ηνπ ήηαλ πνιύηηκεο. 2

ΠΔΡΙΛΗΦΗ Σα επηδφκαηα αλεξγίαο απνηεινχλ ηνλ βαζηθφ ηξφπν πξνζηαζίαο ησλ αλέξγσλ, αιιά θαη έλα βαζηθφ εξγαιείν παξέκβαζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Οη ζηφρνη ηνπο φκσο θξίλνληαη πιένλ δεπηεξεχνληεο κε βάζε ηηο πξνηεξαηφηεηεο ηνπ ζχγρξνλνπ νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο. ηελ παξνχζα κειέηε ππφ ην πξίζκα ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ πξνθχπηεη φηη νη πηζαλέο επηπηψζεηο ηνπο είλαη αληηθαηηθέο, γεγνλφο πνπ επηβεβαηψλεηαη θαη απφ εκπεηξηθέο κειέηεο. Ζ Διιάδα επεξεαδφκελε απφ ηηο επξσπατθέο πνιηηηθέο θαηεπζχλζεηο δελ έρεη θαηαθέξεη λα αλαπηχμεη έλα επαξθέο ζχζηεκα πξνζηαζίαο ησλ αλέξγσλ κέζσ επηδνκάησλ. Ζ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ απνθαιχπηεη ηελ απνπζία επαθήο ηνπ ζπζηήκαηνο κε ηε πξαγκαηηθφηεηα ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ζαθνχο ζηνρνζέηεζεο, κε απνηέιεζκα ν επαλαπξνζδηνξηζκφο ηνπ ξφινπ ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο λα θξίλεηαη επηηαθηηθφο. Ζ κειέηε θαηαιήγεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ηα επηδφκαηα αλεξγίαο σο βαζηθφ ζηνηρείν κίαο νινθιεξσκέλεο πνιηηηθήο κπνξνχλ λα έρνπλ ζεηηθά απνηειέζκαηα ζηε ιεηηνπξγία ηεο ειιεληθήο αγνξάο εξγαζίαο. Λέξειρ κλειδιά αλεξγία, παζεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο, θνηλσληθή πξνζηαζία, επηδφκαηα αλεξγίαο, ζεσξία αλαδήηεζεο εξγαζίαο, NAIRU, κηζζφο επηθχιαμεο, επηιεμηκφηεηα, Ο.Α.Δ.Γ., δηθαηνχρνο, ΑΔγΠ, πξνυπνζέζεηο, δαπάλεο 3

ABSTRACT Unemployment benefits are the main way to protect the unemployed, but also a tool of intervention in the labour market. However, their goals are now secondary to the priorities of today's economic environment. In light of the theoretical framework, this study proposes that their likely effects remain ambiguous, which is also confirmed by empirical studies. Greece is affected by the European policy guidelines, but fails to develop an adequate system of protection through unemployment benefits. Data analysis reveals that the system does not conform to the labour market demands and lacks clear targets, thereby rendering essential the redefition of the role of unemployment benefits. The study concludes that unemployment benefits as a key element of a comprehensive policy can have positive effects on the functioning of the Greek labour market. Key words unemployment, passive labour market policies, social protection, unemployment benefits, job search theory, NAIRU, reservation wage, eligibility, Greek Manpower Employment Organization, beneficiary, GDP, preconditions, expenditure 4

ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΧΝ ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΧΝ... 5 ΑΚΡΧΝΤΜΙΑ... 7 ΔΙΑΓΧΓΗ... 8 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1: ΣΟ ΦΑΙΝΟΜΔΝΟ ΣΗ ΑΝΔΡΓΙΑ... 11 1.1. Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΑΝΔΡΓΗΑ... 12 1.2. ΣΟ ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΔΡΜΖΝΔΗΑ ΚΑΗ ΑΝΣΗΜΔΣΩΠΗΖ ΣΟΤ ΦΑΗΝΟΜΔΝΟΤ ΣΖ ΑΝΔΡΓΗΑ... 16 1.3. ΤΓΥΡΟΝΔ ΠΟΛΗΣΗΚΔ ΑΠΑΥΟΛΖΖ... 19 1.4. Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΠΡΟΣΑΗΑ... 21 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2: ΟΙ ΔΠΙΓΡΑΔΙ ΣΧΝ ΔΠΙΓΟΜΑΣΧΝ ΑΝΔΡΓΙΑ... 27 2.1. Ζ ΝΔΟΚΛΑΗΚΖ ΘΔΩΡΗΑ ΜΗΑ ΜΗΚΡΟΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ... 27 2.2. Ζ ΤΓΥΡΟΝΖ ΜΑΚΡΟΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ... 34 2.3. Ζ ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ... 38 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3: Η ΠΔΡΙΠΣΧΗ ΣΗ ΔΛΛΑΓΑ... 42 3.1. Ζ ΔΠΗΡΡΟΖ ΣΖ ΔΤΡΩΠΖ... 43 3.2. ΣΑ ΔΠΗΓΟΜΑΣΑ ΑΝΔΡΓΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ... 49 3.3. ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΜΔΛΔΣΖ ΜΔ ΒΑΖ ΣΑ ΣΟΗΥΔΗΑ ΣΟΤ ΟΑΔΓ (1980-2007). 53 3.4. ΜΔΛΔΣΖ ΣΖ ΥΔΖ ΣΩΝ ΔΠΗΓΟΜΑΣΩΝ ΜΔ ΣΟ ΑΚΑΘΑΡΗΣΟ ΔΓΥΩΡΗΟ ΠΡΟΗΟΝ... 57 3.5. ΠΡΟΣΑΔΗ ΒΔΛΣΗΩΖ... 63 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 68 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ: ΣΟΙΥΔΙΑ ΣΟΤ ΟΑΔΓ ΓΙΑ ΣΗΝ ΣΑΚΣΙΚΗ ΔΠΙΓΟΣΗΗ ΑΝΔΡΓΙΑ... 73 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 74 5

ΠΙΝΑΚΔ Πίνακαρ 1: Απαζρνινχκελνη, άλεξγνη, νηθνλνκηθά κε ελεξγνί θαη πνζνζηφ αλεξγίαο (Φεβξνπάξηνο 2005 2010)... 43 Πίνακαρ 2: Πξνυπνζέζεηο Δπηδφηεζεο... 53 ΓΙΑΓΡΑΜΜΑΣΑ Γιάγπαμμα 1: Πξνηηκήζεηο κεηαμχ εηζνδήκαηνο θαη ζρφιεο... 29 Γιάγπαμμα 2: Ηζνξξνπία ηεο αγνξάο εξγαζίαο ππφ θαζεζηψο αηεινχο αληαγσληζκνχ. 35 Γιάγπαμμα 3: Δμέιημε ηνπ πνζνζηνχ αλεξγίαο, αλά κήλα... 43 Γιάγπαμμα 4: Γεκφζηεο δαπάλεο γηα πνιηηηθέο απαζρφιεζεο αλά ηχπν δξάζεο... 47 Γιάγπαμμα 5: Γεκφζηεο δαπάλεο γηα παζεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο ζε Διιάδα θαη ΔΔ-15 (%ΑΔΠ)... 48 Γιάγπαμμα 6: Γεκφζηεο δαπάλεο γηα πνιηηηθέο απαζρφιεζεο αλά ηχπν δξάζεο ζηελ Διιάδα (%ΑΔΠ)... 49 Γιάγπαμμα 7: Πιήζνο επηδνηνχκελσλ θαη κε επηδνηνχκελσλ (1980-2007)... 54 Γιάγπαμμα 8: Πνζνζηφ επηδνηνχκελσλ (1980-2007)... 55 Γιάγπαμμα 9: Δηήζηεο δαπάλεο γηα ηαθηηθφ επίδνκα αλεξγίαο... 56 6

ΑΔγΠ ΑΜ ΓΔΔ ΔΔ ΔΠΜ ΔΑ ΔΤΔ ΖΠΑ ΗΚΑ ΗΝΔ ΚΠΑ ΝΓ ΝΠΓΓ ΟΑΑΑ ΟΑΔΓ ΟΚΔ ΟΟΑ ΤΠΔΡΚΑ EIRO LD NAIRU PS WS ΑΚΡΧΝΤΜΙΑ ΔΛΛΗΝΙΚΑ Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ Αλνηθηή Μέζνδνο πληνληζκνχ Γεληθή πλνκνζπνλδία Δξγαηψλ Διιάδαο Δπξσπατθή Έλσζε Δζληθφ Πξφγξακκα Μεηαξξπζκίζεσλ Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία Διιάδνο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο Ίδξπκα Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο Κέληξα Πξνψζεζεο Απαζρφιεζεο Ννκνζεηηθφ Γηάηαγκα Ννκηθφ Πξφζσπν Γεκνζίνπ Γηθαίνπ Οξγαληζκφο Απαζρνιήζεσο θαη Αζθαιίζεσο Αλεξγίαο Οξγαληζκφο Απαζρνιήζεσο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο ΑΓΓΛΙΚΑ European Industrial Relations Observatory (Δπξσπατθφ Παξαηεξεηήξην Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ) Labour Demand (θακπχιε δήηεζεο εξγαζίαο) Non-Accelerating Inflation Rate of Employment (πνζνζηφ αλεξγίαο ηζνξξνπίαο) Price Setting (θακπχιε θαζνξηζκνχ ησλ ηηκψλ) Wage Setting (θακπχιε θαζνξηζκνχ ησλ κηζζψλ) 7

ΔΙΑΓΧΓΗ Σα επηδφκαηα αλεξγίαο απνηεινχλ κέρξη θαη ζήκεξα ην βαζηθφ εξγαιείν πξνζηαζίαο θαηά ηνπ θηλδχλνπ ηεο αλεξγίαο πνπ πιήηηεη ηηο πεξηζζφηεξεο απφ ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο ηνπ ζεκεξηλνχ θφζκνπ κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηελ Διιάδα. Σα επηδφκαηα αλεξγίαο αλήθνπλ ζην επξχηεξν πιαίζην ησλ παζεηηθψλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο θαη απνηεινχλ έλα απφ ηα βαζηθά ηκήκαηα ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. θνπφο ηνπο είλαη ε εηζνδεκαηηθή ζηήξημε ησλ αλέξγσλ ζεκειηψλνληαο έηζη κηα απνηειεζκαηηθή πνιηηηθή παξέκβαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Όκσο ε γεληθφηεξε ηάζε απνκάθξπλζεο απφ επηδνκαηηθέο (παζεηηθέο) πνιηηηθέο απαζρφιεζεο θαη ε αληίζηνηρε ελίζρπζε ησλ ελεξγεηηθψλ πνιηηηθψλ, έρεη ζεκαηνδνηήζεη ηε κείσζε ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπο θαη ε ζεηηθή ηνπο επίδξαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο θξίλνληαη ακθηιεγφκελεο. θνπφο ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ελ πξψηνηο ε πεξηεθηηθή απνηχπσζε ησλ πνιηηηθψλ αληηκεηψπηζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο αλεξγίαο ζηηο νπνίεο εληάζζνληαη ηα επηδφκαηα αλεξγίαο. Δλ ζπλερεία, αλαδεηνχληαη νη ζεσξεηηθέο εξκελείεο ησλ επηδξάζεσλ ηφζν ζε κηθξννηθνλνκηθφ, αιιά θαη ζε καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν θαη αθνινπζεί ε δηεξεχλεζε ηεο ειιεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο σο πξνο ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο. Βαζηθή ππφζεζε εξγαζίαο είλαη φηη κε βάζε ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία ηα επηδφκαηα αλεξγίαο κπνξεί λα έρνπλ θαη ζεηηθά, αιιά θαη αξλεηηθά απνηειέζκαηα ζηελ αγνξά εξγαζίαο, γεγνλφο πνπ εμαξηάηαη απφ ην επξχηεξν δεκνζηνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ πιαίζην θάζε ρψξαο. Έηζη, ε απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο ζηελ Διιάδα ρξήδεη εκπεηξηθήο κειέηεο. Γηα ηελ εθπφλεζε ηεο εξγαζίαο ζπλδπάζζεθαλ νη αθφινπζεο κέζνδνη: ε βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε, ε κειέηε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαη ε εκπεηξηθή αλάιπζε δεδνκέλσλ. ην πξψην θεθάιαην, δηαζαθελίδεηαη ε έλλνηα ηεο αλεξγίαο θαη απνηππψλεηαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην εξκελείαο θαη αληηκεηψπηζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηζηνξηθά, θαηαιήγνληαο ζην ζχγρξνλν θπξίαξρν εξκελεπηηθφ ζρήκα. Δπίζεο, παξνπζηάδεηαη ε θαηεγνξηνπνίεζε ησλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο, κέζσ ησλ νπνίσλ επηρεηξείηαη ε 8

αληηκεηψπηζε ηεο αλεξγίαο, αιιά θαη ν ξφινο πνπ δηαδξακαηίδεη ε έλλνηα ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ζήκεξα κε ζθνπφ λα δηαθαλεί ην πεδίν ζχγθξνπζεο ησλ ζηφρσλ ησλ παξαπάλσ πνιηηηθψλ. ην δεχηεξν θεθάιαην, εμεηάδνληαη νη επηδξάζεηο ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Αλαιχνληαη νη επηπηψζεηο ζε κηθξννηθνλνκηθφ επίπεδν κε βάζε ηε λενθιαζηθή ζεσξία, αιιά θαη νη ζπλέπηεο ζπλνιηθά ζηελ αγνξά εξγαζίαο κε βάζε ηε ζχγρξνλε καθξννηθνλνκηθή πξνζέγγηζε. Σέινο, παξνπζηάδνληαη νξηζκέλεο εκπεηξηθέο κειέηεο κε ζθνπφ λα εμεηαζηεί αλ ηα απνηειέζκαηα ζπκπίπηνπλ κε ηε ζεσξεηηθή αμηνιφγεζε ησλ επηπηψζεσλ ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο. Σν ηξίην θεθάιαην αθνξά ηε πεξίπησζε ηεο Διιάδαο. Δλ πξψηνηο, απνηππψλεηαη ην πξφβιεκα ηεο αλεξγίαο ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη παξνπζηάδνληαη ελ ζπληνκία νη πνιηηηθέο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ε επηξξνή πνπ έρνπλ ζηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα κέζσ ηεο ζπγθξηηηθήο αλάιπζεο ηεο Διιάδαο θαη ηεο Δπξψπεο σο πξνο ηηο δαπάλεο ζε ελεξγεηηθέο θαη παζεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο ηα ηειεπηαία ρξφληα. ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδεηαη ην ζεζκηθφ πιαίζην θαη νη πξνυπνζέζεηο πνπ ηζρχνπλ φζνλ αθνξά ζηα επηδφκαηα αλεξγίαο ζηελ Διιάδα. Ζ επφκελε ελφηεηα ηνπ θεθαιαίνπ επηθεληξψλεηαη ζηε ζχλδεζε κεηαμχ ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ηφζν κε ην κέγεζνο ηεο αλεξγίαο, φζν θαη κε ην ΑΔγΠ κε βάζε ζηαηηζηηθά θαη πνζνηηθά ζηνηρεία ηνπ ΟΑΔΓ. θνπφο είλαη ε αμηνιφγεζε ησλ απνηειεζκάησλ ησλ κέρξη ηψξα πνιηηηθψλ, ψζηε λα δηαηππσζνχλ νξηζκέλεο βαζηθέο πξνηάζεηο βειηίσζεο ηνπ ζπζηήκαηνο πξνζηαζίαο θαηά ηεο αλεξγίαο πνπ ηζρχεη ζηελ Διιάδα. ην ηειεπηαίν ηκήκα θαη αληί επηιφγνπ, κε βάζε ηελ πξνεγεζείζα αλάιπζε επηβεβαηψλεηαη ε ππφζεζε εξγαζίαο θαη αλαθέξνληαη θαηαιεθηηθά νξηζκέλεο ζπκπεξαζκαηηθέο επηζεκάλζεηο, θαζψο θαη παξαηεξήζεηο θαη πξνηάζεηο γεληθφηεξνπ ραξαθηήξα πνπ πξνθχπηνπλ. Γηα ιφγνπο θαιχηεξεο αλαγλσζηκφηεηαο θαη επηθνπξηθήο θάιπςεο νξηζκέλσλ δεηεκάησλ πνπ δελ κπνξνχλ λα ηχρνπλ εθηελέζηεξεο αλαθνξάο ζην πιαίζηα ηεο παξνχζαο αλάιπζεο επηζηξαηεχεηαη ε επξεία θαη ζπζηεκαηηθή ρξήζε ππνζεκεηψζεσλ, αιιά θαη βηβιηνγξαθίαο, πνπ απνζθνπνχλ ζηελ θαιή ξνή ηεο εξγαζίαο, αιιά θαη λα 9

εμαζθαιίζνπλ έλα ρξήζηκν εξγαιείν γηα πεξαηηέξσ πξνβιεκαηηζκφ θαη έξεπλα. Δπίζεο, ε κειέηε ζπλνδεχεηαη απφ έλαλ πίλαθα ησλ αθξσλπκίσλ πνπ εκθαλίδνληαη ζην θείκελν. 10

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1: ΣΟ ΦΑΙΝΟΜΔΝΟ ΣΗ ΑΝΔΡΓΙΑ Ζ αλεξγία είλαη έλα απφ ηα πξνβιήκαηα πνπ καζηίδεη ηε πιεηνςεθία ησλ ζεκεξηλψλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ θαη απνηειεί πεγή πνιιψλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ δεηλψλ. Σν πξφβιεκα πνπ δεκηνπξγεί είλαη δηηηφ, αθνχ νδεγεί ηφζν ζηελ ηεξάζηηα απψιεηα πινχηνπ γηα ηε θνηλσλία, επεηδή νη εξγαζηαθέο δπλαηφηεηεο ησλ αλέξγσλ κέλνπλ αλαμηνπνίεηεο, αιιά παξάιιεια νδεγεί ηνπο αλέξγνπο θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο ζηε θηψρεηα θαη πνιιέο θνξέο θαη ζην πεξηζψξην ιφγσ έιιεηςεο κέζσλ δηαβίσζεο. Σα ζηνηρεία πνπ ραξαθηεξίδνπλ ην ζχγρξνλν νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ θαίλεηαη λα εληείλνπλ ην πξφβιεκα θάλνληαο ηελ αλάγθε γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ φιν θαη πην επείγνπζα. Ζ παγθνζκηνπνίεζε, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ απειεπζέξσζε ηνπ θεθαιαίνπ θαη ηνπ εκπνξίνπ, έρεη σο απνηέιεζκα ηε δηαξθή αλαπξνζαξκνγή ηεο παξαγσγήο θάζε νηθνλνκίαο. Οη λφκνη ηνπ ειεχζεξνπ αληαγσληζκνχ, αλεμάξηεηα απφ ηελ έληνλε θξηηηθή πνπ δέρνληαη, θαίλεηαη λα πηνζεηνχληαη ζηελ πξάμε θαη γηα ηελ αγνξά, έζησ θαη αλ νη φξνη ηνπ αληαγσληζκνχ δελ είλαη θαη αλάγθε δίθαηνη. Οη απαηηήζεηο ηεο ζχγρξνλεο αγνξάο εξγαζίαο είλαη ηδηαίηεξα απμεκέλεο αθνινπζψληαο ηηο απαηηήζεηο ηνπ θαηαλαισηηθνχ θνηλνχ γηα αληαγσληζηηθά πξντφληα θαη ππεξεζίεο. Ζ πςειή ηερλνινγία απαηηεί εξγαδφκελνπο κε πνιιέο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο, νη νπνίεο πξέπεη λα επηθαηξνπνηνχληαη δηαξθψο. Όινη απηνί νη παξάγνληεο εληείλνπλ ζεκαληηθά ην θαηλφκελν ηεο αλεξγίαο θαηαηάζζνληαο ην ζηα πςειφηεξα ηεξαξρηθά πξνβιήκαηα πξνο επίιπζε κέζσ ησλ θαηάιιεισλ πνιηηηθψλ. Πξνηνχ φκσο ππεηζέιζνπκε ζηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ηεο αλεξγίαο ζα ήηαλ ρξήζηκν λα αλαιχζνπκε ηελ έλλνηα ηεο αλεξγίαο θαη λα παξνπζηάζνπκε ζχληνκα ηηο ζεσξεηηθέο εξκελείεο ηεο. 11

1.1. Η ΔΝΝΟΙΑ ΣΗ ΑΝΔΡΓΙΑ Ζ κέηξεζε ηνπ πνζνζηνχ αλεξγίαο 1 απφ ηελ Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο Διιάδνο (ΔΤΔ) αθνινπζεί ηνλ θαλνληζκφ 1897/2000 ηεο ΔΔ ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν, νη άλεξγνη είλαη ηα άηνκα ειηθίαο 15 έσο 74 εηψλ ηα νπνία: α) δελ είραλ εξγαζία θαηά ηελ εβδνκάδα αλαθνξάο, δειαδή δελ είραλ νχηε κηζζσηή εξγαζία νχηε κε κηζζσηή εξγαζία (γηα κία ψξα ηνπιάρηζηνλ) β) ήηαλ δηαζέζηκα γηα εξγαζία, δειαδή γηα έλαξμε δξαζηεξηφηεηαο σο κηζζσηνί ή κε κηζζσηνί εληφο δχν εβδνκάδσλ απφ ηελ εβδνκάδα αλαθνξάο γ) αλαδεηνχζαλ ελεξγά απαζρφιεζε, δειαδή είραλ πξαγκαηνπνηήζεη ζπγθεθξηκέλεο ελέξγεηεο κε ζθνπφ ηελ εμεχξεζε κηζζσηήο ή κε κηζζσηήο απαζρφιεζεο γηα πεξίνδν ηεζζάξσλ εβδνκάδσλ πνπ ιήγεη ζην ηέινο ηεο εβδνκάδαο αλαθνξάο, ή ηα νπνία είραλ βξεη εξγαζία θαη ζα ηελ άξρηδαλ εληφο ηξηψλ κελψλ ην πνιχ. Ωο πνζνζηφ αλεξγίαο νξίδεηαη ην πειίθν ηνπ πιήζνπο ησλ αλέξγσλ πξνο ην ζχλνιν ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ (Πνζνζηφ αλεξγίαο = Άλεξγνη * 100 / Δξγαηηθφ Γπλακηθφ), δειαδή ην πνζνζηφ αλεξγίαο δελ εμαξηάηαη κφλν απφ ηνλ αξηζκφ ησλ αλέξγσλ, αιιά θαη απφ ην κέγεζνο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Παξαηεξνχκε, επνκέλσο, φηη ν πξνζδηνξηζκφο ηνπ πνζνζηνχ ηεο αλεξγίαο εμαξηάηαη απφ ηνλ νξηζκφ ηεο έλλνηαο ηεο αλεξγίαο. Δπηπιένλ, ζπλάγεηαη φηη είλαη αδχλαηνλ λα κεηξεζεί «αληηθεηκεληθά» ε αλεξγία, δεδνκέλνπ φηη δελ ππάξρνπλ απζηεξά φξηα κεηαμχ απαζρφιεζεο θαη αλεξγίαο, θαζψο επίζεο θαη κεηαμχ αλεξγίαο θαη αλελεξγνχ θαηάζηαζεο. Σα άηνκα ειηθίαο 14 εηψλ θαη άλσ πνπ εξγάδνληαη θαηαηάζζνληαη ζηνπο «απαζρνινχκελνπο», ελψ νη «αλελεξγνί» πεξηιακβάλνπλ φζνπο δελ είλαη νχηε απαζρνινχκελνη, νχηε άλεξγνη. Οη απαζρνινχκελνη θαη νη άλεξγνη απαξηίδνπλ ην εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη νη αλελεξγνί ην κε εξγαηηθφ δπλακηθφ ή ηνλ αλελεξγφ πιεζπζκφ. Μεηαμχ απηψλ ησλ θαηαζηάζεσλ (απαζρφιεζε, αλεξγία, κε εξγαηηθφ δπλακηθφ) ππάξρνπλ ζεκαληηθέο επηθαιχςεηο δπζρεξαίλνληαο ηελ αθξηβή κέηξεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο αλεξγίαο θαη παξακνξθψλνληαο ην πξαγκαηηθφ ηεο κέγεζνο. 1 Ο ηξφπνο κέηξεζεο ηνπ πνζνζηνχ αλεξγίαο δηαθνξνπνηείηαη ζηε πεξίπησζε ηνπ ΟΑΔΓ, ζχκθσλα κε ην Ν. 1545/85. 12

σήμα 1: Δπηθαιχςεηο κεηαμχ αλεξγίαο, απαζρφιεζεο θαη κε ελεξγνχ πιεζπζκνχ Όπσο θαίλεηαη θαη απφ ην ρήκα 1 ππάξρνπλ ηξία είδε ελδηάκεζσλ θαηαζηάζεσλ. Πξψηε ελδηάκεζε θαηάζηαζε απνηειεί ε εξγαζία κεησκέλνπ ρξφλνπ (επνρηαθή, πξνζσξηλή θαη επθαηξηαθή απαζρφιεζε, αλαπιεξσκαηηθή εξγαζία, κεξηθή απαζρφιεζε), ε νπνία δηαθνξνπνηείηαη απφ ηελ έλλνηα ηεο εξγαζίαο σο κία ζηαζεξή απαζρφιεζε κε πιήξεο σξάξην. ηε πεξίπησζε πνπ απηφ γίλεηαη εθνχζηα, ηφηε ην ζεκείν επηθάιπςεο είλαη απηφ κεηαμχ απαζρφιεζεο θαη κε ελεξγνχ πιεζπζκνχ, ελψ ζηε πεξίπησζε πνπ ζπκβαίλεη αθνχζηα αλαθεξφκαζηε ζην ζεκείν ηνκήο ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο αλεξγίαο. Πξέπεη βεβαίσο λα έρνπκε ππφςε φηη δελ είλαη εχθνιν λα γίλεη ε παξαπάλσ δηάθξηζε, δηφηη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο έλαο εξγαδφκελνο δηαιέγεη κία εξγαζία κεησκέλνπ ρξφλνπ επεηδή δελ ηνπ παξνπζηάδεηαη θαιχηεξε επθαηξία απαζρφιεζεο. Γεχηεξε πεξίπησζε απνηειεί ε ζπκκεηνρή ζηνλ κε ελεξγφ πιεζπζκφ σο κνξθή θαιπκκέλεο αλεξγίαο. Σα θπξηφηεξα παξαδείγκαηα απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ είλαη νη πξφσξα ζπληαμηνδνηεζέληεο νη νπνίνη ιφγν ζεζκηθήο πίεζεο κέζσ θηλήηξσλ απνζχξνληαη απφ ηνλ ελεξγφ πιεζπζκφ, νη άλεξγνη πνπ παξαθνινπζνχλ πξνγξάκκαηα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο νπφηε αθνχ δελ είλαη άκεζα δηαζέζηκνη λα αλαιάβνπλ κία ζέζε εξγαζίαο απνθιείνληαη απφ ην πεδίν ηεο αλεξγίαο θαη, ηέινο, νη απνζαξξπκέλνη άλεξγνη νη νπνίνη γηα δηάθνξνπο ιφγνπο έρνπλ πάςεη ηελ αλαδήηεζε εξγαζίαο πξάγκα πνπ ηνπο θαηαηάζζεη ζηνλ κε ελεξγφ πιεζπζκφ. 13

Σξίηε πεξίπησζε ελδηάκεζεο θαηάζηαζεο απνηειεί ε καχξε εξγαζία 2 έλλνηα κε ηελ νπνία νξίδνπκε «κία θχξηα ή δεπηεξεχνπζα επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ αζθείηαη κε επθαηξηαθά θαη κε ζθνπφ ην θέξδνο, ρσξίο λα ηεξεί ππνρξεψζεηο λνκηθήο, θαλνληζηηθήο ή ζπκβαηηθήο θχζεο. Ζ καχξε εξγαζία κπνξεί λα είλαη αδήισηε αιιά λφκηκε, ή λα είλαη αδήισηε θαη ηαπηφρξνλα παξάλνκε (ρσξίο άδεηα εξγαζίαο, εξγαζία ζε παξάλνκεο δξαζηεξηφηεηεο)». Ζ καχξε εξγαζία θαηαηάζζεηαη ινγηθά αιιά φρη ζηαηηζηηθά ζηελ απαζρφιεζε. Ζ δπζθνιία πεξηγξαθήο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο αλεξγίαο δελ έγθεηηαη κφλν ζηελ απξνζδηνξηζηία ησλ νξίσλ ηεο θαη ζηελ πνηθηιία ησλ θαηαζηάζεσλ ησλ αλέξγσλ, απαζρνινχκελσλ θαη κε ελεξγνχ δπλακηθνχ, αιιά θαη ζηελ εηεξνγέλεηά ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο. Ζ αλεξγία δελ είλαη έλα νκνηνγελέο κέγεζνο, γη απηφ ην ιφγν έρνπλ δεκηνπξγεζεί δηάθνξνη ηξφπνη θαηεγνξηνπνίεζεο ηεο 3. Μία βαζηθή δηάθξηζε είλαη απηή κεηαμχ εθνχζηαο θαη αθνχζηαο αλεξγίαο, πνπ ππαηλίζζεηαη φηη ππάξρεη έλαο αξηζκφο αηφκσλ πνπ θαηαγξάθνληαη απφ ηηο ζηαηηζηηθέο σο άλεξγνη, παξά ην φηη δελ επηζπκνχλ λα βξνπλ δνπιεηά. Άιιε δηάθξηζε είλαη κεηαμχ βξαρπρξφληαο θαη καθξνρξφληαο αλεξγίαο κε θξηηήξην ην αλ ε ρξνληθή δηάξθεηα ηεο αλεξγίαο ππεξβαίλεη ην έηνο. Με βάζε ηα αίηηα πνπ ηε δεκηνπξγνχλ δηαθξίλνπκε ηελ αλεξγία ηξηβήο, ηε δηαξζξσηηθή αλεξγία, ηελ αλεξγία ειιηπνχο δήηεζεο θαη ηελ ηερλνινγηθή αλεξγία. Ζ αλεξγία ηξηβήο είλαη απηή πνπ πξνθαιείηαη απφ ην ρξνληθφ δηάζηεκα αλαδήηεζεο εξγαζίαο, πνπ κεζνιαβεί φηαλ νη εξγαδφκελνη αιιάδνπλ δνπιεηά. Δίλαη βξαρπρξφληα αλεξγία, πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε θελψλ ζέζεσλ εξγαζίαο θαη νθείιεηαη ζηελ αηειή πιεξνθφξεζε, πνπ εκπνδίδεη ηελ απηφκαηε θηλεηηθφηεηα ηεο εξγαζίαο. Απηφ ζεκαίλεη, φηη ππάξρνπλ θελέο ζέζεηο εξγαζίαο θαη νη αλαδεηνχληεο εξγαζία δελ ην γλσξίδνπλ, ελψ νη εξγνδφηεο δελ γλσξίδνπλ φηη ππάξρνπλ άηνκα δηαζέζηκα θαη ηθαλά λα ηηο πιεξψζνπλ. Σν χςνο ηεο αλεξγίαο ηξηβήο εμαξηάηαη απφ ηνλ αξηζκφ ησλ αηφκσλ πνπ αιιάδνπλ δνπιεηά θαη ηε δηάξθεηα αλαδήηεζεο δνπιεηάο. Οη ππεξεζίεο επξέζεσο 2 Καξακεζίλε, Μ., (2006), Αλεξγία θαη Πνιηηηθέο Απαζρόιεζεο, Παλεπηζηεκηαθέο ζεκεηψζεηο Παληείνπ Παλεπηζηεκίνπ Πνιηηηθψλ θαη Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ, Αζήλα, ζει. 10 3 Γηα ηελ θαηεγνξηνπνίεζε θαη ηα είδε ηεο αλεξγίαο βιέπε αλαιπηηθά ζην Καξακεζίλε, Μ., (2006), Αλεξγία θαη Πνιηηηθέο Απαζρόιεζεο, Παλεπηζηεκηαθέο ζεκεηψζεηο Παληείνπ Παλεπηζηεκίνπ Πνιηηηθψλ θαη Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ, Αζήλα, ζ.ζ. 19-22 14

εξγαζίαο, πνπ βειηηψλνπλ ηελ πνηφηεηα θαη κεηψλνπλ ην θφζηνο πιεξνθφξεζεο θαη ππνβνεζνχλ ηε ζχδεπμε ησλ αλέξγσλ κε ηηο θελέο ζέζεηο εξγαζίαο, κεηψλνπλ ηελ αλεξγία ηξηβήο κεηψλνληαο ηε δηάξθεηα αλαδήηεζεο εξγαζίαο. ηε κείσζε ηεο δηάξθεηαο αλαδήηεζεο εξγαζίαο ππνζηεξίδεηαη φηη ζπκβάιιεη θαη ε κείσζε ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο, πνπ πξνηείλεηαη επίζεο σο κέηξν κείσζεο ηεο αλεξγίαο ηξηβήο. Ζ δηαξζξσηηθή αλεξγία είλαη έλαο φξνο πνιχζεκνο κε δχν θχξηεο ρξήζεηο. χκθσλα κε ηελ πξψηε, ε δηαξζξσηηθή αλεξγία νθείιεηαη ζηελ αλαληηζηνηρία κεηαμχ πξνζθνξάο θαη δήηεζεο εξγαζίαο, πνπ πξνθαινχλ νη δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζην παξαγσγηθφ ζχζηεκα. Σέηνηεο αιιαγέο κπνξεί λα είλαη είηε ε θιαδηθή αλαδηάξζξσζε ηνπ παξαγσγηθνχ ζπζηήκαηνο, ιφγσ αιιαγήο ηνπ θαηαλαισηηθνχ πξνηχπνπ, πνπ δεκηνπξγεί αλάγθεο κεηαθίλεζεο εξγαδνκέλσλ απφ ηνπο θιάδνπο κε ζπξξηθλνχκελε δήηεζε ζε θιάδνπο κε απμαλφκελε, είηε ε ηερλνινγηθή θαη νξγαλσηηθή κεηαβνιή, πνπ πξνθαιεί αλαληηζηνηρία κεηαμχ ησλ πξνζφλησλ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ησλ απαηηήζεσλ ηεο εξγαζηαθήο δηαδηθαζίαο ή ε γεσγξαθηθή αλαθαηαλνκή ησλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ δεκηνπξγεί αλάγθεο κεηαθίλεζεο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απφ ηηο πεξηνρέο πνπ βξίζθνληαη ζε θξίζε ζηηο πεξηνρέο κε δπλακηθή αλάπηπμε. Πξνυπφζεζε θαη γη απηφ ην είδνο αλεξγίαο είλαη ε χπαξμε θελψλ ζέζεσλ εξγαζίαο, ηηο νπνίεο νη άλεξγνη δελ κπνξνχλ λα θαηαιάβνπλ δηφηη δελ έρνπλ ηα θαηάιιεια πξνζφληα ή δελ έρνπλ ηε δηάζεζε λα κεηαθηλεζνχλ γεσγξαθηθά. Απάληεζε ζε απηφ ην είδνο ηεο αλεξγίαο είλαη λα πξνζαξκνζηεί ε πξνζθνξά ζηε δήηεζε εξγαζίαο, κέζσ ηεο θαηάιιειεο εθπαίδεπζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη θηλήηξσλ κεηεγθαηάζηαζεο. Ζ δεχηεξε ρξήζε ηνπ φξνπ δηαξζξσηηθή αλεξγία δελ πξνυπνζέηεη χπαξμε θελψλ ζέζεσλ εξγαζίαο, αιιά αλεπάξθεηα ηεο δήηεζεο έλαληη ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο, πνπ νθείιεηαη ζηηο αηέιεηεο ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Οη αηέιεηεο είλαη κε ηε ζεηξά ηνπο απνηέιεζκα είηε ηεο χπαξμεο θαη ιεηηνπξγίαο ζεζκψλ φπσο ηα ζπλδηθάηα θαη εξγαηηθή θαη θνηλσληθή λνκνζεζία, είηε ηεο ειιηπνχο πιεξνθφξεζεο, είηε ηνπ θφζηνπο ηεο αλαθχθιεζεο ηνπ πξνζσπηθνχ, είηε φισλ καδί. Ζ θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο απηνχ ηνπ είδνπο γίλεηαη κε ηε δηφξζσζε ή αληηζηάζκηζε ησλ αηειεηψλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Ζ αλεξγία ειιηπνχο δήηεζεο είλαη απηή πνπ νθείιεηαη ζηελ αλεπάξθεηα ηεο δήηεζεο ζηελ αγνξά πξντφλησλ. Απηνχ ηνπ είδνπο ε αλεξγία δηαθξίλεηαη ζηελ θπθιηθή αλεξγία θαη ζηελ αλεξγία ιφγσ καθξνρξφληαο έιιεηςεο δήηεζεο. Ζ θπθιηθή αλεξγία 15

εκθαλίδεηαη ζηηο θαζνδηθέο θάζεηο ηνπ βξαρπρξφληνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ νπνίσλ ε ειιηπήο δήηεζε ζηελ αγνξά πξντφληνο πξνθαιεί κεησκέλε δήηεζε εξγαζίαο θαη άξα αθνχζηα αλεξγία. Ζ αλεξγία ιφγσ καθξνρξφληαο έιιεηςεο δήηεζεο ζρεηίδεηαη κε ην γεγνλφο φηη ε νηθνλνκία αλαπηχζζεηαη γηα κεγάιεο ρξνληθέο πεξηφδνπο κε ξπζκνχο κεγέζπλζεο πνπ ππνιείπνληαη ησλ δπλεηηθψλ, δειαδή ησλ ξπζκψλ εθείλσλ πνπ αληηζηνηρνχλ ζηελ πιήξε αμηνπνίεζε ηνπ παξαγσγηθνχ ηεο δπλακηθνχ. Ζ απάληεζε ζ απηνχ ηνπ είδνπο ηελ αλεξγία είλαη ε άζθεζε επεθηαηηθήο καθξννηθνλνκηθήο πνιηηηθήο θευλζηαλήο έκπλεπζεο. Σέινο, σο ηερλνινγηθή αλεξγία ζεσξείηαη απηή πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ ππνθαηάζηαζε ηεο αλζξψπηλεο εξγαζίαο κε κεραλέο. Όκσο, ε ηερλνινγηθή αιιαγή ζπαλίσο εθιακβάλεηαη σο απηφλνκνο παξάγσλ δεκηνπξγίαο αλεξγίαο, γη απηφ θαη ε ηερλνινγηθή αλεξγία ζηελ νηθνλνκηθή ζεσξία ζπλνδεχεη ζρεδφλ πάληνηε σο εηδηθή πεξίπησζε άιιεο κνξθέο αλεξγίαο. 1.2. ΣΟ ΘΔΧΡΗΣΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ ΔΡΜΗΝΔΙΑ ΚΑΙ ΑΝΣΙΜΔΣΧΠΙΗ ΣΟΤ ΦΑΙΝΟΜΔΝΟΤ ΣΗ ΑΝΔΡΓΙΑ Σν θαηλφκελν ηεο αλεξγίαο είλαη ηζηνξηθά πνιχ πξφζθαην. Υξνλνινγείηαη απφ ηα ηέιε ηνπ 19νπ αηψλα θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ επέθηαζε ηεο κηζζσηήο εξγαζίαο, σο απφξξνηα ηεο εθβηνκεράληζεο, ηεο θαηαζηξνθήο πξνθαπηηαιηζηηθψλ κνξθψλ παξαγσγήο (νηθνγελεηαθή γεσξγία, βηνηερλία, κηθξεκπφξην) θαη ηεο αζηηθνπνίεζεο 4. Καηά ηηο ηέζζεξηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ αηψλα, ε λενθιαζηθή ζεσξία, ε νπνία ππήξμε ην θπξίαξρφ ξεχκα ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο, βαζηδφηαλ ζηνλ ηζρπξηζκφ ηεο γεληθήο ηζνξξνπίαο ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο εθνχζηαο αλεξγίαο. Ζ παγθφζκηα θξίζε πνπ πξνθάιεζε καδηθή αλεξγία θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 30, αληηθαηέζηεζε ηε λενθιαζηθή κε ηελ θευλζηαλή ζεσξία κέρξη ην δεχηεξν κηζφ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70. χκθσλα κε ηελ θευλζηαλή ζεσξία, ε ππναπαζρφιεζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ηζνδπλακεί κε αθνχζηα αλεξγία ε νπνία αληηκεησπίδεηαη κε θξαηηθή παξέκβαζε γηα ηελ ελίζρπζε ηεο ελεξγνχ 4 Βι. ππνζεκείσζε 2, ζει. 5 16

δήηεζεο 5, πνπ ζεσξνχληαλ ην θχξην αίηην ηεο αλεξγίαο 6. ηφρνο ησλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο ήηαλ ε πιήξεο απαζρφιεζε κέζσ καθξννηθνλνκηθψλ (δεκνζηνλνκηθψλ θαη λνκηζκαηηθψλ) θαη ζεζκηθψλ πνιηηηθψλ. Όκσο ε αδπλακία ηεο λα εξκελεχζεη ην θαηλφκελν ηνπ ζηαζηκνπιεζσξηζκνχ 7 θαηά ηελ νηθνλνκηθή θξίζε ηνπ 70 νδήγεζε ζηελ επαλαθνξά ηεο λενθιαζηθήο ζεσξίαο κέζσ ησλ λέσλ ζρνιψλ ηνπ κνλεηαξηζκνχ θαη ηνπ λέν-θευλζηαληζκνπ. Οη αιιαγέο πνπ εκθαλίδνληαη απφ απηή ηε δεθαεηία ζηηο ζεσξεηηθέο αληηιήςεηο ηεο αλεξγίαο θαη ζπλαθφινπζα ζηηο πνιηηηθέο αληηκεηψπηζεο ηεο ζηεξίδνληαη «ζηνλ εθ λένπ νξηζκφ ηεο δηαξζξσηηθήο αλεξγίαο απφ κία κε εζειεκέλε αλεξγία πνπ νθεηιφηαλ ζηε δήηεζε γηα εξγαζία ζε κία εζειεκέλε αλεξγία πνπ νθεηιφηαλ ζηε πξνζθνξά εξγαζίαο» 8. Ζ δηαθνξά ησλ κνλεηαξηζηψλ ζε ζρέζε κε ηνπο λένπο θευλζηαλνχο έγθεηηαη ζην εμήο: ελψ νη κνλεηαξηζηέο ππνζηήξηδαλ φηη ππάξρεη έλα κνλαδηθφ πνζνζηφ αλεξγίαο πνπ αληηζηνηρεί ζηε θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο ηεο νηθνλνκίαο θαη είλαη ζηαζεξφ ζην καθξνρξφληα δηάζηεκα -ην θπζηθφ πνζνζηφ αλεξγίαο-, νη λένη θευλζηαλνί δηαηεξνχλ ηε ζέζε ηνπ Κέπλο πεξί χπαξμεο πνιιψλ ζεκείσλ ηζνξξνπίαο ηεο νηθνλνκίαο, πνπ ζπλδπάδνληαη κε ηελ ππναπαζρφιεζε ηεο εξγαζίαο θαη άξα κε δηαθνξεηηθά πνζνζηά αλεξγίαο. ε αληίζεζε φκσο κε ηνλ Κέπλο, πνπ εμαξηά ην χςνο ηεο απαζρφιεζεο απφ καθξννηθνλνκηθνχο παξάγνληεο, ε ζεσξεηηθή πξνζπάζεηα ησλ λέσλ θευλζηαλψλ επηθεληξψζεθε ζηελ εξκελεία ηεο αλεξγίαο κε βάζε κηθξννηθνλνκηθά επηρεηξήκαηα. ε θάζε πεξίπησζε φκσο γηα ηνπο λενθευλζηαλνχο ε αλεξγία πνπ αληηζηνηρεί ζηε θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο ηεο νηθνλνκίαο είλαη αθνχζηα θαη δηαξζξσηηθή θαη κπνξεί λα κεησζεί κέζσ ηεο θξαηηθήο παξέκβαζεο. ήκεξα, έλα λέν κνληέιν αθαδεκατθήο ζχλζεζεο 9 απνηειεί ην θπξίαξρφ εξκελεπηηθφ ζρήκα ηεο αλεξγίαο. χκθσλα κε απηφ, ην πξαγκαηηθφ πνζνζηφ αλεξγίαο δηαζπάηαη ζε δχν ηκήκαηα: ην θπθιηθφ πνπ κπνξεί λα εμαιεηθζεί κε άζθεζε επεθηαηηθήο καθξννηθνλνκηθήο πνιηηηθήο θαη ην δηαξζξσηηθφ πνπ νθείιεηαη ζηηο αηέιεηεο ηεο αγνξάο 5 χκθσλα κε ηνλ Κέπλο, ε απαζρφιεζε είλαη επζεία ζπλάξηεζε ηεο ελεξγνχ δήηεζεο. Ζ ελεξγφο δήηεζε απνηειεί άζξνηζκα δχν κεγεζψλ: ηεο θαηαλάισζεο θαη ηεο επέλδπζεο. Άξα εμαξηάηαη θαη απφ ηηο ηξεηο αγνξέο πξντφληνο, εξγαζίαο θαη θεθαιαίνπ ηαπηφρξνλα. 6 Βι. ππνζεκείσζε 2, ζει. 36. 7 ηαζηκνπιεζσξηζκφο: ηαπηφρξνλε άλνδνο ηεο αλεξγίαο θαη ηνπ πιεζσξηζκνχ 8 Brown, C., (1983), Unemployment: Theory and Policy, 1946-1980, ζην Industrial Relations, vol. 22, No 2, p.g. 164 9 Βι. ππνζεκείσζε 2, ζ.ζ. 33-36 17

εξγαζίαο 10 θαη πξντφλησλ θαη ηα θαηλφκελα πζηέξεζεο. Σν θπθιηθφ πνζνζηφ αλεξγίαο ππνινγίδεηαη σο ε δηαθνξά ηνπ NAIRU 11 (πνζνζηφ δηαξζξσηηθήο αλεξγίαο) απφ ην πξαγκαηηθφ πνζνζηφ αλεξγίαο. ήκεξα, νη θπβεξλήζεηο πξνο αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο αλεξγίαο ρξεζηκνπνηνχλ πνηθίια κέζα φπσο νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο (δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή, λνκηζκαηηθή πνιηηηθή, θιπ.), θνηλσληθή πνιηηηθή (εθπαίδεπζε, θνηλσληθή αζθάιηζε, πνιηηηθέο γηα ηελ νηθνγέλεηα θαη ηε κεηξφηεηα θιπ.), αιιά θαη πνιηηηθέο απαζρφιεζεο νη νπνίεο απνηεινχλ έλα ππνζχλνιν ησλ πνιηηηθψλ γηα ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ζπλδένληαη ιεηηνπξγηθά κε φιεο ηηο παξαπάλσ πνιηηηθέο. Απνηεινχλ, δειαδή, πεδίν ζχδεπμεο ηεο νηθνλνκηθήο θαη ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο ιφγσ ηνπ δηηηνχ ξφινπ ηεο εξγαζίαο σο παξαγσγηθνχ ζπληειεζηή θαη σο πεγήο εηζνδήκαηνο 12. Ζ ζχδεπμε απηή γίλεηαη πνιιέο θνξέο θαη ε πεγή εληάζεσλ ιφγσ δηαθνξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ ησλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο. Ζ κία αληίιεςε ζεσξεί ηελ πνιηηηθή απαζρφιεζεο σο ηκήκα ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο, ελψ ε άιιε αληίιεςε ηελ εκθαλίδεη σο ηκήκα ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο. Οη δηαθνξέο απηέο νθείινληαη ζηε δξάζε πνιηηηθψλ θαη ηδενινγηθψλ παξακέηξσλ, φπσο απηέο έρνπλ ζπγθξνηεζεί ζηε δηάξθεηα ηζηνξηθψλ δηεξγαζηψλ θαη θνηλσληθψλ ζπγθξνχζεσλ. Δπίζεο, ε ζχκπησζε νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο πνιηηηθήο ζηηο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο νθείιεηαη ζηηο δχν θξίζηκεο ιεηηνπξγίεο 13 πνπ επηηειεί ε αγνξά εξγαζίαο ζην ζχγρξνλν θνηλσληθφ ζχζηεκα: ηε ιεηηνπξγία ηεο θαηαλνκήο ησλ εξγαδνκέλσλ ζε ζέζεηο απαζρφιεζεο θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο αλαπαξαγσγήο, δειαδή ηε δεκηνπξγία εηζνδεκάησλ ζηνπο εξγαδφκελνπο ηθαλψλ λα δηαζθαιίζνπλ ηε βηνινγηθή θαη θνηλσληθή αλαπαξαγσγή ηνπο. Ζ δηπιή απηή ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο εξγαζίαο πξνθχπηεη απφ ην γεγνλφο φηη ζ' απηή ζπλάπηεηαη κηα ζρέζε αληαιιαγήο, πνπ γηα ηνλ εξγνδφηε εμαζθαιίδεη ηελ αλαγθαία 10 Οη αηέιεηεο ησλ αγνξψλ δηαθξίλνληαη ζε αηέιεηεο πιεξνθφξεζεο θαη αληαγσληζκνχ. 11 NAIRU (non-accelerating inflation rate of employment): πνζνζηφ αλεξγίαο ηζνξξνπίαο πνπ δελ επηηαρχλεη ηνλ πιεζσξηζκφ. Γηαθέξεη απφ ην θπζηθφ πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ κνλεηαξηζηψλ, δηφηη απνηειεί πνζνζηφ ηζνξξνπίαο ππφ θαζεζηψο αηεινχο αληαγσληζκνχ. 12 Αλαιπηηθά ζην Καξακεζίλε, Μ., Κνπδήο, Γ., (2005), Η Πνιηηηθή Απαζρόιεζεο ωο Πεδίν Σύδεπμεο ηεο Οηθνλνκηθήο θαη ηεο Κνηλωληθήο Πνιηηηθήο, εθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα 13 Αλαιπηηθά ζην Γεδνπζφπνπινο, Α., Οηθνλνκηθή ηεο Εξγαζίαο θαη Πνιηηηθή Εξγαηηθνύ Δπλακηθνύ, Παλεπηζηεκηαθέο ζεκεηψζεηο Παληείνπ Παλεπηζηεκίνπ Πνιηηηθψλ θαη Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ, Αζήλα 18

εξγαηηθή δχλακε, γηα δε ηνλ εξγαδφκελν εμαζθαιίδεη ηα κέζα πνπ ηνπ είλαη αλαγθαία γηα ηελ επηβίσζε θαη ηελ αλαπαξαγσγή ηνπ. Όκσο ε απνηειεζκαηηθή επηηέιεζε ηεο κηαο απφ ηηο ιεηηνπξγίεο απηέο δελ ζπλεπάγεηαη θαη' αλάγθε θαη ηελ απνηειεζκαηηθή επηηέιεζε ηεο άιιεο ιεηηνπξγίαο. Ο κεραληζκφο ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζπλήζσο επηηειεί απνηειεζκαηηθά ηελ πξψηε ιεηηνπξγία, δειαδή ηελ θαηαλνκή ηεο ζπλνιηθήο θνηλσληθήο εξγαζίαο ζε ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίεο, ππφ ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ βαζηθνχ θξηηεξίνπ αμίσζεο ηεο θνηλσληθήο εξγαζίαο πνπ είλαη ε θεξδνθνξία. Ο βαζηθφο κεραληζκφο, ζηνλ νπνίν ζηεξίδεηαη ε θαηαλεκεηηθή ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο εξγαζίαο, είλαη αληίζηνηρνο κε ηνλ κεραληζκφ ησλ ηηκψλ ζηελ αγνξά ησλ πξντφλησλ. Ζ εξγαζία θαηεπζχλεηαη πξνο ηηο παξαγσγηθέο ρξήζεηο ππαθνχνληαο ζην θίλεηξν ηνπ κηζζνχ - ηεο ηηκήο ηεο. Όκσο ε θαηαλνκή ησλ εξγαδνκέλσλ ζε ζέζεηο απαζρφιεζεο πξνυπνζέηεη ηε δπλαηφηεηα ζπληήξεζεο θαη αλαπαξαγσγήο ησλ εξγαδνκέλσλ. Απηή ε πξνυπφζεζε δελ εμαζθαιίδεηαη κε ηνλ κεραληζκφ ησλ ηηκψλ, θαη, φπσο πνιινί εξεπλεηέο ππνζηεξίδνπλ, απηή ε αδπλακία ηεο αγνξάο εξγαζίαο είλαη γεληθεπκέλε θαη δελ πεξηνξίδεηαη κφλνλ ζε πεξηφδνπο θξίζεο θαη καδηθήο αλεξγίαο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, ε βηνινγηθή θαη θνηλσληθή αλαπαξαγσγή ηεο εξγαηηθήο δχλακεο απαηηεί ηελ χπαξμε ζεζκνζεηεκέλσλ ζπζηεκάησλ εθηφο ηεο αγνξάο εξγαζίαο ησλ νπνίσλ ε ιεηηνπξγία δελ βαζίδεηαη ζε ζρέζεηο κεζνιαβνχκελεο απφ ηελ αληαιιαγή (αγνξά) θαη δελ ππφθεηηαη ζηε ινγηθή ηεο θεξδνθνξίαο. Σα ζπζηήκαηα απηά ηείλνπλ ζήκεξα λα ζεσξνχληαη φηη νδεγνχλ ζηελ εκθάληζε ζεζκηθήο αθακςίαο ζηελ αγνξά, φζελ ε επηρεηξεκαηνινγία γηα ηελ απάκβιπλζή ηνπο θαη ηελ ζεζκνζέηεζε κηαο "εχθακπηεο" αγνξάο εξγαζίαο. 1.3. ΤΓΥΡΟΝΔ ΠΟΛΙΣΙΚΔ ΑΠΑΥΟΛΗΗ ήκεξα, νη θπξηφηεξεο κνξθέο ησλ ζχγρξνλσλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο θαηεγνξηνπνηνχληαη γεληθφηεξα είηε σο ελεξγεηηθέο, είηε σο παζεηηθέο. Οη ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο ζηνρεχνπλ βαζηθά ζηελ αχμεζε ηεο πηζαλφηεηαο απαζρφιεζεο ή ζηε βειηίσζε ησλ πξννπηηθψλ γηα κειινληηθφ εηζφδεκα ησλ αλέξγσλ πνπ αληηκεησπίδνπλ δπζθνιίεο έληαμεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Αληηζέησο, ν βαζηθφο ζηφρνο ησλ παζεηηθψλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο είλαη λα παξέρνπλ έλα εηζφδεκα ζηήξημεο ζηνπο αλέξγνπο θαη ζηνπο πξφσξα ζπληαμηνδνηεζέληεο, ρσξίο λα επηρεηξνχλ εθ ησλ πξνηέξσλ λα βειηηψζνπλ ηελ απφδνζή ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Αλαιακβάλνπλ, δειαδή, ηελ 19

εηζνδεκαηηθή ζηήξημε ησλ αλέξγσλ κέζσ επηδνκάησλ αλεξγίαο θαη άιισλ παξνρψλ. Ζ πξαθηηθή ηνπ ΟΟΑ θαη ηεο ΔΔ έρεη θαζηεξψζεη ηηο πνιηηηθέο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζε θάζε θαηεγνξία πνιηηηθψλ. Παξά ηηο κεηαβνιέο ζηνλ ηξφπν ηαμηλφκεζεο απφ ρψξα ζε ρψξα θαη παξά ην γεγνλφο φηη νξηζκέλα πξνγξάκκαηα εκπίπηνπλ ζε πεξηζζφηεξεο απφ κία θαηεγνξίεο, ε επηθξαηνχζα ηαμηλφκεζε 14 σο πξνο ηνλ ηχπν ηνπ κέηξνπ πνιηηηθήο έρεη σο εμήο: Α. Τπεξεζίεο απαζρφιεζεο - Τπεξεζίεο πξνο ηελ αγνξά εξγαζίαο: ε απηέο αλήθεη ην ζχλνιν ησλ ππεξεζηψλ θαη δξαζηεξηνηήησλ ησλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ απαζρφιεζεο ή άιισλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ ή επηρεηξήζεσλ κε δεκφζηα ρξεκαηνδφηεζε πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ ελζσκάησζε ησλ αλέξγσλ θαη ησλ αλαδεηνχλησλ εξγαζία ζηελ αγνξά εξγαζίαο ή εληζρχνπλ ηνπο εξγνδφηεο ζηελ πξφζιεςε θαη ηελ επηινγή πξνζσπηθνχ. - Τπεξεζίεο πξνο ηνπο πειάηεο: Πεξηιακβάλνπλ ηηο πξνζθεξφκελεο ππεξεζίεο πξνο αλέξγνπο θαη αλαδεηνχληεο εξγαζία θαη πξνο εξγνδφηεο γηα ηελ πξφζιεςε θαη ηελ επηινγή ηνπ πξνζσπηθνχ. - Άιιεο δξαζηεξηφηεηεο: Γηνηθεηηθά έμνδα ππεξεζηψλ απαζρφιεζεο θαη ινηπέο δξαζηεξηφηεηεο θαη δαπάλεο πνπ δελ θαηαρσξνχληαη αιινχ. Β. Μέηξα Δλεξγεηηθψλ Πνιηηηθψλ - Καηάξηηζε: Σα πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο έρνπλ ζθνπφ λα βειηηψζνπλ ηηο πξννπηηθέο απαζρφιεζεο ησλ αλέξγσλ ή ησλ νκάδσλ-ζηφρσλ θαη ρξεκαηνδνηνχληαη απφ ην δεκφζην. - Δλαιιαγή εξγαδφκελσλ θαη κνίξαζκα ζέζεσλ εξγαζίαο: Σα κέηξα απηά απνζθνπνχλ ζηε δηεπθφιπλζε ηεο πξφζιεςε αηφκσλ πνπ αλήθνπλ ζηελ νκάδα-ζηφρν ζε ζέζεηο εξγαζίαο ήδε εξγαδνκέλσλ είηε εθ πεξηηξνπήο (job rotation), είηε εξγαδφκελνη νξηζκέλεο ψξεο (job sharing). - Κίλεηξα απαζρφιεζεο: Πεξηιακβάλνπλ κέηξα δηεπθφιπλζεο ησλ πξνζιήςεσλ αλέξγσλ πνπ αλήθνπλ ζηηο νκάδεο-ζηφρνπο ή εμαζθάιηζεο ηεο απαζρφιεζεο εξγαδνκέλσλ ζε επηζθαιείο ζέζεηο εξγαζίαο. 14 Γηα ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ κέηξσλ ησλ ζχγρξνλσλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο βιέπε Employment in Europe, (2006), Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Γεληθή Γηεχζπλζε Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ θαη Ηζφηεηαο Δπθαηξηψλ, Unit D.1. 11, pg.s. 120-122 20

- Έληαμε αηφκσλ κε αλαπεξία: Πεξηιακβάλνπλ κέηξα δηεπθφιπλζεο εηζφδνπ αηφκσλ κε αλαπεξία ζηελ αγνξά εξγαζίαο. - Άκεζε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο: Αθνξά ζηε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο ζηνλ θνηλσθειή ηνκέα γηα άηνκα πνπ αληηκεησπίδνπλ ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα αλεχξεζεο εξγαζίαο θαη είλαη καθξνρξφληα άλεξγνη. - Κίλεηξα γηα ηε δεκηνπξγία επηρεηξήζεσλ: Αθνξνχλ ζε θίλεηξα γηα αλέξγνπο πνπ αλήθνπλ ζηηο νκάδεο-ζηφρνπο λα μεθηλήζνπλ δηθή ηνπο εξγαζία ή λα γίλνπλ αλεμάξηεηνη επαγγεικαηίεο (απηναπαζρνινχκελνη). Γ. Μέηξα Παζεηηθψλ Πνιηηηθψλ - Δπηδφκαηα πξνο αλέξγνπο: Απνζθνπνχλ ζηε δηαηήξεζε ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ζηελ ελίζρπζε αηφκσλ πνπ έραζαλ ηελ εξγαζία ηνπο (επηδφκαηα αλεξγίαο). - Πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε: Αθνξά ζηελ ελίζρπζε ηεο κεξηθήο ή νιηθήο ζπληαμηνδφηεζε ειηθησκέλσλ αλέξγσλ κε κηθξέο πηζαλφηεηεο αλεχξεζε εξγαζίαο ή ειηθησκέλσλ εξγαδνκέλσλ κε ζθνπφ λα αληηθαηαζηαζνχλ απφ λεψηεξα άηνκα πνπ αλήθνπλ ζε νκάδα-ζηφρν. ήκεξα, ε θπξίαξρε ηάζε ηφζν ζην ρψξν ηεο ΔΔ, φζν θαη ζε δηεζλέο επίπεδν είλαη ε επηθέληξσζε ζηηο ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο, παξαγθσλίδνληαο ηηο παζεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο, πνπ δελ απνζθνπνχλ ζηελ θαηαπνιέκεζε ησλ αηηίσλ ηεο αλεξγίαο, αιιά δηαρεηξίδνληαη ηηο ζπλέπεηέο ηεο κε ζηφρν λα γίλεη ε θαηάζηαζε ηεο αλεξγίαο θνηλσληθά αλεθηή κέζσ ηεο δηαηήξεζεο ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ αλέξγσλ κέζσ επηδφηεζεο ηεο αλεξγίαο. Όπσο πξναλαθέξακε φκσο, ε αλεξγία σο δηηηφ πξφβιεκα, αληηκεησπίδεηαη κέζσ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο, νη νπνίεο ζπλδένληαη άκεζα κε ηελ θνηλσληθή πνιηηηθή. Έηζη, ε αληηκεηψπηζε ηεο αλεξγίαο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο θχξηνπο ζηφρνπο ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο κε βαζηθφ εξγαιείν ηα επηδφκαηα αλεξγίαο. 1.4. Η ΔΝΝΟΙΑ ΣΗ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΡΟΣΑΙΑ Με ηνλ φξν θνηλσληθή πξνζηαζία ελλννχκε «φιεο ηηο παξεκβάζεηο ηδησηηθψλ ή δεκφζησλ θνξέσλ πνπ έρνπλ ζθνπφ λα ειαθξχλνπλ ηα λνηθνθπξηά θαη ηνπο ηδηψηεο απφ ην βάξνο πνπ ζπλάγεηαη ε αληηκεηψπηζε ελφο θαζνξηζκέλνπ ζπλφινπ θηλδχλσλ ή θαηαζηάζεσλ αλάγθεο, ππφ ηνλ φξν φηη δελ ππάξρεη κία ηαπηφρξνλε αληηπαξνρή απφ ην 21

δηθαηνχρν ή θάπνηα αηνκηθή ξχζκηζε» 15. Ζ θνηλσληθή πξνζηαζία απνηειεί κία βαζηθή ζπληζηψζα ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο θαη αθνξά ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ ιεγφκελσλ θνηλσληθψλ θηλδχλσλ. Δμαηηίαο ηεο χπαξμεο ησλ θνηλσληθψλ θηλδχλσλ ην άηνκν δε κπνξεί λα εξγαζηεί θαη λα απνθηήζεη εηζφδεκα θαη σο εθ ηνχηνπ ην δεηνχκελν είλαη ε αλαπιήξσζε ηνπ εηζνδήκαηνο ηνπ γηα λα κπνξέζεη λα ζπλερίζεη λα επηβηψλεη. Σν ζχζηεκα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο παξεκβαίλεη ψζηε ην άηνκα λα κε ράζεη ην εηζφδεκά ηνπ εμαηηίαο απηψλ ησλ θηλδχλσλ, αιιά θαη λα έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ζπλερίζεη λα εξγάδεηαη φπνπ απηφ είλαη εθηθηφ 16. Ο θνηλσληθφο θίλδπλνο κπνξεί λα πιήμεη έλα ζπγθεθξηκέλν άηνκν κία δεδνκέλε ρξνληθή ζηηγκή, αιιά νη ζπλέπηεο ηνπ δηαρένληαη ζε νιφθιεξε ηε θνηλσλία 17. Γηα παξάδεηγκα, ζηε πεξίπησζε ηεο αλεξγίαο ηελ νπνία ζα εμεηάζνπκε, ν θνηλσληθφο θίλδπλνο πιήηηεη έλα ζπγθεθξηκέλν άηνκν, αιιά νη επηπηψζεηο ηνπ αθνξνχλ νιφθιεξε ηε θνηλσλία, αθνχ κεηψλεηαη ην εζληθφ εηζφδεκα θαη παξάιιεια απμάλνληαη νη θνηλσληθέο δαπάλεο. Ωο εθ ηνχηνπ, ε αληηκεηψπηζε ηνπ θνηλσληθνχ θηλδχλνπ δε κπνξεί λα γίλεη αηνκηθά, αιιά ζπιινγηθά, παξαπέκπνληαο, έηζη, ζην δεκφζην ραξαθηήξα ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, παξφιν πνπ ππάξρεη θαη αληίζηνηρνο ηδησηηθφο. Ο θνηλσληθφο θίλδπλνο έρεη δχν βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά 18 : α) δελ είλαη εθ ησλ πξνηέξσλ γλσζηή ε ζηηγκή ηεο έιεπζήο ηνπ θαη β) αθνξά φρη ην ζπγθεθξηκέλν άηνκν πνπ πθίζηαηαη ηνλ θίλδπλν, αιιά νιφθιεξε ηε θνηλσλία. Οη βαζηθνί θνηλσληθνί θίλδπλνη ζχκθσλα κε ηε Eurostat 19 είλαη νη αθφινπζνη: Αζζέλεηα/ Τγεηνλνκηθή Πεξίζαιςε Αλαπεξία Γήξαο Δπηδψληεο Οηθνγέλεηα Αλεξγία ηέγε 15 Υιέηζνο, Μ., (2009), Σεκεηώζεηο γηα ην κάζεκα: Οηθνλνκηθά ηεο Κνηλωληθήο Πξνζηαζίαο θαη ηεο Αγνξάο Εξγαζίαο, Δζληθή ρνιή Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, Αζήλα, ζει. 4 16 Βι. ππνζεκείσζε 15, ζει. 36 17 Βι. ππνζεκείσζε 15, ζει. 2 18 Ο.π. 19 The European System of integrated Social Protection Statistics (ESSPROS), (2008), ESSPROS Manual, Eurostat, p.g. 9 22

Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο πνπ δελ πεξηιακβάλεηαη αιινχ. Κάζε ζχζηεκα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο έρεη λα εθπιεξψζεη ηξεηο ζθνπνχο 20 : - λα ζπκβάιεη ζηελ αλαπαξαγσγή ηνπ αηφκνπ θαη ηεο εξγαηηθήο δχλακεο θαζψο θαη ησλ εμαξηψκελσλ απφ απηφλ κειψλ ηφζν ζην παξφλ φζν θαη ζην κέιινλ 21, - λα ππνζηεξίδεη νηθνλνκηθά ην άηνκν ζε πεξηφδνπο αλεξγίαο θαη - λα επαλεληάμεη ην άηνκν ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ζηελ θνηλσλία. Οη παξαπάλσ ζθνπνί ηθαλνπνηνχληαη κε βάζε ηηο εμήο πξνηεξαηφηεηεο 22 : ηεο αζθάιεηαο: κέζσ ηεο νηθνλνκηθήο θάιπςεο νξηζκέλσλ θηλδχλσλ, ηεο αιιειεγγχεο: κέζσ ηεο εμαζθάιηζεο δηθαηφηεξεο θαηαλνκήο εηζνδεκάησλ, ηεο νηθνλνκηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο: κέζσ ηεο πξνψζεζεο κηαο θαιχηεξεο ιεηηνπξγίαο ησλ αγνξψλ, ζηελ πεξίπησζή καο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Οη παξαπάλσ πξνηεξαηφηεηεο δελ είλαη ηζφηηκεο θαη δελ είλαη πάληνηε ζπκβαηέο κεηαμχ ηνπο π.ρ. ε αιιειεγγχε κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα. Έηζη, αλάινγα κε ηηο νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχζαλ ζε θάζε ρξνληθή πεξίνδν, παξαηεξείηαη κία αιιαγή ζηελ ηεξάξρεζή ηνπο πνπ αληαλαθιάηαη ζηε κνξθή πνπ παίξλνπλ θάζε θνξά ηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Ζ πεξίνδνο αλάπηπμεο ηνπ θξάηνπο-πξφλνηαο θαη ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο ήηαλ ε θνξληηθή πεξίνδνο, πνπ δηήξθεζε απφ ηηο αξρέο ηνπ εηθνζηνχ αηψλα κέρξη ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70. Ζ θνηλσληθή πνιηηηθή απνηεινχζε εθείλε ηελ επνρή βαζηθφ ζηνηρείν ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ αλαπηπμηαθνχ κνληέινπ, αθνχ ζπληεξνχζε ηελ πςειή δήηεζε γηα αγαζά θαη ππεξεζίεο θαη εμαζθάιηδε ηελ επαλέληαμε ησλ αηφκσλ ζηε θνηλσλία, αιιά θαη βαζηθφ ζηνηρείν νξγάλσζεο ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο θαη ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο. ε φ,ηη αθνξά ηηο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο, απηέο θαηά θχξην ιφγν ήηαλ πνιηηηθέο ελίζρπζεο ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ αλέξγσλ, ζεσξψληαο φηη κε απηφ ηνλ ηξφπν ζπληεξνχζαλ ηελ ελεξγφ δήηεζε ζε πςειά επίπεδα, άξα έδηλαλ θίλεηξν ζηηο επηρεηξήζεηο λα παξάγνπλ θαη λα πσινχλ ηα πξντφληα ηνπο θαη θαηά ζπλέπηα λα δεκηνπξγνχλ λέεο ζέζεηο απαζρφιεζεο. 20 Βι. ππνζεκείσζε 15, ζει. 36 21 Ζ εθπιήξσζε ηνπ ζηφρνπ απηνχ νδήγεζε ζηελ αλάπηπμε ησλ ζπζηεκάησλ πγείαο, θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη θνηλσληθήο πξφλνηαο. 22 Βι. ππνζεκείσζε 2, ζει. 46 23

πκπεξαζκαηηθά 23, ζα κπνξνχζακε λα ππνζηεξίδνπκε φηη ηελ πεξίνδν ηνπ θνξληηζκνχ, ε θνηλσληθή πνιηηηθή ήηαλ ν θχξηνο πξνκεζεπηήο ησλ απαξαίηεησλ γηα ηελ αλαπαξαγσγή ηνπ αηφκνπ θαη ηεο εξγαηηθήο ηνπ δχλακεο, αγαζψλ πξνο φινπο ηνπο πνιίηεο αλεμαξηήηνπ εηζνδήκαηνο. Δμέθξαδε δε έλα ζπγθεθξηκέλν ηξφπν νξγάλσζεο πνπ ζηεξηδφηαλ εθηφο ησλ άιισλ ζηελ αιιειεγγχε αλάκεζα ζηηο γελεέο θαη ζηελ αλαδηαλεκεηηθή ιεηηνπξγία. Ζ κεηαθνξληηθή πεξίνδνο, δειαδή απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 ραξαθηεξίζηεθε απφ ηε ζνβαξή νηθνλνκηθή θξίζε, ηελ νηθνλνκηθή αλαδηάξζξσζε θαη ηελ αλάθακςε πνπ επηθξάηεζε αξγφηεξα. Ζ θξίζε ηνπ θνξληηθνχ θαζεζηψηνο ζπζζψξεπζεο επεξέαζε αξλεηηθά ην ζχζηεκα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο κε δχν ηξφπνπο. Ζ κείσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο, πξψηνλ, επεξέαζε ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηα έζνδα ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο θαη δεχηεξνλ, νδήγεζε ζηελ αχμεζε ηεο αλεξγίαο θαη θαηά ζπλέπεηα ζηελ αχμεζε ησλ δαπαλψλ ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο γηα ηελ αλαπαξαγσγή ησλ αλέξγσλ. Οη ζχγρξνλέο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο δε πξνδηαγξάθνπλ αηζηφδνμν κέιινλ. Ζ αλάπηπμε ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ηνκέα ζε βάξνο ηνπ παξαγσγηθνχ έρεη σο απνηέιεζκα λα κε δεκηνπξγνχληαη λέεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη λα επηβαξχλνληαη ηφζν ηα έζνδα, φζν θαη νη δαπάλεο ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Οη ιχζεηο πνπ πξνσζνχληαη ζπλίζηαληαη ζε πεξηνξηζηηθέο νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο θαζψο θαη ζηε κείσζε ηνπ εξγαηηθνχ θφζηνπο, κε κείσζε ηνπ κε κηζζνινγηθνχ θφζηνπο. Καηά ζπλέπεηα, ε εθαξκνδφκελε νηθνλνκηθή πνιηηηθή επεξεάδεη αξλεηηθά ηε θνηλσληθή πξνζηαζία θαη ηε θνηλσληθή πνιηηηθή γεληθφηεξα, δίλνληαο άκεζε πξνηεξαηφηεηα ζηελ νηθνλνκηθή απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ ζπζηεκάησλ. ήκεξα, ε ιεηηνπξγία ηεο πξνζηαζίαο θαηά ηνπ θηλδχλνπ ηεο αλεξγίαο πεξηιακβάλεη νθέιε 24 πνπ: - ππνθαζηζηνχλ ην ζχλνιν ή κέξνο ηνπ εηζνδήκαηνο πνπ ράλεη ν εξγαδφκελνο ιφγσ ηεο απψιεηαο ηεο εξγαζίαο ηνπ, - παξέρνπλ κία επηδφηεζε ή θαη θαιχηεξν εηζφδεκα ζηα άηνκα πνπ εηζέξρνληαη ή επαλεηζάγνληαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο, 23 Βι. ππνζεκείσζε 15, ζει. 37 24 Βι. ππνζεκείσζε 19, p.gs 56-58 24

- αληηζηαζκίδνπλ ηελ απψιεηα εηζνδήκαηνο ιφγσ κεξηθήο αλεξγίαο, - αληηθαζηζηνχλ ην ζχλνιν ή κέξνο ηεο απψιεηαο εηζνδήκαηνο ησλ εξγαδφκελσλ πνπ ζπληαμηνδνηνχληαη πξηλ ηε λφκηκε ειηθία ζπληαμηνδφηεζεο ιφγσ πεξηθνπψλ ζέζεσλ εξγαζίαο γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο, - ζπλεηζθέξνπλ ζην θφζηνο θαηάξηηζεο ή επαλαθαηάξηηζεο αηφκσλ πνπ δεηνχλ εξγαζία, - βνεζνχλ ηνπο αλέξγνπο ζην θφζηνο κεηαθίλεζεο θαη κεηεγθαηάζηαζεο πξνθεηκέλσ λα βξνπλ εξγαζία, - παξέρνπλ βνήζεηα θαη αλαθνχθηζε παξέρνληαο ηα θαηάιιεια αγαζά θαη ππεξεζίεο. Σέηνηα νθέιε κπνξεί λα είλαη: Α. Υξεκαηηθέο παξνρέο - Δπηδφκαηα πιήξνπο αλεξγίαο: επηδφκαηα πνπ αληηζηαζκίδνπλ ηελ απψιεηα εηζνδήκαηνο αηφκσλ πνπ κπνξνχλ θαη είλαη δηαζέζηκα λα εξγαζηνχλ, αιιά δε κπνξνχλ λα βξνπλ θαηάιιειε εξγαζία ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ αηφκσλ πνπ δελ έρνπλ εξγαζηεί ζην παξειζφλ. - Δπηδφκαηα κεξηθήο αλεξγίαο: επηδφκαηα πνπ αληηζηαζκίδνπλ ηελ απψιεηα κηζζνχ ιφγσ κείσζεο ηνπ επίζεκνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, ή/θαη εξγαζίαο θαηά πεξηηξνπή ρσξίο δηθή ηνπ ππαηηηφηεηα φπνπ ε ζρέζε εξγαδφκελνπ εξγνδφηε ζπλερίδεη λα πθίζηαηαη. - Πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε γηα ιφγνπο ηεο αγνξάο εξγαζίαο: πεξηνδηθέο πιεξσκέο πξνο ηνπο εξγαδφκελνπο πνπ ζπληαμηνδνηνχληαη πξηλ ηε λφκηκε ειηθία ζπληαμηνδφηεζεο ιφγσ πεξηθνπψλ ζέζεσλ εξγαζίαο γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο. Οη πιεξσκέο απηέο παχνπλ φηαλ ν δηθαηνχρνο αμηψζεη ζχληαμε. - Δπίδνκα θαηάξηηζεο: πιεξσκέο απφ ηακεία θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ε απφ δεκφζηεο ππεξεζίεο ζε ζηνρεπκέλεο νκάδεο αηφκσλ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πνπ παίξλνπλ κέξνο ζε πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ αχμεζε ηεο πηζαλφηεηαο απαζρφιεζεο - Απνδεκίσζε απφιπζεο: θεθάιαην πνπ δίδεηαη ζε φζνπο απνιχζεθαλ ρσξίο δηθή ηνπο ππαηηηφηεηα, αιιά ιφγσ κείσζεο ή παχζεο ησλ ιεηηνπξγηψλ ηεο επηρείξεζεο. Απηή ε απνδεκίσζε κπνξεί λα δνζεί απεπζείαο απφ ηνλ εξγνδφηε ή απφ θάπνην ηακείν εηδηθά δηακνξθσκέλν γηα απηφ ην ζθνπφ. 25

- Άιια ρξεκαηηθά νθέιε: άιιεο ρξεκαηηθέο βνήζεηεο, εηδηθέο πιεξσκέο γηα καθξνρξφληα αλέξγνπο, φπσο θίλεηξα κε κνξθή επηδνκάησλ αλεξγίαο. Β. Παξνρέο ζε είδνο - Κηλεηηθφηεηα θαη επαλεγθαηάζηαζε: πιεξσκέο απφ ηακεία θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ή απφ δεκφζηεο ππεξεζίεο πξνο αλέξγνπο πξνθεηκέλσ λα ηνπο ελζαξξχλνπλ λα αιιάμνπλ κέξνο ή επάγγεικα πξνθεηκέλσ λα αλαδεηήζνπλ ή λα βξνπλ εξγαζία. - Δπαγγεικαηηθή θαηάξηηζε: πιεξσκέο απφ ηακεία θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ή απφ δεκφζηεο ππεξεζίεο πξνο νξγαληζκνχο πνπ παξέρνπλ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ζε αλέξγνπο ή ζε άηνκα πνπ θηλδπλεχνπλ λα ράζνπλ ηε δνπιεία ηνπο ζχληνκα πξνθεηκέλσ λα αλαπηχμνπλ ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο γηα πεξεηαίξσ απαζρφιεζε. - Τπεξεζίεο ηνπνζέηεζεο θαη αλαδήηεζεο εξγαζίαο: θαιχπηνπλ ππεξεζίεο δηακεζνιάβεζεο, πιεξνθφξεζεο θαη θαζνδήγεζεο πνπ παξέρνληαη απφ αξκφδηεο ππεξεζίεο. - Άιιεο παξνρέο ζε είδνο: παξνρέο πνπ δελ αλήθνπλ ζε άιιε θαηεγνξία, φπσο παξνρή ζηέγεο, ηξνθήο ή παξφκνηαο ζηήξημεο πξνο αλέξγνπο θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο, αιιά θαη ρακειφηεξεο ηηκέο, δαζκνχο, λαχινπο θ.α. Θέινληαο λα εμεηάζνπκε ηα επηρεηξήκαηα ζηα νπνία βαζίδεηαη ε απνκάθξπλζε απφ ηηο παζεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο θαη ε ζηφρεπζε θπξίσο πξνο ηελ νηθνλνκηθή απνηειεζκαηηθφηεηα ηελ νηθνλνκηθή ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, θξίλνπκε ζθφπηκν λα παξνπζηάζνπκε ην ζεσξεηηθφ πιαίζην κέζσ ηνπ νπνίνπ εμεγνχληαη νη επηπηψζεηο ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο. 26

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2: ΟΙ ΔΠΙΓΡΑΔΙ ΣΧΝ ΔΠΙΓΟΜΑΣΧΝ ΑΝΔΡΓΙΑ ήκεξα, ε δηάζηαζε ηεο νηθνλνκηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο ππεηζέξρεηαη ζε φινπο ηνπο ηνκείο πνιηηηθήο ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη ηεο θνηλσληθήο. Έηζη αγγίδεη θαη ην ζχζηεκα αζθάιηζεο θαηά ηεο αλεξγίαο, δεδνκέλνπ φηη ν ηξφπνο απνδεκίσζεο κπνξεί λα έρεη ζπλέπεηεο ζην ίδην ην χςνο ηεο αλεξγίαο, αιιά θαη ζηελ πνηφηεηα ηεο ζχδεπμεο ηεο πξνζθνξάο κε ηε δήηεζε εξγαζίαο. Όια ηα επηρεηξήκαηα γηα ηηο ζπλέπηεο ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο εγγξάθνληαη ζην πιαίζην ηεο ζεσξίαο «αλαδήηεζεο απαζρφιεζεο» (job search). χκθσλα κε ηε ζεσξία απηή 25, ε πηζαλφηεηα εμφδνπ απφ ηελ αλεξγία ζε κία ρξνληθή πεξίνδν είλαη ην γηλφκελν δχν πηζαλνηήησλ: ηεο πηζαλφηεηαο λα πξνζθεξζεί ζηνλ άλεξγν κία ζέζε εξγαζίαο θαη ηεο πηζαλφηεηαο απνδνρήο ηεο ζέζεο απηήο. Ζ πηζαλφηεηα πξνζθνξάο εξγαζίαο εμαξηάηαη ηφζν απφ καθξννηθνλνκηθά κεγέζε, φπσο ην πνζνζηφ αλεξγίαο θαη νη δηαζέζηκεο θελέο ζέζεηο, φζν θαη απφ ηηο δεμηφηεηεο θαη ηα γεληθφηεξα παξαγσγηθά γλσξίζκαηα ηνπ αλέξγνπ. Ζ πηζαλφηεηα εμεχξεζεο εξγαζίαο εμαξηάηαη απφ ηε ηαθηηθή αλαδήηεζεο πνπ αθνινπζεί ν άλεξγνο θαη ε πηζαλφηεηα απνδνρήο εμαξηάηαη απφ α) ην κηζζφ επηθχιαμεο β) ην θφζηνο αλαδήηεζεο εξγαζίαο γ) ηα ηαθηηθά επηδφκαηα απφ ελαιιαθηηθέο πεγέο θαη δ) ην επίδνκα αλεξγίαο. 2.1. Η ΝΔΟΚΛΑΙΚΗ ΘΔΧΡΙΑ ΜΙΑ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΤΗ Ζ λενθιαζηθή πξνζέγγηζε κεηαηφπηζε ην πξφβιεκα απφ ην καθξν-θνηλσληθφ επίπεδν ζην κηθξν-επίπεδν ησλ αηφκσλ. χκθσλα κε απηή, ε εξγαζία απνηειεί έλα απιφ εκπφξεπκα. Όπσο γηα θάζε εκπφξεπκα, ε πξνζθνξά θαη ε δήηεζε πνπ δηακνξθψλεηαη θάζε ζηηγκή πξνζδηνξίδνπλ ην επίπεδν ηεο ηηκήο (κηζζνχ) θαη ην επίπεδν ηεο πνζφηεηαο (απαζρφιεζεο). Σν «θφζηνο» πνπ αληηκεησπίδεη ην άηνκν πνπ πξνζθέξεη εξγαζία είλαη ε 25 Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, (2006), Οηθνλνκηθό Δειηίν, Σεχρνο 27, Αζήλα, ζ.ζ. 20-21 27

αμία ησλ ελαιιαθηηθψλ ρξήζεσλ ηνπ ρξφλνπ πνπ ζα είρε ζηελ δηάζεζή ηνπ αλ δελ εξγαδφηαλ. Σν ζπγθεθξηκέλν ππφδεηγκα 26 αλαιχεη ηηο επηινγέο πνπ έρεη ζηελ δηάζεζή ηνπ ην άηνκν, ζε κηα δεδνκέλε ρξνληθή πεξίνδν, κεηαμχ ζρφιεο θαη εηζνδήκαηνο, ην νπνίν αληηπξνζσπεχεη ηελ ρξεζηκφηεηα ησλ αγαζψλ πνπ απνθηψληαη κε ηελ δαπάλε απηνχ ηνπ εηζνδήκαηνο θαη πξνέξρεηαη απφ ηελ εξγαζία 27, κε ζηφρν λα κεγηζηνπνηεζεί ε αηνκηθή ηνπο ζπλάξηεζε ρξεζηκφηεηαο. Οη βαζηθέο ππνζέζεηο απηνχ ηνπ ππνδείγκαηνο πξνζθνξάο εξγαζίαο είλαη νη εμήο: - Σν άηνκν ζεσξείηαη φηη κπνξεί λα θαηαλείκεη ηνλ δηαζέζηκν ρξφλν ηνπ κεηαμχ ζρφιεο 28 θαη εξγαζίαο φπσο επηζπκεί. - Οη ηερληθέο ηεο παξαγσγήο επηηξέπνπλ ηελ εξγαζία γηα φζν ρξνληθφ δηάζηεκα επηζπκεί ν εξγαδφκελνο. - Ο εξγαδφκελνο έρεη ηελ ίδηα παξαγσγηθφηεηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο ηνπ, αλεμαξηήησο ηνπ αξηζκνχ ησλ σξψλ πνπ εξγάδεηαη. - Οη απνθάζεηο πνπ ιακβάλεη ην άηνκν αλαθέξνληαη κφλν ζηε δεδνκέλε ζηηγκή θαη δελ επεξεάδνληαη απφ άιινπο (π.ρ. νηθνγέλεηα). - Σν ππφ εμέηαζε άηνκν ππνηίζεηαη φηη δηαζέηεη πιήξε πιεξνθφξεζε. - Σν άηνκν δελ θζάλεη ζηνλ θνξεζκφ, νχηε σο πξνο ηελ ζρφιε, νχηε σο πξνο ην εηζφδεκα. - Οη επηινγέο ηνπ αηφκνπ κεηαμχ εηζνδήκαηνο (θαηαλάισζεο) θαη ζρφιεο δελ έρνπλ θακία επίπησζε νχηε ζην επίπεδν ηνπ κηζζνχ, νχηε ζηηο απφιπηεο θαη ζρεηηθέο ηηκέο ησλ θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ. - Σν άηνκν ηνπ νπνίνπ ηελ ζπκπεξηθνξά έλαληη ηεο εξγαζίαο κειεηάηαη, έρεη εμαζθαιίζεη ηελ επηβίσζή ηνπ. 26 Αλαιπηηθά ζην Γεδνπζφπνπινο, Α., (1998), Η Πνιηηηθή Οηθνλνκία ηεο Αγνξάο Εξγαζίαο, Σφκνο Α, Ζ Πξνζθνξά Δξγαζίαο, εθδ. Γ. Γαξδαλφο Σππσζήησ, Αζήλα 27 Σν άηνκν πξνζθέξεη εξγαζία κε κνλαδηθφ ζθνπφ λα απνθηήζεη εηζνδήκαηα εμ απηήο πνπ ηνπ επηηξέπνπλ ηελ πξφζβαζε ζε θαηαλάισζε αγαζψλ. Ζ απφθηεζε εηζνδήκαηνο απφ ηελ εξγαζία ζχκθσλα κε ηε λενθιαζηθή ζεψξεζε ππφθεηηαη κφλνλ ζην πεξηνξηζκφ ηνπ κηζζνχ. Θεσξεί, δειαδή, φηη ν εξγαδφκελνο πνπ απνδέρεηαη λα εξγαζζεί ζηνλ θαζνξηζκέλν απφ ηελ αγνξά κηζζφ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη απαζρφιεζε γηα φζεο ψξεο επηζπκεί, δειαδή φηη ε αλεξγία είλαη εθνχζηα. 28 Με ηελ έλλνηα ζρφιε (leisure) ελλνείηαη ην ζχλνιν ηνπ ρξφλνπ πνπ δηαηίζεηαη γηα δξαζηεξηφηεηεο άιιεο, πιελ ηεο εξγαζίαο πνπ απνθέξεη εηζνδήκαηα. 28

Οη ππνθεηκεληθέο πξνηηκήζεηο ηνπ αηφκνπ κεηαμχ εηζνδήκαηνο θαη ζρφιεο εκθαλίδνληαη ζηηο θακπχιεο αδηαθνξίαο 29 ζην Γηάγξακκα 1. ηνλ θάζεην άμνλα κεηξάκε ην εηζφδεκα πνπ απνθηάηαη απφ ηελ εξγαζία, ελψ ζηνλ νξηδφληην ηνλ ρξφλν ηεο ζρφιεο. Ο ρξφλνο πνπ αθηεξψλεηαη γηα εξγαζία πξνθχπηεη απφ ηελ δηαθνξά κεηαμχ ηνπ νξίνπ δηαζεζίκνπ ρξφλνπ θαη ησλ σξψλ ζρφιεο πνπ επηιέγνληαη. Γιάγπαμμα 1: Πξνηηκήζεηο κεηαμχ εηζνδήκαηνο θαη ζρφιεο Σν εηζφδεκα πνπ απνθηά απφ ηελ εξγαζία απνηειεί ζπλάξηεζε κηζζνχ θαη σξψλ εξγαζίαο. Ζ θακπχιε ΓΥΤ νλνκάδεηαη θακπχιε εηζνδεκαηηθψλ δπλαηνηήησλ θαη 29 Μηα θακπχιε αδηαθνξίαο νξίδεηαη σο ην ζχλνιν ησλ ζπλδπαζκψλ κεηαμχ εηζνδήκαηνο θαη ζρφιεο πνπ αμηνινγνχληαη απφ ην ελ ιφγσ άηνκν φηη παξέρνπλ ην ίδην επίπεδν ηθαλνπνίεζεο. Βαζηθέο ηδηφηεηέο ησλ θακππιψλ αδηαθνξίαο είλαη νη εμήο: - έρνπλ αξλεηηθή θιίζε, δελ ηέκλνληαη, είλαη θπξηέο σο πξνο ηελ αξρή ησλ αμφλσλ, δε ηέκλνπλ ηνπο άμνλεο θαη απφ θάζε ζεκείν ηνπ ρψξνπ δηέξρεηαη κία θακπχιε αδηαθνξίαο - ζπλδπαζκνί πνπ αλήθνπλ ζε πςειφηεξεο θακπχιεο αδηαθνξίαο είλαη πξνηηκφηεξνη απφ ζπλδπαζκνχο πνπ αλήθνπλ ζε ρακειφηεξεο θακπχιεο - ε θιίζε ησλ θακππιψλ αδηαθνξίαο ζε θάζε ζεκείν ηνπο εθθξάδεηαη απφ ηνλ νξηαθφ ιφγν ππνθαηάζηαζεο κεηαμχ εηζνδήκαηνο θαη ζρφιεο (dτ/dl = -MUL/MUy). Ο νξηαθφο ιφγνο ππνθαηάζηαζεο κεηξά ηελ δπλαηφηεηα αληηθαηάζηαζεο ηνπ εηζνδήκαηνο κε ηε ζρφιε θαηά κήθνο κηαο θακπχιεο αδηαθνξίαο. Ζ θπξηφηεηα ησλ θακππιψλ δειψλεη φηη ν νξηαθφο ιφγνο ππνθαηάζηαζεο κεηψλεηαη, θαζψο θηλνχκαζηε θαηά κήθνο κηαο θακπχιεο αδηαθνξίαο. 29

πξνζδηνξίδεη ην χςνο ηνπ εηζνδήκαηνο πνπ ζα απνιάκβαλε ην άηνκν δηαζέηνληαο δηάθνξνπο ρξφλνπο ζηελ εξγαζία ζηνλ πςειφηεξν δπλαηφ κηζζφ πνπ ζα κπνξνχζε λα εμαζθαιίζεη. Σν κέγεζνο ηεο θιίζεο ηεο θακπχιεο εηζνδεκαηηθψλ δπλαηνηήησλ αληηζηνηρεί ζην χςνο ηνπ αγνξαίνπ σξνκηζζίνπ. Σν άηνκν πξνζπαζεί λα κεγηζηνπνηήζεη ηελ ηθαλνπνίεζε πνπ απνιακβάλεη απφ ηνπο δηαζέζηκνπο ζπλδπαζκνχο εηζνδήκαηνο θαη ζρφιεο ππφ ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ αγνξαίνπ κηζζνχ. ην Γηάγξακκα 1 παξνπζηάδεηαη ε άξηζηε επηινγή ζην ζεκείν Α. ην ζεκείν αξηζηνπνίεζεο ησλ επηινγψλ ηνπ «ην άηνκν θαη ε αγνξά ζπκθσλνχλ σο πξνο ηελ ζρεηηθή αμία ηεο ζρφιεο θαη ηνπ πξαγκαηηθνχ εηζνδήκαηνο». ηελ πεξίπησζε πνπ ν εηζνδεκαηηθφο πεξηνξηζκφο γηα ρακειά επίπεδα κηζζνχ ηέκλεη ην ζχλνιν ησλ θακππιψλ αδηαθνξίαο ρσξίο λα επηηπγράλεηαη ζεκείν ζην νπνίν κία θακπχιε αδηαθνξίαο λα εθάπηεηαη ηνπ εηζνδεκαηηθνχ πεξηνξηζκνχ, ην άηνκν παξακέλεη εθηφο αγνξάο εξγαζίαο, επηιέγνληαο λα κελ πξνζθέξεη θαζφινπ εξγαζία ζηνλ ηξέρνληα κηζζφ. Σν άηνκν ζα παξαθηλεζεί λα πξνζθέξεη ψξεο εξγαζίαο κφλνλ εθ' φζνλ ν κηζζφο απμεζεί, εθ' φζνλ, δειαδή, ε θιίζε ηνπ εηζνδεκαηηθνχ πεξηνξηζκνχ γίλεη πην απφηνκε. Σν λενθιαζηθφ ππφδεηγκα ρξεζηκνπνηήζεθε γηα λα ππνζηεξίμεη ηελ άπνςε φηη κηα πνιηηηθή επηδνκάησλ εθ κέξνπο ηνπ θξάηνπο, ηδηαίηεξα επηδνκάησλ αλεξγίαο έρεη σο απνηέιεζκα ηελ κείσζε ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο θαη ηελ ζηαηηζηηθή δηφγθσζε ηεο αλεξγίαο. Ζ επίδξαζε απηή ζεσξήζεθε φηη επέξρεηαη απφ δχν δηαθνξεηηθνχο κεραληζκνχο. Πξψηνλ, ππνζηεξίρζεθε φηη ε πνιηηηθή επηδνκάησλ επεξεάδεη ην επίπεδν ηνπ κηζζνχ επηθχιαμεο. Ωο κηζζφ επηθχιαμεο νξίδνπκε (reservation wage) ηνλ αλψηεξν κηζζφ ζηνλ νπνίν ζα αξλεζεί ην άηνκν λα πξνζθέξεη εξγαζία. Με άιια ιφγηα γηα επίπεδα κηζζνχ κέρξη θαη ηνλ κηζζφ επηθχιαμεο ην άηνκν πξνηηκά λα κελ εξγαζζεί θαζφινπ. ε φξνπο αλάιπζεο κε ηε ρξήζε θακππιψλ αδηαθνξίαο, ε απφθαζε λα κελ πξνζθέξεη εξγαζία πξνθχπηεη σο απνηέιεζκα ηνπ γεγνλφηνο φηη ε θιίζε ηνπ εηζνδεκαηηθνχ πεξηνξηζκνχ (κηζζφο) είλαη κηθξφηεξε ηεο θιίζεο ησλ θακππιψλ αδηαθνξίαο γηα φιν ην ζρεηηθφ δηάζηεκα ηνπ δηαζέζηκνπ ρξφλνπ. ηελ πεξίπησζε απηή, ν κηζζφο επηθχιαμεο νξίδεηαη σο ν κηζζφο πνπ θαζηζηά ηελ θιίζε ηνπ εηζνδεκαηηθνχ 30

πεξηνξηζκνχ ίζε κε ηελ θιίζε ηεο θακπχιεο αδηαθνξίαο ζην ζεκείν Γx, δειαδή ζην κέγηζην ηνπ δηαζέζηκνπ ρξφλνπ. Ο κηζζφο επηθχιαμεο πξνζδηνξίδεηαη απφ κηα ζεηξά παξαγφλησλ πνπ εμαξηψληαη απφ ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Οη παξάγνληεο απηνί είλαη νη εμήο: α. Σν επίπεδν κηζζνχ πνπ επηηξέπεη ηελ επηβίσζε ηνπ αηφκνπ (κηζζφο επηβίσζεο). β. Ζ δπλαηφηεηα ελαιιαθηηθήο ελαζρφιεζεο θαη απφθηεζεο ησλ αλαγθαίσλ πξνο επηβίσζε. γ. Ζ χπαξμε ελφο ζεζκνζεηεκέλνπ ειάρηζηνπ κηζζνχ. δ. Ζ θαηάζηαζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο, ε ηζηνξηθή δηακφξθσζε ησλ κηζζψλ θαη ησλ δπλαηνηήησλ απαζρφιεζεο ζ' απηή θαη ηελ ζπγθπξία. ε. Ζ χπαξμε πφξσλ θαη εηζνδεκάησλ πνπ δελ πξνέξρνληαη απφ ηελ εξγαζία 30. ηελ ηειεπηαία θαηεγνξία εληάζζνληαη θαη ηα επηδφκαηα αλεξγίαο, ηα νπνία δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ δηακφξθσζε ησλ ξνψλ πξνο θαη απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο. Ζ κεηαβνιή ηνπ επηπέδνπ ηνπ κηζζνχ επηθχιαμεο επεξεάδεη ηηο απνθάζεηο γηα ηελ έληαμε ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ. πλεπψο, ζεσξείηαη φηη ε εθαξκνγή πνιηηηθψλ επηδνκάησλ νδεγεί ζε αλαζεψξεζε ησλ απνθάζεσλ σο πξνο ηελ έληαμε ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη επηηξέπεη αθ' ελφο ηελ παξάηαζε ηνπ ρξφλνπ δηεξεχλεζεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη ηελ κεγαιχηεξε επηιεθηηθφηεηα σο πξνο ηηο πξνζθεξφκελεο επθαηξίεο απαζρφιεζεο. Απνηέιεζκα είλαη ε αχμεζε ηεο αλεξγίαο ηξηβήο, δειαδή ηεο αλεξγίαο πνπ ζπλδέεηαη κε ηνλ ρξφλν θαη ηνλ αξηζκφ ησλ αηφκσλ πνπ δηεξεπλνχλ ηηο πηζαλφηεηεο απαζρφιεζήο ηνπο, παξά ην γεγνλφο φηη ζηελ αγνξά εξγαζίαο ππάξρνπλ δηαζέζηκεο ζέζεηο απαζρφιεζεο. Απηφ είλαη απνηέιεζκα ηεο νξζνινγηθήο θαη αξηζηνπνηνχζαο ζπκπεξηθνξάο ησλ ηδησηψλ πνπ εληάζζνληαη νηθεηνζειψο ζηελ θαηεγνξία ησλ αλέξγσλ, ελψ δηεξεπλνχλ ηηο επθαηξίεο απαζρφιεζεο. Ζ αχμεζε ηνπ επηπέδνπ ηνπ κηζζνχ επηθχιαμεο εμ αηηίαο ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ππνζηεξίδεηαη φηη νδεγεί ζηελ θαηλνκεληθή δηφγθσζε ηεο θαηαγξακκέλεο 30 Πξέπεη λα παξαηεξήζνπκε φηη ε επίδξαζε ησλ θξαηηθψλ παξνρψλ θαη ζηνλ θαζνξηζκφ ελφο απμεκέλνπ κηζζνχ επηθχιαμεο πξνθχπηεη κφλνλ εθ' φζνλ νη παξνρέο απηέο θαιχπηνπλ ην ζχλνιν ηνπ κηζζνχ επηβίσζεο. ηελ αληίζεηε πεξίπησζε δεκηνπξγνχλ πξνυπνζέζεηο γηα ηελ ζπξξίθλσζε ηνπ κηζζνχ επηθχιαμεο ζε επίπεδα ρακειφηεξα ηνπ κηζζνχ επηβίσζεο. Ζ αλάιπζε ζηε βάζε ηνπ λενθιαζηθνχ ππνδείγκαηνο, επηζεκαίλεη ηελ δπλαηφηεηα ρακειφηεξσλ ακνηβψλ θαη κεγαιχηεξεο πξνζθνξάο εξγαζίαο φηαλ ππάξρνπλ θξαηηθέο παξνρέο πνπ δελ θαιχπηνπλ ην ζχλνιν ηνπ θφζηνπο επηβίσζεο. 31

αλεξγίαο. Τπνζηεξίδεηαη, δειαδή, φηη νδεγνχλ ζηελ ιαλζαζκέλε ζηαηηζηηθή θαηακέηξεζε σο αλέξγσλ ησλ αηφκσλ πνπ νπζηαζηηθά δελ αλήθνπλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ, αιιά θαηαγξάθνληαη σο άλεξγνη γηα λα απνθηήζνπλ ην δηθαίσκα επηδφηεζεο. Γεχηεξνλ, ν πξνζπνξηζκφο επηδνκάησλ αλεξγίαο έρεη ηελ ίδηα επίδξαζε κε ηελ αχμεζε ηνπ εηζνδήκαηνο πνπ δελ πξνέξρεηαη απφ ηελ εξγαζία. Μηα αχμεζε ηεο αγνξαζηηθήο δχλακεο ηνπ αηφκνπ ζα νδεγήζεη ζε αχμεζε ηνπ ρξφλνπ πνπ δηαζέηεη γηα ζρφιε θαη ζε κείσζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. Πξνθαιεί, δειαδή, κηα κεηαηφπηζε ηνπ εηζνδεκαηηθνχ πεξηνξηζκνχ πξνο ηα άλσ θαη δεμηά θαηά ην κέγεζνο ηνπ επηδφκαηνο. Τπνζηεξίδεηαη φηη ε εθαξκνγή πνιηηηθψλ επηδνκάησλ νδεγεί ζηελ κείσζε ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο, δειαδή ηνπ ρξφλνπ πνπ δηαηίζεηαη γηα εξγαζία, ησλ ήδε απαζρνινπκέλσλ. Δθφζνλ ε θαηαβνιή ελφο επηδφκαηνο απνηειεί εηζφδεκα αλεμάξηεην ηεο εξγαζίαο, αζθεί κφλν ηελ εηζνδεκαηηθή επίδξαζε 31 επί ησλ απνθάζεσλ γηα ηελ πξνζθνξά εξγαζίαο. Σν εηζνδεκαηηθφ απνηέιεζκα είλαη ζεηηθφ σο πξνο ηε ζρφιε, δεδνκέλνπ φηη είλαη θαλνληθφ αγαζφ, θαη έηζη ηείλεη λα κεηψζεη ηελ πξνζθνξά εξγαζίαο κεηξνχκελε ζε ψξεο πνπ δηαζέηεη ην άηνκν γηα ηελ εξγαζία, ελψ, ηαπηνρξφλσο, ην απνηέιεζκα ππνθαηάζηαζεο 32 δελ ιεηηνπξγεί αληηζηαζκηζηηθά, δεδνκέλνπ φηη ν κηζζφο δελ κεηαβάιιεηαη. Όκσο ε κηθξννηθνλνκηθή απηή ζεψξεζε έρεη νξηζκέλεο εγγελείο αδπλακίεο πνπ δε καο επηηξέπνπλ λα ζπλάγνπκε γεληθφηεξα ζπκπεξάζκαηα γηα ηελ επίδξαζε ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Καηαξράο, φπσο πξνείπακε, βαζηθή ππφζεζε ηνπ ππνδείγκαηνο απνηειεί ην φηη ην άηνκν ηνπ νπνίνπ ηελ ζπκπεξηθνξά έλαληη ηεο εξγαζίαο κειεηάκε, έρεη εμαζθαιίζεη ηελ επηβίσζή ηνπ. Ζ αδπλακία απηή ηεο λενθιαζηθήο ζεσξίαο ηνλίδεη ηελ κνλνκεξή βαξχηεηα πνπ έρεη δψζεη ε ζεσξία απηή ζηελ ιεηηνπξγία θαηαλνκήο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πνπ επηηειεί ε αγνξά εξγαζίαο θαη ζηελ αγλφεζε ηεο αλαπαξαγσγηθήο ιεηηνπξγίαο, αθνχ ε εξγαζία απνδίδεη ζην άηνκν κφλν κηα 31 Σν εηζνδεκαηηθφ απνηέιεζκα πξνθχπηεη φηαλ ιφγσ ηεο κεηαβνιήο ηνπ εηζνδήκαηνο αλαπξνζαξκφδεηαη ε δήηεζε ζηα αγαζά. 32 Σν απνηέιεζκα ππνθαηάζηαζεο πξνθχπηεη φηαλ, κεηά ηελ κεηαβνιή ηεο ηηκήο ηνπ αγαζνχ (= κηζζνχ), πξνζαξκφδνπκε θαηάιιεια ην εηζφδεκα ηνπ αηφκνπ, ψζηε λα ην δηαηεξήζνπκε ζην ίδην επίπεδν ηθαλνπνίεζεο πνπ είρε πξηλ ηελ κεηαβνιή ηεο ηηκήο. 32

δπζαξέζθεηα (αξλεηηθή ρξεζηκφηεηα), ζηεξείηαη, δειαδή, θάζε ζεηηθήο αμίαο ζην θνηλσληθφ ζχζηεκα θαη ραξαθηεξίδεηαη σο εκπφξεπκα θαη φρη σο δηθαίσκα 33. Δπίζεο, ε απφθηεζε εηζνδήκαηνο απφ ηελ εξγαζία ζχκθσλα κε ηε λενθιαζηθή ζεψξεζε ππφθεηηαη κφλνλ ζην πεξηνξηζκφ ηνπ κηζζνχ. Θεσξεί, δειαδή, φηη ν εξγαδφκελνο πνπ απνδέρεηαη λα εξγαζζεί ζηνλ θαζνξηζκέλν απφ ηελ αγνξά κηζζφ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη απαζρφιεζε γηα φζεο ψξεο επηζπκεί, δειαδή φηη ε αλεξγία είλαη εθνχζηα, πξάγκα ην νπνίν δελ ηζρχεη ζχκθσλα κε ηηο ζεσξίεο γηα ηελ αλεξγία πνπ έρνπλ αλαπηπρηεί ζήκεξα φπσο είδακε πξνεγνπκέλσο. Έηζη, ην ζπλνιηθφ επίπεδν ηεο αλεξγίαο νθείιεηαη ζηηο θπθιηθέο δηαθπκάλζεηο ηεο νηθνλνκίαο ή ζε δηαξζξσηηθνχο παξάγνληεο, ελψ ε θαηαλνκή ηεο αλεξγίαο κεηαμχ ησλ αηφκσλ κπνξεί λα επεξεάδεηαη απφ ηελ χπαξμε ησλ επηδνκάησλ θαη ηηο πξνηηκήζεηο ησλ αηφκσλ κεηαμχ εξγαζίαο θαη ζρφιεο. Έρεη δηαηππσζεί ε άπνςε 34 φηη αλ νη δηαζέζηκεο ζέζεηο εξγαζίαο είλαη αλεμάξηεηεο απφ ηελ πξνζθνξά εξγαζίαο θαη πξνζδηνξίδνληαη κφλν απφ ηελ δήηεζε ησλ πξντφλησλ θαη ηελ ηερλνινγία, ηφηε ε χπαξμε επηδνκάησλ κπνξεί λα πξνζδηνξίδεη πνηα ζπγθεθξηκέλα άηνκα ζα κείλνπλ άλεξγα, αιιά δελ ζα επεξεάζεη ηνλ φγθν ηεο αλεξγίαο. Δληνχηνηο, νηθνλνκνιφγνη ππνζηεξηθηέο ηεο λεν-θηιειεχζεξεο ζρνιήο έρνπλ ζεσξήζεη βάζηκεο ηηο πξνηάζεηο ηεο λενθιαζηθήο ζεσξίαο. Έηζη, σο πξαθηηθή εθαξκνγή ησλ ζεσξηψλ, νη πνιηηηθέο επηδνκάησλ πεξηνξίδνληαη, ελψ πεξηνξίδνληαη θαη νη δηθαηνχρνη απηψλ ησλ επηδνκάησλ. 33 χκθσλα κε ην χληαγκα ε εξγαζία απνηειεί δηθαίσκα θαη πξνζηαηεχεηαη απφ ην Κξάηνο, πνπ κεξηκλά γηα ηε δεκηνπξγία ζπλζεθψλ απαζρφιεζεο φισλ ησλ πνιηηψλ» (. αξ. 22, 1). Ζ ξεηή αλαγλψξηζε ηεο εξγαζίαο σο θνηλσληθνχ δηθαηψκαηνο δηαπηζηψλεηαη θαη ζην άξζξν 23 ηεο Οηθνπκεληθήο Γηαθήξπμεο ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ πνπ πηνζεηήζεθε απφ ηε Γεληθή πλέιεπζε ηνπ Οξγαληζκνχ Ζλσκέλσλ Δζλψλ ζηηο 10 Γεθεκβξίνπ 1948. 34 Γεδνπζφπνπινο, Α., (1998), Η Πνιηηηθή Οηθνλνκία ηεο Αγνξάο Εξγαζίαο, Σφκνο Α, Ζ Πξνζθνξά Δξγαζίαο, εθδ. Γ. Γαξδαλφο Σππσζήησ, ζει. 93 33

2.2. Η ΤΓΥΡΟΝΗ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΔΓΓΙΗ Γηα λα εμεηάζνπκε ηηο επηδξάζεηο ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ζε κάθξν-επίπεδν κπνξνχκε λα βαζηζηνχκε ζε έλα απιφ κνληέιν ηζνξξνπίαο ηεο αγνξάο εξγαζίαο 35, φπσο απηφ παξνπζηάδεηαη ζην Γηάγξακκα 2. Βαζηθέο ππνζέζεηο είλαη φηη ε νηθνλνκία είλαη αηειψο αληαγσληζηηθή, νη επηρεηξήζεηο έρνπλ σο βαζηθφ ζηφρν ηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ θέξδνπο, νη φξνη ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζηνπο νπνίνπο δξαζηεξηνπνηνχληαη είλαη εμσγελψο θαζνξηζκέλνη, ελψ ε ηερλνινγία θαη ην θεθάιαην είλαη πξνθαζνξηζκέλα. Βαζηζκέλν ζην κνληέιν θαζνξηζκνχ ησλ κηζζψλ θαη ησλ ηηκψλ [wage setting (WS) price setting (PS)] ησλ Layard, Nickell θαη Jackman 36, παξνπζηάδεηαη ε δηαζηαχξσζε κίαο νηνλεί θακπχιεο ζπλνιηθήο πξνζθνξάο θαη κία θακπχιε ζπλνιηθήο δήηεζεο εξγαζίαο ζε έλα ζχζηεκα αμφλσλ, φπνπ ν νξηδφληηνο αλαπαξηζηά ην πνζνζηφ απαζρφιεζεο (1-u) θαη ν θάζεηνο ηνλ πξαγκαηηθφ κηζζφ (w/p). Σν ζεκείν ηνκήο ησλ δχν θακππιψλ, νη νπνίεο ελζσκαηψλνπλ φιεο ηηο αηέιεηεο ησλ αγνξψλ πξντφλησλ θαη εξγαζίαο, αληηζηνηρεί ζηε θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο ηεο νηθνλνκίαο. Σν πνζνζηφ αλεξγίαο ζηελ θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο ή ην πνζνζηφ αλεξγίαο ηζνξξνπίαο είλαη ην πνζνζηφ αλεξγίαο πνπ δελ επηηαρχλεη ηνλ πιεζσξηζκφ (NAIRU). Γειαδή, ε θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο νξίδεηαη σο απηή φπνπ ε ζπλνιηθή πξνζθνξά ηζνχηαη κε ηε ζπλνιηθή δήηεζε θαη ν πιεζσξηζκφο παξακέλεη ζηαζεξφο. Ζ θακπχιε LD είλαη κία θακπχιε δήηεζεο εξγαζίαο ππφ θαζεζηψο κνλνπσιηαθνχ αληαγσληζκνχ ζηελ αγνξά πξντφλησλ, πνπ επηηξέπεη ζηηο επηρεηξήζεηο λα επηβάιινπλ έλα πεξηζψξην θέξδνπο πάλσ ζηηο ηηκέο ησλ πξντφλησλ ηνπο. Ζ θακπχιε θαζνξηζκνχ ησλ κηζζψλ (WS) είλαη κία θακπχιε πξνζθνξάο εξγαζίαο ππφ θαζεζηψο αηειεηψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο (ζπλδηθάηα, θαηψηαηνο κηζζφο, επηδφκαηα αλεξγίαο, κηζζφο απφδνζεο), πνπ έρνπλ σο ζπλέπεηα ν πξαγκαηηθφο κηζζφο ηζνξξνπίαο λα είλαη κεγαιχηεξνο απφ ην κηζζφ ηζνξξνπίαο ππφ θαζεζηψο ηέιεηνπ αληαγσληζκνχ. 35 Scarpetta, S., (1996), Assessing the role of Labour Market Policies and institutional settings on unemployment: a cross-country study, OECD Economic Studies, p.gs 45-49 36 Layard, R., Nickell, S., Jackman S., (1991), Unemployment, Macroeconomic Performance at the Labour Market, εθδφζεηο Oxford University Press, USA, p.g. 33 34

ε απηφ ην κνληέιν κπνξεί λα θαλεί φηη νη δηάθνξνη ζεζκνί θαη νη πνιηηηθέο αιιειεπηδξνχλ δηακνξθψλνληαο έλα ζπλνιηθφ απνηέιεζκα ζηε ζπλνιηθή απαζρφιεζε θαη αλεξγία 37. Έηζη, ζα πξέπεη λα έρνπκε ππφςε ζηελ αλάιπζε ηεο επίδξαζεο ηνπ επηδφκαηνο αλεξγίαο πνπ αθνινπζεί φηη ν ζπλδπαζκφο πνιηηηθψλ θαη ηπρφλ κεηαξξπζκίζεηο ηνπο έρνπλ πνιιαπιάζηα απνηειέζκαηα απφ ην απιφ άζξνηζκα ησλ επηδξάζεσλ ηεο θάζε κίαο μερσξηζηά. Γιάγπαμμα 2: Ηζνξξνπία ηεο αγνξάο εξγαζίαο ππφ θαζεζηψο αηεινχο αληαγσληζκνχ Γηα λα εμεηάζνπκε, ινηπφλ, ηελ επίδξαζε ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ζα πξέπεη λα έρνπκε θαηά λνπ θαη ηηο δηαθνξεηηθέο ηνπο ζπληζηψζεο (ην χςνο ησλ επηδνκάησλ, ηε δηάξθεηα ηνπο, ηνπο θαλφλεο επηιεμηκφηεηαο θαη ηελ απζηεξφηεηα ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ-δηνίθεζεο). Όιεο απηέο νη ζπληζηψζεο θαη νη κεηαμχ ηνπο αιιειεπηδξάζεηο πξέπεη λα ιακβάλνληαη ζνβαξά ππφςε πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί ε ζπλνιηθή επίδξαζε ησλ επηδνκάησλ ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο γεληθφηεξα. Γχν 37 OECD, (2006), Employment Outlook Boosting Jobs and Incomes, OECD, p.g. 215 35

επηρεηξήκαηα έρνπλ αλαπηπρζεί γηα ηε ζρέζε ηνπ ζπζηήκαηνο αζθάιηζεο θαηά ηεο αλεξγίαο κε ηελ νηθνλνκηθή απνηειεζκαηηθφηεηα 38. Σν πξψην επηρείξεκα ππνζηεξίδεη φηη ππάξρεη αξλεηηθή ζρέζε κεηαμχ ηεο αζθάιηζεο θαηά ηεο αλεξγίαο θαη ηεο νηθνλνκηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη απφ απηφ απνξξέεη ε πξφηαζε γηα κεηαξξχζκηζε ησλ ζπζηεκάησλ επηδφηεζεο αλεξγίαο επί ην απζηεξφηεξν. Τπνζηεξίδεηαη, ινηπφλ, φηη ε γελλαηνδσξία ησλ παξνρψλ απνηξέπεη ηνπο αλέξγνπο απφ ηελ ελεξγή αλαδήηεζε απαζρφιεζεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ επηδφηεζεο θαη έηζη απμάλεη ην χςνο ηεο αλεξγίαο κέζσ ηεο κεηαηφπηζεο ηεο θακπχιεο WS πξνο ηα αξηζηεξά, αιιά θαη ηε δηάξθεηα ηεο 39. Δπίζεο, ε γελλαηφδσξε θαη καθξφρξνλε αζθάιηζε θαηά ηεο αλεξγίαο δξα κέζσ δχν δηαθνξεηηθψλ νδψλ 40 : πξψηνλ, κεηψλνληαο ηελ έληαζε αλαδήηεζεο εξγαζίαο θαη ηε πξνζπκία απνδνρήο κίαο ζέζεο εξγαζίαο, ηα επηδφκαηα αλεξγίαο κπνξνχλ λα έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηνπ δηαζηήκαηνο ηεο αλεξγίαο, αιιά θαη ηελ κεηαηξνπή κέξνπο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απφ απνδνηηθνχο απαζρνινχκελνπο ζε απινχο απνδέθηεο ηνπ επηδφκαηνο. Γεχηεξνλ, επεξεάδνπλ ηε δηαδηθαζία θαζνξηζκνχ ησλ κηζζψλ απμάλνληαο ην επίπεδν ηνπ κηζζνχ επηθχιαμεο. Μεηψλνληαο ην θφζηνο επθαηξίαο ηεο αλεξγίαο, απμάλνπλ ηηο πηέζεηο ησλ εξγαδφκελσλ γηα πςειφηεξνπο κηζζνχο κε ηειηθφ απνηέιεζκα ηε κείσζε ηεο δήηεζεο εξγαζίαο. Ο ζπλδπαζκφο απηψλ ησλ δχν επηδξάζεσλ απμάλεη ηε πίεζε γηα πςειφηεξνπο κηζζνχο απμάλνληαο ηειηθψο ην πνζνζηφ αλεξγίαο, ην δηάζηεκα ηεο αλεξγίαο θαη κεηψλνληαο ηελ επαθή ησλ αλέξγσλ κε ηελ αγνξά εξγαζίαο 41. Αθφκα, ηα γελλαηφδσξα επηδφκαηα αλεξγίαο, κπνξνχλ λα κεηψζνπλ ηελ ηάζε γηα κεησκέλε πίεζε ησλ εληφο ησλ ηεηρψλ γηα πςειφηεξνπο κηζζνχο ιφγσ ηνπ θφβνπ ηεο αλεξγίαο, απμάλνληαο ηελ ειαζηηθφηεηα ηεο θακπχιεο WS, δειαδή θάλνληαο ηελ πην επίπεδε 42. Έηζη, ζε κία ηπρφλ κεηαηφπηζε ηεο θακπχιεο LD, ε επίδξαζε ζηελ αλεξγία ζα είλαη κεγαιχηεξε. 38 Βι. ππνζεκείσζε 2, ζ.ζ. 47-48 39 Βι. ππνζεκείσζε 35, p.gs 51-52 40 Βι. ππνζεκείσζε 37, p.gs 56-57 41 European Commission, (2006), Employment in Europe 2006, Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities, p.gs 147-150 θαη αλαιπηηθά ζην Boone, J., Fredriksson, P., Holmlund, B. and van Ours, J. (2001), Optimal Unemployment Insurance with Monitoring and Sanctions 42 Βι. ππνζεκείσζε 35, p.gs 51-52 36

Σέινο, ε επίδξαζε ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο, εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ην πνζνζηφ αλέξγσλ πνπ θαιχπηεη. Απφ ηε ζεσξεηηθή ζθνπηά 43, ε κε επηιεμηκφηεηα νξηζκέλσλ αλέξγσλ ηείλεη λα κεηψζεη ην κηζζφ δηαπξαγκάηεπζεο ηνπο, ιφγσ ηεο πηζαλφηεηαο λα είλαη αξγφηεξα επηιέμηκνη γηα ην επίδνκα αλεξγίαο, εάλ εξγαζηνχλ. Έηζη, κία αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ αλαπιήξσζεο 44 ζα κείσλε ηελ αλεξγία ζε απηνχο πνπ δελ είλαη επηιέμηκνη γηα ην επίδνκα, αιιά αθνχ ζα ηελ αχμαλε ζε φζνπο είλαη επηιέμηκνη, ην ηειηθφ απνηέιεζκα δελ είλαη εχθνιν λα θαζνξηζηεί. Σν δεχηεξν επηρείξεκα ππνζηεξίδεη φηη ππάξρεη ζεηηθή ζρέζε αλάκεζα ζηα επηδφκαηα αλεξγίαο θαη ζηελ νηθνλνκηθή απνηειεζκαηηθφηεηα, δηφηη ζεσξεί φηη κία ινγηθή δηάξθεηα επηδφηεζεο θαη έλα ηθαλνπνηεηηθφ χςνο επηδφκαηνο επηηξέπνπλ ζηνλ άλεξγν λα αλαδεηήζεη κία λέα δνπιεηά πνπ λα είλαη αληίζηνηρε κε ηα πξνζφληα ηνπ θαη φρη λα απνδερζεί ηελ πξψηε πνπ ζα ηνπ πξνζθεξζεί. 45 Έηζη, ηα επηδφκαηα αλεξγίαο βνεζνχλ ζηε κείσζε ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ηεο αζχκκεηξεο πιεξνθφξεζεο σο ππνβνήζεζε ζηελ αλαδήηεζε εξγαζίαο, ζπλεηζθέξνληαο ζηελ απνηειεζκαηηθφηεξε ζχδεπμε πξνζθνξά θαη δήηεζεο εξγαζίαο κεηψλνληαο ηελ αλεξγία κέζσ ηεο κεηαθίλεζεο ηεο θακπχιεο WS πξνο ηα δεμηά. 46 Άξα, ε αζθάιηζε θαηά ηεο αλεξγίαο απνηξέπεη ηε ζπαηάιε ησλ εηδηθεχζεσλ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη βειηηψλεη ηελ πνηφηεηα ηεο ζχδεπμεο πξνζθνξάο θαη δήηεζεο εξγαζίαο, θαη ηε δηάξθεηα ηεο ζχδεπμεο, απμάλνληαο έηζη ηε ζπλνιηθή παξαγσγηθφηεηα θαη εμνκαιχλνληαο ηηο δηαθπκάλζεηο ηεο θαηαλάισζεο παξφιν ην πςειφηεξν πνζνζηφ αλεξγίαο πνπ κπνξεί λα παξαηεξείηαη 47. Έξεπλεο δείρλνπλ φηη κε ζρεηηθά κεηξηνπαζή επηδφκαηα αλεξγίαο έρνπλ κεγαιχηεξε παξαγσγηθφηεηα απφ απηέο πνπ δελ έρνπλ αζθάιηζε θαηά ηεο αλεξγίαο, γηαηί ε αζθάιηζε ελζαξξχλεη ηνπο αλέξγνπο λα ςάρλνπλ εξγαζίεο κεγαιχηεξεο παξαγσγηθφηεηαο παξφιν ην κεγαιχηεξν ξίζθν ηνπο. 48 Πέξα φκσο απφ ην ζεσξεηηθφ πιαίζην, ζα ήηαλ ρξήζηκν λα παξνπζηάζνπκε θαη νξηζκέλεο εκπεηξηθέο κειέηεο πνπ έγηλαλ πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζνχλ νη επηδξάζεηο 43 Cahuc, P., Zylberberg, A., (2004), Labour Economics, MIT Press, Messachusetts, p.gs. 118-120 44 Σν πνζνζηφ απηφ αθνξά ηελ αλαπιήξσζε ηνπ απσιεζζέληνο εηζνδήκαηνο ιφγσ αλεξγίαο θαη ηζνχηαη κε ην ιφγν ηνπ κέζνπ επηδφκαηνο πξνο ην κέζν κηζζφ 45 European Commission, (2006), Employment in Europe 2006, Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities, p.g. 92 46 Βι. ππνζεκείσζε 35, p.gs 51-52 47 Βι. ππνζεκείσζε 45, p.g. 92 48 Βι. ππνζεκείσζε 37, p.gs 56-57 37

ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ππφ πξαγκαηηθέο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο ζπλζήθεο θαη αλ απηέο ζπκπίπηνπλ κε ηηο επηδξάζεηο πνπ θαίλεηαη λα πξνθχπηνπλ κέζσ ηεο ζεσξεηηθήο αλάιπζεο. 2.3. Η ΔΜΠΔΙΡΙΚΗ ΠΡΟΔΓΓΙΗ χκθσλα κε εκπεηξηθέο κειέηεο ηνπ ΟΟΑ 49 ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη ηα γελλαηφδσξα επηδφκαηα αλεξγίαο κε κεγάιε δηάξθεηα ηείλνπλ λα απμήζνπλ ηα επίπεδα αλεξγίαο, αιιά θαη ηε δηάξθεηά ηεο. χκθσλα κε άξζξν ηνπ Nickell 50, απφ καθξννηθνλνκηθέο εκπεηξηθέο κειέηεο ησλ Νickell θαη Layard 51, ηνπ Scarpetta 52 θαη ηνπ Elmeskov 53 πξνθχπηεη φηη θαηά κέζν φξν κία αχμεζε θαηά 10% ηνπ πνζνζηνχ αλαπιήξσζεο πξνθαιεί 1,11% αχμεζε ζην πνζνζηφ αλεξγίαο. Όκσο ηα πνζνζηά πνηθίινπλ ζε κεγάιν βαζκφ. Έηζη, ζε εκπεηξηθή έξεπλα ηνπ ΟΟΑ 54 βαζηζκέλε ζε ζηνηρεία απφ ηε νπεδία κεηαμχ 1974 θαη 2002 πξνθχπηεη φηη ε επίδξαζε ηνπ πνζνζηνχ αλαπιήξσζεο ζηελ αλεξγία είλαη πνιχ κεγαιχηεξε ζε ζρέζε κε άιιεο έξεπλεο. πγθεθξηκέλα, κία αχμεζε ηνπ πξαγκαηηθνχ πνζνζηνχ αλαπιήξσζεο θαηά 5% ζπλεηζθέξεη ζηελ αχμεζε ηεο αλεξγίαο θαηά 25%. Μεγάιε επίδξαζε θαίλεηαη λα έρεη εθηφο απφ ην χςνο ηνπ επηδφκαηνο θαη ε δηάξθεηα ηνπ. χκθσλα κε έθζεζε γηα ηελ Απαζρφιεζε ζηελ Δπξψπε 55 εκπεηξηθέο κειέηεο ηνπ Moffitt 56 θαη ησλ Katz θαη Meyer 57 ππνζηεξίδνπλ φηη ε κεγάιε δηάξθεηα ηνπ επηδφκαηνο πξνθαιεί κεγάιε δηάξθεηα αλεξγίαο, ελψ ζε παξφκνηα ζπκπεξάζκαηα 49 Βι. ππνζεκείσζε 37, p.gs 58-62 50 Nickell, S., (2003), Labour Market Institutions And Unemployment In OECD Countries, CESifo DICE Report 51 Nickell, S., Layard, R., (1999), Labour Market Institutions and Economic Performance, in: Ashenfelter, O., Card, D., (eds), Handbook of Labor Economics, Amsterdam: North Holland,Vol. 3 C, p.gs 3029 3084 52 Βι. ππνζεκείσζε 35, p.gs 43 98 53 Elmeskov, J., Martin, J., Scarpetta, S., (1998), Key Lessons for Labour Market Reforms: Evidence from OECD Countries Experiences, Swedish Economic Policy Review 5(2), p.gs 205 252 54 Fredriksson, P., Söderström, M., (2008), Do Unemployment Benefits Increase Unemployment? New Evidence on an Old Question, Discussion Parer Series, Institute for the Study of Labor 55 Employment in Europe, (2006), Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Γεληθή Γηεχζπλζε Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ θαη Ηζφηεηαο Δπθαηξηψλ, Unit D.1. 11 56 Moffitt, R., (1985), Unemployment insurance and the distribution of unemployment spells, Journal of Econometrics, No. 28 p.gs 85-101 57 Katz, L., Meyer, B., (1990), The impact of potential duration of unemployment benefits on the Duration of unemployment, Journal of Public Economics, No. 41(1) p.gs. 45-72 38

θαηαιήγνπλ θαη ν Dormont 58 θαη νη Ours θαη Vodopivec 59, νη νπνίνη ρξεζηκνπνηνχλ ζηνηρεία απφ ηε Γαιιία θαη ηε ινβελία αληίζηνηρα. χκθσλα κε ηνλ Nickell 60, φζν κηθξφηεξν είλαη ην ρξνληθφ δηάζηεκα γηα ην νπνίν δίδεηαη ην επίδνκα αλεξγίαο, ηφζν κηθξφηεξν είλαη ην δηάζηεκα ηεο αλεξγίαο, επηρείξεκα ην νπνίν βαζίδεη ζε εκπεηξηθέο έξεπλεο ησλ Ham θαη Rea 61, Katz θαη Meyer 62 θαη ηνπ Carling 63. Μία άιιε άπνςε είλαη φηη ηα επηδφκαηα αλεξγίαο επεξεάδνπλ ην πνζνζηφ αλεξγίαο κφλν νξηζκέλσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ. χκθσλα κε ηνλ ΟΟΑ 64, έξεπλα ησλ Bertola et al. δείρλεη φηη δε θαίλεηαη λα ππάξρεη επίδξαζε ζην ζπλνιηθφ πνζνζηφ αλεξγίαο, φκσο ππάξρεη ζεκαληηθή ζχλδεζε κεηαμχ γελλαηνδσξίαο εηζνδήκαηνο θαη ρακειψλ πνζνζηψλ απαζρφιεζεο ζηηο γπλαίθεο, ζηνπο λένπο θαη ζηνπο ειηθησκέλνπο εξγαδφκελνπο, ην νπνίν επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ηνπο Bassanini θαη Duval ζχκθσλα κε ηνπο νπνίνπο ζε κία κέζε ρψξα ηνπ ΟΟΑ κία κείσζε θαηά 10% ζην κεηθηφ πνζνζηφ αλαπιήξσζεο ζα κείσλε ην πνζνζηφ αλεξγίαο θαηά 1,2% θαη ζα αχμαλε ηελ απαζρφιεζε θαηά 1,7% ζηνπο λένπο άληξεο θαη 3,2% ζηηο λέεο γπλαίθεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ζχκθσλα κε έθζεζε ηνπ ΟΟΑ 65, πξφζθαηεο εκπεηξηθέο κειέηεο ζπκπεξαίλνπλ φηη ηα αληηθίλεηξα ζηε πξνζθνξά εξγαζίαο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηα επηδφκαηα αλεξγίαο κπνξνχλ λα πξνζπεξαζηνχλ κε ηηο θαηάιιειεο πνιηηηθέο φπσο ε ρξήζε θπξψζεσλ αλ δελ ππάξρεη ελεξγή αλαδήηεζε εξγαζίαο, αιιά θαη γεληθφηεξα κπνξνχλ λα εμηζνξξνπεζνχλ απφ ηα αληίζηνηρα νθέιε πνπ εκθαλίδνληαη ζε ζηνηρεία απφ ηηο ΖΠΑ πνπ επηβεβαηψλνπλ φηη ηα επηδφκαηα αλεξγίαο εμνκαιχλνπλ ηηο δηαθπκάλζεηο ηεο θαηαλάισζεο, θαη απφ άιιεο έξεπλεο πνπ παξνπζηάδνληαη ζηελ ίδηα έθζεζε φπνπ επηζεκαίλεηαη φηη ππάξρνπλ ζεκαληηθά νθέιε γηα ηε παξαγσγηθφηεηα ιφγν ηεο δπλαηφηεηαο ησλ αλέξγσλ πνπ ιακβάλνπλ επίδνκα αλεξγίαο λα αλαδεηήζνπλ εξγαζίεο 58 Dormont, B., Fougère, D., and Prieto, A., (2001), The effect of the time profile of unemployment insurance benefits on exit from unemployment, Crest Working Paper, www.crest.fr 59 Ours, J., Vodopivec, M., (2004), How changes in benefits entitlement affect job-finding: lessons from the Slovenian Experiment, IZA Discussion Paper, No. 1181 60 Βι. ππνζεκείσζε 50 61 Ham, J., Rea, S., (1987), Unemployment Insurance and Male Unemployment Duration in Canada, Journal of Labor Economics, p.gs 325 353 62 Βι. ππνζεκείσζε 57, p.gs 41 72 63 Carling, K., Holmlund, B., Vejsiu, A., (1999), Do Benefit Cuts Boost Job Findings? Swedish Evidence from the 1990s, Swedish Office of Labour Market Policy Evaluation,Working Paper 1999:8 64 Βι. ππνζεκείσζε 37, p.gs 58-62 65 Ο.π. 39

κεγαιχηεξεο παξαγσγηθφηεηαο, αιιά θαη επηηπγράλεηαη θαιχηεξε ζχδεπμε κεηαμχ πξνζθνξάο θαη δήηεζεο εξγαζίαο. Καη ν Nickell 66, επηζεκαίλεη φηη ζχκθσλα κε ηα ζπκπεξάζκαηα εξεπλψλ ηνπ ΟΟΑ πνπ έρνπλ βαζηζηεί ζε ζηνηρεία απφ ην 1961 έσο ην 1995, ην πνζνζηφ αλαπιήξσζεο παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηνπ πνζνζηνχ αλεξγίαο, φκσο ε απζηεξφηεηα ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηε ιήςε ηνπ επηδφκαηνο κπνξεί λα αιιάμεη ζεκαληηθά ηηο αξλεηηθέο απηέο επηδξάζεηο, φπσο ζηε πεξίπησζε ηεο Γαλίαο ε νπνία ην 1990 κεηαξξχζκηζε ην ζχζηεκα αζθάιηζεο ηεο αλεξγίαο θάλνληαο πην απζηεξά ηα θξηηήξηα θαη ρξεζηκνπνηψληαο θπξψζεηο δηαηεξψληαο παξάιιεια ηε γελλαηνδσξία ηνπ, κε απνηέιεζκα λα κεησζεί ζεκαληηθά ε αλεξγία. Γεληθφηεξα, φπσο ππνζηεξίδεη θαη ν Boone 67 έλα ζχζηεκα αζθάιηζεο θαηά ηεο αλεξγίαο κπνξεί λα είλαη απνηειεζκαηηθφ αλ πεξηιακβάλεη παξαθνινχζεζε ηεο αλαδήηεζεο εξγαζίαο θαη θπξψζεηο ζε πεξίπησζε αλεπαξθνχο αλαδήηεζεο. Δπίζεο, αλ θαη πην είλαη πην δχζθνιφ λα πινπνηεζνχλ, νη ηπρφλ κεηαξξπζκίζεηο πξέπεη λα είλαη νινθιεξσκέλεο θαη φρη απνζπαζκαηηθέο. χκθσλα κε ηνλ Pelizzari 68, νη άλεξγνη αληηδξνχλ δηαθνξεηηθά ζηηο αιιαγέο ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο, αλάινγα κε ηα ελαιιαθηηθά πξνγξάκκαηα πξφλνηαο θαη άξα ε επίδξαζε κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ επηδνκαηηθψλ πξνγξακκάησλ είλαη πνιχ ζεκαληηθή. Καηά ηνλ ζρεδηαζκφ πνιηηηθψλ απηέο νη αιιειεπηδξάζεηο πξέπεη λα ιακβάλνληαη ζνβαξά ππφςε. Γηα παξάδεηγκα, ε κείσζε ηεο δηάξθεηαο ηνπ επηδφκαηνο αλεξγίαο κπνξεί λα κελ είλαη απνηειεζκαηηθή ζηελ ελζάξξπλζε ησλ αλέξγσλ λα αλαδεηήζνπλ εξγαζία πην εληαηηθά, εάλ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ιάβνπλ θάπνηαο άιιεο κνξθήο θνηλσληθή βνήζεηα. Έηζη, ε εκπεηξηθή επαιήζεπζε ησλ επηρεηξεκάησλ πνπ αλαπηχρζεθαλ πξνεγνπκέλσο γηα ηελ ζεσξεηηθή επίδξαζε ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο θαίλεηαη λα εμαξηάηαη απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα θάζε ρψξαο, δεδνκέλνπ φηη ην χςνο θαη ε δηάξθεηα ησλ παξνρψλ δηαθέξεη απφ ζχζηεκα ζε ζχζηεκα θαη άξα ηα θίλεηξα πξνο αλαδήηεζε εξγαζίαο δηαθέξνπλ επίζεο. Όκσο, αθφκα θαη ζε ρψξεο κε ειαζηηθέο πξνυπνζέζεηο 66 Nickell, S., Nunziata, L., (2002), Unemployment in the OECD since the 1960s. What do we know?, Bank of England 67 Αλαιπηηθά ζην Boone, J., Fredriksson, P., Holmlund, B. and van Ours, J. (2001), Optimal Unemployment Insurance with Monitoring and Sanctions 68 Αλαιπηηθά ζην Pelizzari, M., (2005), Unemployment Duration and the Interactions Between Unemployment Insurance and Social Assistance 40

επηδφηεζεο θαη γελλαηφδσξεο παξνρέο, ζα κπνξνχζακε λα ππνζέζνπκε φηη ε δηάξθεηα θαη ην χςνο ηεο αλεξγίαο επεξεάδνληαη πεξηζζφηεξν απφ ην ξπζκφ δεκηνπξγίαο ζέζεσλ απαζρφιεζεο παξά απφ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ αλέξγσλ σο πξνο ηελ αλαδήηεζε απαζρφιεζεο 69. Δίλαη πάλησο γεγνλφο φηη, αλεμαξηήησο ηνπ αλ ηα ζπζηήκαηα επηδφηεζεο ηεο αλεξγίαο επεξεάδνπλ ή φρη ην χςνο ηεο αλεξγίαο θαη πφζν, ππάξρεη πίεζε γηα ηε κεηαξξχζκηζή ηνπο επί ην απζηεξφηεξν γηα ιφγνπο θαζαξά ρξεκαηνδνηηθνχο, ηδίσο ζηηο ρψξεο φπνπ ε κεγάιε δηάξθεηα ησλ επηδνκάησλ θαη ην πςειφ πνζνζηφ αλαπιήξσζεο δεκηνπξγεί ειιείκκαηα ζηα ηακεία θαη άξα πίεζε γηα αχμεζε ησλ εηζθνξψλ. 69 Βι. ππνζεκείσζε 2, ζει. 48 41

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3: Η ΠΔΡΙΠΣΧΗ ΣΗ ΔΛΛΑΓΑ Οη πξννπηηθέο αχμεζεο ηεο αλεξγίαο, ηφζν θαηά ην 2010 φζν θαη ε δηαηήξεζή ηεο ζε πςειά επίπεδα κέρξη ην 2015 (8%) 70 επηβάιινπλ ηελ χπαξμε ζπγθξνηεκέλσλ, ζηνρεπφκελσλ θαη απνηειεζκαηηθψλ πνιηηηθψλ γηα ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο. χκθσλα κε ηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία 71 ηεο ΔΤΔ, ην πνζνζηφ αλεξγίαο ην Φεβξνπάξην ηνπ 2010 αλήιζε ζε 12,1%, έλαληη 9,1% ην Φεβξνπάξην ηνπ 2009 θαη 11,3% ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2010. Σν ζχλνιν ησλ απαζρνινπκέλσλ θαηά ην Φεβξνπάξην ηνπ 2010 εθηηκάηαη φηη αλήιζε ζε 4.404.051 άηνκα, δειαδή κεηψζεθε θαηά 83.439 άηνκα ζε ζρέζε κε ην Φεβξνπάξην ηνπ 2009 (κείσζε 1,9%) θαη θαηά 41.692 άηνκα ζε ζρέζε κε ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2010 (κείσζε 0,9%). Οη άλεξγνη αλήιζαλ ζε 605.277 άηνκα, δειαδή απμήζεθαλ θαηά 154.280 άηνκα ζε ζρέζε κε ην Φεβξνπάξην ηνπ 2009 (αχμεζε 34,2%) θαη θαηά 38.145 άηνκα ζε ζρέζε κε ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2010 (αχμεζε 6,7%). Σέινο, ν νηθνλνκηθά κε ελεξγφο πιεζπζκφο αλήιζε ζε 4.282.874 άηνκα. Σα αληίζηνηρα κεγέζε θαηά ην Φεβξνπάξην ησλ εηψλ 2005 έσο θαη 2010 παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα 1, ελψ ε εμέιημε ηνπ πνζνζηνχ αλεξγίαο ηελ ηειεπηαία πεληαεηία απεηθνλίδεηαη ζην Γηάγξακκα 3. 70 ΗΝΔ/ΓΔΔ, (2010), 34 ν Σπλέδξην ΓΣΕΕ (Πξόγξακκα Δξάζεο-Ψήθηζκα), Πεξηνδηθφ Δλεκέξσζε, Σεχρνο 171, ζει. 33 71 Δζληθή ηαηηζηηθή Αξρή, (2010), Δειηίν Τύπνπ Έξεπλα Εξγαηηθνύ Δπλακηθνύ:Φεβξνπάξηνο 2010, Πεηξαηάο 42

Πίνακαρ 1: Απαζρνινχκελνη, άλεξγνη, νηθνλνκηθά κε ελεξγνί θαη πνζνζηφ αλεξγίαο (Φεβξνπάξηνο 2005 2010) Γιάγπαμμα 3: Δμέιημε ηνπ πνζνζηνχ αλεξγίαο, αλά κήλα (Ηαλνπάξηνο 2005 Φεβξνπάξηνο 2010) 3.1. Η ΔΠΙΡΡΟΗ ΣΗ ΔΤΡΧΠΗ Ζ αλεξγία είλαη έλα πξφβιεκα πνπ καζηίδεη, φρη κφλν ηελ Διιάδα, αιιά θαη φιεο ηηο ρψξεο ηεο ΔΔ, νη νπνίεο πξνζπαζνχλ λα ην αληηκεησπίζνπλ ε θάζε κία ζε θξαηηθφ επίπεδν αλαπηχζζνληαο ηηο θαηάιιειεο πνιηηηθέο. Αιιά θαη ζε επξσπατθφ επίπεδν ε ΔΔ έρεη αλαπηχμεη νξηζκέλε ζηξαηεγηθή γηα ηελ απαζρφιεζε πξνζπαζψληαο λα πξνζαλαηνιίζεη ηηο ρψξεο ηεο ΔΔ πξνο έλα θνηλφ ηξφπν αληηκεηψπηζεο ηεο αλεξγίαο. Έηζη, ε αλάπηπμε ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρφιεζε 72 (ΔΑ) ήηαλ απνηέιεζκα κίαο πξννδεπηηθήο δηαδηθαζίαο πνπ είρε σο αθεηεξία ηε δεκνζίεπζε ηεο 72 Αλαιπηηθά γηα ηελ Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε: Φεξψλαο, Α, (2009), Σεκεηώζεηο γηα ην κάζεκα Κνηλωληθή Επξώπε: Θεκειηώδεηο έλλνηεο, ζεζκνί θαη κνληέια θνηλωληθήο πνιηηηθήο, Δζληθή ρνιή Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, Αζήλα 43