Η Αποτελεσματικότητα της Εταιρικής Διακυβέρνησης

Η Αποτελεσματικότητα της Εταιρικής Διακυβέρνησης Καθ. Σπύρος Λιούκας ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Σάββατο 21 Δεκεμβρίου 2013 11ο ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΟ & ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Δομή παρουσίασης Προβληματισμοί για την Εταιρική Διακυβέρνηση (ΕΔ) Η Κατάσταση στην Ελλάδα Ταυτότητα Έρευνας Η Αποτελεσματικότητα της ΕΔ Εφαρμογή στο «γράμμα» ή στο «πνεύμα»; Ο Ρόλος των Αντιλήψεων/Στάσεων των Στελεχών για την ΕΔ Ο Ρόλος των Αξιών της Επιχείρησης Συμπεράσματα - Προοπτικές

Προβληματισμοί για την ουσία της ΕΔ διεθνώς Ο τύπος και το «γράμμα» πνίγουν την ουσία, τον σκοπό των μέτρων Συγκεκριμένα μέτρα/πρακτικές δε συνδέονται με την επίδοση της επιχείρησης Ποιες πρακτικές ΕΔ πραγματικά μετρούν/είναι σημαντικές; Ρυθμίζουμε ό,τι μετράται?

Προβληματισμοί για την ουσία της ΕΔ διεθνώς Η αποτελεσματικότητα της ΕΔ εξαρτάται από τις ειδικές συνθήκες/χαρακτηριστικά της επιχείρησης και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται η επιχ. Π.χ., αν η ιδιοκτησία είναι συγκεντρωμένη σε έναν ισχυρό επιχειρηματία, ο έλεγχος του CEO και η ανεξαρτησία του ΔΣ έχουν μικρότερη επίπτωση από ότι η διαφάνεια/δημοσιοποίηση Σε εταιρεία με μεγάλη διασπορά έχει μεγαλύτερη σημασία ο έλεγχος των managers/δσ και η ευθυγράμμιση των συμφερόντων τους (δικαιώματα προαίρεσης) Τις διάφορες πρακτικές ΕΔ πρέπει να τις δούμε όχι μεμονωμένα, αλλά σε συνδυασμό με άλλες Διαφορετικές «δέσμες» πρακτικών ΕΔ μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως «ισοδύναμα μέτρα» για την επίτευξη των στόχων της ΕΔ

Προβληματισμοί για την ουσία της ΕΔ διεθνώς Αν τα στελέχη διάκεινται θετικά προς την ΕΔ ή αν την έχουν ενσωματώσει στην κουλτούρα της επιχείρησης, πολλά μέτρα ή πρακτικές ΕΔ πιθανόν να είναι περιττά. «We have been preoccupied over the last decade with the external governance system focused on outside directors. It may be high time that we looked more closely at internal governance mechanisms built around corporate values, corporate culture, ethics and strategy, instead of trying to refine the external governance system, which is becoming increasingly complex and onerous while its contribution to corporate performance is not conclusively proven. This statement is not intended to dismiss external governance but stress more reliance on internal governance. (Extract from Yoshimori, M., 2005, Does Corporate Governance Matter? Why the Corporate Performance of Toyota and Canon is Superior to GM and Xerox, Corporate Governance, Vol 13, No. 3)

Η κατάσταση της ΕΔ στην Ελλάδα Οι δηλώσεις ΕΔ που προωθήθηκαν με ευρωπαϊκή οδηγία είχαν σημαντική συμβολή στο «πνεύμα» της ΕΔ: Ο Κώδικας του ΣΕΒ είχε σημαντική επίδραση αλλά οι «εξηγήσεις» των εταιρειών για αποκλίσεις από τους κώδικες εν γένει δεν είναι διαφωτιστικές & θεμελιωμένες Για ορισμένες συστάσεις υπάρχει δυσκολία εφαρμογής των προτύπων του ΣΕΒ Η φιλοσοφία «συμμόρφωση ή εξήγηση» που διέπει την ΕΔ δημιουργεί φιλοδοξία για περαιτέρω βελτίωση - πίεση για εφαρμογή σε επόμενα στάδια αλλά η ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνει τάση για περαιτέρω νομοθέτηση παρά αυτορύθμιση

Η αποτελεσματικότητα της ΕΔ στην Ελλάδα: Βασικά Ερωτήματα Πόσο αποτελεσματικές είναι στην ουσία οι πρακτικές ΕΔ; Ποιος ο βαθμός πραγματικής υλοποίησης των πρακτικών ΕΔ; Σε ποιο βαθμό η εφαρμογή είναι επιφανειακή/εικονική, χωρίς βάθος; Πόσο η ΕΔ έχει ενσωματωθεί στην κουλτούρα της επιχείρησης; Στις αντιλήψεις στελεχών, τις αξίες επιχείρησης ;

Ταυτότητα Έρευνας (Εργαστήριο ΣΤρατηγικής & Επιχειρηματικότητας) H μέτρηση της αποτελεσματικότητας της ΕΔ δεν ταυτίζεται με τη συμμόρφωση με συγκεκριμένες συστάσεις ΕΔ, αλλά αφορά στο κατά πόσο επιτυγχάνεται ο επιδιωκόμενος στόχος/αποτέλεσμα των νομοθετών Έρευνα Ερωτηματολογίου με κλίμακες 1 5 ΔΕΙΓΜΑ: 95 εισηγμένες στο ΧΑΑ εταιρείες, έτος 2010 Η πλειονότητα των απαντήσεων προήλθε από: Υπεύθυνους Ενημέρωσης Μετόχων Εσωτερικούς Ελεγκτές Οικονομικούς Διευθυντές

Ταυτότητα Έρευνας (Εργαστήριο ΣΤρατηγικής & Επιχειρηματικότητας) «ΕΔ στο γράμμα»: ο βαθμός συμμόρφωσης με τις συστάσεις ΕΔ, ο οποίος ανακοινώνεται στις δηλώσεις ΕΔ Π.χ., Grant Thornton ratings «ΕΔ στο πνεύμα»: ο βαθμός επίτευξης των στόχων της ΕΔ/ Αποτελεσματικότητα ΕΔ

Αποτελεσματικότητα ΕΔ: ΕΠΙΤΥΓΧΑΝΕΙ ΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΤΗΣ; ΠΟΙΟΤΗΤΑ/ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΧΕΣΕΩΝ ΜΕ ΜΕΤΟΧΟΥΣ Επαρκής πληροφόρηση Προστασία μετόχων μειοψηφίας ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΑΠΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Αποτελεσματική εποπτεία εκτελεστικής διοίκησης Ανεξαρτησία ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ Ανάπτυξη λειτουργίας εσωτερικού ελέγχου Ανεξαρτησία Διαχείριση κινδύνων ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ Διαφάνεια στις αμοιβές Υπευθυνότητα έναντι των υπολοίπων συμμετόχων

Αποτελεσματικότητα ΕΔ συνολικά Πολύ Μεγάλη 9,9% 55,6 % Μεγάλη 45,7% Σημαντική 30,9% Μέτρια 13,6% 0% 15% 30% 45% 60% % εταιρειών

Αποτελεσματικότητα ΕΔ ανά διάσταση Διαχείριση Σχέσεων με Μετόχους Διοικητικό Συμβούλιο Πολύ Μεγάλη Μεγάλη Σημαντική Μέτρια Μικρή Δε γνωρίζω 11,1% 44,4 % 29,6% 19,8% 4,9% 1,2% 33,3% 0% 15% 30% 45% Πολύ Μεγάλη Μεγάλη Σημαντική Μέτρια Μικρή 17,3% 60,5% 43,2% 28,4% 8,6% 2,5% 0% 15% 30% 45% Εσωτερικός Έλεγχος Διαφάνεια - Υπευθυνότητα Πολύ Μεγάλη 65,5 % 30,9% Πολύ Μεγάλη 19,8% 58,1 % Μεγάλη 34,6% Μεγάλη 38,3% Σημαντική 22,2% Σημαντική 28,4% Μέτρια 12,3% Μέτρια 13,6% 0% 15% 30% 45% 0% 15% 30% 45% % εταιρειών

Εφαρμογή στο «γράμμα» ή στο «πνεύμα»; Αποσύνδεση (Decoupling) 5,0 4,0 4,0 3,5 3,0 2,0 1,0 ΕΔ στο γράμμα ΕΔ στο πνεύμα Σημαντική η διαφορά (decoupling) μεταξύ του «τι δηλώνουν» και του «τι στην ουσία επιτυγχάνουν» στην ΕΔ Προσανατολισμός περισσότερο στο «γράμμα» παρά στο «πνεύμα» της ΕΔ

Αντιλήψεις Στελεχών για την ΕΔ «Βαθμός στον οποίο τα στελέχη θεωρούν ότι η ανάπτυξη ΕΔ πέρα από τις επιταγές της νομοθεσίας δημιουργεί περαιτέρω αξία» ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΔ: Βελτιώνει σημαντικά την εταιρική φήμη Προωθεί την επιχειρηματικότητα Δημιουργεί επιπλέον αξία/συγκριτικό πλεονέκτημα για την επιχείρηση Κινεί διαδικασίες μάθησης και περαιτέρω βελτίωσης της ΕΔ με οφέλη για την επιχείρηση ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΔ : Συνεπάγεται επιπλέον κόστος και γραφειοκρατία για την επιχείρηση Περιορίζει τις ελευθερίες της επιχειρηματικής ηγεσίας και την ανάληψη πρωτοβουλιών

Αντιλήψεις/Στάσεις των Στελεχών για την ΕΔ Πολύ Θετικές 11,1% 40,7 % % εταιρειών Θετικές 29,6% Μέτρια Θετικές 39,5% Λιγότερο Θετικές 19,8% 0% 15% 30% 45%

Αντιλήψεις/Στάσεις για τα Θετικά % εταιρειών Σε πολύ μεγάλο βαθμό Σε μεγάλο βαθμό Η ΕΔ βελτιώνει σημαντικά την εταιρική φήμη 24,7% 67,9 % 43,2% Η ΕΔ προωθεί την επιχειρηματικότητα 18,5% 29,6% 48,1 % Σε σημαντικό βαθμό 16,0% 21,0% Σε μέτριο βαθμό 9,9% 19,8% Σε μικρό βαθμό 4,9% 9,9% Δε γνωρίζω 1,2% 0% 25% 50% 20,0% 0% 25% 50% Η ΕΔ δημιουργεί επιπλέον αξία/συγκριτικό πλεονέκτημα για την επιχ. Σε πολύ μεγάλο βαθμό Σε μεγάλο βαθμό Σε σημαντικό βαθμό Σε μέτριο βαθμό Σε μικρό βαθμό Δε γνωρίζω 2,5% 7,4% 11,1% 14,8% 18,5% 45,7% Η ΕΔ κινεί διαδικασίες μάθησης και περαιτέρω βελτίωσης της ΕΔ με οφέλη για την επιχ. 64,2 % 48,2 % 2,5% 7,4% 17,3% 17,3% 24,7% 30,9% 0% 25% 50% 0% 25% 50%

Αντιλήψεις/Στάσεις για τα Αρνητικά % εταιρειών Η ΕΔ συνεπάγεται επιπλέον κόστος και γραφειοκρατία για την επιχείρηση Η ΕΔ περιορίζει επιπλέον τις ελευθερίες της επιχειρηματικής ηγεσίας και την ανάληψη πρωτοβουλιών ε πολύ μεγάλο βαθμό 12,3% 46,9 % 23,5% 45,7 % Σε μεγάλο βαθμό 34,6% 22,2% Σε σημαντικό βαθμό 21,0% 21,0% Σε μέτριο βαθμό 17,3% 17,3% Σε μικρό βαθμό 13,6% 11,1% Δε γνωρίζω 1,2% 4,9% 0% 15% 30% 45% 0% 15% 30%

3 4 5 6 7 Aποτελεσματικότητα ΕΔ και Αντιλήψεις Στελεχών συμβαδίζουν 0 2 4 6 8 Αντιλήψεις στελεχών

Αξίες Επιχείρησης ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΣΕ : Αποτελεσματικότητα/Κερδοφορία/Οικονομική Απόδοση (Friedman, 1970) Υπευθυνότητα απέναντι στις διάφορες ομάδες Συμμετόχων/Κοινωνία/Περιβάλλον (Freeman, 1984)

Αποτελεσματικότητα ΕΔ Όσο περισσότερο προσανατολισμένη είναι η επιχείρηση προς την Κοινωνία/Συμμετόχους/Περιβάλλον τόσο μεγαλύτερη η Αποτελεσματιότητα της ΕΔ (ΕΔ στο πνεύμα) 5 4 3 3 3,5 3,73 2 1 Μικρός σε Υπευθυνότητα Μεγάλος σε Κερδοφορία Μεγάλος σε Υπευθυνότητα Μικρός σε Κερδοφορία Προσανατολισμός σε: Μεγάλος σε Υπευθυνότητα Μεγάλος σε Κερδοφορία

Συμπεράσματα (1) Σημαντική πρόοδος στην ουσιαστική εφαρμογή της ΕΔ από τις εισηγμένες εταιρείες Οι δηλώσεις ΕΔ είχαν θετική επίδραση Παρά ταύτα, παρατηρείται αποσύνδεση μεταξύ δηλώσεων συμμόρφωσης και ουσιαστικής εφαρμογής των πρακτικών ΕΔ

Συμπεράσματα (2) Oι αντιλήψεις των στελεχών για την ΕΔ και οι αξίες της επιχείρησης δείχνουν το βάθος της εφαρμογής Όσο η εταιρεία αποκτά εμπειρίες από ΕΔ, τόσο την πιστεύει: σε υψηλά επίπεδα ΕΔ, η επιχείρηση «βιώνει» τις αξίες της ΕΔ Όσο περισσότερο προσανατολισμένη είναι η επιχείρηση προς συμμετόχους/κοινωνία/περιβάλλον, τόσο κινείται πέρα από τα ελάχιστα απαιτούμενα των ρυθμίσεων ΕΔ

Προοπτικές ΕΔ Έμφαση στην ουσία Παράλληλοι δείκτες με βαρύνουσα σημασία Οι δηλώσεις ΕΔ θα πρέπει να ψάχνουν ισοδύναμα Αύξηση των κοινωνικών πιέσεων ανάγκη εταιρειών για «κοινωνική αποδοχή» (Social Desirability) Ανάγκη για αποκατάσταση εμπιστοσύνης στο θεσμό της επιχείρησης Οι πολίτες πιστεύουν ότι η υπευθυνότητα των εταιρειών έναντι της κοινωνίας μειώθηκε την τελευταία δεκαετία (Ευρωβαρόμετρο 2013: στην Ελλάδα οι πολίτες πιστεύουν ότι οι επιχειρήσεις δεν συμπεριφέρονται υπεύθυνα : 57% για τις μεγάλες, 22% για τις μικρές) Ανάδυση των κοινωνικών απολογισμών (Non financial reporting)