Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΩΣ ΜΟΧΛΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟΥ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ

ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΩΣ ΜΟΧΛΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟΥ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΑΔΥΤΙΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ: ΜΟΥΣΤΑΚΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΛΑ, 2013 0

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται στην Ελλάδα μια σημαντική αύξηση του τουρισμού και ταυτόχρονα αυξημένη επιστημονική προσέγγιση, η οποία διερευνά τα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες του φαινομένου αυτού. Στο πλαίσιο αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο τρόπος που αναπτύσσεται ο τουρισμός. Ο τουρισμός για μια χώρα αποτελεί έναν πολύ σημαντικό κλάδο της οικονομίας καθότι καταφέρνει να ενισχύσει την οικονομική ανάπτυξη αυτής αλλά και την απασχόληση. Θεωρείται δραστηριότητα η οποία αποτελεί την «ατμομηχανή» της ελληνικής οικονομίας, με συνεχώς μάλιστα αυξανόμενη σημασία. Οι τάσεις του τουρισμού σε κάθε χώρα διαφέρουν σε σχέση με κάποια άλλη ενώ ταυτόχρονα μεταβάλλονται με την πάροδο των ετών. Συνεπώς υπάρχουν χώρες οι οποίες είναι πολύ αναπτυγμένες τουριστικά, κάποιες άλλες δεν έχουν μεγάλη ανάπτυξη ενώ υπάρχουν και κάποιες χώρες οι οποίες δεν έχουν ακόμα καταφέρει να αναπτύξουν τον τουρισμό τους. Η συνεχώς αυξανόμενη σημασία του τουρισμού, τόσο για τις αναπτυγμένες όσο και για τις αναπτυσσόμενες χώρες, τον κατέστησε αναπόσπαστο τμήμα της διεθνούς εξειδίκευσης, κατά τον ίδιο τρόπο με το διεθνές εμπόριο, τις άδηλες συναλλαγές ή την κίνηση κεφαλαίων. Η ανάλυση αυτών των καθοριστικών παραγόντων παρουσιάζει μεγάλη σπουδαιότητα, γιατί από την εξέλιξη, τη βαρύτητα και το ρόλο τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η θέση της Ελλάδας στο παγκόσμιο τουριστικό σκηνικό. Για την ανάδειξη του τουρισμού και την προβολή μιας χώρας χρησιμοποιούνται διάφορα μέσα και πολιτικές, ωστόσο υπάρχουν ορισμένα προβλήματα τα οποία περιορίζουν την τουριστική ανάπτυξη σε ορισμένες χώρες όπως για παράδειγμα η εποχικότητα, η έλλειψη ποιότητας στις τουριστικές υπηρεσίες και η περιορισμένη ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού η οποία οδηγεί και στην έλλειψη κατάλληλων υποδομών. Η χώρα μας για πολλούς αποτελεί έναν ελκυστικό τουριστικό προορισμό ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω των πλούσιων φυσικών πόρων που διαθέτει αλλά και του συνδυασμού «ήλιος και θάλασσα». Ωστόσο η χώρα μας έχει σημαντικά θέματα τα οποία χρίζουν άμεσης αντιμετώπισης προκειμένου να επιτευχθεί μεγαλύτερη ανάπτυξη του τουρισμού. 1

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Σ' αυτό το σημείο αισθάνομαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω τον υπεύθυνο καθηγητή μου, Δημήτριο Μαδυτινό, για την πολύτιμη βοήθεια του στην εκπόνηση της εργασίας μου. Επίσης, ένα μεγάλο ευχαριστώ χρωστάω στα κοντινά μου πρόσωπα, την οικογένεια και τους φίλους μου, για την υποστήριξη και την κατανόηση που μου παρείχαν όλο αυτό το διάστημα. 2

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 3 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 8 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 8 1.2 ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 8 1.3 ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ 8 1.4 Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 10 2.1 ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 10 2.1.1 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ 10 2.1.2 ΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 14 2.1.3 ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ 15 2.1.4 ΠΡΟΒΟΛΗ ΚΑΙ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 19 2.1.5 Ε-ΤΟ υ^μ 20 2.2 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ 21 ΠΟΡΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ 2.2.1 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 21 2.2.1.1 ΚΛΙΜΑ 21 2.2.1.2 ΧΛΩΡΙΔΑ - ΠΑΝΙΔΑ 22 2.2.1.3 ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 22 2.2.1.4 ΠΑΡΑΛΙΕΣ 23 2.2.1.5 ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 23 2.2.2 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 24 2.2.2.1 ΕΠΙΣΚΕΨΙΜΟΤΗΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΩΝ 24 2.2.2.2 ΛΑΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ 25 2.2.2.3 ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 25 2.2.3 ΥΠΟΔΟΜΕΣ 25 2.2.4 ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ 26 2.3 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΣΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΗΣ 26 2.3.1 ΑΦΙΞΕΙΣ 26 2.3.2 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ 27 2.3.3 ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 28 2.3.3.1 ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑΣ 29 3

2.3.3.2 ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ Α' ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ 29 2.3.3.3 ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ Β' ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ 29 2.3.3.4 ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ Γ' ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ 30 2.3.3.5 ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ Δ' ΚΑΙ Ε' ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ 30 2.3.4 ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ 30 2.3.5 ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ 31 2.3.5.1 ALL INCLUSIVE 31 2.3.5.2 ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΕΚΔΡΟΜΕΣ 31 2.3.5.3 ΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 32 2.3.5.4 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΖΙΝΟΥ 33 2.3.5.5 ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 33 2.3.5.5.1 ΠΕΡΙΠΑΤΙΚΟΣ 33 2.3.5.5.2 BIRD WATCHING 34 2.3.5.5.3 ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 34 2.3.5.6 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ 34 2.3.5.7 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 35 2.3.5.8 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΥΕΞΙΑΣ 36 2.3.5.9 ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 36 2.3.5.10 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ ΕΟΡΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ 37 ΕΟΡΤΩΝ - ΑΡΓΙΩΝ 2.3.5.11 ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 37 2.3.5.12 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 38 2.3.5.13 ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 38 2.4 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΣΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ 38 2.4.1 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 38 2.4.2 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ 39 2.4.3 TOUR OPERATORS 40 2.4.4 MARKETING (ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΩΘΗΣΗ) 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 42 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 42 3.2 ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 42 3.2.1 ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ 42 3.3 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ 43 3.3.1 ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 43 3.3.2 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 43 3.3.3 ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ 43 3.3.4 ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ 43 3.3.5 ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 43 4

3.4 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 44 3.4.1 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΩΝ 44 3.4.2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 44 3.4.3 ΤΕΣΤ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ 46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 47 4.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 47 4.2 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 47 4.2.1 ΗΛΙΚΙΑ 47 4.2.2 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ 47 4.2.3 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ 48 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 4.2.4 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΒΑΣΗ ΕΤΗΣΙΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ 48 4.3 ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ΤΗΣ ΕΡΥΝΑΣ 49 4.3.1 ΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΙΣ ΔΙΑΚΟΠΕΣ 49 4.3.2 ΠΟΤΕ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΗΚΑΝ ΟΙ ΔΙΑΚΟΠΕΣ 49 4.3.3 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΥΚΤΙΟΥ 50 4.3.4 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ 50 4.3.4.1 ΤΟΠΟΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ 50 4.3.4.2 ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΣΕ ΜΕΡΕΣ 51 4.3.4.3 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ 51 4.3.4.4 ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ 52 4.3.4.5 ΨΩΝΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΚΟΠΩΝ 52 4.3.4.6 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 53 4.4 ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 53 4.4.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ 53 ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ ΔΙΑΚΟΠΩΝ 4.4.2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ 54 ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 4.5 ΤΕΣΤ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ 55 4.5.1 ΕΛΕΓΧΟΣ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ «ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ 55 ΕΠΙΠΕΔΟ» 4.5.2 ΕΛΕΓΧΟΣ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ «ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ 55 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ» 4.5.3 ΕΛΕΓΧΟΣ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ «ΕΤΗΣΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ» 56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 57 5.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 57 5.2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 57 5.3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 58 5

5.4 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 58 5.5 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΕΡΕΥΝΑ 59 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 60 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι : ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 62 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ : ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 5Ρ55 69 6

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Σελ. 4.2.1 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΒΑΣΗ ΗΛΙΚΙΑΣ 47 4.2.2 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΒΑΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ 48 4.2.3 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΒΑΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 48 4.3.2 ΠΟΤΕ ΑΠΟΦΑΣΙΣΑΤΕ ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ ΤΗΝ ΚΡΑΤΗΣΗ? 49 4.3.3 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΙΝΤΕΡΝΕΤ 50 4.3.4.1 ΤΟΠΟΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ 50 4.3.4.2 ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ 51 4.3.4.3 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ 51 4.3.4.4 ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ 52 4.3.4.5 ΨΩΝΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΚΟΠΩΝ 52 4.4.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ 53 4.4.2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ 54 4.5.1 ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ 55 4.5.2 ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 55 4.5.3 ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΕΤΗΣΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ 56 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το κεφάλαιο αυτό στοχεύει στη διευκρίνιση του ερευνητικού προβλήματος, του σκοπού και των επιμέρους στόχων καθώς και των παραγόμενων ωφελειών της έρευνας. Τέλος, δίνει τη δομή της έρευνας. 1.2 ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Βασικός σκοπός της έρευνας είναι να διερευνήσει κατά πόσο ο τουρισμός λειτουργεί σαν μοχλός ανάπτυξης για το Νομό Δωδεκανήσου. Ως επιμέρους στόχοι καθορίστηκαν: 1. Η παρουσίαση των σύγχρονων τάσεων στην Τουριστική Ανάπτυξη. 2. Η Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης των Τουριστικών πόρων στο Νομό Δωδεκανήσου. 3. Η Αξιολόγηση της Τουριστικής Προσφοράς και Ζήτησης. 4. Η παρουσίαση των Τουριστικών Φορέων στα Δωδεκάνησα. 1.3 ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ Τα αποτελέσματα τα οποία θα προκύψουν από αυτή τη μελέτη θα βοηθήσουν στο να διαλευκάνουμε κατά πόσο ο Τουρισμός βοηθάει στην ανάπτυξη του νομού Δωδεκανήσου. Τι ρόλο παίζει το ΐ^^τη^ και πως αξιολογούνται τα χαρακτηριστικά και οι υπηρεσίες που παρέχονται στους τουρίστες κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο νομό. 8

1.4 Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η εργασία αποτελείται από 6 κεφάλαια. Η Δομή της έρευνας κατά κεφάλαια έχει ως εξής: Το Πρώτο κεφάλαιο περιλαμβάνει το σκοπό της έρευνας, τους στόχους, τα αναμενόμενα οφέλη. Το Δεύτερο κεφάλαιο περιλαμβάνει το θεωρητικό υπόβαθρο του υπό έρευνας αντικειμένου. Αναπτύσσονται οι σύγχρονες τάσεις στην Τουριστική Ανάπτυξη και οι τουριστικοί φορείς στα Δωδεκάνησα, και αξιολογείται η υφιστάμενη κατάσταση των Τουριστικών πόρων στο Νομό Δωδεκανήσου, και η Τουριστική Προσφορά και Ζήτηση. Το Τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει την ερευνητική μεθοδολογία. Την περιγραφή του δείγματος, τη μέθοδο συλλογής των στοιχείων, τον τόπο και το χρόνο διεξαγωγής της έρευνας και την περιγραφή της μέτρησης των μεταβλητών. Το Τέταρτο κεφάλαιο αποτελείται από την ανάλυση των δεδομένων και τα αποτελέσματα. Το Πέμπτο κεφάλαιο περιλαμβάνει τα συμπεράσματα και τις προτάσεις. Το Έκτο και τελευταίο κεφάλαιο είναι η βιβλιογραφία. 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 2.1 ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2.1.1 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ Τουρισμός, σύμφωνα με έναν από τους πολλούς ορισμούς που αναφέρονται, είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα κατά την οποία οι άνθρωποι μετακινούνται προσωρινά και διαμένουν για μικρό χρονικό διάστημα (μια διανυκτέρευση μέχρι ένα χρόνο, για τους τουρίστες εξωτερικού τουρισμού και μέχρι έξι μήνες για τους τουρίστες εσωτερικού τουρισμού) σε τόπους διαφορετικούς εκείνων στους οποίους ζουν και εργάζονται κανονικά, για λόγους ανάπαυσης, ψυχαγωγίας, περιήγησης, εξερεύνησης, άσκησης, θεραπείας, επίσκεψης φίλων και συγγενών, θρησκείας, επαγγέλματος, μόρφωσης και συμμετοχής σε διάφορες εκδηλώσεις, αν και εφόσον οι λόγοι αυτοί δεν έχουν χρηματικό ή άλλο υλικό κίνητρο και η δραστηριότητα αυτή συνεπάγεται δαπάνη και εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια των διακοπών. (Κοκκώσης και Τσάρτας, 2001) Όσον αφορά στην Ελλάδα ο τουρισμός είναι η «βαριά» της βιομηχανία μαζί με την ναυτιλία καθώς: Η ανάπτυξη του τουρισμού στη μεταπολεμική περίοδο ήταν εντυπωσιακλη με μέση ετήσια αύξηση 13,3% των εισπράξεων από τον εξωτερικό τουρισμό σε δολάρια την περίοδο 1960-2005. Η άμεση και έμμεση συμβολή του τομέα του τουρισμού στο ΑΕΠ της χώρας εκτιμάται στο 15,1% το 2006, εν'ώ η απασχόληση στον τουρισμό ως ποσοστό της συνολικής απασχολήσεως έχει μειωθεί στο 15,9% το 2006 από 17,4% το 2001. Σε ορισμένες περιοχές της χώρας, όπως στη Ρόδο, ο τουρισμός αντιπροσωπεύει μέχρι και το 60% του ΑΕΠ. Η συμβολή του τουρισμού στο ΑΕΠ και την απασχόληση στην Ελλάδα το 2006 είναι από τις υψηλότερες σρτις χώρες της ΕΕ-25, μετά την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Κύπρο, την Αυστρία και την Κροατία. Ειδικότερα, η συμμετοχή του κλάδου των ξενοδοχείων και εστιατορίων στο ΑΕΠ, σύμφωνα 10

με στοιχεία της ΕΣΥΕ, έχει αυξητική πορεία τα τελευταία 10έτη και διαμορφώνεται στο 8,6% το 2005, από 6,5% το 1995. Απασχολεί περί τις 8.000 μεγάλες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις με συνολική δυναμικότητα 600.000 κλινών καθώς και άλλες 30.000 μικρές επιχειρήσεις ενοικιαζόμενων δωματίων συνολικής δυναμικότητας 500.000 κλινών. Ενεργοποιεί άλλες 55.000 περίπου συναφείς επιχειρήσεις (τουριστικά γραφεία, γραφεία ενοικίασης αυτοκινήτων, κ.λπ.) Από τα ανωτέρω γίνεται κατανοητό πως ο τουρισμός αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της χώρας. Τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε τοπικό, ο τουρισμός αποτελεί στοιχείο ενός ευρύτερου συστήματος και επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες. Αποτελεί πλέον αντικείμενο ανάλυσης πολλών ενδιαφερόμενων φορέων, π.χ., υπουργείων, ΟΤΑ, επιμελητηρίων και άλλων φορέων, όπως και ειδικών επιστημόνων(οικονομολόγων, οικολόγων, κοινωνιολόγων κ.α.). Ωστόσο η λειτουργική βαρύτητα που του δίδεται και η οποία αντανακλάται στα προγράμματα τουριστικής πολιτικής είναι κυρίως οικονομική. (Οικονομικό δελτίο Alpha bank,2007). Ο σημαντικός ρόλος του τουρισμού ως μία εξωτερική ένωση η οποία συνεισφέρει στις αλλαγές της κοινωνικής και οικονομικής δομής των κοινοτήτων είναι προφανής. Οι απόψεις των ερευνητών διαφέρουν ως αναφορά τις βιομηχανικές συγκρούσεις διαφόρων περιοχών που έχουν ως στόχο την περιφερειακή ανάπτυξη. Υπάρχουν τρεις ευκρινείς απόψεις. Σύμφωνα με την παραδοσιακή άποψη ο τουρισμός προσφέρει κοινωνικό-οικονομική αλλαγή και ενθαρρύνει την ανάπτυξη. Σύμφωνα με την δεύτερη άποψη ο τουρισμός έχει ως αποτέλεσμα τις ορδές των εισβολέων σε μικρές κοινωνίες καταστρέφοντας αυτόχθονο πολιτισμό και περιβάλλον. (Turner και Ash 1975). Η τρίτη άποψη δέχεται τον τουρισμό ως μία μορφή οικονομικής εκμετάλλευσης και ως νεο-αποικιακή κυριαρχία. (Mathews 1977). Φυσικά αυτές οι απόψεις εξετάζουν το ίδιο φαινόμενο με διαφορετικό πολιτικό προσανατολισμό. Επίσης εστιάζονται σε διαφορετικές κοινωνικές διεργασίες κάτω από ποικίλες καταστάσεις. Ο Forster (1964) ήταν απο τους πρώτους που ασχολήθηκε με τις συνέπειες που είχε ο τουρισμός σε διαφορετικές κοινότητες. Ο Cohen (1979) τονίζει την σημασία της συγκριτικής ανάλυσης και την ανάγκη για οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική σαφήνεια κάτω από την οποία ο τουρισμός πηγάζει ανάπτυξη και 11

αντίθετα τους λόγους οι οποίοι οδηγούν περισσότερο σε εξάρτηση. Η επίγνωση των συγκρούσεων που υπάρχουν στην πολιτική είναι σημαντική εφ' όσον η προώθηση ενός είδος τουρισμού με την βοήθεια κάποιου άλλου σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον ή η ενθάρρυνση μιας τουριστικής εγκατάστασης με την βοήθεια κάποιας άλλης ίσως ωφελήσει την τοπική κοινωνία. (Loukissas, 1982) Ο ανεξέλεγκτος τουρισμός στα μικρά νησιά μπορεί να προκαλέσει δραματικές συνέπειες στην οικονομία τους. Ο τουρισμός παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη μιας χώρας γιατί τα θετικά του αποτελέσματα στηρίζουν την ισορροπία των πληρωμών, εισοδημάτων και των υπηρεσιών. Η Ελλάδα το 1978 εισέπραξε περίπου στα 3 εκατομμύρια δολάρια από το συνάλλαγμα. Στις περιφερειακές μονάδες εμπλουτισμένες με τουριστικούς πόρους, ο τουρισμός είναι πολύ σημαντικός. Παρόλο που ο τουρισμός προσφέρει ένα σημαντικό εισόδημα ταυτόχρονα μπορεί να αποτελέσει και είδος απειλής για το περιβάλλον. Αν φυσικά προστατευτεί το περιβάλλον με συγκεκριμένα μέτρα, τα αποτελέσματα του τουρισμού θα είναι μόνο θετικά. Το φαινόμενο αυτό έγινε θέμα συζήτησης από την OECD η οποία ξεκίνησε μία έρευνα με σκοπό να καθορίσει τα αποτελέσματα του τουρισμού στο περιβάλλον σε χώρες της OECD. Επιπλέον, η UNESCO, στο πλαίσιο του προγράμματος Άνθρωπος και Βιόσφαιρα, δίνει προσοχή στην επίδραση του τουρισμού ως αναφορά το φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον. Ο ανεξέλεγκτος τουρισμός όπως αναφέραμε μπορεί να προκαλέσει σημαντικές καταστροφές στο περιβάλλον, ειδικά σε μικρά νησιά. Για αυτόν τον λόγο απαραίτητη είναι ο προσεκτική στρατηγική για την αποφυγή τυχαίας εκμετάλλευσης πόρων και η στρατηγική αυτή πρέπει να προηγήται από πλήρης έρευνα. Όπου υπάρχει ανάπτυξη, οι ποσοτικές μεταβλητές παίζουν μεγάλο ρόλο. Εξίσου σημαντικό για την ανάπτυξη όμως είναι και οι περιβαλλοντικές μεταβλητές. Ο τουρισμός συσχετίζεται επίσης με άυλα περιουσιακά στοιχεία που μεν παίζουν σημαντικό ρόλο αλλά επειδή δεν έχουν αγοραία τιμή συνήθως δημιουργούν προβλήματα στους περιβαλλοντικούς οικονομολόγους. Όπως ο Kolm παρατήρησε Από την στιγμή που προσπαθούμε να διατυπωθεί μία περιβαλλοντική πολιτική βρισκόμαστε αντιμέτωποι με προβλήματα γνώσης. Εάν θέλουμε να θεσπιστούν απαγορεύσεις και να εισάγουμε κανονισμούς πως μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι 12

έχουμε κάνει την σωστή επιλογή και ποια πρότυπα πρέπει να υιοθετήσουμε. Εάν θέλουμε να κάνουμε τους ρυπαίνοντες να πληρώσουν το εξωτερικό κοινωνικό κόστος των πράξεων τους, πως μπορούμε να ορίσουμε αυτό το κόστος, ιδιαίτερα αν η δράση τους επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία, την φυσική ομορφιά και την διατήρηση των απογόνων; Η σωστή εκτίμηση των δαπανών που προέρχονται από τον τουρισμό είναι ένα σχεδόν αδύνατον να πραγματοποιηθεί κεφάλαιο. Σε περίπτωση αυξανόμενου κινδύνου ατυχήματος, για παράδειγμα, πως μπορεί κάποιος να ορίσει την τιμή ενός ανθρώπου. Και πόσο κοστίζει η πολιτιστική πρωτοτυπία ; Ένας τρόπος για την αξιολόγηση της επίπτωσης της οικονομικής δραστηριότητας στο περιβάλλον είναι η ενσωμάτωση οικονομικών και περιβαλλοντικών αλληλεπιδράσεων σε ένα βασικό σύστημα εισόδου-εξόδου, μοντέλο ( I-Q) της οικονομίας. H εκτεταμένη βασική στο μοντέλο I Q του Isard περιλαμβάνει οικολογικές-οικονομικές διασυνδέσεις και προτείνει ότι οι εξαγωγές από το κοινωνικό- οικονομικό σύστημα σε διάφορα τμήματα της βιόσφαιρας μπορούν να αξιολογηθούν και στην συνέχεια να πάρουν μέρος στην ανάλυση κόστους - οφέλους ενός έργου που επηρεάζουν το περιβάλλον. Σαφώς αυτό το πρότυπο είναι κάπως δελεαστικό. Οι James και Laurents αποκλείουν αυτήν την οικολογική διαδικασία και προτείνουν ένα μοντέλο που αποτελείται από έναν βασικό τύπο βιομηχανίας που δείχνει τις αγορές και τις πωλήσεις μεταξύ των βιομηχανιών. Ένα δεύτερο μοντέλο είναι αυτό που εκπροσωπεί το οικολογικό σύστημα και δείχνει το ποσοστό κάθε περιβαλλοντικού πόρου όπως γη, αέρας, νερό κλπ, όπου χρησιμοποιούνται από κάθε βιομηχανία. Τέλος ένα μοντέλο που δείχνει την εξαγωγή των βιομηχανιών για το περιβάλλον όπως απόβλητα, ατμοσφαιρικές αποροές κλπ. Εάν τιμολογηθούν οι περιβαλλοντικές εισόδους και οι οικονομικές εξαγωγές θα μπορούσε να καθοριστεί η συνολική επίδραση της βιομηχανίας στο περιβάλλον. Ο τουρισμός μπορεί να θεωρηθεί μία απο τις βιομηχανίες που αναφέρονται στον διακλαδικό τύπο μιας οικονομίας γιατί όπως κάθε άλλη οικονομική δραστηριότητα απαιτεί δύο εισόδους, από την βιομηχανία και το περιβάλλον. Η Ελληνική κυβερνητική πολιτική ως αναφορά την τουριστική ανάπτυξη είναι προς το παρόν προσανατολισμένη προς την αποκέντρωση, μικρές μονάδες και εναλλακτικές κατηγορίες τουρισμού. Σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1262/82 ειδικές επιχορηγήσεις προβλέπονται για την ανάπτυξη τουρισμού σε τομείς όπου οι υπάρχουσες δυνατότητες δεν έχουν ακόμη αξιοποιηθεί. Το πενταετές σχέδιο (1983-13

1987) περιλαμβάνει προτάσεις για την ανάπτυξη του οικολογικού και αγροτικού τουρισμού όπως την αξιοποίηση των οικολογικών πόρων ως τουριστικά αξιοθέατα. (Marinos, 1983) 2.1.2 ΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Κωδικοποιημένα οι σπουδαιότερες τάσεις στον τουρισμό, όπως αναφέρουν εκθέσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού είναι μεταξύ άλλων: Αυξημένος ανταγωνισμός μεταξύ τουριστικών προορισμών, Εξάπλωση και αύξηση των αερογραμμών χαμηλού κόστους, Συγχωνεύσεις, πολυεθνικές εταιρίες και μεγάλοι tour operators ρυθμίζουν την διεθνή τουριστική αγορά Χρήση του διαδικτύου ως κύριο εργαλείο όλων των εμπλεκομένων στο τουριστικό πλέγμα (τουρίστες, πράκτορες, ξενοδόχοι κ.α.) Άνοδος των τμηματικά «πακετοποιημένων» και εξατομικευμένων διακοπών Περιορισμός του χρόνου των διακοπών και της δαπάνης στον προορισμό ωστόσο η συνολική δαπάνη για τον τουρισμό έχει αυξηθεί. Ενίσχυση της παραθεριστικής κατοικίας, ως τουριστικό προιόν. Δυναμική είσοδος μακρινών εξωτικών προορισμών στην τουριστική αγορα, Αυξανόμενες απαιτήσεις ασφάλειας Ανάπτυξη της νέας τεχνολογίας και η διείσδυση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών στον τομέα του τουρισμού Μεγάλη αύξηση των τουριστών της τρίτης ηλικίας Αυξημένη περιβαλλοντική ευαισθησία των τουριστών Εμφάνιση νέων εξειδικευμένων μορφών τουρισμού και ενδυνάμωση των χωρών όπου εξειδικεύονται σε ειδικές μορφές τουρισμού και υποδομές, και ζήτηση για αυθεντικές εμπειρίες, γνωριμία με τη φύση και τον πολιτισμό των προορισμών Κορεσμός δημοφιλών τουριστικών προορισμών λόγω της μεγάλης επισκεψιμότητας ή της υπερπροσφοράς. Με βάση τις εκτιμήσεις διεθνών οργανισμών για τις προοπτικές της εξέλιξης στον διεθνή τουρισμό θα έχουν τα εξής ποσοτικά χαρακτηριστικά: 14

Συνέχιση της ανοδικής πορείας του παγκόσμιου τουρισμού (μέση ετήσια αύξηση περίπου 4,3%) Αυξητική τάση του αριθμού των εισερχομένων τουριστών ηλικίας 45+ από τις δυτικές χώρες και την Ιαπωνία. Σύμφωνα με τον ΠΟΤ οι προοπτικές μέχρι το τέλος της επόμενης δεκαετίας είναι οι αφίξεις του διεθνούς τουρισμού να φθάσουν συνολικά, στα $1,6 δις. Με μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 4,3%. Παράλληλες προβλέψεις υπολογίζουν τη μέση αύξηση των αεροπορικών ταξιδιών σε 3,5%. 2.1.3 ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Η διεθνής βιβλιογραφία είναι πλούσια σε προσπάθειες κατηγοριοποίησης των τουριστικών προϊόντων που κυκλοφορούν σε διεθνή αγορά. Υπάρχουν τουλάχιστον 4 κατηγοριοποιήσεις που αφορούν: 1. Τον τρόπο που με τον οποίο γίνονται οι διακοπές (ελεύθερος τουρίστας, τουριστικό πακέτο, all inclusive κ.α.) 2. Το μέρος που γίνονται οι διακοπές (ορεινός, παράκτιος, νησιωτικός τουρισμός κ.α.) 3. Τον λόγο που γίνονται οι διακοπές (επαγγελματικός τουρισμός, αναψυχής, αθλητικός κ.α.) 4. Ποιος κάνει τις διακοπές (νεανικός τουρισμός, ηλικιωμένων κ.α.) Από κει και πέρα, υπάρχουν δεκάδες υποκατηγοριοποιήσεις και συνδυασμοί του τόπου, του λόγου, της κατηγορίας των ατόμων και του μέρους όπου οι διακοπές αυτές πραγματοποιούνται. Οι βασικότερες υποκατηγορίες, όπως έχουν σε ένα βαθμό επικρατήσει, και αφορούν έμμεσα ή άμεσα τα Δωδεκάνησα είναι, μεταξύ άλλων: Α. Τουρισμός υπαίθρου Ονομάζεται η κάθε μορφή τουρισμού που εκδηλώνεται στην ύπαιθρο, στο ανοιχτό, δηλαδή, χώρο (εκτός κατοικημένων περιοχών). Ο τουρισμός αυτός μπορεί να είναι Παράκτιος, Ορεινός κ.ο.κ. και πολλές φορές αφορά τη παρατήρηση της πανίδας ή της χλωρίδας σε περιοχές ανάλογου ενδιαφέροντος. Οι κυριότεροι παράγοντες στροφής προς τη φύση είναι το αυξημένο ενδιαφέρον του ανθρώπου για το περιβάλλον, για τα θέματα υγείας, για τη φυσική πολιτιστική κληρονομιά, η αναζήτηση της ανθεκτικότητας, της ηρεμίας και της ησυχίας, το κίνημα επιστροφής στις ρίζες, η 15

αύξηση του αριθμού των ενεργών συνταξιούχων και των ηλικιωμένων, το ενδιαφέρον των τοπικών αγροτικών αρχών για τοπική τουριστική ανάπτυξη, η αύξηση της τουριστικής υποδομής. Αγροτουρισμός Είναι η τουριστική δραστηριότητα που εκδηλώνεται στις αγροτικές περιοχές και η αγροτουριστική πελατεία της αποτελείται από τους αστούς. Κατά κανόνα, οι αγροτουρίστες είναι άνθρωποι που θέλουν να ξεκουραστούν και να χαλαρώσουν σε ένα ήσυχο και ήρεμο περιβάλλον και να έρθουν σε επαφή με τη φύση, να γνωρίσουν τους αγρότες και την αγροτική τους ζωή και τέλος, να απολαύσουν τον καθαρό αέρα, τα τοπικά προιόντα και να αναζητήσουν την αυθεντικότητα που τους στέρησε το αστικό περιβάλλον. Β. Τουρισμός Υγείας & Ευεξίας Τουρισμός υγείας είναι ο τουρισμός κατά τη διάρκεια του οποίου οι τουρίστες συμμετέχουν σε προγράμματα υγείας δηλ. προγράμματα διατήρησης, πρόληψης, θεραπείας, ανάρρωσης και αποκατάστασης της υγείας με σύγχρονες ιατρικές μεθόδους και με φυσικές μεθόδους και προγράμματα που σχετίζονται και επηρεάζουν την υγεία. Μπορεί κανείς να διακρίνει τους εξής τομείς στον τουρισμό υγείας: Θεραπευτικός τουρισμός, που περιλαμβάνει προγράμματα θεραπείας και μόνο, με σύγχρονες ιατρικές μεθόδους της ορθόδοξης ιατρικής ή/και εναλλακτικής ιατρικής. Ιαματικός τουρισμός, που περιλαμβάνει ταξίδια τουριστών με διάφορα προβλήματα υγείας σε τουριστικούς προορισμούς στους οποίους υπάρχουν ιαματικές πηγές για να κάνουν χρήση ιαματικών νερών, συνήθως θερμομεταλλικών, που έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Θερμαλιστικός τουρισμός, είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων του ιαματικού τουρισμού μαζί με τις διευρυμένες δραστηριότητες αναψυχής και αναζωογόνησης που μπορούν να έχουν και μη ασθενείς τουρίστες που επισκέπτονται τις ιαματικές πηγές. Τουρισμός υγιεινής διαβίωσης, κατά τη διάρκεια του οποίου οι τουρίστες, ανεξάρτητα από την κατάσταση της υγείας τους, ακολουθούν ένα πρόγραμμα υγιεινής διατροφής. Ενεργητική άθληση, δίαιτα, δραστηριότητες διαφόρων μορφών του υπαίθριου τουρισμού και προγράμματα ψυχικής ισορροπίας και καταστολής άγχους. 16

Τουρισμός ομορφιάς, κατά τη διάρκεια του οποίου ακολουθούνται διάφορα προγράμματα ομορφιάς όπως: Αισθητικής, Κομμωτικής, τοπικού ή ολικού αδυνατίσματος, κ.λπ. Γ. Επαγγελματικός τουρισμός Αφορά τους ανθρώπους που πραγματοποιούν ταξίδια για επαγγελματικούς λόγους. Συνεδριακός τουρισμός, που γίνεται κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου, στο οποίο οι σύνεδροι στον εκτός του συνεδρίου χρόνο, έχουν τουριστικές δραστηριότητες. Τουρισμός εκθέσεων, κατά τον οποίο οι επισκέπτες μιας έκθεσης ταξιδεύουν από τον τόπο που ζουν και εργάζονται στον τόπο που γίνεται η έκθεση καιο στο περιθώριο της έκθεσης έχουν τουριστικές δραστηριότητες. Δ. Αθλητικός τουρισμός Είναι ο τουρισμός που έχει άμεση (αθλητές) ή έμμεση (θεατές) σχέση με τον αθλητισμό: Τουρισμός Παρακολούθησης Αθλητικών Γεγονότων, και αφορά τους θεατές που μετακινούνται για να παρακολουθήσουν μια αθλητική διοργάνωση, στο περιθώριο της οποίας κάνουν και τουρισμό. Προπονητικός Τουρισμός, που απευθύνεται σε ομάδες που ταξιδεύουν σε περιοχές με κατάλληλες υποδομές, στον ελεύθερο χρόνο των οποίων πραγματοποιούνται τουριστικές δραστηριότητες. Τουρισμός αθλημάτων υπαίθρου, φύσης, γηπέδων κ.α. (ορειβατικός, ιστιοπλοΐα, γκολφ, περιπατικός κ.α.), όπου οι τουρίστες ταξιδεύουν για να αθληθούν και παράλληλα κάνουν και διακοπές. Ε. Κοινωνικός τουρισμός Είναι το σύνολο των σχέσεων και διεργασιών που προκύπτουν από την επιδοτούμενη (κυρίως() από την πολιτεία, συμμετοχή στον τουρισμό κοινωνικών στρωμάτων με χαμηλό εισόδημα και αδυναμίες: Τουρισμός για άτομα με ειδικές ανάγκες, ο οποίος έχει τουριστική πελατεία άτομα με ειδικές ανάγκες και τους συνοδούς τους. Τουρισμός τρίτης ηλικίας, που αφορά τα άτομα που υπερβαίνουν τα 60 έτη ζωής (για τη χώρα μας) και γενικά άτομα που έχουν συνταξιοδοτηθεί. Οι τουρίστες της τρίτης ηλικίας είναι έμπειροι, ενημερωμένοι και απαιτητικοί τουρίστες. 17

Τουρισμός νέων. ΣΤ. Πολιτιστικός τουρισμός Είναι ο τουρισμός που έχει ως κύριο προϊόν την επαφή, γνωριμία, γνώση και απόλαυση του πολιτιστικού προϊόντος των τουριστικών προορισμών και των διαφόρων πολιτιστικών εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων (επισκέψεις μουσείων, αρχαιολογικών χώρων, β βιβλιοθηκών, παρακολούθηση συναυλιών, συμμετοχή σε πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως πανηγύρια, φεστιβάλ κ.λπ.): Θρησκευτικός τουρισμός, είναι η μορφή τουρισμού που δεν ακολουθεί την καλοκαιρινή εποχικότητα. Ακολουθεί αυστηρά το θρησκευτικό εορτολόγιο ανεξάρτητα από τις εποχές του έτους και τις καιρικές συνθήκες. Προσκυνηματικός τουρισμός, αφορά εκείνους που επιθυμούν να ταξιδεύσουν για να προσκυνήσουν σε σημαντικούς θρησκευτικούς τόπους. Μαθησιακός τουρισμός, είναι κάθε μορφή τουρισμού που έχει σαν τουριστικό προϊόν τη μάθηση ή που η τουριστική πελατεία της έχει θεσμική σχέση με τη μάθηση (εκπαιδευτικός τουρισμός, μαθητικός, σπουδαστικός, φοιτητικός τουρισμός, προσκοπικός τουρισμός). Ζ. Τουρισμός των καζίνων Οι τουρίστες των καζίνων δεν κάνουν τουρισμό με την γνωστή έννοια. Όσες ώρες δεν παίζουν στο καζίνο ξεκουράζονται (υποχρεωτικά σε ένα όμορφο περιβάλλον) μέχρι να ξαναπαίξουν. Αυτή η μορφή του τουρισμού θεωρείται η πιο συναλλαγματοφόρα μορφή για τις χώρες υποδοχής. Η. Παραθεριστική κατοικία Στην ουσία όταν μιλάμε για «παραθεριστική κατοικία» πρόκειται για τον «παραδοσιακό» ελληνικό τύπο της Β Κατοικίας ή αλλιώς του «εξοχικού σπιτιού». Σημαντικό ποσοστό ελληνικών νοικοκυριών διαθέτουν τουλάχιστον μία εξοχική κατοικία. Οι παραθεριστικές κατοικίες που προσφέρονται είναι κυρίως κατοικίες μέσα σε οργανωμένα οικιστικά συγκροτήματα. Πρόκειται για μεγάλο αριθμό κατοικιών συγκεντρωμένων σε έναν οικισμό σε σημαντικό βαθμό αυτόνομο. Υπάρχει προτίμηση προς αυτό το είδος κατοικιών διότι προσφέρει ανέσεις και ευκολίες, καθώς και υψηλού επιπέδου παροχές υπηρεσιών. Τέτοιες είναι η φύλαξη του οικιστικού συγκροτήματος, η συντήρηση του περιβάλλοντος χώρου, η δυνατότητα χρήσεως κοινόχρηστων χώρων, όπως πισίνα και άλλοι χώροι φυσικών δραστηριοτήτων και αναψυχής, μεγάλος χώρος πρασίνου κ.λπ. 18

Σήμερα στην Ελλάδα ο κλάδος της παραθεριστικής κατοικίας έχει ως εξής: «Ελεύθερη» παραθεριστική κατοικία Οργανωμένη παραθεριστική κατοικία (Ηγουμενάκης και Καβαρίτης, 2004) 2.1.4 ΠΡΟΒΟΛΗ ΚΑΙ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η προβολή και το μάρκετινγκ του τουριστικού προϊόντος αποτελεί πλέον έναν ξεχωριστό, ιδιαίτερα απαιτητικό κλάδο της τουριστικής πολιτικής. Η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, ο αυξανόμενος χωρικός ανταγωνισμός των τουριστικών προορισμών για ανάδειξη τους στις σχετικές ιεραρχίες και οι αλλαγές που έχουν επιφέρει οι τεχνολογικές εξελίξεις στον κλάδο καθιστούν τον σχεδιασμό της τουριστικής προβολής ιδιαίτερα σημαντικό. Επίσης, η ιδιαιτερότητα του τουριστικού προιοντος (καταναλώνεται τη στιγμή που παράγεται, είναι άυλο, δεν αποθηκεύεται, υπόκειται σε παράγοντες εποχικότητας, κ.λπ.) διαφοροποιούν την διαδικασία κατάρτισης σχεδίου μάρκετινγκ από άλλα εμπορικά προϊόντα και υπηρεσίες. (Λαγός, 2005). Το μάρκετινγκ τουριστικών προορισμών εντάσσεται στη νέα γενικότερη τάση για μάρκετινγκ τόπου (place marketing). Σύμφωνα με τον Kotler (1999), «το μάρκετινγκ τόπου αφορά στη διαδικασία του σχεδιασμού προκειμένου να ικανοποιήσει τις ανάγκες των αγορών-στόχων στις οποίες απευθύνεται. Μπορεί να είναι επιτυχημένο όταν ικανοποιούνται δύο παράμετροι: α) οι επιχειρήσεις και οι κάτοικοι αποκτούν ικανοποίηση από την κατανάλωση των αγαθών και των υπηρεσιών που ο τόπος τους παρέχει και β) οι προσδοκίες των αγορών-στόχων (επενδύσεις, επισκέπτες, κ.α.) ικανοποιούνται, στο βαθμό που τα αγαθά και οι υπηρεσίες που τους παρέχει ο τόπος είναι και αυτά που επιθυμούν να λάβουν». Ως τουριστικό μάρκετινγκ ορίζεται «η διαδικασία διοίκησης (management process) μέσω της οποίας οι οργανισμοί τουρισμού προσδιορίζουν τους τουρίστες της επιλογής τους, εν δυνάμει αλλά και δυνητικούς και επικοινωνούν με αυτούς για να εξακριβώσουν και να επηρεάσουν τις ανάγκες τους (needs), τις επιθυμίες τους (desires) και τα κίνητρα τους (motivations) σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο με απώτερο σκοπό τη διαμόρφωση για την άριστη ικανοποίηση του τουρίστα και τη μεγιστοποίηση των στόχων του οργανισμού». (Βασιλειάδης, 2003) Γενικοί στόχοι του μάρκετινγκ είναι (εκτός της αύξησης των κρατήσεων κ.ο.κ.) οι εξής: 19

Προσέλκυση νέων ομάδων-στόχων Διεύρυνση του μεριδίου σε συγκεκριμένες ομάδες στόχους Καλύτερος καταμερισμός των διανυκτερεύσεων σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές Προσέλκυση επισκεπτών που εντάσσονται σε συγκεκριμένη κατηγορία ηλικίας Βελτίωση της δομής των αφίξεων Διόρθωση της υπάρχουσας εικόνας Καλύτερη κατανομή στις αφίξεις μιας συγκεκριμένης κατηγορίας «στοχος» Ενίσχυση ενός ασθενούς παράγοντα, ο οποίος κρίνεται απαραίτητος για την πετυχημένη διαμόρφωση της εικόνας Καθορισμός κοινωνικών στόχων. Η τουριστική προβολή είναι ένα από τα πιο σημαντικά τμήματα της τουριστικής πολιτικής. Περιλαμβάνει συγκεκριμένους τρόπους και μεθοδολογία, όπως: Διαφήμιση με αφίσες Διανομή οδηγών φυλλαδίων και άλλων πληροφοριών Διοργάνωση Φεστιβάλ Διαφημίσεις στον Τύπο και άλλα ΜΜΕ Οργάνωση Εκδηλώσεων μεγάλης εμβέλειας Σλόγκαν και λογότυπα Ηλεκτρονική Διακίνηση Δεδομένων Δημόσιες Σχέσεις Branding. 2.1.5 E-TOURISM Ένα ειδικό εργαλείο μάρκετινγκ τουρισμού, με εντυπωσιακή άνοδο στην χρήση του, αποτελεί το διαδίκτυο. Η διαδικασία που συνδέει το internet με τον τουρισμό, έχει επικρατήσει να αναφέρεται ως e-tourism, υποκατηγορίες αυτής είναι τα e-booking, e- ticketing κ.ο.κ. Η αυξανόμενη χρήση του internet το καθιστά πρώτο μέσο ενημέρωσης αλλά και λήψης τελικής απόφασης, όσον αφορά τον τουρισμό. Το internet έδωσε τη δυνατότητα στους υποψήφιους τουρίστες να έχουν άμεση πρόσβαση στους παρόχους των υπηρεσιών, να συγκρίνουν τιμές, αλλά και να 20