ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 23: Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Αποσαφηνίζεται ότι τα ηθικά κριτήρια στη ζωή της Εκκλησίας εξετάζονται πάντοτε σε συνάρτηση με την πνευματική ωριμότητα των πιστών. Οι λύσεις των σύγχρονων προβλημάτων, όπως π.χ. του εθνοφυλετισμού, συνδέονται με κάποιες απαράβατες αρχές. Διαπιστώνεται ότι για την αντιμετώπιση των επίκαιρων προβλημάτων κάθε χριστιανική ομολογία εφαρμόζει τον δικό της τρόπο. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία οι τοποθετήσεις γίνονται με βάση το πνεύμα του Ευαγγελίου, της συγκατάβασης- οικονομίας και της ελευθερίας. 4
Περιεχόμενα ενότητας Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ. 5
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (1/15) Η χριστιανική ηθική φανερώνεται στη ζωή της Εκκλησίας. Είναι το ήθος της λατρείας της, που κινείται στον απεριόριστο χώρο της θείας αγάπης. Όσο περισσότερο ο άνθρωπος γνωρίζει την αγάπη του Θεού, τόσο περισσότερο τελειοποιείται στην ηθική. Και όσο τελειοποιείται στην ηθική, τόσο περισσότερο ζει και κινείται στην ελευθερία. Δεν υπάρχει αντικειμενική ηθική, ανεξάρτητη από το στάδιο της πνευματικής ωριμότητας των πιστών. Είναι γνωστό ότι και τα κριτήρια της ηθικής ζωής διαφέρουν ανάλογα με την πνευματική ωριμότητα των ανθρώπων. (φόβος, ελπίδα ανταμοιβής, αγάπη για το καλό). 6
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (2/15) Από την ιστορία της Εκκλησίας γνωρίζουμε ότι η στάση της Εκκλησίας σε ζητήματα ηθικής συμπεριφοράς διαφοροποιείται. Η διαφοροποίηση αυτή εξαρτάται από την πνευματική κατάσταση των πιστών και από το κοινωνικό περιβάλλον. Στους πνευματικά προχωρημένους πιστούς η Εκκλησία προβάλλει τον απόλυτο χαρακτήρα των ευαγγελικών επιταγών. Στους πνευματικά ανώριμους καταφεύγει στον φιλάνθρωπο χαρακτήρα τους. Από τους δυνατούς ζητάει την ακρίβεια. Στους ασθενείς εφαρμόζει την οικονομία. Γι αυτό και ο προσδιορισμός των επιτιμίων είναι ενδεικτικός. 7
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (3/15) Η φιλάνθρωπη στάση της Εκκλησίας δεν σημαίνει εγκατάλειψη ή παραθεώρηση του απόλυτου χαρακτήρα των ευαγγελικών απαιτήσεων και εντολών. Το Ευαγγέλιο του Χριστού δεν μπορεί να προσαρμόζεται στις απαιτήσεις του κόσμου. Ιδιαίτερα προκλητική για τη χριστιανική ηθική παρουσιάζεται η σύγχρονη παγκοσμιοποίηση, που προωθεί την ομογενοποίηση των ανθρώπων, η οποία απεργάζεται τον αφανισμό του προσώπου και την ισοπέδωση της ηθικής. Προτείνονται κάποιες γενικές αρχές ηθικής, που δημιουργούν την ψευδαίσθηση της κοινής συμφωνίας για την αντιμετώπιση των ηθικών προβλημάτων. (π.χ. περίπτωση βιοηθικής). 8
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (4/15) Η αλήθεια για την ορθή θεώρηση και αντιμετώπιση των προβλημάτων προκύπτει από τη ζωή της Εκκλησίας. Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν αναγνωρίζει ούτε αλάθητα άτομα, ούτε αλάθητες ομάδες. Αλάθητη είναι η συνείδηση της Εκκλησίας που κατευθύνεται από το Άγιο Πνεύμα. Η Αγία Γραφή και η Παράδοση της Εκκλησίας προσφέρουν τη βάση και τους δείκτες για την αντιμετώπιση των ηθικών προβλημάτων. Ειδικότερο ενδιαφέρον στην Αγία Γραφή παρουσιάζουν ο Δεκάλογος της Παλαιάς Διαθήκης και η επί του όρους Ομιλία του Κυρίου. Στην Παράδοση της Εκκλησίας προέχουν τα Δόγματα, οι ιεροί Κανόνες και οι θέσεις των αγίων. Για την αντιμετώπιση των καινοφανών προβλημάτων ακολουθεί την παραγωγική και αναλογική μέθοδο. 9
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (5/15) Η μεθοδολογία αυτή είναι απαραίτητη όχι μόνο για την αντιμετώπιση των καινοφανών ηθικών προβλημάτων, αλλά και για την επανεξέταση των παλαιών προβλημάτων, που σήμερα εμφανίζονται με νέες μορφές. Τέτοια προβλήματα σχετίζονται με την κοινωνική δικαιοσύνη, τη μετανάστευση, τη σχέση με το περιβάλλον. Η σωστή αντιμετώπιση των προβλημάτων της εποχής μας προϋποθέτει πολύπλευρη πληροφόρηση, συστηματική μελέτη, συνεργασία και προσευχή. 10
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (6/15) Ιδιαίτερη όμως σπουδαιότητα για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων έχει η παρουσία των αγίων στη ζωή της Εκκλησίας. Αν και δεν αποτελούν πρόσωπα αλάθητα, είναι οι ζωντανοί μάρτυρες της παρουσίας του Θεού. Ζώντας οι ίδιοι τα προβλήματα της εποχής τους, και αντιμετωπίζοντάς τα με τον φωτισμένο νου τους, βοηθούν την Εκκλησία και τους πιστούς να προχωρήσουν σε σωστές λύσεις. Αλλά και κάθε πιστός για να μπορέσει να τηρεί το θέλημα του Θεού χρειάζεται να εξετάζει υπεύθυνα τα πράγματα και να ζητά διαρκώς τη δύναμη και τον φωτισμό του Θεού. Επειδή όμως το έργο αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο χρειάζεται και η βοήθεια του πνευματικού πατέρα. 11
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (7/15) Η Ορθόδοξη Εκκλησία συνδυάζει την ενότητα με την πολλαπλότητα, την παραδοσιακή ταυτότητα με τον πρακτικό πλουραλισμό. Διατρέχει όμως και τον κίνδυνο της διασπάσεως ή της επικράτησης των τοπικών, εθνικών ή φυλετικών παραγόντων σε βάρος της εκκλησιαστικής ενότητας. Η καταδίκη του εθνοφυλετισμού από τη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης το 1872 απέτρεψε τον κίνδυνο της επικράτησης των τοπικών παραγόντων. Με τη μορφή της αποφεύγει δύο αποκλίσεις: 1. τη μεταβολή της χριστιανικής ηθικής σε νομική ηθική και 2. την καθιέρωση της κοινωνικής συμβατότητας ως ηθικού ιδεώδους. 12
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (8/15) Η Σύνοδος του έτους 1872 στην Κωνσταντινούπολη καταδίκασε τον φυλετισμό. Η απόφαση αυτή είναι πολύ σημαντική. Η Έκθεση της Επιτροπής χωρίζεται σε τρία βασικά τμήματα. 1. Το πρώτο αναφέρεται στο γεγονός ότι οι αποσκιρτήσαντες Βούλγαροι από την εξάρτηση της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως «αρχικήν ιδέαν έχουσι την αρχήν του φυλετισμού». 2. Στο δεύτερο τμήμα αναπτύσσεται η άποψη ότι η αρχή του φυλετισμού αντιβαίνει στην διδασκαλία του Ευαγγελίου και είναι εντελώς άγνωστη στην Εκκλησία του Χριστού, ανατρέπει δε το ιερό της πολίτευμα. 3. Και στο τρίτο τμήμα γίνεται λόγος για τις αντικανονικές ενέργειες που έγιναν από αυτούς που αποσκίρτησαν από την Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως. 13
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (9/15) Οι Πατέρες, που έχουν συνείδηση ότι ενεργούν ως φορείς της Παράδοσης, εμπνεόμενοι από την χάρη του αγίου Πνεύματος, καταδικάζουν τον φυλετισμό, «τουτέστι τας φυλετικάς διακρίσεις και τας εθνικάς έρεις και ζήλους και διχοστασίας εν τη του Χριστού Εκκλησία». Η Εκκλησία του Χριστού, όπως εκφραζόταν στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν στην πραγματικότητα υπερεθνική. Για τον φυλετισμό λέγεται ότι αποτελεί «καινήν τινα δόξαν». Δεν διστάζουν να χαρακτηρίσουν την Βουλγαρική Εξαρχία παρασυναγωγή και φυσικά τους εξαρχικούς ως «Σχισματικούς». Ο Συνοδικός αυτός όρος είναι πολύ σημαντικός για το ορθόδοξο ήθος. Δείχνει ότι η Εκκλησία δεν μπορεί να γίνει εθνική, δηλαδή από υπερεθνική να περιπέσει στον φυλετισμό. 14
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (10/15) Για την αντιμετώπιση των ηθικοκοινωνικών προβλημάτων κάθε χριστιανική ομολογία έχει τον δικό της τρόπο. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία προβάλλει τη θέση της ως τη μοναδική αυθεντία γι αυτό και δημιούργησε σοβαρές εσωτερικές διαταραχές και κάποιες προστριβές με άλλες χριστιανικές ομολογίες. Ο Προτεσταντισμός με την απουσία κάθε εκκλησιαστικής αυθεντίας, την αυτονόμηση της καθημερινής ζωής από την πίστη και την προσαρμογή της στα κοσμικά δεδομένα προκαλεί καταστάσεις που εντείνουν τις διαφωνίες μεταξύ των πιστών. Η Ορθόδοξη Εκκλησία αναγνωρίζει το ανεπανάληπτο του προσώπου, την ιδιαιτερότητα των λαών και των περιστάσεων, προσφέρει το ευαγγελικό μήνυμα με απλότητα και ελευθερία. Χωρίς να λησμονεί την ακρίβεια, εφαρμόζει την οικονομία. Χωρίς να σχετικοποιεί το απόλυτο, προβάλλει τον πλουραλισμό. 15
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (11/15) Ωστόσο παρόλο τον πλουραλιστικό της χαρακτήρα η Ορθόδοξη Εκκλησία στην εποχή μας παρουσιάζει κάποια ανεπάρκεια στο ζήτημα της αντιμετώπισης των ηθικών και κοινωνικών προβλημάτων. Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως για τα προβλήματα που δημιουργούνται με την εφαρμογή της νεότερης επιστήμης και τεχνολογίας. Πώς μπορεί να εξηγηθεί το φαινόμενο αυτό; Μια αιτία έχει να κάνει με την ιδιαίτερη κοινωνικοπολιτική κατάσταση που επικρατούσε στις περισσότερες ορθόδοξες χώρες. Από την άλλη πλευρά τα σύγχρονα προβλήματα προϋποθέτουν πολιτισμό πολύ διαφορετικό από το εκείνον που καλλιεργήθηκε στην ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. 16
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (12/15) Σ αυτόν τον τόσο διαφορετικό πολιτισμό ο άνθρωπος: Αγνοεί και περιφρονεί την ασκητική και ευχαριστιακή θεώρηση του κόσμου και της ζωής. Δεν βρίσκει νόημα στον πόνο και δεν βλέπει τον κόσμο ως δώρο του Θεού. Περιορίζεται στον εαυτό του και υποτάσσεται στις αισθήσεις του. Αναζητεί την ατομική του ευδαιμονία και γίνεται ανίκανος για κοινωνία και αγάπη. Υποδουλώνεται στον κόσμο και τον χρησιμοποιεί καταχρηστικά. Όλα αυτά είναι αντίθετα προς το ορθόδοξο πνεύμα. 17
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (13/15) Μια ακόμη λανθασμένη νοοτροπία που προέρχεται από τους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι ότι πολλοί ταυτίζουν την Εκκλησία με το ιερατείο ή την ιεραρχία. Μεγάλο δυναμικό του εκκλησιαστικού πληρώματος που θα μπορούσε να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των σύγχρονων προβλημάτων αγνοείται και παραμένει αναξιοποίητο. (συντηρητισμός και αυτοπεριορισμός στελεχών). Το ίδιο σημειώνεται και κατά την εκπροσώπηση της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον οικουμενικό χώρο. (συντηρητικές θέσεις). Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν είναι συντηρητική αλλά παραδοσιακή, οικουμενική και δυναμική. Η αλήθεια της Ορθοδοξίας είναι η αλήθεια του Ευαγγελίου της βασιλείας του Θεού. Και επειδή είναι αλήθεια ζωής είναι πάντα επίκαιρη. 18
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (14/15) Ο κύριος σκοπός της Εκκλησίας δεν είναι να προσφέρει στον κόσμο ωραίες ιδέες αλλά τη σωτηρία και την ανακαίνιση. Η Εκκλησία δέχεται ότι η δημιουργία είναι καλή λίαν, αλλά ταυτόχρονα όλα βρίσκονται στην κατάσταση της πτώσης. Οποιαδήποτε παραθεώρηση των αντιθέσεων αυτών οδηγεί σε αποτυχία. Αυτή τη μοίρα έχει κάθε ανθρώπινη προσπάθεια. Η λύση που προσφέρει η Εκκλησία τοποθετείται σε μια νέα προοπτική: στην προοπτική που δημιουργούν ο σταυρός και η ανάσταση του Χριστού. Η Εκκλησία δεν μπορεί να επιβάλλει τις θέσεις της με τη βία. Έχει όμως ευθύνη να φανερώσει την εσωτερική διάσταση των προβλημάτων και να παρουσιάσει τη λύση τους. 19
ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (15/15) Οι λύσεις των σύγχρονων προβλημάτων πρέπει να συνδέονται και με κάποιες απαράβατες αρχές όπως είναι: ο σεβασμός της αξίας του προσώπου, της ζωής, της ελευθερίας. Οι προσεγγίσεις και οι τοποθετήσεις της Εκκλησίας πρέπει να γίνονται: 1. Στο ευαγγελικό πνεύμα. Οφείλει σύμφωνα με την ευαγγελική αλήθεια να επισημαίνει στον άνθρωπο το «ἕν οὗ ἐστι χρεία». 2. Στο πνεύμα της συγκατάβασης και της οικονομίας. Έτσι μπορεί να εφαρμόζεται η ποιμαντική αποκλιμάκωση των απαιτήσεων στην περιοχή της ηθικής ζωής. Σήμερα που τα πάντα αμφισβητούνται είναι φυσικό η Εκκλησία να καταφεύγει στην οικονομία, όχι όμως να την κάνει και καθεστώς. 3. Στο πνεύμα της ελευθερίας. Η Εκκλησία δεν επιβάλλει τις θέσεις της στον κόσμο. Σκοπός της χριστιανικής ηθικής είναι να προβάλλει στον άνθρωπο δείκτες ζωής, δείκτες πορείας αλλά και δείκτες μετάνοιας και αυτοκριτικής. 20
Τέλος Ενότητας
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 22
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 23
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 24