ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ραγδαία αύξηση των εκφυλιστικών παθήσεων (παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, δυσλιπιδαιμία, αρτηριακή υπέρταση, καρδιαγγειακά νοσήματα) στη χώρα μας, που οδηγούν σε αύξηση της νοσηρότητας και της θνητότητας καθώς και του σχετικού κόστους περίθαλψης, έχουν κάνει επιτακτική για τη δημόσια υγεία, την ανάγκη δημιουργίας και εφαρμογής στρατηγικών παρέμβασης. Πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι το 1/3 των Ελλήνων είναι παχύσαρκοι, το 10% πάσχει από διαβήτη και το 1/3 παρουσιάζει αρτηριακή υπέρταση. Η Ελλάδα παρουσιάζει ακόμα έντονη αυξητική τάση καρδιαγγειακής νοσηρότητας και θνησιμότητας, σε αντίθεση με τις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες που εμφανίζουν μείωση, και αυτό οφείλεται κυρίως στην εγκατάλειψη του παραδοσιακού τρόπου διατροφής και διαβίωσης. Ο συνδυασμός δίαιτας και σωματικής δραστηριότητας μπορεί να μειώσει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο κατά περίπου 82%, ενώ η υγιεινή διατροφή από μόνη της κατά 60%. Πιο συγκεκριμένα και σε σχέση με τους παράγοντες κινδύνου, η κατάλληλη υγιεινή διατροφή μπορεί να μειώσει το σωματικό βάρος κατά περίπου 10% ή και περισσότερο κατά περίπτωση, την αρτηριακή πίεση κατά 10 mmhg, την LDL χοληστερόλη κατά 20%, ενώ σε συνδυασμό με τροποποίηση συμπεριφοράς μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 κατά 58% σύμφωνα με τα πορίσματα διεθνών μελετών. Στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος Ανάπτυξη της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και Προάσπιση της Δημόσιας Υγείας του πληθυσμού και με χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΣΠΑ 2007-2013), το τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας του Αλεξάνδρειου Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Θεσσαλονίκης (ΑΤΕΙΘ) υλοποιεί, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας, Παρεμβατικά Προγράμματα Διατροφικής Αγωγής, στους δήμους της Ελλάδας, για την αντιμετώπιση των Εκφυλιστικών Παθήσεων. Ο τίτλος του έργου είναι «Συμμαχία για την Υγεία-ΔΙΑΤΡΟΦΗ». Οι στρατηγικές παρέμβασης επικεντρώνονται στην προώθηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής με ορθές διατροφικές επιλογές. Δεδομένης της έλλειψης στοχευόμενων εθνικών προγραμμάτων διατροφικής αγωγής σε ενήλικες και υπερήλικες στην Ελλάδα, τα Παρεμβατικά αυτά Προγράμματα Διατροφικής Αγωγής περιλαμβάνουν στοχευόμενες δράσεις διατροφικής αγωγής ενηλίκων και υπερηλίκων με εκφυλιστικές παθήσεις, οι οποίες και έχουν σχεδιαστεί βάσει δοκιμασμένων παρεμβάσεων σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα στοχεύουν στη βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής του πάσχοντα από τις παθήσεις αυτές, αλλά και του υγιή -σε επίπεδο πρόληψηςπληθυσμού. Οι αναμενόμενες θετικές επιπτώσεις συνοψίζονται στη μείωση της νοσηρότητας και του σχετικού κόστους περίθαλψης ατόμων με εκφυλιστικές παθήσεις, λόγω της βελτίωσης της διατροφής τους. Στα πλαίσια του προγράμματος αυτού οι επιστημονικοί συνεργάτες του προγράμματος, αφού έλαβαν υπόψη τους τη διεθνή βιβλιογραφία, συνέγραψαν το παρόν φυλλάδιο που απευθύνεται στην επιστημονική κοινότητα αλλά και σε όλο τον Ελληνικό πληθυσμό ελπίζοντας να βοηθήσει στην ενημέρωση αλλά και στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σωστή διατροφική αντιμετώπιση των υπερλιπιδαιμιών. Το παρόν έντυπο χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΣΠΑ 2007-2013). Μαρία Χασαπίδου Καθηγήτρια Διατροφής και Διαιτολογίας ΑΤΕΙΘ > 3
Ενημερωτικός οδηγός για τη διατροφική αντιμετώπιση των υπερλιπιδαιμιών Πρόγραμμα «Συμμαχία για την Υγεία-ΔΙΑΤΡΟΦΗ» Επιστημονικά Υπεύθυνη του Προγράμματος: Μαρία Χασαπίδου Καθηγήτρια Διατροφής και Διαιτολογίας ΑΤΕΙΘ Καθηγητής Βιοστατιστικής-Επιδημιολογίας: Δημοσθένης Παναγιωτάκος Συγγραφείς των εντύπων: Θεμιστοκλής Τζώτζας, Αντώνης Πολυμέρης, Κωνσταντίνος Μιχαλάκης, (Ιατροί Ενδοκρινολόγοι) Αλεξάνδρα Κουλούρη, Κωνσταντίνα Παπαδημητρίου, Σουζάνα Παπαδοπούλου (Διαιτολόγοι- Διατροφολόγοι) Φιλολογική επιμέλεια εντύπων: Παναγιώτα Καραγιάννη Επιστημονικοί συνεργάτες Ιατροί: Θεμιστοκλής Τζώτζας, Αντώνης Πολυμέρης, Κωνσταντίνος Μιχαλάκης Διαιτολόγοι Διατροφολόγοι: Αγγελική Ασημακοπούλου, Γιώργος Χαραλαμπίδης, Δήμητρα Σιτζάνη, Ειρήνη Ευσταθοπούλου, Ελένη Αλεξίου, Ιωάννης Κάλφας, Αγγελική Περσυνάκη, Αλεξάνδρα Κουλούρη, Δημήτριος Λουλούδης, Διονύσης Μπαρμπάκας, Κωνσταντίνα Εξαρχοπούλου, Κωνσταντίνα Παπαδημητρίου, Κωνσταντίνος Πετρόπουλος, Ρούλα Χριστοπούλου, Σουζάνα Παπαδοπούλου, Χριστίνα Αδαμοπούλου Ψυχολόγος: Δάφνη Κακλαμάνου Πληροφορικός: Ιωάννης Πάγκαλος Οικονομολόγος: Ευαγγελία-Ελένη Παγκάλου Διοικητικά Υπεύθυνη: Κατερίνα Πλιάκου 4 <
ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΥΠΕΡΛΙΠΙΔΑΙΜΙΕΣ Πότε μιλάμε για υπερλιπιδαιμία; Πόσο συχνή είναι; Πώς γίνεται η διάγνωσή της; Υπερλιπιδαιμία έχουμε όταν αυξάνει στο αίμα η χοληστερίνη, τα τριγλυκερίδια ή και τα δύο. Η χοληστερίνη είναι ένα είδος λιπιδίου που κυκλοφορεί στο αίμα και αποτελεί απαραίτητο συστατικό της μεμβράνης των κυττάρων. Παίζει πρωταρχικό ρόλο στο σχηματισμό των περισσότερων ορμονών καθώς και ορισμένων βιταμινών. Το λιπίδιο αυτό κυκλοφορεί στο αίμα σε δύο μορφές. Η μία μορφή έχει την τάση να ενσωματώνεται στο τοίχωμα των αγγείων και σταδιακά να προκαλεί απόφραξη. Αυτή είναι η LDL χοληστερίνη (ή «κακή» χοληστερίνη). Η άλλη μορφή καθαρίζει και προστατεύει τα αγγεία και την ελαστικότητά τους και λέγεται HDL (ή «καλή» χοληστερίνη). Τα τριγλυκερίδια είναι τα κυρίως λίπη που παίρνουμε από τις τροφές και που χρησιμοποιεί ο οργανισμός ως αποθήκη ενέργειας για τις καύσεις. Αν και τα λιπίδια είναι απαραίτητα στον οργανισμό, όταν ξεπεράσουν κάποια όρια στο αίμα και εμφανιστεί υπερλιπιδαιμία, τότε αρχίζουν να προκαλούν βλάβες κυρίως στα αγγεία, οι οποίες είναι γνωστές ως αθηρωμάτωση ή αρτηριοσκλήρυνση. Τα όρια αυτά ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία και το φύλο αλλά κατά μέσο όρο είναι 200 mg/dl για την χοληστερίνη, 130 για την LDL και 150mg/dl για τα τριγλυκερίδια. Επίσης, όταν η HDL είναι κάτω από 50 στις γυναίκες και κάτω από 40 mg/dl στους άνδρες τότε ο κίνδυνος για αθηρωμάτωση αυξάνει ακόμη παραπάνω. Στη χώρα μας υπολογίζεται ότι το 25-30% των Ελλήνων παρουσιάζει κάποιου βαθμού υπερλιπιδαιμία. Οι υπερλιπιδαιμίες ευθύνονται για το 30% των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται οι φυσιολογικές τιμές των διαφόρων λιπιδίων. Φυσιολογικά όρια των λιπιδίων Λιπίδια Χοληστερίνη Τριγλυκερίδια HDL LDL Φυσιολογικά όρια έως 200 mg/dl έως 150 mg/dl πάνω από 40 mg/dl (άνδρες) πάνω από 50 mg/dl (γυναίκες) έως 130 mg/dl > 5
6 < Ενημερωτικός οδηγός για τη διατροφική αντιμετώπιση των υπερλιπιδαιμιών Ποιες είναι οι συχνότερες αιτίες που προκαλούν υπερλιπιδαιμία; Τα σημαντικότερα αίτια της υπερλιπιδαιμίας είναι η κακή διατροφή και η παχυσαρκία. Η αυξημένη πρόσληψη κορεσμένων λιπών, ζωικής κυρίως προέλευσης, οδηγεί σε αύξηση της χοληστερίνης, ενώ τα πολυακόρεστα τα οποία περιέχονται στα ψάρια και στις φυτικές τροφές, οδηγούν σε μείωση της χοληστερίνης. Τα μονοακόρεστα (κύρια πηγή των οποίων είναι το ελαιόλαδο), καθώς και τα ω-3 λιπαρά οξέα που υπάρχουν στα λιπαρά ψάρια, προκαλούν μείωση της ολικής χοληστερίνης και αύξηση της προστατευτικής HDL χοληστερίνης, επομένως δρουν θετικά έναντι των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Τα φρούτα, τα λαχανικά και τα δημητριακά δεν περιέχουν χοληστερόλη. Λαοί όπως οι Γιαπωνέζοι και οι Εσκιμώοι που τρέφονται κυρίως με ψάρια και χορταρικά, παρουσιάζουν σπανιότερα υπερλιπιδαιμίες. Η μεσογειακή διατροφή αποτελεί ιδανικό μοντέλο διατροφής για έλεγχο της υπερλιπιδαιμίας λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε ελαιόλαδο, ψάρια, λαχανικά και φρούτα. Η παχυσαρκία επηρεάζει αρνητικά όλα τα λιπίδια: αυξάνει τη χοληστερίνη, την LDL και τα τριγλυκερίδια και ελαττώνει την καλή χοληστερίνη. Τις περισσότερες φορές όμως, αρκεί έστω και μικρή απώλεια βάρους για να βελτιωθούν σημαντικά τα λιπίδια. Άλλη αιτία υπερλιπιδαιμίας είναι η κληρονομικότητα. Οι κληρονομικές υπερλιπιδαιμίες είναι σπάνιες, περίπου 1/500 άτομα, αλλά δυστυχώς πολύ σοβαρές διότι αρχίζουν να βλάπτουν τα αγγεία από την παιδική ακόμη ηλικία. Παθήσεις που ευθύνονται για αύξηση των λιπιδίων είναι o σακχαρώδης διαβήτης, ο υποθυρεοειδισμός, η νεφρική και ηπατική ανεπάρκεια. Ακόμη, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και κάποια φάρμακα (κορτιζόνη, αντισυλληπτικά) είναι παράγοντες που συντελούν επίσης στην αύξηση των λιπιδίων. Πού βλάπτουν οι υπερλιπιδαιμίες ; Οι υπερλιπιδαιμίες προκαλούν βλάβες σε όλα τα αγγεία του σώματος και κυρίως στις αρτηρίες της καρδιάς, του εγκεφάλου και των κάτω άκρων. Η αυξημένη χοληστερίνη συγκεντρώνεται στο τοίχωμα των αρτηριών, συσσωρεύεται και σχηματίζει πλάκες, στενεύει σιγά-σιγά τον αυλό τους και δημιουργεί αυτό που ονομάζουμε αρτηριοσκλήρυνση.
Όταν τελικά φράζουν τα αγγεία της καρδιάς προκαλείται το έμφραγμα, όταν φράζουν τα αγγεία του εγκεφάλου έχουμε εγκεφαλικό επεισόδιο, ενώ σε περίπτωση απόφραξης των αγγείων των ποδιών προκαλείται αποφρακτική αρτηριοπάθεια κάτω άκρων. Η μείωση της χοληστερίνης ελαττώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών επεισοδίων κατά 30%. Ειδικότερα, έχει υπολογισθεί ότι μείωση της χοληστερίνης κατά 1% μειώνει τα αγγειακά επεισόδια κατά 2-3%. Τα υψηλά τριγλυκερίδια προκαλούν και αυτά αρτηριακές βλάβες αλλά μάλλον σπανιότερα. Συχνά δημιουργούν μικροενοχλήσεις στο πεπτικό σύστημα όπως δυσπεψία, αίσθημα βάρους, υπνηλία μετά το γεύμα, ενώ όταν συσσωρεύονται στο συκώτι έχουμε τη λιπώδη διήθηση του ήπατος. Αν αυξηθούν πολύ (πάνω από 1000 mg/ dl) υπάρχει κίνδυνος να βλάψουν το πάγκρεας και να προκαλέσουν παγκρεατίτιδα, μία σοβαρή πάθηση που μπορεί να είναι και θανατηφόρος. Η «καλή» HDL χοληστερίνη μεταφέρει και καθαρίζει την κακή LDL χοληστερίνη από τα αγγεία, με αποτέλεσμα να προστατεύει τον οργανισμό από την αρτηριοσκλήρυνση. Ένας λόγος για τον οποίο οι γυναίκες παθαίνουν λιγότερα εμφράγματα από τους άνδρες, τουλάχιστον πριν από την ηλικία των 50 χρονών, είναι ότι λόγω των ορμονών τους έχουν υψηλότερη HDL. Ποιοι άλλοι παράγοντες ευθύνονται για την αρτηριοσκλήρυνση, εκτός από τα λιπίδια; Η αρτηριακή υπέρταση, το κάπνισμα, η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης, η καθιστική ζωή και το άγχος είναι παράγοντες που προκαλούν επίσης αρτηριοσκλήρυνση. Αυτοί ονομάζονται και παράγοντες κινδύνου διότι όσο περισσότερους συγκεντρώνει ένα άτομο τόσο μεγαλύτερο κίνδυνο έχει να πάθει πρώιμη αρτηριοσκλήρυνση. Πιο συγκεκριμένα: η αρτηριακή υπέρταση βλάπτει όλα τα αγγεία αλλά κυρίως αυτά του εγκεφάλου. Το κάπνισμα τσιγάρου σε μεγάλες ποσότητες είναι επίσης καταστροφικό και προκαλεί μεγάλες βλάβες στα αγγεία της καρδιάς αλλά και των ποδιών. Ο σακχαρώδης διαβήτης όχι μόνο δεν «γλυκαίνει» την ζωή μας αλλά τη δηλητηριάζει. Ακόμη και ο ήπιος διαβήτης, αν παραμένει για χρόνια ανεξέλεγκτος, μπορεί να φράξει όλα τα αγγεία, μικρά και μεγάλα. Η παχυσαρκία ιδίως η κοιλιακού τύπου, δηλαδή η συγκέντρωση υπερβολικής ποσότητας λίπους > 7
Ενημερωτικός οδηγός για τη διατροφική αντιμετώπιση των υπερλιπιδαιμιών στο σώμα, «κουράζει» τις αρτηρίες από μόνη της αλλά και συνοδεύεται από αύξηση των άλλων παραγόντων κινδύνου όπως λιπιδίων, υπέρτασης, διαβήτη. Επιπλέον, προκαλεί πολλά άλλα προβλήματα στην αναπνοή, στο στομάχι, στο ήπαρ, στα κόκκαλα, στις αρθρώσεις. Παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα αποτελούν και δύο φαινόμενα της σύγχρονης κοινωνίας μας: η καθιστική ζωή και το καθημερινό άγχος. Πότε πρέπει να πάρουμε φάρμακα για την υπερλιπιδαιμία ; Τις περισσότερες φορές η υπερλιπιδαιμία διορθώνεται, αρκεί κανείς να προσαρμόζεται στην υπολιπιδαιμική δίαιτα (βλέπε παρακάτω). Όταν όμως η χοληστερίνη ή τα τριγλυκερίδια είναι πολύ αυξημένα, όπως συμβαίνει στις κληρονομικές υπερλιπιδαιμίες, ή η δίαιτα από μόνη της δεν μπορεί να μειώσει τα λιπίδια στα επιθυμητά όρια, τότε τα φάρμακα κρίνονται απαραίτητα. Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια έχουν ανακαλυφθεί πολύ αποτελεσματικά χάπια, τα οποία όμως πρέπει να χορηγούνται μόνο από ειδικούς γιατρούς και με την προϋπόθεση ότι ο ασθενής θα παρακολουθείται τακτικά. Τα πιο αποτελεσματικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται για να ελαττωθεί η χοληστερίνη ονομάζονται στατίνες. Τα φάρμακα αυτά μειώνουν την παραγωγή της χοληστερίνης από το συκώτι κατά 30-50%, ενώ παράλληλα ελαττώνουν και την αρτηριοσκλήρυνση στα αγγεία του σώματος. Άλλα φάρμακα που ελαττώνουν τη χοληστερίνη είναι η εζετιμίμπη και οι ρητίνες. Για τη μείωση των τριγλυκεριδίων χρησιμοποιούνται οι φιμπράτες, το νικοτινικό οξύ και τα ω 3 -λιπαρά οξέα σε συμπυκνωμένη κάψουλα. Τα υπολιπιδαιμικά φάρμακα πρέπει να συνοδεύονται πάντοτε από την κατάλληλη δίαιτα, διαφορετικά δεν έχουν ουσιαστικό αποτέλεσμα. Όταν ξεκινήσει η φαρμακευτική θεραπεία πρέπει συνήθως να λαμβάνεται συνεχώς και εφόρου ζωής, διότι εάν διακοπεί τα λιπίδια θα αυξηθούν και πάλι. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται τα κυριότερα υπολιπιδαιμικά φάρμακα και η επίδραση τους στα λιπίδια. 8 <
Τα υπολιπιδαιμικά φάρμακα Στατίνη Ρητίνες Εζετιμίμπη Φιμπράτες Ω3-λιπαρά οξέα Μείωση χοληστερίνης Μείωση χοληστερίνης Μείωση χοληστερίνης Μείωση τριγλυκεριδίων, αύξηση HDL Μείωση τριγλυκεριδίων Ποιοί πρέπει να ελέγχονται για υπερλιπιδαιμία και ποιά λιπίδια πρέπει να μετράμε; Κάθε άτομο με ιστορικό υπερλιπιδαιμίας ή καρδιαγγειακής νόσου σε πρώιμη ηλικία στους γονείς του πρέπει να μετρήσει τα λιπίδια του αίματος. Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις σοβαρής κληρονομικής επιβάρυνσης (χοληστερίνη σε συγγενείς πρώτου βαθμού πάνω από 300mg/dl), ο έλεγχος πρέπει να γίνεται από την πρώτη παιδική ηλικία. Επίσης, άτομα που παρουσιάζουν ταυτόχρονα έναν ή περισσότερους άλλους παράγοντες κινδύνου όπως κάπνισμα, αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη και παχυσαρκία ιδίως κοιλιακού τύπου, πρέπει να ελέγχονται και για τα λιπίδια τους. Οι μετρήσεις πρέπει να γίνονται σε κατάσταση νηστείας από 12ωρου και είναι: χοληστερίνη, τριγλυκερίδια, HDL, LDL χοληστερίνη. Τελικά τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατέψουμε τα αγγεία μας και να μην πάθουμε αρτηριοσκλήρυνση ; Ο καλύτερος τρόπος είναι να καταπολεμούμε έναν-έναν τους εχθρούς των αγγείων, δηλαδή τους παράγοντες κινδύνου με υγιεινή, μεσογειακού τύπου διατροφή και καθημερινή σωματική δραστηριότητα. Υπερλιπιδαιμία και Διατροφή: Οι συμβουλές του διαιτολόγου Η υγιεινή διατροφή βοηθάει όχι μόνο στη μείωση των λιπιδίων αλλά καταπολεμά άμεσα και τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Ορισμένες φορές είναι αρκετό να χάσει κάποιος βάρος τρώγοντας απ όλα αλλά λιγότερο, για να διαπιστώσει με ευχάριστη έκπληξη ότι τα λιπίδια βελτιώνονται σημαντικά. Μεγάλο ρόλο παίζουν τα λίπη που καταναλώνουμε. Αρχικά > 9
Ενημερωτικός οδηγός για τη διατροφική αντιμετώπιση των υπερλιπιδαιμιών 10 < πρέπει να αποφεύγονται τα κεκορεσμένα λίπη των ζωικών τροφών ( λιπαρά κρέατα, αλλαντικά, λιπαρά τυριά, πλήρες γάλα, βούτυρο), αλλά και τα συσκευασμένα τρόφιμα που περιέχουν υδρογονωμένα λίπη (trans λιπαρά), όπως μπισκότα, κέικ, τσουρέκια, καθώς και τα έτοιμα φαγητά ταχυφαγείων (fast food). Αντίθετα, τα μονοακόρεστα λίπη (ελαιόλαδο) είναι ωφέλιμα και μειώνουν τη χοληστερίνη. Ειδικά τα ψάρια, είτε είναι άπαχα (μπακαλιάρος, τσιπούρα, λαβράκι, γλώσσα, μπαρμπούνι), είτε λιπαρά (σκουμπρί, σολομός, τόνος, σαρδέλα, ρέγγα, κ.λ.π.) είναι πολύ υγιεινά και βοηθούν και στην καλή ροή του αίματος. Τροφές που περιέχουν πολλή χοληστερίνη όπως το αυγό, το συκώτι, τα μυαλά, τα εντόσθια, τα οστρακοειδή πρέπει να τρώγονται αραιά και σε μικρές ποσότητες. Τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν ορισμένα τρόφιμα όπως μαργαρίνες, γάλατα και γιαούρτια εμπλουτισμένα σε φυτικές στερόλες και στανόλες, που βοηθούν στη μείωση της χοληστερίνης. Πράγματι, έχει βρεθεί ότι όταν οι φυτικές στερόλες καταναλώνονται σε ποσότητα περί τα 2 γρ. ημερησίως, μειώνουν τη χοληστερίνη κατά περίπου 5-10%. Ιδιαίτερα ωφέλιμες είναι και οι τροφές που περιέχουν πολλές φυτικές ίνες : φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, όσπρια και ξηροί καρποί (ιδίως καρύδια και αμύγδαλα). Επιπλέον, τα φρούτα και τα λαχανικά είναι πλούσια και σε αντιοξειδωτικές ουσίες και ελαττώνουν την αθηρωμάτωση των αγγείων. Όσο για τα οινοπνευματώδη ποτά, καλό είναι να αποφεύγονται διότι παχαίνουν και σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να βλάψουν και το συκώτι. Βέβαια, αν το πρόβλημα είναι μόνο η υψηλή χοληστερίνη και όχι τα υψηλά τριγλυκερίδια, 1 ποτηράκι κρασί για τις γυναίκες και 2 ποτηράκια για τους άντρες την ημέρα έχει αποδειχθεί ότι κάνουν καλό. Ιδανικό μοντέλο για τη μείωση της υπερλιπιδαιμίας αποτελεί η μεσογειακού τύπου διατροφή (βλέπε παρακάτω). Για την ελάττωση των τριγλυκεριδίων απαιτούνται κάποια ιδιαίτερα διατροφικά μέτρα. Στην περίπτωση αυτή, η απώλεια βάρους ακόμη και μετρίου βαθμού συμβάλλει πάρα πολύ στη μείωση των τριγλυκεριδίων. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι σταδιακή απώλεια 10 κιλών ελαττώνει τα τριγλυκερίδια κατά 30%, τη χοληστερίνη κατά 10% και αυξάνει την HDL κατά 8%. Εκτός από τη μείωση των λιπαρών, ευεργετική δράση έχει και ο περιορισμός των
υδατανθράκων, ιδίως αυτών που απορροφώνται γρήγορα όπως η ζάχαρη, το μέλι, τα γλυκά, τα αναψυκτικά. Οι αμυλούχοι υδατάνθρακες που περιέχονται στο ρύζι, στα μακαρόνια, στις πατάτες και στα όσπρια επιτρέπονται αλλά σε μέτρια ποσότητα. Αντίθετα, τροφές πλούσιες σε ω 3 -λιπαρά (π.χ λιπαρά ψάρια) ελαττώνουν σημαντικά τα τριγλυκερίδια. Τέλος, μην ξεχνάμε ότι τα οινοπνευματώδη ποτά ακόμα και σε ελάχιστη ποσότητα μπορούν να αυξήσουν πολύ τα τριγλυκερίδια. Η άσκηση βελτιώνει όλα τα λιπίδια του αίματος και αυξάνει σημαντικά την προστατευτική HDL χοληστερίνη, οπότε συστήνεται για όλες τις ηλικίες. Για να έχει αποτέλεσμα πρέπει να γίνεται τουλάχιστον 5-6 φορές την εβδομάδα για 30 λεπτά και με τέτοιο τρόπο ώστε το άτομο να ανεβάσει παλμούς και να ιδρώσει. Ιδανικές δραστηριότητες για τη μείωση των λιπιδίων είναι το περπάτημα, το τρέξιμο, το ποδήλατο και το κολύμπι. Η σωματική δραστηριότητα εκτός από την υπερλιπιδαιμία βοηθάει επίσης στη μείωση της αρτηριακής πίεσης, του σακχάρου, στη ρύθμιση του σωματικού βάρους και γενικότερα στην αποφυγή των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Διαιτητικές συμβουλές για άτομα με αυξημένα λιπίδια Τρόφιμα Επιτρέπονται Απαγορεύονται Λίπη & έλαια Κρέας Ψάρια και θαλασσινά Ελαιόλαδο, ηλιέλαιο, καλαμποκέλαιο, σογιέλαιο (προτίμηση στο ελαιόλαδο) Κοτόπουλο, (χωρίς πέτσα) γαλοπούλα, κουνέλι, κυνήγι μοσχάρι, ζαμπόν (άπαχα) Βούτυρο, βοδινό και χοιρινό λίπος, φοινικέλαιο, καρυδέλαιο, μαργαρίνη, υδρογονωμένα λίπη και έλαια Τα λιπαρά μέρη και η πέτσα. Αρνί, χοιρινό, αλλαντικά, εντόσθια Παστά, τηγανισμένα ψάρια. Σπάνια: Ψάρι κάθε είδους οστρακοειδή (φρέσκο ή κατεψυγμένο) (μύδια, στρείδια κλπ.), γαρίδες, αστακοί, καβούρια, αυγοτάραχο > 11
Ενημερωτικός οδηγός για τη διατροφική αντιμετώπιση των υπερλιπιδαιμιών Τρόφιμα Επιτρέπονται Απαγορεύονται Γάλα Γάλα άπαχο, γιαούρτι & γαλακτοκομικά άπαχο, τυριά άπαχα (μυζήθρα, ανθότυρο) Αυγά Φρούτα Λαχανικά Όσπρια Δημητριακά Οινοπνευματώδη ποτά Ροφήματα Διάφορα Μόνο ασπράδι Όλα τα φρούτα Όλα τα φρέσκα και κατεψυγμένα λαχανικά Επιτρέπονται όλα (είναι ιδιαίτερα πλούσια σε πρωτεΐνες και φυτικές ίνες) Πλήρες γάλα, πλήρες γιαούρτι, κρέμα γάλακτος, παγωτό, λιπαρά τυριά (φέτα και κίτρινα τυριά) Οι κρόκοι των αυγών (έως 2 την εβδομάδα) Φρούτα με ζάχαρη ( πχ κομπόστες) Τηγανητά (πατάτες, κολοκυθάκια κλπ.) Ψωμί, ζυμαρικά, ρύζι, Ψωμιά που έχουν σε μέτριες ποσότητες και αυγά σαν κύριο κατα προτίμηση ολικής συστατικό τους, άλεσης κρουασάν, μπατόν σαλέ, μπριός Κρασί και μπύρα 1-2 ποτήρια την ημέρα. Καφές τσάι 2-3 ποτήρια την ημέρα, κακάο, χυμοί φρέσκων φρούτων Αρωματικά: κρεμμύδι, σκόρδο, βασιλικός, μαϊντανός, ρίγανη. Καρυκεύματα:πιπέρι, μοσχοκάρυδο, μουστάρδα. Ξηροί καρποί (καρύδια, αμύγδαλα) Κρασί και μπύρα σε μεγάλες ποσότητες, άλλα ποτά (ουίσκι, ούζο, βότκα κλπ.). Σοκολάτα ρόφημα, ζαχαρούχοι χυμοί, αναψυκτικά με μέτρο Μαγιονέζα, σάλτσες, ζάχαρη, σαντιγί, σοκολάτες, γλυκά με πολλά λίπη 12 <
Γενικoί κανόνες για την πρόληψη και θεραπεία των υπερλιπιδαιμιών Μείωσε το σύνολο των θερμίδων που προσλαμβάνεις την ημέρα αν είσαι υπέρβαρος Διατήρησε φυσιολογικό σωματικό βάρος Απόφυγε τα ζωικά λίπη Ελάττωσε τη χοληστερίνη των τροφών (αυγά, οστρακοειδή, συκώτι) Αύξησε τα μονοακόρεστα λιπαρά (κυρίως από το ελαιόλαδο) Ψάξε για τα ωμέγα -3 λιπαρά (λιπαρά ψάρια 1-2 φορές την εβδομάδα) Προτίμησε τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες Άπαχο κρέας (με μέτρο) Αντί για τυρί φέτα και κίτρινα τυριά προτίμησε μυζήθρα και ανθότυρο 1-2 αυγά την εβδομάδα Μην ξεχνάς τα όσπρια (1-2 φορές την εβδομάδα) Να τρως πολλά λαχανικά και φρούτα Απόφυγε εντόσθια, παχιά κρέατα, τυποποιημένα προϊόντα, αλλαντικά Μαγείρευε τα φαγητά σου βραστά, στο φούρνο, στη σχάρα, στον ατμό Το μοντέλο της Μεσογειακής διατροφής Μεγάλες κλινικές και επιδημιολογικές μελέτες των τελευταίων δεκαετιών, όπως για παράδειγμα η μελέτη στη Lyon της Γαλλίας, επιβεβαίωσαν την ευεργετική επίδραση της Μεσογειακής δίαιτας στην υπερλιπιδαιμία και στα καρδιαγγειακά νοσήματα. Επιπλέον, έδειξαν ότι η Μεσογειακή δίαιτα συντελεί και στην πρόληψη άλλων σοβαρών παθήσεων, όπως του καρκίνου, της υπέρτασης, του σακχαρώδη διαβήτη και της παχυσαρκίας. Κατά συνέπεια παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της υγείας και στην επίτευξη μακροζωίας. Οι ευεργετικές ιδιότητες του ελαιόλαδου, βασικού τροφίμου της Μεσογειακής δίαιτας, οφείλονται στην υψηλή περιεκτικότητα του τόσο σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα όσο και σε αντιοξειδωτικές ουσίες. Τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, όπως αυτά που περιέχονται στο ελαιόλαδο, μειώνουν τη συγκέντρωση της ολικής χοληστερίνης, καθώς και της κακής LDL χοληστερίνης. Επίσης, η > 13
Ενημερωτικός οδηγός για τη διατροφική αντιμετώπιση των υπερλιπιδαιμιών κατανάλωση ελαιόλαδου οδηγεί σε μείωση της οξείδωσης της LDL, λόγω των αντιοξειδωτικών ουσιών που περιέχει. Επιπρόσθετα, τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα αυξάνουν τα επίπεδα της HDL χοληστερίνης περισσότερο από τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και τους υδατάνθρακες. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι το ελαιόλαδο ευνοεί τον ταχύτερο καταβολισμό των λιπών μετά τα γεύματα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της Μεσογειακής δίαιτας είναι η μεγάλη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών. Τα αποτελέσματα επιδημιολογικών μελετών έχουν δείξει τη σύνδεση μεταξύ της αυξημένης κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών και της μειωμένης εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων και καρκίνου, κυρίως λόγω της περιεκτικότητάς τους σε αντιοξειδωτικές ουσίες (βιταμίνη C, β-καροτίνη, φλαβονοειδή κ.α.). Στοιχεία που προέκυψαν από πρόσφατες έρευνες έδειξαν τη σχέση ομοκυστεΐνης και στεφανιαίας νόσου. Η μείωση των επιπέδων της ομοκυστεΐνης στο αίμα επιτυγχάνεται με την αυξημένη πρόσληψη φυλλικού οξέος που βρίσκεται κυρίως στα λαχανικά. Για όλους τους παραπάνω λόγους, η Μεσογειακή δίαιτα θεωρείται σήμερα ως μια ισορροπημένη, διατροφικά επαρκής δίαιτα, διαθέτοντας όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που συντελούν στη διατήρηση της υγείας και στην πρόληψη πολλών εκφυλιστικών παθήσεων. Ωστόσο, έρευνες στον ελληνικό πληθυσμό δείχνουν ότι η παραδοσιακή Μεσογειακή δίαιτα εγκαταλείπεται σταδιακά. Οι μεταβολές αυτές στο διαιτολόγιο των Ελλήνων ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την παρατηρούμενη αύξηση των καρδιαγγειακών νοσημάτων στη χώρα μας. Θα πρέπει λοιπόν να κατανοηθεί ο ρόλος του υγιεινού τρόπου ζωής στην προστασία από τις υπερλιπιδαιμίες και τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Να γίνεται επιλογή τροφίμων χαμηλής ενεργειακής πυκνότητας, ελέγχοντας πάντα τη διατροφική επισήμανσή τους. Τέλος, είναι ανάγκη να δοθεί σημασία στην αντιμετώπιση και των άλλων καρδιομεταβολικών παραγόντων κινδύνου, όπως είναι η διακοπή του καπνίσματος, η μείωση της αρτηριακής πίεσης και του σακχάρου και η ελάττωση του σωματικού βάρους. 14 <
Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο