Το νερό σου, η ζωή σου Κάνε βουτιά στο διάλογο

ΕΝΕΡΓΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ Το νερό σου, η ζωή σου Κάνε βουτιά στο διάλογο Περίληψη Συνεδρίου 2 ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο για το Νερό 2-3 Απριλίου 2009 Αίθουσα Alcide Gasperi, 2 ος όροφος Charlemagne Building Rue de la Loi 170 1040 Βρυξέλλες Βέλγιο http://water.europa.eu/participate EL

1. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ Το 2009 είναι µια σηµαντική χρονιά για την Ευρωπαϊκή πολιτική υδάτων. Η Οδηγία-Πλαίσιο περί Υδάτων (ΟΠΥ) 1 απαιτεί από τα Κράτη Μέλη την κατάρτιση των πρώτων σχεδίων διαχείρισης λεκανών απορροής ποταµού για τις 110 περιοχές λεκάνης απορροής ποταµού στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) έως το τέλος της χρονιάς. Τα σχέδια αυτά περιλαµβάνουν συγκεκριµένα µέτρα για να διασφαλίσουν την επίτευξη καλής κατάστασης για όλα τα ύδατα της Ε.Ε. έως το 2015. Στην προπαρασκευαστική διαδικασία για την κατάρτιση των σχεδίων διαχείρισης λεκανών απορροής ποταµού, τα Κράτη Μέλη υποχρεούνται να διασφαλίσουν διαφάνεια και δηµόσια διαβούλευση και να ενθαρρύνουν την ενεργό συµµετοχή όλων των ενδιαφερόµενων µερών. Σύµφωνα µε το Άρθρο 14 της ΟΠΥ, για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταµού, τα Κράτη Μέλη όφειλαν να δηµοσιεύσουν και να θέσουν στη διάθεση του κοινού για τη διατύπωση παρατηρήσεων τα ακόλουθα: χρονοδιάγραµµα και πρόγραµµα εργασιών για την εκπόνηση του σχεδίου, συµπεριλαµβανοµένης κατάστασης των µέτρων διαβούλευσης που πρέπει να ληφθούν (έως τέλος 2006), ενδιάµεση επισκόπηση των σηµαντικών ζητηµάτων διαχείρισης των υδάτων στην περιοχή λεκάνης απορροής ποταµού (έως τέλος 2007), και αντίγραφο του προσχεδίου διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού (έως τέλος 2008). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηµοσίευσε ένα νέο Ευρωπαϊκό Βαρόµετρο (Flash Eurobarometer) για το νερό τον Μάρτιο 2009, που επισήµανε ότι οι πολίτες της Ε.Ε. ανησυχούν σηµαντικά για το υδάτινο περιβάλλον. 2 Αν και κατα µέσον όρο λίγοι από τους ερωτηθέντες πολίτες ήταν ενήµεροι για την διαβούλευση σχετικά µε τα προσχέδια διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού, που έπρεπε να είχε ξεκινήσει στα τέλη εκεµβρίου 2008, πολλοί εξέφρασαν την επιθυµία για ενεργό συµµετοχή και διατύπωση της γνώµης τους. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ευρωπαϊκό Συνέδριο 2009 για το Νερό, που έλαβε µέρος στις 2-3 Απριλίου 2009 στις Βρυξέλλες, είχε ως στόχο να ενθαρρύνει την ενεργό συµµετοχή των πολιτών και ενδιαφερόµενων µερών και να προκαλέσει την µέγιστη προσοχή στην προπαρασκευή των σχεδίων διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού. Σε αυτή την εκδήλωση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσκάλεσε αρµόδιους για την λήψη αποφάσεων (decision makers) και ενδιαφερόµενα µέρη από όλη την Ε.Ε. για να συζητήσει µαζί τους θέµατα διαχείρισης νερού στρατηγικής σηµασίας και να διατυπώσει τις αρχικές της θέσεις όσον αφορά τα προσχέδια διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού. Μια αναφορά καταρτίστηκε για το συνέδριο, που συµπεριλάµβανε την αρχική ανάλυση των προσχεδίων διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού τα οποία ήταν διαθέσιµα στις αρχές του 2009. Οι περισσότερες συνεδριάσεις της εκδήλωσης ξεκίνησαν µε µια παρουσίαση της αρχικής ανεπίσηµης ανάλυσης των προσχέδιων διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού, µετά την οποία διατυπώθηκαν διάφορες απόψεις από Κράτη Μέλη, χρήστες νερού, φορείς παροχής υπηρεσιών υδάτων και περιβαλλοντικές µη κυβερνητικές οργανώσεις. Το συνέδριο έδειξε ότι η συµµετοχή είναι λειτουργική και αυτό µπορεί και πρέπει να κάνει τη διαφορά. Το συνέδριο επίσης έδειξε ότι οι δηµόσιες συζητήσεις είναι πολύτιµες για την εξισορρόπηση των ενδιαφερόντων διαφορετικών τοµέων, αρχών και άλλων ενδιαφερόµενων µερών. Το Ευρωπαϊκό Συνέδριο 2009 για το Νερό διοργανώθηκε από τη Γενική ιεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 425 άτοµα από 26 Κράτη Μέλη συµµετείχαν στο συνέδριο, 42 οµιλητές παρουσίασαν πληθώρα απόψεων και 29 εκθέτες παρουσίασαν υλικό σχετικό µε την βιώσιµη 1 2 Οδηγία 2000/60/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 23 ης Οκτωβρίου 2000 για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τοµέα της πολιτικής των υδάτων. Επίσηµη Εφηµερίδα αριθ. L327, 22.12.2000, σ.1. Flash EB Series #261 Ευρωπαϊκό Βαρόµετρο για το νερό (Flash Eurobarometer on water), που διεξήχθει από το The Gallup Organisation, Ουγγαρία, µετά από αίτηση της Γενικής ιεύθυνσης Περιβάλλοντος. 1

διαχείριση υδάτων. Επίσης το συνέδριο µεταδόθηκε ζωντανά µέσω διαδικτύου και οι προσκεκληµένοι ειδήµονες απάντησαν σε ερωτήµατα που τέθηκαν µέσω του διαδικτύου. Η παρούσα περίληψη του συνεδρίου, τα πιο λεπτοµερή πρακτικά του συνεδρίου καθώς και πληροφορίες για τις διαβουλεύσεις στις περιοχές λεκάνης απορροής ποταµού στην Ε.Ε. είναι διαθέσιµα στην ακόλουθη ιστοσελίδα: http://water.europa.eu/participate. 2. ΚΥΡΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕ ΡΙΟΥ Η παρούσα περίληψη αντικατοπτρίζει τα κύρια συµπεράσµατα που διατυπώθηκαν στο συνέδριο αλλά δεν αντικατοπρίζει απαραίτητα τις απόψεις όλων των συµµετέχοντων. Σκεπτόµενοι πέρα από τις πολιτικές για το νερό 1. Η διαχείριση υδάτων επηρεάζεται από πολλές άλλες πολιτικές. Γι' αυτό τον λόγο, είναι σηµαντικό να λάβουµε υπόψη την επίπτωση οικονοµικών δραστηριοτήτων στο νερό και να συντονίσουµε την διαχείριση νερού µε διάφορους τοµείς συµπεριλαµβανοµένων της γεωργίας, βιοµηχανίας, παραγωγής ενέργειας, τουρισµού κτλ. Η Οδηγία-Πλαίσιο περί Υδάτων (ΟΠΥ) και η έµφασή της στα ολοκληρωµένα σχέδια διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού είναι ένας τρόπος για να βελτιώσουµε τον διατοµεακό συντονισµό. 2. Καθώς πολλές σηµαντικές αποφάσεις για το νερό δε λαµβάνονται από τους διαχειριστές υδάτων, είναι σηµαντική η εµπλοκή όλων των ενδιαφερόµενων µερών στην διαδικασία διαχείρισης υδάτων µε βάση την ΟΠΥ, έτσι ώστε να βρούµε τις κατάλληλες λύσεις στα θέµατα σχετικά µε το νερό. ηµόσια συµµετοχή στην διαδικασία διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού 3. Περισσότερη διαφάνεια απαιτείται στην προπαρασκευή των σχεδίων διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού για τη βελτίωση της δηµόσιας συµµετοχής. Τα προσχέδια διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού πρέπει να είναι πλήρως προσπελάσιµα στα Κράτη Μέλη, έτσι ώστε ο καθένας να µπορεί να συµµετάσχει στις σχετικές συζητήσεις και να συµβάλλει στην εκπόνηση των σχεδίων. 4. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι προϋπόθεση για τη διασφάλιση αποτελεσµατικής δηµόσιας διαβούλευσης. 5. Μια κύρια πρόκληση σε αυτή την διαδικασία είναι η ενσωµάτωση των πορισµάτων της διαβούλευσης στα τελικά σχέδια διαχείρισης. Τα σχόλια των ενδιαφερόµενων φορέων και πολιτών πρέπει να ληφθούν υπόψη για να βελτιωθεί η αποδοχή των αποφάσεων που θα παρθούν. Τι θα επιτύχουν τα σχέδια διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού; Η πρόκληση του 2015 6. Υπάρχει µια διαφορά Βορρά-Νότου όσον αφορά τη δηµοσίευση των προσχεδίων διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού. Υπάρχει η ανησυχία ότι τα νότια Κράτη Μέλη δε δίνουν αρκετή προτεραιότητα στα θέµατα του νερού, καθώς στη νότια Ε.Ε., τα Κράτη Μέλη δεν έχουν δηµοσιεύσει ακόµα τα προσχέδια τους, παρόλο που η σχετική προθεσµία της ΟΠΥ έληγε τον εκέµβριο του 2008. 7. Τα επιτεύγµατα σχετικά µε τους περιβαλλοντικούς στόχους της ΟΠΥ έως το 2015 θα διαφέρουν σηµαντικά από χώρα σε χώρα της Ε.Ε., καθώς τα Κράτη Μέλη χαρακτηρίζονται από διαφορετικά 2

σηµεία αφετηρίας, διαφορετικές προκλήσεις και διαφορετικά επίπεδα φιλοδοξίας στα προσχέδια διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού. 8. Κάποια Κράτη Μέλη έχουν αναπτύξει σχετικά εκτενείς στρατηγικές και έχουν ήδη ξεκινήσει τον προσδιορισµό δυνατοτήτων εφαρµογής. Σε άλλα Κράτη Μέλη, τα προσχέδια διαχείρισης είναι πιο γενικά. Υπάρχει η ανησυχία ότι ορισµένα προσχέδια διαχείρισης χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα φιλοδοξίας όσον αφορά τους στόχους και τα προτεινόµενα µέτρα, παρόλο που η αξιολόγηση του σχετικού κόστους δεν περιλαµβάνεται σε όλες τις περιπτώσεις. Χρειάζεται πιο συνεκτικό επίπεδο φιλοδοξίας σε όλη την Ε.Ε. 9. Περιπτώσεις-εξαιρέσεις από τους περιβαλλοντικούς στόχους της ΟΠΥ (ειδικά η παράταση των προθεσµιών επίτευξης των στόχων) φαίνεται να είναι ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Η διαφάνεια σχετικά µε τη χρήση περιπτώσεων-εξαιρέσεων πρέπει να διασφαλιστεί και οι δικαιολογίες πρέπει να βασίζονται στους όρους που καθορίζονται από την ΟΠΥ. Κατά το παρόν, τα προσχέδια διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού δεν συµπεριλαµβάνουυν λεπτοµερείς πληροφορίες και επιχειρήµατα σε όλες τις περιπτώσεις. 10. Χρειάζεται περισσότερη δουλειά για την πιο αποτελεσµατική µετάδοση πληροφοριών ως προς την επίτευξη βελτιώσεων στον πρώτο κύκλο σχεδιασµού διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού, παρόλο που πολλές βελτιώσεις δεν οδηγούν ακόµα σε αναβάθµιση της οικολογικής κατάστασης. Είναι σηµαντικό να µεταδοθεί στους ενδιαφερόµενους φορείς η πληροφορία ότι οι προσπάθειες τους και η συµµετοχή τους έχουν σηµασία. 11. Η χηµική ρύπανση και οι επικίνδυνες ουσίες προτεραιότητας είναι ένα σηµαντικό θέµα για τη διαχείριση υδάτων. Σχετικά µέτρα πρέπει να συζητηθούν περαιτέρω, καθώς µόνο οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων δεν µπορούν να επιτύχουν το επιθυµητό αποτέλεσµα. Νερό και γεωργία µια κύρια πρόκληση; 12. Η γεωργία είναι µια κρίσιµη πηγή προβληµάτων σχετικών µε το νερό. Ο τοµέας της γεωργίας έχει µεγάλη ευθύνη στη µείωση της ρύπανσης στην πηγή για να µειωθεί το κόστος επεξεργασίας του πόσιµου νερού. Γενικά, υπάρχει η ανησυχία ότι οι αγρότες θεωρούν περισσότερο την ποιότητα του νερού ως κρίσιµο θέµα παρά την ποσότητα. Ωστόσο, το θέµα της ποσότητας του νερού θα εξελιχθεί σε µια κρίσιµη πρόκληση στο µέλλον αν η κλιµατική αλλαγή συµβεί σε διάφορα µέρη όπως προβλέπεται. 13. Αν και ο αγροτικός τοµέας έχει προβεί σε ενέργειες όπως καθορίζονται στην Οδηγία για τα Νιτρικά 3 και την Οδηγία για την Βιώσιµη Χρήση Παρασιτοκτόνων 4 και η Κοινή Αγροτική Πολιτική περιλαµβάνει διάφορες δράσεις για την προστασία των υδάτων, διάφορα προβλήµατα παραµένουν. 14. Οι αγρότες συχνά παράγουν περιβαλλοντικά αγαθά και υπηρεσίες αλλά η αξία τους δεν υπολογίζεται κατάλληλα µε αποτέλεσµα να µην αναγνωρίζονται από την κοινωνία. Ωστόσο, οι αγρότες έχουν επίσης µεγάλη ευθύνη να συµβάλλουν στη βιώσιµη ποιοτική και ποσοτική 3 4 Οδηγία 91/676/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 12ης εκεµβρίου 1991 για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης. Επίσηµη Εφηµερίδα αριθ. L375, 31.12.1991, σ.1. Νοµοθετική απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 13 ης Ιανουαρίου 2009 σχετικά µε την κοινή θέση του Συµβουλίου για την έγκριση Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τον καθορισµό πλαισίου κοινοτικής δράσης µε σκοπό την επίτευξη αειφόρου χρήσης των φυτοφαρµάκων. 3

διαχείριση των υδατικών πόρων (που είναι ένα κύριο δηµόσιο αγαθό) σε όλη την Ε.Ε. Για την ύπαρξη καθαρού νερού, χρειάζεται µια µετάβαση προς βιώσιµη γεωργία η οποία έχει την ικανότητα να προσαρµόζεται σε φυσικές και µεταβάλλουσες συνθήκες και η οποία επίσης αποδέχεται όρια στην ανάπτυξη. 15. Ενώ οι αγρότες βλέπουν θετικά την διαδικασία διαβούλευσης, υπάρχουν ανησυχίες ότι η αυτή διαδικασία προχωράει πολύ γρήγορα, ότι υπάρχει έλλειψη πληροφόρησης καθώς και έλλειψη οικονοµικής ανάλυσης των επιπτώσεων των προτεινόµενων µέτρων, κυρίως σε τοπικό επίπεδο. Βιώσιµες τροποποιήσεις των επιφανειακών υδάτων 16. Είναι αναγκαία περισσότερη διαφάνεια στην διαδικασία χαρακτηρισµού ιδιαιτέρως τροποποιηµένων υδατικών συστηµάτων και προσδιορισµού του καλού οικολογικού δυναµικού. 17. Η ΟΠΥ καθορίζει στο Άρθρο 4 παρ. 7 ορισµένες συνθήκες για νέες βιώσιµες τροποποιήσεις, οι οποίες πρέπει να εφαρµόζονται µε συνέπεια και διαφάνεια για όλα τα υπό σχεδιασµό νέα έργα στην Ε.Ε. (σχετικά µε την ναυσιπλοΐα, παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας και άλλες χρήσεις). Ωστόσο, τα προσχέδια διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού συµπεριλαµβάνουν πολύ λίγες αναφορές σε αυτό το Άρθρο, παρόλο που πολλά έργα είναι υπό σχεδιασµό σε όλη την Ε.Ε. 18. Μολονότι οι στρατηγικές για βιώσιµη ναυσιπλοΐα έχουν ήδη αναπτυχθεί, στην πράξη υπάρχουν ανησυχίες σχετικά µε τη βιωσιµότητα κάποιων νέων έργων ναυσιπλοΐας υπό το πρίσµα των απαιτήσεων της ΟΠΥ. Η διαβούλευση µε τους σχετικούς ενδιαφερόµενους φορείς µπορεί να διασφαλίσει στο να ληφθούν υπόψη οι αρχές της βιωσιµότητας και της ΟΠΥ. 19. Η Οδηγία για τη χρήση ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές 5 δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως δικαιολογία για µη συµµόρφωση µε την ΟΠΥ. Όλοι οι τοµείς πρέπει να επωµιστούν από κοινού την ευθύνη για το καλύτερο δυνατό περιβαλλοντικό αποτέλεσµα. Είναι απαραίτητο να φροντίσουµε ώστε οι νέες εγκαταστάσεις παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας και τα νέα φράγµατα να είναι αποδοτικά από άποψη κόστους, λαµβάνοντας υπόψη και την ΟΠΥ και τους στόχους της Ε.Ε. για παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές. Τιµολόγηση ύδατος: Στέλνοντας τα κατάλληλα µηνύµατα για την τιµολόγηση και την βιώσιµη χρήση του νερού 20. Πολλή δουλειά χρειάζεται ακόµα έτσι ώστε οι µελλοντικές πολιτικές τιµολόγησης του νερού να συµβάλλουν στην επίτευθη των περιβαλλοντικών στόχων της ΟΠΥ, δηλαδή να είναι συµβατές µε την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» και να προσφέρουν τα κατάλληλα κίνητρα για βιώσιµη χρήση νερού. 21. Σίγουρα στόχος δεν είναι οι πλήρως εναρµονισµένες πολιτικές τιµολόγησης νερού σε όλη την Ευρώπη. Σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του Άρθρου 9 της ΟΠΥ, οι βιώσιµες πολιτικές τιµολόγησης νερού θα πρέπει να λάβουν υπόψη τις τοπικές κοινωνικές, οικονοµικές και περιβαλλοντικές συνθήκες. 22. Η πρώτη ανεπίσηµη ανάλυση των προσχεδίων διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού έδειξε ότι δεν έχει επιτευχθεί ακόµη διαφάνεια στην τιµολόγηση του νερού. 4

23. Η σύσταση ενός forum σε επίπεδο Ε.Ε. για τη συζήτηση της τιµολόγησης του νερού ίσως συνεισφέρει στο να δοθεί ώθηση στις σχετικές πολιτικές συζητήσεις. «Αναδυόµενα» θέµατα στην Ευρωπαϊκή διαχείριση υδάτων 24. Οι γνώσεις µας για το θαλάσσιο περιβάλλον είναι πολύ πιο περιορισµένες από ό,τι για τα εσωτερικά ύδατα. Επίσης, η χρήση του θαλάσσιου περιβάλλοντος µεταβάλλεται και είναι απαραίτητο να αναθεωρήσουµε τις λειτουργίες αυτού του οικοσυστήµατος. Η Οδηγία-Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική, που εγκρίθηκε το 2008, υιοθετεί µια προσέγγιση που στηρίζεται στο οικοσύστηµα όσον αφορά τη διαχείριση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και την ενσωµάτωση θεµάτων σχετικών µε το θαλάσσιο περιβάλλον σε άλλες πολιτικές, π.χ. τη γεωργία. KH-80-09-766-EL-N 25. Επίσης, η κλιµατική αλλαγή θα έχει επιπτώσεις σε όλη την Ε.Ε. Υπάρχουν διάφορες λύσεις και µέτρα προσαρµογής για να µειωθούν οι επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής από παραδοσιακές µεθόδους (π.χ. αύξηση υδροταµιευτήρων µέσω φραγµάτων) έως έργα πράσινης υποδοµής (π.χ. αλµυρά έλη). Πρέπει να παρθούν άµεσα «no regret» µέτρα (µέτρα για τα οποία δεν θα µετανοήσουµε). Η προσαρµογή που στηρίζεται στο οικοσύστηµα είναι συνήθως η καλύτερη και πιο αποδοτική από άποψη κόστους προσέγγιση. 26. Είναι σηµαντικό να συγχρονιστεί το χρονοδιάγραµµα της έρευνας που αφορά την προσαρµογή στην κλιµατική αλλαγή µε την εφαρµογή σχετικών µέτρων. Για την λήψη αποφάσεων που θα βασίζονται στην καλύτερη πληροφόρηση, χρειάζεται οι µεθοδολογίες και οι προβλέψεις που χρησιµοποιούνται να µεταβούν από τη µεγάλη σε µια πιο τοπική κλίµακα, έτσι ώστε να µειωθεί η αβεβαιότητα λόγω της χρήσης των µοντέλων. Επιπρόσθετα η προσαρµοσµένη διαχείριση του νερού πρέπει να λάβει υπόψη της την αβεβαιότητα όχι µόνο ως προς τα προβλεπόµενα µεγέθη αλλά και την αβεβαιότητα που δηµιουργεί η κλιµατική αλλαγή στους ενδιαφερόµενους φορείς. 5 Οδηγία 2009/28/EC του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 23ης Απριλίου 2009, σχετικά µε την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές και την τροποποίηση και τη συνακόλουθη κατάργηση των οδηγιών 2001/77/ΕΚ και 2003/30/ΕΚ. Επίσηµη Εφηµερίδα αριθ. L140/16, 5.6.2009, σ.14. 5 ISBN 978-92-79-13056-4