ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ» ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ιαχείριση κινδύνου σε υφιστάµενες ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις Κωνσταντίνα Αναστασιάδου Πολιτικός Μηχανικός ΑΠΘ MSc Αντισεισµικός Σχεδιασµός Τεχνικών Έργων ΑΠΘ Καθηγητές τριµελούς επιτροπής: Χρίστος Πυργίδης, Καθηγητής ΤΠΜ ΑΠΘ Παναγιώτης Παπαϊωάννου, Καθηγητής ΤΠΜ ΑΠΘ Ιωάννης Ξενίδης, Επίκουρος Καθηγητής ΤΠΜ ΑΠΘ Θεσσαλονίκη, Νοέµβριος 2014
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευρετήριο σχηµάτων... 1 Ευρετήριο εικόνων... 2 Ευρετήριο πινάκων... 3 Περίληψη... 5 Abstract... 7 1. Εισαγωγή... 9 1.1. Αντικείµενο και πεδίο εφαρµογής της εργασίας... 9 1.2. Περιγραφή του προβλήµατος... 10 1.3. Μεθοδολογική προσέγγιση... 11 1.4. Χρησιµότητα της εργασίας και περαιτέρω έρευνα... 11 1.5. οµή της εργασίας... 11 2. Οι ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις (ΙΣ )... 13 2.1. Ορισµός, σκοπιµότητα και βασικές αρχές σχεδιασµού και λειτουργίας... 13 2.2. Ταξινόµηση ΙΣ... 14 2.2.1. Ταξινόµηση βάσει των ευρωπαϊκών Οδηγιών... 14 2.2.1. Ταξινόµηση βάσει του Κανονισµού του ΟΣΕ... 17 2.3. Λειτουργία και εξοπλισµός ΙΣ... 19 2.4. Κατασκευαστικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά ΙΣ... 20 2.4.1. Κατασκευαστικά χαρακτηριστικά µιας ΙΣ... 20 2.4.2. Λειτουργικά χαρακτηριστικά µιας ΙΣ... 22 2.5. είκτες εξοπλισµού και εγκαταστάσεων των ΙΣ... 23
3. Τα περιστατικά στις ΙΣ... 25 3.1. Είδη και κατηγορίες περιστατικών στις ΙΣ... 25 3.2. Αίτια πρόκλησης περιστατικών στις ΙΣ... 27 3.3. Χαρακτηριστικά περιστατικών σε ΙΣ... 32 3.3.1. Συνέπειες περιστατικών σε ΙΣ και σοβαρότητα αυτών... 32 3.3.2. Συχνότητα περιστατικών σε ΙΣ... 35 3.4. Σχέση χαρακτηριστικών ΙΣ και χαρακτηριστικών ατυχηµάτων... 36 3.5. Η σηµασία των ατυχηµάτων στις ΙΣ στη συνολική ασφάλεια ενός σιδηροδροµικού συστήµατος µεταφορών... 41 3.6. Υφιστάµενη κατάσταση από πλευράς ασφαλείας στην Ε.Ε.... 42 3.7. Οδηγίες της Ε.Ε. σχετικές µε διαχείριση κινδύνου σε ΙΣ και την ασφάλεια γενικότερα... 45 4. ιαχείριση κινδύνου σε υφιστάµενες ΙΣ... 49 4.1. Ορισµός και στόχοι της διαχείρισης κινδύνου σε ΙΣ... 49 4.2. Ιεράρχηση λήψης προληπτικών και κατασταλτικών µέτρων... 52 4.3. Γενικό πλαίσιο διαχείρισης κινδύνου σε ΙΣ... 53 4.4. Μέσα (εργαλεία) διαχείρισης κινδύνου... 57 4.4.1. Συστήµατα καταγραφής και ελέγχου υφιστάµενης κατάστασης ΙΣ... 57 4.4.2. Συστήµατα καταγραφής και παρακολούθησης περιστατικών σε ΙΣ... 58 4.4.2.1. Σύστηµα καταγραφής περιστατικών σε ΙΣ... 58 4.4.2.2. Σύστηµα παρακολούθησης περιστατικών σε ΙΣ... 59 4.4.3. Νοµοθετικό πλαίσιο Κανονισµοί... 60 4.4.4. Μοντέλα πρόβλεψης ατυχηµάτων Στατιστικά στοιχεία... 61 4.4.5. Μέτρα πρόληψης... 63 4.4.6. Μεθοδολογικά εργαλεία... 64 4.4.6.1. Εκτίµηση επικινδυνότητας.... 64 4.4.6.2. Οικονοµική αξιολόγηση για λήψη απόφασης επέµβασης.... 71 4.4.7. Στοιχεία κόστους και οφέλους.... 76 4.4.7.1. Κόστος συνεπειών/ κόστος ατυχήµατος... 76 4.4.7.2. Κόστος επεµβάσεων.... 83 4.4.7.3. Στοιχεία οφέλους... 85
4.5. ιαχείριση κινδύνου σε ΙΣ µε γνώµονα τη συµβολή του ανθρώπινου παράγοντα στην πρόκληση ατυχηµάτων... 87 4.6. υσκολίες στη διαχείριση κινδύνου σε ΙΣ... 91 4.7. Πρότυπο πρόγραµµα διαχείρισης κινδύνου σε ΙΣ στο Ηνωµένο Βασίλειο... 92 5. Μεθοδολογική προσέγγιση διαχείρισης κινδύνου σε ΙΣ... 95 5.1. Προτεινόµενη µεθοδολογία... 95 5.2. Εκτίµηση επικινδυνότητας... 97 5.2.1. Εκτίµηση επικινδυνότητας βάσει προτεινόµενου µητρώου επικινδυνότητας... 97 5.2.2. Εκτίµηση επικινδυνότητας βάσει δεικτών... 101 5.2.3. Εκτίµηση επικινδυνότητας βάσει αλγορίθµου στον οποίο υπεισέρχεται µια σειρά προτεινόµενων παραµέτρων... 101 5.3. Οικονοµική αξιολόγηση δυνατών επεµβάσεων σε ΙΣ στα πλαίσια µιας ανάλυσης κόστους οφέλους... 104 5.3.1. Μεθοδολογία... 104 5.3.2. Απλουστευµένη περίπτωση εφαρµογής... 106 6. Συµπεράσµατα... 109 7. Βιβλιογραφία... 115 Παράρτηµα (Ευρωπαϊκές Οδηγίες 2004/49/ΕΚ, 2014/88/ΕΕ και Απόφαση 2009/460/ΕΚ, Πίνακες ERA)... 123
Ευρετήριο σχηµάτων Σχήµα 2.1 ιάγραµµα ελέγχου ορατότητας σύµφωνα µε τον ελληνικό κανονισµό ΙΣ του ΟΣΕ... 21 Σχήµα 3.1 Κατανοµή ατυχηµάτων σε ΙΣ ανά αίτιο πρόκλησης... 31 Σχήµα 3.2 Κατανοµή αιτιών ατυχηµάτων σε ΙΣ ανά κατηγορία φύλαξης. 31 Σχήµα 3.3 Συσχέτιση κυκλοφοριακής ροής οδικού δικτύου και πιθανότητας σύγκρουσης συρµού οδικού οχήµατος (φαινόµενο Stott)... 37 Σχήµα 3.4 Συσχέτιση της πιθανότητας σύγκρουσης συρµού µε οδικό όχηµα και της κατηγορίας οδικού οχήµατος... 38 Σχήµα 3.5 Συσχέτιση της πιθανότητας σύγκρουσης οδικού οχήµατος µε τον εξοπλισµό της ΙΣ (δρύφακτα) και της κατηγορίας του οδικού οχήµατος... 38 Σχήµα 3.6 Αριθµός ενεργητικών και παθητικών ΙΣ ανά 100 χιλιόµετρα γραµµής κατά το έτος 2012... 42 Σχήµα 3.7 Κατανοµή ΙΣ ανά κατηγορία κατά το έτος 2012... 43 Σχήµα 3.8 Αριθµός ατυχηµάτων σε ΙΣ και αντίστοιχων θανάτων και σοβαρών τραυµατισµών (2006 2012)... 43 Σχήµα 3.9 Ποσοστά θανάτων λόγω ατυχηµάτων σε ΙΣ επί του συνόλου των ατυχηµάτων στο σιδηροδροµικό και στο οδικό δίκτυο (2010 2012)... 44 Σχήµα 3.10 είκτης κινδύνου θανάτου (θάνατοι ανά εκατοµµύριο συρµοχιλιοµέτρων) σε ΙΣ στην Ε.Ε. (2010 2012)... 45 Σχήµα 4.1 Επίπεδα επικινδυνότητας µε βάση τη συχνότητα και τη σοβαρότητα των ατυχηµάτων... 50 Σχήµα 4.2 Μητρώο επικινδυνότητας σε ΙΣ στην Κίνα... 66 Σχήµα 4.3 Μητρώο επικινδυνότητας σε ΙΣ στο Ηνωµένο Βασίλειο... 67 Σχήµα 4.4 Εκτιµώµενο «κόστος ατυχήµατος» σε όρους «θανάτων» για διάφορες χώρες (τιµές 2002)... 81 Σχήµα 4.5 Κόστος ασφάλειας και κόστος ατυχήµατος... 87 Σχήµα 5.1 Μητρώο επικινδυνότητας... 100-1 -
Ευρετήριο εικόνων Εικόνα 3.1α ιατάξεις ασφαλείας σε ΙΣ... 39 Εικόνα 3.1β ιατάξεις ασφαλείας σε ΙΣ... 39 Εικόνα 3.1γ ιατάξεις ασφαλείας σε ΙΣ... 39-2 -
Ευρετήριο πινάκων Πίνακας 2.1 Κατηγοριοποίηση ΙΣ στο βρετανικό σιδηροδροµικό δίκτυο.. 19 Πίνακας 3.1 Βασικές και ειδικές κατηγορίες περιστατικών σε ΙΣ... 27 Πίνακας 3.2 Ταξινόµηση αιτιών σιδηροδροµικών περιστατικών στις ΙΣ σε πρώτο, δεύτερο και τρίτο επίπεδο... 29 Πίνακας 3.3 Αποτελεσµατικότητα µέτρων ασφαλείας σε ΙΣ ως ποσοστό µείωσης των ατυχηµάτων... 40 Πίνακας 3.4 Αποτελεσµατικότητα µέτρων ασφαλείας σε ΙΣ ως ποσοστό µείωσης των ατυχηµάτων... 40 Πίνακας 3.5 Αποτελεσµατικότητα επεµβάσεων σε ΙΣ στις ΗΠΑ... 41 Πίνακας 4.1 Ορισµός θανάτων και σταθµισµένων τραυµατισµών σύµφωνα µε τον RSSB (Rail Safety and Standards Board Limited)... 68 Πίνακας 4.2 είκτες περιστατικών σε ΙΣ... 70 Πίνακας 4.3 Εκτιµώµενη αξία πρόληψης θανάτου, σοβαρού και ελαφρύ τραυµατισµού σε ονοµαστικές τιµές ( 2002) για χώρες της Ε.Ε.... 79 Πίνακας 4.4 Εκτιµώµενη αξία πρόληψης θανάτου, σοβαρού και ελαφρύ τραυµατισµού σε PPP (Purchasing Power Parity) τιµές ( 2002)... 80 Πίνακας 4.5 Κόστος εξοπλισµού ΙΣ σε Γερµανία και Ηνωµένο Βασίλειο... 84 Πίνακας 4.6 Τιµές κόστους διαφόρων εναλλακτικών επέµβασης σε µια παθητική ΙΣ... 84 Πίνακας 4.7 Σύγκριση κόστους εγκατάστασης αυτόµατων και χειροκίνητων δρυφάκτων... 85 Πίνακας 5.1 Καθορισµός επιπέδων συχνότητας... 98 Πίνακας 5.2 Καθορισµός επιπέδων συχνότητας... 98 Πίνακας 5.3 Καθορισµός επιπέδων συνεπειών... 99 Πίνακας 5.4 Καθορισµός επιπέδων συνεπειών... 101 Πίνακας 5.5 Καθορισµός ορίων λόγου κόστους οφέλους... 105-3 -
- 4 -
Περίληψη Οι ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις έχουν ιδιαίτερη σηµασία στον τοµέα των µεταφορών, καθώς αντιπροσωπεύουν τη µόνη περίπτωση κατά την οποία «διασταυρώνονται» δύο διαφορετικά συστήµατα µεταφορών (οδικό και σιδηροδροµικό) κατά τη διάρκεια κανονικής λειτουργίας τους, µε αποτέλεσµα να συνιστούν σηµεία υψηλού κινδύνου και για τα δύο συστήµατα. Κάθε χρόνο, ατυχήµατα σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις έχουν ως αποτέλεσµα θανάτους ή/ και σοβαρούς τραυµατισµούς επιβατών τρένων και κυρίως χρηστών οδικών δικτύων, σηµαντική οικονοµική επιβάρυνση λόγω διακοπής λειτουργίας τµήµατος του οδικού ή/ και του σιδηροδροµικού δικτύου, σηµαντικό αριθµό υλικών ζηµιών, αλλά και περιβαλλοντική επιβάρυνση σε κάποιες περιπτώσεις. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας περιγράφονται οι γενικές αρχές που διέπουν τη διαχείριση κινδύνου σε υφιστάµενες ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις, εντοπίζονται και αναλύονται τα προβλήµατα που υπάρχουν για τη δηµιουργία ενός ολοκληρωµένου συστήµατος διαχείρισης και προτείνεται µεθοδολογία λήψης αποφάσεων βασισµένη σε εκτίµηση επικινδυνότητας και ανάλυση κόστους οφέλους για τα µέτρα που θα πρέπει να εφαρµοστούν προκειµένου να αυξηθεί η ασφάλειά τους, καθώς και σχετικό µητρώο επικινδυνότητας. Σηµειώνεται ότι η προτεινόµενη µεθοδολογία επικεντρώνεται στο ενδεχόµενο λήψης προληπτικών και όχι κατασταλτικών µέτρων, δεδοµένου ότι σηµαντικό ποσοστό των µελετητών πιστεύει πως στην «ιδανική» διαχείριση κινδύνου τα προληπτικά µέτρα χαρακτηρίζονται από µεγαλύτερη βαρύτητα σε σχέση µε τα κατασταλτικά ( proper risk management and is proactive rather than reactive, Michael Stanlhei). Επίσης, προτείνεται µία σειρά παραµέτρων βάσει των οποίων θα µπορούσε να αναπτυχθεί αλγόριθµος για εκτίµηση του επιπέδου επικινδυνότητας σε υφιστάµενες ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις. Επιπλέον, εξετάζεται η επίδραση συγκεκριµένων µέτρων/ επεµβάσεων και διαφόρων άλλων παραµέτρων στο συνολικό επίπεδο ασφάλειας των ισόπεδων σιδηροδροµικών διαβάσεων. Συµπερασµατικά, στόχο της εργασίας αποτελεί, πέραν της συµβολής στην ανάπτυξη µεθοδολογίας για τη διαχείριση κινδύνου σε υφιστάµενες ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις, ο εντοπισµός των αδύνατων σηµείων και η ανάδειξη - 5 -
θεµατικών πεδίων που χρήζουν περαιτέρω έρευνας, ώστε να διαµορφωθεί ένα ολοκληρωµένο σύστηµα διαχείρισης κινδύνου σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις, η εφαρµογή του οποίου θα συµβάλει ουσιαστικά στη δραστική µείωση των ατυχηµάτων σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις, µε αποτέλεσµα τη µείωση των τραγικών συνεπειών που τις περισσότερες φορές χαρακτηρίζουν αυτού του είδους τα ατυχήµατα. Λέξεις κλειδιά: Ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις, διαχείριση κινδύνου, µέτρα ασφαλείας, λήψη αποφάσεων, µητρώο επικινδυνότητας - 6 -
Abstract The level crossings are of particular importance in the field of transport, as they represent the only case in which two different transport systems (road and rail) "cross" during their normal operation and therefore constitute points of high risk for both systems. Every year, accidents at level crossings lead to deaths and/ or major injuries of train passengers, staff and - mainly - of road users, significant losses due to shutdown of both transport systems, a significant number of material losses and - in some cases - environmental damage. In the framework of the present dissertation the general principles of risk management at existing level crossings are described, the problems hindering the creation of an integrated risk management system are identified and analyzed and a decision making methodology based on risk assessment and cost-benefit analysis along with a relevant risk matrix are proposed for the specification of measures to be applied in order to increase the level crossings safety. It is stated that the proposed methodology focuses on the possibility of taking preventive rather than repressive measures, since a significant percentage of researchers and designers believe that in the "ideal" risk management the preventive measures are characterized by greater importance compared to the repressive ones (... proper risk management... and is proactive rather than reactive, Michael Stanlhei). Besides, a set of parameters based on which an algorithm for risk assessment at existing level crossings could be developed is proposed. Furthermore, the impact of specific measures and other parameters on the safety at level crossings is examined. Conclusively, the objective of the present dissertation, apart from the contribution to the development of a risk management methodology, is to identify possible weaknesses and to highlight fields that need further investigation in order to establish an integrated risk management system for level crossings. Key words: Level crossings, risk management, safety measures, decision making, risk matrix - 7 -
- 8 -
1. Εισαγωγή 1.1. Αντικείµενο και πεδίο εφαρµογής της εργασίας Με τον όρο διαχείριση κινδύνου σε υφιστάµενες ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις (ΙΣ ) νοείται η όλη διαδικασία που ακολουθείται, τα µέσα που χρησιµοποιούνται και τα µέτρα που λαµβάνονται µε στόχο την αύξηση της ασφάλειας στις συγκεκριµένες σιδηροδροµικές εγκαταστάσεις. Η αύξηση της ασφάλειας µπορεί να επιτευχθεί είτε µέσω της µείωσης της πιθανότητας εκδήλωσης των διαφόρων ατυχηµάτων που λαµβάνουν χώρα στις ΙΣ, είτε µέσω της µείωσης της σοβαρότητας των συνεπειών τους, είτε ταυτόχρονα και µε τα δύο. Η διαδικασία που ακολουθείται περιλαµβάνει την αναγνώριση, την ανάλυση, την εκτίµηση και την ιεράρχηση των κινδύνων που εντοπίζονται στις ΙΣ. Στα «µέσα» που χρησιµοποιούνται περιλαµβάνονται όλα τα µεθοδολογικά εργαλεία, η σχετική νοµοθεσία και οι κανονισµοί, το έµψυχο δυναµικό κλπ. Τέλος, τα µέτρα που λαµβάνονται αφορούν στα κατασκευαστικά ή στα λειτουργικά χαρακτηριστικά των ΙΣ και διακρίνονται σε προληπτικά ή κατασταλτικά. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας περιγράφονται οι γενικές αρχές που διέπουν τη διαχείριση κινδύνου σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις, εντοπίζονται και αναλύονται τα προβλήµατα που υπάρχουν για τη δηµιουργία ενός ολοκληρωµένου συστήµατος διαχείρισης και προτείνεται µεθοδολογία λήψης αποφάσεων βασισµένη σε εκτίµηση επικινδυνότητας και ανάλυση κόστους οφέλους - για τα µέτρα που θα πρέπει να εφαρµοστούν προκειµένου να αυξηθεί η ασφάλεια στις ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις, καθώς και σχετικό µητρώο επικινδυνότητας. Σηµειώνεται, ωστόσο, ότι η προτεινόµενη µεθοδολογία επικεντρώνεται στο ενδεχόµενο λήψης προληπτικών και όχι κατασταλτικών µέτρων, δεδοµένου ότι σηµαντικό ποσοστό των µελετητών πιστεύει πως στην «ιδανική» διαχείριση κινδύνου τα προληπτικά µέτρα χαρακτηρίζονται από µεγαλύτερη βαρύτητα σε σχέση µε τα κατασταλτικά ( proper risk management and is proactive rather than reactive, Michael Stanlhei). Επίσης, στην εργασία προτείνεται µία σειρά παραµέτρων βάσει των οποίων θα µπορούσε να αναπτυχθεί αλγόριθµος για εκτίµηση του επιπέδου - 9 -
επικινδυνότητας σε ΙΣ, ενώ παρουσιάζεται η επίδραση διαφόρων παραµέτρων στο επίπεδο επικινδυνότητας σε ΙΣ. Θα πρέπει να τονιστεί ότι στην εργασία αυτή γίνεται µία προκαταρκτική προσέγγιση του θέµατος της διαχείρισης κινδύνου σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις. Μία πληρέστερη και αναλυτικότερη προσέγγιση βασικές κατευθύνσεις της οποίας προτείνονται στην παρούσα εργασία ως αντικείµενα για περαιτέρω έρευνα θα περιελάµβανε τη διεξαγωγή ενδελεχούς έρευνας της επίδρασης ορισµένων παραµέτρων στο επίπεδο επικινδυνότητας σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις, είτε µέσω πραγµατικών εφαρµογών και καταγραφής και επεξεργασίας των αντίστοιχων αποτελεσµάτων, είτε µέσω ανάπτυξης νέων ή/ και βελτιστοποίησης υφισταµένων µοντέλων πρόβλεψης ατυχηµάτων, µε στόχο την εξαγωγή ασφαλών κατά το δυνατόν συµπερασµάτων στα πλαίσια, όχι µόνο του σαφούς και ορθολογικού καθορισµού του επιπέδου επικινδυνότητας, αλλά και της ποσοτικοποίησης της µείωσης αυτού µετά από ενδεχόµενη εφαρµογή των προτεινόµενων µέτρων. Επίσης, θα περιελάµβανε την ανάπτυξη µεθόδων για τον καθορισµό αξιόπιστων «ορίων σύγκρισης» για τον χαρακτηρισµό του επιπέδου επικινδυνότητας, όπως η απαίτηση αυτή περιγράφεται αναλυτικά στις αντίστοιχες παραγράφους. Επιπλέον, θα περιελάµβανε µεθοδολογία για πρόταση και εφαρµογή και κατασταλτικών, πέραν των προληπτικών, µέτρων στα πλαίσια µιας ολοκληρωµένης διαχείρισης κινδύνου σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις. 1.2. Περιγραφή του προβλήµατος Οι ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις έχουν ιδιαίτερη σηµασία στον τοµέα των µεταφορών, καθώς αντιπροσωπεύουν τη µόνη περίπτωση κατά την οποία «διασταυρώνονται» δύο διαφορετικά συστήµατα µεταφορών (οδικό και σιδηροδροµικό) κατά τη διάρκεια κανονικής λειτουργίας τους, µε αποτέλεσµα να συνιστούν σηµεία υψηλού κινδύνου και για τα δύο συστήµατα. Κάθε χρόνο, ατυχήµατα σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις (ΙΣ ), έχουν ως αποτέλεσµα θανάτους ή/ και σοβαρούς τραυµατισµούς επιβατών τρένων και κυρίως χρηστών οδικών δικτύων, σηµαντική οικονοµική επιβάρυνση λόγω διακοπής λειτουργίας τµήµατος του οδικού ή/ και του σιδηροδροµικού δικτύου, σηµαντικό αριθµό υλικών ζηµιών, αλλά και περιβαλλοντική επιβάρυνση σε κάποιες περιπτώσεις. Η συντριπτική πλειοψηφία - 10 -
των συγκρούσεων σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις οφείλεται σε αµέλεια, έλλειψη προσοχής και µειωµένη αντίληψη του οδηγού του οδικού οχήµατος. 1.3. Μεθοδολογική προσέγγιση Η συλλογή των απαιτούµενων για την εκπόνηση της εργασίας στοιχείων έγινε κυρίως µέσω έρευνας στο διαδίκτυο, αλλά και επισταµένης αναζήτησης στην ξένη κυρίως βιβλιογραφία. 1.4. Χρησιµότητα της εργασίας και περαιτέρω έρευνα Στόχο της εργασίας αποτελεί, πέραν της συµβολής στην ανάπτυξη µεθοδολογίας για την διαχείριση κινδύνου σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις, ο εντοπισµός των αδύνατων σηµείων και η ανάδειξη θεµατικών πεδίων που χρήζουν περαιτέρω έρευνας, ώστε να διαµορφωθεί ένα ολοκληρωµένο σύστηµα διαχείρισης κινδύνου σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις. 1.5. οµή της εργασίας Στο πρώτο κεφάλαιο, στην εισαγωγή, παρουσιάζονται το αντικείµενο και το πεδίο εφαρµογής της εργασίας, δίνεται µία σύντοµη περιγραφή του προβλήµατος, η µεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθήθηκε για την εκπόνηση της εργασίας, ενώ επισηµαίνεται και η χρησιµότητά της. Στο δεύτερο κεφάλαιο, δίνονται ο ορισµός και η σκοπιµότητα των ισόπεδων σιδηροδροµικών διαβάσεων, η ταξινόµησή τους, οι βασικές αρχές σχεδιασµού και λειτουργίας τους και τα βασικά τους χαρακτηριστικά. Στο τρίτο κεφάλαιο ορίζονται τα περιστατικά σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις, δίνονται τα είδη, οι κατηγορίες, τα αίτια και τα χαρακτηριστικά τους, η επίδραση των χαρακτηριστικών τους και άλλων παραµέτρων στο επίπεδο ασφαλείας, ενώ παρουσιάζονται η υφιστάµενη κατάσταση στην Ευρώπη και οι σχετικές, µε τη διαχείριση κινδύνου σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις, Οδηγίες. Στη συνέχεια, στο τέταρτο κεφάλαιο δίνονται ο ορισµός, οι στόχοι και το γενικό πλαίσιο διαχείρισης κινδύνου σε υφιστάµενες ΙΣ, κατηγοριοποιούνται οι κίνδυνοι και παρουσιάζονται τα εργαλεία διαχείρισης κινδύνου, καθώς και οι - 11 -
σχετικές δυσκολίες, ενώ µελετάται και η συµβολή του ανθρώπινου παράγοντα στην πρόκληση ατυχηµάτων σε ΙΣ και προτείνονται σχετικά µέτρα αποτελεσµατικής αντιµετώπισης των αντίστοιχων προβληµάτων. Στο πέµπτο κεφάλαιο προτείνεται µεθοδολογία διαχείρισης κινδύνου σε υφιστάµενες ΙΣ, καθώς και µητρώο επικινδυνότητας για εκτίµηση της επικινδυνότητας. Επίσης, προτείνονται παράµετροι που θα µπορούσαν να ληφθούν υπ όψιν σε αλγόριθµο για τη δηµιουργία λογισµικού µε στόχο τον καθορισµό του επιπέδου επικινδυνότητας σε ΙΣ, ενώ αναφέρονται τα βασικά βήµατα µιας ανάλυσης κόστους οφέλους, η οποία συνοδεύεται από απλουστευµένη περίπτωση εφαρµογής, στην οποία λαµβάνεται υπ όψιν η ιεράρχηση των ΙΣ για επεµβάσεις κατά προτεραιότητα, λόγω ενδεχόµενων οικονοµικών περιορισµών. Τέλος, στο έκτο κεφάλαιο διαµορφώνονται τα συµπεράσµατα της εργασίας, όπως αυτά προέκυψαν από τη µελέτη όλων των προηγούµενων πληροφοριών, και διατυπώνονται προτάσεις για περαιτέρω έρευνα στο πεδίο της διαχείρισης κινδύνου σε υφιστάµενες ΙΣ. - 12 -
2. Οι ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις (ΙΣ ) 2.1. Ορισµός, σκοπιµότητα και βασικές αρχές σχεδιασµού και λειτουργίας Ο σιδηρόδροµος ως σύστηµα µεταφορών, αποτελείται από τρεις συνιστώσες [1]: Τη σιδηροδροµική υποδοµή Το τροχαίο υλικό Την εκµετάλλευση Ως σιδηροδροµική υποδοµή νοείται η σιδηροδροµική οδός µεταφοράς ή αλλιώς σιδηροδροµική γραµµή και το σύνολο των τεχνικών έργων και εγκαταστάσεων που εξασφαλίζουν την κυκλοφορία των συρµών. Οι εγκαταστάσεις διακρίνονται σε εγκαταστάσεις γραµµής και λειτουργικές εγκαταστάσεις [1]. Ως σιδηροδροµικό τροχαίο υλικό νοούνται όλα τα οχήµατα, έλκοντα και ελκόµενα, που κινούνται επάνω στις σιδηροτροχιές και υλοποιούν άµεσα µεταφορικό έργο ή συµβάλλουν έµµεσα στην παραγωγή του [1]. Ως σιδηροδροµική εκµετάλλευση νοείται το σύνολο των δραστηριοτήτων µέσω των οποίων µια σιδηροδροµική επιχείρηση εξασφαλίζει την κυκλοφορία του τροχαίου υλικού που διαθέτει, στη σιδηροδροµική υποδοµή. ιακρίνεται σε τεχνική και εµπορική εκµετάλλευση [1]. Οι ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις (ΙΣ ) αποτελούν δοµικό στοιχείο του σιδηροδροµικού συστήµατος, και συγκεκριµένα της σιδηροδροµικής υποδοµής. Υπάγονται µαζί µε τις ηλεκτροκίνησης, σηµατοδότησης και τηλεπικοινωνιών στις εγκαταστάσεις γραµµής. Ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις συναντώνται σε όλα τα υπεραστικά δίκτυα συµβατικών ταχυτήτων, στα προαστιακά δίκτυα και στο τραµ. Αντιθέτως, δεν προβλέπονται ΙΣ στο µετρό, ενώ η εγκατάστασή τους απαγορεύεται στα δίκτυα στα οποία κυκλοφορούν συρµοί υψηλών ταχυτήτων. Σύµφωνα µε τον ορισµό που δίνεται στο Παράρτηµα Ι της προταθείσας Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για την ασφάλεια των σιδηροδρόµων στην Ευρώπη, που δηµοσιεύτηκε στις 30-1-2013 [2], ως «ισόπεδη σιδηροδροµική διάβαση» ορίζεται κάθε ισόπεδη διασταύρωση - 13 -
σιδηροδροµικής γραµµής µε οδό διέλευσης, αναγνωρισµένη από τον διαχειριστή υποδοµής και ανοικτή στο κοινό ή σε ιδιώτες χρήστες. Εξαιρούνται οι οδοί διέλευσης που συνδέουν αποβάθρες σε σιδηροδροµικούς σταθµούς, καθώς και οι διαβάσεις άνωθεν τροχιοσειρών που χρησιµοποιούνται αποκλειστικά για τη διέλευση εργαζοµένων. Σε µια ισόπεδη σιδηροδροµική διάβαση, δίνεται προτεραιότητα στα σιδηροδροµικά οχήµατα διότι [1]: το µήκος πέδησής τους είναι πολύ µεγαλύτερο σε σχέση µε εκείνο των οδικών οχηµάτων η µεταφορική τους ικανότητα είναι πολύ µεγαλύτερη σε σχέση µε εκείνη των οδικών οχηµάτων κινούνται σε σταθερή τροχιοσειρά (δεν υπάρχει δυνατότητα ελιγµών) κινούνται βάσει προγραµµατισµένων δροµολογίων. Ο σχεδιασµός και η λειτουργία µίας ισόπεδης σιδηροδροµικής διάβασης θα πρέπει να πραγµατοποιούνται µε γνώµονα [1]: τον περιορισµό στο ελάχιστο δυνατό του κινδύνου λόγω διασταύρωσης συρµών - οδικών οχηµάτων ή πεζών την εξασφάλιση της διέλευσης των συρµών µε την επιθυµητή ταχύτητα (ταχύτητα σχεδιασµού γραµµής, η οποία καθορίζεται αποκλειστικά από τα γεωµετρικά χαρακτηριστικά της χάραξης και τα χαρακτηριστικά του συστήµατος έλξης των συρµών) τη διατήρηση του κόστους κατασκευής, λειτουργίας και συντήρησης σε αποδεκτά επίπεδα. 2.2. Ταξινόµηση ΙΣ 2.2.1. Ταξινόµηση βάσει των ευρωπαϊκών Οδηγιών Σύµφωνα µε την Οδηγία 2014/88/ΕΕ [3] και την προταθείσα Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για την ασφάλεια των σιδηροδρόµων στην Ευρώπη, που δηµοσιεύτηκε στις 30-1-2013 [2], αναλόγως µε το είδος της παρεχόµενης προστασίας, οι ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις - 14 -
διακρίνονται σε «ενεργητικές» και «παθητικές», οι οποίες µε τη σειρά τους κατατάσσονται σε επιµέρους κατηγορίες, όπως αυτές περιγράφονται παρακάτω. Ως «ενεργητική ισόπεδη διάβαση» ορίζεται η ισόπεδη διασταύρωση, στην οποία οι διερχόµενοι χρήστες προστατεύονται από την προσέγγιση αµαξοστοιχίας ή ειδοποιούνται σχετικά µέσω της ενεργοποίησης κατάλληλων µέσων, εφόσον η διέλευση του χρήστη δεν είναι ασφαλής. Συγκεκριµένα, στις ενεργητικές ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις οι χρήστες των οδών που διασταυρώνονται µε τις σιδηροδροµικές γραµµές ειδοποιούνται για την επικείµενη προσέγγιση τρένου στο σηµείο µέσω ηχοφωτεινών σηµάτων, ενώ επίσης ενδέχεται να προστατεύονται µέσω ενεργοποίησης αυτόµατων ή χειροκίνητων συστηµάτων, όπως κλείσιµο θυρών, ενεργοποίηση δρυφάκτων ή ηµιδρυφάκτων τα οποία φράσσουν την οδική αρτηρία ή το µονοπάτι που διασταυρώνεται µε τις σιδηροδροµικές γραµµές στη συγκεκριµένη διάβαση κλπ. Οι ενεργητικές ισόπεδες διαβάσεις κατατάσσονται στις εξής κατηγορίες [2]: 1. «Ισόπεδη διάβαση µε αυτόµατη προστασία ή/και ειδοποίηση στην πλευρά του χρήστη». Πρόκειται για ισόπεδη διάβαση στην οποία η προστασία ή/και ειδοποίηση ενεργοποιείται από την αµαξοστοιχία που προσεγγίζει ή στην οποία υπάρχει µανδάλωση προστασίας της αµαξοστοιχίας. Η «µανδάλωση προστασίας στην πλευρά της αµαξοστοιχίας» αντιστοιχεί σε σήµα ή άλλο σύστηµα προστασίας αµαξοστοιχίας, το οποίο επιτρέπει τη διέλευση αµαξοστοιχίας µόνον εφόσον η ισόπεδη διάβαση είναι προστατευµένη στην πλευρά του χρήστη και εφόσον δεν υπάρχει παρείσφρηση (αυτό διαπιστώνεται µε επιτήρηση ή/και ανίχνευση εµποδίου). 2. «Ισόπεδη διάβαση µε χειροκίνητη προστασία ή/και ειδοποίηση στην πλευρά του χρήστη». Πρόκειται για ισόπεδη διασταύρωση, στην οποία η προστασία ή/και ειδοποίηση ενεργοποιείται χειροκίνητα από σιδηροδροµικό υπάλληλο και εφόσον δεν υφίσταται µανδάλωση προστασίας στην πλευρά της αµαξοστοιχίας. - 15 -
Ως «παθητική ισόπεδη διάβαση» ορίζεται η ισόπεδη διάβαση χωρίς ενεργοποίηση κάποιου συστήµατος προστασίας ή/και ειδοποίησης όταν δεν είναι ασφαλής η διάβαση χρήστη [2]. Συγκεκριµένα, στις παθητικές ισόπεδες διαβάσεις δεν υπάρχει προειδοποίηση των χρηστών των οδών που διασταυρώνονται µε τις σιδηροδροµικές γραµµές σχετικά µε την επικείµενη άφιξη τρένου, εκτός από ενδεχόµενη χρήση της κόρνας του τρένου από τον οδηγό του. Επαφίεται λοιπόν καθαρά στην κρίση των χρηστών αυτών η απόφαση για το εάν είναι ασφαλής η διάσχιση της διάβασης. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να παρέχονται σε εµφανές σηµείο, πριν από την ισόπεδη σιδηροδροµική διάβαση, οδηγίες για ορθή συµπεριφορά των χρηστών της οδικής αρτηρίας ή του µονοπατιού που διασταυρώνεται µε τις γραµµές του τρένου, σε συνδυασµό ασφαλώς µε την απαραίτητη σήµανση. Περισσότερες λεπτοµέρειες για τον εξοπλισµό, τα λειτουργικά και κατασκευαστικά χαρακτηριστικά µίας ισόπεδης σιδηροδροµικής διάβασης θα δοθούν παρακάτω. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι περιπτώσεις εφαρµογής ΙΣ ποικίλλουν σηµαντικά. Στο ένα άκρο της «κλίµακας» υπάρχουν ΙΣ στις οποίες οι σιδηροδροµικές γραµµές διασταυρώνονται µε ιδιωτικές ή αγροτικές οδούς, οι οποίες χρησιµοποιούνται από σχετικά µικρό αριθµό τρένων και οδικών οχηµάτων, ενώ στο άλλο άκρο υπάρχουν ΙΣ στις οποίες οι σιδηροδροµικές γραµµές διασταυρώνονται µε δηµόσιες οδούς υψηλών κυκλοφοριακών φόρτων, ενώ σηµαντικός είναι και ο αριθµός των τρένων που διέρχονται από τις συγκεκριµένες διαβάσεις. Γενικά, όσο µεγαλύτερη η κυκλοφορία που χαρακτηρίζει µία ΙΣ, τόσο µεγαλύτερη κρίνεται η ανάγκη παροχής ενεργητικής προστασίας στους χρήστες της. Κατά συνέπεια, οι ΙΣ της πρώτης κατηγορίας είναι γενικά ενεργητικές, ενώ της δεύτερης κατηγορίας παθητικές [4, 5]. Στα σιδηροδροµικά δίκτυα ορισµένων χωρών, η πλειοψηφία των ΙΣ είναι παθητικές και χαρακτηρίζονται από περιορισµένο βαθµό χρήσης. Ακριβώς αυτό, δηλαδή ο περιορισµένος βαθµός χρήσης τους συνιστά βασικό επιχείρηµα όσων διατείνονται ότι οι περισσότερες παθητικές ΙΣ χαρακτηρίζονται από µικρό βαθµό επικινδυνότητας και εποµένως δεν απαιτούν, παρά αµελητέες παρεµβάσεις προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της ασφάλειας. Ωστόσο, στην πραγµατικότητα, επειδή είναι τόσο υψηλό το ποσοστό τους, ο βαθµός επικινδυνότητάς τους συνολικά είναι ιδιαιτέρως σηµαντικός [4, 5]. - 16 -
2.2.2. Ταξινόµηση βάσει του Κανονισµού του ΟΣΕ Ο Ελληνικός Κανονισµός Ισόπεδων ιαβάσεων Σιδηροδροµικών Γραµµών κατατάσσει τις ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις σε διάφορες κατηγορίες, µε βάση µια σειρά κριτηρίων, όπως φαίνεται παρακάτω [6]: Αναλόγως µε την κατηγορία της οδού που διασταυρώνεται µε τις σιδηροδροµικές γραµµές, οι ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις (ΙΣ ) χαρακτηρίζονται ως: ΙΣ εθνικής οδού ΙΣ επαρχιακής οδού ΙΣ δηµοτικής ή Κοινοτικής οδού ΙΣ ιδιωτικής οδού (ιδιωτική οδός θεωρείται κάθε οδός που εξυπηρετεί αποκλειστικά µεµονωµένη εγκατάσταση ή µεµονωµένο συγκρότηµα εγκαταστάσεων) ΙΣ αγροτικής οδού ή ατραπού. Αναλόγως µε τον τρόπο εξασφάλισης της κυκλοφορίας (φύλαξης), οι ΙΣ χαρακτηρίζονται ως: αφύλακτες κοινές ή απλές (χωρίς καµία εξασφάλιση) (Α1). αφύλακτες, µόνο µε αυτόµατα ηχοφωτεινά σήµατα (Α2). αφύλακτες, µε αυτόµατα ηχοφωτεινά σήµατα και αυτόµατα δρύφακτα (Α3). φυλασσόµενες από φύλακα που χειρίζεται απλά δρύφακτα (Φ1) φυλασσόµενες από φύλακα, χωρίς δρύφακτα, µε αυτόµατα ηχοφωτεινά σήµατα (Φ2). φυλασσόµενες από φύλακα µε αυτόµατα ηχοφωτεινά σήµατα και αυτόµατα δρύφακτα (Φ3). Σηµειώνεται ότι τα αυτόµατα ηχοφωτεινά σήµατα, µε ή χωρίς δρύφακτα, ενεργοποιούνται αυτόµατα από το διερχόµενο συρµό, τα απλά δρύφακτα είναι είτε χειροκίνητα είτε ηλεκτροκίνητα και ο χειρισµός τους πραγµατοποιείται από το φύλακα, ενώ τα συστήµατα των ισόπεδων σιδηροδροµικών διαβάσεων των κατηγοριών Α2, Α3, Φ2 και Φ3 χαρακτηρίζονται ως ΑΣΙ (Αυτόµατα Συστήµατα Ισόπεδων ιαβάσεων). - 17 -
Αναλόγως µε το χρονικό διάστηµα φύλαξης, οι ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις χαρακτηρίζονται ως: ΙΣ πλήρως φυλασσόµενες, οι οποίες φυλάσσονται είτε ολόκληρο το 24ωρο είτε κάποιο µικρότερο διάστηµα, αλλά κατά τις ώρες φύλαξης αποκλείεται η διέλευση των οδικών οχηµάτων. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι διαβάσεις Φ1 και Φ2. ΙΣ µερικώς φυλασσόµενες, οι οποίες φυλάσσονται µόνο κάποιο χρονικό διάστηµα του 24ώρου χωρίς να διακόπτεται η διέλευση των τροχοφόρων κατά τις ώρες της µη φύλαξης. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι διαβάσεις Φ2 και Φ3. ΙΣ εποχιακά φυλασσόµενες, οι οποίες φυλάσσονται πλήρως ή µερικώς µόνο κατά τη διάρκεια κάποιων εποχών του έτους. Αναλόγως µε το είδος της επιτρεπόµενης από πλευράς οδού κυκλοφορίας, οι ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις χαρακτηρίζονται ως: ΙΣ για τροχοφόρα (επιτρέπεται και η διέλευση πεζών και ζώων) ΙΣ για πεζούς και ζώα (µόνο) Αναλόγως µε το χρονικό καθεστώς λειτουργίας τους, οι ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις χαρακτηρίζονται ως: µόνιµες προσωρινές Στον πίνακα 2.1 δίνεται η κατηγοριοποίηση των ΙΣ όπως αυτή προτείνεται και υιοθετείται από τον Οργανισµό των Βρετανικών Σιδηροδρόµων (Rail Safety and Standards Board - RSSB). Ο πίνακας παρουσιάζει την εικόνα των ΙΣ στη Μ. Βρετανία το Φεβρουάριο του 2014, καταγράφοντας τις κατηγορίες των ΙΣ που συναντώνται στο σιδηροδροµικό δίκτυο της Μ. Βρετανίας, καθώς και τον αντίστοιχο αριθµό για κάθε κατηγορία. - 18 -
Πίνακας 2.1: Κατηγοριοποίηση ΙΣ στο βρετανικό σιδηροδροµικό δίκτυο (Φεβρουάριος 2014) [7] 2.3. Λειτουργία και εξοπλισµός ΙΣ Ο σχεδιασµός και η λειτουργία µιας ΙΣ θα πρέπει να εξασφαλίζουν την έγκαιρη ενηµέρωση του χρήστη της οδού σχετικά µε [1]: την προσέγγιση σε ΙΣ την επικείµενη διέλευση τρένου από τη συγκεκριµένη ΙΣ Η πρώτη πληροφορία αφορά στη σήµανση της οδού και δίνεται [1]: µέσω ειδικών πινακίδων σήµανσης που προβλέπονται από τον Κ.Ο.Κ. και τοποθετούνται εκατέρωθεν της οδού µέσω ειδικών εξαρτηµάτων (συσκευών) επί της σιδηροδροµικής γραµµής (π.χ. σύστηµα αναγγελίας διέλευσης συρµών) ή επί της οδού (π.χ. αισθητήρες προειδοποίησης). Η δεύτερη πληροφορία δίνεται [1]: είτε άµεσα, µέσω οπτικής επαφής µε τις σιδηροδροµικές γραµµές ή µέσω ηχητικών σηµάτων που εκπέµπονται από το τρένο είτε έµµεσα µέσω ηχοφωτεινών σηµάτων (σε ενεργητικές ΙΣ ). Επίσης, σε ενεργητικές ΙΣ, ενδέχεται να εξασφαλίζεται και η προστασία του χρήστη µέσω δρυφάκτων και θυρών. - 19 -
Ο όρος δρύφακτα αναφέρεται σε «ειδικές διατάξεις» που φράσσουν το προσερχόµενο στην ΙΣ ρεύµα οδικής κυκλοφορίας. Η κίνηση των δρυφάκτων µπορεί να ενεργοποιείται είτε αυτόµατα µέσω του συστήµατος αναγγελίας συρµού είτε χειροκίνητα από τον φύλακα της ΙΣ. Τα δρύφακτα µπορεί να είναι ταλαντώµενα, συρόµενα ή περιστρεφόµενα. Επιπλέον, εκτός από την οδική, υπάρχει και σιδηροδροµική σήµανση σε ΙΣ, µε στόχο την προειδοποίηση του µηχανοδηγού για προσέγγιση σε ΙΣ, η οποία συνίσταται σε προειδοποιητικές πινακίδες και ηχοφωτεινά σήµατα. 2.4. Κατασκευαστικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά ΙΣ 2.4.1. Κατασκευαστικά χαρακτηριστικά µιας ΙΣ Τα βασικά κατασκευαστικά χαρακτηριστικά µιας ΙΣ είναι [1]: το τυπικό διάγραµµα ελέγχου ορατότητας η επιφάνεια / το εµβαδόν της διάβασης ο τύπος της οδού και η κατάσταση του οδοστρώµατος ο αριθµός των σιδηροδροµικών γραµµών και των λωρίδων κυκλοφορίας της οδού στοιχεία που επηρεάζουν την προσοχή των οδηγών και των µηχανοδηγών Στα πλαίσια του ελέγχου ορατότητας σε µια ΙΣ, σύµφωνα µε τον Ελληνικό Κανονισµό Ισόπεδων ιαβάσεων Σιδηροδροµικών Γραµµών [6], θεωρείται ότι ο διερχόµενος πεζός ή οδηγός του διερχόµενου οδικού οχήµατος βρίσκεται στο σηµείο Α (Α1, Α2, Α3) της οδού (σχήµα 2.1) σε απόσταση 20 m από το δεξιό άκρο του καταστρώµατος της οδού και σε απόσταση b µέτρα (b1, b2, b3) από τον άξονα της σιδηροδροµικής γραµµής. Το επίπεδο των οφθαλµών βρίσκεται σε ύψος 1,20 m από την επιφάνεια του καταστρώµατος της οδού και εξετάζεται εάν ο οδηγός ή ο πεζός που βρίσκεται στο σηµείο Α κοιτάζοντας προς τη σιδηροδροµική γραµµή µπορεί ή όχι να δει τα τµήµατα ΚΘ και ΚΘ αυτής. Το σηµείο Α1 αντιστοιχεί σε θέση κινούµενου πεζού, το Α2 σε θέση κινούµενου βραδυπορούντος οχήµατος και το Α3 σε θέση κανονικά κινούµενου οχήµατος. Τα µήκη a και b, που ονοµάζονται και µήκη προσέγγισης, λαµβάνουν - 20 -
τιµές τέτοιες, ώστε ο κινούµενος στην οδό να προλάβει σε κάθε περίπτωση, διατρέχοντας το µήκος b, να διασχίσει την ΙΣ πριν ο κινούµενος συρµός διατρέξει το µήκος a. Λαµβάνεται a 1 = 2,5 V, a 2 = 5 V και a 3 = 3 V, όπου V η µέγιστη ταχύτητα διέλευσης του συρµού σε km/h. Επίσης, θεωρείται ότι b 1 = 3m, b 2 = 8,75m και b 3 = 20,75m. Σηµειώνεται ότι για τους πεζούς θεωρείται ταχύτητα ίση µε 2 km/h, για τα βραδέως κινούµενα οχήµατα ταχύτητα ίση περίπου µε 10 km/h, ενώ για τα ταχέως κινούµενα οχήµατα ταχύτητα ίση περίπου µε 30 km/h. Τέλος, ο χρόνος αντίληψης αντίδρασης του οδηγού του οδικού οχήµατος λαµβάνεται ίσος µε 1,5sec και η κατά µήκος κλίση της οδού στην οποία βρίσκεται η ΙΣ είναι µηδενική. Έτσι, µε βάση τις ορισµένες ως ανωτέρω αποστάσεις ορατότητας για ασφαλή διέλευση της διάβασης από οχήµατα και πεζούς, δηµιουργούνται τα λεγόµενα τρίγωνα ή επιφάνειες ορατότητας. Σχήµα 2.1 ιάγραµµα ελέγχου ορατότητας σύµφωνα µε τον ελληνικό κανονισµό ΙΣ του ΟΣΕ [6] - 21 -
2.4.2. Λειτουργικά χαρακτηριστικά µιας ΙΣ Τα κυριότερα λειτουργικά χαρακτηριστικά µιας ΙΣ είναι [1]: ο τρόπος φύλαξης και ο τρόπος εξασφάλισης της φύλαξης η µέση ηµερήσια ροπή κυκλοφορίας (οδικών οχηµάτων) η επιτρεπόµενη ταχύτητα διέλευσης των συρµών η συχνότητα διέλευσης των συρµών η επιτρεπόµενη ταχύτητα διέλευσης των οδικών οχηµάτων ο φωτισµός στην περιοχή της ΙΣ Θα µπορούσαν να προστεθούν ενδεχοµένως επιπλέον χαρακτηριστικά, για παράδειγµα η µέση ηµερήσια ροπή διέλευσης πεζών, όπως αυτή ορίζεται παρακάτω. Ως ηµερήσια ροπή κυκλοφορίας ορίζεται το γινόµενο του αριθµού των αµαξοστοιχιών που κυκλοφορούν στη γραµµή, και προς τις δύο κατευθύνσεις, όλο το 24ωρο, επί τον αριθµό των διερχοµένων οδικών οχηµάτων πάσης φύσεως, και προς τις δύο κατευθύνσεις της διάβασης, στο ίδιο 24ωρο. Για τον υπολογισµό της µέσης ηµερήσιας κυκλοφορίας Μ θα πρέπει να γίνουν µετρήσεις σε δύο χρονικές περιόδους όπου κάθε περίοδος περιλαµβάνει τέσσερις διαδοχικές µέρες, εκ των οποίων η µία είναι µη τυπική (αργία, µεγάλη γιορτή κτλ). Οι δύο αυτές περίοδοι επιλέγονται µε τρόπο τέτοιο ώστε η µία να αντιπροσωπεύει τη µέγιστη και η άλλη την ελάχιστη εποχιακή κυκλοφοριακή κίνηση. Για κάθε µία από τις περιόδους, υπολογίζεται η ροπή κυκλοφορίας µε τον τρόπο που ήδη αναφέρθηκε και ο µέσος όρος των δύο τιµών δίνει τη µέση ηµερήσια ροπή κυκλοφορίας Μ [1]. Ως µέση ηµερήσια ροπή διέλευσης πεζών ορίζεται το γινόµενο του αριθµού των αµαξοστοιχιών που κυκλοφορούν στη γραµµή, και προς τις δύο κατευθύνσεις, όλο το 24ωρο, επί τον αριθµό των πεζών που διασχίζουν την ΙΣ εντός του ίδιου 24ώρου, ενώ θα µπορούσε να υπολογιστεί µε τρόπο αντίστοιχο µε εκείνον της µέσης ηµερήσιας ροπής κυκλοφορίας. Επίσης, σε κάποιες χώρες, ορίζονται επιπλέον λειτουργικά χαρακτηριστικά ΙΣ, όπως η «αποτελεσµατική κυκλοφορία». Για παράδειγµα, σύµφωνα µε τους αντίστοιχους κανονισµούς, η σχέση µεταξύ της πιθανότητας ατυχήµατος και του πραγµατικού όγκου οδικής κυκλοφορίας δεν είναι γραµµική, γι αυτό και ο πραγµατικός ηµερήσιος αριθµός οδικών οχηµάτων µετατρέπεται µέσω ενός - 22 -
συντελεστή στον αποτελεσµατικό ηµερήσιο αριθµό οδικών οχηµάτων, ο οποίος πολλαπλασιαζόµενος µε τον αριθµό των συρµών εντός της περιόδου δίνει την αποτελεσµατική κυκλοφορία στη διάβαση, η οποία και καθορίζει τη µέγιστη επιτρεπόµενη ταχύτητα διέλευσης των συρµών από τη συγκεκριµένη ΙΣ. Όσον αφορά στον φωτισµό µιας ΙΣ, στις περισσότερες χώρες η ΙΣ αποτελεί τµήµα του φωτισµού του τµήµατος του οδικού δικτύου που διασταυρώνεται µε τις σιδηροδροµικές γραµµές. Ωστόσο, σύµφωνα µε πρόσφατες έρευνες, τα φωτιστικά σώµατα θα πρέπει να τοποθετούνται εκατέρωθεν της σιδηροδροµικής γραµµής και να φωτίζουν τη σιδηροδροµική γραµµή και όχι την οδό, ενώ η διάταξή τους εξαρτάται και από την παρουσία µίας ή δύο σιδηροδροµικών γραµµών. Επίσης, τα φωτιστικά σώµατα θα πρέπει να εκπέµπουν φως διαφορετικού χρώµατος από εκείνο της οδού, προκειµένου να είναι ευδιάκριτη σε µεγαλύτερο βαθµό η ΙΣ. Τέλος, ο φωτισµός θα πρέπει να καλύπτει µια ευρύτερη περιοχή της σιδηροδροµικής γραµµής, ώστε να δηµιουργείται µια δέσµη φωτός κατά µήκος της πορείας του συρµού. 2.5. είκτες εξοπλισµού και εγκαταστάσεων των ΙΣ Με βάση τον Κανονισµό ΙΣ του ΟΣΕ [6], µια ισόπεδη σιδηροδροµική διάβαση χαρακτηρίζεται από τρία βασικά στοιχεία: τη χιλιοµετρική θέση του σιδηροδροµικού διαδρόµου (γραµµής) επί του οποίου βρίσκεται (π.χ. Χ.Θ. 10+160) την ονοµασία της γραµµής (π.χ. Θ-Ε, Θεσσαλονίκη Ειδοµένη) το είδος κυκλοφορίας που εξυπηρετεί (π.χ. οδικά οχήµατα, πεζοί). είκτες σχετικοί µε την εγκατάσταση και τον εξοπλισµό ΙΣ είναι ο συνολικός αριθµός τους σε ένα σιδηροδροµικό δίκτυο, ο αριθµός ενεργητικών και παθητικών ΙΣ στο δίκτυο, ο αριθµός ΙΣ µε αυτόµατα και χειροκίνητα συστήµατα προστασίας, µε δρύφακτα, µε ηµι-δρύφακτα, µε κλειστό κύκλωµα τηλεόρασης, µε αυτόµατο σύστηµα ανίχνευσης εµποδίων κλπ χαρακτηριστικά, καθώς και οι αντίστοιχοι αριθµοί ανά γραµµοχιλιόµετρο ή ανά τροχιοχιλιόµετρο. - 23 -
- 24 -
3. Τα περιστατικά στις ΙΣ 3.1. Είδη και κατηγορίες περιστατικών στις ΙΣ Σύµφωνα µε την ευρωπαϊκή Οδηγία 2004/49/ΕΕ [8] και την Απόφαση 2009/460/ΕΚ [9], διακρίνονται τα εξής είδη σιδηροδροµικών περιστατικών: Ατυχήµατα Συµβάντα Αστοχίες Πρόδροµοι παράγοντες Οι ανωτέρω έννοιες, καθώς και οι έννοιες που υπεισέρχονται στον ορισµό αυτών, ορίζονται ως εξής [3,8,9]: Ατύχηµα: Κάθε ακούσιο ή µη προµελετηµένο αιφνίδιο περιστατικό ή µία ειδική αλληλουχία τέτοιων περιστατικών µε βλαβερές συνέπειες. Τα ατυχήµατα διακρίνονται στις εξής κατηγορίες [8,9]: Συγκρούσεις Εκτροχιασµοί Ατυχήµατα σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις Ατυχήµατα που προκαλούνται σε άτοµα από κινούµενο τροχαίο υλικό Πυρκαγιές Άλλα. Σύγκρουση συρµών: µετωπική ή οπισθοµετωπική ή πλαγιοµετωπική σύγκρουση τµήµατος συρµού µε άλλο συρµό ή σιδηροδροµικό όχηµα ή τροχαίο σιδηροδροµικό υλικό σε ελιγµό. Εκτροχιασµός συρµού: κάθε περίπτωση κατά την οποία ένας τουλάχιστον τροχός του συρµού εκτρέπεται από την τροχιοσειρά στην οποία κυλίεται. - 25 -
Ατυχήµατα σε ισόπεδες σιδηροδροµικές διαβάσεις: ατυχήµατα σε ισόπεδες διαβάσεις στα οποία ενέχονται τουλάχιστον ένα σιδηροδροµικό όχηµα και ένα ή περισσότερα διερχόµενα οδικά οχήµατα, άλλοι διερχόµενοι χρήστες της ΙΣ (όπως πεζοί) ή αντικείµενα προσωρινά υπάρχοντα επί της γραµµής ή κοντά σε αυτήν, εφόσον έχουν απολεσθεί από διερχόµενο όχηµα/χρήστη. Ατυχήµατα σε άτοµα στα οποία εµπλέκεται τροχαίο υλικό εν κινήσει: ατυχήµατα που προκαλούνται σε ένα ή περισσότερα άτοµα, τα οποία είτε παρασύρθηκαν από σιδηροδροµικό όχηµα, είτε χτυπήθηκαν από αντικείµενο προσαρτηµένο στο όχηµα ή που αποσπάσθηκε από αυτό. Συµπεριλαµβάνονται άτοµα που πέφτουν από σιδηροδροµικά οχήµατα και άτοµα επιβιβασµένα σε οχήµατα που πέφτουν ή χτυπούν σε ανεξέλεγκτα αντικείµενα. Πυρκαγιές σε τροχαίο υλικό: πυρκαγιές και εκρήξεις που σηµειώνονται σε σιδηροδροµικά οχήµατα (και στο φορτίο τους) κατά την κυκλοφορία τους µεταξύ του σταθµού αναχώρησής τους και του σταθµού προορισµού τους, καθώς και κατά τη στάση τους στο σταθµό αναχώρησης ή προορισµού ή σε ενδιάµεσες στάσεις, καθώς και κατά τις κινήσεις τους σε σταθµούς διαλογής. Άλλα ατυχήµατα: όλα τα ατυχήµατα πλην των ήδη αναφερθέντων. Χρήστες ισόπεδης διάβασης: όλα τα πρόσωπα που χρησιµοποιούν ισόπεδη διάβαση για να διασχίσουν σιδηροδροµική γραµµή µε οποιοδήποτε µέσο µεταφοράς ή πεζοί. Συµβάν: Κάθε περιστατικό, πλην ατυχήµατος ή σοβαρού (σηµαντικού) ατυχήµατος, που συνδέεται µε τη λειτουργία των τρένων και επηρεάζει την ασφαλή λειτουργία τους. Αστοχία: Κάθε τεχνική δυσλειτουργία της σιδηροδροµικής υποδοµής και του τροχαίου υλικού, που επηρεάζει την ασφάλεια της κυκλοφορίας και της λειτουργίας του συστήµατος. Πρόδροµοι παράγοντες: Αστοχίες οι οποίες µπορούν να προκαλέσουν µελλοντικά ατύχηµα ή συµβάν. - 26 -
σε ΙΣ. Στον πίνακα 3.1 δίνονται οι βασικές και ειδικές κατηγορίες περιστατικών Πίνακας 3.1: Βασικές και ειδικές κατηγορίες περιστατικών σε ΙΣ [1] α/α 1 Βασική κατηγορία περιστατικού Συγκρούσεις 2 Παρασύρσεις 3 4 ιάφορα άλλα περιστατικά Συµβάντα /αστοχίες που µπορούν να προκαλέσουν ένα από τα παραπάνω περιστατικά (1 έως 3) Ειδική κατηγορία περιστατικού Μεταξύ συρµού και IX αυτοκινήτου Μεταξύ συρµού και φορτηγού οδικού οχήµατος Μεταξύ συρµού και δικύκλου Πεζών Ζώων Βανδαλισµοί ολιοφθορές Τροµοκρατικές ενέργειες Κατάληψη της ΙΣ (π.χ. από απεργούς) Αυτοκτονία Απόπειρα αυτοκτονίας Παραβίαση κανονισµών από το προσωπικό της σιδηροδροµικής επιχείρησης Παραβίαση της ΙΣ από τους οδηγούς των οδικών οχηµάτων Τεχνικές αστοχίες στον εξοπλισµό της ΙΣ Μηχανική βλάβη οδικών οχηµάτων 3.2. Αίτια πρόκλησης περιστατικών στις ΙΣ Στα πλαίσια διαχείρισης της ασφάλειας στις ΙΣ, η µελέτη του ιστορικού των ατυχηµάτων αποτελεί το «κλειδί» για τη βέλτιστη κατανόηση του κινδύνου, για την ανάπτυξη κατάλληλης νοµοθεσίας και κυρίως για την εφαρµογή κατάλληλων µέτρων µε στόχο την αύξηση του επιπέδου ασφαλείας στις ΙΣ. Σύµφωνα µε την Οδηγία 2004/49/ΕΕ [8], ως αίτια σιδηροδροµικών περιστατικών ορίζονται ενέργειες, παραλείψεις, γεγονότα ή συνθήκες, ή συνδυασµός αυτών, που οδηγούν σε ατύχηµα ή συµβάν. - 27 -
Τα αίτια των σιδηροδροµικών περιστατικών, µεταξύ των οποίων και τα αίτια των περιστατικών σε ΙΣ, µπορούν να ταξινοµηθούν σε τρία επίπεδα, αναλόγως µε την «πηγή» πρόκλησής τους. Ως αίτιο πρώτου επιπέδου µπορεί να θεωρηθεί µία από τις τρεις συνιστώσες του σιδηροδροµικού συστήµατος ή συνδυασµός αυτών, καθώς και µια σειρά περιστατικών, οι πηγές πρόκλησης των οποίων εντοπίζονται εκτός του σιδηροδροµικού συστήµατος. Τέτοιου είδους πηγές είναι για παράδειγµα τα φυσικά φαινόµενα (σεισµοί µεγάλης έντασης, ισχυρές βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις µεγάλης χρονικής διάρκειας, ανεµοστρόβιλοι, τυφώνες, και γενικά ακραία καιρικά φαινόµενα), οι τροµοκρατικές ενέργειες, οι βανδαλισµοί, οι δολιοφθορές, οι απόπειρες αυτοκτονίας, οι αυτοκτονίες, οι συγκρούσεις οδικών οχηµάτων µε σιδηροδροµικά οχήµατα στις περιοχές των ισόπεδων διαβάσεων (εφόσον αυτές προκλήθηκαν από υπαιτιότητα του οδηγού του οδικού οχήµατος) κλπ [1, 10]. Στον πίνακα 3.2 ταξινοµούνται τα αίτια των σιδηροδροµικών περιστατικών στις ΙΣ σε πρώτο, δεύτερο και τρίτο επίπεδο. - 28 -
Πίνακας 3.2: Ταξινόµηση αιτιών σιδηροδροµικών περιστατικών στις ΙΣ σε πρώτο, δεύτερο και τρίτο επίπεδο [1, 10] Αίτια περιστατικών σε πρώτο επίπεδο Σιδηροδροµική υποδοµή Σιδηροδροµική εκµετάλλευση Αίτια εξωτερικά του σιδηροδροµικού συστήµατος Αστοχία εξοπλισµού ΙΣ Κακή γεωµετρία - κατασκευή Ευθύνη του µηχανοδηγού Ευθύνη του φύλακα της διάβασης Ευθύνη του οδηγού του οδικού οχήµατος Αίτια περιστατικών σε δεύτερο επίπεδο Αστοχία εξοπλισµού ΙΣ Κακή γεωµετρία - κατασκευή Ευθύνη του µηχανοδηγού Ευθύνη του φύλακα της διάβασης Ευθύνη του οδηγού του οδικού οχήµατος Ευθύνη του πεζού Βλάβη του οδικού οχήµατος Τροµοκρατική ενέργεια Βανδαλισµοί ολιοφθορές Φυσικά φαινόµενα Αίτια περιστατικών σε τρίτο επίπεδο Σπασµένα δρύφακτα Βλάβη στο σύστηµα αναγγελίας συρµών Καµένη λυχνία ιακοπή ρεύµατος Μηχανική βλάβη στο σύστηµα ενεργοποίησης δρυφάκτων και ηχοφωτεινών σηµάτων Μειωµένη ορατότητα λόγω εµποδίων (φυσικών ή τεχνητών) Έλλειψη φωτισµού Κακή γεωµετρία της διασταυρούµενης οδού Ανυπαρξία οδικής ή σιδηροδροµικής σήµανσης Κακή κατάσταση σήµανσης Κακή κατάσταση οδοστρώµατος. Λάθος χειρισµός Παραβίαση των κανόνων Λάθος χειρισµός Αµέλεια Παραβίαση του ΚΟΚ Κακή κρίση Αδυναµία λόγω χρήσης ουσιών Κούραση Απόσπαση προσοχής Εγκλωβισµός στη διάβαση. Ευθύνη του πεζού Απροσεξία Αδιαθεσία Κακή κρίση Αδυναµία αντίδρασης λόγω χρήσης ουσιών Κόπωση - 29 -
Σύµφωνα µε τη βιβλιογραφική αναφορά [11], οι αιτίες πρόκλησης ατυχηµάτων σε ΙΣ µπορούν να ταξινοµηθούν σε πέντε βασικές κατηγορίες, οι οποίες είναι οι εξής: Αιτίες οφειλόµενες στον ανθρώπινο παράγοντα από πλευράς οδικού δικτύου (αφορούν ατυχήµατα που προκαλούνται λόγω ακούσιων ή εκούσιων παραβάσεων των οδηγών οδικών οχηµάτων). Αιτίες οφειλόµενες στον ανθρώπινο παράγοντα από πλευράς σιδηροδροµικού δικτύου (αφορούν ατυχήµατα που προκαλούνται λόγω παραλείψεων και λαθών των εργαζοµένων στο σιδηροδροµικό δίκτυο, όπως οι φύλακες διαβάσεων, οι οδηγοί τρένων κλπ). Αιτίες τεχνικής φύσεως που αφορούν στο οδικό δίκτυο (αναφέρονται σε ατυχήµατα που προκαλούνται λόγω τεχνικών προβληµάτων των οδικών οχηµάτων, όπως κακή λειτουργία φρένων, τροχών, «αναπήδηση» αυτοκινήτου κλπ). Αιτίες τεχνικής φύσεως που αφορούν στο σιδηροδροµικό δίκτυο (αναφέρονται σε ατυχήµατα που προκαλούνται λόγω αστοχιών στον εξοπλισµό των ΙΣ, όπως σήµατα, δρύφακτα κλπ). Άλλες αιτίες (αφορούν ατυχήµατα οι αιτίες πρόκλησης των οποίων δεν µπορούν να ενταχθούν σε κάποια από τις προαναφερθείσες τέσσερις κατηγορίες, π.χ. ατυχήµατα λόγω διέλευσης ζώων). Στα σχήµατα 3.1 και 3.2 φαίνεται το ποσοστό που αντιστοιχεί σε κάθε αιτία πρόκλησης ατυχήµατος γενικά στις ΙΣ (σχήµα 3.1), καθώς και σε κάθε κατηγορία ΙΣ (σχήµα 3.2), όπου: A.1.2: ενεργητική ΙΣ µε αυτόµατη προστασία στην πλευρά του χρήστη A.1.3: ενεργητική ΙΣ µε αυτόµατη προστασία και ειδοποίηση στην πλευρά του χρήστη A.2.1: ενεργητική ΙΣ µε χειροκίνητη προστασία στην πλευρά του χρήστη A.2.3: ενεργητική ΙΣ µε χειροκίνητη προστασία και ειδοποίηση στην πλευρά του χρήστη B: παθητική ΙΣ. - 30 -
Σχήµα 3.1: Κατανοµή ατυχηµάτων στις ΙΣ ανά αίτιο πρόκλησης [11] Σχήµα 3.2: Κατανοµή αιτιών ατυχηµάτων στις ΙΣ ανά κατηγορία φύλαξης [11] Όπως φαίνεται και από τα παραπάνω σχήµατα, η συντριπτική πλειοψηφία των ατυχηµάτων στις ΙΣ οφείλεται σε αιτίες που αφορούν στον ανθρώπινο παράγοντα από πλευράς οδικού δικτύου, συνιστώντας βασικό κατευθυντήριο στοιχείο για την εξεύρεση λύσης στα πλαίσια της διαχείρισης κινδύνου σε µια ΙΣ. - 31 -
3.3. Χαρακτηριστικά περιστατικών σε ΙΣ Θεµελιώδη χαρακτηριστικά των περιστατικών σε ΙΣ συνιστούν η συχνότητα µε την οποία εκδηλώνονται και οι συνέπειες που προκαλούν, καθώς και η σοβαρότητα αυτών. 3.3.1. Συνέπειες περιστατικών σε ΙΣ και σοβαρότητα αυτών Τα περιστατικά σε ΙΣ µπορούν να έχουν τις παρακάτω συνέπειες: Θανάτους Τραυµατισµούς Υλικές ζηµιές Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Καθυστερήσεις στο σιδηροδροµικό ή/ και στο οδικό δίκτυο Ως προς τη σοβαρότητα των επιπτώσεών τους µπορούν να διακριθούν σε σηµαντικά και σε µη σηµαντικά (ή κοινά ή µικρής βαρύτητας). Σε γενικές γραµµές, σηµαντικά θεωρούνται εκείνα τα περιστατικά που έχουν ως συνέπεια την πρόκληση θανάτων, βαριών τραυµατισµών και εκτεταµένων ζηµιών σε γραµµή, τροχαίο υλικό και περιβάλλον, ενώ µη σηµαντικά θεωρούνται όλα τα υπόλοιπα. Μια πιο αναλυτική διάκριση ως προς τη σοβαρότητα των συνεπειών, µε βάση τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά πρότυπα, θα µπορούσε να είναι η εξής [12]: Καταστροφικό: Πολλαπλοί θάνατοι ή/και πολλαπλοί σοβαροί τραυµατισµοί ή/και σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον ή/και εκτεταµένες υλικές ζηµιές. Σοβαρό/ σηµαντικό: Ένας θάνατος ή/και τουλάχιστον ένας σοβαρός τραυµατισµός ή/και σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον ή/και σηµαντικές υλικές ζηµιές, καθώς και εκτεταµένη διακοπή της κυκλοφορίας. Μικρής βαρύτητας: Τουλάχιστον ένας ελαφρύς τραυµατισµός ή/και µικρές επιπτώσεις στο περιβάλλον ή/και περιορισµένες υλικές ζηµιές. Αµελητέο: Ενδεχόµενος ελαφρύς τραυµατισµός ή/και αµελητέες επιπτώσεις στο περιβάλλον ή/και αµελητέες υλικές ζηµιές. - 32 -
Σηµειώνεται ότι σύµφωνα µε την Οδηγία 2014/88/ΕΕ [3], το σηµαντικό (σοβαρό) ατύχηµα και οι έννοιες που υπεισέρχονται στον ορισµό αυτού, ορίζονται ως εξής: Σηµαντικό ατύχηµα (significant accident): κάθε ατύχηµα στο οποίο ενέχεται τουλάχιστον ένα εν κινήσει σιδηροδροµικό όχηµα, το οποίο έχει ως αποτέλεσµα τουλάχιστον ένα νεκρό ή σοβαρά τραυµατισµένο άτοµο ή σηµαντικές ζηµίες σε τροχαίο υλικό, στις γραµµές, σε άλλες εγκαταστάσεις ή στο περιβάλλον ή εκτεταµένη διακοπή της κυκλοφορίας. Τα ατυχήµατα σε συνεργεία, αποθήκες και αµαξοστάσια εξαιρούνται. Σηµαντική ζηµία σε τροχαίο υλικό, τροχιές, σε άλλες εγκαταστάσεις ή στο περιβάλλον: ζηµία ισοδύναµη µε 150 000 ευρώ ή περισσότερο. Θάνατος: κάθε άτοµο που σκοτώνεται ακαριαία ή πεθαίνει εντός 30 ηµερών λόγω ατυχήµατος, εξαιρουµένων των αυτοκτονιών. Σοβαρός τραυµατισµός: κάθε τραυµατίας ο οποίος νοσηλεύεται σε νοσοκοµείο για χρονικό διάστηµα άνω των 24 ωρών λόγω ατυχήµατος, εξαιρουµένων όσων αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν. Εκτεταµένη διακοπή της κυκλοφορίας: αναστολή σιδηροδροµικών δροµολογίων σε κύρια σιδηροδροµική γραµµή επί έξι ώρες ή περισσότερο. Σηµειώνεται ότι, βάσει της Οδηγίας 2004/49/ΕΚ [8] και της Απόφασης 2009/460/ΕΚ [9], ως προς τον καθορισµό της σοβαρότητας των συνεπειών, θεωρείται ότι ένας σοβαρός τραυµατισµός είναι ισοδύναµος µε 0,1 θανάτους. Επίσης, όσον αφορά στον καθορισµό της σοβαρότητας ενός περιστατικού µε βάση το χρονικό διάστηµα που απαιτείται για την αποκατάσταση της λειτουργίας της γραµµής (εφόσον έχει προκληθεί διακοπή της κυκλοφορίας) ή την αποκατάσταση της αστοχίας που το προκάλεσε, τα περιστατικά µπορούν να διακριθούν σε µικρής και µεγάλης διάρκειας, ενώ το χρονικό διάστηµα που αντιστοιχεί σε κάθε περίπτωση εξαρτάται από το αίτιο πρόκλησης του περιστατικού, και ορίζεται από τον αρµόδιο φορέα κάθε σιδηροδροµικού δικτύου (για παράδειγµα από τον διαχειριστή της υποδοµής) [1]. - 33 -
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, σύµφωνα µε το σύστηµα παρακολούθησης και αξιολόγησης της υποδοµής των Γαλλικών Σιδηροδρόµων, ως αστοχίες µεγάλης διάρκειας χαρακτηρίζονται εκείνες η αποκατάσταση των οποίων διαρκεί χρονικό διάστηµα µεγαλύτερο από [13]: 700 min (για αστοχίες που αφορούν στη γραµµή) 300 min (για αστοχίες που αφορούν στους υποσταθµούς παροχής ενέργειας) 500 min (για αστοχίες που αφορούν στις εγκαταστάσεις σηµατοδότησης) 700 min (για αστοχίες που αφορούν στις αλυσοειδείς ηλεκτροκίνησης) Ο καθορισµός των συνεπειών µπορεί να πραγµατοποιηθεί βάσει ιστορικών στοιχείων, event tree analysis, µοντέλων προσοµοίωσης και βάσει της κρίσης εξειδικευµένων επιστηµόνων (µέθοδος DELFI). Όσον αφορά στον καθορισµό των συνεπειών, χαρακτηρίζεται από σηµαντικό βαθµό δυσκολίας για τους λόγους που αναπτύσσονται παρακάτω. Καταρχάς, στη βιβλιογραφία προτείνονται δύο διαφορετικές προσεγγίσεις: σύµφωνα µε την πρώτη προσέγγιση, η σοβαρότητα των συνεπειών ενός ατυχήµατος καθορίζεται απευθείας από την κατηγορία στην οποία ανήκει το ατύχηµα (όπως αυτές ορίστηκαν στην παράγραφο 3.1). Για παράδειγµα, οι εκτροχιασµοί και οι συγκρούσεις θεωρείται ότι προκαλούν σχεδόν πάντα πολύ σοβαρές συνέπειες (π.χ. µεγάλο αριθµό θανάτων και σοβαρών τραυµατισµών), εποµένως βάσει αυτής της προσέγγισης - οι συνέπειές τους χαρακτηρίζονται ως καταστροφικές, ανεξαρτήτως αιτιών πρόκλησης [12]. Ωστόσο, σύµφωνα µε τη δεύτερη προσέγγιση η οποία και υιοθετείται στην παρούσα εργασία ο καθορισµός των συνεπειών ενός ατυχήµατος, θα πρέπει να πραγµατοποιείται βάσει πραγµατικών, καταγεγραµµένων, στατιστικών στοιχείων που αφορούν στις συνέπειες ενός ατυχήµατος ή βάσει µοντέλων πρόβλεψης ατυχηµάτων, αναλόγως µε το αίτιο πρόκλησης. Σηµειώνεται δε ότι η πλειοψηφία των µελετητών θεωρούν ως τις πλέον κατάλληλες µεθοδολογίες αποτίµησης επικινδυνότητας, εκείνες που βασίζονται σε στατιστικά στοιχεία του παρελθόντος. Τονίζεται ωστόσο η σηµασία της συνεχούς ενηµέρωσης και επικαιροποίησης των στοιχείων αυτών. Επίσης, σχετικά µε τον καθορισµό των συνεπειών, ανακύπτει το θέµα της κατηγοριοποίησης βάσει των συνηθέστερων ή βάσει των χειρότερων συνεπειών που µπορεί να προκληθούν λόγω ατυχήµατος/ περιστατικού οφειλοµένου σε - 34 -