Χρονισμός των αλιευτικών ενεργειών στις παραδοσιακές ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις της λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας με τον ημερήσιο παλιρροιακό κύκλο

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Οικολογία- Διαχείριση και Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος» Χρονισμός των αλιευτικών ενεργειών στις παραδοσιακές ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις της λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας με τον ημερήσιο παλιρροιακό κύκλο Καλλιόπη Σπάλα ΒΙΟΛΟΓΟΣ ΠΑΤΡΑ 2007

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Οικολογία- Διαχείριση και Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος» Χρονισμός των αλιευτικών ενεργειών στις παραδοσιακές ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις της λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας με τον ημερήσιο παλιρροιακό κύκλο Καλλιόπη Σπάλα ΒΙΟΛΟΓΟΣ ΠΑΤΡΑ 2007

ΜΕΛΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Κωνσταντίνος Κουτσικόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών: Επιβλέπων Αικατερίνη Φραγκοπούλου, Επίκουρος Καθηγήτρια Τμήματος Βιολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα ερευνητική εργασία εκπονήθηκε κατά τη διάρκεια της φοίτησής μου στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Οικολογία Διαχείριση και Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών κατά την περίοδο 2005-2007. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους βοήθησαν στην υλοποίηση αυτής της εργασίας, ο κάθε ένας με τον τρόπο του και από τη θέση του. Ξεκινώντας από τον Επιβλέποντα, Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Κωνσταντίνο Κουτσικόπουλο, θα ήθελα να τονίσω ότι υπάρχουν πάρα πολλοί λόγοι για τους οποίους πρέπει να τον ευχαριστήσω. Επέλεξα όμως, αυτόν που θεωρώ πως είναι ο πιο ουσιαστικός, όχι μόνο για την υλοποίηση της παρούσας εργασίας, αλλά και οποιασδήποτε εργασίας κληθώ να αναλάβω στο μέλλον. Μου δίδαξε τον τρόπο να αντιμετωπίζω κάθε έργο, όχι ως αντικείμενο πνευματικής ενασχόλησης αλλά ως αντικείμενο επαγγελματικής εργασίας. Αν υπήρξα καλή μαθήτρια, θεωρώ ότι απέκτησα το χρησιμότερο εφόδιο για την υπόλοιπη ζωή μου. Ευχαριστώ ακόμα, την Επίκουρη Καθηγήτρια κ. Αικατερίνη Φραγκοπούλου για το ότι με τίμησε αποτελώντας μέλος της εξεταστικής επιτροπής αυτής της εργασίας, αλλά και για το κουράγιο που μου έδωσε κατά το τελευταίο και δυσκολότερο ίσως στάδιο της υλοποίησής της. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κ. Βαγγέλη Δημητρίου, για την αποφασιστικής σημασίας συμβολή του κατά την έναρξη αυτής της προσπάθειας και τον κ. Γιώργο Κατσέλη γιατί χωρίς τη βοήθειά του δεν θα είχα καταλήξει στο τελικό αποτέλεσμα. Θα πρέπει ακόμα να εκφράσω τις ειλικρινείς μου ευχαριστίες, στους αλιείς στο διβάρι που αποτέλεσε το αντικείμενο αυτής της μελέτης, κ. Αριστείδη και Χρήστο Μαντζουράτο, για την πολύτιμη συνεργασία τους, αλλά και την φιλοξενία που απλόχερα μου προσέφεραν στο χώρο που εργάζονται. Τελειώνοντας, θα ήθελα να αναφέρω ότι κατά την εκπόνηση της παρούσας εργασίας, απέκτησα καλούς φίλους, την Ματίνα Ίσαρη, τον Βαγγέλη Τζανάτο, την Ειρήνη Μαντζούνη και την Γιάννα Γεώργα, που ήταν δίπλα μου όποτε τους χρειάστηκα και τους ευχαριστώ γι αυτό. Ιούλιος 2007, Πάτρα

Περιεχόμενα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 Γενικά χαρακτηριστικά των λιμνοθαλασσών 2 Λειτουργία των λιμνοθαλασσών ως αλιευτικά πεδία 3 Αλιευτική εκμετάλλευση μεσογειακών λιμνοθαλασσών 4 Ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις 5 Ελληνικές λιμνοθάλασσες 5 Σύμπλεγμα λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού 6 Νομικό καθεστώς προστασίας συμπλέγματος 7 Σύνθεση ιχθυοπανίδας συμπλέγματος 8 Ιστορικά στοιχεία αλιευτικής εκμετάλλευσης συμπλέγματος 8 Τρέχουσα αλιευτική εκμετάλλευση συμπλέγματος 8 Αλιευτική παραγωγή συμπλέγματος 9 Ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις συμπλέγματος 10 Κίνηση των υδάτων στο σύμπλεγμα 11 Λιμνοθάλασσες Κλείσοβας & Βορείου-Διαύλου Κλείσοβας 11 Λιμνοθάλασσα Κλείσοβας: Η περιοχή μελέτης 11 Αλιευτική εκμετάλλευση λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας 12 Αλιευτική παραγωγή λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας 14 2. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 15 Σκοπός της παρούσας εργασίας 16 3. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 17 Γενικά στοιχεία 18 Τεχνικά χαρακτηριστικά ιχθυοσυλληπτικής εγκατάστασης 18 Λειτουργία ιχθυοσυλληπτικής εγκατάστασης 20 Συλλογή καταγραφών 22 i

Περιεχόμενα Επεξεργασία καταγραφών 23 Μέθοδοι Ανάλυσης 26 Εκτίμηση μέσης τιμής κυκλικής μεταβλητής 26 Εκτίμηση διασποράς κυκλικής μεταβλητής 26 Δεδομένα με αντιδιαμετρική κατανομή 29 Έλεγχος σημαντικότητας μέσου τόξου: Rayleigh test 29 Έλεγχος διαφορών μέσων μηνιαίων τιμών 30 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 31 Αποτελέσματα του μοντέλου της παλίρροιας 32 Περίπτωση 1: Επίπεδο μέγιστης στάθμης 0 cm 33 Περίπτωση 2: Επίπεδο μέγιστης στάθμης 5 cm 35 Περίπτωση 3: Επίπεδο μέγιστης στάθμης 10 cm 37 Στατιστική επεξεργασία χρόνων πραγματοποίησης αλιευτικών δραστηριοτήτων 39 Αλληλουχία αλιευτικών δραστηριοτήτων στον παλιρροιακό κύκλο 41 Στατιστική επεξεργασία μηνιαίων χρόνων πραγματοποίησης αλιευτικών δραστηριοτήτων 44 Μέσοι μηνιαίοι χρόνοι διάγνωσης παλίρροιας 48 Μέσοι μηνιαίοι χρόνοι εκτέλεσης αλιευτικών ενεργειών 51 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 57 Χρόνοι διάγνωσης της παλίρροιας 58 Χρόνοι εκτέλεσης των αλιευτικών ενεργειών 59 Μέσοι μηνιαίοι χρόνοι διάγνωσης της παλίρροιας 63 Μέσοι μηνιαίοι χρόνοι εκτέλεσης αλιευτικών ενεργειών 64 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 68 Συμπεράσματα από τη μελέτη του συστήματος 69 ii

Περιεχόμενα Προοπτικές βελτίωσης της μελέτης του συστήματος 72 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 73 Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία 74 Ελληνική Βιβλιογραφία 76 iii

1. Εισαγωγή 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1

1. Εισαγωγή Γενικά χαρακτηριστικά των λιμνοθαλασσών Ο όρος παράκτια λιμνοθάλασσα χρησιμοποιείται για την περιγραφή μιας περιοχής με αλμυρό ή υφάλμυρο νερό που διαχωρίζεται από τη γειτονική θάλασσα μέσω μιας χαμηλής αμμώδους νησίδας. Από τον ορισμό προκύπτει, ότι αναγκαία προϋπόθεση για να θεωρηθεί μια περιοχή λιμνοθάλασσα, είναι τα ύδατά της να είναι αλμυρά ή τουλάχιστον υφάλμυρα. Ως εκ τούτου, πρέπει να διαθέτει τουλάχιστον ένα κανάλι επικοινωνίας διαμέσου του οποίου πραγματοποιείται η ανταλλαγή μεταξύ λιμνοθαλάσσιας υδάτινης μάζας και της γειτονικής της - και σαφώς πιο εκτεταμένης - θαλάσσιας υδάτινης μάζας (Barnes 1980). Τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά που προσδίδουν στις λιμνοθάλασσες διακριτό χαρακτήρα μεταξύ των υπολοίπων υδάτινων οικοσυστημάτων είναι: 1) ο υψηλός βαθμός προστασίας που παρέχουν από παλιρροιακές κινήσεις ή κινήσεις ρευμάτων, 2) η σχετικά σταθερή κλίση αλατότητας, 3) η επαρκώς αναμεμιγμένη κολώνα του νερού μέσω της δράσης του ανέμου, 4) τα αβαθή τους ύδατα, 5) ο πλούτος των οργανικών τους συστατικών, 6) ο γρήγορος ρυθμός μεταβολής τους και 7) τουλάχιστον σε περιοχές με αξιοσημείωτες εποχιακές βροχοπτώσεις και σημαντικές εισροές γλυκών υδάτων, η επικράτηση εποχικής διακύμανσης στην αλατότητα ή/και στη στάθμη των υδάτων, παρόλο που στις υπόλοιπες περιπτώσεις αυτή είναι σχετικά σταθερή. Επιπλέον, ο όρος λιμνοθάλασσα ή παράκτια λιμνοθάλασσα χρησιμοποιείται για την περιγραφή μιας περιοχής εσωτερικών υδάτων, σχετικά αβαθούς (σπάνια ξεπερνά τα 2 m), προσανατολισμένη συνήθως παράλληλα με την ακτή, που διαχωρίζεται από την ανοικτή θάλασσα μέσω φράγματος, ενώ ταυτόχρονα επικοινωνεί με αυτή μέσω μιας ή περισσότερων περιορισμένης έκτασης νησίδων. Η ανάμιξη των υδάτων μπορεί να προκαλείται από παλιρροιακά ρεύματα αν και αυτό δεν ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις, ενώ η διαβάθμιση της αλατότητας εξαρτάται από το υδρολογικό ισοζύγιο (Kjerfve 1989). Η δημιουργία τους αποτελεί συνδυασμένη δράση της αύξησης της στάθμης της θάλασσας κατά το Ολόκαινο και της κατασκευής παράκτιων φραγμάτων από θαλάσσιες διεργασίες (Kjerfve 1989). Σύμφωνα με την οικολογική θεώρηση των λιμνοθαλασσών πρόκειται για αβαθείς, ημι-απομονωμένες υδάτινες μάζες μεταβαλλόμενου όγκου, που επικοινωνούν μόνιμα ή εφήμερα με τη θάλασσα, με μεταβαλλόμενη θερμοκρασία και αλατότητα, λασπώδη υποστρώματα, υψηλή θολερότητα, μη τυπικά τοπογραφικά 2

1. Εισαγωγή χαρακτηριστικά και βιοτικούς παράγοντες (Day & Yánez-Arancibia 1982). Σύμφωνα με τον Kjerfve (1986), γεωμορφολογικά και υδροδυναμικά, υπάρχουν τρεις τύποι παράκτιων λιμνοθαλασσών, που καθορίζονται τόσο από την ποιοτική όσο και από την ποσοτική ανταλλαγή ύδατος με τη θάλασσα. Οι κλειστού τύπου λιμνοθάλασσες, συνήθως απαντώνται κατά μήκος ακτών με υψηλής ενέργειας κυματισμό και αξιόλογη παράκτια μετατόπιση. Χαρακτηρίζονται από ένα ή περισσότερα στενά κανάλια εισόδου, υψηλό χρόνο παραμονής των υδάτων και κυρίαρχο κινητήριο μηχανισμό, τους ανέμους. Η έντονη ηλιακή ακτινοβολία σε συνδυασμό με τις ατυχηματικές εισροές μπορούν να προκαλέσουν περιοδική κάθετη στρωματοποίηση. Οι ανοικτού/κλειστού τύπου λιμνοθάλασσες, συνήθως διαθέτουν δύο ή περισσότερα κανάλια εισόδου και καλά καθορισμένη παλιρροιακή κυκλοφορία. Η επίδραση των ανέμων είναι έντονη και παρατηρείται κάθετη στρωματοποίηση. Οι ανοικτού τύπου λιμνοθάλασσες συνήθως απαντώνται κατά μήκος ακτών στις οποίες τα παλιρροιακά ρεύματα είναι σημαντικότερα από τα ανεμογενή για τη μεταφορά φερτών υλών. Εκτείνονται παράλληλα με την ακτογραμμή σε μήκος που μπορεί να ξεπερνά τα 100 km άλλα το πλάτος τους είναι σαφώς μικρότερο (ως μερικά km). Χαρακτηρίζονται από ισχυρά παλιρροιακά ρεύματα, απρόσκοπτη ανταλλαγή ύδατος με τη θάλασσα και μέτωπα με ακραία τιμές αλατότητας και θολερότητας. Λειτουργία των λιμνοθαλασσών ως αλιευτικά πεδία Το μεγαλύτερο μέρος του λιμνοθαλάσσιου νηκτού (ως και 99%) τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά συγκροτείται από ψάρια, ενώ εξαιρέσεις αποτελούν ορισμένα είδη κεφαλοπόδων, καρκονοειδών, θαλάσσιων ερπετών και θηλαστικών (McHugh 1967). Η παραγωγικότητα ψαριών στις λιμνοθάλασσες είναι σε γενικές γραμμές υψηλή (Day et al. 1989), γεγονός που οδηγεί σε αυξημένη αλιευτική παραγωγή. Ένας λόγος, που εξηγεί την υψηλή παραγωγή ιχθύων στις λιμνοθάλασσες, είναι ότι πολλά από τα σημαντικά είδη στα λιμνοθαλάσσια οικοσυστήματα είναι είτε: 1) r-στρατηγικής ενήλικα άτομα, δηλ. σχετικά μικρών διαστάσεων, με μεγάλο ρυθμό αύξησης και λόγο παράγωγης/βιομάζα υψηλό ή 2) Κ-στρατηγικής νεαρά άτομα, δηλ. με μεγάλο ρυθμό αύξησης, των οποίων όμως τα ώριμα στάδια, τυπικά απαντώνται εκτός λιμνοθάλασσας. 3

1. Εισαγωγή Εκτός όμως από την υψηλή αναλογία παραγωγής/βιομάζας που χαρακτηρίζει τα σημαντικότερα είδη ιχθύων που διαβιούν στις λιμνοθάλασσες, η μεγάλη φέρουσα ικανότητα, με την έννοια της διαθεσιμότητας τροφής, συνεισφέρει στην υψηλή παραγωγικότητα αυτών των οικοσυστημάτων (Yánez-Arancibia et al. 1994). Τα είδη των ιχθύων που διαβιούν στις λιμνοθάλασσες διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: 1) μόνιμα είδη αυτά που περνούν όλη τον κύκλο ζωής τους στη λιμνοθάλασσα, 2) εποχικά μεταναστευτικά είδη, που εισέρχονται στη λιμνοθάλασσα, είτε από τα γλυκά νερά είτε από τη θάλασσα, σε μια λίγο ή πολύ καθορισμένη εποχή και την εγκαταλείπουν σε διαφορετική εποχή και 3) ευκαιριακοί επισκέπτες, δηλ. είδη που δεν ακολουθούν συγκεκριμένο πρότυπο μετακίνησης από και προς τη λιμνοθάλασσα. Τα είδη που κυριαρχούν στις λιμνοθάλασσες ανήκουν κυρίως στη δεύτερη ομάδα. (Pauly & Yánez-Arancibia 1994). Ορισμένα από αυτά αναπαράγονται στην ανοικτή θάλασσα, και χρησιμοποιούν τις λιμνοθάλασσες ως περιοχές ανάπτυξης καθώς προσφέρουν τροφή και καταφύγιο στα προνύμφικα, τα νεαρά αλλά και τα ενήλικα στάδια (Costa et al. 2002). Η επακόλουθη μετανάστευση προς τη θάλασσα πραγματοποιείται για λόγους είτε αναπαραγωγής είτε αποφυγής δυσμενών περιβαλλοντικών συνθηκών στο εσωτερικό των λιμνοθαλασσών και των αβαθών περιοχών (Katselis et al. 2003). Η αυξημένη φυσική παραγωγικότητα αυτών των οικοσυστημάτων υπόκειται σε εντατική εκμετάλλευση κυρίως από αλιείς που ανήκουν στις τοπικές κοινωνίες (Kapetsky 1984). Η αλιευτική εκμετάλλευση στηρίζεται στη σύλληψη των ψαριών κατά τη διάρκεια της εποχικής ή οντογενετικής μετανάστευσής τους στη θάλασσα (Katselis et al. 2003). Αλιευτική εκμετάλλευση μεσογειακών λιμνοθαλασσών Οι μεσογειακές λιμνοθάλασσες καλύπτουν έκταση 6500 km 2 (Pearce & Crivelli 1994), και στην πλειοψηφία τους συνιστούν αλιευτικά πεδία (Kapetsky 1984, Ardizonne et al. 1988, Aνώνυμος 2001). Η αλιεία στις μεσογειακές λιμνοθάλασσες πραγματοποιείται με τη χρήση αρκετών αλιευτικών μεθόδων και εργαλείων, όπως βολκοί, μανωμένα δίχτυα, παραγάδια (Kapetsky & Lasserre 1984, Ardizonne et al. 1988, Aνώνυμος 2001). Όμως, τα πιο σημαντικά εργαλεία με τα οποία πραγματοποιείται, παραδοσιακά, η αλιευτική εκμετάλλευση των 4

1. Εισαγωγή λιμνοθαλασσών της Μεσογείου είναι οι ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις. Ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις Χρησιμοποιούνται γενικά ανά τον κόσμο σε αβαθείς περιοχές, όπου παρατηρείται συνεχής (εκβολικά και ποτάμια συστήματα), ή περιοδική αλλαγή στο ρεύμα νερού (παράκτιες υδάτινες περιοχές με επίδραση της παλίρροιας) (Von Brandt 1984). Πρόκειται για στατικά, παθητικά εργαλεία που τοποθετούνται στα σημεία επικοινωνίας της λιμνοθάλασσας με τη θάλασσα. Συνεπώς οι ιχθυοπληθυσμοί που επιχειρούν να εγκαταλείψουν τη λιμνοθάλασσα κατά τη μετανάστευσή τους προς τη θάλασσα συλλαμβάνονται σε αυτές τις σταθερές εγκαταστάσεις (Katselis et al. 2003). Η αρχή λειτουργίας των ιχθυοσυλληπτικών εγκαταστάσεων μπορεί να συνοψισθεί στη σύλληψη των ψαριών κατά τις μαζικές αμφίδρομες μετακινήσεις τους μεταξύ θάλασσας και λιμνοθάλασσας (Ardizonne et al. 1988), εκμεταλλευόμενες κυρίως τον θετικό ρεοτακτισμό τους (McDowall 1988). Η χρήση των ιχθυοσυλληπτικών εγκαταστάσεων έχει μακριά ιστορική παράδοση στις λιμνοθάλασσες της Μεσογείου καθώς υπάρχουν αναφορές από τον PLINE L ANCIEN (23-79 μ.χ.). Τόσο τα συγκεκριμένα αλιευτικά εργαλεία, όσο και η μέθοδος που τα συνοδεύει, απαντώνται στις λιμνοθάλασσες της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Τυνησίας, της Αλγερίας, της Κορσικής, της Ελλάδας, της Τουρκίας (Chaveut 1988) και της Αλβανίας (Peja et al. 1996). Ελληνικές λιμνοθάλασσες Οι 72 ελληνικές λιμνοθάλασσες καλύπτουν έκταση περίπου 550 km 2 (Kotsonias 1984). Είναι κατανεμημένες κυρίως σε δύο περιοχές της χώρας, τη Δυτική Ελλάδα (43,3%) και την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (28,9%). Σε ποσοστό μεγαλύτερο από 72% ανήκουν στον κλειστό τύπο, ενώ μόλις το 8% είναι ανοικτού τύπου (Ανώνυμος 2001). Η αλιευτική εκμετάλλευση των ελληνικών λιμνοθαλασσών πραγματοποιείται μέσω της εγκατάστασης ιχθυοσυλληπτικών εγκαταστάσεων καθώς σε ποσοστό 89,5% διαθέτουν αυτές τις υποδομές (Ανώνυμος 2001). 5

1. Εισαγωγή Σύμπλεγμα λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού Το σύμπλεγμα των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού έχει έκταση 147 km 2, καλύπτοντας σχεδόν το 50% της συνολικής έκτασης των ελληνικών λιμνοθαλασσών. Αποτελεί τμήμα του ευρύτερου ομώνυμου υγροτόπου, συνολικής έκτασης 220 km 2, (σε αυτόν περιλαμβάνονται παρυδάτια οικοσυστήματα, αλμυρόβαλτοι, αλυκοποιημένες εκτάσεις και αποστραγγισμένες εκτάσεις που αποδόθηκαν στη γεωργία). Πρόκειται για τον μεγαλύτερο υγρότοπο της Ελλάδας και τον δεύτερο της Μεσογείου. Βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του νομού Αιτωλοακαρνανίας και οριοθετείται ανατολικά από τον Εύηνο ποταμό, δυτικά από τον Αχελώο ποταμό, νότια από τον Πατραϊκό κόλπο και το Ιόνιο Πέλαγος και βόρεια από τις λίμνες Τριχωνίδα και Λυσιμαχία. Βόρεια του συμπλέγματος υπάρχει αστική ανάπτυξη καθώς εκεί βρίσκονται οι δήμοι Μεσολογγίου, Αιτωλικού και Ευηνοχωρίου και οι κοινότητες Νεοχωρίου, Γαλατά και Κατοχής. Παράλληλα τα βουνά Αράκυνθος και Βαράσοβα που περιβάλλουν το σύμπλεγμα προστατεύουν τις λιμνοθάλασσες από τους ανατολικούς, βόρειους και δυτικούς ανέμους. Περικλείεται μεταξύ των γεωγραφικών συντεταγμένων : Aνατολικά : 21 05' - 21 35 Βόρεια: 38 15' - 38 30' Το συγκρότημα των λιμνοθαλασσών έχει μέγιστο μήκος 27 km και μέγιστο πλάτος 15 km. Στο μέτωπο με τον Πατραϊκό κόλπο υπάρχει μια σειρά αμμονησίδων μήκους περίπου 12 km, μέσω των οποίων εξασφαλίζεται η επικοινωνία με τη θάλασσα. Με βάση τα τοπογραφικά, υδρολογικά και βιολογικά χαρακτηριστικά τους το σύμπλεγμα διακρίνεται σε 6 επιμέρους λιμνοθάλασσες (Εικόνα 1) κλειστού και ανοικτού τύπου: Ονομασία λιμνοθάλασσας Τύπος Έκταση (km 2 ) 1 Βορείου και Διαύλου Κλείσοβας κλειστός 2,5 2 Κλείσοβας κλειστός 18 3 Κεντρική Μεσολογγίου ανοικτός 80 4 Παλαιοποτάμου κλειστός 4,5 5 Θολής κλειστός 14 6 Αιτωλικού κλειστός 28 Το βάθος των λιμνοθαλασσών κυμαίνεται από 0,30 έως 1,60 m, εκτός της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού, όπου το μέγιστο βάθος ξεπερνά τα 30 m (Δημητρίου et al. 1994). Αυτή η διαφοροποίηση οφείλεται στις διαφορετικές διεργασίες σχηματισμού της συγκεκριμένης λιμνοθάλασσας σε σχέση με τις υπόλοιπες του συμπλέγματος (Αλμπανάκης et al. 1995). 6

1. Εισαγωγή Εξαιτίας του μικρού τους βάθους, οι αβιοτικές παράμετροι των υδάτινων μαζών επηρεάζονται άμεσα από τις επικρατούσες στην περιοχή μετεωρολογικές συνθήκες (Katselis et al. 2003). Εικόνα 1. Οι 6 επιμέρους λιμνοθάλασσες του συμπλέγματος (οι αριθμοί 1-6 αντιστοιχούν στις λιμνοθάλασσες με τη σειρά που αναφέρονται στο κείμενο). Νομικό καθεστώς προστασίας συμπλέγματος Η περιοχή έχει ενταχθεί στον κατάλογο των προστατευόμενων υγροτόπων σύμφωνα με τη διεθνή συνθήκη Ramsar, η οποία επικυρώθηκε από την Ελλάδα στις 24/1/1974 (Φ.Ε.Κ. 350, 1 ο τεύχος, Ν.Δ. 191). Η ευρύτερη περιοχή που αποτελείται από το δέλτα του Αχελώου, το σύμπλεγμα των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού, τις εκβολές του Ευήνου, τις Εχινάδες νήσους και τη νήσο Πεταλά εντάσσεται στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο «NATURA 2000» ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (Sites of Community Importance - SCI) όπως ορίζεται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Ακόμα αποτελεί τμήμα της ευρύτερης προστατευόμενης περιοχής στην κατηγορία των Εθνικών Πάρκων με την ονομασία «Εθνικό Πάρκο Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου - Αιτωλικού, κάτω ρου και εκβολών ποταμών Αχελώου και Ευήνου και νήσων Εχινάδων» βάσει της ελληνικής νομοθεσίας (Ν.1650/1986, Φ.Ε.Κ. 477/Δ/31.5.2006). 7

1. Εισαγωγή Σύνθεση ιχθυοπανίδας συμπλέγματος Από τα 56 είδη που έχουν καταγραφεί στο λιμνοθαλάσσιο σύμπλεγμα Μεσολογγίου Αιτωλικού, τα 6 είναι είδη εσωτερικών υδάτων, τα 29 θαλάσσια είδη που διαβιούν περιστασιακά στις λιμνοθάλασσες, τα 15 είναι είδη ευρύαλα που εκμεταλλεύονται εποχικά τις ευνοϊκές συνθήκες του περιβάλλοντος, αλλά εγκαταλείπουν τη λιμνοθάλασσα, όταν φτάσουν σε γενετική ωριμότητα ή στο τέλος της ευνοϊκής περιόδου, τα 5 λιμνοθαλάσσια είδη και τέλος 1 είδος (Anguilla anguilla) που είναι διάδρομο μεταναστευτικό είδος (Λεονάρδος et al. 2000). Ιστορικά στοιχεία αλιευτικής εκμετάλλευσης συμπλέγματος Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν το Μεσολόγγι, κυρίως από τον 16 ο αιώνα και έπειτα, καταγράφοντάς το ως τόπο ιχθυοτροφείων. Στις δομές της οθωμανικής αυτοκρατορίας τα ιχθυοτροφεία αποτελούσαν πρόσοδο του Σουλτάνου, που αποδιδόταν μέσω της τυπικής ή άτυπης διαδικασίας εκμίσθωσής τους για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, τα ιχθυοτροφεία πέρασαν στη δικαιοδοσία του Δημοσίου, που συνέχισε την πρακτική της εκμίσθωσης μέσω δημοπρασίας. Στις αρχές του 19 ου αιώνα, εισήχθησαν αλλαγές στις μεθόδους οργάνωσης της αλιευτικής παραγωγής που φαίνεται ότι μεταφέρθηκαν από την Ιταλία μέσω ψαράδων, ναυτών ή πειρατών που αναζήτησαν τόπο εγκατάστασης στο Μεσολόγγι (Μπάδα 2004). Τρέχουσα αλιευτική εκμετάλλευση συμπλέγματος Το σύμπλεγμα των λιμνοθαλασσών είναι ιδιοκτησία του ελληνικού κράτους. Συνολικά στο σύμπλεγμα των λιμνοθαλασσών δραστηριοποιούνται 700 αλιείς από τους οποίους οι 200 ανήκουν σε οκτώ συνεταιρισμούς. Οι αλιευτικοί συνεταιρισμοί μισθώνουν με πενταετείς συνήθως συμβάσεις, από τη Νομαρχία, το δικαίωμα εκμετάλλευσης των ιχθυοσυλληπτικών εγκαταστάσεων, έναντι του 10% της παραγωγής τους αποκτώντας έτσι το αποκλειστικό αλιευτικό δικαίωμα συγκεκριμένων αλιευτικών θέσεων (Δημητρίου et al. 1994, Katselis et al. 2003). Οι αλιευτικές θέσεις βρίσκονται στις λιμνοθάλασσες της Κλείσοβας, της Κεντρικής λιμνοθάλασσας (Βόρειο Βασιλάδι, Νότιο Βασιλάδι, Τουρλίδα, Κόμα, Σχοινιάς, Προκοπάνιστος), της Θολής και του Παλαιοποτάμου. 8

1. Εισαγωγή Οι υπόλοιποι 500 αλιείς, αποτελούν τους λεγόμενους «ελεύθερους αλιείς» οι οποίοι αλιεύουν στο μη εκμισθωμένο τμήμα των λιμνοθαλασσών, χρησιμοποιώντας εργαλεία όπως πυροφάνι, συρτή, παραγάδι. Στις λιμνοθάλασσες Θολής και Παλαιοποτάμου δεν έχουν δικαίωμα αλιείας οι ελεύθεροι αλιείς (Δημητρίου et al. 1994). Πρέπει να τονιστεί ότι, η αλιεία στο σύμπλεγμα των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού υπόκειται σε ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις, καθώς πρόκειται για προστατευόμενη περιοχή. Έτσι απαγορεύεται πλήρως η ερασιτεχνική αλιεία, ενώ εκτός των ενοικιαζόμενων θέσεων, επιτρέπεται μόνο για τους επαγγελματίες αλιείς με τη χρήση ορισμένων εργαλείων εκτός από δίχτυα, με περιορισμούς όμως τόσο εποχικούς όσο και τοπικούς. Ακόμα απαγορεύεται η διενέργεια αλιείας καθ όλο το χρόνο και με οποιοδήποτε εργαλείο σε απόσταση μικρότερη των 500 m έξω από τη λιμνοθάλασσα (Β.Δ 435/67). Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι η άσκηση παράνομης αλιείας δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Η πυκνότητα των αλιέων στην περιοχή είναι 4,6 αλιείς/ km 2 (Katselis et al. 2003), ίση δηλ. με τη μέση πυκνότητα αλιέων που δραστηριοποιούνται σε λιμνοθάλασσες παγκόσμια (Kapetsky 1984). Αλιευτική παραγωγή συμπλέγματος Τα δεδομένα αλιευτικής παραγωγής, με την έννοια καταγραφής των εκφορτώσεων αλιευτικών σκαφών και των συλλήψεων των ιχθυοτροφείων που υπάρχουν, είναι υποεκτιμημένα καθώς μόνο οι συνεταιρισμοί είναι υποχρεωμένοι να δηλώνουν την παραγωγή τους, όμως εξαιτίας της σημαντικής παρακράτησης από το κράτος είναι προφανές ότι δεν δηλώνεται το πραγματικό αλίευμα (Δημητρίου et al. 1994). Σύμφωνα λοιπόν με εκτιμήσεις, η συνολική ετήσια αλιευτική παραγωγή παρουσιάζει μείωση από 1500-2000 tn το 1960, σε 1300-1500 tn το 1983 (Κotsonias 1984, Δημητρίου et al. 1994), ενώ σήμερα υπολογίζεται ότι φθάνει τους 1000-1500 tn, το 45% της οποίας προέρχεται από τις ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις (Κατσέλης et al. 2005). Η σύνθεση της ιχθυοπανίδας του συμπλέγματος των λιμνοθαλασσών είναι προφανές ότι θα αντικατοπτρίζεται στην ποιοτική σύνθεση της αλιευτικής παραγωγής. Έτσι το 46% της αλιευτικής παραγωγής προέρχεται από κεφαλοειδή, το 28% από τσιπούρες, το 11% λαβράκια, το 9% χέλια και το 6% από άλλα είδη (Δημητρίου et al. 1994). 9

1. Εισαγωγή Ακόμα 8 ευρύαλα είδη συνιστούν το 92,1% της παραγωγής των ιχθυοσυλληπτικών εγκαταστάσεων για το διάστημα 1988-1998 (Katselis et al. 2003). Ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις συμπλέγματος Η κατασκευή τους μπορεί να είναι παραδοσιακού ή σύγχρονου τύπου. Οι παραδοσιακές ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις κατασκευάζονται από ξύλο και πλαστικό δίχτυ, ενώ οι σύγχρονες από οπλισμένο σκυρόδεμα και μεταλλικά πλαίσια επενδυμένα με πλαστικό δίχτυ (Ανώνυμος 2001). Η διαφοροποίηση των υλικών κατασκευής των δύο κατηγοριών, αντικατοπτρίζεται στον τρόπο και το χρόνο χρήσης τους, παρότι η λειτουργία τους στηρίζεται στην ίδια φιλοσοφία. Στη δυτική Ελλάδα, η τοπική ονομασία για τον παραδοσιακό τύπο των συγκεκριμένων αλιευτικών εργαλείων είναι διβάρια. [ΕΤΥΜ. διβάρι, βιβάριον, λατ. vivarium «ζωοτροφείο, ιχθυοτροφείο» vivus «ζωντανός, έμβιος]. Στο σύμπλεγμα των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού υπάρχουν συνολικά 14 ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις, 8 παραδοσιακού και 6 σύγχρονου τύπου. Αυτές είναι τοποθετημένες στα σημεία που η λιμνοθάλασσα επικοινωνεί με τη θάλασσα, εκεί δηλ. που παρατηρείται η πιο έντονη κυκλοφορία νερού. Η δε θέση των παραδοσιακών «διβαριών» δεν έχει μεταβληθεί από το 1826 (Ρογδάκης & Δημητρίου 1994). Η αλιεία μέσω των ιχθυοσυλληπτικών εγκαταστάσεων στηρίζεται στη μεταναστευτική συμπεριφορά ευρύαλων ειδών. Οι εποχιακές μετακινήσεις από και προς τη θάλασσα συνιστούν κυρίαρχα γεγονότα στον κύκλο ζωής των συγκεκριμένων ειδών, τα οποία εκμεταλλεύονται την αυξημένη παραγωγικότητα και τις υψηλές θερμοκρασίες του νερού κατά τους ανοιξιάτικους και θερινούς μήνες που χαρακτηρίζουν τα ιδιαίτερα αυτά οικοσυστήματα (Katselis et al. 2003). Η εσόδευση της λιμνοθάλασσας πραγματοποιείται από το Φεβρουάριο ως το Μάιο, οπότε οι ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις παραμένουν ανοικτές για την είσοδο των ιχθυοπληθυσμών στο εσωτερικό της λιμνοθάλασσας. Το κλείσιμο των ιχθυοσυλληπτικών εγκαταστάσεων τον Ιούνιο, σηματοδοτεί την έναρξη του αλιευτικού έτους που διαρκεί ως το Φεβρουάριο του επόμενου έτους (Δημητρίου et al. 1994). 10

1. Εισαγωγή Κίνηση των υδάτων στο σύμπλεγμα Το σύμπλεγμα των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού ανήκει σε μια ευρύτερη περιοχή, όπου επικρατεί ο ημιημερήσιος κύκλος παλίρροιας με δύο πλημμυρίδες και δύο ρηχίες κατά τη διάρκεια του 24ωρου, μέσου εύρους 29.5 cm (Μποναζούντας et al. 1993). Στο κεντρικό τμήμα του συμπλέγματος, η ανταλλαγή των νερών πραγματοποιείται μέσω των ανοιγμάτων ανάμεσα στις λουρονησίδες στο μέτωπο με τον Πατραϊκό κόλπο, ενώ στην Κλείσοβα μέσων των διαύλων επικοινωνίας με τη θάλασσα και των μικρών ανοιγμάτων στο ανάχωμα του δρόμου που συνδέει το Μεσολόγγι με την Τουρλίδα. Οι νησίδες στο μέτωπο με τον Πατραϊκό κόλπο προστατεύουν το εσωτερικό της λιμνοθάλασσας από τον έντονο κυματισμό (Λεονάρδος 1996). Λιμνοθάλασσες Κλείσοβας & Βορείου-Διαύλου Κλείσοβας Οι λιμνοθάλασσες Κλείσοβας και Βορείου - Διαύλου Κλείσοβας αποτελούν σήμερα δύο τεχνητά τμήματα μιας πρώην ενιαίας λιμνοθάλασσας, που βρίσκεται στο ανατολικότερο άκρο του συμπλέγματος με συνολική έκταση 25 km 2. Ο σκοπός αυτού του διαχωρισμού, που πραγματοποιήθηκε στο τέλος της δεκαετίας του 60, ήταν η διευκόλυνση της απόρριψης στη θάλασσα των επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων της πόλης του Μεσολογγίου που διέρχονται μέσα από τη λιμνοθάλασσα Βορείου & Διαύλου Κλείσοβας (Hotos & Avramidou 1997). Λιμνοθάλασσα Κλείσοβας: Η περιοχή μελέτης Η λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας βρίσκεται δίπλα στην πόλη του Μεσολογγίου και έχει έκταση 19 km 2. Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του συμπλέγματος λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού και περικλείεται μεταξύ των γεωγραφικών συντεταγμένων: Aνατολικά : 21 25-21 28 Βόρεια: 38 18-38 22 Πρόκειται για λιμνοθάλασσα κλειστού τύπου. Στο μέτωπό της με τον Πατραϊκό κόλπο, που έχει μήκος περίπου 6 km, υπάρχουν δύο δίαυλοι επικοινωνίας (μπούκες) συνολικού μήκους 1800 m και πλάτους 80 m. Επικοινωνεί όμως και με το λιμάνι του Μεσολογγίου μέσω τριών μικρότερων ανοιγμάτων (καμάρων), οι οποίες μέχρι τη δεκαετία του 1970 ήταν εφτά. 11

1. Εισαγωγή Χαρακτηρίζεται από πλήθος εγκάρσιων αναχωμάτων που κατασκευάστηκαν με σκοπό την αύξηση της αλατότητας για την τροφοδοσία των αλυκών του Μεσολογγίου. Ακόμα διαθέτει μία φυσική αμμονησίδα μήκους 3500 m και ένα τεχνητό ανάχωμα μήκους 3500 m, που δημιουργήθηκε κατά τη διαδικασία κατασκευής του διαύλου στο λιμάνι του Μεσολογγίου (Ανώνυμος 2001). Το μέσο βάθος της είναι 0,8 m, ενώ το μέγιστο βάθος της είναι 1,5 m. Η αλατότητα είναι υψηλή, ίση με αυτή της θάλασσας ή ακόμα υψηλότερη κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Η θερμοκρασία του νερού ακολουθεί τις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας του αέρα (Hotos & Avramidou 1997). Η λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας διαθέτει μία τάφρο διαχείμασης σχήματος Τ (μήκους 2.600 m, 40 m πλάτους και βάθους 1,5 m) που κατασκευάσθηκε το 1988. Τα δύο άκρα της επικοινωνούν δύο σύγχρονες ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις και η βάση της καταλήγει στη λιμνοθάλασσα. Από το 1999, δώδεκα χρόνια μετά την κατασκευή της, ξεκίνησε να χρησιμοποιείται για την αξιοποίηση των υπομεγεθών ψαριών που είτε επαναπελευθερώνονται στη λιμνοθάλασσα είτε πωλούνται για πάχυνση. Σήμερα η αξιοποίησή της από το συνεταιρισμό δεν κρίνεται απόλυτα ικανοποιητική, καθώς τα υπομεγέθη ψάρια μεταφέρονται στην τάφρο αφού αλιευθούν στις ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις (Ανώνυμος 2001). Αλιευτική εκμετάλλευση λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας Η ένταση της αλιευτικής εκμετάλλευσης που εφαρμόζεται χαρακτηρίζεται ως πολύ υψηλή (Ανώνυμος 2001). Είναι Δημόσιο κτήμα και το 1984 παραχωρήθηκε για χρήση στον Δήμο Μεσολογγίου, ο οποίος τη νοικιάζει κατόπιν δημοπρασίας σε αλιευτικούς συνεταιρισμούς. Σύμφωνα με τους όρους του συμβολαίου μίσθωσης, ο μισθωτής υποχρεούται να καταγράφει την ημερήσια αλιευτική παραγωγή σε ειδικά βιβλία παραγωγής. Σε κάθε ένα από τα πέντε σημεία επικοινωνίας με την ανοικτή θάλασσα υπάρχουν πέντε φυσικά ιχθυοτροφεία. Στους διαύλους επικοινωνίας με τον Πατραϊκό κόλπο βρίσκονται δύο ιχθυοτροφεία με ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις σύγχρονου τύπου ("Καινούργιο" και "Τιτιμπίλι"), ενώ στα ανοίγματα επικοινωνίας με το λιμάνι του Μεσολογγίου βρίσκονται τρία ιχθυοτροφεία με ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις παραδοσιακού τύπου, "(3 η Καμάρα" "4 η Καμάρα" και "7 η Καμάρα). Από τις παραδοσιακές, μόνο οι δύο βρίσκονται σε λειτουργία καθώς η τρίτη αποτελεί ουσιαστικά τουριστικό έκθεμα. 12

1. Εισαγωγή Τα ιχθυοτροφεία αυτά αποτελούν σήμερα αντικείμενο αλιευτικής εκμετάλλευσης του συνεταιρισμού "ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ", που έχει έδρα το Μεσολόγγι και έχει αναλάβει την τρέχουσα εκμετάλλευσή τους από το Φεβρουάριο του 2007, με τη διαδικασία της δημοπρασίας από το Δήμο Μεσολογγίου, καταβάλλοντας ελάχιστο ετήσιο μίσθωμα 30.000. Ο ίδιος συνεταιρισμός διατηρούσε το δικαίωμα εκμετάλλευσης της λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας και κατά την προηγούμενη πενταετία, δηλ. κατά την περίοδο της μελέτης. Στον συνεταιρισμό εργάζονται 16 αλιείς. Εκτός των αλιέων του συνεταιρισμού, ασκείται ελεύθερη αλιεία από επαγγελματίες ψαράδες, μη μέλη του συνεταιρισμού, οι οποίοι δεν καταβάλλουν ποσοστό της παραγωγής τους στον φορέα εκμετάλλευσης της λιμνοθάλασσας. Ο συνεταιρισμός διαθέτει για τις ανάγκες του οκτώ αλιευτικά σκάφη τύπου «γαΐτα» χωρίς άδεια. Τα χρησιμοποιούμενα αλιευτικά εργαλεία για τους αλιείς που είναι μέλη του συνεταιρισμού είναι: 1. ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις 2. δίχτυα Οι ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις χρησιμοποιούνται συνήθως 9 μήνες και τα δίχτυα 8 μήνες το έτος. Η εποχικότητα της χρήσης των παραπάνω αλιευτικών εργαλείων παρουσιάζεται παρακάτω: Εργαλείο Ποσοστό παραγωγής Μήνες χρήσης ιχθυοσυλληπτικές 70% Ιούνιος-Φεβρουάριος δίχτυα 30% Μάιος Οκτώβριος Ιανουάριος - Φεβρουάριος Τα αλιευτικά εργαλεία που χρησιμοποιούν οι ελεύθεροι αλιείς και οι μήνες χρήσεις τους παρουσιάζονται ακολούθως: Εργαλείο Μήνες χρήσης πυροφάνι σταφνοκάρι Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Απρίλιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Απρίλιος Ιανουάριος - Δεκέμβριος καμάκι (χέλια μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας) Εκτιμάται ότι ποσοστό 40% της συνολικής παραγωγής της λιμνοθάλασσας δεν δηλώνεται επειδή ένα μέρος προέρχεται από 13

1. Εισαγωγή νόμιμη ελεύθερη αλιεία και το υπόλοιπο από παράνομη αλιεία (Ανώνυμος 2001). Αλιευτική παραγωγή λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας Η αλιευτική παραγωγή των ιχθυοσυλληπτικών εγκαταστάσεων της λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας, για τα έτη 1994-1998, ανέρχεται σε 22,2 tn κατά μέσο όρο ετησίως (Katselis et al. 2003). Τα είδη που κυριαρχούν στη σύνθεση της αλιευτικής παραγωγής της Κλείσοβας ανήκουν στις οικογένειες Mugilidae και Sparidae (κυρίως το είδος Sparus aurata) (Katselis et al. 2003). Το 2005, η ετήσια παραγωγή ανήλθε σε 17,6 tn, με σύνθεση όμοια με την προαναφερθείσα (πηγή: εποπτεία αλιείας Ν. Αιτωλοακαρνανίας). 14

2. Σκοπός της εργασίας 2. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 15

2. Σκοπός της εργασίας Σκοπός της παρούσας εργασίας Στο σύμπλεγμα των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού παρότι γίνεται χρήση ενός μεγάλου αριθμού αλιευτικών εργαλείων, οι ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις και τα δίχτυα συνεισφέρουν στο μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής. Στη λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας δε, το 70% της παραγωγής προέρχεται από αυτές (Ανώνυμος 2001). Ακόμα, παρουσιάσθηκε πολύ αδρά ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν, από όπου προκύπτει ότι 1) είναι εργαλεία άμεσα συνδεδεμένα με το συγκεκριμένο τύπο οικοσυστήματος, 2) παρότι στατικά, δηλ. σταθερά εγκατεστημένα σε συγκεκριμένες θέσεις, η χρήση τους δεν συνιστά μια παθητική διαδικασία, καθώς η σταθερότητά τους είναι μόνο χωρική. Αντίθετα, χρονικά παρουσιάζουν μεταβλητότητα σε εποχικό, ημερήσιο και ωριαίο επίπεδο. Δεχόμενοι το γεγονός, ότι σε κάθε τύπο αλιείας, οι κύριες συνιστώσες του συστήματος είναι τρεις: ο αλιέας, ο ιχθυοπληθυσμός και το περιβάλλον στο οποίο διαβιεί αυτός, τότε εύκολα προκύπτει ότι οι τρεις τους βρίσκονται σε αλληλεπίδραση. Έτσι, μεταβολές σε μία από αυτές θα επάγουν αλλαγές στις άλλες δύο, άμεσα ή έμμεσα. Για να διαπιστωθεί η απόκριση των αλιέων στις αλλαγές των δύο άλλων συνιστωσών του συστήματος, διερευνήθηκε ο χρονισμός όλων των αλιευτικών δραστηριοτήτων - που πραγματοποιούνται από τους αλιείς στις παραδοσιακές ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις - με τις φάσεις του παλιρροιακού κύκλου. Εικόνα 2. Διαγραμματική απεικόνιση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των συνιστωσών του υπό μελέτη συστήματος. 16

3. Υλικά και Μέθοδοι 3. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 17

3. Υλικά και Μέθοδοι Γενικά στοιχεία Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα 17/08/2005 10/02/2006, στο φυσικό ιχθυοτροφείο «7 η Καμάρα» της λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας. Κατά το ίδιο διάστημα, πραγματοποιούνταν επισκέψεις πεδίου στην περιοχή της μελέτης, μία φορά κάθε εβδομάδα. Εκεί, λειτουργούν δύο παραδοσιακού τύπου ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις στις οποίες εργάζονται 3 αλιείς, μέλη του αλιευτικού συνεταιρισμού «Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ», με βάρδιες διάρκειας δύο ημερών. Οι δύο ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις είναι τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη, στο σημείο που η λιμνοθάλασσα επικοινωνεί με το λιμάνι του Μεσολογγίου μέσω του 3 ου καναλιού. Η πρόσβαση σε αυτές γίνεται από το δρόμο που συνδέει το λιμάνι του Μεσολογγίου με την Τουρλίδα, καθώς απέχουν λίγα μέτρα από την ακτή (Εικόνα 3). Εικόνα 3. Απεικόνιση των 2 παραδοσιακού τύπου ιχθυοσυλληπτικών εγκαταστάσεων στις οποίες πραγματοποιήθηκε η μελέτη. α: δορυφορική φωτογραφία (πηγή: Google Εarth), β: φωτογραφία πεδίου Τεχνικά χαρακτηριστικά ιχθυοσυλληπτικής εγκατάστασης Κατασκευή παραδοσιακής ιχθυοσυλληπτικής εγκατάστασης Η παραδοσιακή ιχθυοσυλληπτική εγκατάσταση κατασκευάζεται σε σχήμα τραπεζίου από ξύλινους πασσάλους και πλαστικό πλέγμα. Όλες οι πλευρές του τραπεζίου επενδύονται με πλαστικό πλέγμα, διαστάσεων οπής 13 mm, το οποίο στηρίζεται σε πασσάλους από ξύλο καστανιάς που βυθίζονται στον πυθμένα. Η απόσταση μεταξύ των πασσάλων είναι περίπου 30-40 cm, ενώ το ύψος τους είναι 18

3. Υλικά και Μέθοδοι περίπου 2,5 m (1 m βυθισμένο στον πυθμένα, 0,5 m μέσα στο νερό και 1 m πάνω από την επιφάνεια του νερού). Οι μη παράλληλες πλευρές του τραπεζίου ονομάζονται φύλλα και έχουν μήκος περίπου 50 m. Η μικρότερη από τις κατά πλάτος πλευρές (βάσεις) του τραπεζίου ονομάζεται κάψος και έχει μήκος περίπου 8 m. Η πλευρά αυτή είναι τοποθετημένη στο μέτωπο της λιμνοθάλασσας με την ανοιχτή θάλασσα. Η μεγαλύτερη πλευρά που βρίσκεται προς το εσωτερικό της λιμνοθάλασσας έχει μήκος περίπου 20 m. Η πλευρά αυτή έχει σχήμα V και η γωνία που σχηματίζεται πρέπει να είναι τουλάχιστον 120. Οι πλευρές της γωνίας δεν συναντώνται, αλλά αφήνουν ένα άνοιγμα στη μέση, που αποτελεί την είσοδο της ιχθυοσυλληπτικής εγκατάστασης η οποία ονομάζεται κρέμαση. Πρέπει να τονιστεί ότι οι συγκεκριμένες διαστάσεις αφορούν στις δύο ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις του ιχθυοτροφείου της 7 ης Καμάρας που πραγματοποιήθηκε η παρούσα εργασία (π.χ. οι ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις της Κεντρικής λιμνοθάλασσας έχουν μεγαλύτερο μήκος). (Εικόνα 4). Στις δύο βάσεις του τραπεζίου τοποθετούνται οι πήρες που αποτελούν το κυρίως ιχθυοσυλληπτικό τμήμα της εγκατάστασης. Η μικρότερη από τις δύο βάσεις φέρει τρεις (εμπρόσθιες), ενώ η μεγαλύτερη δύο (οπίσθιες) πήρες. Τα σημεία στα οποία τοποθετούνται οι πήρες επιλέγονται έτσι, ώστε να βρίσκονται σε μεγαλύτερο βάθος. Εικόνα 4. Παραδοσιακή ιχθυοσυλληπτική εγκατάσταση 1,2,3: εμπρόσθιες πήρες, 4&5: οπίσθιες πήρες, Ε: είσοδος διβαριού, α: φύλλα α: σχεδιαγραμματική απεικόνιση, β: φωτογραφική απεικόνιση Η πήρα κατασκευάζεται από μεταλλικό σκελετό και επενδύεται με το ίδιο πλαστικό πλέγμα που χρησιμοποιείται και στο υπόλοιπο διβάρι. Ο σκελετός έχει σχήμα ανεστραμμένου U, πλάτους 2 m και ύψους 1,5 m. Ο μεταλλικός σκελετός ενισχύεται από ξύλινους πασσάλους, που ονομάζονται πηρόξυλα και χρησιμεύουν στην ισχυροποίηση της κατασκευής έναντι δυσμενών καιρικών συνθηκών. 19

3. Υλικά και Μέθοδοι Το εσοδευτικό άνοιγμα της πήρας, δηλαδή η πύλη την οποία ακολουθούν τα ψάρια για να εισέλθουν στην παγίδα, έχει πλάτος 3 cm κάτω και 7 cm πάνω. Το σχήμα της πήρας ( ) έχει καθιερωθεί, γιατί τα ψάρια ακολουθώντας το πέρασμα που διαρκώς στενεύει, εισέρχονται στην πήρα, αλλά η κατασκευή της καθιστά την έξοδό τους από αυτή αδύνατη. Η παραπάνω κατασκευή του παραδοσιακού διβαριού αποτελεί τη «μοντέρνα» εκδοχή, καθώς τα παραδοσιακά υλικά που χρησιμοποιούνταν κατά το παρελθόν, όπως οι καλαμωτές, σήμερα, έχουν αντικατασταθεί από πιο σύγχρονα και ανθεκτικά υλικά όπως το πλαστικό πλέγμα. Συνοδευτικές κατασκευές ιχθυοσυλληπτικής εγκατάστασης Συνήθως οι ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις (παραδοσιακού και σύγχρονου τύπου) συνοδεύονται από οικήματα, που χρησιμοποιούνται ως χώροι διαμονής των αλιέων κατά τη διάρκεια της εργασίας τους αλλά και ως αποθηκευτικοί χώροι των εργαλείων και των αλιευμάτων, προτού προωθηθούν στην αγορά. Στις παραδοσιακού τύπου ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις, τα οικήματα αυτά ονομάζονται πελάδες. Πρόκειται για πλωτές οικιστικές εγκαταστάσεις, που στηρίζονται με πασάλλους στο υπόστρωμα αβαθών περιοχών (στην υπό μελέτη ιχθυοσυλληπτική εγκατάσταση όμως, η πελάδα είναι κτισμένη στην ξηρά). Λειτουργία ιχθυοσυλληπτικής εγκατάστασης Κατά την πλημμυρίδα, το ρεύμα κατευθύνεται από την ανοικτή θάλασσα προς τη λιμνοθάλασσα, ενώ τα ψάρια ακολουθούν την αντίθετη κατεύθυνση. Έτσι, τα ψάρια κινούμενα αντίθετα στο ρεύμα, εισέρχονται στο διβάρι από την ανοικτή πόρτα. Μετά από ένα χρονικό διάστημα, ο αλιέας εγκλωβίζει τα ψάρια κλείνοντας την πόρτα. Αναζητώντας δίοδο διαφυγής, αυτά εισέρχονται στις εμπρόσθιες πήρες όπου και παγιδεύονται. Ο αλιέας χρησιμοποιεί τη γαΐτα για να προσεγγίσει τις πήρες και συλλέγει τα παγιδευμένα ψάρια με τη χρήση απόχης. Κατά την άμπωτη, αντιστρέφεται η κατεύθυνση του ρεύματος και κατ επέκταση η κατεύθυνση της κίνησης των ψαριών. Όσα ψάρια δεν παγιδεύτηκαν προηγουμένως στις εμπρόσθιες πήρες, παγιδεύονται σε αυτήν τη φάση στις οπίσθιες πήρες. Μετά τη συλλογή των παγιδευμένων ψαριών και από τις οπίσθιες πήρες, ο αλιέας ανοίγει την πόρτα ώστε να πραγματοποιηθεί η εσόδευση του διβαριού για τον επόμενο κύκλο παλίρροιας. Η ίδια διαδικασία επαναλαμβάνεται σε κάθε παλιρροιακό κύκλο. 20

3. Υλικά και Μέθοδοι Η αλιεία μέσω των διβαριών μπορεί να συνοψισθεί σε έξι συγκεκριμένες αλιευτικές δραστηριότητες που εκτελούνται διαδοχικά από τους αλιείς, ακολουθώντας ένα επαναλαμβανόμενο πρότυπο. Οι τέσσερις αποτελούν πραγματικές αλιευτικές ενέργειες, με την έννοια της ουσιαστικής δράσης των αλιέων και είναι οι ακόλουθες: 1. άνοιγμα της εισόδου του διβαριού 2. κλείσιμο της εισόδου του διβαριού 3. αλίευση των εμπρόσθιων πηρών 4. αλίευση των οπίσθιων πηρών Οι υπόλοιπες δύο, ενώ δεν αφορούν σε ενεργητική συμμετοχή των αλιέων, απαιτούν την όσο το δυνατόν πιο έγκυρη εκτίμησή τους για την περιβαλλοντική παράμετρο που κυρίως επιδρά στο συγκεκριμένο τύπο αλιείας, την παλίρροια. Πρόκειται για τη διάγνωση των δύο φάσεων του παλιρροιακού κύκλου: 5. διάγνωση της πλημμυρίδας 6. διάγνωση της άμπωτης Τα κριτήρια που χρησιμοποιούν οι αλιείς για τις διαγνώσεις είναι συνδυασμός εκτιμήσεων για την κατεύθυνση και την ταχύτητα κίνησης του ρεύματος. [οι 1-4 θα καλούνται εφεξής αλιευτικές δραστηριότητες, ενώ οι 5-6 διαγνώσεις παλίρροιας]. 21

3. Υλικά και Μέθοδοι Συλλογή καταγραφών Για την καταγραφή της ώρας που οι αλιείς πραγματοποιούσαν τις 2 προκαθορισμένες διαγνώσεις παλίρροιας και τις 4 προκαθορισμένες αλιευτικές ενέργειες, στη μία από τις δύο ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις, σχεδιάστηκε το ακόλουθο πρωτόκολλο συλλογής δεδομένων. Η συχνότητα των καταγραφών ήταν ανά ημέρα καθ όλο το διάστημα μελέτης. Εικόνα 5. Πρωτόκολλο συλλογής καταγραφών. Στις στήλες B-E καταγράφονταν οι ώρες που οι αλιείς πραγματοποιούσαν τις αλιευτικές δραστηριότητες ως εξής (Β: άνοιγμα της εισόδου του διβαριού, C: κλείσιμο της εισόδου του διβαριού, D: αλίευση των εμπρόσθιων πηρών & E: αλίευση των οπίσθιων πηρών). Στις στήλες F & G καταγράφονταν οι ώρες που οι αλιείς εκτιμούσαν ως πλημμυρίδα και άμπωτη αντίστοιχα. 22

3. Υλικά και Μέθοδοι Επεξεργασία καταγραφών Κατασκευή μοντέλου παλίρροιας Η μέθοδος που χρησιμοποιείται για την κατασκευή μοντέλων πρόβλεψης της παλίρροιας καλείται αρμονική ανάλυση. Η ιδανική καμπύλη παλίρροιας για ένα συγκεκριμένο τόπο προκύπτει από το άθροισμα μιας σειράς περιοδικών συνιστωσών. Τέσσερις είναι οι κύριες συνιστώσες που απαιτούνται για μια ακριβή πρόβλεψη του ύψους της στάθμης του νερού (Open University 1989). Για την πρόβλεψη του ύψους της στάθμης του νερού στην περιοχή μελέτης χρησιμοποιήθηκε μοντέλο που αφορά στην παλίρροια στον Πατραϊκό κόλπο (Tsimplis 1994). Η περίοδος T και το πλάτος H max των 4 συνιστωσών αποδίδονται στον ακόλουθο πίνακα: Πίνακας 1. Περίοδος και μέγιστο πλάτος των κύριων συνιστωσών της παλιρροιακής διακύμανσης. Συνιστώσα Τ (h) H max μοίρες cm M 2 κύρια ημιημερήσια σεληνιακή 12.42 92 7.8 S 2 κύρια ημιημερήσια ηλιακή 12.00 103 5.0 Κ 1 σεληνιακή-ηλιακή ημερήσια 23.93 10 1.6 Ο 1 κύρια ηλιακή ημερήσια 25.82 349 0.6 Συνεπώς η τιμή για την M 2 τη χρονική στιγμή t θα δίνεται από τη συνάρτηση: 2π M2 = M2,maxcos (t t 0 + φ) ΤΜ2 [1] 2π φ Τ Μ2 = M2,max cos (t t 0 + ) ΤΜ 2π 2 Αντικαθιστώντας στην [1] τις τιμές προκύπτει: π ( t ) M2 = 7,8cos 0,1610 + 1,606 (M 2 σε cm, t σε h) [2]. Ομοίως για τις συνιστώσες S 2, Κ 1, και Ο 1 οι συναρτήσεις μετά από την αντικατάσταση των τιμών θα είναι: π ( t ) S2 = 5,0 cos 0,1666 + 1,798 2 σε cm, t σε h) [3] K1 = 1, 6 cos[0, 0835 π( t+ 0, 174)] (K 1 σε cm, t σε h) [4] O1 = 0, 6 cos[0, 0774 π( t+ 6, 091)] (O 1 σε cm, t σε h) [5] Το άθροισμα των [2], [3], [4] και [5] δίνει το ύψος της στάθμης h t του νερού σε κάθε χρονική στιγμή t. 23

3. Υλικά και Μέθοδοι Ο χρονισμός του μοντέλου έγινε με ωριαίες καταγραφές στάθμης, που προέρχονται από την Κεντρική λιμνοθάλασσα του συμπλέγματος και αφορούν στο διάστημα 6/10-21/11/1998. Ο συγκεκριμένος σταθμός αποτελεί τον πλησιέστερο στην περιοχή μελέτης, για τον οποίο υπήρχαν διαθέσιμα τέτοια δεδομένα. Στα δεδομένα αυτά εφαρμόστηκε η διαδικασία της εξομάλυνσης (smoothing analysis), προκειμένου να γίνει διάκριση της μακροπρόθεσμης από την βραχυπρόθεσμη variability με τη χρήση κινούμενου μέσου με βήμα 48 h. Καθώς η περιοχή μελέτης (N: 38 20, E: 21 25 ) απέχει από το σημείο αναφοράς του μοντέλου (N: 38 14, E: 21 44 ) και επιπλέον η επικοινωνία με την ανοικτή θάλασσα πραγματοποιείται μέσω στενών διαύλων λήφθηκε υπόψη χρονοκαθυστέρηση t 0 = 35, h. Ως χρόνος αναφοράς λαμβάνεται η ημερομηνία 1/10/2002. Ακόμα, λαμβάνοντας υπόψη, ότι στο μοντέλο για τον Πατραϊκό κόλπο, ο χρόνος χρησιμοποιείται σε ώρα GMT, πραγματοποιήθηκε μετατροπή των καταγραφών του χρόνου διαγνώσεων της παλίρροιας και εκτέλεσης των αλιευτικών ενεργειών από τοπική ώρα σε ώρα GMT. Ακολούθως υπολογίζεται η μέγιστη τιμή της στάθμης του νερού 1 hmax j για κάθε κύκλο j παλίρροιας με συχνότητα f = καθώς η TM 2 Μ 2 αποτελεί την κύρια συνιστώσα της παλιρροιακής διακύμανσης της στάθμης του νερού. Συνεπώς f = 0,08h -1. Στη συνέχεια υπολογίζεται ο χρόνος που λαμβάνουν χώρα οι διαγνώσεις παλίρροιας και οι αλιευτικές ενέργειες, σε σχέση με τη χρονική εξέλιξη ενός ημι-ημερήσιου παλιρροιακού κύκλου με χρόνο αναφοράς 0 το μέγιστο της πλημμυρίδας (ή την αρχή της άμπωτης). Υπολογίζεται δηλαδή η χρονική φάση ενός παλιρροϊκού κύκλου j (σε ώρες) τη χρονική στιγμή t που λαμβάνει χώρα η δραστηριότητα i. Η σχέση μεταξύ του χρόνου αυτού και του ύψους της στάθμης του νερού δίνεται από τη σχέση: h = hmax cosω Τ. [7] Δεδομένου ότι T i παίρνουμε: π ( ) π ( ) π ( t ) π ( t ) ht = 7,8 cos 0,1610 t+ 1,606 + 5,0 cos 0,1666 t+ 1,798 + 1,6 cos 0,0835 + 0,174 + 0,6 cos 0,0774 + 6,091 Μ2 t j i 2π ω= με Τ Μ = 12,42 h, επιλύοντας την [7] ως προς Τ 2 24

3. Υλικά και Μέθοδοι 6.21 1 ht i cos Τ = (Τ π hmax i σε h) [8] j Η Τ i που υπολογίζεται από τη σχέση 8 μπορεί να λάβει τιμές από 0 (μέγιστο πλημμυρίδας) μέχρι 6.21 ώρες (μέγιστο άμπωτης). Για τις περιπτώσεις όμως που Τ i > 6.21 h χρησιμοποιείται μετασχηματισμός ώστε να λαμβάνει τιμές μεγαλύτερες από 6.21 ώρες. 25

3. Υλικά και Μέθοδοι Μέθοδοι Ανάλυσης Η στατιστική επεξεργασία κυκλικών μεταβλητών, όπως η περίοδος ενός ημι-ημερήσιου παλιρροιακού κύκλου, διαφοροποιείται σε σχέση με αυτή που εφαρμόζεται σε γραμμικές μεταβλητές, κυρίως εξαιτίας της σύμπτωσης του ελάχιστου και μέγιστου σημείου τους. Έτσι, για τον υπολογισμό της μέσης τιμής αλλά και της διασποράς των τιμών από αυτή, χρησιμοποιούνται συναρτήσεις αντίστοιχες των γραμμικών μεταβλητών, προσαρμοσμένες όμως σε κυκλικές μεταβλητές με τη χρήση των 2 βασικών τριγωνομετρικών εξισώσεων. Εκτίμηση μέσης τιμής κυκλικής μεταβλητής Ο υπολογισμός της μέσης τιμής γίνεται από τον υπολογισμό του μέσου τόξου a, μέσω της χρήσης των συναρτήσεων που παρέχουν το συνημίτονο και το ημίτονο του μέσου τόξου X cos a = [9] r Υ sin a = [10] r n cos ai sin ai i= 1 i= 1 2 2 όπου: X =, Y = και r = X + Y [11] n n Τέλος από τον συνδυασμό των [9] και [10] προκύπτει Y tan a = [12]. X Από την [12] υπολογίζεται η τιμή a σε rad και κατόπιν μετασχηματισμού της σε ώρες, προκύπτει η T i για κάθε τύπο καταγραφής (αλιευτική ενέργεια ή διάγνωση παλίρροιας) (Zar 1999). n Εκτίμηση διασποράς κυκλικής μεταβλητής Σημαντικό κριτήριο για τον υπολογισμό της διασποράς σε κυκλικές μεταβλητές είναι η τιμή του r, καθώς αποτελεί το μέτρο της συγκέντρωσης των δεδομένων σε ένα σημείο της περιφέρειας του κύκλου. Δεν έχει μονάδες και μπορεί να πάρει τιμές από 0 ως 1. Όταν r=0, η διασπορά είναι τόσο μεγάλη ώστε δεν μπορεί να υπολογισθεί η τιμή του μέσου τόξου, ενώ αντίθετα όταν r=1 θεωρείται ότι όλα τα δεδομένα συγκεντρώνονται προς μία κατεύθυνση. Αν λοιπόν η τιμή του r αποτελεί το μέτρο του βαθμού 26

3. Υλικά και Μέθοδοι συγκέντρωσης των δεδομένων, τότε το μέγεθος 1- r αποτελεί το μέτρο του βαθμού διασποράς τους. Σε περίπτωση πλήρους διασποράς 1 r = 1, καθώς τότε r=0 (Εικόνα 6), ενώ στην αντίθετη περίπτωση, 1 r = 0αφού r=1 (Εικόνα 7). Εικόνα 6. Ομοιόμορφη κατανομή. Χαμηλή τιμή r, υψηλή τιμή διασποράς. Εικόνα 7. Μη ομοιόμορφη κατανομή. Υψηλή τιμή r, χαμηλή τιμή διασποράς. Πρέπει όμως να τονιστεί ότι τιμή του r=0 δεν αποτελεί υποχρεωτική ένδειξη ομοιόμορφης κυκλικής κατανομής, καθώς υπάρχει και η περίπτωση της αντιδιαμετρικής κυκλικής κατανομής (Εικόνα 8). Εικόνα 8. Αντιδιαμετρική κατανομή. Χαμηλή τιμή r, υψηλή τιμή διασποράς. 27

3. Υλικά και Μέθοδοι Υπολογισμός διακύμανσης Η διακύμανση του τόξου (angular variance) δίνεται από τη σχέση: s 2 = 2(1 r) (σε 2 rad ) [13] και λαμβάνει τιμές από 0 ως 2, καθώς σε μια κυκλική κατανομή το μέτρο της διασποράς πρέπει να έχει πεπερασμένο ανώτερο όριο. Για τον μετασχηματισμό της [12] σε ώρες χρησιμοποιείται η σχέση: Υπολογισμός τυπικής απόκλισης 2 6,21 s = 2(1 r) ( σε h 2 ) [14]. π Η απόκλιση τόξου (angular deviation) υπολογίζεται από τη σχέση: s= 2(1 r) (σε rad) [15] και για τον μετασχηματισμό της [15] σε ώρες χρησιμοποιείται η σχέση: 6,21 s = 2(1 r) (σε h) [16]. π Υπολογισμός τυπικού σφάλματος Από τη σχέση [16] υπολογίζεται το τυπικό σφάλμα ως εξής: s s = (σε h) [17] T n ως το πλησιέστερο ανάλογο μιας γραμμικής μεταβλητής (Zar 1999). Υπολογισμός ορίων εμπιστοσύνης r > ή Υπολογίζεται από τη σχέση χ 2 α,1 /2 όπου R= n nr. α ± d. Για τιμές r 0,9 και 2 2 2 n(2r nχ α,1 2 4n χα,1 d = arc cos (σε rad) R [18] 2 2 2 n(2r nχ α,1 2 6,21 4n χα,1 d = arc cos (σε h) π R [19], 2 Η τιμή του χ α,1 για α=0,05, ν=1 (επίπεδο εμπιστοσύνης 95%) είναι 3,841 (Zar 1999). 28

3. Υλικά και Μέθοδοι Δεδομένα με αντιδιαμετρική κατανομή Μια υποπερίπτωση της κυκλικής κατανομής, είναι αυτή στην οποία τα δεδομένα κατανέμονται στις κορυφές μιας διαμέτρου του κύκλου. Στην περίπτωση αυτή η τιμή του r είναι πολύ μικρή ή ακόμα και 0 (ακραία περίπτωση πλήρους συμμετρίας). Σε αυτήν την περίπτωση δεν υπάρχει σαφής προσανατολισμός των δεδομένων με αποτέλεσμα να μην έχει αξία ο υπολογισμός της τιμής του μέσου τόξου, καθώς αυτή η τιμή μπορεί να απέχει από την διάμετρο κατά μήκος της οποίας κατανέμεται ο κύριος όγκος των δεδομένων (Εικόνα 8). Η στατιστική επεξεργασία τέτοιων κατανομών προϋποθέτει το διπλασιασμό των τόξων. Έτσι υπολογίζονται οι τιμές των Χ και Υ για τόξα 2a i, η τιμή του r από τη σχέση [11] και τέλος από τα Χ και Υ, οι τιμές του συνημίτονου και του ημιτόνου: X cos 2a = [20] και = r sin a Υ [21] r Y Από τις [20] και [21] υπολογίζεται η tan 2a = [22] και μέσω της [22] X το τόξο 2a (σε rad). Τα δεδομένα είναι κατανεμημένα εκατέρωθεν της διαμέτρου με 2a προσανατολισμό το τόξο = a. 2 Η απόκλιση του διπλάσιου τόξου υπολογίζεται από τη σχέση [15], αλλά η τελική τιμή είναι ίση με 2 s (σε rad) που μετατρέπονται σε ώρες σύμφωνα με τη σχέση [16]. Είναι προφανές ότι καθώς η τιμή του r είναι πολύ κοντά στο 0, σε αυτήν την περίπτωση δεν μπορεί να υπολογισθεί η τιμή των ορίων εμπιστοσύνης (Zar 1999). Έλεγχος σημαντικότητας μέσου τόξου: Rayleigh test Όπως προαναφέρθηκε, η τιμή του μέσου τόξου a μπορεί να χρησιμοποιηθεί με μεγαλύτερη ασφάλεια, ως εκτίμηση του μέσου τόξου του δείγματος, όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του r. Προκειμένου να αποφασιστεί αν υπάρχει πράγματι προσανατολισμός του μέσου τόξου σε συγκεκριμένη κατεύθυνση ή η κατανομή είναι ομοιόμορφη (ή αντιδιαμετρική), ελέγχεται η ισχύς της αρχικής υπόθεσης H 0 : δεν υπάρχει προσανατολισμός του μέσου τόξου με την εφαρμογή του z του Rayleigh. 2 R 2 z= = nr [23]. n 29

3. Υλικά και Μέθοδοι Αν z> z α,n τότε η H 0 απορρίπτεται, καθώς υπάρχει μέση κατεύθυνση των δεδομένων, ενώ στην περίπτωση που z< z α,n, η κατανομή των δεδομένων είναι είτε ομοιόμορφη είτε αντιδιαμετρική (Zar 1999). Έλεγχος διαφορών μέσων μηνιαίων τιμών Προκειμένου να διαπιστωθεί, αν οι μέσοι χρόνοι διάγνωσης της παλίρροιας και εκτέλεσης των αλιευτικών ενεργειών παρουσιάζουν διαφορές μεταξύ των μηνών που διήρκησε η μελέτη, εφαρμόζεται στατιστικός έλεγχος που είναι αντίστοιχος με την ανάλυση της διακύμανσης σε γραμμικές μεταβλητές. Πρόκειται για τον παραμετρικό έλεγχο Watson-Williams, μέσω του οποίου ελέγχεται η αρχική υπόθεση Η 0 : T1 = T2 =... = Tk. Η τιμή του F δίνεται από τη συνάρτηση: k ( N k) Rj R j= 1 F = [21]. k ( k 1) N Rj j= 1 όπου k ο αριθμός των μηνών, R η τιμή του R για το συνδυασμό όλων n των μηνών και N = n. j= 1 j Η κρίσιμη τιμή του F για αυτόν τον έλεγχο είναι Fα (1), k 1, N kόπου α=0.05 (Zar 1999). 30

4. Αποτελέσματα 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 31

4. Αποτελέσματα Αποτελέσματα του μοντέλου της παλίρροιας Εικόνα 9. Η μεταβολή της στάθμης του νερού όπως προβλέπεται από το μοντέλο παλίρροιας για τον Πατραϊκό κόλπο και όπως προκύπτει από τα δεδομένα στάθμης από την Κεντρική λιμνοθάλασσα. Από την Εικόνα 9 φαίνεται ότι το μοντέλο περιγράφει ικανοποιητικότερα τη μεταβολή της στάθμης του νερού στην Κεντρική λιμνοθάλασσα, όταν το μέγιστο πλάτος της στάθμης σε κάθε παλιρροιακό κύκλο είναι υψηλό (περίπου 5 cm). Για αυτόν το λόγο θα αποδοθούν οι κατανομές συχνοτήτων των μέσων χρόνων στη διάρκεια ενός παλιρροιακού κύκλου για τις διαγνώσεις παλίρροιας και τις αλιευτικές ενέργειες που αφορούν σε 3 διαφορετικά επίπεδα μέγιστης στάθμης: 1. επίπεδο μέγιστης στάθμης μεγαλύτερο ή ίσο με 0 cm 2. επίπεδο μέγιστης στάθμης μεγαλύτερο ή ίσο με 5 cm 3. επίπεδο μέγιστης στάθμης μεγαλύτερο ή ίσο με 10 cm Πίνακας 2. Ποσοστά καταγραφών στα 3 επίπεδα μέγιστης στάθμης για τις αλιευτικές ενέργειες και τις διαγνώσεις της παλίρροιας. hmax j 0-4 (cm) 5-9 (cm) 10 (cm) Αλιευτικές ενέργειες % καταγραφών επί του συνόλου % καταγραφών επί του συνόλου % καταγραφών επί του συνόλου Άνοιγμα πόρτας διβαριού 100,00-81,82 72,73-35,23 29,55 Κλείσιμο πόρτας διβαριού 100,00-84,35 76,52-38,26 27,83 Αλίευση πρόσθιων πηρών 100,00-88,07 81,65-42,20 33,94 Αλίευση οπίσθιων πηρών 100,00-93,24 86,49-48,65 40,54 Διαγνώσεις παλίρροιας 32