ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΓ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΣΟΠΗΚΖ ΑΤΣΟΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ Η ΑΝΣΙΙΜΕΣΩΠΙΙΗ ΜΙΙΑ ΠΕΡΙΙΒΑΛΛΟΝΣΙΙΚΑ ΕΤΑΙΙΘΗΣΗ ΠΕΡΙΙΟΧΗ ΑΠΟ ΣΗΝ ΣΟΠΙΙΚΗ ΑΤΣΟΔΙΙΟΙΙΚΗΗ Η ΠΕΡΙΙΠΣΩΗ ΣΗ ΝΗΟΤ ΧΡΤΗ (Δ..ΙΙΕΡΑΠΕΣΡΑ)) ( ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ: Κνο ΠΑΣΡΧΝΟ ΠΔΣΡΟ ΠΟΤΓΑΣΡΗΑ: Κα ΜΑΤΡΟΤΓΖ ΦΑΝΖ ΑΘΖΝΑ 2003
ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ... 2 ΠΔΡΗΛΖΦΖ... 5 SUMMARY... 7 ΛΔΞΔΗ- ΚΛΔΗΓΗΑ... 8 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ... 10 ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ... 11 ΜΔΡΟ Α : Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΒΗΟΠΟΗΚΗΛΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΣΟ ΠΛΑΗΗΟ ΓΗΑΣΖΡΖΖ ΚΑΗ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΣΧΝ ΠΡΟΣΑΣΔΤΟΜΔΝΧΝ ΠΔΡΗΟΥΧΝ... 14 Η. ΔΗΑΓΧΓΖ... 14 ΗΗ.ΣΟ ΠΛΑΗΗΟ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΚΑΗ ΓΗΑΣΖΡΖΖ ΣΧΝ ΠΡΟΣΑΣΔΤΟΜΔΝΧΝ ΠΔΡΗΟΥΧΝ... 20 IΗΗ. Γ ΚΠ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΣΔΤΟΜΔΝΔ ΠΔΡΗΟΥΔ... 27 ΗV. ΣΟΠΗΚΖ ΑΤΣΟΓΗΟΗΚΖΖ... 29 ΜΔΡΟ Β Ζ ΠΔΡΗΠΣΧΖ ΣΖ ΝΖΟΤ ΥΡΤΖ... 38 Η. Ζ ΜΔΛΔΣΖ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΣΖ Ν.ΥΡΤΖ ΣΟΤ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟΤ ΚΡΖΣΖ... 38 i) Ζ Δθπφλεζε... 39 ii) Ο θνπφο... 39 iii) Ζ Μέζνδνο... 41 ΗΗ. ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΚΑΗ ΑΝΑΛΤΖ ΣΖ ΝΖΟΤ ΥΡΤΖ... 43 i) Αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ... 43 α) Ηζηνξηθή Αλαζθφπεζε... 43 β) Δηδηθφηεξν ζεζκηθφ πιαίζην ηεο Νήζνπ Υξπζήο... 44 Γηεζλή θείκελα... 51 Κνηλνηηθό Γίθαην... 51 Δζληθή Ννκνζεζία... 52 γ) Ηδηνθηεζηαθφ θαζεζηψο... 56 δ) Υξήζεηο γεο... 57 Κηίζκαηα- Καηαζθεπέο... 57 Μνλνπάηηα... 58 Καιιηέξγεηεο... 58 Κηελνηξνθία... 58 Αξραηνινγηθνί ρώξνη... 59 2
Τνπξηζηηθέο δξαζηεξηόηεηεο... 59 ii) Αβηνηηθφ πεξηβάιινλ... 60 α) Γεσγξαθηθή ζέζε θαη πξνζέγγηζε... 60 β) Γεσκνξθνινγία... 60 γ) Γεσινγία... 61 δ) Παιαηνληνινγία... 61 ε) Κιηκαηνινγηθά ζηνηρεία... 63 Θεξκνθξαζία Αέξα... 63 Υεηόο... 64 Ηιηνθάλεηα θαη Νέθσζε... 64 Υγξαζία- Αέξαο... 64 Άλεκνη... 64 iii) Βηνηηθφ πεξηβάιινλ... 64 α) Γεληθή πεξηγξαθή νηθνζπζηεκάησλ Βιάζηεζε... 64 β) Σχπνη νηθνηφπσλ- Υισξίδα... 67 γ) Παλίδα... 68 δ) Δλδεκηθά, Απεηινχκελα, πάληα θαη Πξνζηαηεπφκελα είδε... 70 IV. ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ... 74 i) Τπνβάζκηζε ακκνζηλψλ... 74 ii) Κηίζκαηα- θαηαζθεπέο... 76 iii) Ρχπαλζε... 77 iv) Βφζθεζε... 78 v) Δηζαγσγή μεληθψλ εηδψλ θαη ζπιινγή θπηψλ... 79 vi) πιινγή θνρπιηψλ θαη απνιηζσκάησλ... 79 vii) Κπλήγη... 79 viii) Δθρεξζψζεηο... 80 V. «ΣΟ ΜΖΛΟ ΣΖ ΔΡΗΓΟ»: Ζ ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΖ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΣΖ Ν.ΥΡΤΖ... 80 i) Δκπιεθφκελνη θνξείο... 81 α) Πεξηβαιινληηθφο κηινο Νέσλ Ηεξάπεηξαο... 81 β) πλήγνξνο Σνπ Πνιίηε... 82 γ) Γήκνο Ηεξάπεηξαο... 86 ii) Γφκεζε ηνπ πξνβιήκαηνο... 89 ΜΔΡΟ Γ ΠΡΟΣΑΔΗ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ... 98 ΗΗ) ΠΡΟΣΆΔΗ ΣΟΤ ΤΝΖΓΡΟΤ ΣΟΤ ΠΟΛΊΣΖ... 98 ΗΗ) ΠΡΟΣΆΔΗ ΣΖ ΓΗΑΥΔΗΡΗΣΗΚΉ ΜΔΛΈΣΖ ΣΟΤ ΠΑΝΔΠΗΣΉΜΗΟΤ ΚΡΉΣΖ... 101 i) ηφρνη δηαρεηξηζηηθνχ ζρεδίνπ... 101 ii) Πιαίζην δηαρείξηζεο... 102 α) Πεξηνξηζκνί... 102 β) Γπλαηφηεηεο... 103 iii) Μέηξα πξνζηαζίαο θαη απνθαηάζηαζεο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο... 103 3
iv) Γεκηνπξγία ππνδνκήο... 105 v) Δπίηεπμε Ννκηκνπνίεζεο ηεο δηαρεηξηζηηθήο πξφηαζεο... 106 vi) Μέηξα εθαξκνγήο θαη παξαθνινχζεζεο ηνπ ζρεδίνπ δηαρείξηζεο... 107 vii) ρεδηαζκφο θαη ρξνλνδηάγξακκα εθαξκνγήο... 107 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 107 ΣΔΚΜΖΡΗΧΖ... 112 Διιεληθή βηβιηνγξαθία... 112 Ξελφγισζζε βηβιηνγξαθία... 115 Πήγεο... 115 πλέδξηα... 116 Άξζξα... 117 Ννκνινγία... 117 Ηζηνζειίδεο... 118 Υάξηεο... 118 ΠΑΡΆΡΣΖΜΑ... 119 4
ΠΔΡΗΛΖΦΖ «Απηή είλαη ε βνύιεζε εθείλσλ κε ηελ επγεληθή ςπρή: δελ επηζπκνύλ ηίπνηε δσξεάλ: θαη ην ιηγόηεξα από όια ηε δσή». Νίηζε Ζ νηθνινγηθή δηαρείξηζε κηαο πεξηβαιινληηθά επαίζζεηεο πεξηνρήο απφ έλαλ πξσηνβάζκην ΟΣΑ, θαη κάιηζηα φηαλ απηή ε πεξηνρή πνπ πξέπεη λα δηαρεηξηζηεί είλαη έλα κηθξφ λεζί ηνπ ηχπνπ ηεο Ν.Υξπζήο, απνηειεί κεγάιε πξφθιεζε θαη αξθεηά επίπνλν έξγν γηα ηελ Σ.Α. ηελ παξνχζα κειέηε, πξαγκαηνπνηείηαη κηα πξνζπάζεηα γηα λα δνχκε ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο απφ ην Γ.Ηεξάπεηξαο ελφο ηφζν απαηηεηηθνχ δεηήκαηνο, ζχκθσλα κε ηελ θνηλνηηθή θαη ηελ εζληθή λνκνζεζία. ην πξψην κέξνο δηεπθξηλίδεηαη ν φξνο ηεο βηνπνηθηιφηεηαο θαη νη ιφγνη πνπ ηελ θαζηζηνχλ αλαγθαία θαη ηθαλή ζπλζήθε ψζηε λα δηαηεξεζεί θαη λα πξνζηαηεπζεί ην θπζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ. Δλψ ζηε ζπλέρεηα ην πιαίζην ιεηηνπξγίαο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ δίλεη κηα πξψηε ζπλνπηηθή αιιά πιήξε εηθφλα γηα ην ζεζκηθφ πιαίζην ησλ πεξηνρψλ απηψλ, γηα ην ηη πξνβιέπεηαη ζην Γ ΚΠ γηα απηφ ην είδνο ησλ πεξηνρψλ, θαη εηδηθφηεξα γηα ηελ πεξηνρή ηεο Κξήηεο, φπσο απηφ ξπζκίδεηαη ζην ΠΔΠ Κξήηεο. Δπίζεο, ζεσξείηαη ρξήζηκν λα εληνπηζηνχλ νη βαζηθέο αζθαιηζηηθέο δηθιείδεο πνπ νξηνζεηνχλ ην πιαίζην πξνζηαζίαο κηαο εηδηθά πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο, φπσο απηέο νξίδνληαη απφ ηηο ζπληαγκαηηθέο ξπζκίζεηο γηα ηηο αξκνδηφηεηεο ηεο Σ.Α. θαη ηδηαίηεξα ηηο πεξηβαιινληηθέο, θαη απφ ηε λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, φπσο απηή δηακνξθψλεηαη απφ ηηο λνκηθέο θαη επηζηεκνληθέο αληηιήςεηο θαη ηηο θνηλσληθέο αμίεο ηεο επνρήο. ην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο παξνπζηάδεηαη ε πεξίπησζε ηεο Ν.Υξπζήο, φπνπ πξνρσξνχκε ζηελ πεξηγξαθή ηεο λήζνπ, ζχκθσλα κε ηε ζρεηηθή κειέηε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο, θάλνληαο έλα δηαρσξηζκφ ζε βηνηηθφ, αβηνηηθφ θαη αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ θαη αλαιχνληαο ην θαζέλα απφ απηά ρσξηζηά. Μέζα απφ απηή ηελ παξνπζίαζε αλαδεηθλχεηαη ε αμία ηεο λήζνπ σο κηαο πεξηνρήο Ηδηαίηεξνπ Φπζηθνχ Κάιινπο, πνπ ρξήδεη εηδηθήο πξνζηαζίαο, φπσο απηή πξνβιέπεηαη λνκηθά. Ζ πεξηβαιινληηθή επηβάξπλζε ηεο Ν.Υξπζήο αλαδεηθλχεηαη απφ ηελ παξνπζίαζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο, φπσο απηή πεξηγξάθεηαη απφ ηελ αιιεινγξαθία ηνπ ΠΟΝΗ κε ην ηπ θαη πξνθχπηεη απφ ηελ απηνςία ηνπ θιηκαθίνπ ηνπ ηπ πνπ ζηάιζεθε ζην Γ.Ηεξάπεηξαο, θαζψο θαη απφ ηε δηθή κνπ ζχληνκε επίζθεςε ηνλ Αχγνπζην ηνπ 2003. Παξάιιεια, γίλεηαη κηα ζπλνπηηθή παξνπζίαζε 5
ηνπ πξνβιήκαηνο πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί ζηε λήζν απφ ηελ απνζπαζκαηηθή, κέρξη ηψξα, δηαρείξηζή ηεο, ψζηε λα αληηιεθζνχκε ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ησλ θνξέσλ πνπ ελεπιάθεζαλ κε ηελ αλαθνξά ηνπ ΠΟΝΗ πξνο ην ηπ θαη λα δηαπηζηψζνπκε αλ ηειηθά ππάξρεη ε δπλαηφηεηα λα εμεπξεζεί κηα απνηειεζκαηηθή θαη εθαξκφζηκε ιχζε γηα ηελ νηθνινγηθή δηαρείξηζε ηεο λήζνπ. Σέινο, ζην ηξίην κέξνο, παξνπζηάδνληαη ζπλνπηηθά νη πξνηάζεηο δηαρείξηζεο ηφζν ηνπ πλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε φζν θαη ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο, νη νπνίεο καο βξίζθνπλ ζχκθσλνπο, θαη γη απηφ δίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζε θάπνηα ζεκεία πνπ θξίλνληαη απαξαίηεηα πξνθεηκέλνπ λα πινπνηεζεί ε νηθνινγηθή δηαρείξηζε ηεο λήζνπ. 6
SUMMARY While we are fed from seek earth the spirit doesn t have the appropriate strength to set itself free from the body s jail Rudolph Stainer The ecological management of an environmental sensitive area; in particular if this area is a very small island like the island of Chrysis; is a big challenge but also difficult task for the local authorities. In the present study, this demanding subject of ecological management in line with national and European legislation was examined in order to determine the actions required to be taken by Ierapetra Municipality. In the first part the term of biodiversity was clarified and its importance for natural and cultural protection. Consequently, a brief but complete description of the legislative framework of the protected areas as this anticipated by the 3 rd European Support Framework for those areas and in particular for Crete area, as this regulated by the specific financial program for Crete, was given. Moreover, the safety valves that put the basic framework of a special protected area, are pinpointed as they are assigned not only by the constitutional regulations about environmental competence of Municipality but also by the decisions the Council of State, which are refined by the juridical and scientific conceptions and the social values. In the second part of this study the island of Chrysis was presented, according to a relevant study that was carried out by the Crete University, and a separate analysis of the biotic, abiotic and anthropogenic environment was carried out. From this presentation the ecological importance of the island was raised and the area was characterized as An Area of Special Natural Beauty, which requires protection according also to the legislation. The environmental problems of the island of Chrysis are given in the chapter of presentation of current situation, as this also was described in the correspondence of ΠΟΝΗ with ηπ but also were extracted from the autopsy conclusions of the group sent by Ierapetra Municipality, as well as from my short site visit in August 2003. The problems arisen from the problematic and poor management were presented. This presentation outlines the problem that has created in Chrysi by the fragmentary environmental management in order to perceive the operation of local authorities and relevant bodies that are involved with the report of Environmental Organization of Young People in Ierapetra towards the Ombudsman (Parliamentary Commission for 7
Administration) and also to outline the possibilities of finding an effective solution of the environmental management of Chrysis island. Finally, in the third part, the proposals of environmental management that were given by the Ombudsman and the Crete University were presented. These proposals comply with ours and emphasis given in some important points essential for the good environmental management of the island of Chrysis, which are also given in the conclusions. ΛΔΞΔΗ- ΚΛΔΗΓΗΑ Αβηνηηθφ πεξηβάιινλ Αεηθφξνο αλάπηπμε Βηνπνηθηιφηεηα Βηνηηθφ Πεξηβάιινλ Βηφηνπνο Γήκνο Ηεξάπεηξαο Γίθηπν NATURA 2000 Δηδηθά Πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο Δηδηθή πεξηβαιινληηθή κειέηε Μνπζείν Φπζηθήο Ηζηνξίαο 8
Νήζνο Υξπζή Νφκνο 1650/86 Οδεγία 92/43 Οηθνινγηθή δηαρείξηζε Παλεπηζηήκην Κξήηεο Πεξηβαιινληηθφο κηινο Νέσλ Ηεξάπεηξαο Πεξηνρέο Ηδηαίηεξνπ Φπζηθνχ Κάινπο πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε Σκήκα Υεξζαίαο Οηθνινγίαο Σνπηθή Απηνδηνίθεζε Φνξέαο Γηαρείξηζεο 9
ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ ΓΓ Γεληθή Γηεχζπλζε ΔΔΠΦ Διιεληθή Δηαηξεία Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο ΔΠΜ Δηδηθή Πεξηβαιινληηθή Μειέηε Π.Γ. Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα ΠΔΔΠ Πξνγξάκκαηα Δζεινληηθήο Δξγαζίαο γηα ην Πεξηβάιινλ ΠΟΝΗ Πεξηβαιινληηθφο κηινο Νέσλ Ηεξάπεηξαο ηδ πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο ηπ πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε Σ.Α. Σνπηθή Απηνδηνίθεζε 10
ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ «Όζα είλαη γύξσ κνπ είλαη αγαπεκέλα, γηαηί δελ είλαη αγνξαζκέλα κε ιεθηά πνιιά, όπσο είλαη όζα έρνπλε νη πινύζηνη. Αγνξαζκέλα πξάγκαηα κπνξνύλε λα δώζνπλε επηπρία ζηνλ άλζξσπν;» Φώηεο Κόληνγινπ Ζ εκπεηξία πνπ απνθνκίδεη ν επηζθέπηεο φηαλ αξρίδεη ε κνλαρηθή πεξηήγεζε ζηε λήζν, είλαη ε κνλαδηθή αίζζεζε ηνπ θφζκνπ εθείλνπ πνπ ππήξρε πάλσ ζηε Γε αξθεηέο εθαηνληάδεο ρξφληα πξηλ. Παξαηεξείο ηελ αξκνληθή ιεηηνπξγία ησλ ζηνηρείσλ ηεο θχζεο ρσξίο ηελ παξακηθξή αλάγθε αλζξψπηλεο παξέκβαζεο. Απηή ε αγλφηεηα ηνπ ηνπίνπ, κε κνλαδηθνχο ζπλδπαζκνχο ρξσκάησλ θαη θπζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ αθήλεη ηε γεχζε ελφο παξζέλνπ λεζηνχ. Ο ζεβαζκφο ινηπφλ πνπ απαηηείηαη απφ ηνλ θάζε επηζθέπηε ή θαη επηρεηξεκαηία είλαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε πξνθεηκέλνπ απηή ε θπζηθή νκνξθηά λα κελ αιινησζεί απφ νπνηεζδήπνηε νηθνλνκηθέο θαη ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Πέξα φκσο απφ ηελ θπζηθή νκνξθηά ηνπ ηνπίνπ, πνπ βνήζεζε ζηελ επφδσζε απηήο ηεο εξγαζίαο γεκίδνληάο καο κε πνιιά ςπρηθά απνζέκαηα, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ην Σκήκα Υεξζαίαο Βηνινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο, γηα ην επηζηεκνληθφ πιηθφ πνπ κνπ δηέζεζαλ θαη θπζηθά γηα ηηο γλψζεηο πνπ κνπ ράξηζαλ κέζα απφ ηηο ζπδεηήζεηο καο. Δηδηθφηεξα, ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο κνπ ζηνλ εξεπλεηή θαη βηνιφγν θν Καινχζη Παξαγθακηάλ γηα ηε ζπκβνπιεπηηθή θαη έλζεξκε ζπκπαξάζηαζή ηνπ ζε απηή ηελ πξνζπάζεηα. Φπζηθά, ζηελ αγαπεηή κνπ θίιε Ηάζκελ ηάζε, ζα ήζεια λα εθθξάζσ θάηη παξαπάλσ απφ επραξηζηψ γηαηί ππήξμε ζηπινβάηεο ζε φιε απηή ηελ πξνζπάζεηα, φπσο θαη ζηνλ αδειθφ ηεο Υξήζην ηάζε, πνπ σο πεξηβαιινληνιφγνο δηειεχθαλε φια ηα εξσηήκαηα γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο Φχζεο. Δπίζεο, επραξηζηψ ηδηαηηέξσο θαη ην Γ.Ηεξάπεηξαο ηφζν γηα ηελ εηδηθή άδεηα πνπ κνπ παξαρψξεζαλ γηα ηε πινπνίεζε ηεο κηθξήο έξεπλαο ζην λεζί θαηά ηελ παξακνλή κνπ ζε απηφ, φζν θαη γηα ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ζπλερψο θαη θαινπξναίξεηα κνπ παξαρσξνχζαλ. πσο ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο επηζπκψ λα εθθξάζσ θαη γηα ηνλ Πεξηβαιινληηθφ κηιν Νέσλ Ηεξάπεηξαο, φπνπ κε ην ακέξηζην ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ 11
πεξηβάιινληνο, θαη φρη κφλν ηεο Ν.Υξπζήο, ζπλέβαιε ζεκαληηθά ζηελ επφδσζε απηήο ηεο κειέηεο παξέρνληαο πνιχ ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο θαη πιηθφ. Δπίζεο, ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο κνπ πξνο ην «Δπηκειεηήξην Πεξηβάιινληνο θαη Βησζηκφηεηαο» ηνπ θνπ Γεθιεξή Μ., θαη θπζηθά πξνο ηελ θα Δξξίθνπ γηα ηηο πνιχηηκεο πιεξνθνξίεο πνπ κνπ παξαζρέζεθαλ γηα ηε ζρεηηθή έξεπλα. Σέινο, ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο ζέισ λα εθθξάζσ πξνο ηνπο εηδηθνχο επηζηήκνλεο ηνπ πλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε, θν Παπαδεκεηξίνπ Κψζηα θαη θν Σζατηνπξίδε Υξήζην γηα ηε ζπλερή ελεκέξσζή κνπ κε ην ζρεηηθφ δήηεκα. Φπζηθά, ζην θίιν θαη απφθνηην ηεο ΔΓΓ, Παπαδεκεηξίνπ Κ., ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο γηα ην ακέξηζην ελδηαθέξνλ ηνπ θαη ην ρξφλν πνπ δηέζεζε πξνθεηκέλνπ λα πιεξνθνξεζψ γηα φια ηα ζρεηηθά δεηήκαηα. 12
13
ΜΔΡΟ Α : Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΒΗΟΠΟΗΚΗΛΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΣΟ ΠΛΑΗΗΟ ΓΗΑΣΖΡΖΖ ΚΑΗ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΣΧΝ ΠΡΟΣΑΣΔΤΟΜΔΝΧΝ ΠΔΡΗΟΥΧΝ Η. ΔΗΑΓΧΓΖ «Αγαπάηε όιε ηε δεκηνπξγία ζην ζύλνιό ηεο θαη ζην θάζε ζηνηρείν ηεο, ην θάζε θπιιαξάθη, ηελ θάζε αθηίλα, ηα δώα θαη ηα θπηά. Αγαπώληαο ην θάζε ηη, ζα θαηαιάβεηε ην ζείν κπζηήξην ησλ πξαγκάησλ. Κη όηαλ ην θαηαιάβεηε, ζα ην βιέπεηε κέξα κε ηελ εκέξα όιν θαη πεξηζζόηεξν. Καη ζην ηέινο, ζ αγαπάηε νιόθιεξν ηνλ θόζκν κε κηα αγάπε θαζνιηθή». Νηνζηνγηέθζθη Απηφ πνπ πξέπεη λα θαηαζηεί ζαθέο, πξηλ πξνρσξήζνπκε ζηελ παξνπζίαζε ηεο Ν.Υξπζήο, είλαη ε αλάγθε δηαηήξεζεο θαη πξνζηαζίαο ηεο βηνπνηθηιφηεηαο 1, ψζηε λα αληηιεθζνχκε ηνπο ιφγνπο πνπ θαζηζηνχλ αλαγθαία ηελ εηδηθή δηαρείξηζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ. Ο πξώηνο ιόγνο είλαη ν βαζκόο αιιειεμάξηεζεο πνιιώλ νηθνινγηθώλ δηεξγαζηώλ θαη ζπζηεκάησλ πνπ ζηεξίδνπλ ηε δσή θαη ζπληεινύλ ζηελ αλζξώπηλε επηβίσζε κέζα ζηε θύζε σο κέξνο ηεο. Ο δεύηεξνο ιόγνο είλαη νη επηζηεκνληθέο αλαθαιύςεηο γηα θαηλνηνκηθέο ρξήζεηο ησλ βηνινγηθώλ πόξσλ, ώζηε νη πνηθηιίεο ησλ θπηώλ θαη ησλ δώσλ λα βειηησζνύλ γελεηηθά. Σέινο, ν θπξηόηεξνο ιόγνο είλαη φηη κε ηελ θαηαζηξνθή ησλ θπζηθψλ βηνηφπσλ ησλ εηδψλ ζπληειείηαη ε εμαθάληζή ηνπο, κε απμαλφκελν ξπζκφ, κε απνηέιεζκα ηε κείσζε ηεο πξνζαξκνζηηθήο ηθαλφηεηαο ηνπ έκβηνπ θφζκνπ 2. 1 Καηά ηνλ Γεθιεξή Μ. ν φξνο βηνπνηθηιφηεηα είλαη κηα απφ ηηο 12 αξρέο ηνπ πεξηβάιινληνο. Δηδηθφηεξα, ε αξρή ηεο βηνπνηθηιφηεηαο αλαγλσξίδεη ηελ εγγελή αμία φισλ ησλ εηδψλ ηεο άγξηαο ρισξίδαο θαη παλίδαο θαη παξέρεη λνκηθή πξνζηαζία ζε φιε ηελ πνηθηιία ησλ εηδψλ απηψλ, θαζψο επίζεο θαη ζηα ελδηαηηήκαηά ηνπο. Ζ βηνπνηθηιφηεηα εθθξάδεη ην ζπλνιηθφ αξηζκφ ησλ εηδψλ πνπ πεξηθιείεη ην ζχλνιν ησλ ρεξζαίσλ θαη πδάηηλσλ νηθνζπζηεκάησλ ηεο βηφζθαηξαο. Βι. Γεθιεξήο Μ. Ζ., Σν Γίθαην ηεο Βησζίκνπ Αλαπηχμεσο, Γεληθέο Αξρέο, εθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια, Αζήλα- Κνκνηελή 2000, ζει. 179-186. 2 Βι. Υνλδξφπνπινο Η., Γηπι. Δξγαζία «Ζ πξνζηαζία ηεο Φχζεο θαη ην Γίθηπν NATURA 2000», Δπηβιέπσλ Γεθιεξήο Μ., Αζήλα 2001, ζει. 21. 14
Ζ ηδέα ηεο βηνπνηθηιφηεηαο ελππάξρεη ζην άξζξν 3 θαη ζηηο ινηπέο δηαηάμεηο ηεο ύκβαζεο Βέξλεο 3 γηα ηε δηαηήξεζε ηεο άγξηαο δσήο θαη ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ηεο Δπξψπεο (1979) 4. κσο, ε βηνπνηθηιφηεηα σο φξνο ιακβάλεη λνκηθή ηζρχ κε ην άξζξν 6 ηεο ύκβαζεο ηνπ Ρίν (Ηνχληνο 1992) 5, ζηελ νπνία πξνζρψξεζε θαη ε Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηελ νπνία ε Διιάδα θχξσζε ην 1994. Πξφθεηηαη γηα ην πξψην δηεζλέο θείκελν παγθφζκηαο εκβέιεηαο κε αληηθείκελν ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ζηνρεχνληαο, κε ζπγθεθξηκέλα κέηξα ππνρξεσηηθνχ ραξαθηήξα γηα ηα θξάηε-κέιε, ζηελ πξνζηαζία ησλ εηδώλ ηεο άγξηαο παλίδαο θαη απηνθπνύο ρισξίδαο, ησλ θπζηθώλ νηθνηόπσλ θαη ηεο άγξηαο δσήο ζε ζπλάξηεζε κε ηε βηνηερλνινγία- γελεηηθή- κεραληθή 6. Μεηά ηε ζπλάληεζε θαη ηελ ππνγξαθή ηεο χκβαζε ηνπ Ρίν ην 1992, ν φξνο "βηνπνηθηιφηεηα" άξρηζε λα ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο θαη λα αλαθέξεηαη απφ φινπο, εηδηθνχο θαη κε, σο ε κνλαδηθή ιχζε γηα φια ηα νηθνινγηθά πξνβιήκαηα. Χζηφζν, πξέπεη λα επηζεκάλνπκε ην γεγνλφο φηη ν φξνο ήηαλ γλσζηφο ζηελ Οηθνινγία πνιχ πξηλ απφ ηε ζπλάληεζε ηνπ Ρίν θαη ρξεζηκνπνηνχηαλ γηα λα εθθξάζεη ηελ πνηθηιία ησλ κνξθώλ δσήο ζε έλαλ ζπγθεθξηκέλν ρώξν ζε δηάθνξα επίπεδα νξγάλσζεο ηεο δσήο. Γηα ην ιφγν απηφ δελ ππάξρεη κία, αιιά πνιιέο βηνπνηθηιφηεηεο κε απνηέιεζκα λα κελ ππάξρεη εληαίνο ηξφπνο εθηίκεζήο ηεο. Πξαθηηθά, κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ηέζζεξα δηαθνξεηηθά επίπεδα βηνπνηθηιφηεηαο, ην θαζέλα απφ ηα νπνία έρεη δηαθνξεηηθή ζεκαζία αιιά ζηελ πξάμε, απνηειεί θνκκάηη αλαπφζπαζην ελφο εληαίνπ ζπλφινπ 7, φπσο απηφ απεηθνλίδεηαη ζην ζρήκα 1. Σν πξώην επίπεδν είλαη εθείλν ηεο "γελεηηθήο βηνπνηθηιόηεηαο". Ζ γελεηηθή βηνπνηθηιφηεηα εθθξάδεη ην εύξνο ησλ θιεξνλνκηθώλ θαηαβνιώλ ελόο ζπγθεθξηκέλνπ είδνπο. ζν κεγαιχηεξν είλαη ην εχξνο απηφ, ηφζν κεγαιχηεξε είλαη ε ηθαλφηεηα επηβίσζεο ηνπ είδνπο απέλαληη ζε εμσηεξηθέο πηέζεηο (stress) φπσο επηδεκίεο, 3 Πξνζαξκνζκέλν ζηηο δηαηάμεηο ηηο χκβαζεο ηεο Βέξλεο είλαη θαη ην άξζξν 20 ηνπ Ν.1650/86. Πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηε χκβαζε ηεο Βέξλεο βι. Παπαθσλζηαληίλνπ Απ., Ζ χκβαζε ηεο Βέξλεο γηα ηελ πξνζηαζία ηεο άγξηαο δσήο θαη ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ηεο Δπξψπεο, Νφκνο θαη Φχζε, η.3-4/2000, ζει. 489 επ. 4 ην άξζξν αλαθέξεηαη εηδηθφηεξα ν Γεθιεξήο Μ., Σν Γίθαην ηεο Βησζίκνπ Αλαπηχμεσο, Γεληθέο Αξρέο, εθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια, Αζήλα- Κνκνηελή 2000, ζει. 433. 5 Βι. εηδηθή αλαθνξά ζην άξζξν απφ ηνλ Γεθιεξή Μ., Σν Γίθαην ηεο Βησζίκνπ Αλαπηχμεσο, Γεληθέο Αξρέο, εθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια, Αζήλα- Κνκνηελή 2000, ζει. 433. 6 Σν ηειεπηαίν δηαθνξνπνηεί ηε χκβαζε ηνπ Ρίν απφ φηη ίζρπε σο ηφηε ζην δηεζλέο δίθαην γηα ηελ άγξηα δσή, θαη απνηέιεζε ζεκείν έληνλεο αληηπαξάζεζεο ησλ ζπκθεξφλησλ ησλ αλαπηπζζφκελσλ θξαηψλ απφ ηε κηα θαη ησλ ΖΠΑ απφ ηελ άιιε, αθνχ αθήλεη αλνηθηφ ην δξφκν γηα ηε ρξήζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο κε νηθνλνκηθνχο ζθνπνχο ζε ζπλάξηεζε κε ηα δηθαηψκαηα επξεζηηερλίαο θαη άιια δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο. 7 Βι. www.europa.eu.int, θαη www.eee.eu.int (European Environment Agency) θαη www.ecocrete.gr 15
θιηκαηηθέο αληημνφηεηεο θ.ι.π. Δίλαη απηνλφεην φηη ηα θπζηθά είδε έρνπλ πνιχ κεγαιχηεξν εχξνο θιεξνλνκηθψλ θαηαβνιψλ θαη ζπλεπψο πνιχ κεγαιχηεξε αληνρή θαη ηθαλφηεηα επηβίσζεο απφ ηα "ηερλεηά" ή γελεηηθά βειηησκέλα είδε 8. Έηζη, ε κεγάιε γελεηηθή βηνπνηθηιφηεηα καδί κε ην κεγάιν πιενλέθηεκα δηαηήξεζεο ηεο θπζηθφηεηαο ησλ νηθνζπζηεκάησλ ηεο Διιάδαο, ζε φ,ηη αθνξά ηελ πνηνηηθή ζχλζεζή ηνπο θαη παξά ηελ έληνλε ππνβάζκηζή ηνπο, πξνζδίδεη κηα πνιχ κεγάιε ζεκαζία ζηε ρψξα σο ηξάπεδα γνληδίσλ θαη γεληθφηεξα γελεηηθνχ πιηθνχ, ην νπνίν πξέπεη λα εξεπλεζεί θαη δηαηεξεζεί. Σν δεύηεξν επίπεδν βηνπνηθηιόηεηαο είλαη απηφ ηεο βηνπνηθηιόηεηαο ησλ εηδώλ θπηώλ θαη δώσλ. Ζ βηνπνηθηιφηεηα απηή εθθξάδεηαη κε ηνλ αξηζκφ (πιήζνο) ησλ εηδψλ θπηψλ θαη δψσλ πνπ απαληνχλ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή. Γηα πνιινχο εξεπλεηέο φκσο απηφ δελ αξθεί. Δπεηδή φκσο ε εθηίκεζε φισλ ησλ παξακέηξσλ είλαη δχζθνιε, ζεσξείηαη, πξνο ην παξφλ, ηθαλνπνηεηηθή ε έθθξαζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο ησλ εηδψλ κε βάζε ηνλ αξηζκφ ησλ εηδψλ θπηψλ θαη δψσλ κηαο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο ή ελφο ζπγθεθξηκέλνπ νηθνζπζηήκαηνο. Ζ ζεκαζία ηεο βηνπνηθηιόηεηαο ησλ εηδώλ είλαη πξνθαλήο γηα ηελ νηθνινγηθή ηζνξξνπία, ζηαζεξόηεηα θαη ιεηηνπξγία ησλ αλαδξαζηηθώλ κεραληζκώλ ελόο νηθνζπζηήκαηνο. ζν πεξηζζφηεξα είδε κεηέρνπλ ζηε ζχλζεζε ελφο νηθνζπζηήκαηνο ηφζν κεγαιχηεξε ζηαζεξφηεηα παξνπζηάδεη ην νηθνζχζηεκα, ηφζν ππθλφηεξν δίθηπν ηξνθηθψλ αιπζίδσλ θαη βηνζπζηεκάησλ δεκηνπξγείηαη, ηφζν πην απξφζθνπηεο είλαη νη ξνέο βηνκάδαο θαη ελέξγεηαο, θαζψο θαη ε αλαθχθισζε ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ θαη ηφζν θαιχηεξα θαη απνηειεζκαηηθφηεξα ιεηηνπξγνχλ νη κεραληζκνί αλάδξαζεο. Πέξα απφ απηφ, πνιιά είδε ζηελ νληνγελεηηθή ηνπο εμέιημε έρνπλ ζπλδεζεί ζηελά κεηαμχ ηνπο θαη ε χπαξμε ηνπ ελφο εμαξηάηαη απφ ηελ χπαξμε ηνπ άιινπ. Γηα ην ιφγν απηφ, ε εμαθάληζε ελφο είδνπο κπνξεί λα έρεη ζπλέπεηεο πνπ δελ κπνξνχλ λα πξνβιεθζνχλ 9. Ζ ζεκαζία ηεο δηαηήξεζεο ηεο βηνπνηθηιφηεηαο ησλ εηδψλ αλαθέξζεθε ήδε θαη είλαη 8 ηελ Διιάδα, εμαηηίαο ηεο γεσγξαθηθήο ηεο ζέζεο, ηεο πνηθηιίαο ησλ θιηκαηηθψλ ηεο ηχπσλ, ηεο νξνγξαθηθήο ηεο δηακφξθσζεο θαη ηεο ηζηνξίαο ηεο, ηα είδε θπηψλ θαη ηδηαίηεξα δέλδξσλ, παξνπζηάδνπλ πνιχ κεγάιε γελεηηθή βηνπνηθηιφηεηα, ε νπνία φκσο δελ έρεη εξεπλεζεί παξά ειάρηζηα. Καηά ηε δηάξθεηα ησλ παγεηψλσλ, πνιιά είδε ηεο Κ θαη Β Δπξψπεο κεηαλάζηεπζαλ λνηηφηεξα θαη έθζαζαλ κέρξη ηελ Διιάδα, δεκηνπξγψληαο είηε εηεξνγελείο πιεζπζκνχο ελφο είδνπο, είηε πβξίδηα κε ηα πξνυπάξρνληα είδε, δηεπξχλνληαο έηζη ην εχξνο ησλ θιεξνλνκηθψλ ηνπο θαηαβνιψλ. 9 Ζ Διιάδα, γηα ηνπο ιφγνπο πνπ ήδε αλαπηχρζεθαλ, παξνπζηάδεη πνιχ κεγάιε βηνπνηθηιφηεηα εηδψλ θπηψλ θαη δψσλ. Αλαινγηθά κε ηελ έθηαζή ηεο εκθαλίδεη ηε κεγαιχηεξε βηνπνηθηιφηεηα απφ φιεο ηηο ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Ζ βηνπνηθηιφηεηα απηή, παξ φιν φηη έρεη κειεηεζεί πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιε βαζκίδα, αθήλεη αθφκε πνιιά πεξηζψξηα έξεπλαο, θπξίσο ζε φ,ηη αθνξά ζηε γεσγξαθηθή θαηαλνκή ησλ εηδψλ. 16
πξφδειν φηη δελ κπνξεί λα αζθεζεί αεηθνξηθή δηαρείξηζε ρσξίο ηελ πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο ησλ εηδψλ. Σν ηξίην επίπεδν βηνπνηθηιόηεηαο, γλσζηφ σο βηνπνηθηιόηεηα νηθνζπζηεκάησλ ή θπηνθνηλσληώλ (habitats), εθθξάδεηαη κε ηνλ αξηζκφ (πιήζνο) ησλ ζπλδπαζκψλ εηδψλ θπηψλ θαη δψσλ (νηθνζπζηεκάησλ) πνπ ζπλαληψληαη ζε κηα ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή. Ο αξηζκφο ησλ νηθνζπζηεκάησλ θαη ν ηξφπνο θαηαλνκήο ηνπο ζην ρψξν, δειαδή ην κσζατθφ ησλ ηχπσλ νηθνζπζηεκάησλ, ραξαθηεξίδεη θαη δίλεη ηε ζθξαγίδα ηνπ ζην ηνπίν ηεο πεξηνρήο. Ζ πξνζηαζία ησλ νηθνζπζηεκάησλ εμαζθαιίδεη φρη κφλν ηελ πξνζηαζία ησλ εηδψλ πνπ ηα ζπλζέηνπλ αιιά θαη ηε δηαηήξεζε ηεο θπζηνγλσκίαο ησλ ηνπίσλ 10. Σν ηέηαξην επίπεδν βηνπνηθηιόηεηαο είλαη εθείλν ηεο βηνπνηθηιόηεηαο ησλ ηνπίσλ, ην νπνίν εθθξάδεηαη κε ηνλ αξηζκφ ή ην πιήζνο ησλ ηχπσλ ηνπίσλ πνπ εκθαλίδνληαη ζε κηα πεξηνρή ή ζε κηα ρψξα. ηε ζχλζεζε ελφο ηνπίνπ δε κεηέρνπλ κφλν θπζηθά νηθνζπζηήκαηα αιιά θαη ηερλεηά, φπσο νη δηάθνξεο γεσξγηθέο θαιιηέξγεηεο αιιά θαη ηχπνη νηθηζκψλ. Ο αξηζκφο ησλ ηχπσλ νηθνζπζηεκάησλ, θπζηθψλ θαη ηερλεηψλ, ε θαηαλνκή ηνπο ζηνλ ρψξν θαη ε αλαινγία ζπκκεηνρήο ηνπο πξνζδηνξίδνπλ ην ραξαθηήξα θαη ηε θπζηνγλσκία ηνπ ηνπίνπ 11. πλνςίδνληαο, είλαη ζαθέο φηη ε Διιάδα δηαζέηεη κεγάιε βηνπνηθηιφηεηα ζε φιεο ηηο κνξθέο ηεο (γελεηηθή βηνπνηθηιφηεηα, βηνπνηθηιφηεηα εηδψλ, βηνπνηθηιφηεηα θπηνθνηλσληψλ-νηθνζπζηεκάησλ θαη βηνπνηθηιφηεηα ηνπίσλ). Παξά ηε δηάθξηζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, πνπ αλαθέξζεθε παξαπάλσ, ε πξνζηαζία ηεο πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη εληαία, γηαηί ε πξνζηαζία θάζε επηπέδνπ εμαξηάηαη απφ ηελ πξνζηαζία ηνπ πξνεγνχκελνπ ή επφκελνπ επηπέδνπ. Δηδηθφηεξα φπσο παξνπζηάδεηαη θαη ζην ζρήκα 1, ε πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ησλ ηνπίσλ, εμαξηάηαη απφ ηελ πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο ησλ νηθνζπζηεκάησλ πνπ ηα ζπλζέηνπλ, ζηε ζπλέρεηα ε ζηαζεξφηεηα ησλ νηθνζπζηεκάησλ εμαξηάηαη απφ ηελ πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ησλ εηδψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηε δνκή ηνπο δειαδή απφ ηελ πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο ησλ εηδψλ θαη ηέινο ε πξνζηαζία θαη 10 Ζ Διιάδα, εμαηηίαο ηνπ κεγάινπ αξηζκνχ ζπλδπαζκψλ εηδψλ θπηψλ θαη δψσλ, εκθαλίδεη πνιχ κεγάιε βηνπνηθηιφηεηα θπηνθνηλσληψλ-νηθνζπζηεκάησλ (habitats). Γπζηπρψο, κέρξη ζήκεξα, ε κεγάιε απηή βηνπνηθηιφηεηα ησλ θπηνθνηλσληψλ-νηθνζπζηεκάησλ δελ έρεη κειεηεζεί επαξθψο ζηε ρψξα, παξά ηελ πξνθαλή ζεκαζία ηεο. 11 Δθηφο απφ ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπίνπ, επηζηήκε πνπ έρεη ήδε αλαπηπρζεί θαη δηδάζθεηαη ζε πνιιέο ζρνιέο, αλαπηχρζεθε ηειεπηαία θαη ε επηζηήκε ηεο νηθνινγίαο ηνπίνπ, ε νπνία αζρνιείηαη κε ηηο αιιειεπηδξάζεηο θαη αιιειεμαξηήζεηο κεηαμχ ησλ νηθνζπζηεκάησλ πνπ ζπλζέηνπλ έλα ηνπίν θαη ηδηαίηεξα κεηαμχ ησλ θπζηθψλ θαη ηερλεηψλ νηθνζπζηεκάησλ. 17
επηβίσζε ησλ εηδψλ, εμαξηάηαη απφ ηε δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία ηεο γελεηηθήο βηνπνηθηιφηεηάο ηνπο δειαδή ηε δηαηήξεζε ησλ θιεξνλνκηθψλ κεηαβνιψλ ηνπο ζε φιν ην εχξνο ηνπο. (Βιέπε ρήκα 1) Γηαηήξεζε ηνπίσλ ηαζεξόηεηα νηθνζπζηεκάησλ Πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε εηδώλ Γηαηήξεζε θαη πξνζηαζία γελεηηθήο βηνπνηθηιόηεηαο ρήκα 1: Απεηθόληζε ηεο εμάξηεζεο κεηαμύ ησλ ηύπσλ ηεο βηνπνηθηιόηεηαο Ζ εθαξκνγή ηεο Οδεγίαο 92/43/ΔΟΚ, «γηα ηε δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ θαζψο θαη ηεο άγξηαο παλίδαο θαη ρισξίδαο» θαη ε δεκηνπξγία ηνπ επξσπατθνχ Γηθηχνπ "ΦΤΖ (NATURA) 2000", ζα ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηε δηαηήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο. Τν κεγαιύηεξν πιενλέθηεκα ηεο Οδεγίαο είλαη όηη πξνβιέπεη ηελ πξνζηαζία εηδώλ θαη θπζηθώλ ηύπσλ νηθνηόπσλ (habitats) κέζσ ελόο δηθηύνπ πξνζηαηεπόκελσλ πεξηνρώλ. Μ' απηφλ ηνλ ηξφπν επηηπγράλεηαη ε νινθιεξσκέλε πξνζηαζία ηεο βηνπνηθηιόηεηαο πνπ είλαη θαη ν βαζηθφο ζθνπφο ηεο Οδεγίαο θαη ηνπ Γηθηχνπ "ΦΤΖ 2000". Δπηζεκαίλεηαη σζηφζν φηη γηα ηελ Διιάδα ηα Παξαξηήκαηα ηεο Οδεγίαο κε ηνπο ηχπνπο θπζηθψλ νηθνηφπσλ θαη εηδψλ θπηψλ θαη δψσλ θνηλνηηθνχ ελδηαθέξνληνο, δελ αληαπνθξίλνληαη πιήξσο ζηε κεγάιε βηνπνηθηιφηεηα ηεο ρψξαο. εκαληηθφο αξηζκφο ηχπσλ νηθνηφπσλ θαη αθφκε ζεκαληηθφηεξνο αξηζκφο ελδεκηθψλ θαη απεηινχκελσλ εηδψλ θπηψλ θαη δψσλ, δελ έρνπλ πεξηιεθζεί ζηα πξναλαθεξζέληα παξαξηήκαηα, γηα ην ιφγν απηφ απαηηείηαη λα θαηαβιεζεί πξνζπάζεηα απφ ηνπο αξκνδίνπο εθπξνζψπνπο ηεο ρψξαο, ψζηε ζε πξνζερή αλαζεψξεζε ηεο Οδεγίαο λα γίλνπλ νη απαξαίηεηεο πξνζζέζεηο. Ζ απνγξαθή πνπ πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ επθαηξία ηεο πινπνίεζεο ηεο Οδεγίαο 18
92/43/ΔΟΚ ζηελ Διιάδα, ζα κπνξνχζε λα ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ. ην ζηφρν απηφλ, εμάιινπ, θαζνξηζηηθφ ξφιν δηαδξακαηίδεη ην ζεκαληηθφ εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ πνπ ππάξρεη ζηε ρψξα. Δίλαη ζαθέο ινηπφλ, φηη ε πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο πξέπεη λα είλαη έλαο αδηακθηζβήηεηνο ζηφρνο γηαηί ε θνηλή καο απηή θιεξνλνκηά κφλν άκεζα νθέιε κπνξεί λα απνδψζεη ζηελ αλζξσπφηεηα, ηα νπνία ζπλνςίδνληαη ζηα εμήο: Γηαηήξεζε ηεο θιηκαηηθήο ηζνξξνπίαο, δηαηήξεζε ηεο θιηκαηηθήο ηζνξξνπίαο, είηε ζε ηνπηθφ είηε ζε παγθφζκην επίπεδν. Αληηθείκελν επηζηεκνληθήο κειέηεο: ε κειέηε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο καο δίλεη ηηο γλψζεηο θαη ηελ δπλαηφηεηα λα κειεηήζνπκε παξφκνηνπο κεραληζκνχο θαη ζηνλ άλζξσπν. Αεηθνξηθή δηαρείξηζε ησλ θπηώλ γηα ηαηξηθνύο θαη δηαηξνθηθνύο ζθνπνύο: δελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη κέρξη ζήκεξα ν άλζξσπνο έρεη αμηνπνηήζεη έλα πνιχ κηθξφ κέξνο ηεο βηνπνηθηιφηεηαο γηα ηηο δηαηξνθηθέο ηνπ αλάγθεο, ζε ζρέζε κε ηηο ακέηξεηεο δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξεη ν θπηηθφο θφζκνο. Μία θαιχηεξε ρξήζε απηνχ ηνπ πινχηνπ ζα κπνξνχζε λα ιχζεη πνιιά απφ ηα πξνβιήκαηα ππνζηηηζκνχ ηνπ ζχγρξνλνπ θφζκνπ, ρσξίο λα αλαηξαπνχλ βαζηθέο νηθνινγηθέο ηζνξξνπίεο. ζνλ αθνξά ζηηο ζεξαπεπηηθέο ηδηφηεηεο ησλ θπηψλ αληηκεησπίδνπκε ζήκεξα ηνλ θίλδπλν ηεο εμαθάληζεο γηα πάληα εηδψλ πνπ δελ έρνπκε αθφκε αλαθαιχςεη θαη πηζαλφλ λα πεξηέρνπλ νπζίεο πνπ θαηαπνιεκνχλ δηάθνξεο αζζέλεηεο. Έλαο ηξόπνο λα ηθαλνπνηήζνπκε ηηο απμαλόκελεο αλάγθεο καο γηα θπζηθέο πεξηνρέο: ηδξχνληαο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο, έλαο ηνπξηζκφο κε ζεβαζκφ ζην πεξηβάιινλ κπνξεί λα θαιχςεη ηελ αλάγθε ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ γηα αλαςπρή ζηελ θχζε. 19
ΗΗ.ΣΟ ΠΛΑΗΗΟ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΚΑΗ ΓΗΑΣΖΡΖΖ ΣΧΝ ΠΡΟΣΑΣΔΤΟΜΔΝΧΝ ΠΔΡΗΟΥΧΝ «Η απνθηήλσζε ηνπ θαηξνύ καο είλαη ζπλεηδεηή, πξνκειεηεκέλε, είλαη θαξπόο ζθέςεσο θαη πνιηηηζκνύ πνπ αλαδεηεί ηελ απηνδηθαίσζή ηνπ». Ν.Μπεξληηάεθ «Δλώ ε νηθνλνκηθή νινθιήξσζε θαη ε ζπγθεληξνπνίεζε κπνξνύλ λα απνθέξνπλ νηθνλνκηθά νθέιε ζε κεξηθέο πεξηνρέο πνπ ππήξμαλ πξνεγνπκέλσο ζρεηηθά αλεμάξηεηεο, ζπγρξόλσο, θαηαζηξέθνπλ ηα ηνπηθά πνιηηηθά, πνιηηηζηηθά, νηθνινγηθά, αθόκε θαη νηθνλνκηθά ζπζηήκαηα». Ted Trainer Ζ θαηαζηξνθή ησλ δαζψλ, ησλ πγξνηφπσλ θαη ησλ άιισλ θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ, ε αιφγηζηε ρξεζηκνπνίεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ζπλνδεπφκελε απφ ηε ξχπαλζε ηεο αηκφζθαηξαο, ησλ λεξψλ θαη ηνπο εδάθνπο δεκηνπξγνχλ έλα πιαίζην ζπλερνχο θαη αλεμέιεγθηεο ππνβάζκηζεο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη πνιιαπιαζηαζκνχ ησλ θηλδχλσλ πνπ δηαηαξάζζνπλ ηελ νηθνινγηθή ηζνξξνπία. Οη απνδαζψζεηο πνπ νδεγνχλ ζηελ εξεκνπνίεζε, ε εμαθάληζε εηδψλ ρισξίδαο θαη παλίδαο, νη αλεπάξθεηεο ζηε δηαρείξηζε ησλ πδάηηλσλ πφξσλ θαη ε εγθαηάιεηςε ηεο ππαίζξνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ απνκάθξπλζε απφ ηηο παξαδνζηαθέο πξαθηηθέο δηαρείξηζεο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο αλαδεηθλχνπλ ηελ πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί θαη θαηαζηνχλ ζαθή ηελ αλάγθε άκεζεο παξέκβαζεο γηα πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ αλάγθε γηα ηε δηαηήξεζε ηεο θχζεο μεθίλεζε κε ηε δεκηνπξγία πξνζηαηεπόκελσλ πεξηνρώλ 12, γεγνλφο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ηνλ πεξαζκέλν αηψλα, ψζηε ζήκεξα λα είλαη ζεζκνζεηεκέλεο ρηιηάδεο πεξηνρέο παγθνζκίσο, πνπ αλάινγα κε ηα νηθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο, εκθαλίδνπλ δηαθνξεηηθφ θαζεζηψο πξνζηαζίαο φπσο απηφ νξίδεηαη θάζε θνξά λνκηθά 13. Απηφ πνπ δηαθνξνπνηεί ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο απφ ηηο άιιεο εθηάζεηο πνπ εκθαλίδνπλ ηδηαίηεξα 12 Ζ πξψηε πξνζπάζεηα ζεζκνζέηεζεο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο ζε παγθφζκην επίπεδν, είλαη ε ίδξπζε ζηηο ΖΠΑ ηνπ Δζληθνχ Πάξθνπ Yellowstone ην 1872. 13 Π.ρ. ζην λφκν 1650/86 άξζξν 18 θαζνξίδνληαη πεξηνρέο απφιπηεο πξνζηαζίαο, θπζηθά θαηαθχγηα, ζαιάζζηα πάξθα, θπζηθά πάξθα, αηζζεηηθά δάζε, ηνπία ηδηαίηεξνπ θπζηθνχ θάινπο θ.α. 20
νηθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά, ρσξίο φκσο λα ραξαθηεξίδνληαη σο ηέηνηεο, είλαη φηη απηέο δηέπνληαη από εηδηθό λνκηθό θαζεζηώο πξνζηαζίαο θαη δηαρείξηζεο. κσο, φπσο απνηππψλεηαη ζηε ζχγρξνλε πξαθηηθή θαη ζην δηεζλέο ζπκβαηηθφ δίθαην 14, ππάξρεη ε απαίηεζε ε πξνζηαζία ηεο θχζεο λα πξαγκαηνπνηεζεί κε ηελ ελζσκάησζε ηεο αεηθνξηθήο ρξήζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ ζηελ πνιηηηθή ηεο αλάπηπμεο, αθνχ νη πηέζεηο πνπ δέρνληαη ηα νηθνζπζηήκαηα πξνέξρνληαη απφ φινπο ηνπο ηνκείο ηεο αλάπηπμεο (γεσξγία, βηνκεραλία, ελέξγεηα, κεηαθνξέο, ηνπξηζκφο). πλεπψο, ε πξνζηαζία ησλ εηδψλ θαη ησλ θπζηθψλ ηχπσλ νηθνηφπσλ δελ επηηπγράλεηαη κφλν κε ηελ θήξπμε πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ. Χζηφζν, πξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη ζε πξψην ζηάδην ε πξνζηαζία απηή έπαηξλε ηε κνξθή ελφο θαζεζηώηνο απόιπηεο πξνζηαζίαο, απνθιείνληαο έηζη θάζε αλζξψπηλε παξέκβαζε. Απηφ πνπ έγηλε αληηιεπηφ άκεζα είλαη ε δηαθνξνπνίεζε πνπ έρεη πξαγκαηνπνηεζεί ζηηο αληηιήςεηο γηα ηηο πεξηνρέο πνπ πξέπεη λα πξνζηαηεχνληαη θαη γηα ηνλ ηξφπν πξνζηαζίαο ηνπο. Αξρηθά, ε πξνζπάζεηα απηή επηθεληξσλφηαλ ζηε δηαηήξεζε κεκνλσκέλσλ εηδψλ, ελψ ζηε ζπλέρεηα ζηξάθεθε ζηε δηαηήξεζε ησλ βηνηφπσλ ηνπο. ηελ πνξεία έγηλε αληηιεπηφ φηη ε απνκφλσζή ηνπο δελ εμαζθαιίδεη ηε δηαηήξεζε ησλ νηθνινγηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο θαη ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα έρεη αθφκε θαη αληίζεηα απνηειέζκαηα. Μάιηζηα, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ νδήγεζε ζηελ εγθαηάιεηςε ηεο ηδέαο ηεο απφιπηεο πξνζηαζίαο θαη ζηε κεηάβαζε ζε έλα κνληέιν, φπνπ ε πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή ελζσκαηψλεηαη ζηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηνλ επξχηεξν πεξηβάιινληα ρψξν. Ζ λέα αληίιεςε ζήκεξα πνπ επηθξαηεί ηνπνζεηεί ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο ζην επίθεληξν ηεο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε, ε νπνία εζηηάδεηαη ζηα νθέιε γηα ηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο πνπ κπνξνχλ λα πξνθχςνπλ απφ ηελ νξζνινγηθή δηαρείξηζε ησλ πεξηνρώλ πξνζηαζίαο. Λέγνληαο νξζνινγηθή δηαρείξηζε ελλννχκε ην ζύλνιν ησλ απαξαίηεησλ ελεξγεηώλ θαη κέηξσλ πνπ απαηηείηαη λα ιεθζνύλ γηα ηελ πξνζηαζία, αλάδεημε, νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηνπο. Σηόρνο είλαη ε αλάδεημε όισλ ησλ αμηώλ θαη ιεηηνπξγηώλ ηεο πεξηνρήο (νηθνινγηθέο, θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο, ηζηνξηθέο, πνιηηηζηηθέο θαη αηζζεηηθέο) θαη ε εθκεηάιιεπζή ηνπο, ρσξίο φκσο λα παξαγλσξίδεηαη ν θύξηνο ζηόρνο, πνπ είλαη ε δηαηήξεζε ηεο πεξηνρήο. 14 Βι. επίζεο ζρεηηθή παξαηήξεζε Παηξψλνπ Π., απφ πξαθηηθά εκεξίδαο «Σν άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο κεηά ηελ αλαζεψξεζή ηνπ», Νφκνο θαη Φχζε, εθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια, Αζήλα- Κνκνηελή 2002, ζει. 149-153 21
Ζ Διιάδα 15 πάλησο πξσηνπφξεζε ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο επξσπατθέο ρψξεο πξνβιέπνληαο ζην ύληαγκα ηνπ 1975 εηδηθή πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο. πγθεθξηκέλα, κε ην άξζξν 24 πξνβιέθζεθε ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο λα πξνζηαηεχεη ην πεξηβάιινλ ιακβάλνληαο φια ηα αλαγθαία πξνιεπηηθά θαηαζηαιηηθά κέηξα 16. ην πιαίζην ηεο ζπληαγκαηηθήο απηήο πξνζηαζίαο πεξηιακβάλνληαη αζθαιψο, θαηά κείδνλα ιφγν, νη εππαζείο πεξηβαιινληηθά πεξηνρέο. Δπηζεκαίλεηαη κάιηζηα φηη ην Αλψηαην Γηνηθεηηθφ Γηθαζηήξην ηεο ρψξαο έρεη ήδε εξκελεχζεη ηηο αλσηέξσ ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο θαηά ηξφπν πνπ λα παξέρεηαη επαξθήο πξνζηαζία ησλ πεξηνρψλ απηψλ. ηε ζπλέρεηα ζεκαληηθφ βήκα γηα ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο απνηέιεζε ν Νόκνο Πιαίζην "Γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο" (Ν. 1650/1986). Ο Νφκνο απηφο πεξηέρεη θαηαξράο δχν ζεκαληηθέο ξπζκίζεηο 17, πνπ αθνξνχλ ηνλ θαζνξηζκφ εηδηθήο δηαδηθαζίαο θήξπμεο θαη δηαρείξηζεο ησλ λέσλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ (άξζξα 18, 19, 21, 22) 18 θαη ηελ έληαμε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζε πέληε θαηεγνξίεο: 1. Πεξηνρέο Απφιπηεο Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο 2. Δζληθά Πάξθα 3. Πξνζηαηεπφκελνη Φπζηθνί ρεκαηηζκνί 4. Πξνζηαηεπφκελα Σνπία θαη ηνηρεία ηνπ Σνπίνπ 5. Πεξηνρέο Οηθναλάπηπμεο. Με ηελ εθαξκνγή ηνπ Νφκνπ-Πιαηζίνπ δεκηνπξγήζεθε έλα ζχζηεκα πεξηνρψλ πνπ δελ είρε δηακνξθσζεί νξηζηηθά κέρξη ηφηε, γεγνλφο πνπ θαηέζηεζε ζαθή ηελ αλάγθε έληαμεο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζε εληαίν θαζεζηψο πξνζηαζίαο, δηαρείξηζεο, παξαθνινχζεζεο θαη θχιαμεο. Χζηφζν, αλαδείρζεθε θαη ε απαίηεζε γηα ξχζκηζε ησλ ζηφρσλ δηαρείξηζεο, ησλ αξκνδηνηήησλ ησλ θνξέσλ δηαρείξηζεο, ηνπ ηξφπνπ άζθεζήο ηνπο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπο. 15 Ζ πξψηε πξνζπάζεηα πξνζηαζίαο ηεο ειιεληθήο θχζεο, κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, έγηλε ην 1937 κε ηελ έθδνζε ηνπ Ν. 856/1937 "Πεξί Δζληθψλ Γξπκψλ". Ζ αλάγθε πξνζηαζίαο ηεο ειιεληθήο θχζεο αλαγλσξίζηεθε κε ηελ θήξπμε ηνπ πξψηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ ζηνλ ιπκπν ην 1938. 16 Βι. Παπαδεκεηξίνπ Γ., Πεξηβαιινληηθφ χληαγκα, ζην βηβιίν θνχξηνο Μ., θαη νθνχιεο Κ., Ζ πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή ζηελ Διιάδα, εθδφζεηο ηππσζήησ, ζει. 29 επ. 17 Βι. θαη www.orion.net.gr 18 Βι. παξάξηεκα. 22
Πξνζπάζεηα γηα θάιπςε απηνχ ηνπ θελνχ απνηέιεζε ν Νόκνο 2742/99 (ΦΔΚ 207 Α /99) "Υσξνηαμηθφο ζρεδηαζκφο θαη αεηθφξνο αλάπηπμε θαη άιιεο δηαηάμεηο" (Κεθ. Δ, άξζξα 15,16), κε ηνλ νπνίν θαζνξίδεηαη θαη ηξνπνπνηείηαη πιένλ ην πιαίζην ηεο δηνίθεζεο θαη δηαρείξηζεο πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ. Με ην λφκν απηφ, δηεπθξηλίδνληαη ηα ζρεηηθά κε ηε ιεηηνπξγία θαη δηαρείξηζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ θαη πξνβιέπεηαη ίδξπζε Φνξέσλ Γηαρείξηζήο ηνπο κε ζπγθεθξηκέλεο αξκνδηφηεηεο 19. Δμάιινπ, κε ην «Γίθηπν NATURA 2000», θαζνξίδεηαη έλα ζχλνιν πεξηνρψλ, ζε επξσπατθή θιίκαθα, γηα ηηο νπνίεο έρνπλ αλαγλσξηζζεί αμίεο ηδηαίηεξεο πξνζηαζίαο ιφγσ ηεο ζεκαζίαο ησλ νηθνηφπσλ θαη εηδψλ (ρισξίδαο, παλίδαο) ζηε θπζηθή ηνπο πεξηνρή. Ζ δεκηνπξγία απηνχ ηνπ επξσπατθνχ δηθηχνπ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζηεξίδεηαη θπξίσο ζε δχν λνκνζεηηθά θείκελα ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο: ζηελ Οδεγία 79/409/ΔΟΚ (ελζσκάησζε απφ Κ.Τ.Α. 414985/1985) ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 2/4/1979 «γηα ηε δηαηήξεζε ησλ άγξησλ πηελψλ» θαη ηδηαίηεξα ζηελ Οδεγία 92/43/ΔΟΚ (ελζσκάησζε απφ Κ.Τ.Α. 33318/3028/28-12- 98) ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 21/5/1992 «γηα ηε δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ θαζψο θαη ηεο απηνθπνχο ρισξίδαο θαη άγξηαο παλίδαο». Παξάιιεια, αληηπξνζσπεχεη ην ινγηθφ απνηέιεζκα κηαο εληαίαο πνιηηηθήο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πξνο ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, πνπ εγθαηληάζζεθε ην 1993 κε ην 5ν Πξόγξακκα Γξάζεο, κε ηίηιν "Γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε", πνπ αθνινπζείηαη ην 2001 απφ ην 6ν Πξόγξακκα Γξάζεο. Σα πξνγξάκκαηα απηά αλαγλσξίδνπλ ηελ αλάγθε γηα πξνζηαζία θαη νξζνινγηθή δηαρείξηζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ηεο Δπξψπεο θαη γηα ελζσκάησζε πεξηβαιινληηθψλ δεηεκάησλ ζε φινπο ηνπο ηνκείο. Ζ ελζσκάησζε ησλ θνηλνηηθψλ απηψλ επηηαγψλ ζηελ εζληθή λνκνζεζία μεθίλεζε κε ηελ πξνεηνηκαζία κηαο ιίζηαο, "Δζληθνί Καηάινγνη", κε ηηο πξνηεηλφκελεο πεξηνρέο πνπ πεξηιακβάλνπλ ηα είδε θαη ηνπο νηθνηφπνπο πνπ πξέπεη λα δηαηεξεζνχλ. Ζ ρψξα καο ππέβαιε ηνλ Δζληθφ ηεο Καηάινγν, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη 270 πεξηνρέο. ηελ παξνχζα θάζε, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή ζε ζπλεξγαζία κε ηα θξάηε-κέιε επηιέγεη φζεο πεξηνρέο ζεσξείηαη φηη είλαη θνηλνηηθήο ζεκαζίαο θαη ζπληάζζεη ηνλ αληίζηνηρν Κνηλνηηθφ Καηάινγν. Με ηελ νινθιήξσζε απηήο ηεο δηαδηθαζίαο, ηα θξάηε-κέιε ζα πξέπεη λα 19 Οη θνξείο δηαρείξηζεο πνπ ιεηηνπξγνχλ κέρξη ζήκεξα είλαη απηνί ηνπ Δζληθνχ Θαιάζζηνπ Πάξθνπ Εαθχλζνπ θαη ην αληίζηνηρν ηεο Αινλλήζνπ. 23
ζεζκνζεηήζνπλ ηηο επηιεγκέλεο πεξηνρέο σο Δηδηθέο Εψλεο Γηαηήξεζεο θαη λα πηνζεηήζνπλ ηα θαηάιιεια κέηξα γηα ηελ δηαρείξηζή ηνπο. ηελ κειέηε, θαηαγξαθή, θαη αμηνιφγεζε ησλ πεξηνρψλ απηψλ ζπκκεηείραλ έλα ζχλνιν επηζηεκφλσλ θαη εξεπλεηψλ, ζπληνληζκέλνη απφ ην Διιεληθφ Κέληξν Βηνηφπσλ θαη Τγξνηφπσλ (ΔΚΒΤ), ην νπνίν θαηέζεζε ην έξγν απηφ πξνο έγθξηζε ζην ΤΠΔΥΧΓΔ, ην νπνίν έρεη ήδε πξνεηνηκάζεη κηα ζεηξά απφ Δηδηθέο Πεξηβαιινληηθέο Μειέηεο ζε πεξηνρέο 20 ηνπ Δζληθνχ Καηαιφγνπ ηνπ Γηθηχνπ NATURA 2000, κε ζηφρν ηελ νινθιήξσζε ηνπ αλαγθαίνπ ππφβαζξνπ γηα ηελ ζεζκνζέηεζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ πεξηνρψλ απηψλ. ηηο πεξηνρέο "NATURA 2000" θχξηνο ζηφρνο είλαη λα δηαθπιαρηνχλ νη νηθφηνπνη θαη ηα είδε πξνηεξαηφηεηαο ησλ Οδεγηψλ, αιιά θαη λα δηαζθαιηζηεί ε δηαηήξεζε θαη απνθαηάζηαζε φισλ απηψλ ησλ απεηινχκελσλ ηχπσλ νηθνηφπσλ θαη εηδψλ ζηε θπζηθή ηνπο πεξηνρή, ζέηνληαο φξνπο ζηελ εμάζθεζε ησλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ, ζην πιαίζην ησλ αξρψλ ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο 21. Ζ γεληθή δηαπίζησζε πνπ εμάγεηαη απφ ηηο ζεζκηθέο ξπζκίζεηο πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζε παγθφζκην επίπεδν είλαη φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη κηα αχμεζε ησλ ζεζκνζεηεκέλσλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, νη νπνίεο αλέξρνληαη ζε 10.000 πεξίπνπ θαιχπηνληαο έθηαζε πάλσ απφ 900 εθαη. εθηάξηα. Αληίζηνηρε είλαη θαη ε ηάζε ζηελ Διιάδα, φπνπ παξαηεξνχκε επίζεο κηα ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ αξηζκνχ θαη ηεο έθηαζεο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ θαη ησλ ππφ πξνζηαζία πεξηνρψλ. Σν γεγνλφο απηφ νθείιεηαη ζηε ζηαδηαθή αχμεζε ηεο επαηζζεηνπνίεζεο, αιιά θαη ζηελ θαηαλφεζε ηεο ζεκαληηθφηεηαο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, ζηε ζπλερηδφκελε ππνβάζκηζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ζηελ αλαγθαηφηεηα αληηκεηψπηζήο ηεο, ζηελ αχμεζε ησλ επηζηεκνληθψλ δεδνκέλσλ, θαζψο θαη ζηηο ππνρξεψζεηο πνπ απνξξένπλ απφ ηηο δηεζλείο ζπκβάζεηο. Δηδηθφηεξα ζηελ Διιάδα, ε απμαλφκελε επαηζζεηνπνίεζε γηα ηελ πξνζηαζία θαη δηαρείξηζε ησλ εηδηθά πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ αιιά θαη ε παξάιιειε ζαθήο αληίιεςε ηεο αλαγθαηφηεηαο πινπνίεζεο απηνχ ηνπ εηδηθνχ λνκηθνχ θαζεζηψηνο πξνζηαζίαο θαη δηαρείξηζεο απηψλ ησλ πεξηνρψλ αλαδεηθλχεηαη θαη απφ ηε λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο απφ ην 1977, βαζηδφκελε ζηελ εξκελεία ηνπ 20 Απηφ αθφκα δελ έρεη πξαγκαηνπνηεζεί γηα ηε Ν.Υξπζή. 21 Βι. www.mediterraneandiversity.net 24
άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο 22. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε αλάγθε πξνζηαζίαο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο- θαη φρη κφλν ησλ εηδηθά πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ- θαηέζηε ζαθήο φηαλ ην δηθαίσκα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ήξζε ζε ζχγθξνπζε κε άιια δηθαηψκαηα θαη ζπκθέξνληα, φπσο απηά δηαθαίλνληαη φρη κφλν απφ ην χληαγκα αιιά θαη απφ ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε (άξζξν 106 παξ.1, γηα ηελ πξνζηαζία ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο). χκθσλα ινηπφλ κε ηηο απνθάζεηο ηνπ ηδ ε κέζνδνο άξζεο απηήο ηεο ζχγθξνπζεο πνπ εθαξκφζηεθε βαζίζηεθε ζηελ αξρή ηεο ζηάζκηζεο ζπκθεξόλησλ. Με βάζε απηή ηελ αξρή ε δηνίθεζε νθείιεη λα ζπλεθηηκά θαη λα ζηαζκίδεη φινπο ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπλζέηνπλ ην εζληθφ ζπκθέξνλ, ελ φςεη θαη ηεο ζπνπδαηφηεηαο ηνπ επηδησθφκελνπ θάζε θνξά ζθνπνχ 23. Δηδηθφηεξα, ε λνκνινγία νξίδεη ξεηψο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο φηη «ε ζπλεθηίκεζε ησλ δηαηάμεσλ, πνπ αθνξνύλ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, δελ απνθιείεηαη λα έρεη κάιινλ βαξύλνπζα ζεκαζία γηα ηελ πεξηβαιινληηθή πξνζηαζία.» Χζηφζν, ήδε απφ ην 1977, είρε ππνζηεξηρζεί ε άπνςε (βι. ηδ 810,811/77, κεηνςεθία δχν κειψλ) φηη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαηέρεη ζέζε ζαθνχο θαη επηηαθηηθήο ππνρξέσζεο ηνπ Κξάηνπο θαη απνηειεί επηηαθηηθφ θαλφλα δηθαίνπ, ελψ νη δηαηάμεηο πεξί νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ππεξηζρχνπλ ηεο πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο κφλν φηαλ κε εηδηθή αηηηνινγία βειηηψλεηαη ην επείγνλ θαη όισο αλαπόηξεπηνλ ηεο παξακειήζεσο ησλ πξσηεπόλησλ ράξηλ δεπηεξεπόλησλ ζθνπώλ». χκθσλα φκσο κε ηελ θξαηνχζα άπνςε, ην ζπκπέξαζκα είλαη φηη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο δε ραξαθηεξίδεηαη πξσηεχνπζα αλάγθε ζε ζρέζε κε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ελψ ε Γηνίθεζε επηιέγεη θάζε θνξά ην έλλνκν αγαζφ πνπ πξέπεη λα πξνζηαηεπζεί. Αμίδεη λα επηζεκάλνπκε κηα ζηαηηζηηθή έξεπλα πνπ έγηλε ζηε λνκνινγία ηνπ ηδ κέρξη ην 1992, φπνπ θαίλνληαη νη εμήο δχν πεξηπηψζεηο. ηαλ ππήξρε πεξίπησζε ζύγθξνπζεο πεξηβαιινληηθώλ θαη νηθνλνκηθώλ αγαζώλ, αθνινπζψληαο ηελ αξρή ηεο ζηάζκηζεο ζπκθεξφλησλ, απηή θαηέιεγε ππέξ ησλ νηθνλνκηθψλ αλαγθψλ. Σν αληίζεην απνηέιεζκα φκσο είρακε ζηελ πεξίπησζε ζύγθξνπζεο ηνπ δηθαηώκαηνο 22 ηνχηε Γι., «Βηψζηκε Αλάπηπμε θαη Πξνζηαζία ηνπ Πεξηβάιινληνο, ζει.73-85, απφ ην βηβιίν θνχξηνο Μ.Κ. θαη νθνχιεο Κ.Μ., Ζ πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή ζηελ Διιάδα, Αλάιπζε ηνπ Πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο απφ ηε ζθνπηά ησλ Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ. Δθδφζεηο Σππσζήησ, Αζήλα 1995. 23 Βι. πάγηα λνκνινγία ηνπ ηδ 810,811/77, 4591,4592/77, 2034,3791/78, 3047/80, 797,1362,3754 Οινκ./81, 262,2196/82, 1069/84, 1615/88, 2281/92 Οινκ. 25
ηεο ηδηνθηεζίαο κε ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο 24, φπνπ ε ζηάζκηζε αλαδείθλπε απηή ηε θνξά ηελ αμία ηεο πεξηβαιινληηθήο δηάζηαζεο 25. Δίλαη πξνθαλέο ινηπφλ φηη ην πξφζσπν πνπ παξνπζίαδε ε ρψξαο καο κέζα απφ απηή ηε λνκνινγία κέρξη ηφηε, θαλεξψλεη θαζαξά ηηο νηθνλνκηθέο πξνηεξαηφηεηέο ηεο, ρσξίο λα ρξεζηκνπνηείηαη σο αζθαιηζηηθή δηθιείδα ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Η απνδνρή ηεο βηώζηκεο αλάπηπμεο σο αξρήο πνπ εμππεξεηεί θαη πξνάγεη όρη κόλν ηα πεξηβαιινληηθά αγαζά, αιιά θαη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, εθόζνλ κόλν κε ηελ εθαξκνγή ηεο θαζνξίδεηαη ε δηαηήξεζε ησλ θπζηθώλ πόξσλ θαη γηα ηηο επόκελεο γεληέο, άξρηζε λα εηζρσξεί ζηε λνκνινγία ηνπ ηδ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, απφ ην Δ Σκήκα ηνπ. Ζ λνκνινγία έσο ηφηε είρε παγίσο ιχζεη ην δήηεκα απηφ, δερφκελε ηε ιεγφκελε «ζεκεηαθή ρσξνζέηεζε ηεο κνλάδαο», βάζεη ηνπ ζθεπηηθνχ φηη, εθφζνλ δελ ππήξρε αθφκε γεληθφηεξνο ρσξνηαμηθφο ζρεδηαζκφο, νπνηαδήπνηε άιιε ιχζε ζα επέθεξε νηθνλνκηθή ζηαζηκφηεηα ηεο ρψξαο, πξάγκα ην νπνίν «πξνδήισο δελ έγθεηηαη εηο ηα πξνζέζεηο ηνπ ζπληαγκαηηθνύ λνκνζέηε». κσο, ε ζηξνθή πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε λνκνινγία εηζήγαγε ηελ έλλνηα ηεο «Βηψζηκεο Αλάπηπμεο» Με βάζε ηελ έλλνηα εηζήρζεθε ζηε λνκνινγία ε αξρή φηη «ε νηθνλνκηθή αλαπηπμηαθή πνιηηηθή αζθείηαη ζε ζπλδπαζκό πξνο ηε δεκόζηα πνιηηηθή πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη κε πξνέρνπζα κέξηκλα γηα ηελ πξόιεςε ηεο βιάβεο ηνπ πεξηβάιινληνο, ώζηε ε αλάπηπμε λα είλαη βηώζηκε.» Έηζη, ηνπιάρηζηνλ εξκελεχζεθαλ νη ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 24, κε ην νπνίν αλαηίζεηαη ζην Κξάηνο ε ππνρξέσζε πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, ζε ζπλδπαζκφ κε ην άξζξν 106 παξ.1, κε ην νπνίν αλαηίζεηαη ζην Κξάηνο ν πξνγξακκαηηζκφο θαη ν ζπληνληζκφο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηεο ρψξαο, ψζηε λα εμαζθαιηζηεί ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε φισλ ησλ ηνκέσλ ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο. 24 Γηα ηηο ζρέζεηο ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο Ηδηνθηεζίαο θαη ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο βι. Γσξήο Φ., «Πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη πεξηνξηζκνί ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ηδηνθηεζίαο», ζει. 25 επ. ζην βηβιίν «Γηθαίσκα ηεο Ηδηνθηεζίαο θαη Πξνζηαζία ηνπ Πεξηβάιινληνο», Διιεληθή Δηαηξεία Γηθαίνπ Πεξηβάιινληνο, 2003. ρεηηθά παξαηήξεζε ζεκεηψζεθε θαη ζηε δηεκεξίδα ηνπ πλεδξίνπ ηνπ Γηνηθεηηθνχ Δπηκειεηεξίνπ Διιάδνο, απφ ηνλ θν Παπαθσλζηαληίλνπ Α., πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηνπο Γειθνχο ηελ 27 ε θαη 28 ε επηεκβξίνπ 2003. 25 Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο σο δηθαίσκα έξρεηαη ζε ζχγθξνπζε θαη κε άιια δηθαηψκαηα, φπνπ κε ηε κέζνδν ηεο ζηάζκηζεο ζπκθεξφλησλ ππεξηζρχεη ην έλα έλαληη ηνπ άιινπ, φπσο γηα παξάδεηγκα κε ην δηθαίσκα ηεο εξγαζίαο (ππέξ ηεο εξγαζίαο), κε ην δεκφζην ζπκθέξνλ (ππέξ ηνπ θξάηνπο) θ.α. Βι. ζρεηηθά θαη Κνξθνβέινο Υ.Α., Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, κε αλαθνξέο ζηα ειιεληθά δεδνκέλα θαη θαηάινγν ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο γηα ην πεξηβάιινλ», εθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπιαο, Αζήλα-Κνκνηελή 1997, ζει. 301 επ. Βι. άξζξν Παπαδεκεηξίνπ Γ., Σν Πεξηβαιινληηθφ χληαγκα, Θεκειίσζε, Πεξηερφκελν θαη Λεηηνπξγία, ζην www.nomosphysis.org.gr θαη ζην άξζξν ηνπ ηδίνπ «Πεξηβαιινληηθφ ζχληαγκα» ζει. 50 επ. απφ ην βηβιίν θνχξηνο Μ.Κ. θαη νθνχιεο Κ.Μ., Ζ πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή ζηελ Διιάδα, Αλάιπζε ηνπ Πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο απφ ηε ζθνπηά ησλ Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ. Δθδφζεηο Σππσζήησ, Αζήλα 1995. 26
Άζρεηα κε ηελ θξηηηθή πνπ κπνξεί λα αζθεζεί ζρεηηθά κε ηα όξηα ηεο εμνπζίαο ηνπ αθπξσηηθνύ δηθαζηή, θαηά ηελ εξκελεία θαη ηελ εθαξκνγή ηνπ πληάγκαηνο, ε αξρή απηή έβαιε ην ζεκέιην ιίζν γηα ηελ εηζδνρή ζην δηθαηηθφ ζχζηεκα ηεο έλλνηαο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, ε νπνία φπσο θαηαδείρηεθε παξαπάλσ απαζρνιεί ηελ επηζηήκε θαη ηελ πνιηηηθή πεξηβάιινληνο. Σν ζεκαληηθφηεξν είλαη φηη, ν ηξφπνο δηαηχπσζεο ηεο έλλνηαο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο απφ ην ηδ ήηαλ ν πην θαηάιιεινο πνπ κπνξνχζε λα δνζεί πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηρζεί ε βαξχηεηα ηεο έλλνηαο απηήο ηφζν γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή αλάπηπμε ηεο ρψξαο φζν θαη γηα ηε λνκηθή εξκελεία ηεο. IΗΗ. Γ ΚΠ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΣΔΤΟΜΔΝΔ ΠΔΡΗΟΥΔ Σελ επαηζζεηνπνίεζε απηή γηα ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο κπνξνχκε λα ηελ παξαηεξήζνπκε θαη ζην Γ ΚΠ ζηα επηρεηξεζηαθά πξνγξάκκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ην Πεξηβάιινλ. Δηδηθφηεξα, ζην Δπηρεηξεζηαθό Πξόγξακκα Πεξηβάιινληνο, ν Άμνλαο 8 26, ην Μέηξν 8.1 27 αθνξά ην πξφγξακκα «Γηαρείξηζε πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, βηφηνπσλ», ην νπνίν απνηειείηαη απφ δχν ζθέιε 28 : α) Σν ηξηεηέο πξφγξακκα: έρεη ζπλνιηθφ πξνυπνινγηζκφ 12 εθαηνκκχξηα Δπξψ θαη ζηνρεχεη ζηελ απνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε πξνζηαηεπνκέλσλ πεξηνρώλ, πνπ πξνζδηνξίδνληαη ζηνλ πίλαθα 1 ηνπ Δ.Π. Πεξηβάιινλ. Σν πξφγξακκα παξέρεη ηε δπλαηφηεηα λα ππνβιεζνχλ πξνηάζεηο θαη γηα άιιεο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο, πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ Πίλαθα 1 θαη ζε θνξείο δηαρείξηζεο, εθφζνλ πιεξνχλ νξηζκέλα θξηηήξηα φπσο: Οηθνινγηθή αμία ηεο πεξηνρήο Πηέζεηο πνπ δέρεηαη ε πεξηνρή πλέρεηα θαη ζπλέξγηα κε πξνεγνχκελεο πξνζπάζεηεο δηαρείξηζεο θαη πξνεγνχκελα πξνγξάκκαηα αλάινγνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ ΔΣΔΡΠ Κνηλσληθή απνδνρή θαη σξηκφηεηα Όπαξμε κειεηψλ βάζεο. ηνπο ζπλεξγαδόκελνπο θνξείο πνπ ζα ππνβάιινπλ πξνηάζεηο, ζα πξέπεη λα ππάξρνπλ νπσζδήπνηε θνξείο ηεο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο 29. 26 Βι. Παξάξηεκα, πλνπηηθά ζηνηρεία ηνπ Άμνλα 8. 27 Σν Σερληθφ Γειηίν ηνπ Μέηξνπ 8.1 παξαηίζεηαη ζην παξαξηεκα. 28 Βι. www.rc.auth.gr θαη www.minenv.gr 27
β) Σν εηήζην πξφγξακκα πεξηβαιινληηθψλ παξεκβάζεσλ ηνπηθήο εκβέιεηαο: πξνζδηνξίδεηαη ζε πξνζηαηεπόκελεο πεξηνρέο πνπ δελ αλήθνπλ ζε θνξείο δηαρείξηζεο αιιά νχηε ζα εληαρζνχλ ζην ηξηεηέο πξφγξακκα δηαρείξηζεο. Ζ ζπλεηζθνξά ηνπ ΤΠΔΥΧΓΔ δελ ζα μεπεξλά ηα 10.000 επξψ θαη ζα κπνξεί λα θαιχπηεη ην ζχλνιν ηεο δξάζεο. Ζ ηπρφλ ίδηα ζπκκεηνρή ηνπ δηθαηνχρνπ ζα απνηειέζεη ζεκαληηθφ ζεηηθφ ζπγθξηηηθφ ζηνηρείν αμηνιφγεζεο. ε απηφ ην πξφγξακκα κπνξνχλ λα ππνβάιινπλ πξνηάζεηο γηα ρξεκαηνδφηεζε νη Οξγαληζκνί Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο (ΟΣΑ), ηα Αλψηαηα Δθπαηδεπηηθά Ηδξχκαηα (ΑΔΗ) θαη νη Με Κπβεξλεηηθέο Πεξηβαιινληηθέο Οξγαλψζεηο (ΜΚΠΟ). ην Γ ΚΠ ζην πεξηθεξεηαθό ζθέινο ηνπ, ζε θάζε ΠΔΠ ζπλαληάκε δξάζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε Πεξηβάιινλ. Δηδηθφηεξα, ζην ΠΔΠ Κξήηεο πεξηιακβάλνληαη Γξάζεηο, πνπ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ην Πεξηβάιινλ, θαη έρνπλ Γεκφζηα Γαπάλε πεξίπνπ 31,5 ΜEURO (10,8 δηο.δξρ.), ζε ζχλνιν 624 MEURO (213 δηο.δξρ.), πνπ είλαη πεξίπνπ ε δεκφζηα δαπάλε ηνπ Πξνγξάκκαηνο. Οη Γξάζεηο ηνπ Πξνγξάκκαηνο, πνπ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ην Πεξηβάιινλ, βξίζθνληαη θπξίσο ζηνπο Άμνλεο Πξνηεξαηφηεηαο 2, 4 θαη 5 θαη ζε φξνπο Γεκφζηαο Γαπάλεο απνηεινχλ πεξίπνπ ην 5% ηνπ ΠΔΠ Κξήηεο. Οη πφξνη ηνπ ΔΤΠΑ πνπ, κέζσ ηνπ ΠΔΠ Κξήηεο, ζα δηαηεζνχλ ζηνλ ηνκέα ηνπ πεξηβάιινληνο αλέξρνληαη ζε πεξίπνπ 11,5 ΜEURO (4 δηο.δξρ.) θαη αληινχληαη θπξίσο απφ ηα Μέηξα 2.1, 4.1, 4.2, 4.4, 5.6 θαη 5.7. Γηα δξάζεηο ζηνλ ηνκέα ηνπ Πεξηβάιινληνο δηαηίζεληαη πφξνη ηνπ ΔΓΤΠΔ (Μέηξα 5.1, 5.2 θαη 5.3 20 MEURO θαη εθηίκεζε- 6,8 δηο.δξρ. θαη εθηίκεζε) θαη ηνπ ΔΚΣ (Μέηξν 6.2.) Δηδηθφηεξα, ηα Μέηξα ηνπ ΠΔΠ ΚΡΖΣΖ ζηα νπνία ζα κπνξνχζε λα εληαρζεί θάπνηα πξφηαζε γηα πξνζηαζία θαη δηαρείξηζε ηεο Ν.Υξπζήο είλαη ηα παξαθάησ: Μέηξν 5.2: Γαζηθά Μέηξα (5,66 MEURO 1,93 δηο.δξρ. ΔΓΣΠΔ) Βειηίσζε, ζπληήξεζε, επέθηαζε θαη αεηθφξνο δηαρείξηζε ησλ δαζσδψλ εθηάζεσλ. Αλαζχζηαζε ηνπ δαζνθνκηθνχ δπλακηθνχ ηεο πεξηθέξεηαο πνπ έρεη πιεγεί απφ θπζηθέο θαηαζηξνθέο θαη ππξθαγηέο πξφιεςε. 29 Γεγνλφο πνπ εληζρχεη ηε ζέζε ηεο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο θαη ηεο παξέρεη ηαπηφρξνλα ηε δπλαηφηεηα άζθεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ αξκνδηνηήησλ ηεο, πνπ ζα εμεηάζνπκε παξαθάησ. 28
Μέηξν 5.3: Πξνζηαζία πεξηβάιινληνο ζε ζπλδπαζκφ κε ηε γεσξγία, ηελ θηελνηξνθία, ηε δαζνθνκία θαη ηε δηαηήξεζε ηνπ ηνπίνπ (2,83 MEURO 1 δηο.δξρ. ΔΓΣΠΔ). Πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, θαξαγγηψλ, κηθξψλ λεζηψλ θαη βηνηφπσλ ηνπ δηθηχνπ NATURA 2000. Δλίζρπζε ηεο κεηεγθαηάζηαζεο πηελνηξνθηθψλ θαη θηελνηξνθηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ. Χζηφζν, ηα ξπζκηζηηθά φξηα θαη νη αζθαιηζηηθέο δηθιείδεο πνπ ζεζπίδνληαη απφ ηε λνκνζεζία θαη ηε λνκνινγία γηα ην ζεζκηθφ ξφιν ηεο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο ζηνλ ηνκέα ηνπ Πεξηβάιινληνο, απνηεινχλ κεγάιε πξφθιεζε θαη γηα ηελ ίδηα ηελ Σ.Α. αιιά θαη γηα φια ηα φξγαλα ηεο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, πνπ εκπιέθνληαη ζε ηέηνηα δεηήκαηα. Με απηφλ ηνλ ηξφπν αλαδεηθλχνληαη θαη πξαθηηθά ηα εμήο δεηήκαηα: ν βαζκφο εθαξκνγήο ησλ θαλνληζηηθψλ πξάμεσλ απφ ηελ Σ.Α., φπσο απηέο θαζνξίδνληαη απφ ηελ θεληξηθή δηνίθεζε, ν ζπληνληζκφο ησλ δηαδηθαζηψλ πνπ επηηπγράλεηαη θαηά ηελ εθαξκνγή ησλ πξάμεσλ απηψλ απφ ηελ Σ.Α., ν βαζκφο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ εκπιεθφκελσλ θνξέσλ θαη ηέινο ν βαζκφο επίηεπμεο ηνπ επηδησθφκελνπ ζθνπνχ (πνπ ζε απηή ηελ πεξίπησζε είλαη ε δηαηήξεζε ηνπ πεξηβάιινληνο). Μηα δεχηεξε πξφθιεζε πνπ αληηκεησπίδεη θαη ε Σ.Α. πξνέξρεηαη απφ ην ρψξν ηεο λνκνινγίαο, θαη θπξίσο απφ ηνλ ηξφπν επίιπζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ πνπ πξνθχπηνπλ κεηαμχ δηάθνξσλ δηθαησκάησλ κε απηφ ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, φπσο απηέο αίξνληαη απφ ηηο απνθάζεηο ηνπ ηδ. ΗV. ΣΟΠΗΚΖ ΑΤΣΟΓΗΟΗΚΖΖ Δίλαη ζαθέο φηη ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα, φπσο απηά εκθαλίδνληαη ζε δηάθνξεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο εηδηθά πξνζηαηεπφκελεο θαη κε, απνηεινχλ αληηθείκελν πξνβιεκαηηζκνχ φρη κφλν ηεο θεληξηθήο δηνίθεζεο, αιιά θαη ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, φρη κφλν εμαηηίαο ησλ πεξηβαιινληηθψλ θαη κε- επηπηψζεσλ πνπ κπνξνχλ λα έρνπλ ζηελ ηνπηθή θνηλσλία, αιιά θαη εμαηηίαο ηεο ζηελήο αιιειεμάξηεζεο ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπκβάιινπλ ζηε δεκηνπξγία απηψλ ησλ 29
πξνβιεκάησλ 30. Ζ Σ.Α. ινηπφλ, έρεη θαηά ηεθκήξην κεγαιχηεξε δπλαηφηεηα παξαθνινχζεζεο θαη ειέγρνπ, ιφγσ ηεο εγγχηεηαο πξνο ηελ ηνπηθή θνηλσλία θαη πξνο νξηζκέλεο θαηεγνξίεο πξνβιεκάησλ 31. Χζηφζν, ν βαζκφο θαηαιιειφηεηαο ηεο Σ.Α. γηα ηε δηαρείξηζε ηνπ πεξηβάιινληνο θξίλεηαη ζε ζρέζε θαη κε ηα ινηπά ζηνηρεία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θάζε θνξά πεξηβαιινληηθνχ δεηήκαηνο ζην βαζκφ πνπ ηα ζηνηρεία απηά απνηεινχλ «απνζηνιή ηνπ Κξάηνπο». Βάζεη ηνπ άξζξνπ 102 παξ.1 ηνπ πληάγκαηνο παξέρεηαη ζηνλ θνηλφ λνκνζέηε ε δπλαηφηεηα αλάζεζεο ζηνπο ΟΣΑ άζθεζεο αξκνδηνηήησλ πνπ ζπληζηνχλ απνζηνιή ηνπ Κξάηνπο. Πάληα, φκσο, κέζα ζηα πιαίζηα πνπ θαζνξίδεη ην άξζξν 43 παξ.2, κε ην νπνίν νξίδεηαη φηη εμνπζηνδφηεζε ζε άιια, πιελ ηνπ ΠηΓ, φξγαλα ηεο Γηνίθεζεο επηηξέπεηαη κφλν γηα ζέκαηα εηδηθόηεξα ή κε ηνπηθό ελδηαθέξνλ ή κε ραξαθηήξα ηερληθό ή ιεπηνκεξεηαθό. Ζ αλσηέξσ δπλαηφηεηα ηνπ λνκνζέηε δχλαηαη λα ελεξγνπνηείηαη κφλν φκσο αθνχ έρεη γίλεη πξνεγνχκελε εθηίκεζε ηεο πξαγκαηηθήο ηθαλφηεηαο θαη δπλαηφηεηαο ησλ ΟΣΑ λα αληεπεμέιζνπλ ζε ρεηξηζκφ θαη άζθεζε αξκνδηνηήησλ πνπ ζπληζηνχλ θαηαξρήλ θξαηηθή απνζηνιή. ε θάζε πεξίπησζε, βέβαηα, ε ηειηθή επζχλε θαη ν έιεγρνο παξακέλεη ζηα αξκφδηα θξαηηθά φξγαλα (αξκφδηα ππνπξγεία). Βέβαηα, ε (αζαθήο) έλλνηα ησλ «ηνπηθψλ ππνζέζεσλ», φπσο απηή νξίδεηαη ζπληαγκαηηθά, δελ αληαλαθιά ηελ θαηαλνκή ησλ αξκνδηνηήησλ κεηαμχ ηνπ θξάηνπο θαη ηεο Σ.Α 32. Γηα ην ιφγν απηφ πξνθχπηεη δήηεκα φηαλ νη ΟΣΑ δξαζηεξηνπνηνχληαη ρσξίο λα ππάξρεη ζρεηηθή ξεηή λνκνζεηηθή πξφβιεςε αιιά επηθαινχληαη απιψο ηνλ νξηζκφ ηνπ πληάγκαηνο πεξί «δηνηθήζεσο ησλ ηνπηθώλ ππνζέζεσλ» θαη αζθνχλ «πξσηνβνπιηαθέο» 33 αξκνδηφηεηεο. Απφ ηελ άιιε ε απνπζία ξεηήο λνκνζεηηθήο πξφβιεςεο έξρεηαη ζε ζχγθξνπζε κε ηελ αξρή ηεο λνκηκφηεηαο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε δξαζηεξηφηεηα ηεο δηνίθεζεο πξέπεη λα ζεκειηψλεηαη κε λφκν θαη ζπλεπψο δελ λνείηαη απηφβνπιε δξαζηεξηνπνίεζε ηεο δηνίθεζεο ρσξίο λνκνζεηηθή 30 ΔΔΣΑΑ, Οδεγφο ζε ζέκαηα πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο γηα ηνπο ΟΣΑ, Αζήλα 1989. 31 Γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεηαη θαη ζηε κειέηε πεξίπησζεο ηεο Ν.Υξπζήο. 32 Βι. Ρέκειε Κ.., φ.π. ζει. 61 επ. Υιέπαο Ν.Κ., φ.π. ζει. 208 επ. Υιέπαο Ν.Κ., Ζ πνιπβάζκηα απηνδηνίθεζε. Θεσξεηηθέο αλαδεηήζεηο θαη ζεζκηθέο κεηακνξθψζεηο. Δθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπιαο. Αζήλα-Κνκνηελή 1994, ζει. 322 επ. Υιέπαο Ν.Κ., Ζ ηνπηθή δηνίθεζε ζηελ Διιάδα. Ο δηαιεθηηθφο αληαγσληζκφο ηεο απνθέληξσζεο κε ηελ απηνδηνίθεζε. Αλη.Ν.άθθνπιαο. Αζήλα-Κνκνηελή 1994, ζει. 373 επ. 33 Βι. Υιέπαο Ν.Κ., Πξννπηηθέο ηεο ηνπηθήο δεκνθξαηίαο. Έλαο ειιελνγεξκαληθφο δηάινγνο γηα ελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε. Δθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπιαο. Αζήλα- Κνκνηελή 1998, ζει. 206. 30