ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ ΓΔΩΣΔΥΝΙΚΟ ΔΠΙΜΔΛΗΣΗΡΙΟ ΔΛΛΑΓΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΑΝΑΣΟΛΗΚΖ ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ ------------------------------ ΒΔΝΗΕΔΛΟΤ 55, 65403 ΚΑΒΑΛΑ Σ.Θ.1379 ΣΖΛ.: 2510 222942, FAX: 2510 231505 E-mail:geoteeam@otenet.gr Web site: www.geotee-anmak.gr Πιεξνθνξίεο: Ακπειίδεο Θεόδσξνο Πξνο: Κνηλ.: Καβάια, 10-08-2011 Αξηζ. Πξση: 663 -Μ.Μ.Δ. Γξάκαο, Καβάιαο, εξξώλ & Γεσηερληθό Σύπν -Γεσπόλνπο κέιε ηνπ παξαξηήκαηνο καο -Γξαθεία Φπηνπξνζηαζίαο Π.Δ. Καβάιαο, Γξάκαο, εξξώλ -Πεξηθεξεηαθό Κέληξν Πξνζηαζίαο Φπηώλ θαη Π.Δ. Καβάιαο -Γ.. ΓΔΩΣ.Δ.Δ. -Παξαξηήκαηα ΓΔΩΣ.Δ.Δ. Θέκα: «Αλάπηπμε αλζεθηηθόηεηαο ζηα εληνκνθηόλα από ην πξάζηλν ζθνπιήθη ζηε βακβαθνθαιιηέξγεηα» Σν Γεσηερληθό Δπηκειεηήξην παξάξηεκα Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο σο επηζηεκνληθόο θνξέαο θαη ζεζκνζεηεκέλνο ζύκβνπινο ηεο πνιηηείαο ζε ζέκαηα αγξνηηθήο παξαγσγήο θαη πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο ζηελ Αλ. Μαθεδνλία (Ν.1474/1984), κεηά από αηηήκαηα ησλ γξαθείσλ Φπηνπξνζηαζίαο ησλ Πεξηθεξεηαθώλ Δλνηήησλ, ζέιεη λα επηζεκάλεη έλα ζνβαξό ζέκα πξνο όινπο ηνπο βακβαθνπαξαγσγνύο θαη ηα κέιε ηνπ, ην νπνίν έρεη επηπηώζεηο ηόζν ζηε βακβαθνπαξαγσγή ηεο πεξηνρήο καο όζν θαη ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. πγθεθξηκέλα ζα ζέιακε λα επηζεκάλνπκε ηελ ελδερόκελε αλάπηπμε αλζεθηηθόηεηαο ζηηο δξαζηηθέο νπζίεο ηεο νκάδαο θπξίσο ησλ ππξεζξνεηδώλ αιιά θαη ησλ νξγαλνθσζθνξηθώλ θαηά ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ πξάζηλνπ ζθνπιεθηνύ ζηελ θαιιηέξγεηα ηνπ βακβαθηνύ. Γηα ηελ ηεθκεξίσζε απηνύ ηνπ γεγνλόηνο ππάξρνπλ βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο (1) θαη εξγαζίεο κε εξγαζηεξηαθά δεδνκέλα θαη καθξνζθνπηθέο ελδείμεηο από παξαηεξήζεηο αγξνύ (2). Απηή ε αλζεθηηθόηεηα έρεη παξαηεξεζεί ηα ηειεπηαία ρξόληα ζηελ θαιιηέξγεηα θαη έρνπλ δηαηππσζεί νη αληίζηνηρεο επηζεκάλζεηο, ηόζν από ηνπο δεκόζηνπο θνξείο (ι.ρ. κε ην ππ. αξηζκ. πξση. 601/25-10-2011 ηνπ Ηλζηηηνύηνπ Πξνζηαζίαο Φπηώλ
Θεζζαινλίθεο ηνπ ΔΘΗΑΓΔ), όζν θαη από ζπλαδέιθνπο γεσπόλνπο πνπ απαζρνινύληαη σο ειεύζεξνη επαγγεικαηίεο. Έλαο από ηνπο ιόγνπο πνπ νδήγεζαλ ζε απηή ηελ θαηάζηαζε είλαη θαη ην ζνβαξό έιιεηκκα ζην νπινζηάζην ηεο ρεκηθήο θαηαπνιέκεζεο ησλ εγθεθξηκέλσλ θπηνπξνζηαηεπηηθώλ πξντόλησλ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ πξάζηλνπ ζθνπιεθηνύ ζην βακβάθη γηα ηε ρώξα καο. Λύζεηο όκσο ζα πξέπεη λα αλαδεηεζνύλ θαη ζηνλ ηνκέα ηεο νινθιεξσκέλεο θαηαπνιέκεζεο ηνπ εληόκνπ ζε ζπλδπαζκό κε ηελ πεξαηηέξσ έξεπλα πάλσ ζηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ εληόκνπ. Μέρξη ηόηε όκσο πξνηείλνπκε κε ηελ έλαξμε ηεο δεύηεξεο γεληάο ηνπ εληόκνπ, όπνπ ρξεηάδεηαη θαη αλ ρξεηάδεηαη (ελεκεξώλεζηε από ηα θαηά ηόπνπο γξαθεία θπηνπξνζηαζίαο ησλ Γηεπζύλζεσλ Αγξνηηθήο Οηθνλνκίαο & Κηεληαηξηθήο ησλ πεξηθεξεηαθώλ Δλνηήησλ θαη ηνπ Πεξηθεξεηαθνύ Κέληξνπ Πξνζηαζίαο Φπηώλ θαη Πνηνηηθνύ Διέγρνπ Καβάιαο), λα επηιέγνληαη ζθεπάζκαηα δξαζηηθώλ νπζηώλ δηαθνξεηηθά απηώλ πνπ εθαξκόζηεθαλ ζηηο πξνεγνύκελεο εθαξκνγέο. Με απηόλ ηνλ ηξόπν ζα έρνπκε θαιύηεξα απνηειέζκαηα γηα ηελ πξνζηαζία ηεο θαιιηέξγεηαο αιιά θαη ηαπηόρξνλε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Ο Πξόεδξνο Γηα ηε Γηνηθνύζα Δπηηξνπή Ο Γελ. Γξακκαηέαο Εαθείξεο Μπζηαθίδεο Κσλ/λνο ηέθνο πλεκκέλα : (1) ύλνςε βηβιηνγξαθηθώλ αλαθνξώλ ηνπ Γξ. Εώε Εαξηαινύδε. (2) Έμαξζε πιεζπζκώλ ηνπ Helicoverpa armigera (Hübner) (Lepidoptera: Noctuidae) ζηε Βόξεην Διιάδα, πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ αλζεθηηθόηεηα ζηα εληνκνθηόλα, εξγαζία πνπ ζα δεκνζηεπηεί ζην επηθείκελν εληνκνινγηθό ζπλέδξην ζην Ναύπιην.
(1)Αλζεθηηθόηεηα ηνπ πξάζηλνπ ζθνπιεθηνύ (Helicoverpa=Heliothis armigera) ζηα θπηνπξνζηαηεπηηθά πξνϊόληα Σν έληνκν Helicoverpa armigera (Hubner) (Lepidoptera: Noctuidae) είλαη έλαο ζεκαληηθόο πνιπθάγνο ερζξόο, επξύηαηα δηαδεδνκέλνο ζηελ Δπξώπε, Αθξηθή, Αζία, Ακεξηθή θαη Απζηξαιία (Reed and Pawar, 1982). Πξνζβάιιεη πάλσ από 360 είδε θπηώλ όπσο βακβάθη, αξαβόζηην, ζόξγν, ειίαλζν, ηνκάηα ςπραλζή θ.ά. Ζ αλζεθηηθόηεηα ηνπ εληόκνπ απηνύ ζηα ρξεζηκνπνηνύκελα ελαληίνλ ηνπ θπηνπξνζηαηεπηηθά πξντόληα έρεη δηαπηζησζεί ζε πνιιά κέξε ηνπ θόζκνπ. Ζ αλάπηπμε αλζεθηηθόηεηαο επεξεάδεηαη από γελεηηθνύο, εζνινγηθνύο θαη πεξηβαιινληνινγηθνύο παξάγνληεο. ηελ ρώξα καο έρεη δηαπηζησζεί αλζεθηηθόηεηα ζηα ζπλζεηηθά ππξεζξηλνεηδή ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο. Οη Duraimurugan θαη Regupathy, 2005, αλαθέξνπλ όηη νη πξνλύκθεο ηνπ H. Armigera έδεημαλ πςειό επίπεδν αλζεθηηθόηεηαο ζηηο ζπλζεηηθέο ππξεζξίλεο θαη ήζαλ πεξηζζόηεξν αλζεθηηθέο ζηελ cypermethrin, ιηγόηεξν αλζεθηηθέο ζην fenvalerate, ιηγόηεξν ζηελ deltamethrin, αθόκε ιηγόηεξν ζην lambda cyhalothrin θαη ηελ κηθξόηεξε αλζεθηηθόηεηα έδεημαλ ζην beta-cyfluthrin. Γεληθά ηα πνζνζηά επηβίσζεο ζηελ θαηεγνξία απηή θπκάλζεθαλ από 80,4% ζην beta-cyfluthrin κέρξη 98,3% ζηελ cypermethrin. Ο Nimbalkar, θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ, 2009, αλαθέξνπλ όηη ε αλζεθηηθόηεηα ηνπ εληόκνπ ζην chlorpyriphos έθζαζε ηηο 8.2 θνξέο ζε ζρέζε κε ηνλ επαίζζεην πιεζπζκό, ηδηαίηεξα δε θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ Απγνύζηνπ. Γεληθά ε αλζεθηηθόηεηα ηνπ εληόκνπ ζην chlorpyriphos βξέζεθε ρακεινύ έσο κέζνπ επηπέδνπ ζηηο πεξηζζόηεξεο δνθηκέο. ηελ ίδηα κειέηε βξέζεθε ρακειό επίπεδν αλζεθηηθόηεηαο γηα ην spinosad. Από πνιιέο κειέηεο πνπ έρνπλ γίλεη έλα γεληθό ζπκπέξαζκα πνπ πξνθύπηεη είλαη όηη ην H. armigera έρεη ράζεη ηελ επαηζζεζία ηνπ ζηηο θιαζζηθέο νκάδεο θπηνθαξκάθωλ όπωο νξγαλνθωζθνξηθά(chlorpyriphos), θαξβακηδηθά (methomyl) ππξεζξίλεο (cypermethrin θά.). Απηό ζεκαίλεη όηη πξέπεη λα ππάξρεη ηξόπνο παξαθνινύζεζεο ηεο εμέιημεο ηεο αλζεθηηθόηεηαο ζε θύξηεο πεξηνρέο κε θαηάιιειεο βηνδνθηκέο ε πεξηνρέο κε εληαηηθνύο ςεθαζκνύο ηα επίπεδα αλζεθηηθόηεηαο ήηαλ πςειά. Γηάθνξνη κεραληζκνί αλζεθηηθόηεηαο ζηνπο πιεζπζκνύο ηνπ εληόκνπ έρνπλ αλαγλσξηζζεί. ζε δηάθνξα κέξε ηνπ θόζκνπ. Απηνί πεξηιακβάλνπλ ηε κεησκέλε δηείζδπζε, κεησκέλε επαηζζεζία λεύξσλ θαη απμεκέλν κεηαβνιηζκό. Ζ ζπκπεξηθνξά ησλ εληόκσλ κπνξεί λα δηακνξθώζεη δπλακηθή αληίζηαζεο ζε έλα εληνκνθηόλν. εκαληηθόηεξνο παξάγνληαο ζπκπεξηθνξάο πνπ έρεη επηπηώζεηο ζηελ εμέιημε ηεο αλζεθηηθόηεηαο είλαη ε κεηαλάζηεπζε πνπ θέξεη δηαθνξεηηθά γνλίδηα πνπ αλακηγλύνληαη κε ηελ νκάδα γνληδίσλ ησλ ηνπηθώλ πιεζπζκώλ. Με απηό ηνλ ηξόπν αλζεθηηθά αιιειόκνξθα γνλίδηα κπνξεί λα θζάλνπλ ζε κε αλζεθηηθνύο πιεζπζκνύο ή αληίζηξνθα. Ζ αλάπηπμε ηεο αλζεθηηθόηεηαο ζηα εληνκνθηόλα είλαη πξώηηζηα έλα απνηέιεζκα ηεο πίεζεο επηινγήο ζηνπο ςεθαζκέλνπο πιεζπζκνύο πνπ απμάλνπλ ηε ζπρλόηεηα αλζεθηηθώλ άηνκσλ. Μειέηε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε από ηνλ Forrester (1990) ζαθώο απνθάιπςε όηη ηα επίπεδα αλζεθηηθόηεηαο απμήζεθαλ όηαλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ππξεζξηλνεηδή θαη έπεζαλ ζεκαληηθά όηαλ ζηακάηεζαλ λα ρξεζηκνπνηνύληαη. Καηά ζπλέπεηα, ηα θπηνθάξκαθα δεκηνπξγνύζαλ πνιύ πςειή πίεζε επηινγήο γηα ηνπο αλζεθηηθνύο γελνηύπνπο. Δληνύηνηο, παξαηήξεζε όηη δηάθνξεο πεξηνρέο ηεο ρώξαο όπνπ ηα εληνκνθηόλα ρξεζηκνπνηνύληαη ιηγόηεξν εληαηηθά, ε αλζεθηηθόηεξα ζε απηόλ ηνλ ερζξό κπνξεί λα θαζπζηεξήζεη. Πξνθεηκέλνπ λα νξγαλωζεί νξζνινγηθά ε ρξήζε θπηνθαξκάθωλ ζηα αγξνθηήκαηα, είλαη επηηαθηηθό λα ηνληζηεί ε ζεκαζία ηωλ νηθνλνκηθώλ επηπέδωλ θαηώηαηωλ νξίωλ γηα ηελ εθαξκνγή ηωλ θπηνθαξκάθωλ. Ζ άλεπ δηαθξίζεσο ρξήζε ησλ εληνκνθηόλσλ νδεγεί πξνο κεησκέλε αζθάιεηα (γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηνλ ρξήζηε) κεησκέλε απνηειεζκαηηθόηεηα θαη πςειόηεξεο δαπάλεο ειέγρνπ γηα ηνπο θαιιηεξγεηέο. Βηβιηνγξαθία Forrester NW 1990. Designing, implementing and servicing an insecticide resistance management Strategy. Pesticide Science 28, 167-179. Reed W & Pawar C S 1982. Heliothis: a global problem. Proceedings of International Workshop on Heliothis management, November 15-20, 1982. pp. 9-14.ICRISAT, Patancheru, Andhra Pradesh. Duraimurugan P., and A. Regupathy, 2005. Synthetic Pyrethroid Resistance in Field Strains
of Helicoverpa armigera (Hubner) (Lepidoptera: Noctuidae) in Tamil Nadu, South India. American Journal of Applied Sciences 2(7): 1146-1149 Nimbalkar R.K., S.S. Shinde, D.S. Tawar and S.P. Muley, 2009. Response of cotton bollworm Helicoverpa armigera (Hubner) (Lepidoptera: Noctuidae) to different insecticides in Maharashtra, India. World Journal of Agricultural Sciences 5(2):250-255 Γξ Εώεο Γ. Εαξηαινύδεο Γεσπόλνο Δληνκνιόγνο (2) Έμαξζε πιεζπζκώλ ηνπ Helicoverpa armigera (Hübner) (Lepidoptera: Noctuidae) ζηε Βόξεην Διιάδα, πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ αλζεθηηθόηεηα ζηα εληνκνθηόλα Γ. ΜΤΡΩΝΙΓΗ 1*, Γ.Δ. ΚΑΠΑΝΣΑΪΓΑΚΗ 2,3, Μ. ΜΠΔΝΣΙΛΑ 1, Δ. ΜΩΡΟΤ 2,. ΑΒΒΟΠΟΤΛΟΤ-ΟΤΛΣΑΝΗ 1 θαη Ι. ΒΟΝΣΑ 2 1 Αριζηοηέλειο Πανεπιζηήμιο Θεζζαλονίκης, Γεωπονική Στολή, Δργαζηήριο Δθαρμοζμένης Εωολογίας και Παραζιηολογίας, 54124 Θεζζαλονίκη. * geomironidis@gmail.com 2 Πανεπιζηήμιο Κρήηης, Τμήμα Βιολογίας, Δργαζηήριο Μοριακής Δνηομολογίας, Ζράκλειο 3 Τμήμα Γιατείριζης Περιβάλλονηος και Φσζικών Πόρων, Πανεπιζηήμιο Γσηικής Δλλάδος, Αγρίνιο Σν πξάζηλν ζθνπιήθη, Helicoverpa armigera (Hübner) (Lepidoptera: Noctuidae), ζεσξείηαη έλαο από ηνπο ζεκαληηθόηεξνπο ερζξνύο ηνπ βακβαθηνύ γηα όιεο ηηο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο. Ζ αληηκεηώπηζε ηνπ H. armigera ζηελ Διιάδα, βαζίδεηαη θαηά θύξην ιόγν ζηε ρεκηθή θαηαπνιέκεζε, ε νπνία είρε επηηπρή απνηειέζκαηα ζηνλ έιεγρν ησλ πιεζπζκώλ ηνπ γηα πνιιά ρξόληα. Ωζηόζν, γηα ηελ θαιιηεξγεηηθή πεξίνδν ηνπ 2010 ε αληηκεηώπηζε ηνπ H. armigera ήηαλ αλεπηηπρήο, κε απνηέιεζκα λα πξνθιεζνύλ από απηό ζεκαληηθόηαηεο δεκηέο ζηε βακβαθνθαιιηέξγεηα (Council of the EU, 2010). Παξά ηηο εθηεηακέλεο κειέηεο δηεξεύλεζεο ηεο αλζεθηηθόηεηαο ζηα εληνκνθηόλα γηα ην H. armigera ζε άιιεο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο θαη επείξνπο (McCaffery 1998, Ahmad 2007), νη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ αλζεθηηθόηεηά ηνπ ζηα εληνκνθηόλα είλαη πεξηνξηζκέλεο ζηε Ν. Δπξώπε. Μέηξηα επίπεδα αλζεθηηθόηεηαο έρνπλ αλαθεξζεί ζηελ Ηζπαλία (Torres-Vila et al. 2002a,b, Avilla & González-Zamora 2010), ζηε Γαιιία (Buès et al. 2005) θαη ζηελ Σνπξθία (Ugurlu & Gurkan 2007), ελώ ηα επίπεδα ηεο αλζεθηηθόηεηαο ηνπ H. armigera ζηα εληνκνθηόλα δελ είραλ δηεξεπλεζεί έσο ηώξα ζηελ Διιάδα. ηελ παξνύζα εξγαζία κειεηήζακε ηελ θαηάζηαζε ηεο αλζεθηηθόηεηαο ζηα εληνκνθηόλα (chlorpyrifos, diazinon, methomyl, a-cypermethrin, cypermethrin, g- cyhalothrin θαη endosulphan) πιεζπζκώλ ηνπ H. armigera από δύν κεγάιεο θαη αληηπξνζσπεπηηθέο βακβαθνπαξαγσγηθέο πεξηνρέο ηεο βόξεηαο Διιάδαο (Θεζζαινλίθε θαη έξξεο), γηα πεξίνδν ηεζζάξσλ εηώλ (2007-2010). Οη
ηνμηθνινγηθέο βηνδνθηκέο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζε πξνλύκθεο ηνπ ηξίηνπ ζηαδίνπ ηεο πξώηεο εξγαζηεξηαθήο γελεάο θαη ε κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ήηαλ απηή ηεο «ηνπηθήο εθαξκνγήο» (topical application). Υξεζηκνπνηήζεθε probit αλάιπζε γηα ηελ εθηίκεζε ηεο δόζεο έθζεζεο ζε εληνκνθηόλν ζθεύαζκα, εθθξαζκέλε ζε κηθξνγξακκάξηα δξαζηηθήο νπζίαο αλά πξνλύκθε (κg/larva), πνπ απαηηείηαη γηα ηε ζλεζηκόηεηα ηνπ 50 (LD 50 ) θαη ηνπ 90% (LD 90 ) ηνπ ππό εμέηαζε πιεζπζκνύ ηνπ H. armigera. Ο παξάγνληαο αλζεθηηθόηεηαο (RF) γηα ηελ θάζε εληνκνθηόλν νπζία πνπ δνθηκάζηεθε, ππνινγίζηεθε ζην επίπεδν ηεο κέζεο ζαλαηεθόξνπ δόζεο (LD 50 ) σο, ην πειίθν ηεο δηαίξεζεο ηνπ LD 50 ηνπ άγξηνπ πιεζπζκνύ κε εθείλν ελόο επαίζζεηνπ εξγαζηεξηαθνύ (RF = LD 50 άγξηνπ πιεζπζκνύ / LD 50 επαίζζεηνπ πιεζπζκνύ). Ο επαίζζεηνο εξγαζηεξηαθόο πιεζπζκόο πνπ ρξεζηκνπνηήζακε ζηα πεηξάκαηά καο, πξνήιζε από ηελ Δηαηξεία Bayer Crop Science θαη είρε δηαηεξεζεί ζε ζπλζήθεο εξγαζηεξίνπ γηα πεξηζζόηεξα από 15 ρξόληα ρσξίο ηελ παξακηθξή έθζεζε ζε εληνκνθηόλα. Σα επίπεδα ηεο αλζεθηηθόηεηαο πνπ βξέζεθαλ ήηαλ κέηξηα κέρξη ην 2009, κε ηνλ παξάγνληα αλζεθηηθόηεηαο λα είλαη θάησ ηνπ 10 (RF < 10) γηα ηα νξγαλνθσζθνξηθά θαη ηα θαξβακηδηθά θαη κέρξη ην 16 γηα ην ππξεζξνεηδέο, a- cypermethrin. Αληίζεηα, ν παξάγνληαο αλζεθηηθόηεηαο απμήζεθε πάλσ από 40 θαη 80 θνξέο γηα ην chlorpyrifos θαη ηελ a-cypermethrin αληίζηνηρα ην 2010, όπνπ θαη παξαηεξήζεθε κεγάιε αύμεζε ησλ πιεζπζκνύ ηνπ εληόκνπ, ε νπνία ζπλνδεύηεθε από εθηεηακέλεο πξνζβνιέο ζηηο βακβαθνθπηείεο. Κακία από ηηο γλσζηέο κεηαιιάμεηο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ αλζεθηηθόηεηα ζηα ππξεζξνεηδή δε βξέζεθε ζηα έληνκα ησλ βηνδνθηκώλ καο πνπ εκθάληδαλ αλζεθηηθόηεηα ζηα ππξεζξνεηδή. Ζ εληππσζηαθή αύμεζε ησλ επηπέδσλ αλζεθηηθόηεηαο ηνπ H. armigera ζηα εληνκνθηόλα πνπ παξαηεξήζεθε ην 2010, θαίλεηαη λα ζπζρεηίδεηαη κε ηελ ηαπηόρξνλε εκθάληζε πςειώλ πιεζπζκώλ θαη ην θαηλόκελν ρξήδεη παξαθνινύζεζεο. Βηβιηνγξαθία Ahmad, M. 2007. Insecticide resistance mechanisms and their management in Helicoverpa armigera (Hübner) a review. J. Agric. Res., 45, 319-335. Avilla, C., and González-Zamora, J. E. 2010. Monitoring resistance of Helicoverpa armigera to different insecticides used in cotton in Spain. Crop Prot., 29, 100 103. Buès, R., Bouvier J.C., and Boudinhon L. 2005. Insecticide resistance and mechanisms of resistance to selected strains of Helicoverpa armigera (Lepidoptera: Noctuidae) in the south of France. Crop Prot., 24, 814 820. (EU) European Union (2005) FAR Programme Aid No:111/04. Official Journal of the European Union., 48, 8. McCaffery, A. R. 1998. Resistance to insecticides in heliothine Lepidoptera: a global view. Philos. Trans. R. Soc. London (Biol.), 353, 1735-1750. Ugurlu, S., and Gurkan, M.O. 2007. Insecticide resistance in Helicoverpa armigera from cotton-growing areas in Turkey. Phytoparasitica., 35, 376 379.