ΕΠΟ 12 4 η Γραπτή Εργασία ΘΕΜΑ: Αφού µελετήσετε την ανάλυση του Ball για τη δοµή της πόλης, σας ζητείται 1. Να αναφερθείτε στην οργάνωση του χώρου ή της γεωγραφίας της σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης µετά από την κατανόηση της έννοιας και των διαδικασιών διαχωρισµού γης και κοινωνικών οµάδων στο χώρο. Αναφερθείτε κριτικά στην ανάλυση του Μ. Ball µε βάση περιπτώσεις πόλεων µε διαφορετική µεταξύ τους διάρθρωση χρήσεων γης. 2. Να αναλύσετε διάφορες διαδικασίες που προκαλούν την οργάνωση του χώρου των πόλεων, διακρίνοντας διαδικασίες που προκαλούν συγκέντρωση δραστηριοτήτων, διαδικασίες αποκλεισµού κοινωνικών οµάδων και διαχωρισµού στον αστικό χώρο. Χρησιµοποιήστε παραδείγµατα από το ΠΚ1 ή το ΠΚ2 (µόνο για τον 20 ο και τον 21 ο αιώνα) ή από άλλη βιβλιογραφία, ενδεχοµένως και από τον αστικό χώρο, για να υποστηρίξετε την ανάλυσή σας. Πρόλογος Οι περισσότερες πόλεις εµφανίστηκαν κατά τον 19 ο αι. αλλά ο ρυθµός ανάπτυξης των µεγάλων πόλεων ήταν σηµαντικός κατά τον 20 ο αιώνα. Οι λειτουργίες που καθόριζαν την έκταση της πόλης ήταν η γεωργία, η βιοµηχανία και οι υπηρεσίες. (Pounds, τ. Β, σ. 197-198) Ο 20 ος αιώνας ακολουθεί τον προηγούµενο σχετικά µε την ίδρυση πόλεων και προσπαθεί να διορθώσει τα στραβά της φιλελεύθερης πόλης του 19 ου αιώνα. Παρατηρείται µια προσπάθεια να υλοποιηθούν οι εµπειρίες του 19 ου αιώνα στο Παρίσι και σ ολόκληρη την Ευρώπη µε αποτέλεσµα να βελτιώσουν την πόλη σε νέες πολιτιστικές και οργανωτικές βάσεις. (Βenevolo L., «Η πόλη στην Ευρώπη», εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, σ.311) Μερικοί καλλιτέχνες προσπαθούν ν ανανεώσουν το σπιτικό και αστικό σκηνικό. Έτσι αναπτύσσονται οι περιφερειακές σχολές για τη δηµιουργία του αστικού µοντέλου. (Βenevolo L., σ.313) Η πίεση του εισοδήµατος ανεβάζει την αξία των κατοικιών αποκλείοντας τάξεις λιγότερο εύπορες από τις πόλεις. Η πόλη γίνεται πυκνοκατοικηµένη και φτωχή σε χώρους για δηµόσιες υπηρεσίες. Αποκεντρώνει τις βιοµηχανίες. Με την εµφάνιση της πολεοδοµίας γεννιούνται µεταρρυθµιστικές προτάσεις για διόρθωση των δυσκολιών, όπως πρόγραµ- µα λαϊκής οικιστικής, η δηµιουργία πόλης-κήπου, µιας πόλης πνιγµένης στο πράσινο και η οργάνωση της βιοµηχανικής πόλης µε την συνύπαρξη βιοµηχανιών και άλλων υπηρεσιών. (Βenevolo L., σ.314) Κυρίως Θέµα 1. Οργάνωση του χώρου της σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης i) ιαµόρφωση της πόλης α) Το κέντρο: υπάρχουν γραφεία ή κεντρικά καταστήµατα β) Περιοχή µε εργοστάσια γ) Περιοχή µε αποθήκες εµπορευµάτων δ) περιοχές µε κτίρια που ανήκουν σε κάποια χρονολογική βάση ε) Περιοχή µε κέντρα διασκέδασης στ) περιοχές µε πολυκαταστήµατα εκτός πόλης. (Massey& Allen, σ.85) ii) Παράγοντες διαµόρφωσης της σύγχρονης πόλης
α) Βιοµηχανία: Μια νέα βιοµηχανική µονάδα µπορεί ν αποτελέσει πόλο συγκέντρωσης διαφόρων χώρων, όπως: σπίτια, καταστήµατα, χώροι διασκέδασης και κοινόχρηστες εγκαταστάσεις. Οι χώροι οργανώνονται µε τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετούν τη νέα βιοµηχανική µονάδα. Η συγκέντρωση συµβάλλει στην προσέλκυση κι άλλων εταιρειών. (Massey & Allen, σ.86) β) Εµπόριο: Η ανάπτυξη του εµπορίου συµβάλλει στην εµφάνιση της πόλης καθώς γύρω από διάφορα εµπορικά κέντρα συγκεντρώνονται πληθυσµοί για να µπορούν να διακινούν ευκολότερα τα προϊόντα τους. γ) ίκτυα µεταφορών: τα δίκτυα µεταφορών δηµιουργούν κίνητρα συγκέντρωσης. Επιδρούν στη δοµή των πόλεων και στην κατανοµή των οικονοµικών δραστηριοτήτων. Η χα- µηλή ταχύτητα και το υψηλό κόστος µεταφοράς οδηγεί τους χονδρέµπορους να συγκεντρώνονται σε κεντρικά σηµεία κυρίως τον 19 ο αιώνα ή στο τέρµα σιδηροδροµικών γραµ- µών. Οι αυτοκινητόδροµοι τον 20 ο αιώνα ενθάρρυναν την αποκέντρωση των αποθηκών, έτσι παλιές αποθήκες που βρίσκονταν στο κέντρο της πόλης τώρα έγιναν γραφεία. (Massey & Allen, σ.89) Κατά τον 20 ο αιώνα αναπτύσσονται οι σιδηρόδροµοι και µάλιστα αντικαθιστούν άλλα µεταφορικά µέσα, που χρησιµοποιούνταν παλαιότερα, όπως τα πλοία. Μέχρι το 1913 πολλά ποτάµια είχαν σταµατήσει να χρησιµοποιούνται ως δρόµοι εµπορίου εκτός από τις βιοµηχανοποιηµένες ζώνες της Βρετανίας, κάποιες περιοχές της Γαλλίας. Στις Κάτω Χώρες και σε περιοχές της Γερµανίας όπου η εσωτερική ναυτιλία ήταν σηµαντική χρησιµοποιούσαν τα ποτάµια στο εµπόριο. (Pounds, τ. Β, σ. 304) Οι σιδηρόδροµοι είχαν επισκιάσει τις οδικές µεταφορές. Η οδική κυκλοφορία κυρίως µεγάλων αποστάσεων φαινόταν να ακολουθεί µια φθίνουσα πορεία. Βέβαια αυτό που χρησιµοποιούσαν έντονα οι Ευρωπαίοι για τη µεταφορά τους στις εργασίες ήταν το ποδήλατο και αργότερα το αυτοκίνητο. Ιδιωτικά αυτοκίνητα είχαν µόνο οι πλούσιοι ενώ αυξάνονταν κατά πολύ τα εµπορικά οχήµατα µε αποτέλεσµα η κυκλοφορία των φορτίων να επιστρέφει στους δρόµους. δ) Κατοικία: (Pounds, γίνεται τ. Β, το σ. πιο 304) σηµαντικό στοιχείο της πόλης αλλά δεν διαχωρίζεται από τις υπηρεσίες. (Benevolo, σ. 319) Η εργατική πολυκατοικία αποτέλεσε την κύρια µορφή στέγασης της εργατικής τάξης. Αυτές τις περισσότερες φορές µοιάζουν µε µεγάλους στρατώνες που χτίζονται γύρω από πλακοστρωµένα προαύλια. Τέτοιου είδους κατοικίες εµφανίζονται σ όλη την Ευρώπη. (Pounds, τ. Β, σ. 203) Οι συνθήκες διαβίωσης στις περιοχές αυτές ήταν άθλιες. Με τον καιρό οι συνθήκες άλλαξαν και οι αρχές της πόλης έλαβαν µέτρα για να καθαρίσουν τις γειτονιές αυτές ενώ ορίστηκαν προδιαγραφές σχετικά µε τη στέγη. Σ όλες οι πόλεις υπήρχαν διαφορές όσον αφορά στην ποιότητα στέγασης και τις βιοτικές συνθήκες. Μερικά προάστια ήταν αραιοδοµηµένα και διέθεταν παροχές νερού και ηλεκτρικού ρεύµατος ενώ άλλα ήταν πυκνοκατοικηµένα και δεν διέθεταν καµιά από τις παραπάνω ευκολίες. (Pounds, τ. Β, σ.204) ε) Αναψυχή: Οι αλλαγές που έγιναν κατά τον 19 ο αιώνα οδήγησαν στη ραγδαία ανάπτυξη των πόλεων στις οποίες συγκεντρώνονταν οι περισσότερες από τις δραστηριότητες της βιοµηχανίας και των υπηρεσιών. Έτσι ο πληθυσµός των πόλεων αυξήθηκε ενώ αυξήθηκαν και µεγάλες πόλεις, οι οποίες εξυπηρετούσαν πολλές λειτουργίες. Ήταν πολιτικές πρωτεύουσες, κέντρα δηµόσιας διοίκησης, επίκεντρο συγκοινωνιακών δικτύων και βιοµηχανιών. Μεγάλη ανάπτυξη γνώρισαν τα κέντρα εµπορίου. Σ αυτές τις πόλεις εµφανίστηκαν τεράστια πολεοδοµικά συγκροτήµατα, τα οποία σχηµατίστηκαν µε την συνένωση πόλεων και
κωµοπόλεων µε ελάχιστους χώρους πρασίνου. Παράδειγµα οι βιοµηχανικές πόλεις της Βρετανίας. (Pounds, τ. Β, σ. 282) Σηµαντική είναι η καλλιέργεια πνεύµατος και σώµατος, η οποία απαιτεί άνεση ελεύθερων χώρων, οι οποίοι δεν αρκεί να συγκεντρώνονται σε ορισµένες ζώνες αλλά πρέπει ν αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο. (Benevolo, σ.319) στ) Μετανάστευση: Η µαζική µετανάστευση στην ύπαιθρο συνέβαλλε στην ανάπτυξη του αστικού πληθυσµού. Οι βιοµηχανικές πόλεις αποτελούνταν από πληθυσµό που προερχόταν από διάφορα µέρη, π.χ.: Γερµανία, Μασσαλία. Έτσι η σύνθεση των πόλεων εξαρτάται από τη µετανάστευση. Επίσης το ποσοστό των θανάτων ήταν υψηλότερο στις πόλεις λόγω των άσχηµων συνθηκών υγιεινής. (Pounds, τ. Β, σ.198-199) ζ) Ιδιωτικό και κρατικό συµφέρον: Η δηµιουργία της πόλης είναι αποτέλεσµα συνδυασµού ιδιωτικού και δηµόσιου συµφέροντος. Η διοίκηση από τη µια µεριά αποκτά εδάφη για να τα µεταµορφώσει, τα τακτοποιεί και παραχωρεί τα οικοδοµήσιµα µέρη στους διάφορους εργολάβους. Έτσι σχεδιάζεται συνολικά η διαρρύθµιση του χώρου αποφεύγοντας τα εµπόδια της ιδιοκτησίας και των µοναχικών κτιρίων και χωρίς την πίεση της κτηµατικής προσόδου. Οι πόλεις που δηµιουργούνται είναι αποτέλεσµα καλλιτεχνικής έµπνευσης και ορθολογιστικού συνδυασµού δηµόσιων και ιδιωτικών συµφερόντων. Καλούνται πολλοί καλλιτέχνες για να σχεδιάσουν τα κτίρια, όπως για παράδειγµα υπεύθυνος για την πρώτη µεγάλη δοκιµή µοντέρνου σχεδιασµού στο Άµστερνταµ ήταν ο van Easteren, ένας από τους µεγάλους πλαστικούς ζωγράφους της εποχής. (Βenevolo L., σ.315-316) η) κυκλοφορία: ρυθµίζεται σύµφωνα µε τα δεδοµένα διαφόρων µεταφορικών µέσων ενώ σχεδιάζονται ειδικά περάσµατα µέσα στο χώρο της πόλης-πάρκου για τους πεζούς, τα ποδήλατα, τα αργά και τα γρήγορα οχήµατα. (Βenevolo L., σ.319) 2. ιαδικασίες που προκαλούν την οργάνωση του χώρου των πόλεων ηµιουργούνται τρεις βασικοί τύποι πόλης σύµφωνα µε τις παραγωγικές δραστηριότητες. i) η πόλη που απλώνεται στο έδαφος, ii) η ευθύγραµµη βιοµηχανική πόλη, iii) η ακτινοειδής πόλη των συναλλαγών. (Βenevolo L., σ.319) Οι ανάγκες των ανθρώπων καθορίζουν τη µορφή των πόλεων. Επειδή οι άνθρωποι έχουν ανάγκη τις υπηρεσίες, διάφορες εταιρείες εγκαθίστανται σε αστικές περιοχές. Ο χώρος συγκεντρώνει διαφορετικά είδη πληθυσµού. Κάποιες τοποθεσίες έχουν παράδοση σε µια κοινότητα, όπως κάποιες διαθέτουν συγκέντρωση φτηνού και ανειδίκευτου εργατικού δυναµικού µε αποτέλεσµα κάποιες επιχειρήσεις να εγκαθίστανται σε περιοχές που ικανοποιούνται πιο εύκολα οι απαιτήσεις για εργατικό δυναµικό. (Massey & Allen, σ.90) Σύµφωνα µε τον Ball η οργάνωση της πόλης εξαρτάται από το διαχωρισµό κάποιων λειτουργιών. α) Χωρική διαίρεση της εργασίας. β) Χωρική κατανοµή πληθυσµού, η οποία συνδέεται µε τη χωρική διαίρεση της εργασίας. γ) Χωρική κατανοµή του δοµηµένου περιβάλλοντος Οι κανόνες χωροθέτησης σχεδίασαν έναν καινούριο χάρτη χρήσεων γης και πόλεων. Σύµφωνα µε τον Burges η πόλη αναπτύσσεται σε µοντέλο οµόκεντρων ζωνών, σύµφωνα µε το οποίο οι πλούσιοι κατοικούν στα προάστια και οι φτωχότεροι γύρω από το κέντρο. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.94-95) ιαπιστώνεται ότι στις σύγχρονες πόλεις δεν υπάρχει απόλυτη χωροθέτηση αλλά εξαρτάται από το κέντρο, τον πυρήνα της πόλης, όπου κυριαρχούν και συγκεντρώνονται τα εµπορικά καταστήµατα, τα γραφεία και η βιοµηχανία. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.90)
Σύµφωνα µε τον Alonso η συγκέντρωση χρήσεων εξαρτάται από τα πιο προσπελάσιµα σηµεία της πόλης και από τις µέγιστες τιµές της γης. Ο Alonso προτείνει ένα µοντέλο βασισµένο στην καµπύλη γαιοπροσόδου σύµφωνα µε το οποίο η χωροθέτηση των δραστηριοτήτων στην πόλη αποτελεί συνάρτηση γαιοπροσόδου και απόστασης από το κέντρο µετρώµενη ως κόστος µεταφοράς. Έτσι οι εµπορικές και βιοµηχανικές επιχειρήσεις επιδιώκουν να είναι κοντά στους πελάτες τους για να αποφεύγουν το κόστος µεταφοράς. Έτσι διεκδικούν περιοχές που είναι προσπελάσιµες και άρα πιο ακριβές επειδή περιµένουν ότι το κέρδος τους θα είναι πολύ υψηλότερο. Το αποτέλεσµα είναι η αποµάκρυνση των νοικοκυριών. Οι ιδιώτες υπολογίζουν την αξία της γης µε την εύκολη πρόσβαση στο κέντρο. Όσο πιο µακριά ζει κάποιος από το κέντρο τόσο πιο πολλά πληρώνει στη µεταφορά του και άρα κρατώντας σταθερό το εισόδηµα δεν µπορεί να αποκτήσει ποτέ δική του γη ή κατοικία. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.133-134) Η χωρική διαφοροποίηση επηρεάζει τις σχέσεις εξουσίας στο πλαίσιο του συστήµατος οικοδόµησης σπίτια. α) ίνει το δικαίωµα στους ιδιώτες που κατέχουν τη γη να µονοπωλούν τα οικόπεδά τους. Οι κατασκευαστές χτίζοντας σε διάφορες περιοχές παρακάµπτουν τη µονοπωλιακή δύνα- µη των ιδιοκτητών. Οι χωρικές στρατηγικές επηρεάζουν το χαρακτήρα των κατασκευαστικών εταιρειών. Έτσι οι κατασκευαστές µικρής κλίµακας δεν έχουν τη δυνατότητα να χτίσουν σε άλλη περιοχή σε αντίθεση µε τους µεγάλους κατασκευαστές. Για να αποφευχθούν οι υψηλές τιµές της γης ενθαρρύνεται η βιοµηχανική ανοικοδόµηση. β) Επηρεάζει τον τρόπο µε τον οποίο παρέχονται οι δηµοτικές κατοικίες, οι οποίες είναι ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης. Κατασκευάζονται µ ένα συγκεκριµένο σχέδιο µε αποτέλεσµα την οµοιοµορφία των κατοικιών. Οι οικονοµικές και οι κοινωνικές διαδικασίες δεν διαχωρίζονται από τα µοντέλα της αλλαγής σε µια αστική περιοχή. (Massey & Allen, σ.100) Σε µια αστική περιοχή µερικές δραστηριότητες συνδέονται µεταξύ τους αλλά ανταγωνίζονται επίσης για το χώρο στο πλαίσιο αυτής της πόλης. Έτσι κάθε µια δραστηριότητα βρίσκεται σε διαφορετικό σηµείο του χώρου. Η διαφοροποίηση στο χώρο δίνει τροµακτική δύναµη στους ιδιοκτήτες καθώς κατέχουν εκτάσεις και κτίρια. Το αποτέλεσµα είναι η άνιση κατανοµή εγκαταστάσεων στο χώρο. Έτσι κάποιες περιοχές έχουν εκσυγχρονισµένα Κέντρα Υγείας και σχολεία ενώ άλλες παρουσιάζουν σοβαρές ελλείψεις π.χ. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα άνιση κατανοµή κοινωνικών οµάδων στο χώρο. Παράδειγµα: α) άνθρωποι µε χαµηλό εισόδηµα υποµένουν περισσότερα από µια τέτοια κατανοµή. β) Οι οικογένειες χωρίς αυτοκίνητο που δεν µπορούν να εξυπηρετηθούν µε τα µέσα συγκοινωνίας αδυνατούν να ταξιδέψουν σε φτηνότερες εµπορικές περιοχές. Έτσι κάποιος που ζει στο κέντρο δεν µπορεί να απασχοληθεί σε κάποιο προάστιο γιατί τα έξοδα του σπιτιού µειώνουν τις πιθανότητες µεταφοράς του και το κόστος της µεταφοράς καθιστά δύσκολο το ταξίδι. Έτσι συγκεκριµένες κοινωνικές οµάδες παγιδεύονται σε ορισµένες δραστηριότητες. (Massey & Allen, σ.95) Η συσσώρευση πολλών εργατών στο κέντρο της πόλης οδηγεί πολλά γραφεία να µετακινηθούν στο κέντρο αφού θα είναι πιο εύκολο να βρίσκουν εργάτες. Η µεγάλη ζήτηση όµως γραφείων οδηγεί στην αύξηση των ενοικίων µε αποτέλεσµα οι χαµηλόµισθοι εργάτες να µην µπορούν να συντηρήσουν ακόµα κι αυτό το ευτελέστερο κατάλυµα στο κέντρο της πόλης. (Massey & Allen, σ.95-96) Πολλές φορές κάποιες κοινωνικές οµάδες αποκλείουν κάποιες άλλες από µια περιοχή ενώ οι κανονισµοί του σχεδίου πόλης στην Αµερική ορίζουν ότι οικογένειες µε χαµηλό εισόδηµα δε µπορούν να µετακοµίσουν σε µια εύπορη περιοχή ενώ οι κάτοικοι των προαστίων επωφελούνται από τη χρησιµοποίηση των παροχών κοινής ωφέλειας που υπάρχουν στο κέντρο της πόλης. (Massey & Allen, σ.96)
Το δοµηµένο περιβάλλον είναι αποτέλεσµα διαφόρων παραγόντων. Έτσι η κεντρική κυβέρνηση ανοίγει τους δρόµους, άλλες δηµόσιες αρχές χτίζουν νοσοκοµεία και κατασκευάζουν συστήµατα ύδρευσης, αποχέτευσης ή τροφοδότησης. Η τοπική αυτοδιοίκηση χτίζει σχολεία ή δηµοτικές κατοικίες µε χαµηλό ενοίκιο. Οι ιδιώτες χτίζουν γραφεία και σπίτια. Οι κοινωνικές σχέσεις όµως είναι αυτές που συµβάλλουν στη δηµιουργία δοµηµένου περιβάλλοντος. (Παράδειγµα υλοποίησης µιας κατοικίας). (Massey & Allen, σ.97) Παραδείγµατα δηµοτικών κατοικιών ως αποτέλεσµα κοινωνικών σχέσεων. Η οικοδόµηση δηµοτικών κατοικιών γίνεται από εργολάβους οικοδοµών ή από συνεργεία εργατών του δήµου. Η δύναµη των ιδιοκτητών τα κίνητρα του συστήµατος δόµησης, η σύγχρονη κατάσταση της αγοράς στους ιδιόκτητους οικισµούς και η σύγχρονη κατάσταση της αγοράς καθορίζουν τον τόπο και το µέγεθος της οικοδόµησης. Οι δηµοτικές κατοικίες συνδέθηκαν µε τα σχέδια εκκαθάρισης του κέντρου και την εξάπλωση των κατοίκων. (Massey & Allen, σ.99) Γραφεία: η δηµιουργία τους χρηµατοδοτείται από τα συνταξιοδοτικά ταµεία και τις α- σφαλιστικές εταιρείες, οι οποίες τα αγοράζουν καθώς θεωρούνται ασφαλείς επενδύσεις. Για να έχουν σίγουρη την επιστροφή των επενδυτικών κεφαλαίων οι ασφαλιστικές εταιρείες ενδιαφέρονται για αξιοποιήσεις σε κεντρικά σηµεία µε αποδεδειγµένη αξία. (Massey & Allen, σ.100-101) Η χωροθέτηση όµως δηµιουργεί εµπόδιο στην επικοινωνία καθώς η µεταφορά κοστίζει σε χρόνο και χρήµα. Έτσι οι προµηθευτές των εργοστασίων µπορεί να εγκατασταθούν κοντά στο εργοστάσιο για καλύτερη εξυπηρέτηση. Το εµπόριο προτιµά την οµαδοποίηση της οικονοµικής δραστηριότητας αφού η απόσταση κοστίζει. Έτσι παρατηρείται συγκέντρωση δραστηριοτήτων. 1) ιαδικασίες συγκέντρωσης δραστηριοτήτων οικονοµικής συγκέντρωσης α) Εργοστάσια: Μία συγκέντρωση είναι η οικονοµική. Έτσι προµηθευτές εργοστασίων εγκαθίστανται κοντά στο εργοστάσιο. Τα οφέλη της συγκέντρωσης µπορούν να γίνουν α- ντιληπτά από απ τα κέρδη που µπορεί ν αποκοµίσει κάποιος. Άρα η χωροθετική έλξη αποτελεί σηµαντικό πλεονέκτηµα για την οικονοµία συγκέντρωσης. Το λιανεµπόριο απεικονίζει τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα καθώς οι πελάτες για να πάνε στα µακρινά καταστήµατα πρέπει να έχουν ισχυρό κίνητρο. (Massey, σ. 87) β) Καταστήµατα: Το κέντρο της πόλης συγκεντρώνει εξειδικευµένα καταστήµατα και πολυκαταστήµατα δίνοντας το πλεονέκτηµα στον πελάτη να συγκρίνει τιµές και ν αποφασίσει. (Massey & Allen, σ.88) Τα δίκτυα µεταφοράς επίσης αποτελούν σηµαντικό παράγοντα συγκέντρωσης οικονοµιών. Η ιστορία των τεχνικών εξελίξεων στις µεταφορές έχει επίδραση στη δοµή των πόλεων και την κατανοµή των οικονοµικών δραστηριοτήτων. Έτσι η χαµηλή ταχύτητα και το υψηλό κόστος µεταφοράς το 19 ο αι. ανάγκασε χονδρέµπορους και αποθηκάριους να συγκεντρωθούν σε κεντρικά σηµεία κοντά στο τέρµα των σιδηροδροµικών γραµµών, στα κανάλια, και στις αποβάθρες. Τα δίκτυα των αυτοκινητοδρόµων ενθάρρυναν την αποκέντρωση πολλών αποθηκών εµπορευµάτων. (Massey, σ. 89) Η συγκέντρωση των οικονοµιών εξαρτάται από: i) τη διαδικασία παραγωγής, ii) το βαθµό κατανοµής της στο χώρο, iii) τις συνθήκες ανταλλαγής αγαθών, iv) τις απαιτήσεις σε εργατικό δυναµικό, v) την αγορά πρώτων υλών, vi) την πώληση του τελικού προϊόντος. (Massey & Allen, σ.90-91) ιαδικασία παραγωγής: Οι συγκεντρωτικές διαδικασίες συντελούν σε αλλαγές στις µεθόδους παραγωγής. Οι αλλαγές στις µεθόδους και στα µέσα παραγωγής θέτουν τις οικονοµί-
ες συγκέντρωσης σ ένα πλαίσιο. Εµπεριέχουν καταµερισµό στα σηµεία εγκατάστασης µε αποτέλεσµα την εγκατάσταση σε διάφορα σηµεία, π.χ.: τα γραφεία συγκεντρώνονται στο κέντρο της πόλης ενώ οι αποθήκες είναι αποκεντρωµένες. (Massey & Allen, σ.91) Μελετώντας την αστική οικονοµία καταλαβαίνουµε ότι δε µπορεί να εξηγηθεί µε τα στενά όρια της χωροθέτησης µόνο. (Massey & Allen, σ.92-93) Έτσι για να κάνουµε µια οικονοµική ανάλυση πρέπει να λάβουµε υπ όψη µας την συνθετότητα των χωρικών διασυνδέσεων, τα ιστορικά πλαίσια και τις χωρικές σχέσεις. (Massey & Allen, σ.94) 2) ιαδικασίες αποκλεισµού κοινωνικών οµάδων και διαχωρισµού στον αστικό χώρο. Ο κοινωνικός διαχωρισµός επίσης διαρθρώνει τον πολεοδοµικό χώρο σε αποκλειστικές περιοχές, όπως ζώνη που ζουν οι εργάτες, ζώνη που κατοικούν οι µετανάστες, φυλετικές µειονότητες, ζώνη που κατοικούν οι αστοί και σε προάστια. Οι πλούσιοι επιλέγουν να φεύγουν από το κέντρο και να κατοικούν στα προάστια κι έτσι ελευθερώνονται άλλες περιοχές στις οποίες µετακινούνται άλλοι πληθυσµοί. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.92) Ο πληθυσµός διαµορφώνει τη χωρική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας εφόσον έχει άµεση σχέση µε τη µετακίνηση, τη διαµόρφωση των πόλεων και µε άλλους τύπους ανθρώπινης δράσης και κοινωνικής οργάνωσης. Βέβαια παρατηρήθηκε το φαινόµενο πολλοί φτωχοί να διαµένουν στο κέντρο παρά τις υψηλές τιµές γαιοπροσόδου ενώ οι πλούσιοι στην περιφέρεια. Αυτό συµβαίνει διότι οι πλούσιοι έχουν τη δυνατότητα ν αγοράσουν δικό τους σπίτι λόγω της χαµηλής τιµής της γης διώχνοντας τους φτωχούς οι οποίοι στριµώχνονται στο κέντρο σε κάποιο διαµέρισµα. Έτσι οι πλούσιοι κινούνται προς την περιφέρεια και οι φτωχοί προς το κέντρο. Επίσης η απόσταση από το χώρο εργασίας στοιχίζει στη µεταφορά µε αποτέλεσµα οι φτωχότεροι πληθυσµοί να προτιµούν την εγκατάσταση στο κέντρο. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.135-136) Βέβαια υπάρχει το µοντέλο της τριτοκοσµικής και µεσογειακής πόλης όπου εκεί παρατηρείται η εγκατάσταση των πλουσίων στο κέντρο και των φτωχών στις παραγκουπόλεις - αυθαίρετοι οικισµοί οι οποίες βρίσκονται στις παρυφές των πόλεων. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.137) Παραδείγµατα κοινωνικού αποκλεισµού Σύµφωνα µε την µαρξιστική θεώρηση το άκληρο προλεταριάτο έµενε σε άθλιες συνωστισµένες συνοικίες. Έτσι τα ευπορότερα στρώµατα εγκαθίστανται στα προάστια αφήνοντας το κεντρικό οικιστικό απόθεµα στην υποβάθµιση. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.214) Σύµφωνα µε τους γεωγράφους της ποσοτικής επανάστασης η πόλη είναι αποτέλεσµα του εισοδήµατος, της οικογενειακής ζωής και των εθνικών µειονοτήτων. Επίσης επηρεάζεται από θεσµούς, κοινωνικά συστήµατα, τάξεις, από ιστορικές µνήµες και σηµεία αναφοράς. Κανένας συντελεστής δεν συνεπάγεται και κοινωνικό αποκλεισµό. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.214-215) Παράδειγµα κοινωνικής διαφοροποίησης αποτελεί η Αθήνα, η οποία έχει φτιαχτεί επάνω σ ένα νοητό άξονα που χωρίζει α) το δυτικό τµήµα της πόλης, στο οποίο κατοικούν οι φτωχότεροι και είναι ο άξονα όπου κινούνται τα φτωχότερα στρώµατα β) και το ανατολικό, βορειοανατολικό όπου κινούνται οι πλούσιοι Η µετανάστευση του 1990 δηµιουργεί νέους θύλακες φτώχειας στο κέντρο της Αθήνας. Παράλληλα υπάρχουν θύλακες όπου είναι εγκατεστηµένοι οι πλούσιοι π.χ. στο Κολονάκι και στην Πλάκα όπου παρατηρείται αναβάθµιση της περιοχής. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.217-222)
Μετά την δικτατορία και τη νοµιµοποίηση των αυθαίρετων παρατηρείται οµογενοποίηση της πόλης δίνοντας στη υτική Αθήνα µεσοαστικό χαρακτήρα συµβάλλοντας στη δη- µιουργία µικτών κοινωνικά περιοχών. Αυτό µπορεί να έγινε µε µετάβαση φτωχότερων κατοίκων προς πιο πλούσιες περιοχές ή µε την ανάπτυξη της εκπαίδευσης. Λαϊκά στρώµατα και νέοι µετανάστες κινήθηκαν προς πρώην µεσοαστικές συνοικίες όπου παρατηρήθηκε συµφόρηση µετά την ανάπτυξη των συντελεστών δόµησης. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.224-226) Νέα κοινωνική αναδιάρθρωση προκαλείται µε την εµφάνιση προκαπιταλιστικών µορφών εργασίας. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.248) H αναδιάρθρωση της βιοµηχανίας δηµιουργεί νέες µειονεκτικές και καινοτόµες περιφέρειες, αναδιατάσσει την παραγωγική δραστηριότητα στο χώρο και προκαλεί άνιση ανάπτυξη προβληµατικών περιφερειών και νέων δυναµικών περιοχών παράδειγµα η Ιταλία µε τον πλούσιο εκβιοµηχανισµένο βορρά και το φτωχό νότο. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.251) Η σύγχρονη πόλη ανανεώνει το κέντρο της, ανακυκλώνει τα βιοµηχανικά κτίρια και επαναχρησιµοποιεί µε νέες χρήσεις λιµάνια, αποθήκες. Κάθε περιφέρεια προσπαθεί να βρεθεί στ κέντρο και µ αυτό το στόχο δηµιουργούνται µέσα για συντόµευση της χρονοαπόστασης, όπως τρένα υψηλών ταχυτήτων. (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.270-271) Η πόλη επίσης φροντίζει για τον καλλωπισµό, τη µορφολογική επεξεργασία και την προστασία παραδοσιακών οικισµών. Επιχειρούνται παρεµβάσεις οι οποίες έχουν σαν σκοπό να προσελκύσουν περισσότερο τουριστικό κόσµο εις βάρος των κατοίκων. Αποτέλεσµα είναι η αλλοτρίωση του οικιστικού περιβάλλοντος (Λεοντίδου, Αγεωγράφητος Χώρα, σ.272-274) Επίλογος Η χωρική διαφοροποίηση είναι σηµαντική για το χαρακτήρα των οικονοµικών δραστηριοτήτων των πόλεων. Η αστική οικονοµική ζωή δεν µπορεί να κατανοηθεί από µια µόνο διάσταση. Η εφαρµογή οικονοµικών µοντέλων στην αστική οικονοµία δεν ήταν επιτυχής. Η ανάλυση των αστικών περιοχών εξαρτάται από τη γεωγραφία και τη θέση των αστικών περιοχών σε ευρύτερες διαδικασίες χωρικής αλλαγής. (Massey & Allen, σ.103)