مقاله پژوهشي اثر استرس رقابتي بر كورتيزول بزاقي اثر استرس رقابتي بر ترشح ديهيدرواپياندروستينسولفات و كورتيزول بزاق در دختران هندباليست 3 2 1 پروين فرزانگي محمدعلي آذربايجاني زينب ابراهيمپور 1. استاديار فيزيولوژي ورزش دانشگاه آزاد اسلامي واحد ساري 2. استاديار گروه فيزيولوژي ورزش دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي دانشكده تربيت بدني و علوم ورزشي 3. مربي تربيت بدني و علوم ورزشي دانشگاه آزاد اسلامي واحد قاي م شهر مقدمه چكيده زمينه و هدف: پاسخ هورموني به رقابت ورزشي و ارتباط بين آنها Selye در سال 1935 واژه استرس را به عنوان يك واكنش بيولوژيك كه در پاسخ به محركهاي فيزيكي داخلي و خارجي تغييراتي در بدن به 1 وجود ميآورد معرفي كرد. اخيرا مشخص شده استرس در درازمدت 3 2 اثرات منفي بر برخي از سيستمهاي فيزيولوژيك بدن مانند ايمني و رفتار 6 5 4 توليدمثل رشد و متابوليسم دارد. استرس فيزيولوژيك و رواني جزء جداييناپذير رقابت ميباشد و شركت در رقابت موجب برهم خوردن 7 هموستاز ميشود. هورمونها به عنوان يكي از اصليترين عوامل ثابت نگاه دارنده هموستاز تحت تاثير رقابت قرار ميگيرند. شركت در رقابت خواه در شرايط ورزشي يا در شرايط غير ورزشي (قماربازي) استرسزا 8 9 ميباشد. نتايج مطالعات دو دهه اخير افزايش بيشتر تستوسترون بزاق را در 11 10 برندگان پس از قماربازي و مسابقه شطرنج نسبت به بازندگان (با توجه به اين نكته كه دو گروه هيچگونه فعاليت جسماني انجام ندادند) نشان داده است. همچنين مطالعاتي كه در زمينه رقابتهاي ورزشي همراه با فعاليت 15 14 12 13 جسماني مانند فوتبال هاكي و گلف انجام شده نتايج مشابهي را گزارش نمودهاند. با اين وجود تعدادي از مطالعات تفاوتي در سطوح 16 هورمونها بين برندگان و بازندگان گزارش نكردهاند. مطالعات Filaire و همكاران در سالهاي 98-99 از اولين مطالعاتي است كه روي زنان 17 18 هندباليست و واليباليست انجام شدهاست. اين پژوهشگران سطوح بالاي استروي يدهاي بزاق را پس از يك دوره رقابت گزارش كردند. ديهيدرواپياندروسترون (DHEA) ازهورمونهاي ويژه آدرنال است كه از طريق تبديل به استروي يدهاي جنسي شامل تستوسترون و استروژن اثرات بهطور گستردهاي در مردان ورزشكار بررسي شده است. ولي در زنان مطالعات كمي شده است. هدف از مطالعه حاضر بررسي پاسخ ديهيدرواپياندروسترون وكورتيزول بزاقي به استرس رقابتي در هندباليستهاي دختر غيرحرفهاي ميباشد. 18 19 آنابوليك بر بافتهاي مختلف دارد. Filaire و همكاران در سال 2000 عنوان كردند درزنانDHEA بزاق شاخص مناسبتري در مقايسه با 19 تستوسترون بزاق جهت نمايش پاسخ اندروژنها به فعاليت بدني ميباشد. هر نوع استرس جسماني (فعاليتهاي بدني) و يا روانشناختي (استرس ناشي از هيجان) سبب تحريك هيپوتالاموس و ترشح عامل آزادكننده كورتيكوتروپين شده كه در نهايت منجر به افزايش ترشح كورتيزول از غده فوقكليوي ميگردد. كورتيزول مترشحه به سادگي وارد سلولهاي مغز شده و افزايش يا 7 20 كاهش آن ممكن است موجب تغيير رفتارگردد. انجام مواد و روشكار: بدين منظور ده دختر( سن 21/5±2/5 سال) عضو تيم هندبال دانشگاه آزاد اسلامي واحد ساري در اين مطالعه شركت كردند. نمونههاي بزاقي سي دقيقه پنج دقيقه قبل از شروع بين دو نيمه و بلافاصله پس از پايان چهار مسابقه جمعآوري شدند. غلظتDHEA و كورتيزول بزاقي با روش الايزا تعيين شدند. يافتهها: تحليل واريانس يك طرفه (ANOVA) با اندازهگيريهاي مكرر يك افزايش معنادار در غلظتDHEA پس از پايان چهار مسابقه نشان داد (0/001=p) اما در غلظت كورتيزول بزاقي و نسبت DHEA به كورتيزول پس از پايان چهار مسابقه تغييري مشاهده نشد (0/05<p ). نتيجهگيري: نتايج اين مطالعه نشان داد كه غلظت ديهيدرواپياندروسترون بزاقي در مقايسه باكورتيزول شاخص مناسبي براي نمايش استرس رقابتي است. كه اين نكته خود دلالت بر اثر پذيري بيشتر اندروژن ها به رقابت مي باشد. [م ت ع پ ز 12(4):22-27] كليدواژهها: بزاق ديهيدرواپياندروسترون كورتيزول استرس تاريخ دريافت مقاله: 88/12/4 تاريخ پذيرش مقاله: 89/1/17 نسبت DHEA به كورتيزول به عنوان نشانگر تعادل روندهاي آنابوليك- كاتابوليك و همچنين در ارزيابي پاسخ ورزشكاران به تمرين مورد استفاده قرار ميگيرد. اين نسبت تحت تاثير شدت و مدت تمرين قرارداشته و هرگونه تغيير در اين نسبت ميتواند با احتمال تغيير در عملكرد ورزشكار همراه 21 22 باشد. تعادل بين هورمونهاي كاتابوليك(كورتيزول) و آنابوليك (تستوسترون وDHEA ) به هنگام تمرين حاد و شرايط استرسزا بر هم ميخورد و اگر بازگشت به حالت اوليه در فرد بهطور كامل حاصل نشود بدن به روند صعودي ترشح كورتيزول ادامه داده و از ميزان DHEA نيز 7 22 ميكاهد. استرس برنده شدن تعداد و شدت برخوردهاي فيزيكي و رواني را در جريان بازي افزايش ميدهد. از سوي ديگر هجوم تماشاچيان سطح انتظارات آنان و كسب نتايج ضعيف آشفتگي رواني را براي ورزشكار به وجود ميآورد كه بسياري از بازيكنان در روز رقابت آن را به خوبي احساس و تجربه كردهاند. عوامل مختلفي مانند ميزان ريسكپذيري اهميت و 22 آدرس نويسنده مسي ول: دانشگاه آزاد اسلامي واحد ساري email: parvin.farzanegi@gmail.com
اثر استرس رقابتي بر كورتيزول بزاقي پروين فرزانگي و همكاران حساسيت مسابقه احساس برد و باخت ادراك بازيكنان از دشواري مسابقه اعتقاد به نقش شانس و داور در ايجاد نتيجه مسابقه جنسيت و نخبگي همه بر پاسخ هورموني برندگان و بازندگان رقابتها تا ثيرگذارند كه نياز به مطالعات بيشتري را در اين زمينه آشكار ميسازد. با توجه به اهميت نقش استرس رقابتي در مسابقات ورزشي درك شرايط فيزيولوژيك و رواني ورزشكار به هنگام مسابقه تناقضات موجود درنتايج مطالعات انجام شده در خصوص پاسخ هورموني زنان متعاقب انجام رقابت و ضرورت دستيابي به اطلاعات دقيقتر جهت تدوين برنامههاي راهبردي در جهت پيشگيري ازافزايش استرس قبل رقابت مطالعه حاضر سعي دارد تا اثر استرس رقابتي بر پاسخ كورتيزول و DHEA بزاق در دختران هندباليست را بررسي نمايد. روشكار اين مطالعه نيمه تجربي بر روي ده دانشجوي دختر هندباليست دانشگاه آزاد اسلامي واحد ساري ) سن 21/50±2/48 سال قد 165/67±3/92 سانتيمتر وزن 58/97±4/26 كيلوگرم و درصد چربي بدن 21/35±2/42) انجام شد. اين گروه در مسابقات منطقه سه دانشگاه آزاد اسلامي كه در ارديبهشت ماه سال 87 در شهرستان چالوس برگزار شد شركت داشتند و به صورت نمونهگيري در دسترس هدفمند انتخاب و بهطور داوطلبانه در اين مطالعه شركت نمودند. معيارهاي ورود نمونهها برخورداري از سلامت كامل جسماني نداشتن سابقه بيماري رواني و اختلالات هورموني داشتن دوره عادت ماهانه طبيعي و مشابه عدم استفاده از دارو و قرصهاي مكمل و عدم ابتلا به دردهاي قاعدگي و پيش قاعدگي بود. همه نمونهها در باشگاههاي خود سه الي چهار جلسه در هفته (در مجموع 8-10 ساعت تمرين هفتگي به اضافه 1/5 ساعت مسابقه) فعاليت بدني داشتند. پس از مشخص شدن نمونهها از طريق پرسشنامه و معاينه باليني سلامت قلبي- ريوي توسط پزشك متخصص مورد آزمون قرار گرفت. سپس اهداف و مراحل پژوهش به تفصيل براي آنها شرح داده شد و هريك از نمونهها فرم رضايتنامه كتبي راتكميل نمودند. كليه نمونهها در يك دوره رقابت هندبال (دو مرحله اول مقدماتي مرحله سوم نيمه نهايي و مرحله آخر فينال) شركت كردند. نمونههاي بزاق درهر چهار مرحله جمع آوري شد. اين مسابقات زير نظر اداره تربيت بدني منطقه سه دانشگاه آزاد و در شرايط كاملا رسمي با رعايت كليه قوانين و مقررات فدراسيون جهاني برگزار شد. قبل از هر مرحله بازيكنان 20 دقيقه گرم ميكردند. با توجه به اينكه ترشح كورتيزول از ريتم شبانهروزي پيروي ميكند زمان نمونهگيري درتمام مراحل يكسان بود.كليه مسابقات در ساعت چهار بعدازظهر آغاز شده و هفتاد و پنج دقيقه به طول انجاميد. در نتيجه با توجه به يكسان بودن زمان نمونهگيري طي مسابقات انجام شده اثر ريتم شبانهروزي بر ترشح هورمونها كنترل گرديد. نمونهها ابتدا دهان خود را شسته و پس از چند لحظه سه ميليليتر از بزاق تحريك نشده خود را به درون لولههاي جمع آوري نمونه ريختند. نمونههاي بزاق نيم ساعت قبل از آغازمسابقه جهت تعيين سطوح پايه هورمونها پنج دقيقه قبل بين دو نيمه و بلافاصله پس از پايان رقابت درون محفظه يخ جمع آوري شد و به آزمايشگاه تخصصي واقع در شهرستان قاي م شهرمنتقل شد سپس در دماي 20 ο C فريز شده تا در زمان مناسب مورد آزمايش قرار گيرند. زمان مكان و شرايط نمونهگيري براي كليه نمونهها يكسان بود. غلظت DHEA و كورتيزول بزاق به صورت دوپليكيت توسط كيتهاي تجاري DEMEDITEC ساخت كشورآلمان و بر اساس دستورالعمل شركت توليدكننده و با استفاده از دستگاه الايزا مدل Start Fax 2100 ساخت كمپانيAwareness تعيين شد. مقادير نرمال موردانتظار DHEA در زنان 21-30 سال در دامنه 83-469 pg/ml قرار دارد ولي دامنه ديناميك آن 0-1440 pg/ml بوده وسطح ميانگين 206 pg/ml حساسيت آناليزي كيت 2/186 pg/ml وحساسيت عملكردي آن 5/6 pg/ml و ضريب تغييرات Variation:CV) (Coefficient of 12/5 درصد بود. 27 دامنه طبيعي كورتيزول 30-150 ng/ml ( در 8-10 صبح و 138-635) ng/ml 50-0 (82/8-414) در ساعت چهار بعدازظهر ميباشد ولي دامنه ديناميك آن -0 بوده و حساسيت آن 6/9ng/ml 800 ng/ml و ضريب تغييرات 6/5 درصد ميباشد. در روز آزمايش ابتدا نمونهها در دماي اتاق قرار گرفتند تا از حالت فريز در آيند سپس نمونهها با دور 3000RPM به مدت ده دقيقه سانتريفوژ شدند تا مخاط موجود در آن تهنشين گردد. غلظت كورتيزول و DHEA با استفاده از مايع شفاف موجود در بخش فوقاني لولهها اندازه گيري شد. كليه نمونههاي بزاق در شرايط يكسان محيطي(زمان مكان و آزمايشگر) مورد آزمايش قرار گرفتند. از آمار توصيفي براي محاسبه ميانگينها واريانسها و درصد تغييرات ميانگينها استفاده شد. براي بررسي طبيعي بودن دادهها از آزمون Kolmogorov-Smirnov و جهت بررسي تغيير غلظت هورمونها در هر مسابقه از تحليل واريانس( ANOVA ) با اندازهگيريهاي مكرر استفاده شد در صورت مشاهده تفاوت معنيدار جهت تعيين محل تفاوت از آزمون جفتهاي مرتب (t وابسته) با توجه به اصلاحيه Boneferroni استفاده شد. همچنين جهت بررسي تاثير تعداد مسابقه (چهار مسابقه) بر غلظت هورمونها در پايان يك دوره رقابت از تحليل يكطرفه واريانس و آزمون تعقيبي توكي استفاده شد. سطح معنيداري براي تمام محاسبات 0/05>p در نظر گرفته شد. كليه عمليات آماري با استفاده از نرم افزار SPSS-14 انجام شد. يافتهها مقادير DHEA كورتيزول و نسبت DHEA به كورتيزول بزاق در نمودارهاي (1 2 3) اراي ه شده است. يافته اول اين مطالعه نشان داد شركت در يك دوره رقابت هندبال بر غلظت DHEA بزاق تاثير معنيداري دارد( p=0/001 ). غلظتDHEA در مسابقه اول دوم و سوم افزايش يافت اما اين افزايش از لحاظ آماري معنيدار نبود. افزايش در مسابقه چهارم 61 درصد بود بدين صورت كه غلظت DHEA از همان ابتدا شروع به افزايش كرد و اين افزايش تا بلافاصله بعد از پايان مسابقه ادامه داشت. اين ميزان افزايش به قدري بود كه بين غلظت دو نيمه با نيم ساعت قبل( p=0/003 ) و نيم ساعت
مجله تحقيقات علوم پزشكي زاهدان دوره 12 شماره 4 قبل با بعد از رقابت (0/01=p) تفاوت معنيداري مشاهده شد. همچنين غلظت DHEA در پايان چهار مرحله تفاوت معنيداري در هيچ كدام از مراحل نشان نداد (0/484=p نمودار 1 ). آماري معنيدار نبود. همچنين نسبت DHEA به كورتيزول بزاقي در پايان چهار رقابت تفاوت معنيداري در تمام مراحل نشان نداد( p=0/105 و نمودار 3 ). 2500 2000 1500 1000 500 0 نيم ساعت قبل از مسابقه 1000 800 600 400 200 0 * & قبل از مسابقه بين دو نيمه بعد از مسابقه مسابقه چهارم مسابقه سوم مسابقه دوم مسابقه اول DHEA (ng/ml) نمودار 1: ميانگين غلظت.DHEA *: نشانه تفاوت معنيدار نسبت به نيم ساعت قبل از رقابت. &: تفاوت معنيدار نسبت به نيم ساعت قبل از رقابت يافته بعدي اين مطالعه نشان داد شركت دريك دوره رقابت هندبال موجب تغيير معنيداري در غلظت كورتيزول بزاقي نشد (0/411=p). غلظت كورتيزول در مسابقه اول دوم و سوم به ترتيب (58% 34% و 24%) افزايش و در مسابقه چهارم به ميزان 64 درصد كاهش داشت اما اين تغييرات از لحاظ آماري معنيدار نبود. فقط افزايش در مسابقه اول معنيدار بود. بدين صورت كه مقاديراستراحتي غلظت كورتيزول بين دو نيمه نسبت به افزايش معنيدار يافت( p=0/006 ) اما اين روند تا بعد از رقابت معكوس شد كه البته اين كاهش معنيدار نبود. همچنين غلظت كورتيزول در پايان چهار مرحله تفاوت معنيداري (افزايش) را در تمام مراحل نشان نداد (0/263=p و نمودار 2 ). نيم ساعت قبل از مسابقه قبل از مسابقه بين دو نيمه بعد از مسابقه 6 5 4 3 2 1 0 * مسابقه چهارم مسابقه سوم مسابقه دوم مسابقه اول نمودار 2: ميانگين غلظت كورتيزول در مراحل نمونهگيري كورتيزول (ng/ml) يافته نهايي اين مطالعه نشان داد شركت دريك دوره رقابت هندبال موجب تغيير معنيداري در نسبت DHEA به كورتيزول بزاقي نشد (0/094=p). نسبت DHEA به كورتيزول بزاق در مسابقه اول و دوم افزايش ودر مسابقه سوم و چهارم كاهش داشت اما اين تغييرات از لحاظ نيم ساعت قبل از مسابقه قبل از مسابقه بين دو نيمه بعد از مسابقه مسابقه چهارم مسابقه سوم مسابقه دوم مسابقه اول نمودار 3: ميانگين نسبت غلظتDHEA به كورتيزول بزاقي بحث (pg/ml) DHEA /كورتيزول مطالعه حاضر نشان داد شركت در يك دوره رقابت هندبال بر غلظت DHEA بزاق تاثير معنيداري دارد. غلظتDHEA در مسابقه اول دوم و سوم افزايش يافت اما اين افزايش از لحاظ آماري معنيدار نبود. افزايش در مسابقه چهارم 61 درصد بود. وليكن شركت در يك دوره رقابت هندبال بر غلظت كورتيزول بزاقي و نسبت DHEA به كورتيزول تا ثير معنيداري نداشت. ادبيات تحقيق تفاوت پاسخ DHEA و كورتيزول به رقابت و تمرين را به 17 18 24 دليل مكانيسمهاي متفاوت ترشح آنها مرتبط ميداند. يافتههاي پژوهشهاي موجود از طبيعت چندگانه پاسخ هورموني نسبت به رقابت حكايت دارد. علت اين موضوع را ميتوان به گستردگي انواع رقابتها از نظر 17 19 شدت و مدت مرتبط دانست. هنگام كمبود هورمون آدرنوكورتيكوتروپيك (ACTH) تنظيمكننده اصلي ترشح كورتيزول 25 كورتيزول به ميزان كم ترشح ميشود درحالي كه ترشح آندروژنهاي آدرنال بهطور جزيي توسط ACTH كنترل ميشوند. اين اختلاف بين پاسخ گلوكوكورتيكوي يدها و آندروژنهاي آدرنال به رقابت ميتواند به دليل وجود غير تنظيمكنندههاي DHEA ACTH (مانند آنژيوتانسينها گنادوتروپينها 18 19 و پرولاكتين) و ديگر آندروژنهاي آدرنال باشد. در مطالعه حاضر به دليل آن كه از نمونههاي بزاقي استفاده شد هيچگونه اطلاعاتي در مورد سيستم تنظيمي هيپوفيز به دست نيامد در حالي كه فقط هورمونهاي استروي يدي از طريق اين روش قابل اندازهگيري بودند. Kivlighan و همكاران در سال 26 2005 در قايقرانان و Edwards و همكاران در سال 2006 و Haneishi و 27 28 همكاران در سال 2007 در بازيكنان فوتبال و Hasegawa و همكاران در 11 سال 2008 در بازيكنان شطرنج نيز افزايش هورمونهاي استروي يدي را در طول مسابقه گزارش كردند. افزايشDHEA در پلاسما ممكن است ناشي از 29 تركيب عواملي مانند كاهش ميزان كليرانس متابوليك يك افزايش در 24 31 30 ترشح افزايش هماتوكريت تحريك گلوكوكورتيكوي يدها و 24
اثر استرس رقابتي بر كورتيزول بزاقي پروين فرزانگي و همكاران 21 اختلاف هموديناميكي محيط تمرين باشد. تغييرات حجم خون درطول شنا كردن به واسطه فشار آب سبب تغيير پاسخهاي هورموني نسبت به 21 تمرينات بدني ميشود. همچنين ممكن است سن آزمودنيها شيوه و نوع فعاليت نتيجه رقابت و مدت زمان حضور در رقابت دليل تشابه نتايج باشد. برخي از پژوهشها گزارش كردند مسيرهاي بيوشيميايي وتنظيمي سنتز و ترشح آندروژنهاي آدرنال بين زنان و مردان كاملا متفاوت است. در زنان آندروژنهاي پلاسما از بخش بيشتري از قشر آدرنال سرچشمه 18 ميگيرد. Wang و همكارانش در سال 2009 كاهش در غلظتDHEA بعد از رقابت گلف در زنان تمرين كرده مشاهده كردند. برخي از فاكتورها نظير مرحله چرخه قاعدگي قرص ضد بارداري و يا وضعيت آب موجود 15 در بدن ممكن است دليل تفاوت باشد. يافتههاي Filaire و همكاران در سال 2000 در زنان بسكتباليست و هندباليست و Moreira و همكاران در سال 2009 در زنان فوتباليست تفاوت معنيداري را در غلظت DHEA و 17 19 30 كورتيزول بزاقي به دنبال شركت در رقابت نشان نداد. Kim و همكاران در سال 2010 افزايش معنيدار در غلظت كورتيزول پس از بك مسابقه راگبي را گزارش كردند. بدين صورت كه آزمودنيها يك بار در شرايط واقعي و يك بار در آزمايشگاه ) با شرايط يكسان) مسابقه اجرا كردند. غلظت كورتيزول در شرايط آزمايشگاهي تغيير قابل توجهي نكرد. اين محقق يكي از فاكتورهاي موثر در پاسخ كورتيزول به رقابت را عوامل 25 31 روانشناختي ذكر كرد. دلايل احتمالي تناقض ممكن است اين باشد كه مطالعات پيشين بر روي مردان و زنان نخبه و در شرايط آزمايشگاهي يا بر روي دوندگان و دوچرخهسواران انجام شده است. همچنين زمان نمونهگيري هم در اين تفاوت نقش دارد. در مطالعه حاضر چهار مرحله نمونهگيري بزاق (نيم ساعت قبل بلافاصله قبل بين دو نيمه و پايان رقابت) انجام شد اما در پژوهشهاي قبلي نمونهگيري بزاقي فقط قبل و بلافاصله 27 پس از يك مسابقه برد و يك مسابقه باخت قبل و بلافاصله پس از يك 7 دوره رقابت به مدت 16 هفته انجام شد. در مطالعه حاضر با توجه به نوع الگوي حركتي (شامل دويدنهاي پيوسته و جهشهاي سريع و كوتاه 15 مدت) به نظر ميرسد از نقطه نظر بدني آزمودنيها فشار جسماني بالايي را تحمل نكرده باشند و شدت فشار وارده در حد تحريك ترشح كورتيزول نبوده است. در مردان نسبت تستوسترون آزاد به كورتيزول (FT/C) و نسبت تستوسترون به كورتيزول (T/C) به عنوان شاخص سازگاري به تمرين 21 استفاده ميشود. در زنان پارامترهاي اين هورمون به دليل پروفايل ويژه اين هورمون كه به طور وسيعي با دوره عادت ماهيانه و استفاده از قرص ضد 21 22 بارداري ارتباط دارد با احتياط بيشتري به كار ميرود. برخي از مطالعات عنوان كردند كورتيزول و يا آندروژنهاي آدرنال DHEA) و 4 اندروستندايون) توسط فازهاي مختلف چرخه قاعدگي تحت تاثير قرار 32 نميگيرند. در حالي كه تاثير وضعيت چرخه قاعدگي براين هورمونها 33 گزارش شده است. در پژوهش حاضر هيچ كدام از آزمودنيها از قرص استفاده نكرده بودند وهمه داراي عادت ماهيانه منظم بودند. با توجه به افزايش در غلظت DHEA و عدم تغيير در غلظت كورتيزول تغييري در نسبت Mujika به كورتيزول مشاهده نشد. DHEA و همكاران در سال 1996 دريافتند كه نسبتDHEA به كورتيزول با تعداد هفتههاي تمرين شنا ارتباط منفي دارد. اين يافتههمراه با يافته Bouget و همكاران در سال 2006 Doan و همكاران در سال 2007 Edwards و همكاران در سال 2006 با نتايج پژوهش حاضر همخواني ندارد كه ميتوان اين اختلاف را ناشي از نوع ورزش محيط تمرين سن و جنس آزمودنيها همچنين تفاوت در روشهاي 18 27 31 34 35 آزمايشگاهي دانست. دركل نتايج پژوهش حاضر نشان داد كه يك دوره رقابت هندبال منجر به افزايش غلظت اندروژنها و عدم تغيير در غلظت گلوكوكورتيكوي يدها شد. لذا استرس رقابتي متابوليسم آدرنوكورتيكال را تحت تاثير قرار نميدهد. با توجه به عدم اندازه گيري پاسخ سيستم عصبي به دليل روش مطالعه (اندازهگيري بزاقي)كه ازمحدوديتهاي اين تحقيق محسوب ميشد دسترسي به سيستم تنظيمي هيپوفيز امكان پذير نبود. لذا پيشنهاد ميشود در مطالعات آينده عوامل مرتبط با پاسخ آدرنوكورتيكال (عوامل عصبي) بيشتر مد نظر قرار گيرند. نتايج به دست آمده از اين مطالعه نشان داد شركت در رقابت موجب تاثير معنيداري بر غلظت DHEA بزاقي ميشود در حاليكه بر كورتيزول اثر گذار نميباشد كه دلالت بر اين نكته دارد كه آندروژنهاي بخش غشري غده آدرنال در مقايسه با گلوكوكورتيكوي يدها نسبت به مسابقه حساسيت بيشتري داشته و غلظت DHEA بزاقي شاخص مناسبي براي نمايش استرس رقابتي ميباشد. سپاسگزاري اين مقاله برگرفته از طرح پژوهشي دانشگاه آزاد اسلامي واحد ساري بوده كه در آن دانشگاه با كد 03-17-5-37516 به ثبت رسيده است. References 1. Selye HA. Syndrome produced by diverse nocuous agents 1936. J Neuropsychiatry Clin Neurosci 1998; 10(2): 0-1. 2. Murphy EA, Davis JM, Carmichael MD, et al. Exercise stress increases susceptibility to influenza infection. Brain Behav Immun 2008; 22(8): 1152-5. 3. Chrousos GP, Gold PW. The concepts of stress and stress system disorders. Overview of physical and behavioral homeostasis. JAMA 1992; 267(9): 1244-52. 4. Wingfield JC, Sapolsky RM. Reproduction and resistance to stress: when and how. J Neuroendocrinol 2003; 15(8):711-24. 5. Powel GF, Brasel LA, Raiti S and Blizzard RM. Emotional deprivation and growth retardation simulating idiopatic hypopituitarism II. Endocrinologic evaluation of the syndrome. N Engl J Med 1967; 267(): 1279-83. 25
مجله تحقيقات علوم پزشكي زاهدان دوره 12 شماره 4 6. Stratakis CA, Chrousos GP. Neuroendocrinology and pathophysiology of the stress system. Ann NY Acad Sci 1995; 771: 1-18. 7. Filaire E, Sagnol M, Ferrand C, et al. Psychophysiological stress in judo athletes during competitions. J Sports Med Phys Fitness 2001; 41(2): 263-68. 8. Krueger TH, Schedlowski M, Meyer G. Cortisol and heart rate measures during casino gambling in relation to impulsivity. Neuropsychobiology 2005; 52(4): 206-11. 9. Meyer G, Hauffa BP, Schedlowski M, et al. Casino gambling increases heart rate and salivary cortisol in regular gamblers. Biol Psychiatry 2000; 48: 948-53. 10. McCaul KD, Gladue BA, Joppa M. Winning, losing, mood, and testosterone. Horm Behav 1992; 26(4): 486-504. 11. Hasegawa M, Toda M, Morimoto K.Changes in salivary physiological stress markers associated with winning and losing. Biomed Res 2008; 29(1): 43-46. 12. Aizawa K, Nakahori C, Akimoto T, et al. Changes of pituitary, adrenal and gonadal hormones during competition among female soccer players. J Sports Med Phys Fitness 2006; 46(2): 322-27. 13. Oliveiraa T, Gouveiaa MJ, Oliveiraa RF. Testosterone responsiveness to winning and losing experiences in female soccer players. Psychoneuroendocrinology 2009; 34(7): 1056-1064. 14. Carre J, Muir C, Belanger J and Putnam SK. Precompetition hormonal and psychological levels of elite hockey players: relationship to the home advantage. Physiol Behav 2006; 89(3): 392-98. 15. Wang HT, Chen SM, Lee SD, et al. The role of DHEA-S in the mood adjustment against negative competition outcome in golfers. J Sports Sci 2009; 27(3): 291-97. 16. Elias M. Serum cortisol, testosterone and testosterone binding globulin responses to competitive fighting in human males. Aggressive Behav 1981; 7: 215-24. 17. Filaire E, Scanffc LE, Duche P and Lac G. The relationship between salivary adrenocortical hormones changes and personality in elite female athletes during handball and volleyball competition. Res Q Exerc sport 1999; 70(3): 297-302. 18. Filaire E, Duche P, Lac G. Effects of amount of training on the saliva concentration of cortisol, Dehydroepiandrosterone and on the Dehydroepiandrosterone: cortisol concentration ratio in woman over weeks of training. Eur J Appl Physiol Occup Physiol 1998; 78(5): 466-71. 19. Filaire E, Lac G. Dehydroepiandrosterone (DHEA) rather than testosterone shows saliva androgen responses to exercise in elite female Handball players. Int J Sports Med 2000; 21(1): 17-20. 20. Aldred S, Rohalu M, Edwards K and Burns V. Altered DHEA and DHEAS response to exercise in healthy older adults. J Aging Phys Act 2009; 17(1): 77-88. 21. Mujika I, Chatard JC, Padilla S, et al. Hormonal responses to training and its tapering off in competitive swimmers. Eur J Appl Physiol Occup Physiol 1996; 74(4): 361-66. 22. Vervoorn C, Quist AM, Vermulst LJ, et al. The behavior of the plasma free testosterone/cortisol ratio during a season of elite rowing training. Int J Sports Med 1991; 12(3): 257-63.. Kim KJ, Chung JW, Park S and Shin JT. Psychophysiological Stress Response during Competition between Elite and Non-elite Korean Junior Golfers. Int J Sports Med 2009; 30(7): 503-8. 24. Chiodo S, Tessitore A, Cortis C, et al. Stressrelated hormonal and psychological changes to official youth Taekwondo competitions. Scand J Med Sci Sport 2009; 13(1): 45-4. 25. Bateup HS, Booth A, Shirtcliff EA and Granger DA. Testosterone, cortisol and women s competition. Evol Hum Behav 2002; : 181-92. 26. Kivlighan KT, Granger DA, Booth A. Gender differences in testosterone and cortisol response to competition. Psychoneuroendocrinology 2005; 30(1): 58-71. 27. Edwards DA, Wetzel K, Wyner DR. Intercollegiate soccer: Saliva cortisol and testosterone are elevated during competition, and testosterone is related to status and social connectedness with teammates. Physiol Behav 2006; 87(1): 135-43. 28. Haneishi K, Fry AC, Moore CA, et al. Cortisol and stress responses during a game and practice in female collegiate soccer players. J Strength Cond Res 2007; 21(2): 583-88. 29. Keizer HA, Kuipers H, de Haan J, et al. Effect on a 3-month endurance training program on metabolic and multiple hormonal responses to exercise. Int J Sports Med 1987; 8 Suppl 3: 154-160. 30. Moreira A, Arsati F, de Oliveira Lima Arsati YB, et al. Salivary cortisol in top-level professional soccer players. Eur J Appl Physiol 2009; 106(1): 25-30. 31. Kim KJ, Park S, Kim KH, et al. Salivary cortisol and immunoglobulin a responses during golf competition vs. practice in elite male and female junior golfers. J Strength Cond Res 2010; 24(3): 852-58. 32. Kanalley JA, Bioleau RA, Bahr JM, et al. Cortisol levels during prolonged exercise: the influence of menstrual phase and menstural statua. Int J Sports Med 1992; 13(4): 332-36. 33. Genazzani AR, Inaudi PD, Ambrogio G, et al. Plasma androgens and menstrual cycle: physiopathological correlates from adolescence to menause. Horm Res 1983; 18(1-3): 84-97. 34. Bouget M, Rouveix M, Michaux O, et al. Relationship among training stress, mood and DHEA sulphate cortisol ratio in female cyclists. J Sports Sci 2006; 24(12): 1297-302. 35. Doan BK, Newton RU, Kraemer WJ, et al. Salivary cortisol, testosterone, and T/C ratio responses during a 36-hole golf competition. Int J Sports Med 2007; 28(6): 470-79. 26
اثر استرس رقابتي بر كورتيزول بزاقي پروين فرزانگي و همكاران Effect of competitional stress on salivary dehydroepiandrosterone, cortisol in female handballists Parvin Farzanegi, 1 Mohammad A. Azarbayjani, 2 Zeinab Ebrahimpour 3 Received: /Feb/2009 Accepted: 6/Apr/2010 Background: Hormonal responses to competitions and their relationships have been extensively examined in male athletes, but there are few studies in women. The purpose of this study was to determine the effects of competition stress on salivary dehydroepiandrosterone (DHEA) and cortisol in female handballists. Materials and Method: Ten female handballists of Islamic Azad University (Sari Branch) (age 21.5±2.5 years) participated in this study. Salivary samples were collected 30 min and 5 min before competition, between two half times and immediately after four competitions. The salivary DHEA and cortisol concentrations were measured by ELISA method. Results: The results of one-way ANOVA with repeated measures have shown a significant (p=0.001) increases for DHEA concentration after four competitions, however, cortisol and DHEA/cortisol ratio did not show any changes after four competition (p>0.05). Conclusion: These results indicate that salivary DHEA is more sensitive to competition situations than cortisol concentration. We suggested that androgens maybe more affected by competition. [ZJRMS, 12(4): 22-27] Keywords: Saliva, DHEA, cortisol, stress. 1. Assistant Professor of Exercise Physiology, Islamic Azad University, Sari Branch, Sari, Iran. 2. Assistant Professor of Exercise Physiology, School of Physical Education, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran. 3. Instructor of Physical Education and Sport Science, Islamic Azad University, Ghaemshahr Branch, Ghaemshahr, Iran. 27