Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα Επαμεινώνδας Τολέρης Διευθυντής Ειδικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος ΥΠΕΚΑ Χημικός Μηχανικός, Μεταλλειολόγος Μηχανικός, Μηχανικός Περιβάλλοντος

Δομή εισήγησης Περιβαλλοντική αδειοδότηση: Γενικά χαρακτηριστικά, προέλευση, στόχοι και βασικά εργαλεία Υδρογονάνθρακες: περιβαλλοντικές προκλήσεις κατά την έρευνα και εκμετάλλευση Εκτίμηση και αντιμετώπιση περιβαλλοντικών επιπτώσεων στις δραστηριότητες υδρογονανθράκων: ειδικά θέματα περιβαλλοντικής αδειοδότησης, κρίσιμα σημεία 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 2

Περιβαλλοντική αδειοδότηση Βασικά χαρακτηριστικά Ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στον αναπτυξιακό σχεδιασμό Κεντρική επιδίωξη: εντοπισμός, εκτίμηση, αξιολόγηση και αντιμετώπιση περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τις αναπτυξιακές πρωτοβουλίες Δύο επίπεδα ενσωμάτωσης: Επίπεδο έργων και δραστηριοτήτων: Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων Επίπεδο σχεδίων και προγραμμάτων: Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 3

Περιβαλλοντική αδειοδότηση: Προέλευση Η εκ των προτέρων αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων είναι πολύ αποτελεσματικότερη από την εκ των υστέρων επίλυση των προβλημάτων που προκαλούν. Η προληπτική δράση υιοθετήθηκε ως ο ορθότερος τρόπος προστασίας του περιβάλλοντος, μέσα από μια σειρά ιστορικών βημάτων. Περιβαλλοντική αδειοδότηση: εξισορροπητική διαδικασία 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 4

Περιβαλλοντική αδειοδότηση: Σκοποί και στόχοι Σκοποί: ολοκληρωμένη προστασία του περιβάλλοντος από την αναπτυξιακή διαδικασία στάθμιση περιβαλλοντικών ζητημάτων στο στάδιο λήψης απόφασης Στόχοι: ενσωμάτωση περιβαλλοντικής διάστασης στις αναπτυξιακές διαδικασίες, εκτίμηση και αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων εντός, όχι εκτός, της αναπτυξιακής πρωτοβουλίας, ενιαίες διαδικασίες σε κοινοτικό επίπεδο, με προσαρμογή στα κράτη-μέλη. 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 5

Περιβαλλοντική αδειοδότηση: Εργαλεία Εστίαση στα έργα δραστηριότητες και σχέδια προγράμματα που ενέχουν πιθανότητες σοβαρής επίδρασης στο περιβάλλον Αναλυτικές και ελέγξιμες επιστημονικές προσεγγίσεις Δημοσιοποίηση, συμμετοχή πολιτών στη λήψη απόφασης. Διεύρυνση αποφασιστικής διαδικασίας, συμμετέχουν οι αρχές με ειδική αρμοδιότητα (π.χ. δάση, θαλάσσιος χώρος, πολιτισμική κληρονομιά κ.ά.) 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 6

Δραστηριότητες υδρογονανθράκων Hydrocarbon activities:ο συνήθης διεθνής όρος για την έρευνα και εκμετάλλευση πετρελαίου και φυσικού αερίου Τρία στάδια αναζήτηση(prospection): γεωλογικές, γεωχημικές, ηλεκτρομαγνητικές και σεισμικές μέθοδοι έρευνα(exploration): προπαρασκευή και εκτέλεση ερευνητικών γεωτρήσεων εκμετάλλευση(exploitation): παραγωγικές γεωτρήσεις, θαλάσσιες ή/και χερσαίες εγκαταστάσεις, δίκτυα αγωγών 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 7

Δραστηριότητες υδρογονανθράκων - Αναζήτηση Περιβαλλοντικές επιπτώσεις αναζήτησης: διάχυτες σε έκταση, συνήθως μικρές σε ένταση Επιπτώσεις του airgunτης σεισμογραφικής έρευνας στα θαλάσσια θηλαστικά. Ατυχηματική ρύπανση. Υγρά απόβλητα. Προσωρινή μικρή διαταραχή αλιευτικών ή ναυτιλιακών δραστηριοτήτων. 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 8

Δραστηριότητες υδρογονανθράκων - Έρευνα Περιβαλλοντικές επιπτώσεις έρευνας: προέρχονται κατά μείζονα λόγο από τις ερευνητικές γεωτρήσεις. Διαταραχές στο βυθό (βένθος, χημειοσυνθετικές κοινότητες) Ατύχημα μεγάλης ή μικρής κλίμακας. Υγρά απόβλητα. Προϋποθέσεις για μελλοντικές βλάβες σε περιπτώσεις αμελειών κατά την αποχώρηση. 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 9

Δραστηριότητες υδρογονανθράκων - Εκμετάλλευση Περιβαλλοντικές επιπτώσεις εκμετάλλευσης: παραγωγικές γεωτρήσεις, θαλάσσιες ή χερσαίες εγκαταστάσεις, δίκτυα αγωγών. Διαταραχή και ρύπανση βυθού. Ατύχημα μεγάλης ή μικρής κλίμακας. Υγρά, στερεά και αέρια απόβλητα. Έντονη και εκτενής ανθρωπογενής παρουσία, επιπτώσεις σε πανίδα και χλωρίδα ευρύτερης περιοχής. 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 10

Περιβαλλοντική αδειοδότηση δραστηριοτήτων υδρογονανθράκων Προγράμματα (π.χ. παραχώρηση δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης) Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση Καθορισμός περιβαλλοντικού πλαισίου και προϋποθέσεων για τα έργα, παρακολούθησης για το πρόγραμμα Έργα (εξαιρούνται δραστηριότητες αναζήτησης) Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων Ειδική για κάθε περίπτωση εκτίμηση και αξιολόγηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων Αντιμετώπιση με ad hoc μέτρα 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 11

Το νομικό πλαίσιο: Ευρωπαϊκή Ένωση Πρώτη εφαρμογή: Οδηγία 85/337 σημαντικό εύρος έργων και δραστηριοτήτων εκ των προτέρων εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων(υποχρεωτική ή μετά από screening) συμμετοχή κοινού αναλυτική και πλήρης μελέτη (ΜΠΕ) διασυνοριακή εκτίμηση Εκτενής τροποποίηση: Οδηγία 97/11 εναρμόνιση με σύμβαση Espoo επέκταση ΕΠΕ σε περισσότερα είδη έργωνγενικά και αύξηση αριθμού έργων με υποχρεωτική ΕΠΕ νέες διαδικασίες και νέα κριτήρια screening Μικρές προσαρμογές: Οδηγίες 2003/35 και 2009/31 εναρμόνιση της συμμετοχής του κοινού με σύμβαση Arhus ΕΠΕ για αποθήκευση CO2 σε γεωλογικούς σχηματισμούς Κωδικοποίηση: Οδηγία 2011/92 ενοποίηση σε ενιαίο νομικό κείμενο της Οδηγίας 85/337 και των τροποποιήσεων της 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 12

Το νομικό πλαίσιο: Ελλάδα Έναρξη: Ν.1650/86 Πρωτοποριακή ρύθμιση ευρύτερων θεμάτων προστασίας του περιβάλλοντος Αυστηρή εναρμόνιση με την Οδηγία 85/337 Τροποποίηση: Ν.3010/2002 Εναρμόνιση με την τροποποίηση της Οδηγίας ΕΠΕ Εισαγωγή screening Σήμερα (αναμόρφωση): Ν.4014/2011 Απλοποίηση αποκέντρωση ψηφιοποίηση Ενοποίηση ΕΠΟ με άλλες άδειες 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 13

Βασική νομοθεσία που συνδέεται με την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος (1/2) Οδηγία πλαίσιο για τα ύδατα(2000/60) Οδηγία πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική (2008/56) Διεθνή σύμβαση για την πρόληψη της ρύπανσης της θάλασσας (MARPOL) Διεθνή σύμβαση για την ετοιμότητα, συνεργασία και αντιμετώπιση της ρύπανσης της θάλασσας από πετρέλαιο (OPRC) Σύμβαση Βαρκελώνης για την προστασία της Μεσογείου Σύμβαση για την προστασίατων κητωδών(μαύρη Θάλασσα, Μεσόγειος και γειτονικά νερά Ατλαντικού) 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 14

Βασική νομοθεσία που συνδέεται με την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος (2/2) Οδηγία 2004/35 για την περιβαλλοντική ευθύνη Οδηγία 2008/99 για την προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου Επίκειται έκδοση Κανονισμού για την ασφάλειατων υπεράκτιωνδραστηριοτήτων αναζήτησης, έρευνας και παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου, με τον οποίο η ευρωπαϊκή νομοθεσία ομογενοποιείται, ενσωματώνει τα διδάγματα από το συμβάν του Deepwater Horizon στον κόλπο του Μεξικού. 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 15

Στάδια της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 16

Βασικοί «παίκτες» στη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης Φορείς έργων Δημόσια Διοίκηση Επιστήμονες περιβάλλοντος Αυτοδιοίκηση Πολίτες και φορείς συλλογικής εκπροσώπησης 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 17

Περιβαλλοντική αδειοδότηση και δημοκρατικός προγραμματισμός της ανάπτυξης Οι πολίτες ενημερώνονται επισήμωςσχετικά με την πρόθεση ανάπτυξης ενός έργου ή δραστηριότητας, για πρώτη φορά κατά τη φάση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Η περιβαλλοντική αδειοδότηση δεν είναι απλώς το πρώτο, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις ουσιαστικά και το μόνο θεσμοθετημένο μέσο διαβούλευσης. Οι παίκτες της περιβαλλοντικής αδειοδότησης είναι πολλοί και αρκετά ανεξάρτητοι μεταξύ τους. Έχουν τη δυνατότητα να «μπολιάσουν» το τελικό αποτέλεσμα με τις ιδέες και επιδιώξεις τους. 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 18

Η συγκρότηση της ΜΠΕ 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 19

Σύνοψη της διαδικασίας 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 20

Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων Διάκριση σε δύο κατηγορίες Μέτρα για τις επιπτώσεις από την κανονική λειτουργία Μέτρα για τις επιπτώσεις από έκτακτα συμβάντα Στην πρώτη περίπτωση, έμφαση στην ενσωμάτωση μέτρων πρόληψης στη λειτουργική καθημερινότητα των εγκαταστάσεων (πλατφόρμας παραγωγής ή πλωτού γεωτρυπάνου) Στη δεύτερη περίπτωση, έμφαση στην τόνωση των διαδικασιών ασφάλειας 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 21

Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων Κανονική λειτουργία Διακριτά μέτρα για εγκατάσταση, λειτουργία και αποχώρηση Κατάλληλη επιλογή θέσης, ελαχιστοποίηση διατρημάτων, αβλαβή διατρητικά υγρά. Ορθή διαχείριση υγρών και στερεών αποβλήτων, ελαχιστοποίηση αέριων εκπομπών. Διαρκής παρακολούθηση κατάλληλες ρυθμίσεις (π.χ. ρύθμιση ph για ελαχιστοποίηση H 2 S) Πρόληψη διαρροών, τακτικές επιθεωρήσεις και συντήρηση υποθαλάσσιου εξοπλισμού. Προβλέψεις ασφαλούς αποχώρησης, αποκλεισμός διαρροών στον πυθμένα, πώμα στο κατάλληλο βάθος για την αποφυγή διαρροής από τη ζώνη υδρογονανθράκων στα υπερκείμενα στρώματα 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 22

Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων Έκτακτες καταστάσεις: ζήτημα-κλειδί η ασφάλεια Αυτοτελή μέτρα μόνογια το περιβάλλον έχουν περιορισμένη αξία. Αντίθετα, τα μέτρα ασφάλειας ωφελούν καθοριστικά την προστασία του περιβάλλοντος, μαζί με την πρωταρχική ανάγκη προστασίας της ανθρώπινης ζωής και τη δευτερεύουσα αλλά σημαντική ανάγκη προστασίας της επένδυσης Λόγω του χαρακτήρα τους, τα μέτρα ασφάλειας εφαρμόζονται αυστηρότερα Ανθρώπινη ζωή Ασφάλεια Επένδυση Περιβάλλον 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 23

Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων Η ασφάλεια είναι διαρκής αναγκαιότητα, δεν επιτρέπει εφησυχασμούς «Οι προηγούμενες αποδόσεις δεν διασφαλίζουν τις μελλοντικές» Η πλατφόρμα DeepwaterHorizon, υπό τηδιαχείριση της Transocean με υψηλό δείκτη ασφάλειας (κανένα σοβαρό περιστατικό για 7 έτη), το Σεπτέμβριο του 2009 ολοκλήρωσε για τη BP τη βαθύτερη γεώτρηση στην ιστορία, 10.685 m, ξεκινώντας από τα 1.260 m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Επτά μήνες μετά, τον Απρίλιο του 2010, σε μια φαινομενικώς ευκολότερη γεώτρηση, προκάλεσε τη μεγαλύτερη καταστροφή στον κόλπο του Μεξικού (11 χαμένες ζωές, η μεγαλύτερη πετρελαιοκηλίδα στην ιστορία των ΗΠΑ και ζημίες 40-80 δισ. $). 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 24

Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων Ο μεγάλος κίνδυνος: blowout. Εκρηκτική εκτόνωση ρευστών μιγμάτων (αερίων και υγρών), συνήθως εύφλεκτων. Βρίσκονταν υπό υψηλή πίεση και διαφεύγουν μέσα από τη γεωτρητική στήλη. Το βασικό μέτρο: BOP (blowout preventer). Παρεμποδίζει τις εκρήξεις, παραλαμβάνοντας και καταστρέφοντας τις ανερχόμενες αιχμές πίεσης. Δύο βασικοί τύποι: δακτυλιοειδής (annular) και εμβολοφόρος (ram-type). Στην επιλογή του BOP πρέπει να αποφεύγονται συμβιβασμοί. 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 25

Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων Προετοιμασία διαχείρισης εκτάκτων αναγκών: contingency plansγια τα πιθανά συμβάντα. Π.χ. σε μια ερευνητική γεώτρηση, χρειάζονται ειδικά σχέδια αντιμετώπισης τουλάχιστον των εξής περιστατικών: Απώλεια ελέγχου φρέατος Πυρκαγιά Έκρηξη Διαφυγή υδρόθειου Διαρροή πετρελαίου ή άλλων χημικών ουσιών Απώλεια ή ανεξέλεγκτη κατάσταση ή ζημιά στο γεωτρύπανο 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 26

Μέτρα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στα έργα υδρογονανθράκων Κάθε contingency plan θα πρέπει τουλάχιστον να περιέχει: Μέτρα αντιμετώπισης του έκτακτου περιστατικού. Διάρθρωση των ομάδων άμεσης επέμβασης. Αρμοδιότητες προσωπικού σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Οργάνωση, συντονισμός και διαδοχή ενεργειών αντιμετώπισης. Εξοπλισμός και σχέδιο επικοινωνιών (τοπικά, μεταξύ των ομάδων επέμβασης και υπερτοπικά) Εξοπλισμός επέμβασης. Κλειδί επιτυχούς εφαρμογής: εκπαίδευση προσωπικού, μέσω τακτικών επαναλαμβανόμενων ασκήσεων. 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 27

Συμπεράσματα Η έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην Ελλάδα, μπορεί να διεξαχθεί με τρόπο συμβατό με το περιβάλλον Η περιβαλλοντική αδειοδότηση των σχετικών έργων ασκεί μείζονα ρόλο στη διασφάλιση της επιδιωκόμενης περιβαλλοντικής συμβατότητας Η διεθνής εμπειρία, το νομικό πλαίσιο σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο και το επιστημονικό προσωπικό της χώρας θα πρέπει να αποτελούν τους πυλώνες για μια υψηλή περιβαλλοντική προστασίας Προϋποθέσεις: αναλυτικές μελέτες, πιστή εφαρμογή, εντατική παρακολούθηση Η επιδίωξη της ασφάλειας αποτελεί βασικό θεμέλιο της περιβαλλοντικής προστασίας 20-Απρ-2012 Ε. Τολέρης - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα 28

Ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σας