Τα Νέα 16/7/2005 EΠIXEIPHΣEIΣ/ ΣTEΛEXH «Άρωµα γυναίκας» στην κορυφή των επιχειρήσεων Ακολουθώντας την παγκόσµια τάση, τράπεζες, βιοµηχανίες, εταιρείες πληροφορικής και κατασκευαστικοί όµιλοι ανοίγουν τις πόρτες τους σε γυναίκες µάνατζερ. Η «µάχη των φύλων» όµως παραµένει άνιση Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΟΥΛΕΡΕ Η εποχή που η διοίκηση µεγάλων ελληνικών επιχειρήσεων ήταν καθαρά ανδρική υπόθεση αποτελεί πλέον παρελθόν. Τα διοικητικά συµβούλια µεγάλων επιχειρήσεων και ξένων πολυεθνικών που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα αποπνέουν σήµερα άρωµα γυναίκας. Ο γυναικείος πληθυσµός στη διοίκηση των επιχειρήσεων έχει αυξηθεί σηµαντικά, τα τελευταία χρόνια, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι η Ελλάδα ακολουθεί την τάση που 1
παρατηρείται σε άλλες ανεπτυγµένες ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ, αν και ακόµη υστερεί αρκετά έναντι αυτών. Ενδεικτικό του ανοίγµατος που έχουν κάνει τα τελευταία χρόνια οι µεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις σε γυναίκες ανώτατα στελέχη είναι ότι ενώ στο διάστηµα 1986-1990 οι γυναίκες µάνατζερ αντιπροσώπευαν µόλις το 2,2% του συνόλου των ανώτατων στελεχών επιχειρήσεων (σύµφωνα µε τα στοιχεία εγγραφής µελών στην Εταιρεία Ανώτατων Στελεχών Επιχειρήσεων), στο διάστηµα 2001-2004 το αντίστοιχο ποσοστό εκτινάχθηκε στο 9,3%. Πρόκειται για στελέχη που κατέχουν θέσεις γενικού διευθυντή και άνω στις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Αποτέλεσµα της µεγάλης αυτής αύξησης είναι ότι οι γυναίκες µε θέση γενικού διευθυντή και άνω υπερβαίνουν σήµερα τις 50. Το 10% των στελεχών Υπολογίζεται ότι η γυναικεία αντιπροσώπευση στην κορυφή της διοικητικής πυραµίδας των επιχειρήσεων στην Ελλάδα αντιστοιχεί στο 10% του συνόλου των στελεχών, ποσοστό σηµαντικά µεγαλύτερο από ό,τι ήταν πριν από µερικά χρόνια αλλά βεβαίως χαµηλότερο από το αντίστοιχο ευρωπαϊκό. Κατά µέσον όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στο σύνολο των ανώτατων διευθυντικών στελεχών (γενικών διευθυντών και άνω) το 30% είναι γυναίκες. Άνιση µάχη Τράπεζες, βιοµηχανίες, εταιρείες πληροφορικής και κατασκευαστικοί όµιλοι έχουν ανοίξει τις πόρτες τους σε γυναίκες µάνατζερ, οι οποίες καταλαµβάνουν όχι µόνο σηµαντικές επιτελικές θέσεις αλλά και - σε αρκετές περιπτώσεις - το «τιµόνι» της επιχείρησης. Πάντως η «µάχη των φύλων» για τις κορυφαίες θέσεις της διοικητικής πυραµίδας των ελληνικών επιχειρήσεων εξακολουθεί να είναι σκληρή και άνιση, καθώς οι ισορροπίες που διαµορφώθηκαν ιστορικά υπέρ των ανδρών µάνατζερ δεν έχουν ακόµη ανατραπεί. Παρ' όλ' αυτά η εµπειρία των τελευταίων ετών δείχνει ότι η γυναίκα βελτιώνει 2
όλο και περισσότερο τη θέση της στην Ελλάδα, που ακολουθεί τα βήµατα άλλων ανεπτυγµένων χωρών και στον τοµέα αυτόν. Καλύτερη απόδοση H παγκόσµια αυτή τάση ενισχύεται και από στοιχεία ερευνών που εµφανίζουν τη γυναίκα ιδιαίτερα αποδοτική στο µάνατζµεντ των εταιρειών. Οι επιχειρήσεις στις οποίες η γυναικεία συµµετοχή στα ανώτατα διοικητικά κλιµάκια είναι σηµαντική έχουν απόδοση ιδίων κεφαλαίων 17,7%, ενώ σε αυτές όπου η αντίστοιχη συµµετοχή είναι µικρή η απόδοση πέφτει στο 13,1%, συµπεραίνει πρόσφατη έρευνα του αµερικανικού ερευνητικού οργανισµού Catalyst. Κερδίζουν έδαφος Αυτό φαίνεται να το έχουν καταλάβει και οι ελληνικές επιχειρήσεις, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν ανοίξει τις πόρτες των ανώτατων διοικητικών οργάνων τους και σε γυναίκες µάνατζερ. Για κάποιες από αυτές οι θέσεις που κατέχουν σήµερα είναι η φυσική εξέλιξη της επιτυχηµένης καριέρας τους. Για κάποιες άλλες ο δρόµος ήταν διαφορετικός. Βρέθηκαν να είναι πρόεδροι και διευθύνουσες σύµβουλοι µε κληρονοµικό δικαίωµα αλλά στη συνέχεια απέδειξαν ότι είναι σε θέση όχι µόνο να ασκήσουν µε επιτυχία τα διευθυντικά τους καθήκοντα αλλά και - σε πολλές περιπτώσεις - να µετατρέψουν µια µικρή οικογενειακή επιχείρηση σε πρωταγωνιστή της αγοράς στην οποία δραστηριοποιείται. Σε κάθε περίπτωση - και άσχετα από την προέλευσή τους - οι Ελληνίδες τα τελευταία χρόνια κερδίζουν συνεχώς έδαφος στην αγορά ανώτατων στελεχών. ύσκολα στην αρχή Τα «απαγορευτικά» που ορθώνονται λόγω φύλου στην επαγγελµατική καριέρα µιας γυναίκας ισχύουν µόνο στα πρώτα της στάδια, υποστηρίζει η κ. Βενετία Κουσία, γενική διευθύντρια ελληνικής θυγατρικής του πολυεθνικού οµίλου επιλογής προσωπικού για επιχειρήσεις Manpower, και συµπληρώνει: «Όταν η γυναίκα µάνατζερ καταξιωθεί στην αγορά, το φύλο δεν παίζει πλέον κανέναν ρόλο». Σε κάθε περίπτωση, τονίζει, «όταν µια γυναίκα είναι δυναµική από τα πρώτα της επαγγελµατικά βήµατα, τίποτε δεν µπορεί να την εµποδίσει στην πορεία της προς την H Μπριγκίτα Παπασταύρου, πρόεδρος και διευθύνουσα σύµβουλος της Αγροτουριστικής A.E., πιστεύει ότι οι γυναίκες- µάνατζερ δεν υστερούν σε τίποτε έναντι των ανδρών συναδέλφων τους H Βενετία Κουσία, γενική διευθύντρια της Manpower, υποστηρίζει ότι όταν η γυναίκα-µάνατζερ καταξιωθεί στην αγορά, το φύλο δεν παίζει κανέναν ρόλο 3
κορυφή». Για την κ. Μπριγκίτα Παπασταύρου, πρόεδρο και διευθύνουσα σύµβουλο της Αγροτουριστικής A.E., «οι γυναίκες µάνατζερ µόνο πλεονεκτήµατα έχουν και, φυσικά, δεν υστερούν σε τίποτε έναντι των ανδρών συναδέλφων τους». Τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι και στην Ελλάδα οι γυναίκες µάνατζερ αρχίζουν να κερδίζουν την εµπιστοσύνη των ελληνικών αλλά και των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Εκτός από τα λεγόµενα τυπικά προσόντα - όπως είναι οι σπουδές - που τις χαρακτηρίζουν στον ίδιο βαθµό µε τους άνδρες συναδέλφους τους, οι γυναίκες µάνατζερ διαθέτουν επιπλέον «ένα ιδιαίτερα ανεπτυγµένο ένστικτο, που τις βοηθάει σηµαντικά στην υλοποίηση των στόχων που θέτουν», υποστηρίζει η κ. Χριστίνα Σακελλαρίδη, πρόεδρος του Οργανισµού Εξαγωγικών Πιστώσεων και της εισηγµένης στο XAA επενδυτικής εταιρείας Interinvest. Οι γυναίκες του ΣΕΒ Ο ανδροκρατούµενος, πριν από µερικά χρόνια, Σύνδεσµος Ελληνικών Βιοµηχανιών άρχισε και αυτός να αποκτά σιγά σιγά «άρωµα γυναίκας», µε τη συµµετοχή δύο µάνατζερ-επιχειρηµατιών στο 21µελές διοικητικό του συµβούλιο. Πρόκειται για την κ. ήµητρα Μητρογιαννοπούλου, της εταιρείας πλαστικών Αργώ, και την κ. Βαρβάρα Στράτου-Βερνίκου, ανώτατο διοικητικό στέλεχος του οµίλου της Notos Com µε βασική ευθύνη τη διεύθυνση των πολυκαταστηµάτων της εταιρείας. Πάντως στο πολυµελές διοικητικό συµβούλιο του ΣΕΒ, στο οποίο συµµετέχουν ανώτατα στελέχη ελληνικών επιχειρήσεων, η συµµετοχή των γυναικών είναι, ακόµη σήµερα, αποκαρδιωτική. Κληρονόµησαν την επιχείρηση και τη γιγάντωσαν Μια σειρά γυναικών επικεφαλής µεγάλων εταιρειών αν και αναδείχθηκαν στις θέσεις που κατέχουν µε κληρονοµικό δικαίωµα, στη συνέχεια «έδωσαν εξετάσεις» και οι περισσότερες από αυτές πήραν καλούς... βαθµούς, καθώς κατάφεραν να µεγαλώσουν την «πατρική κληρονοµιά». «Σιδηρά κυρία» Από τις πρώτες γυναίκες µάνατζερ που έκαναν την εµφάνισή τους στην ελληνική αγορά είναι η κ. Καίτη Κυριακοπούλου. Η αποκαλούµενη και «σιδηρά κυρία» των µεταλλείων έχει διατελέσει επί σειρά ετών πρόεδρος και διευθύνουσα σύµβουλος της µεγαλύτερης 4
µεταλλευτικής εταιρείας της χώρας, της S & Β (πρώην Αργυροµεταλλευµάτων και Βαρυτίνης). Η εγγονή Η εταιρεία. I. Φειδάς είναι σήµερα η µεγαλύτερη ελληνική βιοµηχανία υποδηµάτων µε εξαγωγικές δραστηριότητες στη Ρωσία, στις ΗΠΑ, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στα Βαλκάνια. Η εταιρεία δεν ήταν τίποτε περισσότερο από µια µικρή βιοτεχνία στου Ψυρή, ώσπου την ανέλαβε η εγγονή του ιδρυτή της, η κ. Μίνα Φειδά-Νταή. Σήµερα η εταιρεία διαθέτει δύο µεγάλες βιοµηχανικές µονάδες και είναι γνωστή στην αγορά µε τα εµπορικά σήµατα Boxer. Επικεφαλής της τρίτης σε µέγεθος ελληνικής γαλακτοβιοµηχανίας, της ΜΕΒΓΑΛ, η κ. Μαρία Χατζάκου- Παπαδοπούλου πέρασε από σχεδόν όλα τα τµήµατα της βιοµηχανίας προτού αναρριχηθεί - το 2001 - στις θέσεις της προέδρου και διευθύνουσας συµβούλου της εταιρείας. Με την κ. Χατζάκου στο τιµόνι της, η ΜΕΒΓΑΛ κατάφερε να διεισδύσει και να αποκτήσει σηµαντικά µερίδια στη δύσκολη αγορά της Αθήνας. Κόντρα στο ρεύµα H Μίνα Φειδά-Νταή, πρόεδρος του.σ. της. I. Φειδάς A.E., κληρονόµησε µια µικρή βιοτεχνία υποδηµάτων και τη µετέτρεψε σε µεγάλη εξαγωγική βιοµηχανία - Πρόεδρος και διευθύνουσα σύµβουλος της ΜΕΒΓΑΛ, η Μαρία Χατζάκου- Παπαδοπούλου ανέδειξε την εταιρεία στην τρίτη µεγαλύτερη ελληνική βιοµηχανία γαλακτοκοµικών - H Βασιλική Φωκά, διευθύνουσα σύµβουλος του οµίλου Φωκά, µανατζάρει µια επιχείρηση µε ετήσιο τζίρο 60 εκατ. ευρώ και 1.000 εργαζοµένους Το επίτευγµα της κ. Αναστασίας Βαρβαρέσου, που είναι διευθύνουσα σύµβουλος στην κλωστοϋφαντουργία Βαρβαρέσου, ήταν να προσαρµόσει την εταιρεία στις ανάγκες των καιρών: Με την παραγωγή νηµάτων µόδας, η εταιρεία κατάφερε - σε καιρούς χαλεπούς για τον κλάδο - να πραγµατοποιεί σήµερα σηµαντικές εξαγωγές, οι οποίες αντιστοιχούν στο 60% της συνολικής της παραγωγής. Η κ. Βασιλική Φωκά, µε την ιδιότητα της διευθύνουσας συµβούλου του οµίλου Φωκά, µανατζάρει µια επιχείρηση µε έξι µεγάλα πολυκαταστήµατα και 11 µικρότερα, µε περίπου 1.000 εργαζοµένους. Σε ξένες αγορές Η κ. Αλεξάνδρα Πίττα-Χαζάπη είναι από τους βασικούς µετόχους και διευθύνουσα σύµβουλος της µελισσοκοµικής εταιρείας «Αττική». Ανάµεσα στα επιτεύγµατά της είναι και η διείσδυση της «Αττική» σε ξένες αγορές, όπως της E.E., της Μέσης Ανατολής, των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας και του Καναδά. 5
Μάνατζερ «µε το σπαθί τους» H κ. Λίτσα Παναγιωτοπούλου είναι ίσως η πρώτη Ελληνίδα που κατάφερε να κερδίσει την εµπιστοσύνη µιας µεγάλης πολυεθνικής εταιρείας όπως η Oracle, η οποία έχει σηµαντική παρουσία στην παγκόσµια αγορά πληροφορικής. Ιδρύτρια της ελληνικής θυγατρικής και πάνω από 15 χρόνια διευθύνουσα σύµβουλός της, διετέλεσε παράλληλα περιφερειακή διευθύντρια της Oracle για την Κύπρο και την Αδριατική. Σήµερα έχει αποχωρήσει από την αµερικανικών συµφερόντων πολυεθνική αλλά εξακολουθεί να H Νίκη Τζαβέλλα, αντιπρόεδρος του οµίλου της Ιντρακόµ, διαπρέπει στη δύσκολη δουλειά των διεθνών σχέσεων του πολυεθνικού ελληνικού οµίλου προσφέρει τις υπηρεσίες της στην ελληνική αγορά µάνατζερ από τη θέση της προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας ιοίκησης Επιχειρήσεων. Στην Ιντρακόµ Περίοπτη θέση στη λίστα των Ελληνίδων µάνατζερ που βρίσκονται στην κορυφή της πυραµίδας µεγάλων επιχειρήσεων κατέχει και η κ. Νίκη Τζαβέλλα, η οποία είναι από το 2000 αντιπρόεδρος της Ιντρακόµ, του µεγαλύτερου ελληνικού οµίλου που παράγει προϊόντα και υπηρεσίες νέας τεχνολογίας. H κ. Τζαβέλλα είναι επιφορτισµένη µε τον τοµέα των διεθνών σχέσεων του Οµίλου. Στην Πειραιώς Η κ. Βασιλική Κάµπελλ είναι σήµερα πρόεδρος µιας από τις µεγαλύτερες χρηµατιστηριακές εταιρείες της χώρας και παράλληλα στέλεχος του οµίλου της Τράπεζας Πειραιώς. Με εφόδια τις σπουδές της σε αµερικανικά πανεπιστήµια αλλά και την τραπεζική τεχνογνωσία που απέκτησε στην ίδια χώρα, ήρθε στην Ελλάδα και ανέλαβε σχεδόν αµέσως διευθυντικές θέσεις σε τράπεζες. Στη Λαϊκή Τράπεζα Από τον Απρίλιο του 2002 η κ. Ρένα Ρουβιθά-Πάνου είναι διευθύνουσα σύµβουλος του κυπριακών συµφερόντων οµίλου της Λαϊκής Τράπεζας (Ελλάς). Με σπουδές στο London School of Economics, η κ. Πάνου µανατζάρει µια τράπεζα µε 45 καταστήµατα και έξι θυγατρικές εταιρείες, 830 άτοµα προσωπικό και σύνολο χορηγήσεων και καταθέσεων 1,9 δισ. ευρώ και 2 δισ. ευρώ, αντίστοιχα. Στην Ιπποτούρ Με οικονοµικές και ναυτιλιακές σπουδές στο Λονδίνο, η κ. Αλεξάνδρα Τερζή-Χανδρή εργάστηκε αρχικά σε ναυτιλιακές εταιρείες στη βρετανική πρωτεύουσα. Ωστόσο η µεγάλη της αγάπη δεν ήταν τα πλοία αλλά τα άλογα. Ύστερα από περίπου 20 χρόνια επαγγελµατικής ενασχόλησης µε θέµατα που έχουν σχέση µε τον ιππόδροµο, 6
αναλαµβάνει πρόεδρος και διευθύνουσα σύµβουλος της εταιρείας Ιπποτούρ που δραστηριοποιείται στην παραγωγή καθαρόαιµων αλόγων. Οι γυναίκες φέρνουν κέρδη! Όπως πίσω από κάθε επιτυχηµένο άνδρα κρύβεται συχνά µια έξυπνη γυναίκα, έτσι και πίσω από µια κερδοφόρα και επιτυχηµένη εταιρεία βρίσκονται πολλές γυναίκες σε θέσεις ανώτατων στελεχών. Αυτό τουλάχιστον είναι το συµπέρασµα του αµερικανικού ερευνητικού οργανισµού Catalyst. Η συγκεκριµένη έρευνα στηρίχθηκε στην εξέταση του δείκτη απόδοσης ιδίων κεφαλαίων και των αποδόσεων που προσέφεραν οι µετοχές 353 αµερικανικών πολυεθνικών εταιρειών κατά τη χρονική περίοδο 1996-2000, σε σχέση µε τον αριθµό των γυναικών που βρίσκονται στο top management των εταιρειών του δείγµατος. Ενώ λοιπόν όλες οι εταιρείες του δείγµατος είχαν µέση απόδοση ιδίων κεφαλαίων 15,7%, οι επιχειρήσεις µε τον υψηλότερο αριθµό γυναικών σε ανώτατες διοικητικές θέσεις παρουσίασαν απόδοση ιδίων κεφαλαίων 17,7%, ενώ αυτές µε τη µικρότερη «θηλυκή» παρουσία στη διοίκηση προσέφεραν µόλις 13,1%. Αλλά και οι αποδόσεις των µετοχών ήταν µεγαλύτερες στις εταιρείες µε δυνατό «άρωµα γυναίκας». 7