«ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΕΠΙΚΤΗΤΗΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ (AIDS) ΠΩΣ ΤΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΟΙ ΝΕΟΙ ΣΗΜΕΡΑ»

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: «ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΕΠΙΚΤΗΤΗΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ (AIDS) ΠΩΣ ΤΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΟΙ ΝΕΟΙ ΣΗΜΕΡΑ» Υποβληθείσα στον καθηγητή Γκουτζιβελάκη Αθανάσιο από την σπουδάστρια Νταρακτσή Χριστίνα Έναρξη: 10.4.2012 Παράδοση: 22.10.2012 Διδυμότειχο, 2012

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: «ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΕΠΙΚΤΗΤΗΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ (AIDS) ΠΩΣ ΤΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΟΙ ΝΕΟΙ ΣΗΜΕΡΑ» Υποβληθείσα στον καθηγητή Γκουτζιβελάκη Αθανάσιο από την σπουδάστρια Νταρακτσή Χριστίνα Έναρξη: 10.4.2012 Παράδοση: 22.10.2012 Διδυμότειχο, 2012

Βεβαιώνουμε ότι η παρούσα πτυχιακή εργασία είναι αποτέλεσμα δικής μας δουλειάς και δεν αποτελεί προϊόν αντιγραφής. Στις δημοσιευμένες ή μη δημοσιευμένες πηγές που αναφέρουμε έχουμε χρησιμοποιήσει εισαγωγικά όπου απαιτείται και έχουμε παραθέσει τις πηγές τους στο τμήμα της βιβλιογραφίας. Υπογραφή:

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εν λόγω πτυχιακή εργασία ασχολείται με το θέμα «Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (AIDS) Πως το αντιμετωπίζουν οι νέοι σήμερα» ένα θέμα ευαίσθητο κατά πολλούς αλλά μεγίστης σημασίας κατά την ολότητα του κοινωνικού συνόλου. Ο λόγος επιλογής του συγκεκριμένου θέματος είναι η ραγδαία διάσταση που η HIV λοίμωξη που λαμβάνει στις μέρες μας, η γενικότερη παθητικότητα, ακόμη και σε θέματα απειλής υγείας, που διακρίνει τη νέα γενιά. Πιο αναλυτικά η εργασία διερευνά: Αρχικά τη νόσο του AIDS, δηλαδή δίνεται ο Ορισμός της και της Ανοσολογικής Ανεπάρκειας, παραθέτεται η Ιστορική ανασκόπηση, περιγράφεται ο HIV και η Μορφολογία του ιού. Έπειτα αναφερόμαστε στην επιδημία του AIDS, τόσο Παγκοσμίως όσο και στην Ελλάδα και στην γενικότερη Εξέλιξη της Επιδημίας. Στο 3 Ο Κεφάλαιο διερευνώνται οι τρόποι μετάδοσης του ιού ΗIV που είναι η σεξουαλική μετάδοση, η μετάδοση ύστερα από έκθεση σε μολυσμένο αίμα, η Περιγεννητική και κάθετη μετάδοση και οι διάφοροι άλλοι τρόποι μετάδοσης. Μετ έπειτα αναφέρονται τα Κλινικά Στάδια και οι Κλινικές εκδηλώσεις του AIDS καθώς και η Πορεία της λοίμωξης και ο τρόπος Διάγνωσής της. Το 5 Ο Κεφάλαιο διερευνά τους τρόπους Πρόληψης και την αντιμετώπιση του AIDS από τους νέους. Στο 6 Ο κεφάλαιο παρατίθεται η Συμβουλευτική παρέμβαση για το HIV, δηλαδή Συμβουλευτική για την Προώθηση Ασφαλούς Ερωτικής Επαφής, η Συμβουλευτική Σχετικά με την Εξέταση για Ανίχνευση του HIV και τη Μέθοδο Εξέτασης για Ανίχνευση του HIV που Εφαρμόζεται στην Ελλάδα. 1

Στο 7 Ο κεφάλαιο μελετάται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την διεκπεραίωση του ερευνητικού μέρους, δηλαδή το δείγμα της μελέτης, η Μεθοδολογία και ο τρόπος πραγματοποίησης της στατιστικής ανάλυσης. Και τέλος, παρατίθενται τα αποτελέσματα της εν λόγω έρευνας με την ανάλυση συχνοτήτων. 2

ABSTRACT The final work in question deals with the subject Syndrome of Acquired Immunological Insufficiency (AIDS) - That faces him the young persons today a subject sensitive at many of but biggest importance at the entirety of social total. The reason of choice of particular subject is the rapid dimension that the HIV infection that it receives in our days, the more general passivity, even on issues threat of health, that distinguishes the new generation. More analytically the work investigates: Initially the illness of AIDS, that is to say is given her Definition and the Immunological Insufficiency, the Historical examination, is described the HIV and the Morphology of virus. Then we were reported in the epidemic of AIDS, so much Worldwide what in Greece and in the more general Development of Epidemic. In the 3 O Capital are investigated the ways of transmission of virus HIV that is the sexual transmission, the transmission after report in polluted blood, Perigennitiki and vertical transmission and the various other ways of transmission. Then reported the Clinical Stages and the Clinical events of AIDS as well as the Course of infection and her way of Diagnosis. The 5 O Capital investigates the ways of Prevention and the confrontation of AIDS from the young persons. In the 6 O capital is mentioned the Advisory intervention for the HIV, that is to say the Advisory for the Promotion of Sure Erotic Contact, Advisory With regard to Examination for Detection of HIV and the Method of Examination for Detection of HIV that Is applied in Greece. 3

In the 7 O capital is studied the methodology that was followed for the transaction of inquiring part, that is to say the sample of study, the Methodology and the way of realisation of statistical analysis. And finally, are mentioned the results of research in question with the analysis of frequencies. 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Καμία από τις ασθένειες που έκαναν την εμφάνισή τους κατά τη διάρκεια του αιώνα που διανύουμε, δεν αναστάτωσε τόσο τις κοινωνικές δομές και την πολιτιστική ταυτότητα των προηγμένων κυρίως χωρών, όσο το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (ΣΕΑΑ). Η νόσος εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1978 σε πέντε ομοφυλόφιλους της Νέας Υόρκης των ΗΠΑ. Χαρακτηρίζεται ως σύνδρομο γιατί έχουμε να κάνουμε με ένα σύνολο συμπτωμάτων, ανοσολογική ανεπάρκεια λόγω εξασθένισης του οργανισμού να αναγνωρίσει τους ιούς που τον προσβάλλουν και επίκτητη γιατί αποκτιέται και δεν κληρονομείται. Ο ιός μεταδίδεται σεξουαλικά, ύστερα από έκθεση σε μολυσμένο αίμα και περιγεννητικά, ενώ δεν μεταδίδεται με την κοινωνική επαφή. Η πορεία της λοίμωξης εξελίσσεται σε τέσσερα στάδια όπου τα δύο πρώτα είναι ασυμπτωματικά, ενώ τα υπόλοιπα εμφανίζουν σημαντικές κλινικές εκδηλώσεις από τις οποίες οι σημαντικότερες είναι οι πνευμονικές εκδηλώσεις, οι γαστρεντερικές και οι κακοήθειες. Η πρόληψη αποτελεί την κύρια αντιμετώπιση της νόσου και ειδικότερα η αντιμετώπιση της νόσου από τους νέους, αφού ακόμη και σήμερα υπολογίζεται ότι πάνω από 30,6 εκατομμύρια ενήλικες και παιδιά έχουν προσβληθεί από τον ιό. Σκοπός της μελέτης μας, είναι η ενημέρωση του κοινού για την προέλευση του ιού και τις δραματικές συνέπειές του στον ανθρώπινο οργανισμό και κυρίως η ανάγκη λήψης προληπτικών μέτρων για τη μείωση της μετάδοσής του. 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ.: ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1 ABSTRACT 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο AIDS 9 1.1 Ανοσολογική Ανεπάρκεια 9 1.2 Ορισμός AIDS 10 1.3 Ιστορική ανασκόπηση 12 1.4 Περιγραφή του HIV 14 1.5 Μορφολογία του ιού 16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Η ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΤΟΥ AIDS 19 2.1 Η Επιδημία Παγκοσμίως 19 2.2 Εξέλιξη της Επιδημίας 25 2.3 Η Επιδημία στην Ελλάδα 28 6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥ ΗIV 31 3.1 Ομάδες υψηλού κινδύνου 31 3.2 Η σεξουαλική μετάδοση 32 3.3 Η μετάδοση ύστερα από έκθεση σε μολυσμένο αίμα 34 3.4 Περιγεννητική και κάθετη μετάδοση 35 3.5 Άλλοι τρόποι μετάδοσης 36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ AIDS 37 4.1 Πορεία της λοίμωξης 37 4.2 Διάγνωση 37 4.3 Κλινικά στάδια 40 4.4 Κλινικές εκδηλώσεις 42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ AIDS ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ 48 5.1 Εισαγωγή 48 5.2 Αντιμετώπιση του AIDS 51 5.2.1 Πρόληψη σεξουαλικής μετάδοσης 52 5.2.2 Πρόληψη μετάδοσης με αίμα και παράγωγα του πλάσματος 56 5.2.3 Πρόληψη περιγεννητικής μετάδοσης 56 5.2.4 Πρόληψη με τον προσυμπτωματικό έλεγχο 57 5.2.5 Πρόληψη με εμβόλιο 58 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΓΙΑ HIV 59 6.1 Σημασία της Συμβουλευτικής 59 6.2 Συμβουλευτική Σχετικά με την Εξέταση για Ανίχνευση του HIV 64 6.3 Μέθοδοι Εξέτασης για HIV και η Συμβουλευτική 65 6.4 Η Συμβουλευτική σχετικά με τη Μέθοδο Εξέτασης για Ανίχνευση του HIV που Εφαρμόζεται στην Ελλάδα 67 6.5 Συμβουλευτική για την Προώθηση Ασφαλούς Ερωτικής Επαφής 67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 69 7.1 Δείγμα μελέτης 69 7.2 Μεθοδολογία 69 7.3 Στατιστική ανάλυση 70 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 o ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 71 8.1 Ανάλυση Συχνοτήτων 71 ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 107 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 111 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 116 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο AIDS 1.1 Ανοσολογική Ανεπάρκεια Ο οργανισμός του ανθρώπου διαθέτει μια τεράστια ποικιλία αμυντικών όπλων απέναντι στα χιλιάδες μικρόβια και τους μικροοργανισμούς που υπάρχουν στο περιβάλλον. Την άμυνα αυτή την έχει αναλάβει το ανοσοποιητικό σύστημα. Το σύστημα αυτό αποτελείται από διάφορες ομάδες κυττάρων και κυρίως λεμφοκύτταρα. Το κυριότερο από τα κύτταρα αυτά, ο «αρχηγός» θα λέγαμε της «αμυντικής ομάδας» του οργανισμού, είναι το Τ4 λεμφοκύτταρο. Τι ακριβώς κάνει το κύτταρο αυτό; Μόλις κάποιο μικρόβιο εισβάλλει στον οργανισμό, αυτό είναι που δίνει το σύνθημα και στη συνέχεια συντονίζει όλες τις αμυντικές ενέργειες του οργανισμού, ώστε τελικά να σκοτωθεί ο ξένος εισβολέας. Ευτυχώς όμως, ο ιός του AIDS αποδείχτηκε ο «πονηρότερος» των ιών, και βέβαια ο πιο επικίνδυνος: μπαίνοντας στο αίμα προσβάλλει ακριβώς αυτά τα κύτταρα 9

και τα χρησιμοποιεί σαν εργοστάσια παραγωγής νέων ιών ενώ ταυτόχρονά τα καταστρέφει. Το αποτέλεσμα είναι μοιραίο. Η άμυνα του οργανισμού καταρρέει με συνέπεια μικρόβια που σε φυσιολογικά άτομα δεν προκαλούν νόσο σε ασθενείς με AIDS, να προκαλούν σοβαρές και συχνά θανατηφόρες (Παπαευαγγέλου, Γ., 1989). 1.2 Ορισμός AIDS Το AIDS προέρχεται από τα αρχικά του αγγλικού επιστημονικού όρου «Acquired Immune Deficiency Syndrome» που στα ελληνικά αποδίδεται σαν «Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας». Είναι μια λοίμωξη από ιό που μπορεί να οδηγήσει σε βαριά και επί του παρόντος μη αναστρέψιμη βλάβη του ανοσολογικού συστήματος, αφήνοντας έτσι το θύμα του έρμαιο των λοιμώξεων και μερικών τύπων καρκίνου. Το AIDS αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά σαν καινούργια αρρώστια το 1981 όταν εμφανίστηκαν καμιά δεκαριά περιπτώσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Τώρα απλώνεται γρήγορα σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, στη Βόρειο και Νότιο Αμερική και σε τμήματα της Αφρικής με τον αριθμό των περιπτώσεων να διπλασιάζεται κάθε οκτώ με δέκα μήνες σε πολλές από τις περιοχές αυτές. Είναι μια βαριά αρρώστια της οποίας, επί του παρόντος, δεν γνωρίζουμε τη θεραπεία και η πλειονότητα των ανθρώπων που παρουσιάζουν την πλήρη συμπτωματολογία της θα πεθάνουν μέσα σε δύο χρόνια. Ως εκ τούτου πρόκειται για μια επιδημία χωρίς προηγούμενες αναλογίες στην εποχή μας. Με την «έλευση» της πενικιλλίνης το 1940 και των άλλων αντιβιοτικών καθώς και τους εκτεταμένους εμβολιασμούς έχουμε προστατευτεί στον Δυτικό Κόσμο από τις περισσότερες λοιμώδεις ασθένειες. Η «έλευση» του AIDS όμως έθεσε τέρμα σ αυτό το προνόμιο και την προστασία που είχαμε μέχρι τώρα. Ο κλασσικός ορισμός του AIDS περιλαμβάνει ασθενείς με βεβαία διάγνωση ευκαιριακής λοιμώξεως (η πνευμονία από Καρίνιο Πνευμονύστη (PC) είναι η πιο χαρακτηριστική) ή νεοπλάσματος [κυριότερο το Σάρκωμα Kaposi (K.S.)] που είναι αρκετά ενδεικτικό υπάρξεως κυτταρικής ανοσοανεπάρκειας, χωρίς όμως να προϋπάρχουν άλλα γνωστά αίτια ή παράγοντες που να ευθύνονται για την 10

ανοσοανεπάρκεια. Η ακριβής όμως διάγνωση των παραπάνω ενδείξεων ανοσοανεπάρκειας απαιτεί εργαστηριακές τεχνικές και υποδομή ανύπαρκτη στις περισσότερες περιοχές της γης. Γι αυτό το Κέντρο Ελέγχου Λοιμωδών Νοσημάτων (C.D.C.) των ΗΠΑ τροποποίησε τον ορισμό του και δέχεται δήλωση κρουσμάτων που η διάγνωση της ευκαιριακής παθήσεως βασίζεται μόνο σε κλινικά και όχι σε εργαστηριακά κριτήρια, εφόσον βέβαια ανιχνεύονται τα anti-hiv. Στις ευκαιριακές αυτές παθήσεις υπάγονται η καντιτίαση του οισοφάγου, η πνευμονία από P.C. και η εγκεφαλική τοξοπλάσμωση. Ο ορισμός υιοθετήθηκε ήδη από την Π.Ο.Υ. που επίσης δέχεται και τον κλινικό ορισμό του AIDS που είναι εξαιρετικά χρήσιμος για τις αναπτυσσόμενες χώρες που στερούνται υποδομής για εργαστηριακή διάγνωση. Σύμφωνα με τον κλινικό ορισμό πρέπει να υπάρχουν δύο από τις κύριες εκδηλώσεις: Απώλεια σωματικού βάρους πάνω από 10%, χρόνια διάρροια που διαρκεί πάνω από 1 μήνα ή πυρετός που επιμένει πάνω από 1 μήνα και μια από τις ακόλουθες δευτερεύουσες εκδηλώσεις: Βήχας που επιμένει πάνω από 1 μήνα, γενικευμένη κνηδωτική δερματίτιδα, έρπητας ζωστήρας που υποτροπιάζει, στοματοφαρυγγική καντιτίαση, χρόνιος έρπητας που προοδευτικά επεκτείνεται, γενικευμένη λεμφανοπάθεια. Δεν θα πρέπει βέβαια να υπάρχει άλλη γνωστή αιτία ανοσοκαταστολής. Οροθετικός: (φορέας του HIV)περνάει κάποια περίοδο, η οποία διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο (περίπου 2-12 χρόνια) κατά την οποία εκδηλώνει τα συμπτώματα της ασθένειας του AIDS. Αυτό δε σημαίνει ότι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου 11

δεν μπορεί να μεταδώσει τον ιό. Αυτό μπορεί να το κάνει από την πρώτη κιόλας στιγμή της μόλυνσής του. Ως φορέας θεωρείται το άτομο που έχει μολυνθεί με τον ιό, αλλά δεν έχει νοσήσει ακόμα(δηλαδή δεν έχει παρουσιάσει κανένα σύμπτωμα). Λέγεται και HIV (+) άτομο ή οροθετικός για HIV. Το άτομο αυτό μεταδίδει τον ιό στους άλλους μέσω του σεξ, αίματος ή με τον τοκετό (Παπαευαγγέλου, Γ., Καλλίνικος Γ., 1986, Παπαευαγγέλου, Γ., 1989). 1.3 Ιστορική ανασκόπηση Το Σύνδρομο της Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας άρχισε να απασχολεί την επιστημονική κοινότητα, σε παγκόσμια κλίμακα, στις αρχές της δεκαετίας 1980-1990. Φαίνεται ότι το AIDS είχε "κτυπήσει" και πριν το 1981 στις δεκαετίες του '70 ή και του '60 ακόμα. Στον άνθρωπο βρέθηκαν αντισώματα του AIDS σε δείγματα αίματος του 1959. Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με το ιατρικό περιοδικό Lancet το σύνδρομο υπάρχει από το 1954 τουλάχιστον. Αυτό αποκαλύφθηκε από την επανεξέταση οργάνων ενός 25χρονου ναύτη, ο οποίος πέθανε το 1959 από μια "μυστηριώδη" ασθένεια. Τα όργανα του ναύτη είχαν φυλαχτεί γιατί η ασθένεια που τον οδήγησε στο θάνατο ήταν άγνωστη. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των εξετάσεων ο ναύτης εκείνος έπασχε από AIDS και θα έπρεπε να έχει μολυνθεί τουλάχιστον 5 χρόνια νωρίτερα, δηλαδή το 1954. Αναδρομικές έρευνες έδειξαν, ότι η νόσος εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1978 σε πέντε ομοφυλόφιλους της Νέας Υόρκης, ενώ κατά τη διάρκεια του 1979 αναφέρθηκαν επτά νέα κρούσματα στην ίδια πόλη. Ακολούθησε η εξάπλωση του συνδρόμου σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ, ενώ η συνεχής εμφάνιση νέων κρουσμάτων άρχισε να προσδίδει στη νόσο επιδημικό χαρακτήρα. Οι πρώτοι επιστήμονες, που έδωσαν στη νόσο την αρμόζουσα διάσταση, ήταν οι Gottlieb, Siegal και Masur, οι οποίοι περιέγραψαν το 1981 σε πέντε νέους, υγιείς μέχρι τότε ομοφυλόφιλους άνδρες του Λος Άντζελες πνευμονία από Pneumonocystis carinii. 12

Την ίδια περίοδο το «Κέντρο Ελέγχου των Νόσων» (Center for Disease Control- CDC), που εδρεύει στην Ατλάντα των ΗΠΑ, ανέφερε 26 περιπτώσεις ομοφυλόφιλων ανδρών με σάρκωμα Kaposi και πτώση της κυτταρικής τους ανοσίας, ενώ τον Αύγουστο του 1982 κατέγραψε 533 περιπτώσεις ασθενών με πτώση της κυτταρικής ανοσίας, συνοδευόμενη από ευκαιριακές λοιμώξεις και σε συνδυασμό ή όχι με σάρκωμα Kaposi. Παράλληλα, το ΣΕΑΑ εμφανίστηκε και άρχισε να εξαπλώνεται με επιδημιολογικά χαρακτηριστικά ανάλογα εκείνων των ΗΠΑ, στον Καναδά και σε όλες τις χώρες της Δ. Ευρώπης. Οι πρώτες αναφορές κρουσμάτων ΣΕΑΑ έγιναν στη Μ. Βρετανία, τη Γαλλία και την Ισπανία, ενώ μέχρι τη στιγμή εκείνη δεν υπήρξε καμιά επίσημη αναφορά στις χώρες της Α. Ευρώπης και της Βαλκανικής χερσονήσου. Λαμβάνοντας ως αφορμή το γεγονός, ότι τα πρώτα θύματα της άγνωστης αυτής ασθένειας ήταν νεαρά ομοφυλόφιλα άτομα, οι επιστήμονες ονόμασαν αρχικά την ασθένεια ως Gay Syndrome ή νόσο των ομοφυλοφίλων. Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις αναφέρθηκε ως Gay Cancer (καρκίνος των ομοφυλοφίλων) και ως Gay Plague (πανώλης των ομοφυλοφίλων). Λίγο αργότερα άρχισε να επικρατεί η ονομασία Ανοσολογική Ανεπάρκεια των Ομοφυλοφίλων (Gay Related Immune Deficiency - GRID), λόγω των παρατηρούμενων σοβαρών διαταραχών του ανοσολογικού μηχανισμού του οργανισμού των ασθενών. Ύστερα όμως από επισταμένες επιδημιολογικές έρευνες και παρατηρήσεις η επιστημονική κοινότητα κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι εκτός από τους ομοφυλόφιλους και αμφιφυλόφιλους άνδρες, ιδιαίτερα αυξημένο κίνδυνο προσβολής παρουσιάζουν οι χρήστες ενδοφλεβίων ναρκωτικών, οι αιμορροφιλικοί, οι λήπτες μεταγγίσεων μολυσμένου αίματος, οι σύζυγοι ανδρών που πάσχουν από ΣΕΑΑ, τα παιδιά γονέων ασθενών με ΣΕΑΑ, τα βρέφη των οποίων οι μητέρες είναι τοξικομανείς με κλινικές ή όχι εκδηλώσεις του συνδρόμου, οι ασθενείς που τελούν υπό ανοσοκατασταλτική θεραπεία και οι κάτοικοι της Ισημερινής Αφρικής και της Αϊτής. Οι διαπιστώσεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα να μην ικανοποιεί πλέον ο όρος GRID. Για το λόγο αυτό η πάθηση μετονομάστηκε σε AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome) ή SIDA (Syndrome Immune Deficitaire Acquis) ή ΣΕΑΑ (Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας). (Δαρδαβέσης Θ., 2003). Στο τελευταίο (VI) Παγκόσμιο Συνέδριο για τους ρετροϊούς ανακοινώθηκε ότι η πηγή του ιού φαίνεται ότι είναι ο χιμπατζής. Ο χιμπαντζής του είδους Pan Troglodytes 13

Troglodytes, βρέθηκε στη Δυτική Ισημερινή Αφρική, στη περιοχή δηλαδή που αναγνωρίστηκε η πρώτη περίπτωση AIDS. Η ερευνήτρια Beatrice Hahn, MD, του Πανεπιστημίου της, Alabama στο Birmingham, είπε ότι ο ιός πιθανόν μεταπήδησε στον άνθρωπο τα τέλη της δεκαετίας του 1940 ή στις αρχές του '50, σαν αποτέλεσμα της ευρείας βρώσης τέτοιου κρέατος από τους ανθρώπους. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο HIV-1 μεταδόθηκε στον άνθρωπο όταν κυνηγοί εκτέθηκαν στο μολυσμένο αίμα. Ενώ ο ΗΙV είναι σχετικά νέος ιός για τον άνθρωπο, οι χιμπαντζήδες, θεωρείται ότι μεταφέρουν τη δικιά τους ποικιλία ιού - τον SIVcpv για εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια, χωρίς όμως να νοσούν. Από τη στιγμή που οι χιμπαντζήδες είναι γενετικά παρόμοιοι κατά το 98% με τους ανθρώπους, λέμε ότι εφ' όσον βρούμε για ποιο λόγο οι μαϊμούδες αυτές δεν εμφανίζουν τη νόσο, μπορεί να βοηθηθούμε στην εύρεση του εμβολίου (www.keel.org.gr). 1.4 Περιγραφή του HIV Όλοι οι παραπάνω όροι αναφέρονται σε μία εξαιρετικά επίφοβη για τον άνθρωπο ίωση που οφείλεται σε ομάδα ιών γνωστών ως ομάδα ιών HIV. Ο όρος αυτός είναι ακρωνύμιο του αγγλικού όρου Human Immunodeficiency Virus, δηλαδή Aνθρώπινος Iός Ανοσοανεπάρκειας. Ο ιός αυτός ανήκει σε μια κατηγορία ιών που ονομάζονται ρετροϊοί, οι οποίοι περιέχουν κύτταρα τα οποία συντίθενται από μόρια ριβοζονουκλεϊκού οξέως (RNA). Τα ανθρώπινα γονίδια, όπως και αυτά των περισσοτέρων οργανισμών, συντίθενται από μόρια δεσοξυριβοζονου-κλεϊκού οξέως (DNA). Όπως όλοι οι ιοί, έτσι και ο HIV μπορεί να αντιγραφεί μόνο μέσα στα κύτταρα, ενεργοποιώντας το μηχανισμό αναπαραγωγής τους. Η ουσιαστική διαφορά των ρετροϊών από τους άλλους ιούς έγκειται στην ιδιότητά τους να περιέχουν ένα ειδικό ένζυμο, την αντιστροφομεταγραφάση (reverse transcriptase) η οποία τους επιτρέπει αμέσως μόλις εισβάλλουν στο κύτταρο να μετατρέψουν το RNA τους σε DNA το οποίο μπορεί να ενσωματωθεί στο γένωμα του 14

κυττάρου-ξενιστή. Με τη μορφή, αυτή το DNA του ιού (προ-ιικό DNA) παραμένει "σιωπηλό" για μήνες και για χρόνια, στα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού, ως "πρoϊός" (Κιόρτσης & Παπασπηλιόπουλος, 1997). Ο HIV ανήκει σε μια υποκατηγορία ρετροϊών που ονομάζονται "αργοί ιοί". Η πορεία της λοίμωξης που προκαλούν αυτοί οι ιοί χαρακτηρίζεται από τη μεσολάβηση ενός μεγάλου χρονικού διαστήματος ανάμεσα στην αρχική προσβολή και στην εμφάνιση σοβαρών συμπτωμάτων ή αλλιώς από τη μακριά περίοδο επώασης πριν από την εμφάνιση της ασθένειας. Ο HIV μολύνει, δηλαδή ενσωματώνεται δια βίου στο γενετικό τους υλικό, τα κύτταρα με CD4 υποδοχείς, δηλαδή τα Τ4 λεμφοκύτταρα, τα μονοκύτταραμακροφάγα, τα κύτταρα του Langerhans και ομάδα νευρογλοιακών κυττάρων του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος και του νωτιαίου μυελού (Καλοταιράκης, 1989). Κατά τη διάρκεια της τυπικής εξέλιξης της λοίμωξης τα Τ-βοηθητικά κύτταρα (Thelper cells), τα οποία έχουν υποδοχείς κύτταρα CD4 (Cluster Destination 4), αδρανοποιούνται και καταστρέφονται. Τα κύτταρα αυτά είναι ζωτικής σημασίας για την ανοσολογική αντίδραση του οργανισμού καθώς δίνουν σήμα σε άλλα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος να διαδραματίσουν τις ιδιαίτερες λειτουργίες τους. Ένα υγιές άτομο συνήθως έχει 800 έως 1200 CD4+Τ κύτταρα ανά κυβικό χιλιοστό (mm) αίματος. Κατά τη διάρκεια της λοίμωξης HIV, ο αριθμός αυτών των κυττάρων στο αίμα του προσβεβλημένου ατόμου μειώνεται προοδευτικά. Όταν ο αριθμός τους πέσει κάτω από 200 ανά κυβικό χιλιοστό, ο άνθρωπος γίνεται ιδιαίτερα ευάλωτος στις ευκαιριακές λοιμώξεις και τους καρκίνους που χαρακτηρίζουν το AIDS, το τελικό στάδιο της νόσου HIV. Οι άνθρωποι με AIDS συχνά υποφέρουν από λοιμώξεις στα έντερα, στους πνεύμονες, στον εγκέφαλο, στα μάτια και σε άλλα όργανα καθώς επίσης και από εξουθενωτική απώλεια βάρους, διάρροια, νευρολογικές διαταραχές και καρκίνους όπως είναι η αγγειοσαρκωμάτωση (Kaposi's sarcoma) και τα λεμφώματα (Miller & Bor, 1991). Οι περισσότεροι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο HIV προκαλεί το AIDS εξολοθρεύοντας κατευθείαν τα CD4+Τ- κύτταρα και δίνοντας ερεθίσματα με παθολογική βάση για την έναρξη άλλων συμβάντων τα οποία εξασθενίζουν την λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού. Για παράδειγμα, το 15

δίκτυο των μορίων που ρυθμίζουν την ανοσολογική αντίδραση του οργανισμού ενός υγιούς ατόμου διαρρηγνύεται κατά τη διάρκεια της νόσου HIV και εξασθενίζει η ικανότητά του να αντιμετωπίζει άλλες λοιμώξεις. Η καταστροφή των λεμφικών κόμβων και των σχετιζομένων ανοσολογικών οργάνων διαδραματίζει επίσης τεράστιο ρόλο στην ανοσοκαταστολή που παρατηρείται στα άτομα με AIDS (NIAID, 1999). Ο όρος νόσος HIV/AIDS, αναφέρεται στο πιο προχωρημένο στάδιο της λοίμωξης HIV. 1.5 Μορφολογία του ιού Αποτελεί σφαιρικό σωματίδιο με διάμετρο μορίου περίπου 10 nm. Διαθέτει περίβλημα και πυρηνοκαψίδιο. Το περίβλημα παριστά πάχυνση της κυτταρικής μεμβράνης και εμπεριέχει γλυκοπρωτεινες, οι οποίες διατάσσονται σε σχηματισμούς κορυνών, καθώς και διάφορα ιογενή στοιχεία τα οποία σαν προεξοχές εκφράζουν τους αντιγονικούς υποδοχείς για τη σύνδεση με τα κύτταρα στόχους (εικόνα 1). Εικόνα 1: Μορφολογία του ιού HIV 16

Το πυρηνοκαψίδιο περιέχει δομικές πρωτεΐνες, ένζυμα και πυρηνοπρωτεΐνη (RNA) η οποία διατάσσεται σε ελικοειδή συμμετρία (Εικόνα 2). (Παπαδάκη Α., 1998). Εικόνα 2: Το πυρηνοκαψίδιο Το γενετικό υλικό του HIV αποτελείται από 9 γονίδια τα οποία βρίσκονται μεταξύ των Long terminal repeats (LTR'S). Τα LTR'S δεν κωδικοποιούν την έκφραση των γόνων του ιού. Τρία γονίδια κωδικοποιούν την παραγωγή συστατικών του ιού. Το γονίδιο gag που κωδικοποιεί την παραγωγή των πρωτεϊνών του πυρήνα, σημαντικότερη από τις οποίες είναι η Ρ24, το γονίδιο env που κωδικοποιεί την παραγωγή των 17

γλυκοπρωτεϊνών του περιβλήματος και τέλος το γονίδιο pol που κωδικοποιεί την παραγωγή της ανάστροφης τρανσκριπτάσης. Τα υπόλοιπα 6 γονίδια παράγουν πρωτεΐνες οι οποίες ρυθμίζουν την έκφραση των 3 ήδη αναφερθέντων δομικών γονιδίων ή σχετίζονται με τη λοιμογόνο δύναμη του ιού. Τρία κυρίως γονίδια μέσω των πρωτεϊνών τις οποίες κωδικοποιούν επιδρούν στη ρύθμιση του πολλαπλασιασμού του ιού. Τα γονίδια αυτά είναι το tat, το nef και το rev. Το γονίδιο tat αυξάνει την έκφραση των γονιδίων του HIV που είναι 1000 Φορές μεγαλύτερη από εκείνη που παρατηρείται σε στελέχη του HIV που δεν έχουν το γονίδιο αυτό. Τα προϊόντα που καθορίζονται από το γονίδιο tat με θετική ανατροφοδότηση αυξάνουν την δράση του γονιδίου αυτού. Επιδρούν ακόμα και στο γονίδιο nef (negative regulator factor) του, οποίου ενεργοποιούν τη δράση και έτσι παράγονται πρωτεΐνες που κωδικοποιούνται από το γονίδιο nef και οι οποίες δρουν αρνητικά στην έκφραση και δράση του γονιδίου tat αλλά και του ίδιου του γονιδίου nef. Ένα ακόμα γονίδιο, το rev έχει θετική επίδραση στην έκφραση των δομικών γονιδίων και στον πολλαπλασιασμό του HIV. Η συνεχής αλληλεπίδραση των προϊόντων των 3 αυτών γονιδίων οδηγεί την ανάπτυξη, τον πολλαπλασιασμό και τη λοιμογόνο δύναμη του ΗΙV. Δύο ακόμη γονίδια το vpr και το vpv έχουν ανακαλυφθεί αλλά δεν έχει ακόμη καθορισθεί η ακριβής δράση των πρωτεϊνών τις οποίες κωδικοποιούν ενώ το γονίδιο vpx έχει απομονωθεί μόνο από τον HIV-II. (Υποεπιτροπή εκπαίδευσης της εθνικής επιτροπής AIDS, 1997). 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Η ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΤΟΥ AIDS 2.1 Η Επιδημία Παγκοσμίως Αξιοσημείωτο είναι το ότι από την ημέρα πρωτοεμφάνισής του ο ιός HIV έχει οδηγήσει στο θάνατο περίπου 28 εκατομμύρια άτομα ανά τον κόσμο. Η επιδημία δεν μπορεί να ελεγχθεί, ενώ το πλήθος των ατόμων που νοσούσαν το 2006 άγγιζε τα 40 εκατομμύρια. Κατά τη διάρκεια του 2007 υπολογίζεται πως ακόμη 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι προσβλήθηκαν από τον ιό, ανάμεσά τους 420.000 παιδιά, ενώ οδηγήθηκαν στο θάνατο, το λιγότερο, 2 εκατομμύρια άνθρωποι. Τα στοιχεία αυτά δυστυχώς καθιστούν σήμερα το AIDS μία από τις κυριότερες αιτίες θανάτου στον κόσμο στις ηλικίες μεταξύ 15 και 59 ετών. Σήμερα 42.000.000 φορείς ζουν σε όλο τον κόσμο, ενώ σε ημερήσια βάση παρουσιάζονται 6.800 καινούρια κρούσματα και πάνω από 5.700 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους. Πρέπει να σημειωθεί μάλιστα πως σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας σε 20 χρόνια από σήμερα, το AIDS θα συνιστά την τρίτη αιτία θνησιμότητας, μετά από τις καρδιακές παθήσεις και τα εγκεφαλικά επεισόδια (Αντωνίου, 2007). Ενημερωτικά αναφέρεται, πως η Αφρική κατέχει την πρώτη θέση του πληγέντος πληθυσμού αφού εκεί παρουσιάζονται τα 2/3 των νέων λοιμώξεων, ενώ η δεύτερη θέση ανήκει στην Καραϊβική, όπου ένας στους 100 ενήλικες είναι φορέας του ιού. Όσο αφορά στην Ευρώπη, οι χώρες που λαμβάνουν τις πρώτες δύο θέσεις σχετικά με τις καινούριες μολύνσεις είναι η Πορτογαλία και η Βρετανία (Αντωνίου, 2007). Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς εμφανίστηκε το AIDS. Μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι εμφανίστηκε κάποια στιγμή ανάμεσα στο 1926 και στο 1946, ενώ υπάρχουν και εκείνοι που πιστεύουν ότι είχε μεταπηδήσει από τους χιμπατζήδες στους ανθρώπους ήδη από το 1675 (Garret, 2000). Οι επιστήμονες υποψιάζονταν ότι ο ιός HIV είχε κάποια σχέση με τα θηλαστικά της Αφρικής πολύ πριν αποδειχθεί η σχέση 19

του με τους χιμπατζήδες. Η Beatrice Hahn του University of Alabama at Birmingham, η οποία εστιάζει τις έρευνές της στον HIV1, ανακοίνωσε κατά τη διάρκεια του 6ου Συνεδρίου για τους Ρετροϊούς και τις Ευκαιριακές Λοιμώξεις στο Σικάγο, την προέλευση του ιού από τους χιμπατζήδες (Beil, 1999). O Marx, του Tulane University Medical Center in N. Orleans, βοήθησε στον εντοπισμό της προέλευσης του HIV2 σε ένα άλλο θηλαστικό, τον πίθηκο sooty mangabey (Beil, 1999). Η λοίμωξη HIV άρχισε να παίρνει τη μορφή επιδημίας στην Κεντρική Αφρική στις αρχές της δεκαετίας του 70. Το AIDS εξαπλώθηκε ραγδαία στο Ζαΐρ, την Ουγκάντα και άλλα κράτη της Κεντρικής Αφρικής. Από την Αφρική, η ασθένεια φαίνεται ότι εξαπλώθηκε αργά στην Ευρώπη, στην Αϊτή και στις Η.Π.Α (Taylor, 1995). Ακόμη δεν έχει δοθεί πλήρης εξήγηση στο φαινόμενο της έντονης εξάπλωσης της επιδημίας στην εποχή μας. Οι εκδοχές που υπάρχουν (Ινστιτούτο Παστέρ, 1998) είναι κυρίως τρεις: Η εκδοχή της μετάλλαξης που είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της παθογόνου δράσης του ιού, είναι μάλλον απίθανη. Η εκδοχή της παρασκευής του ιού από τον άνθρωπο αποκλείεται, καθώς η τεχνολογία που θα απαιτούσε ένα τέτοιο εγχείρημα δεν είχε ακόμη ανακαλυφθεί. Η πιθανότερη εκδοχή είναι ότι οι HIV υπήρχαν στη φύση από πολύ παλιά και μόνο η ευρεία διασπορά τους είναι καινούρια. Όταν η αμερικανική κυβέρνηση με σύντομη δημόσια ανακοίνωση ανέφερε μια παράξενη ασθένεια η οποία παρατηρήθηκε σε ομοφυλόφιλους άνδρες στο Λος Άντζελες, στις 5 Ιουνίου 1981, λίγοι άνθρωποι αντελήφθησαν το γεγονός (Balasegaram, 2001). Τα πρώτα θύματα της νόσου τα πρώτα θύματα από τη στιγμή που έγινε αντιληπτή η νόσος στην Αμερική και στην Ευρώπη) ήταν νεαροί ομοφυλόφιλοι. Έτσι οι επιστήμονες ονόμασαν αρχικά την ασθένεια Gay Syndrome ή νόσο των ομοφυλοφίλων. Σε κάποιες περιπτώσεις απάντησε και ως Gay Cancer (Καρκίνος των Ομοφυλοφίλων) και ως Gay Plague (Πανώλη των Ομοφυλοφίλων). Λίγο αργότερα, άρχισε να επικρατεί η ονομασία GRID (Gay Related Immune Deficiency/Ανοσολογική Ανεπάρκεια των Ομοφυλοφίλων) (Δαρδαβέσης, 1999). Οι επιδημιολογικές μελέτες που ακολούθησαν 20

και τα συμπεράσματα στα οποία οδήγησαν τους επιστήμονες κατέστησαν τους παραπάνω όρους άχρηστους. Έτσι χρησιμοποιήθηκε, ως πιο ικανοποιητικός, o όρος AIDS. Το γεγονός ότι οι πρώτοι ασθενείς του AIDS στην Αμερική και στην Ευρώπη ήταν άνδρες ομοφυλόφιλοι ή τοξικομανείς, οδήγησε στη δημιουργία της εντύπωσης ότι η νόσος συνδέεται με συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες (συνήθως περιθωριακές). Καθώς όμως αποδείχτηκε ότι η νόσος μεταδίδεται και με την ετεροφυλοφιλική ερωτική επαφή, αποδείχτηκε ταυτόχρονα και το γεγονός ότι το AIDS δε συνδέεται μόνο με τη σεξουαλική συμπεριφορά. Η εξάπλωση της νόσου σε παγκόσμια κλίμακα οπωσδήποτε ευνοήθηκε από τις ομοφυλοφιλικές ερωτικές πρακτικές και από τις πρακτικές των χρηστών ενδοφλεβίων ναρκωτικών. Ωστόσο, είναι αναμφισβήτητο ότι οι παραπάνω πρακτικές δεν είναι οι κύριοι παράγοντες εξάπλωσης της νόσου. Το θέμα είναι ευρύτερο και σχετίζεται και με άλλους παράγοντες όπως είναι: Η αστικοποίηση, που σημειώθηκε στη Αφρική και στις αναπτυσσόμενες χώρες, και η αυξανόμενη ανέχεια, είναι φαινόμενα που ευνόησαν τη διάσπαση του παραδοσιακού κοινωνικού κυττάρου και οδήγησαν ορισμένες ομάδες σε εντονότερο σεξουαλικό συγχρωτισμό (Ινστιτούτο Παστέρ, 1998). Η εναλλαγή πολλών ερωτικών συντρόφων σε συνδυασμό με την απουσία χρήσης προφυλακτικού, την υψηλή συχνότητα της γονόρροιας καθώς και τη γενικότερη άγνοια του πληθυσμού σε θέματα υγείας (Taylor, 1995). Η ανάπτυξη που σημειώθηκε στον τομέα των μέσων μεταφοράς και του τουρισμού. Η θεαματική αύξηση των ταξιδιών "διεθνοποίησε" τα μικρόβια (Ινστιτούτο Παστέρ, 1998). Ο μαζικός εμβολιασμός στην Αφρική, που γινόταν όχι μόνο χωρίς να τηρούνται οι κανόνες υγιεινής αλλά και με χρήση της ίδιας σύριγγας σε πλήθος ανθρώπων, ήταν πρακτική που ευνόησε την ανταλλαγή υγρών και κατά συνέπεια και τη μετάδοση του ιού (Taylor, 1995). 21

Η σεξουαλική απελευθέρωση και γενικότερα η δημιουργία και η μεταβολή των κοινωνικών δεσμών. Οι μορφές κοινωνικής αλληλεγγύης και κοινωνικού αποκλεισμού. Η κοινωνική διαφοροποίηση. Η γενίκευση των μεταγγίσεων αίματος και η διανομή παραγώγων αυτού ανά τον κόσμο. Η χρήση κοινών βελόνων και συριγγών από χρήστες ενδοφλεβίων ναρκωτικών (Taylor, 1995). Οι κορυφαίοι παράγοντες, οι οποίοι αποτελούν το αίτιο της ύπαρξης των περισσοτέρων παραγόντων που συνδέονται με την εξάπλωση της επιδημίας, είναι η ένδεια και η κοινωνική ανισότητα. Δε θα πρέπει να αποκλειστεί η πιθανότητα να ενίσχυσε την παθογόνο δράση του HIV κάποιος άλλος μολυσματικός παράγοντας που συνδέεται με αυτόν (Ινστιτούτο Παστέρ, 1998). Φαίνεται πως η επιστημονική πρόοδος δεν είναι αρκετή για την αναχαίτιση της επιδημίας. Η μορφή και η κλίμακα της επιδημίας εξαρτώνται από την κοινωνική ανισότητα και καθοδηγούνται από τις πολιτικές υποθέσεις και πρακτικές. Η ένδεια, η μεγάλης κλίμακας μετανάστευση, ο πόλεμος, το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και οι σεξουαλικώς μεταδιδόμενες ασθένειες που δεν λαμβάνουν θεραπεία ευνοούν την επιδημία. (Balasegaram, 2001). Παρά τις τεράστιες προσπάθειες που γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο, η επιδημία του AIDS συνεχίζεται να εξαπλώνεται. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του UNAIDS, ο αριθμός των ατόμων που ζουν με AIDS παγκοσμίως υπολογίζεται ότι έχει φθάσει τα 40 εκατομμύρια άτομα, ενώ περίπου 50.000 νέες HIV μολύνσεις έχουν καταγραφεί εντός του 2006, με τις μισές να αφορούν άτομα ηλικίας 15-24 ετών. Διαχρονικά η τάση της επιδημίας και στη χώρα μας παρουσιάζεται αυξητική (σχήμα 1.). Η ετήσια αυτή καταγραφή περιλαμβάνει στοιχεία που δηλώθηκαν στο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ) έως την 31η Οκτωβρίου 2007. Σύμφωνα με το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ, τα δεδομένα που προέκυψαν από την έρευνα, θα πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή, καθώς δεν αντανακλούν πλήρως την επίπτωση της HIV λοίμωξης και επηρεάζονται από το χρόνο της εξέτασης και από τις καθυστερήσεις στη δήλωση. 22

Έτος δήλωσης Σχήμα 1: Αριθμός δηλωθέντων HIV οροθετικών ατόμων ανά εκατομμύριο πληθυσμού από το 1984 έως το 2007 Το AIDS αναγνωρίστηκε ως νέα ανοσολογική οντότητα το 1981. αναδρομικά διαπιστώθηκε ότι παρόμοια κρούσματα συνέβησαν κατά την δεκαετία του 1970. από το 1982 άρχισε να συνειδητοποιείται ο κίνδυνος ευρύτερης διασποράς. Το center of Disease Control (CDC) κινητοποιήθηκε όταν δημιουργήθηκαν υπόνοιες ότι βρισκόμαστε προ νέου λοιμώδους νοσήματος που άρχισε να εξαπλώνεται και σε άλλους πληθυσμούς, σε διάφορες περιοχές των ΗΠΑ. Τότε δημιουργήθηκε ομάδα κρούσης που καθόρισε τα διαγνωστικά κριτήρια του AIDS, την μεθοδολογία αναφοράς, συγκεντρώσεως στοιχείων, επαγρυπνήσεως και ερεύνης. Σε ελάχιστο χρόνο διαπιστώθηκε ότι η επιδημία ότι η επιδημία επεκτεινόταν σε όλη τη χώρα. Σύντομα κρούσματα δηλώνονταν σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και διαπιστώνονταν η έκταση της επιδημίας ιδιαίτερα στην κεντρική Αφρική. Συνήθως τα στοιχεία παρουσιάζουν αποκλίσεις. Παίζει ρόλο σε αυτό η ταχύτητα εξάπλωσης της νόσου. Στην ανατολική Ευρώπη μέχρι το 1994 είχαν επίσημα καταγραφεί 30.000 περιπτώσεις σε 450 εκατομμύρια ανθρώπων. Από τότε η αύξηση ήταν ραγδαία. Στην δυτική Ευρώπη υπολογίζεται ότι ο αριθμός είναι 15 φορές μεγαλύτερος της επίσημης καταγραφής. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι περίπου 23

400.000 ενήλικες και παιδιά είναι φορείς. Στην αύξηση των κρουσμάτων παίζει πολλές φορές ρόλο και η χρήση της ίδιας σύριγγας σε χρήστες ηρωίνης. Η αστρονομική, για παράδειγμα, αύξηση των μολύνσεων στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης οφείλεται, κυρίως στη μετάδοση του ιού κατά την χρήση ναρκωτικών ουσιών. Το 1994 στην Ουκρανία τα επίσημα στοιχεία μιλούσαν για 44 κρούσματα. Το 1996 τα κρούσματα έφτασαν τις 12.000. Για το έτος 1997 καταγράφηκαν 15.000 νέες περιπτώσεις ενώ, όπως υπολογίζεται ο αριθμός των κρουσμάτων είναι πολύ μεγαλύτερος σήμερα και φτάνει τις 110.000! Στην Ελλάδα από το 1982 έως τον Ιούνιο του 1999 δηλώθηκαν 1.964 κρούσματα ωστόσο: Ο συνολικός αριθμός των θανάτων από τη νόσο έχει φτάσει τους 1.134 Το 1991 η Ελλάδα κατείχε την 14η θέση αργότερα πέρασε στην 9ημεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με τον αριθμό των κρουσμάτων. Σήμερα βρίσκεται στην 5η θέση! Η παγκόσμια οργάνωση Υγείας περιλαμβάνει την Ελλάδα μεταξύ των χωρών που παρουσιάζουν ανησυχητική αύξηση των κρουσμάτων. Σήμερα υπολογίζεται ότι ο αριθμός των φορέων στην Ελλάδα είναι 10 με 15 χιλιάδες. Μόνο στο πρώτο τρίμηνο του 1999, όμως βρέθηκαν 4.500 Έλληνες να είναι φορείς του ιού. 6,000 νέοι ηλικίας από 15 έως 24 ετών, μολύνονται καθημερινά από τον ιό HIV που προκαλεί το AIDS Κάθε 14 δευτερόλεπτα προσβάλλεται ένας νέος από το AIDS Το 50% των νέων περιστατικών AIDS, συμβαίνουν σε νέους κάτω των 25 ετών Το 66% των νέων περιστατικών στους νέους αφορούν γυναίκες. Σε πολλές χώρες του κόσμου μόνο ένα μικρό ποσοστό των γυναικών γνωρίζουν ή μπορούν να εφαρμόσουν μέτρα πρόληψης μετάδοσης του AIDS. Όταν εμφανίστηκε το AIDS το χαρακτήρισαν μάστιγα του 20 ου αιώνα. Σήμερα το AIDS όχι μόνο δεν έχει τεθεί υπό έλεγχο, αλλά αντιθέτως κάθε χρόνο κοστίζει τη ζωή σε πάνω από 2,9 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως, με τους επιστήμονες αλλά 24

κυρίως τους πολιτικούς να αδυνατούν να το αντιμετωπίσουν. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στη Νότια Αφρική μπορεί να ζουν πάνω από 5,5 εκατομμύρια φορείς του AIDS (ποσοστό 18,8 % επί του συνολικού πληθυσμού, ενώ η Ινδία είναι η χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό φορέων στον κόσμο, το 25% του πληθυσμού της. Στο Μαλλάουι ο πληθυσμός των παιδιών που έχουν χάσει τους γονείς τους από τη θανατηφόρο νόσο αγγίζει τις 700.000 (20%). Εξαιτίας αυτού του φαινόμενου στην χώρα, ανθούν παράνομα κυκλώματα εμπορίας βρεφών και παιδικής εκμετάλλευσης. Επίσης το Βιετνάμ αποτελεί την καλύτερη απόδειξη της τεράστιας ταχύτητας με την οποία μπορεί να εξαπλωθεί η ασθένεια. Στις αρχές τις δεκαετίας του 1990, το AIDS δεν είχε πλησιάσει καν στη χώρα, μέσα όμως σε δέκα χρόνια υπήρχαν 150.000, αριθμός που διπλασιάστηκε το 2006. Άλλα επίσης στοιχεία αναφέρουν ότι σήμερα η Ουκρανία είναι η ευρωπαϊκή χώρα με το μεγαλύτερο αριθμό φορέων, οι οποίοι τείνουν να ξεπεράσουν τις 100.000, δηλαδή το 13,8%. Τέλος στη κυβέρνηση έχει ξεκινήσει μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή εκστρατεία μοιράζοντας περίπου 150.000 προφυλακτικά κατά την περίοδο του καρναβαλιού. Αιτία η αύξηση των ποσοστών AIDS, καθώς το 23% των Βραζιλιάνων πάσχουν από την ασθένεια. 2.2 Εξέλιξης της Επιδημίας Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, ακολούθως παρουσιάζονται ορισμένα χρονολογικά στοιχεία που αφορούν στην εξέλιξη και παρούσα κατάσταση σε σχέση με την λοίμωξη και νόσο HIV παγκοσμίως. 1926-1946 Μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι ο HIV μεταδόθηκε στους ανθρώπους από τους πιθήκους στο διάστημα 1926-1946. Οι πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν ότι ο HIV είχε πιθανότατα μεταπηδήσει από τους χιμπατζήδες στους ανθρώπους ήδη το 1675. Όμως, μέχρι το 1930 δεν είχε αποκτήσει πανδημικό χαρακτήρα στην Αφρική (Garrett, 2000). 25

1959 Σημειώθηκε ο πρώτος αποδεδειγμένος από τους ερευνητές θάνατος από AIDS. Πρόκειται για το θάνατο ενός άνδρα στη χώρα που σήμερα ονομάζεται Κονγκό (Zhu, Tuofu, et al., 1998). Το 1983, μια ομάδα Βρετανών ερευνητών ανακοίνωσε ότι ένας ναύτης από το Manchester πέθανε το 1959 με συμπτώματα AIDS (Williams et al., 1983). Η καλλιέργεια ιστών του έδειξε την ύπαρξη HIV (Balter, 1998). 1969 Ένας Αφρο-αμερικανός έφηβος από το St. Louis πεθαίνει από έναν ιό που μοιάζει με τον HIV (Garry et al.,1988). 1976 Η οικογένεια ενός Νορβηγού ναύτη πεθαίνει εξαιτίας του HIV1 (Froland et al., 1988). 1978 Ομοφυλόφιλοι άνδρες στις Η.Π.Α και στη Σουηδία και ετεροφυλόφιλοι στην Τανζανία και στην Αϊτή, εμφανίζουν συμπτώματα της ασθένειας που αργότερα θα ονομαστεί AIDS. 1981 Στις Η.Π.Α. οι ερευνητές του C.D.C. ( Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών/Center for Disease Control ) διαπίστωσαν μια ανησυχητικά μεγάλη συχνότητα μιας σπάνιας μορφής καρκίνου που ονομάζεται αγγειοσαρκωμάτωση ( Kaposi's sarcoma ) σε ομοφυλόφιλους άνδρες που ήταν κατά τα άλλα υγιείς. Αρχικά ονόμασαν την ασθένεια Καρκίνο των Ομοφυλοφίλων ( Gay Cancer ) αλλά γρήγορα τη μετονόμασαν σε GRID ( Gay Related Immune Deficiency ) (Taylor, 1995). O Michael Gottlieb, στο Λος Άντζελες, περιέγραψε τα πρώτα περιστατικά AIDS σε ομοφυλόφιλους (Ινστιτούτο Παστέρ, 1998). 1982 Στις Η.Π.Α., οι ερευνητές του Κέντρου Ελέγχου Ασθενειών (C.D.C/Center for Disease Control/Κέντρο Ελέγχου Νόσων) συνέδεσαν την ασθένεια με το αίμα. Χρησιμοποιείται για πρώτη φορά ο όρος AIDS. 1983 To Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών των Η.Π.Α. προειδοποίησε τις τράπεζες αίματος για ένα πιθανό πρόβλημα με τις προμήθειες αίματος. Στο Ινστιτούτο Παστέρ (Institut Pasteur), στη Γαλλία, οι ερευνητές απομονώνουν τον HIV (Ινστιτούτο Παστέρ, 1998). 1984 O Gaetan Dugas, χαρακτηρίζεται ως ο ασθενής μηδέν (patient zero) στις Η.Π.Α (Taylor, 1995). 1985 Εγκρίθηκε στις Η.Π.Α από την FDA (Food and Drug Administration/Διεύθυνση Διατροφής και Φαρμάκων) το πρώτο τεστ ανίχνευσης των αντισωμάτων του HIV. Ξεκίνησε στις Η.Π.Α και στην Ιαπωνία ο έλεγχος των προϊόντων αίματος. 26

Πραγματοποιήθηκε η πρώτη Διεθνής Συνδιάσκεψη για το AIDS στη Ατλάντα των Η.Π.Α. 1986 Ξεκίνησε και στη Σουηδία ο έλεγχος των προϊόντων αίματος. Ανακαλύφθηκε στο Ινστιτούτο Παστέρ, ο HIV2 (Ινστιτούτο Παστέρ, 1998). 1987 Στις 28 Σεπτεμβρίου εγκρίθηκε στις Η.Π.Α το πρώτο αντί-hiv φάρμακο. Πρόκειται για το πασίγνωστο πλέον ΑΖΤ (αζιθοθυμιδίνη) της εταιρείας Glaxo Wellcome. Ο Καναδάς σταμάτησε τη διανομή μολυσμένου αίματος. Οι Η.Π.Α έκλεισαν τα σύνορά τους για τους προσβεβλημένους από τον ιό μετανάστες και τουρίστες. Ο WHO ( World Health Organization/Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ) ανακήρυξε την Πρώτη Δεκεμβρίου σε Παγκόσμια Ημέρα AIDS ( World Aids Day ). Εγκρίθηκε στις Η.Π.Α το πρώτο διαγνωστικό τεστ, το οποίο ανιχνεύει την παρουσία του HIV-1 εντοπίζοντας κατευθείαν τις πρωτεΐνες ή τα αντιγόνα του ιού. 1991 Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO) τα κρούσματα της επιδημίας ανέρχονταν σε περισσότερα από 10 εκατομμύρια. Ξεκινά στις Η.Π.Α η κλινική δοκιμή συνδυασμού φαρμάκων κατά του ιού. Εγκρίθηκε στις Η.Π.Α το γυναικείο προφυλακτικό. 1993-1996 Πραγματοποιούνται οι πρώτες κλινικές δοκιμές εμβολίων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον άνθρωπο. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι συχγορηγήσεις αντιϊκών σκευασμάτων είναι αποτελεσματικότερες από τις μονοθεραπείες (Ινστιτούτο Παστέρ, 1998). 2001 Πραγματοποιείται το Σεπτέμβριο στη Φιλαδέλφεια, διάσκεψη με θέμα τα εμβόλια κατά του AIDS (AIDS Vaccine 2001). Με 20 διαφορετικά πρότυπα εμβολίων να δοκιμάζονται αυτή τη στιγμή και πολύ περισσότερα να αναμένονται, οι επιστήμονες είναι για πρώτη φορά αισιόδοξοι και πιστεύουν ότι θα βρουν σύντομα το κατάλληλο εμβόλιο που θα σταματά την καταστροφική δράση του ιού ακόμα κι αν δεν καταφέρνει να προφυλάξει τον οργανισμό από τη μόλυνση (Sternberg, 2001). 2002 Οι επιπτώσεις φαίνεται να παρουσιάζουν μεγάλη μείωση τόσο της HIV λοίμωξης όσο και του AIDS εξαιτίας των αντιρετροϊκών αγωγών. 27

2.3 Η Επιδημία στην Ελλάδα Το AIDS ως πρόβλημα και ζήτημα αναδύθηκε στην κοινωνική σκηνή της Ελλάδας στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Οι πρώτες πληροφορίες μιλούσαν για μια νέα, σπάνια θανατηφόρο ασθένεια που έρχεται «από έξω», για αυτό κρατήθηκε και ο μη ελληνικός τίτλος AIDS. Τα πρώτα κρούσματα εμφανίστηκαν τον Οκτώβριο του 1983 σχεδόν με δύο χρόνια καθυστέρηση από τις άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Την περίοδο 1985-1987 το Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων ξεκίνησε το σχεδιασμό για την ανάπτυξη στρατηγικής και την πρόληψη της εξάπλωσης του AIDS. Σε αυτό το σημείο έγινε εμφανής η έλλειψη πληροφοριών στις οποίες θα μπορούσε να βασιστεί μια εκστρατεία ενημέρωσης της κοινής γνώμης. Το ερευνητικό προσωπικό του τομέα της κοινωνιολογίας και μια ομάδα σπουδαστών της Υγειονομικής Σχολής Αθηνών είχαν ξεκινήσει να μελετούν τις κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις του AIDS σε γειτονιά της Αθήνας όταν επισκέφτηκαν τη χώρα μας στελέχη του προγράμματος Global Programm on AIDS της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας για να βοηθήσουν στη διαμόρφωση ενός Εθνικού προγράμματος κατά του AIDS. Τον Σεπτέμβριο του 1989 υπήρχαν 226 κρούσματα επίσημα δηλωμένα. Ο αριθμός των φορέων υπολογιζόταν γύρω στις 8.000 και ο αριθμός τόσο των φορέων όσο και των ασθενών παρουσίαζαν τον υψηλότερο αριθμό αύξησης στην Ευρώπη. Η Ελλάδα βέβαια, σε εκείνο το σημείο βρισκόταν στα πρώτα στάδια της διάδοσης του ιού. ( Αγραφιώτης, 1997 ). Παρακάτω εκτυλίσσονται χαρακτηριστικά για την νόσο στην Ελλάδα, τα οποία μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα την πορεία και εξέλιξη της επιδημίας στη χώρα μας: Η δήλωση των κρουσμάτων AIDS (νόσου HIV) ξεκίνησε στην Ελλάδα το 1984. Είναι ανώνυμη, απόρρητη και υποχρεωτική σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση Α1/6122/19-9-1986. Η δήλωση των κρουσμάτων AIDS, ήταν ο κυριότερος τρόπος παρακολούθησης της λοίμωξης HIV στην Ελλάδα. Η εξέλιξη όμως που πραγματοποιήθηκε στον τομέα των θεραπειών, μεγάλωσε το διάστημα ανάμεσα στη λοίμωξη HIV και στη νόσο HIV. Το γεγονός κατέστησε αναγκαία την επέκταση του επιδημιολογικού συστήματος και τη δήλωση των οροθετικών ατόμων η οποία 28

θεωρείται ότι θα αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμη στην παρακολούθηση της επιδημίας και στο σχεδιασμό των Υπηρεσιών Υγείας και φροντίδας των οροθετικών ατόμων. Η δήλωση των οροθετικών ατόμων ξεκίνησε στην Ελλάδα το 1998. Είναι ανώνυμη, απόρρητη και υποχρεωτική σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση Β1/5295/7-8-1998 (ΚΕΕΛ, 2000). Σχετικά με άλλες χώρες, η κατάσταση στην Ελλάδα, φαίνεται να είναι λιγότερο ανησυχητική. Γεγονός όμως μη καθησυχαστικό, λόγω του ότι μετά το 2002 σημειώνεται συνεχής αύξηση των κρουσμάτων του AIDS, φτάνοντας το 2005 να παρατηρείται αύξηση κατά 25%. Εντός του διαστήματος 2005 έως 2007, παρουσιάστηκε μια κάποια μείωση των κρουσμάτων στην Ελλάδα της τάξης του 5% για να παρουσιάσει πάλι αύξηση μέχρι τα τέλη του 2008 της τάξεως του 2,5% (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., 2008). Αναλυτικότερα, εντός του 2006 δηλώθηκαν στο ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. 571 νέα κρούσματα του ιού HIV (Praksis, 2008). Το 2007, παρουσιάστηκαν 517 καινούρια κρούσματα οροθετικών από τους οποίους οι 60 αποτελούν φορείς της νόσου και άλλοι 30 πέθαναν. Εκ των 517 οροθετικών, το 80,6% αποτελούνταν από άνδρες (κυρίως 30-34 ετών) ενώ το 19,4% αποτελούνταν από γυναίκες (κυρίως 35-39 ετών). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το 47% των ανδρών διατηρούσαν σχέσεις με άτομα του ιδίου φύλου. Κατά το 2008, δηλώθηκαν 547 οροθετικά άτομα στην Ελλάδα εκ των οποίων τα 55 ήταν θετικά στην ασθένεια του AIDS και τα 492 στον ιό HIV. To 83,7% αυτού του πληθυσμού ήταν άνδρες ενώ το 16,3% αποτελούνταν από γυναίκες (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., 2008). "Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., ο συνολικός αριθμός HIV οροθετικών ατόμων που δηλώθηκαν στην Ελλάδα από το 1983 μέχρι την 31η Οκτωβρίου 2008 ανέρχεται σε 9.229". Από την ίδια έρευνα προκύπτει πως με το πέρας των χρόνων η επιδημία παρουσιάζει αυξητικές τάσεις και στα δύο φύλα. Εδώ ας σημειωθεί πως ο αριθμός των θυμάτων διεθνικής σωματεμπορίας δεν μπορεί να προσδιοριστεί, ενώ οι 29

επιδημιολογικές και στατιστικές μέθοδοι αδυνατούν να υποδείξουν τον ακριβή αριθμό των οροθετικών ατόμων. Επομένως δύναται μόνο να εικάσουμε οποιονδήποτε «κρυφό αριθμό», στον οποίο περιλαμβάνονται επιπλέον όσοι ζουν με τον ιό και δεν το γνωρίζουν επειδή δεν έχουν εξεταστεί είτε το γνωρίζουν και δεν το έχουν δηλώσει, τον οποίο όμως δε μπορούμε να αγνοήσουμε καθώς συνιστά μία ζοφερή πραγματικότητα (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., 2008). Ο πραγματικός αριθμός λοιπόν των οροθετικών ατόμων στην Ελλάδα υπολογίζεται πως φτάνει τα 25.000. Τέλος, ανησυχία προκαλεί το γεγονός πως 1 στους 3 φορείς θέτει σε άμεσο κίνδυνο, ερχόμενος σε σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλάξεις, τον εαυτό του και τον εκάστοτε σύντροφό του (Αντωνίου, 2007). 30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥ ΗIV 3.1 Ομάδες υψηλού κινδύνου Οι επιδημιολογικές μελέτες έχουν εντοπίσει τις ομάδες εκείνες του πληθυσμού, οι οποίες είναι περισσότερο εκτεθειμένες στον HIV. Οι περιπτώσεις προσβολής αφορούν πλέον σε πολύ ευρύτερες ομάδες πληθυσμού από αυτές που θεωρούμε ομάδες "υψηλού κινδύνου". Ωστόσο θεωρούμε σκόπιμο να αναφέρουμε τις ομάδες "υψηλού κινδύνου", όπως αυτές απαντούν στη βιβλιογραφία. Οι ομάδες υψηλού κινδύνου, περιλαμβάνουν: Ομοφυλόφιλους άνδρες. Αμφιφυλόφιλους άνδρες. Ετεροφυλόφιλα άτομα που έχουν συχνή εναλλαγή ερωτικών συντρόφων. Χρήστες ενδοφλεβίων ναρκωτικών που χρησιμοποιούν τις ίδιες σύριγγες με άλλους. Αποδέκτες αίματος και προϊόντων αίματος, όπως αιμοφιλικοί και πάσχοντες από μεσογειακή αναιμία, καθώς και άτομα που υπέστησαν μετάγγιση αίματος προτού εφαρμοσθεί ο εργαστηριακός έλεγχος του αίματος και των προϊόντων του. Άτομα που είχαν εναλλαγή σεξουαλικών συντρόφων τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα άτομα προερχόμενα από χώρες στις οποίες η λοίμωξη και νόσος HIV παρουσιάζει έξαρση. Άτομα που έχουν εκτεθεί στον ιό κατά τη διάρκεια ιατρικών ή χειρουργικών πρακτικών όπου παραβιάστηκαν οι κανόνες υγιεινής. Οι σεξουαλικοί σύντροφοι των ατόμων των παραπάνω κατηγοριών. Οι μητέρες που είναι οροθετικές. 31

Επαγγελματίες του χώρου της υγείας που η ειδικότητά τους απαιτεί μεγάλη έκθεση στον HIV. Όλοι όσοι θεωρούν ότι ίσως έχουν εκτεθεί στον ιό (θύματα βιασμού, σεξουαλικώς κακοποιημένα παιδιά). Άτομα που τα οποία οι επαγγελματίες υγείας θεωρούν ότι ίσως έχουν επικίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά (σεξουαλικά δραστήριοι έφηβοι). Άτομα που βρίσκονται σε οποιοδήποτε στάδιο ασθένειας που συνδέεται με τη λοίμωξη. 3.2 Η σεξουαλική μετάδοση Η πιθανότητα μετάδοσης είναι μικρότερη από 1%. Αρκεί όμως και μια σεξουαλική επαφή. Η πιθανότητα είναι σχετικά μεγαλύτερη σε ομοφυλοφιλική επαφή που είναι περισσότερο τραυματική και το επιθήλιο του εντέρου επιτρέπει ευχερέστερη διέλευση του HIV προς τα συσσωρεμένα στην περιοχή αυτή λεμφοκύτταρα. Γι αυτό οι ομοφυλόφιλοι,αλλά και οι ιερόδουλες και άτομα με μεγάλη εναλλαγή ερωτικών συντρόφων ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Σήμερα οι ομοφυλόφιλοι ορισμένων μεγαλουπόλεων των αναπτυγμένων χωρών έχουν προσβληθεί σε ποσοστό 15%-70%, ενώ οι ιερόδουλες της Κεντρικής Αφρικής σε ποσοστό μέχρι 80%. Στην Ελλάδα 15% περίπου των ομοφυλόφιλων και 3,2 % των ιεροδούλων βρέθηκαν φορείς του HIV. Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί τόσο κατά την ανδρική ομοφυλοφιλική σεξουαλική επαφή, όσο και κατά την ετεροφυλοφιλική. Πρέπει μάλιστα να επισημανθεί, ότι ενώ αρχικά η λοίμωξη ήταν ιδιαίτερα συχνή, κατά κύριο λόγο, ανάμεσα στους ομοφυλόφιλους, η ετεροφυλοφιλική οδός αποτελεί πλέον σημαντικό τρόπο μετάδοσης, αφού τα μεγαλύτερα ποσοστά αύξησης της επίπτωσης της λοίμωξης αφορούν σε γυναίκες. Η σεξουαλική πρακτική, που εγκυμονεί τον υψηλότερο κίνδυνο μετάδοσης του HIV, είναι η επαφή από το ορθό. Η αυξημένη διασπορά του ιού στους ομοφυλόφιλους 32

βρίσκεται σε συνάρτηση με τη συχνή εναλλαγή των ερωτικών συντρόφων, τις παθητικές σεξουαλικές επαφές και τις ευκαιρίες τραυματισμού, που υποβοηθούν τον ενοφθαλμισμό του ιού. Επιπλέον, οι συνεχείς επαναλοιμώξεις με νέους αντιγονικά τύπους του ιού, οι δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης και πιθανώς άλλοι άγνωστοι παράγοντες του περιβάλλοντός τους, συμβάλλουν στην εκδήλωση του ΣΕΑΑ. Αντίθετα, η μετάδοση του ιού ΗΙV με γυναικεία ομοφυλοφιλική επαφή φαίνεται ότι είναι σπάνια, όπως επίσης σπάνια είναι και η μετάδοση με το στοματικό έρωτα (Κορνάρου, Ε., Παπαθανασίου, Σ. και Ρουμελιώτου, Α., 1997). Η μετάδοση του ιού κατά την ετεροφυλοφιλική επαφή είναι ευκολότερη από τον άνδρα στη γυναίκα παρά αντιστρόφως. Ο κίνδυνος μάλιστα είναι μεγαλύτερος κατά το αρχικό στάδιο της λοίμωξης και κατά τα τελευταία στάδια της νόσου, όταν υπάρχουν φλεγμονές ή τραυματισμοί των βλεννογόνων των γεννητικών οργάνων της γυναίκας και ιδιαίτερα του κόλπου και επιπρόσθετα, όταν συνυπάρχουν άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα που προκαλούν εξελκώσεις, όπως είναι ο έρπης, το μαλακό έλκος και η σύφιλη, καθώς και όταν υπάρχει συχνή πρωκτική επαφή. Αντίστοιχα, η μετάδοση από τη γυναίκα στον άνδρα είναι πιθανότερη, όταν η γυναίκα βρίσκεται στο αρχικό ή στο τελικό στάδιο της νόσου και όταν υπάρχει σεξουαλική επαφή κατά την έμμηνο ρύση. Στη γυναίκα ο ιός δεν ανευρίσκεται στις ωοθήκες, αλλά σε όλη τη διαδρομή του υπόλοιπου γεννητικού συστήματος, σε αυξημένη μάλιστα συχνότητα στην εξωτερική επιφάνεια του τραχήλου της μήτρας και πολύ συχνότερα στο βλεννογόνο του κόλπου. Αντίστοιχα στον άνδρα, ο ιός δεν ανιχνεύεται στους όρχεις αλλά σε όλη τη λοιπή διαδρομή του σπέρματος. Σε περιοχές της Κεντρικής Αμερικής και της Αφρικής η ετεροφυλοφιλική σεξουαλική επαφή αποτελεί τον κυριότερο τρόπο μετάδοσης του ιού. Κρούσματα έχουν αναφερθεί επίσης σε ιερόδουλες και σε γυναίκες με συχνή εναλλαγή ερωτικών συντρόφων, ενώ οι χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών συμβάλλουν σημαντικά με τις σεξουαλικές τους επαφές στην ετεροφυλοφιλική μετάδοση του HIV (Ιωαννίδη- Καπόλου, Ε. Ν., 1997). 33

3.3 Η μετάδοση ύστερα από έκθεση σε μολυσμένο αίμα Με τη μετάγγιση αίματος ή με τη χρήση μολυσμένων με αίμα φορέων ιατρικών ή άλλων εργαλείων που χρησιμοποιούνται σε αιματηρές επεμβάσεις. Αυτό εξηγεί την υψηλή συχνότητα φορέων σε πολυμεταγγιζόμενα άτομα και αιμορροφιλικούς. Σήμερα ο τρόπος αυτός είναι πρακτικώς ανύπαρκτος, αφού κάθε αιμοδότης ελέγχεται, χρησιμοποιούνται εργαλεία μιας χρήσεως και όλα τα υπόλοιπα εργαλεία αποστειρώνονται. Είναι όμως πολύ συχνός στους τοξικομανείς που μοιράζονται τις σύριγγες και τις βελόνες για να ενέσουν ενδοφλέβια το ναρκωτικό τους (Κορνάρου, Ε., Παπαθανασίου, Σ. και Ρουμελιώτου, Α., 1997). Σε ορισμένες περιοχές των ΗΠΑ. Έχει προσβληθεί μέχρι το 90% των τοξικομανών (Νέα Υόρκη). Αλλά και στις γειτονικές μας μεσογειακές χώρες (Ισπανία- Ιταλία) οι τοξικομανείς έχουν προσβληθεί σε ποσοστό πάνω από 50%. Στην Ελλάδα λιγότεροι από 5% των τοξικομανών έχουν προς το παρόν μολυνθεί. Ο τρόπος αυτός αφορά στους χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών, που μοιράζονται μολυσμένες σύριγγες και βελόνες, στους μεταγγιζόμενους με μολυσμένο αίμα ή παράγωγά του και στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό σε περίπτωση εκτεταμένης επαφής με μολυσμένο αίμα ή τραυματισμό με μολυσμένες βελόνες και άλλα αιχμηρά αντικείμενα, που αφορούν κυρίως σε νυστέρια και βελόνες συρραφής τραυμάτων. Στους τοξικομανείς η μετάδοση του ιού οφείλεται στη μεταφορά μικρών ποσοτήτων αίματος κατά την κοινή χρήση βελονών και συριγγών, ενώ η πιθανότητα μετάδοσης του ΗΙV με μεταγγίσεις αίματος έχει πλέον σχεδόν εκμηδενιστεί, γιατί το μεταγγιζόμενο αίμα ελέγχεται σχολαστικά και για ΗIV αντισώματα. Η πιθανότητα, τέλος, μετάδοσης του ΗIV στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό μετά από τρύπημα με μολυσμένη βελόνα είναι της τάξης του 0,001-0,01, ενώ η αντίστοιχη πιθανότητα για την ηπατίτιδα Β κυμαίνεται από 0,2-0,3. Γενικά, το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό εκτίθεται σχετικά συχνά κατά την άσκηση των καθηκόντων του στον HIV. Έχει διαπιστωθεί όμως, ότι η συχνότητα μετάδοσης είναι ιδιαίτερα χαμηλή και εξαρτάται από τον τύπο της έκθεσης και από τον κίνδυνο μετάδοσης με τη συγκεκριμένη έκθεση. Συχνότερα αναφέρεται η άμεση επαφή 34

αίματος ασθενών με ανοικτή πληγή ή βλεννογόνους των εκτεθέντων και η παρεντερική έκθεση (Ιωαννίδη-Καπόλου, Ε. Ν., 1997). 3.4 Περιγεννητική και κάθετη μετάδοση Το έμβρυο προσβάλλεται σε συχνότητα 50%, όταν η μητέρα είναι φορέας. Ο HIV μπορεί να μεταδοθεί και με το θηλασμό. Το νεογνό όμως δεν προσβάλλεται όταν η μητέρα μολυνθεί μετά τον τοκετό. Είναι δυνατό να συμβεί μέσω του πλακούντα ενδομητρίως, κατά τη διάρκεια του τοκετού από το αίμα και τα κολπικά υγρά ή μετά τον τοκετό κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Το 90-95% των νεογνών, που γεννιούνται από ΗIV θετικές μητέρες, μολύνονται από τον ιό, ενώ πρέπει να επισημανθεί, ότι οι μητέρες φορείς ΗΙV που μεταδίδουν στο κύημα ή στο νεογνό τους τον ιό, είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία χρήστες ενδοφλεβίων ναρκωτικών ή είχαν ερωτικό σύντροφο φορέα (Κορνάρου, Ε., Παπαθανασίου, Σ. και Ρουμελιώτου, Α., 1997). Η πιθανότητα κάθετης μετάδoσης του ΗIV εξαρτάται από το ύψος της ιαιμίας και αυξάνει όταν η μόλυνση της εγκύου γίνει κατά τους πρώτους μήνες της κύησης και όταν η έγκυος δεν είναι απλά ασυμπτωματικός φορέας, αλλά νοσεί. Η μετάδοση μπορεί να γίνει, όταν υπάρχει εμβρυοπλακουντική διαρροή αίματος, ιδίως σε περιπτώσεις ύπαρξης εμφραγμάτων και άλλων παθολογικών καταστάσεων του πλακούντα, ενώ εκτός της ενδομητρίου, συχνή θεωρείται η μετάδοση του ΗIV κατά τον τοκετό από κατάποση αίματος. Δυσμενείς προγνωστικοί παράγοντες θεωρούνται οι τραυματισμοί και οι επιπλοκές κατά τον τοκετό, καθώς και η δίδυμη κύηση. Η λοίμωξη είναι συχνότερη σε πρόωρα και ελλιποβαρή νεογνά και επίσης όταν αναφέρεται ιστορικό ενδομητρίου λοιμώξεως κατά την εγκυμοσύνη. Η καισαρική τομή φαίνεται, σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία, ότι μειώνει σημαντικά την περιγεννητική μετάδοση, ενώ έχει αποδειχθεί η προληπτική αποτελεσματικότητα της χορήγησης Zidovudine (ΑΖΤ κατά την εγκυμοσύνη (Ιωαννίδη-Καπόλου, Ε. Ν., 1997). 35

3.5 Άλλοι τρόποι μετάδοσης Έχει διαπιστωθεί, ότι υπάρχει πιθανότητα μόλυνσης από την είσοδο μέσω αμυχών του δέρματος μικρής ποσότητας αίματος, εκκριμάτων ή άλλων βιολογικών υγρών φορέων και ασθενών με ΣΕΑΑ. (Δαρδαβέσης Θ., 2003). Μπορεί να έχουν ακουστεί πολλά, σχετικά με τη μετάδοση του ιού. Κυκλοφορούν και μύθοι και αλήθειες. Ο μεγαλύτερος μύθος είναι ότι ο ιός μεταδίδεται με την κοινωνική επαφή. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει, δηλαδή δεν υπάρχει κίνδυνος μόλυνσης αν: Σφίξεις το χέρι κάποιου, τον αγκαλιάσεις ή τον φιλήσεις. Φτερνιστεί κάποιος κοντά σου. Κολυμπάς σε πισίνες. Έρθεις σε επαφή με τον ιδρώτα ή το σάλιο κάποιου. Χρησιμοποιείς κοινή τουαλέτα, ντους, πετσέτες, ξένα ποτήρια και πιάτα. Ακόμη και αν υπάρχει αίμα, σπερματικά ή κολπικά υγρά σε αντικείμενο που χρησιμοποίησες, δεν υπάρχει κίνδυνος να μολυνθείς γιατί ο ιός καταστρέφεται όταν έλθει σε επαφή με τον αέρα ή με κάποια επιφάνεια (ΚΕΕΛΠΝΟ, 2006). 36

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ AIDS 4.1 Πορεία της λοίμωξης Μόλις το άτομο μολυνθεί από τον HIV, εισέρχεται σε μία περίοδο χρόνιας λοίμωξης HIV. Ανάμεσα στους ασθενείς που έλαβαν μέρος σε μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες στις Δυτικές χώρες, ο μέσος όρος του χρόνου που μεσολάβησε από την προσβολή μέχρι την εμφάνιση των συμπτωμάτων που σχετίζονται με το AIDS ήταν περίπου δέκα χρόνια. Ωστόσο, οι ερευνητές έχουν παρατηρήσει μια μεγάλη διακύμανση ως προς την εξέλιξη της νόσου. Για το 10 % των ατόμων που έλαβαν μέρος σε αυτές τις έρευνες η εξέλιξη του AIDS συνετελέσθη στη διάρκεια των πρώτων δύο ή τριών χρόνων που ακολουθούν τη μόλυνση, ενώ το 5-10 % των ατόμων στις μελέτες έχει σταθερό αριθμό CD 4 κυττάρων και δεν εμφανίζουν συμπτώματα ακόμα και μετά από δώδεκα χρόνια ή και περισσότερα. Παράγοντες όπως οι γενετικές ατομικές διαφορές, ο βαθμός μολυσματικότητας ενός μεμονωμένου στελέχους του ιού και η συνύπαρξη λοιμώξεων από άλλα μικρόβια μπορεί να επηρεάσουν το ρυθμό και τη σοβαρότητα της εξέλιξης της νόσου (ΝΙΑΙD, 1999). 4.2 Διάγνωση Οι εκδηλώσεις των λοιμώξεων ΗIV ποικίλλουν. Η διάγνωση βασίζεται στο κλινικό ιστορικό, την αναγνώριση παραγόντων κινδύνου, τη φυσική εξέταση, την εργαστηριακή μαρτυρία ανοσιακής δυσλειτουργίας, την αναγνώριση αντισωμάτων HIV, τα σημεία και συμπτώματα και τις λοιμώξεις ή και κακοήθειες που περιλαμβάνονται στο σύστημα ταξινόμησης για λοίμωξη ΗIV του CDC (πίνακας 1). Το σύστημα αυτό αποσκοπεί στον καθορισμό του φάσματος της λοίμωξης ΗIV. 37

Iογενείς Τοξοπλάσμωση Μεγαλοκυτταροϊός (CMV) Απλός έρπης: χρόνια Μυκητιακές βλεννογονοδερματική ή διεσπαρμένη Παποβαϊός: προοδευτική πολυεστιακή Kαvτιντίαση (οισοφαγική ή πνευμονική) λευκοεγκεφαλοπάθεια Παρασιτικές Κρυπτοκόκκωση Κρυπτοσποριδίωση Ιστοπλάσμωση Ισοσπορίαση Βακτηριακές Πνευμονία από πνευμονοκύστη carinii Mycobacterium avium-intracellularae Στρογγυλοειδίαση Mycobacterium kansasii Νεοπλάσματα Σάρκωμα Kaposi Λέμφωμα του κεντρικού νευρικού Λέμφωμα μη-ηοdgkίn συστήματος Λεμφοειδής διαμεσοκυττάρια πνευμονία Άλλα (μόνο στα παιδιά) Πίνακας 1: Λοιμώξεις και κακοήθειες που σχετίζονται με AIDS Σύστημα Ταξινόμησης CDC για λοίμωξη ΗΙV: Ομάδα Ι. Οξεία λοίμωξη Ομάδα II. Ασυμπτωματική λοίμωξη Ομάδα III. Επίμονη γενικευμένη λεμφαδενοπάθεια Ομάδα IV. Άλλη νόσος Υποομάδα Α. Γενική νόσος Υποομάδα Β. Νευρολογική νόσος Υποομάδα Γ. Δευτεροπαθείς λοιμογόνοι νόσοι 38

Κατηγορία C-1. Ειδικές δευτεροπαθείς λοιμογόνοι νόσοι που εγγράφονται στην αξιολόγηση καθορισμού για AIDS του CDC Κατηγορία C-2. Άλλες Ειδικές δευτεροπαθείς λοιμογόνοι νόσοι Υποομάδα Δ. Δευτεροπαθής καρκίνος Υποομάδα Ε. Άλλες καταστάσεις Η ομάδα Ι περιλαμβάνει τα άτομα με οξεία λοίμωξη HIV. Αυτή χαρακτηρίζεται από ένα σύνδρομο τύπου μονοπυρήνωσης, που περιλαμβάνει πυρετό, ρίγη, μυαλγίες και αρθραλγίες, κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα, κοιλιακές κράμπες, διάρροια και διόγκωση λεμφαδένων. Η φάση αυτή συχνά συνδέεται με ορομετατροπή (θετικοποίηση των δοκιμασιών ελέγχου αντι-ηiv αντισωμάτων). Στην ομάδα II, τα άτομα είναι γενικά οροθετικά, αλλά συχνά δεν παρουσιάζουν εμφανή σημεία και συμπτώματα της νόσου. Αν εξεταστούν ή ελεγχθούν εργαστηριακά αυτά τα άτομα, μπορεί να έχουν διογκωμένους λεμφαδένες, καθώς επίσης και εργαστηριακή ένδειξη ανοσιακής δυσλειτουργίας (πίνακας 2). Η ομάδα III περιλαμβάνει άτομα με σημεία και συμπτώματα όπως κόπωση, πυρετό, νυχτερινούς ιδρώτες, επίμονη γενικευμένη λεμφαδενοπάθεια (ΕΓΛ), καθώς και εργαστηριακά ευρήματα ανοσιακής δυσλειτουργίας. Η ΕΓΛ αναφέρεται στην παρουσία δύο ή περισσότερων διογκωμένων μη βουβωνικών λεμφαδένων, μεγαλύτερων από 1 cm σε μέγεθος, που διαρκούν 3 μήνες και πλέον. Η ομάδα IV περιλαμβάνει άτομα με περισσότερο βαριές εκδηλώσεις λοίμωξης HIV, συμπεριλαμβανομένου του AIDS. Αυτή η ομάδα υποδιαιρείται σε πέντε υποκατηγορίες, που περιλαμβάνουν τα εξής: γενικά συμπτώματα (πυρετός, απώλεια βάρους πάνω από 10% του βάρους του σώματος, κόπωση, διάρροια και ΕΓΛ, που παλαιότερα αναφερόταν ως σύμπλεγμα σχετιζόμενο με AIDS), νευρολογικές διαταραχές, ευκαιριακές λοιμώξεις, κακοήθειες και 39

άλλες καταστάσεις όπως επινεφριδική ανεπάρκεια, νεφροπάθεια ΗΙV και διαμεσοκυττάρια πνευμονίτιδα. Συχνά, άτομα με βαριά λοίμωξη ΗΙV θα έχουν εκδηλώσεις από περισσότερες από μία κατηγορίες. Η διάγνωση του AIDS επιφυλάσσεται για εκείνα τα άτομα που αναπτύσσουν απειλούσες τη ζωή ευκαιριακές λοιμώξεις και κακοήθειες. Κλινικά σημεία /συμπτώματα Ελαττωμένος αριθμός βοηθητικών Τ- κυττάρων Χρόνια κατάσταση παρούσα για 3 μήνες Μειωμένος λόγος Τ-βοηθητικά: Τ- ή περισσότερο, κατασταλτικά λεμφοκύτταρα ανεξήγητη Λεμφαδενοπάθεια > 2 μη βουβωνικές εστίες Αναιμία ή λευκοπενία ή θρομβοπενία ή λεμφοπενία Πυρετός > 38 C, διαλείπων ή συνεχής Ψηλά επίπεδα σφαιρινών ορού Ανεξήγητη επίμονη διάρροια Μειωμένη βλαστογενετική απάντηση λεμφοκυττάρων σε μιτογόνα Ανεξήγητη κόπωση/ κακουχία Δερματική ανεργία σε πολλαπλά αντιγόνα δοκιμασιών δέρματος Ανεξήγητοι νυχτερινοί ιδρώτες Αυξημένα επίπεδα κυκλοφορούντων ανοσοσυμπλεγμάτων Πίνακας 2: Σημεία, συμπτώματα και εργαστηριακά ευρήματα ανοσιακής δυσλειτουργίας 4.3 Κλινικά στάδια τέσσερα: Τα στάδια που διακρίνονται κατά την κλινική εξέλιξη της προσβολής είναι 40

Το στάδιο 1 χαρακτηρίζει την πρωτογενή προσβολή. Τα περισσότερα άτομα δεν αναπτύσσουν κανένα σύμπτωμα κατά τη διάρκεια της αρχικής προσβολής από τον HIV, ενώ κάποια άλλα αναπτύσσουν συμπτώματα που προσιδιάζουν σε αυτά της γρίπης ένα ή δύο μήνες μετά την προσβολή. Μπορεί να παρουσιάσουν πυρετό, πονοκέφαλο, αδιαθεσία και διογκωμένα λεμφογάγγλια στo λαιμό και στη βουβωνική χώρα. Αυτά τα συμπτώματα συνήθως εξαφανίζονται μετά από μία εβδομάδα ή ένα μήνα και συχνά συγχέονται με αυτά κάποιας άλλης ίωσης. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα άτομα είναι πολύ "μολυσματικά" και ο ΗIV παρουσιάζει μεγάλη συγκέντρωση στα γενετήσια εκκρίματα. Και στις δύο περιπτώσεις, κατά την περίοδο αυτή, η οποία διαρκεί το μέγιστο μερικές εβδομάδες, η απόκριση σε μια βιολογική δοκιμασία αποκαλύπτεται "θετική". Κατά τη διάρκεια του σταδίου 2, το προσβεβλημένο άτομο δεν παρουσιάζει απολύτως κανένα κλινικό σύμπτωμα. Αν το άτομο δεν υποβληθεί σε βιολογική δοκιμασία ανίχνευσης της νόσου, είναι αδύνατον να γνωρίζει αν είναι ή όχι φορέας του. Η περίοδος της «Ασυμπτωματικής» λοίμωξης παρουσιάζει μεγάλη χρονική διακύμανση, όπως προαναφέραμε. Μπορεί να μην παρουσιαστεί κανένα σύμπτωμα στη διάρκεια μιας δεκαετίας για τους ενήλικες και μιας διετίας για τα παιδιά που γεννιούνται με τον ιό, ενώ άλλοτε μπορεί να παρουσιαστούν συμπτώματα μέσα σε μερικούς μήνες. Κατά τη διάρκεια του σταδίου αυτού, ο ιός ΗIV πολλαπλασιάζεται δραστικά και μολύνει και σκοτώνει κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Ο ιός αρχικά αχρηστεύει ή καταστρέφει τα CD4 μόρια (υποδοχείς των Τ4) χωρίς να προκαλέσει συμπτώματα. Το στάδιο 3, αντιστοιχεί στην κλινική εικόνα που εμφανίζουν τα γάγγλια. Πολλαπλά, επιφανειακά, ογκώδη, μερικές φορές ευαίσθητα στην αφή τα οποία δεν σχετίζονται με κανένα άλλο σύμπτωμα. Η προσβολή λαμβάνει ριζικά διαφορετική μορφή κατά το στάδιο αυτό, το οποίο χαρακτηρίζει την συμπτωματική φάση της νόσου. Η φάση αυτή, υποδιαιρείται σε πολλές υποομάδες, οι οποίες αντιστοιχούν σε διάφορους τύπους κλινικών εκδηλώσεων. Τον πρώτο καιρό ο ασθενής εμφανίζει μολύνσεις, οι οποίες καλούνται "ευκαιριακές": μπορεί να είναι οξείες (πνευμονική φυματίωση) ή χρόνιες, οι οποίες λίγο μόνο 41

εξασθενίζουν τον οργανισμό (στοματική κανδιδίαση). Στο στάδιο αυτό, μπορούν επίσης να εμφανιστούν μη ειδικά συμπτώματα, όπως πυρετός ή ανεξήγητη διάρροια, η οποία διαρκεί περισσότερο από ένα μήνα, καθώς και σημαντική απίσχνανση. Τέλος, κατά τη διάρκεια του τετάρτου σταδίου εμφανίζονται ένα ή περισσότερα σημαντικά κλινικά συμπτώματα τα οποία χαρακτηρίζουν τη νόσο: ευκαιριακές λοιμώξεις (πνευμονοκύστωση, εγκεφαλική τοξοπλάσμωση κλπ), εγκεφαλοπάθειες από τον ΗIV και κακοήθεις όγκοι, αγγειοσαρκωμάτωση (Kaposi's sarcoma), λεμφώματα κλπ. Εν τούτοις, αυτή η προοδευτική χρονική ακολουθία μερικές φορές διαταράσσεται: ενώ βρίσκονται στο στάδιο 2 ή 3, χωρίς κανένα προειδοποιητικό σύμπτωμα, ορισμένοι ασθενείς μπορεί να περάσουν ξαφνικά σ' αυτό το σοβαρό συμπτωματικό σrάδιo. Τα γενικά συμπτώματα του σταδίου 4 και ορισμένες δευτερεύουσες ευκαιριακές λοιμώξεις που παρατηρούνται μαρτυρούν μια αλλοίωση του ανοσοποιητικού συστήματος, η οποία επιδεινώνεται για να καταλήξει στο ΑΙDS. 4.4 Κλινικές εκδηλώσεις Οι κλινικές εκδηλώσεις του AIDS είναι πολλαπλές και αφορούν σχεδόν κάθε όργανο του σώματος. Οι παθολογικές εκδηλώσεις που συνδέονται με μόλυνση ΗΙV και AIDS προέρχονται από λοιμώξεις, κακοήθειες και ή από άμεση επίδραση του ΗΙV στους σωματικούς ιστούς. Πνευμονικές εκδηλώσεις Περιλαμβάνουν βράχυνση αναπνοής, δύσπνοια, βήχα, πόνο στο θώρακα, πυρετό που συνδέονται με μια ποικιλία ευκαιριακών λοιμώξεων, όπως εκείνες που προκαλούνται από Mycobacterium avium-intracellularae, μεγαλοκυτταροϊό και Legionella. Ωστόσο, η πιο κοινή λοίμωξη σε άτομα με AIDS είναι η πνευμονία από Pneumocystis carinii, που έχει θνητότητα περίπου 60%. Η Ρ. carinii, ένα πρωτόζωο, 42

προκαλεί νόσο μόνο σε ανοσοκατασταλμένους οργανισμούς. Εισβάλλει και πολλαπλασιάζεται μέσα στις πνευμονικές κυψελίδες, με αποτέλεσμα την πύκνωση του πνευμονικού παρεγχύματος και την ανάπτυξη διάμεσης πνευμονίτιδας. Η κλινική εμφάνιση της πνευμονίας από Ρ. carinii (PCP) στους αρρώστους με AIDS είναι, γενικά, λιγότερο οξεία από ό,τι σε άτομα που είναι ανοσοκατασταλμένα από άλλες καταστάσεις. Οι άρρωστοι με AIDS αρχικά αναπτύσσουν μη ειδικά σημεία και συμπτώματα, όπως πυρετό, ρίγη, μη παραγωγικό βήχα, βράχυνση αναπνοής, δύσπνοια, σπάνια θωρακικό πόνο και ελαφρά υποξαιμία. Αν η νόσος δεν θεραπευθεί, τελικά προκαλεί σημαντική πνευμονική διαταραχή και αναπνευστική ανεπάρκεια. Ένας μικρός αριθμός αρρώστων μπορεί να παρουσιάσει δραματική εισβολή και κεραυνοβόλο πορεία, συμπεριλαμβανομένης βαριάς υποξαιμίας, κυάνωσης, ταχύπνοιας και αλλαγής στη διανοητική κατάσταση. Η αναπνευστική ανεπάρκεια αναπτύσσεται μέσα σε 2-3 ημέρες από την έναρξη των συμπτωμάτων. Η οριστική διάγνωση της PCP μπορεί να τεθεί με αναγνώριση του πρωτοζώου στον πνευμονικό ιστό ή στις βρογχικές εκκρίσεις. Η νόσος που οφείλεται στην ομάδα του μυκοβακτηριδίου των πτηνών (ΟΜΠ) εμφανίζεται ως η κύρια αιτία βακτηριακών λοιμώξεων σε άτομα με AIDS. Οργανισμοί που ανήκουν στην ΟΜΠ περιλαμβάνουν το Μ. πτηνών (avium), το Μ. ενδοκυττάριο (intracellularae) και το Μ. χοίρων (scrofulaceum). Η ΟΜΠ, μια ομάδα οξωάντοχων βακίλων, προκαλεί συνήθως αναπνευστική λοίμωξη, κυρίως όμως βρίσκονται στη γαστρεντερική οδό, στους λεμφαδένες και στο μυελό των οστών. Οι περισσότεροι άρρωστοι με AIDS έχουν εκτεταμένη νόσο την ώρα της διάγνωσης και συχνά είναι πολύ αδύνατοι. Οι λοιμώξεις από ΟΜΠ έχουν γενικά υψηλή θνητότητα. Θεραπεία δεν έχει σαφώς καθοριστεί και περιλαμβάνει πολυφαρμακευτικά σχήματα που χορηγούνται για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Γαστρεντερικές εκδηλώσεις Οι γαστρεντερικές εκδηλώσεις του AIDS περιλαμβάνουν ανορεξία, ναυτία, εμέτους, στοματική και οισοφαγική καντιντίαση και χρόνια διάρροια. Η διάρροια αποτελεί πρόβλημα για το 50-90% όλων των αρρώστων με AIDS. Τα γαστρεντερικά συμπτώματα μπορεί να οφείλονται στην άμεση δράση στο καλυπτικό εντερικό επιθήλιο 43

του ίδιου του ΗIV ή ακόμα του τοιχωματικού κρυπτοσπορίδιου, της σαλμονέλλας, του μεγαλοκυτταροϊού, του κλωστηριδίου difficile ή του Mycobacterium aviumintracellularae. Αν και πολλοί τύποι λοιμογόνου διάρροιας απαντούν στη θεραπεία, δεν είναι ασύνηθες για τις λοιμώξεις αυτές να υποτροπιάζουν και να γίνονται χρόνιο πρόβλημα. Η στοματική καντιντίαση, μια μυκητιακή λοίμωξη, είναι σχεδόν καθολική στους αρρώστους με AIDS και καταστάσεις που σχετίζονται με AIDS. Συχνά η ανάπτυξή της προηγείται άλλων απειλητικών της ζωής λοιμώξεων. Χαρακτηρίζεται από την παρουσία αφρογαλακτωδών λευκών πλακών στη στοματική κοιλότητα. Αν μείνει χωρίς θεραπεία, επεκτείνεται και καταλαμβάνει τον οισοφάγο. Τα σημεία και συμπτώματα περιλαμβάνουν δύσκολη και επώδυνη κατάποση και οπισθοστερνικό πόνο. Μερικοί άρρωστοι αναπτύσσουν ελκωτικές αλλοιώσεις και είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε διασπορά της καντιντίασης σε άλλα συστήματα του σώματος. Νευρολογικές εκδηλώσεις Ένα 50-60% αρρώστων με AIDS βιώνει κάποιο είδος νευρολογικής συμμετοχής κατά τη διαρκεία της πορείας της λοίμωξης με HIV. Άλλα 20-30% έχουν νευρολογική εμπλοκή χωρίς εμφανή σημεία και συμπτώματα. Οι νευρολογικές, εκδηλώσεις περιλαμβάνουν τόσο την κεντρική και περιφερική όσο και την αυτόνομη λειτουργία. Η νευροπαθολογία είναι αποτέλεσμα άμεσης επίδρασης του HIV στο νευρικό σύστημα ή απάντησης του ανοσοποιητικού συστήματος στη λοίμωξη HIV και περιλαμβάνει φλεγμoνή, ατροφία, απομυελίνωση, εκφύλιση και νέκρωση. Άλλες εκδηλώσεις σχετίζονται με λοιμώξεις η κακοήθειες που αναπτύσσονται στο νευρικό σύστημα. Η κρυπτοκοκκική μηνιγγίτιδα, η τέταρτη πιο συχνή ευκαιριακή λοίμωξη σε αρρώστους με AIDS, χαρακτηρίζεται από συμπτώματα όπως πυρετός, πονοκέφαλος, κακουχία, δυσκαμψία αυχένα, ναυτία, εμέτους, μεταβολές στη διανοητική κατάσταση και σπασμούς. Η διάγνωση επιβεβαιώνεται με εξέταση εγκεφαλονωτιαίου υγρού. Η εγκεφαλοπάθεια HIV συμβαίνει στο 40-65% αρρώστων με AIDS. Είναι ένα κλινικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από προοδευτική έκπτωση των γνωσιακών και κινητικών λειτουργιών. Τα πρώιμα συμπτώματα περιλαμβάνουν ελλείμματα μνήμης, 44

πονοκέφαλο, δυσκολία στη συγκέντρωση, προοδευτική σύγχυση, ψυχοκινητική επιβράδυνση, απάθεια και αταξία. Τα όψιμα στάδια της εγκεφαλοπάθειας ΗIV περιλαμβάνουν σφαιρικές γνωσιακές διαταραχές, καθυστέρηση στις με λόγια απαντήσεις, όψη κενού βλέμματος, σπαστική παραπάρεση, αύξηση των αντανακλαστικών, ψύχωση, ψευδαισθήσεις, τρόμο, απώλειες, σπασμούς, αλαλία και θάνατο. Η εκτεταμένη νευρολογική αξιολόγηση περιλαμβάνει έλεγχο με υπολογιστική τομογραφία, που μπορεί να δείξει διάχυτη εγκεφαλική ατροφία και κοιλιακή μεγέθυνση, μαγνητική τομογραφία, εξέταση εγκεφαλονωτιαίου υγρού και βιοψία εγκεφάλου. Η προοδευτική πολυεστιακή λευκοεγκεφαλοπάθεια είναι μια απομυελινωτική διαταραχή του κεντρικού νευρικού συστήματος που συνδέεται με AIDS. Η διαταραχή αυτή, που οφείλεται σε ιό, αρχίζει συνήθως με διανοητική σύγχυση και ταχέως εξελίσσεται σε τύφλωση, αφασία, πάρεση και τελικά θάνατο. Άλλες λοιμώξεις του νευρικού συστήματος στα πλαίσια ΗIV λοίμωξης είναι οι οφειλόμενες στο παράσιτο Toxoplasma gondii και στο μύκητα Cryptococcus neoformans. Άλλες νευρολογικές εκδηλώσεις περιλαμβάνουν τόσο κεντρικές όσο και περιφερικές νευροπάθειες. Η αγγειακή μυελοπάθεια είναι μια εκφυλιστική διαταραχή που προσβάλλει τις πλάγιες και οπίσθιες στήλες του νωτιαίου μυελού, με αποτέλεσμα προοδευτική σπαστική παραπάρεση αταξία και απώλειες. Η περιφερική νευροπάθεια που σχετίζεται με HIV, πιστεύεται ότι είναι, απομυελινωτική διαταραχή, που εκδηλώνεται με επώδυνη αιμωδία στα άκρα, αδυναμία, μειωμένα εν τω βάθει τενόντια αντανακλαστικά, ορθοστατική υπόταση και ανικανότητα. Κακοήθειες Τα άτομα με AIDS έχουν ψηλότερη από τη συνηθισμένη επίπτωση καρκίνου. Αυτό μπορεί να οφείλεται είτε σε πιθανή άμεση καρκινογόνο δράση του HIV, είτε στην υποκείμενη ανοσιακή ανεπάρκεια, που επιτρέπει καρκινογόνους παράγοντες, όπως ιούς, να μετατρέπουν ευπαθή κύτταρα σε κακοήθη. Το σάρκωμα Kaposi και ορισμένοι τύποι λεμφωμάτων Β-κυττάρου συμπεριλαμβάνονται στην ταξινόμηση του CDC για τις κακοήθειες που σχετίζονται με AIDS. Επίσης συμβαίνουν συχνότερα σε αρρώστους με AIDS τα εξής καρκινώματα: δέρματος, στομάχου παγκρέατος, ορθού και κύστης. Το 45

σάρκωμα Kaposi (KS), η πιο συχνή κακοήθεια που συμβαίνει στη λοίμωξη HIV, εμπλέκει την ενδοθηλιακή στιβάδα αιμοφόρων και λεμφικών αγγείων. Το KS ποικίλλει από εντοπισμένη αλλοίωση ως διεσπαρμένοι νόσο, που προσβάλλει πολλαπλά συστήματα οργάνων. Η εντόπιση και το μέγεθος ορισμένων αλλοιώσεων μπορεί να οδηγήσει σι φλεβική στάση, λεμφοίδημα και πόνο. Ελκωτικές αλλοιώσεις προκαλούν ρήξη του δέρματος κα αυξάνουν τη δυσχέρεια και την ευπάθεια σε λοιμώξεις. Οι πιο κοινές εντοπίσεις σπλαχνική εμπλοκής περιλαμβάνουν λεμφαδένες, γαστρεντερικό σωλήνα και πνεύμονες. Η προσβολή εσωτερικών οργάνων οδηγεί τελικά σε ανεπάρκεια οργάνου, αιμορραγία, λοίμωξη και θάνατο. Η διάγνωση του ΚS επιβεβαιώνεται με βιοψία των προσβλημένων οργάνων. Τα λεμφώματα Β-κυττάρων είναι οι δεύτερες πιο κοινές κακοήθειες που συμβαίνουν στον πληθυσμό των ασθενών με AIDS. Τα λεμφώματα αυτά συχνά διαφέρουν από εκείνα που εμφανίζονται στο γενικό πληθυσμό. Έχουν την τάση να αναπτύσσονται έξω από τους λεμφαδένες, κύρια στον εγκέφαλο, το μυελό των οστών και το γαστρεντερικό σωλήνα. Είναι ψηλότερου βαθμού κακοήθειας, που σημαίνει επιθετική ανάπτυξη και αντίσταση στη θεραπεία. Η πορεία τους περιλαμβάνει πολλαπλές εντοπίσεις και επιπλοκές που σχετίζονται με ανάπτυξη ευκαιριακών λοιμώξεων. Δερματικές εκδηλώσεις Με τη λοίμωξη ΗIV και τις συνοδές ευκαιριακές λοιμώξεις και κακοήθειες συνδέονται δερματικές εκδηλώσεις. Ευκαιριακές λοιμώξεις, όπως έρπητας ζωστήρας και απλός έρπητας, χαρακτηρίζονται από επώδυνες φυσαλίδες που προκαλούν ρήξη του δέρματος. Η μολυσματική τέρμινθος είναι ιογενής λοίμωξη που χαρακτηρίζεται από σχηματισμό παραμορφωτικών πλακών. Η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα συνδέεται με ένα σκληρό, διάχυτο, απολεπιζόμενο εξάνθημα, που περιλαμβάνει το τριχωτό της κεφαλής και το πρόσωπο. Οι άρρωστοι με AIDS μπορεί επίσης να παρουσιάσουν γενικευμένη θυλακίτιδα, που χαρακτηρίζεται από ξηρό, απολεπιδούμενο δέρμα, ή έκτοπη δερματίτιδα, όπως έκζεμα ή ψωρίαση. Τέλος, ένα 60% των αρρώστων που 46

θεραπεύονται με τριμεθοπρίμη-σουλφαμεθοξαζόλη (TMP/SMZ) για πνευμονία από Ρ. carinii, αναπτύσσουν φαρμακευτικό εξάνθημα. Λοιμώξεις γυναικείων γεννητικών οργάνων Επίμονη, υποτροπιάζουσα κολπική καντιντίαση μπορεί να είναι το πρώτο σημείο λοίμωξης στις γυναίκες. Οι αλλοιώσεις της κολπικής καντιντίασης και του έρπητα γεννητικών οργάνων μπορεί να είναι μεγάλες, βαθιές, επώδυνες αλλοιώσεις, που απαιτούν συνεχή θεραπεία. Στις γυναίκες αυτές είναι πιο βαριές οι ελκωτικές νόσοι που μεταδίδονται σεξουαλικά. Ο ανθρώπειος παπιλομαϊός και ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας έχουν μεγαλύτερη επίπτωση σ' αυτές τις γυναίκες. Χρόνιες νόσοι Όλοι σχεδόν οι άρρωστοι με AIDS αναπτύσσουν τουλάχιστον μία ευκαιριακή λοίμωξη και διάρκεια της πορείας της νόσου τους. Αν και πολλές λοιμώξεις αντιμετωπίζονται θεραπευτικά με επιτυχία, ορισμένες δεν θεραπεύονται πλήρως και αναπτύσσουν δεύτερη λοίμωξη ή κακοήθεια. Η θεραπεία συχνά περιπλέκεται από σημεία και συμπτώματα λοίμωξης HIV, που περιλαμβάνουν κόπωση, πονοκέφαλο, άφθονους νυχτερινούς ιδρώτες, ανεξήγητη απώλεια βάρους ξηρό βήχα, βράχυνση αναπνοής, μεγάλου βαθμού αδυναμία, διάρροια και επίμονη λεμφαδενοπάθεια. Όταν οι ευκαιριακές λοιμώξεις και τα συμπτώματα του αρρώστου δεν υποχωρούν αναπτύσσεται χρόνια νόσος. 47

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ AIDS ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ 5.1 Εισαγωγή Εφόσον δεν υπάρχει προς το παρόν προφυλακτικό εμβόλιο ή θεραπεία, ή πρόληψη ή τουλάχιστον η επιβράδυνση του ρυθμού εξάπλωσης της επιδημίας θα βασισθεί: στην ευαισθητοποίηση, κινητοποίηση και επαγρύπνηση των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας, στον έλεγχο των φορέων και στην ενημέρωση του πληθυσμού. 48

Επαγρύπνηση υπηρεσιών Δημοσίας Υγείας Η παρακολούθηση της επιδημίας επιτυγχάνεται με την υποχρεωτική δήλωση των κρουσμάτων. Στη χώρα μας η δήλωση γίνεται απ ευθείας στη Διεύθυνση Δημοσίας Υγιεινής του Υπουργείου Υγείας από τον θεράποντα ιατρό, σε ειδικό επιδημιολογικό δελτίο με κώδικα, χωρίς να αναφέρεται το όνομα του ασθενούς. Τα κρούσματα αξιολογούνται από την Εθνική Επιτροπή AIDS και στη συνέχεια δηλώνονται στην Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας. Δεν δηλώνονται οι ανευρισκόμενοι φορείς. Τα κέντρα AIDS αναφέρουν περιοδικά μόνο το συνολικό αριθμό των ανακαλυπτομένων φορέων. Έλεγχος φορέων Η επιβολή υποχρεωτικού ελέγχου των αιμοδοτών απέκλεισε τη μετάδοση με μετάγγιση αίματος ή παραγώγων του. Παρόμοιοι έλεγχοι επιβλήθηκαν για μεταμόσχευση οργάνων ή ιστών και για τις τράπεζες σπέρματος. Επίσης εφαρμόζεται στη χώρα μας έλεγχος των χαρακτηρισμένων ιεροδούλων, των αλλοδαπών «καλλιτεχνών» που εργάζονται στη χώρα μας και των υποτρόφων της Ελληνικής Κυβερνήσεως από ενδημικές περιοχές. Ο έλεγχος είναι εμπιστευτικός και τηρείται το απόρρητο. Συγχρόνως έχει δημιουργηθεί η κατάλληλη υποδομή για τον εθελοντικό έλεγχο του γενικότερου κοινού και ειδικότερα των ομάδων υψηλού κινδύνου. Ο έλεγχος προσφέρεται δωρεάν, εμπιστευτικά, τηρείται το απόρρητο και καταβάλλεται προσπάθεια προσφοράς συμβουλευτικών και κοινωνικών υπηρεσιών, καθώς και ψυχολογικής υποστηρίξεως. Ο εθελοντικός έλεγχος επιδιώκεται και ιδιαίτερη προσπάθεια καταβάλλεται για την προσέλκυση των χρηστών ενδοφλεβίων ναρκωτικών, ασθενών με σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, ατόμων που εκδίδονται ανεπίσημα ή έχουν πολλές ευκαιριακές σεξουαλικές σχέσεις και φυλακισμένων για ποινικά αδικήματα. 49

Ενημέρωση του πληθυσμού Η ενημέρωση του πληθυσμού για τη φύση της νόσου, τους τρόπους μεταδόσεως, τα μέσα προφυλάξεως και τις κοινωνικές διαστάσεις του προβλήματος αποτελεί το κυριότερο και αποτελεσματικότερο προς το παρόν μέτρο αντιμετώπισης της επιδημίας. Η ενημέρωση αποσκοπεί σε τροποποίηση των μορφών εκείνων ατομικής συμπεριφοράς που εκθέτουν σε λοίμωξη, αλλά και σε αποτροπή αδικαιολογήτου πανικού ή λανθασμένης συμπεριφοράς προς τους ασθενείς και τους φορείς. Θα πρέπει να αποφευχθεί ο κοινωνικός στιγματισμός των ασθενών και να γίνουν αποδεκτοί οι φορείς στους χώρους δουλειάς, στο σχολείο, στο κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον. Θα πρέπει επομένως να απευθύνεται σε ολόκληρο τον πληθυσμό η ενημερωτική εκστρατεία. Θα πρέπει όμως να αποφευχθεί η πρόκληση ψυχολογικών προβλημάτων που σχετίζονται με την έναρξη της σεξουαλικής ζωής των εφήβων. Η ενημερωτική εκστρατεία θα πρέπει να εξειδικευθεί για κάθε ειδική ομάδα «υψηλού κινδύνου». Σ αυτές περιλαμβάνονται οι ομοφυλόφιλοι, οι τοξικομανείς, όσα άτομα εξασκούν με οποιοδήποτε τρόπο πορνεία και οι ερωτικοί τους σύντροφοι. Ειδική ενημέρωση χρειάζονται οι ναυτικοί και οι ταξιδιώτες σε ενδημικές χώρες, καθώς και οι κάτοικοι των τουριστικών περιοχών. Η εκστρατεία πρέπει να οργανωθεί σε διάφορα επίπεδα με διάφορα μέσα και να επαναλαμβάνεται με εναλλασσόμενα μηνύματα για να διατηρεί και προωθεί την τροποποίηση επικίνδυνης ή λανθασμένης συμπεριφοράς. Για την ενημέρωση χρησιμοποιούνται τα ακόλουθα μέσα: Ενημερωτικά slides και φυλλάδια Εκτός από αυτά που απευθύνονται στο γενικό κοινό, εκδίδονται ειδικά φυλλάδια για τους στρατιώτες, τους ταξιδιώτες, τους ναυτικούς, τους καθηγητές μέσης εκπαιδεύσεως, τους τοξικομανείς τους ομοφυλόφιλους, τους υγειονομικούς και για όσους φροντίζουν ασθενείς ή φορείς με AIDS. 50

Μέσα μαζικής ενημερώσεως, posters Η συμβολή τους στην μετάδοση μηνυμάτων είναι καθοριστική. Spots, video και ζωντανά προγράμματα από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο συμβάλουν ουσιαστικά στη διαμόρφωση σωστής ατομικής συμπεριφοράς. Ειδικές καταχωρήσεις στον τύπο και επικολλήσεις posters στους κατάλληλους χώρους υποβοηθούν στην υγειονομική διαφώτιση. Οργάνωση σεμιναρίων - διαλέξεων Κάθε προσπάθεια τροποποιήσεως κοινωνικής και ατομικής συμπεριφοράς θα πρέπει να στηρίζεται στην εκπαίδευση στελεχών και οδηγών ομάδων που θα αναλάβουν την προώθηση των βασικών στόχων της εκστρατείας. Υπεύθυνα υγειονομικά στελέχη, κοινωνικοί λειτουργοί, ομάδες εθελοντών κλπ. Έρευνα Διερευνήθηκε με κάθε λεπτομέρεια η μοριακή βιολογία του HIV. Άρχισε η παραγωγή ειδικών αντιιών φαρμάκων. Ήδη δοκιμάστηκαν τα πρώτα προφυλακτικά εμβόλια. Η συνέχιση της έρευνας είναι βέβαιο ότι θα πετύχει τη θεραπευτική και προληπτική αντιμετώπιση του AIDS κατά τα προσεχή χρόνια. Ειδικές διατάξεις έχουν θεσπισθεί σύμφωνα με τις διακηρύξεις διεθνών οργανισμών. Η τήρησή τους με ακρίβεια έχει ιδιαίτερη σημασία για οποιαδήποτε ερευνητική δραστηριότητα στο AIDS, αφού κάθε παράλειψη από δόλο, αμέλεια, ή απροσεξία μπορεί να δημιουργήσει τρομερά προβλήματα και βλάβες στον ασθενή. 5.2 Αντιμετώπιση του AIDS Κάθε άτομο, κάθε οργανισμός, κρατικός ή ιδιωτικός, που έχει κάποια δυνατότητα να επιδράσει ανασταλτικώς στη μετάδοση, οφείλει να διακατέχεται από πνεύμα υπευθυνότητας για να συμβάλει στην πρόληψη της νόσου. Πολύ μάλλον οι 51

οποιοιδήποτε υγειονομικοί. Τη βάση της πρόληψης αποτελεί η εμπεριστατωμένη διαφώτιση για τη μετάδοση και η καθοδήγηση για την αποσόβησή της. Και αυτά πρέπει να γίνονται κατά τις υποδείξεις των διεθνών και εθνικών ειδικών για το AIDS. Η ενημέρωση είναι επιτακτικώς αναγκαίο να γίνεται σύμφωνα με τις κλασικές αρχές της ανθρώπινης επικοινωνίας, με πνεύμα καλόβουλης συνεργασίας και όχι εξαναγκαία ή διχοτομικής συμπεριφοράς ή κοινωνικής περιθωριοποίησης με αγάπη. Η στήριξη της πρόληψης στην πλήρη γνώση της επιδημιολογίας της νόσου είναι αυτονόητη προϋπόθεση. 5.2.1 Πρόληψη σεξουαλικής μετάδοσης Η σεξουαλική μετάδοση αποτελεί τον πρώτο στόχο για εξουδετέρωση, γιατί ο κίνδυνος από αυτήν αφορά στο σύνολο των ατόμων από την παιδική ηλικία και έπειτα. Η σεξουαλική πράξη είναι μια ανθρώπινη δραστηριότητα, πράξη ή λειτουργία, θελκτική, ψυχοδιεγερτική, που δύσκολα εποπτεύεται ως βηματοδοτούμενη από το ένστικτο και εμπεδούμενη από τη συνήθεια της απόλαυσης, της ηδονής. Δεν είναι δυνατόν να το περιορίσει κανείς ως ψυχοβιολογική λειτουργία, επιβάλλεται όμως να το κατευθύνει για να συνδυασθεί το τερπνόν μετά του ωφελίμου. Και αυτό, παρότι δυσχερέστατο, επιβάλλεται να επιδιώκεται με τη διαμόρφωση της ορθής σεξουαλικής συμπεριφοράς, για την οποία δικαιολογούνται μερικά θεωρητικά σχόλια. Ένα σύνθημα, το επικρατέστερο, ευρύτατα προπαγανδιζόμενο, είναι: «Ναι στον έρωτα, όχι στο AIDS». Το μεγάλο μυστικό του όπλο είναι τα προφυλακτικά. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη ρεαλιστική του εγκυρότητα, ενόψει της καθιερωμένης διεθνώς αχαλίνωτης σεξουαλικής ελευθεριότητας. Είναι θεμελιωμένο στο ανθρώπινο αίτημα της ηδονής και τη «σωματική ένωση». Και θεωρείται ρεαλιστικό. Μα ερωτά κανείς: «Ρεαλιστικό στοιχείο δεν είναι επίσης το ότι πιθανότατα σημαντικό ποσοστό ατόμων δεν θα συμμορφωθεί στην ορθή υπόδειξη της χρήσης προφυλακτικών, παρασυρόμενο από τον οίστρο της ηδονής;» Η φιληδονική φιλοσοφία υποτονώνει πολλές φορές την υπευθυνότητα. Η σύσταση για χρήση προφυλακτικών είναι επιτακτικώς αναγκαία για τα πολυγαμικά άτομα. Πρόκειται επομένως για ένα σύνθημα 52

ικανώς, αλλά όχι πλήρως ρεαλιστικό, το οποίο πρέπει να προπαγανδίζεται κατά τη σεξουαλική ενημέρωση, μέχρι μεταβολής του κοινωνικού στοχασμού σχετικά με τη σεξουαλική ηδονή, αν ποτέ συμβεί αυτή. Σε ένα δεύτερο σύνθημα διακηρύσσεται: «Περιορισθείτε στο μόνιμο σύντροφο της ζωής σας». Είναι το χριστιανικό, που υποστηρίζεται και από μερικούς σύγχρονους, κοινωνιολογούντες φιλοσόφους. Η σεξουαλική πράξη κατ' αυτούς ηδονίζει πληρέστερα ως βίωμα σύνθετο, όχι απλώς ως σωματικό, αλλά ως ψυχοσωματικό και ακόμη ως κοινωνικό. Αυτή η ολοκλήρωση του χαρίζει την ιδιότητα μακροπρόθεσμης διεργασίας, η οποία ταιριάζει στη σύγχρονη ολιστική αντίληψη θεώρησης των βιωματικών φαινομένων, υπό παρέμβαση του σωματικού, ψυχικού και κοινωνικού παράγοντος μαζί. Θεωρείται υπό των πολλών -σε σημαντικό βαθμό ορθώς- ως αντιρρεαλιστικό. Μα πολλές σωστές υποδείξεις -ας πάρουμε ως παράδειγμα τις υποδείξεις για το κάπνισμα ή την πολυφαγία- είναι επίσης σημαντικός αντιρρεαλιστικές. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να τις εγκαταλείψουμε. Συγκριτικώς, η πρώτη γραμμή πρόληψης των προφυλακτικών, είναι ρεαλιστικότερη για το παρόν. Έχει αμεσότερη κατασταλτική επίδραση. Τη χρειαζόμαστε χωρίς άλλο. Δεν αποτελεί όμως τον καλό τελικό στόχο. Όπλο της είναι τα προφυλακτικά που, χωρίς να είναι απαλλαγμένα μειονεκτημάτων, παρέχουν μεγάλη προληπτική θωράκιση, ιδίως συνδυαζόμενα με σπερμοκτόνα. Η δεύτερη είναι θεωρητικότερη, πιο μεστή, πιο ανθρώπινη, που προσφέρεται όμως περισσότερο για το απώτερο μέλλον. Έχει ως όπλο τη μονογαμία. Και προσφέρει υψηλότερο νόημα στη ζωή, πολύ σημαντικό ενόψει των αγωνιωδών υπαρξιακών προβλημάτων των σημερινών νέων. Λάθος είναι να μη ληφθούν υπόψη και οι δύο, που δικαιολογούν, θα ισχυριζόμουν, το παρακάτω σύνθημα προληπτικής πορείας «Χρησιμοποιήτε το προφυλακτικό. Προτιμήστε τη μόνιμη ερωτική σχέση, αποφεύγοντας την πολυγαμία». 53

Προφυλακτικά και Σπερματοκτόνα Η συστηματική χρήση προφυλακτικού, σε συνδυασμό με τη χρήση κάποιου σπερματοκτόνου, αποτελεί τον καλύτερο ίσως και πιο αποτελεσματικό τρόπο πρόληψης. Ακόμη όμως και τα ελαστικά προφυλακτικά δεν προσφέρουν πλήρη προστασία στην πρόληψη της μετάδοσης του HIV ( όπως δεν εξασφαλίζουν απόλυτα την αντισύλληψη ). Αυτό οφείλεται, κατά ένα μέρος τουλάχιστον, στον κίνδυνο να σπάσει το προφυλακτικό. Η ορθή χρήση των προφυλακτικών συμβάλλει στην αποτελεσματικότητά τους. Για να είναι αποτελεσματικά στην πρόληψη της μετάδοσης του HIV, τα προφυλακτικά πρέπει να τοποθετούνται πριν και να χρησιμοποιούνται σε όλη τη διάρκεια της διεισδυτικής σεξουαλικής επαφής. Τα προφυλακτικά δεν πρέπει να ξαναχρησιμοποιούνται. Η προώθηση και η προσφορά των προφυλακτικών θεωρείται ειδικό μέτρο ελέγχου της νόσου. Παράλληλα, τα σπερματοκτόνα χαρακτηρίζονται ως τα χημικά μέσα που χρησιμοποιούνται ως τρόποι αντισύλληψης και διαθέτουν την ικανότητα εξουδετέρωσης ή αδρανοποίησης σπερματοζωαρίων αλλά και παθογόνων υπεύθυνων για σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων συμπεριλαμβανομένου και του HIV. Κατόπιν πληθώρας εξειδικευμένων κλινικών δοκιμασιών, σπερματοκτόνα που περιέχουν το συστατικό nonoxynol-9 αποδείχθηκε ότι δε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως μέσο για την προστασία από την HIV λοίμωξη. Αντίθετα, έρευνες κατέδειξαν ότι το συστατικό menfegol- benzalkonium chloride είναι δραστικό κατά της HIV λοίμωξης. Ανδρικό Προφυλακτικό από latex Εργαστηριακές και κλινικές μελέτες έχουν δείξει ότι το ανδρικό προφυλακτικό από latex προστατεύει αποτελεσματικά έναντι μεγάλου εύρους παθογόνων υπεύθυνων για σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα μεταξύ αυτών και το aids. 54

Ανδρικό Προφυλακτικό από Φυσική Μεμβράνη Το προφυλακτικό από φυσική μεμβράνη κατασκευασμένο συνήθως από έντερο προβάτου χρησιμοποιείται πλέον σπανίως. Στις Η.Π.Α. εξακολουθεί να αποτελεί εναλλακτικό μέσο για άτομα με αλλεργία στο latex. Το υλικό του είναι εκ φύσεως πορώδες και οι πόροι του επιτρέπουν τη δίοδο παθογόνων μικροοργανισμών. Σε πληθώρα εργαστηριακών μελετών έχει αποδειχθεί ότι η φυσική μεμβράνη δεν αποτελεί επαρκή φραγμό για ιούς όχι μόνο μικρού μεγέθους αλλά και μεγαλύτερους όπως ο HIV. Προφυλακτικά από άλλα Συνθετικά Υλικά Νεότερα προϊόντα είναι κατασκευασμένα από άλλα συνθετικά υλικά (πολυουρεθάνη). Είναι ευκολότερα στην εφαρμογή τους από τα latex, λεπτότερα και άοσμα. Ωστόσο, σε δύο μεγάλες προοπτικές μελέτες σε σύγκριση με τα latex, εμφάνισαν σε στατιστικά σημαντικό βαθμό υψηλότερη συχνότητα συμβάντων όπως ρήξης ή διολίσθησης. Οι ερευνητές συμπέραναν ότι εξαιτίας αυτού τα προφυλακτικά αυτά προσφέρουν πιθανώς μικρότερη προστασία έναντι του ιού HIV. Γυναικείο Προφυλακτικό Έχει αποδειχθεί αποτελεσματικός φραγμός έναντι του HIV σε εργαστηριακές έρευνες. Όμως το μεγαλύτερο μειονέκτημά του έγκειται στη δυσκολία τοποθέτησής του που απαιτεί προηγούμενη εκπαίδευση της γυναίκας. Η δυσχέρεια αυτή περιορίζει τις δυνατότητες ευρείας διάδοσης και χρήσης του, εφόσον μάλιστα η απαιτούμενη εκπαίδευση δεν είναι η απλούστερη δυνατή. Καλύμματα Τραχήλου-Διάφραγμα Το διάφραγμα και τα καλύμματα του τραχήλου σε αναδρομικού τύπου κυρίως μελέτες έχουν αποδειχθεί ότι δεν έχουν προστατευτική δυνατότητα έναντι στον ιό HIV. 55

Μέχρι την ανάπτυξη βελτιωμένων προϊόντων, οι φυσικοί φραγμοί, με κυριότερο εκπρόσωπο τα ανδρικά προφυλακτικά, και με παράλληλη χρήση συγκεκριμένων σπερματοκτόνων παραμένουν τα αποτελεσματικότερα και ασφαλέστερα μέσα προστασίας από τη σεξουαλική μετάδοση του HIV (ΠΟΥ, 1991β). 5.2.2 Πρόληψη μετάδοσης με αίμα και παράγωγα του πλάσματος Ο προληπτικός αυτός τομέας λειτουργεί ήδη διεθνώς - και στη χώρα μας- με ικανοποιητικότατη αποτελεσματικότητα, εκτός σπανίων εξαιρέσεων, που δικαιολογούνται από το ότι ο δότης χαρακτηρίζεται ως οροαρνητικός, όταν μεταγγίζεται το αίμα του, ενώ είναι φορέας του ιού, χωρίς να έχει αναπτύξει αντισώματα. Στηρίζεται, προκειμένου περί μεταγγίσεων, στην επιλογή των αιμοδοτών, με αυστηρή τήρηση των κανόνων της αιμοδοσίας, προτίμηση των μη αμειβόμενων δοτών, αποκλεισμό των ατόμων υψηλού κινδύνου, των ναυτικών και των τουριστών από την αιμοδοσία, ιδίως των προερχόμενων από χώρες με υψηλή μολυσματικότητα, και αξιόπιστο εργαστηριακό έλεγχο του μεταγγιζόμενου αίματος. Σύμφωνα με μία μεγάλη στατιστική της Αμερικής, οι μεταγγίσεις με ελεγχθέν αίμα δημιουργούν κίνδυνο μετάδοσης σε ένα άτομο επί 40.000 μεταγγισθέντων. Σε ό,τι αφορά στα παράγωγα του πλάσματος, βασική είναι η σημασία της αυστηρής επιλογής των αιμοδοτών, από το αίμα των οποίων θα παραχθούν. 5.2.3 Πρόληψη περιγεννητικής μετάδοσης Η συχνότητα του AIDS στα παιδιά έχει υπολογισθεί γύρω στο 1-2% του συνόλου των κρουσμάτων με τάση αύξησης, συνεπεία μετάδοσης από τη μολυσμένη μητέρα στο παιδί σε ποσοστό 90-95%, διά της πλακουντικής οδού μετά την 20ή εβδομάδα της κύησης, οπότε τα γεννώμενα παρουσιάζουν μειονεκτήματα διάπλασης και, σπανιότερα, τραυματικός κατά τον τοκετό με επακόλουθη εμφάνιση των νοσηρών εκδηλώσεων έπειτα από μήνες, προ του τέλους του δεύτερου έτους. 56

Ο κίνδυνος μόλυνσης των τικτόμενων εμβρύων από θετικές στον ιό μητέρες υπολογίζεται σε 20-50%. Όλα τα βρέφη των οροθετικών μητέρων παρουσιάζουν αντισώματα προς τον ιό. Αν αυτά μεταδόθηκαν από τη μητέρα, χωρίς μετάδοση του ιού, εξαφανίζονται εντός έτους ή και κάτι πλέον, κατά μέσον όρο εντός 10 μηνών, και το παιδί είναι υγιές. Αν, αντιθέτως, υπήρξε μετάδοση του ιού κατά την κύηση, το παιδί θα νοσήσει εντός της χρονικής περιόδου που αναφέραμε. Η καισαρική τομή, κατά το σύνολο των δεδομένων, δεν προλαβαίνει τη μετάδοση του ιού. 5.2.4 Πρόληψη με τον προσυμπτωματικό έλεγχο (screening, testing) Πρόκειται περί κοινωνικής προληπτικής μεθόδου, η οποία έχει σκοπό την αποκάλυψη των φορέων σε διάφορες κοινωνικές ομάδες στο σύνολο μιας κοινωνίας (screening) ή σε μεμονωμένα άτομα (testing). Ευρύτερα από οπουδήποτε αλλού εφαρμόσθηκε, στη Σουηδία στο 25% περίπου του πληθυσμού της. Σε διάφορα κράτη η εφαρμογή του έγινε σε ειδικές ομάδες πληθυσμού και σε διάφορο βαθμό. Συζητήθηκε εξάλλου η αναγκαστική, ανώνυμη, άσκησή του σε ευρείες ομάδες ή και στο σύνολο πληθυσμό. Όμως, δεν αποφασίσθηκε η ευρεία εκτέλεσή του, λόγω των τεράστιων δαπανών που απαιτούνται, αλλά και των ποικίλων τεχνικών, ψυχοκοινωνικών και ηθικοδεοντολογικών προβλημάτων, τα οποία ακολουθούν τη διεξαγωγή του, όπως τα ψευδώς θετικά και ψευδώς αρνητικά αποτελέσματά του κ. λ. π., των οποίων η επίπτωση πρέπει σοβαρός να υπολογίζεται. Η πρόσφατη εμπειρία συνηγορεί υπέρ της κατά το δυνατόν ευρείας εφαρμογής του scanning, μετά από σωστή διαφώτιση και απεμπόληση του πανικού. 57

5.2.5 Πρόληψη με εμβόλιο Είναι βέβαιο ότι το αντι- ΑΙDS εμβόλιο αποτελεί τον κορυφαίο στόχο των σύγχρονων βιολόγων και ότι η ανακάλυψή του θα αποτελέσει πρωτοποριακό επίτευγμα απαράμιλλης αξίας. Ωστόσο, και παρά τις χωρίς προηγούμενο έντονες ερευνητικές προσπάθειες, δεν προσδοκάται προσεχώς ανακάλυψή του, σε αυτό συμβάλλουν πολλοί λόγοι: η πολλαπλώς ιδιόρρυθμη βιολογική φύση του ιού, η έλλειψη πειραματικού προτύπου σε ζώα, οι ποικίλες δυσκολίες δοκιμής του σε ανθρώπους, η ανυπαρξία ανοσογόνου παράγοντος, ικανού να διεγείρει την επιθυμητή ανοσολογική αντίδραση του οργανισμού (η βλαπτική επίδραση του ιού επί των Τ4 λεμφοκυττάρων, ήτοι των υπηρετούντων εμμέσως τόσο την κυτταρική όσο και τη χημική ανοσία), η ανυπαρξία εμπειρίας, ικανής για παραγωγή εμβολίων κατά ρετροϊών, η προθυμία του ιού για μεταλλάξεις κ.τ.λ. (Ελληνική εταιρεία μελέτης και αντιμετώπισης του AIDS, 2000). 58

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΓΙΑ HIV 6.1 Σημασία της Συμβουλευτικής Είναι αρκετά δύσκολο να δοθεί ένας σαφής και πλήρης ορισμός της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας ως επιστήμης αλλά και της Συμβουλευτικής ως διαδικασίας. Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία (American Psychological Association) όρισε τη Συμβουλευτική Ψυχολογία ως "την ειδικότητα σύμφωνα με την οποία ο Σύμβουλος-Ψυχολόγος βοηθά το συμβουλευόμενο να βελτιώσει την προσωπική του κατάσταση, να ανακουφιστεί από τη λύπη και τη στενοχώρια, να επιλύσει τις κρίσιμες καταστάσεις που αντιμετωπίζει, να αναπτύξει την ικανότητα επίλυσης των προβλημάτων του και να μπορεί να παίρνει μόνος του αποφάσεις. Επίσης, υποστηρίζει την ψυχολογική ανάπτυξη και εξέλιξη του συμβουλευόμενου, βοηθώντας τον να κάνει καλύτερη χρήση των αποθεμάτων και των ικανοτήτων που διαθέτει ή δείχνοντάς του το δρόμο για την ανάπτυξη νέων μεθόδων που θα τον διευκολύνουν να βοηθήσει μόνος του τον εαυτό του. Ο Συμβουλευτικός Ψυχολόγος, για να πλησιάσει τον συμβουλευόμενο, χρησιμοποιεί συστηματικές προσεγγίσεις που στηρίζονται στην έρευνα, ώστε να βοηθήσει τον εαυτό του, αλλά και τον συμβουλευόμενο να κατανοήσει πληρέστερα τα προβλήματά του και να αναπτύξει πιθανούς τρόπους επίλυσής τους. Τα προβλήματα που οδηγούν έναν άνθρωπο να ζητήσει τη βοήθεια του Συμβουλευτικού Ψυχολόγου, ξεπηδούν από περιβαλλοντικές επιδράσεις και επιρροές ή από εσωτερικές συγκρούσεις και μπορεί να είναι επαγγελματικά, εκπαιδευτικά, συναισθηματικά, κοινωνικά, εξελικτικά ή προβλήματα υγείας" (Μαλικιώση - Λοΐζου, 1999). Ο Δημητρόπουλος (1999), ορίζει τη Συμβουλευτική σε σχέση με τη λειτουργία και τη μορφή της ως "τη διαδικασία εκείνη κατά την οποία είτε κατά τρόπο ατομικό είτε κατά τρόπο ομαδικό, ένας ειδικός που υπό ορισμένες προϋποθέσεις λέγεται Σύμβουλος, συνεξετάζει με ένα άτομο (ή κάποια άτομα) θέματα ή προβλήματα που 59

απασχολούν το άτομο (ή τα άτομα) και διευκολύνει τη λύση τους". Σε σχέση με τον επιστημονικό χαρακτήρα της Συμβουλευτικής στην ίδια πηγή συναντάμε: "Η Συμβουλευτική είναι ένα ξεχωριστό γνωστικό Αντικείμενο μια ξεχωριστή επιστημονική περιοχή. Αποδίδεται, λοιπόν, με τον όρο "Συμβουλευτική" και το επιστημονικό περιεχόμενο αυτού του χώρου, ως θεωρία και ως εφαρμογή χρηστική εφαρμογή". Σε σχέση με το σκοπό της, ο ίδιος συγγραφέας, ορίζει τη Συμβουλευτική ως "μία μέθοδο προσέγγισης και παρέμβαση βοήθειας, ένα μέσο για εξασφάλιση αυτής της βοήθειας, προς το άτομο που αντιμετωπίζει ή προσπαθεί να προλάβει κάποιο πρόβλημα". Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ( Π.Ο.Υ. ) έχει υπογραμμίσει τη σημασία της Συμβουλευτικής σε σχέση με το τεστ ανίχνευσης αντισωμάτων στον HIV. Ανεξάρτητα από το χώρο όπου πραγματοποιείται το τεστ, η Συμβουλευτική μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς να προσαρμοστούν στη νέα κατάσταση της υγείας τους, να προετοιμαστούν για μια διάγνωση με πιθανά άσχημα νέα, καθώς και να εκπαιδευτούν σε θέματα πρόληψης της νόσου. Η Συμβουλευτική μπορεί ακόμη να οριστεί ως ένας δημιουργικός παραγωγικός διάλογος ανάμεσα σ' αυτόν που την παρέχει και τον ενδιαφερόμενο. Όσον αφορά στη λοίμωξη και νόσο HIV, η Συμβουλευτική έχει ως στόχο, μεταξύ άλλων, την πληροφόρηση για τις επιπτώσεις από τη λοίμωξη και την ψυχολογική υποστήριξη των φορέων και ασθενών με λοίμωξη HIV. Ο Σύμβουλος ατόμων με λοίμωξη ή νόσο HIV, είναι συχνά ο διαμεσολαβητής ανάμεσα σε ασθενείς, εραστές, μέλη οικογενειών και του νοσηλευτικού προσωπικού. Κατά τη διάρκεια της συμβουλευτικής διαδικασίας όλα τα προβλήματα που ανακύπτουν εξ αιτίας της λοίμωξης αναγνωρίζονται και στη συνέχεια μελετάται η καλύτερη δυνατή αντιμετώπισή τους (Miller & Bor, 1991). Η λοίμωξη HIV είναι απειλητική για την ανθρώπινη ζωή. Ταυτόχρονα, οι επιπτώσεις της, όπως σκιαγραφήθηκαν παραπάνω είναι τεράστιες. Εξαιτίας της λοίμωξης ανακύπτουν θέματα τα οποία ενδεχομένως προξενούν οδύνη, φόβο και αίσθημα απειλής στον ασθενή και το ανθρώπινο δυναμικό που απασχολείται σε εργασίες κατά τις οποίες έρχεται σε επαφή με διάφορες διαστάσεις της νόσου. 60

Η Συμβουλευτική στην περίπτωση της λοίμωξης και νόσου HIV είναι αναγκαία για τους παρακάτω λόγους: Δεν υπάρχει θεραπεία Οι άνθρωποι που έχουν προσβληθεί από τον HIV, είναι πιθανό να αναζητούν ευκαιρίες να συζητήσουν με κάποιον θέματα όπως: πώς να ζήσουν με μια απειλητική για τη ζωή ασθένεια ή πώς να αντιμετωπίσουν την προοπτική του θανάτου. Η λοίμωξη HIV είναι, σχεδόν πάντοτε, μοιραία Οι ασθενείς, οι σύντροφοί τους και οι συγγενείς τους έρχονται αντιμέτωποι με μια χρόνια και σε κάποιες περιπτώσεις οξεία και θανατηφόρα ασθένεια. Στο πλαίσιο αυτής της ασθένειας είναι υποχρεωμένοι να ρυθμίσουν διάφορα θέματα που ανακύπτουν. Τα θέματα αυτά μπορεί να είναι πρακτικά ή ψυχολογικά και κυμαίνονται από θέματα νοικοκυριού και οικονομικών μέχρι την παρακολούθηση της επικαιρότητας για την εξέλιξη των θεραπειών. Ο ιός HIV είναι μεταδοτικός Οι άνθρωποι που έχουν προσβληθεί θα παραμείνουν προσβεβλημένοι και θα μπορούν να μεταδώσουν τον ιό, σε όλη τους τη ζωή. Καθώς δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμη θεραπεία για τη λοίμωξη και νόσο HIV, η πληροφόρηση σχετικά με την πρόληψη και τη μετάδοση είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της Συμβουλευτικής. Οι ασθενείς πρέπει να καταλάβουν ότι έχει μεγάλη σημασία αφ' ενός να μη μεταδώσουν τον ιό και αφ' ετέρου να προστατεύσουν τον οργανισμό τους από άλλες λοιμώξεις και σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος για τα νεαρά άτομα Η υγεία και η μακροζωία, παραδοσιακά θεωρούνταν χαρακτηριστικά της νεότητας. Μέχρι την εμφάνιση της λοίμωξης HIV, οι νέοι δεν υπήρξαν ποτέ το κέντρο του ενδιαφέροντος στον τομέα της υγείας. Με την εμφάνιση της Λοίμωξης HIV, 61

παρουσιάστηκε η ανάγκη εξεύρεσης τρόπων προσέγγισης των νέων ανθρώπων. Αυτό αποτελεί μια πρόκληση, ιδιαίτερα για τους ανθρώπους εκείνους που αισθάνονται άβολα όταν συζητούν για θέματα σεξουαλικότητας ή σεξ. Επίσης πρέπει να σκεφτούμε ότι η διάγνωση της λοίμωξης HIV μπορεί να σημάνει για το άτομο απώλεια της σωματικής, ψυχολογικής και κοινωνικής ανεξαρτησίας του. Το γεγονός αυτό είναι επώδυνο για το άτομο σε όλες της ηλικίες, με τη διαφορά ότι τα κοινωνικά στερεότυπα είναι τέτοια που καθιστούν τα μεγαλύτερης ηλικίας άτομα πιο καλά προετοιμασμένα (τουλάχιστον θεωρητικά) για τη σταδιακή έκπτωση των σωματικών λειτουργιών. Η αβεβαιότητα και η ελλιπής γνώση προξενούν φόβο Είναι γεγονός ότι η λοίμωξη HIV μπορεί να παραμείνει ασυμπτωματική για πολλά χρόνια και υπάρχει αβεβαιότητα σχετικά με το πότε ένα άτομο μπορεί να αναπτύξει τη νόσο. Η βάση του φόβου μπορεί να είναι εύλογη ή παράλογη. Η πληροφόρηση είναι συγκεχυμένη Οι ασθενείς μπορεί να πληροφορούνται από διαφορετικές πηγές και να συλλέγουν πληροφορίες πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, ακόμα και αντικρουόμενες. Η Συμβουλευτική μπορεί να βοηθήσει τους ενδιαφερομένους να αξιολογήσουν τις πληροφορίες και να τις αξιοποιήσουν ώστε να καταλήξουν σε κάποια συμπεράσματα. Ακόμη και η καλή διαχείριση των ψυχολογικών θεμάτων που προκύπτουν από τη λοίμωξη HIV μπορεί να ελλοχεύει προβλήματα. Εάν οι δυσκολίες εντοπισθούν έγκαιρα, ο Σύμβουλος έχει το περιθώριο να κάνει σχεδιασμό, σε συνεργασία με τον Συμβουλευόμενο, για την υπέρβαση μιας κρίσης ή ακόμα και να προβεί σε παραπομπή του Συμβουλευόμενου σε κάποιον ειδικό, εάν το κρίνει αναγκαίο. Φυσικά, αυτό αντιστοιχεί σε εξοικονόμηση χρόνου αλλά και οικονομικών πόρων. Η παροχή έγκαιρης, κατάλληλης και επαρκούς υποστήριξης μπορεί να βοηθήσει ώστε κάποιες ψυχιατρικές διαταραχές (ή επεισόδια) να αποφευχθούν. 62

Ο συντονισμός είναι απαραίτητος Η νόσος HIV επηρεάζει διαφορετικά συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού καθώς και διαφορετικούς τομείς της ζωής. Ως αποτέλεσμα του γεγονότος αυτού, ο ασθενής συναντά διαφόρους ειδικούς που αντιμετωπίζουν τα θέματα που προκύπτουν. Μπορεί έτσι να παρουσιαστούν προβλήματα στη διαχείριση των θεμάτων αυτών και ο ασθενής να αισθανθεί σύγχυση. Ο συντονισμός των ενεργειών των ειδικών που φροντίζουν τον ασθενή είναι απολύτως αναγκαίος. Οι δύο βασικοί σκοποί της Συμβουλευτικής για τη λοίμωξη και νόσο HIV είναι η πρόληψη και αντιστάθμιση. Όπως επισημαίνει ο Δημητρόπουλος (1999), " οι σκοποί πρέπει να ορίζονται με βάση τις ανάγκες και τις επιδιώξεις του ατόμου και όχι με άξονα τις επιθυμίες του Συμβούλου ή οποιουδήποτε άλλου". Σε γενικές γραμμές, στόχος της Συμβουλευτικής είναι η εξασφάλιση της συνετότερης αξιοποίησης του εαυτού, μέσω της επίτευξης των απαραίτητων αλλαγών στη συμπεριφορά του ατόμου ή των άλλων. Με αυτή την έννοια, η Συμβουλευτική πρέπει να έχει χαρακτήρα περισσότερο προληπτικό παρά αντισταθμιστικό-επανορθωτικό (Δημητρόπουλος, 1999). Παράλληλα, βασικός στόχος μιας συμβουλευτικής παρέμβασης είναι η στήριξη του ασθενούς. Χρήσιμο είναι να διαχωρίζονται τα διάφορα είδη στήριξης που υπάρχουν έτσι ώστε ο ειδικός να μπορεί να οργανώσει καλύτερα την παρέμβασή του ανάλογα με τις ανάγκες του ασθενούς. Τα είδη στήριξης είναι: συναισθηματική στήριξη: η οποία προέρχεται κυρίως από συγγενείς και φίλους και είναι η πιο γνωστή μορφή στήριξης. Περιλαμβάνει κατανόηση, ενδιαφέρον, φροντίδα, αγάπη και εμπιστοσύνη. Ψυχοθεραπευτικές ομάδες μπορούν επίσης να προσφέρουν τέτοιου είδους στήριξη. αξιολογική στήριξη: η οποία αφορά πληροφόρηση του ασθενούς για το πώς βλέπουν οι άλλοι την κατάστασή του, π.χ η οικογένεια, οι φίλοι, οι συνάδελφοι, οι γιατροί κ.τ.λ με στόχο την επιβεβαίωση της βελτίωσης της υγείας τους, τη θετική αξιολόγηση της πορείας της θεραπείας του, τη σύγκριση με άλλους ασθενείς κ.τ.λ.. 63

πληροφοριακή στήριξη: η οποία αφορά παροχή πληροφοριών ( π.χ για την ασθένειά του, συμβουλών, ιατρικών οδηγιών, κατεύθυνσης, πρόγνωσης, κ.τ.λ). αυτές μπορούν να παρέχονται και σε κοινωνικό ή κοινοτικό επίπεδο. υλική στήριξη: με την μορφή χρημάτων, χρόνου, βοήθεια σε είδος και άλλες συγκεκριμένες παρεμβάσεις υπέρ του ατόμου. Η στήριξη αυτή μπορεί να παρέχεται σε κοινωνικό ή κοινοτικό επίπεδο με διάφορα προγράμματα, επιδοτήσεις κ.τ.λ. 6.2 Συμβουλευτική Σχετικά με την Εξέταση για Ανίχνευση του HIV Σύμφωνα με τις οδηγίες της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, η Συμβουλευτική πρέπει να λαμβάνει χώρα τόσο πριν από τη διενέργεια της εξέτασης για την ανίχνευση του HIV όσο και μετά από αυτή. Η Συμβουλευτική, σε συνδυασμό με τον έλεγχο αντισωμάτων στον HIV, παρέχει στα άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο λοίμωξης από τον ιό, πληροφορίες καθώς και την ψυχολογική στήριξη που χρειάζονται, ώστε να πάρουν τις κατάλληλες αποφάσεις για να αποφύγουν τη λοίμωξη ή αν έχουν μολυνθεί να αποφύγουν τη μετάδοση του HIV σε άλλους και να αρχίσουν την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή. Σε γενικές γραμμές, τα άτομα που γνωρίζουν την κατάσταση της υγείας τους είναι ικανότερα να πάρουν αποφάσεις για το τι πρέπει να κάνουν, σε σχέση με εκείνα που την αγνοούν. Στην περίπτωση της ύπαρξης λοίμωξης, η έγκαιρη χορήγηση αντιρετροϊκής αγωγής είναι δείκτης θετικότερης πρόγνωσης. Η εξέταση για ανίχνευση των αντισωμάτων του HIV, σε συνδυασμό με την παροχή Συμβουλευτικής πριν και μετά τον έλεγχο, βοηθά σημαντικά στην πρόληψη της λοίμωξης HIV (ΠΟΥ, 1991). Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Σύμβουλος οφείλει να δώσει έμφαση στην ανάγκη πρόληψης ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της εξέτασης (WHO, 1994). Στη χώρα μας, δεν έχει καθιερωθεί η παροχή Συμβουλευτικής πριν από την εξέταση για την ανίχνευση αντισωμάτων στον HIV, αλλά ούτε και μετά όταν το αποτέλεσμα είναι αβέβαιο ή αρνητικό. Η κ. Νικολοπούλου, υπεύθυνη του 64

Συμβουλευτικού Σταθμού Σεξουαλικώς Μεταδιδομένων Νοσημάτων του Κ.Ε.Ε.Λ, ο οποίος στεγάζεται στο Νοσοκομείο Α. Συγγρός, μας διαφώτισε σχετικά: η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων γίνεται από κάποιο μέλος του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού της μονάδας όπου πραγματοποιείται η εξέταση. Εάν το αποτέλεσμα στην εξέταση (ELISA) είναι θετικό, ενημερώνεται ο ενδιαφερόμενος ότι πρέπει να περιμένει τα αποτελέσματα μίας δεύτερης εξέτασης (Western blot). Η συμβουλευτική παρέμβαση πραγματοποιείται εάν ο ενδιαφερόμενος το ζητήσει ή εάν ο γιατρός θεωρήσει σκόπιμο να προβεί σε παραπομπή στο Συμβουλευτικό Σταθμό. Εάν κάποιος το ζητήσει, μπορεί να επισκεφθεί το Συμβουλευτικό Σταθμό και πριν εξετασθεί ή εάν λάβει ένα θετικό αποτέλεσμα. Εάν όμως το αποτέλεσμα είναι αρνητικό, αλλά ο ενδιαφερόμενος εξακολουθεί να έχει ανάγκη συμβουλευτικής υποστήριξης, παραπέμπεται σε κάποια άλλη υπηρεσία Ψυχικής Υγείας. Γενικότερα, θα λέγαμε πως στην Ελλάδα δεν έχει καθιερωθεί η συσχέτιση της εξέτασης για HIV με τη Συμβουλευτική. Στις χώρες όπου η Συμβουλευτική περιλαμβάνεται σε όλα τα στάδια της διαδικασίας της εξέτασης έχει ήδη αρχίσει ο προβληματισμός για το ρόλο της Συμβουλευτικής έπειτα από τη ραγδαία εξέλιξη που πραγματοποιείται στις μεθόδους εξέτασης. Στην ενότητα αυτή, αναφερόμαστε στη μέθοδο εξέτασης που εφαρμόζεται στη χώρα μας. Η μέθοδος Συμβουλευτικής που περιγράφουμε είναι η ατομική συμβουλευτική συνέντευξη γιατί αυτή απαντά στη σχετική βιβλιογραφία αλλά και στην πράξη, όπου εφαρμόζονται τέτοια προγράμματα. 6.3 Μέθοδοι Εξέτασης για HIV και η Συμβουλευτική Στις περισσότερες περιπτώσεις, υπάρχει μια κάποια καθυστέρηση ανάμεσα στη στιγμή πραγματοποίησης της εξέτασης και στην ανακοίνωση των αποτελεσμάτων στον ενδιαφερόμενο. Η πείρα έχει δείξει ότι ένας αξιοσημείωτος αριθμός ανθρώπων που εξετάζονται για HIV, δεν επιστρέφει για τα αποτελέσματα. Το γεγονός αυτό, περιορίζει σημαντικά το πεδίο δράσης της Συμβουλευτικής (De Bruyn 1996). Απ' την άλλη μεριά, ο χρόνος που μεσολαβεί βοηθά τα άτομα που έλαβαν Συμβουλευτική πριν από την 65

εξέταση να συνειδητοποιήσουν τις πληροφορίες που έλαβαν και να προετοιμάσουν, όσο είναι δυνατόν, ώστε να λάβουν τα αποτελέσματα. Η πρόοδος που πραγματοποιείται στον τομέα των μεθόδων εξέτασης για HIV είναι πιθανό να περιορίσει το διάστημα και να οδηγήσει στη ματαίωση κάθε είδους Συμβουλευτικής. Μεγάλη πρόοδος έχει σημειωθεί στη δημιουργία γρήγορων τεστ για HIV, των οποίων τα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα μέσα σε λίγα λεπτά. Ο WHO υποστηρίζει ότι αυτό σημαίνει ότι οι ενδιαφερόμενοι μπορεί να μην είναι συναισθηματικά και ψυχολογικά προετοιμασμένοι όταν θα λαμβάνουν τα αποτελέσματα. Γι' αυτό θα πρέπει να αναπτυχθούν στρατηγικές που θα εξασφαλίζουν ότι οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να λαμβάνουν αρκετή Συμβουλευτική πριν την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων ανεξάρτητα από το είδος της εξέτασης στην οποία υποβλήθηκαν (WHO, 1995). Εκτός από τα γρήγορα τεστ, είναι πλέον διαθέσιμα, στην Αμερική κυρίως, και τεστ τα οποία μπορεί να εφαρμόσει ο ίδιος ο ενδιαφερόμενος. Πρόκειται για δύο ειδών τεστ. Αυτά που διαθέτουν κουτί για συλλογή δείγματος στο σπίτι και αυτά που είναι κανονικά τεστ για το σπίτι. Στην περίπτωση του πρώτου, ο ενδιαφερόμενος συλλέγει το δείγμα, το στέλνει σε κάποιο εργαστήριο και τηλεφωνεί για να μάθει τα αποτελέσματα. Στην περίπτωση του δευτέρου, ο ενδιαφερόμενος διαβάζει ο ίδιος τα αποτελέσματα στο σπίτι, όπως γίνεται με τα τεστ εγκυμοσύνης. Ο WHO, σημειώνει ότι αυτά τα τεστ θα ήταν ευπρόσδεκτα σε χώρες όπου υπάρχει πολύ έντονο πρόβλημα κοινωνικών διακρίσεων εξαιτίας του HIV (WHO, 1995). Οπωσδήποτε, η προσφορά στο άτομο της δυνατότητας να μαθαίνει εάν έχει προσβληθεί από HIV με τρόπο απόλυτα προσωπικό και εμπιστευτικό αποτελεί ένα τεράστιο βήμα προόδου. Εν τούτοις, η εξέλιξη αυτή έχει και σοβαρά μειονεκτήματα τα οποία πρέπει να εξετασθούν σοβαρά. Αποτέλεσμα της ευρείας διάδοση αυτών των τεστ μπορεί να είναι οι άνθρωποι που τα χρησιμοποιούν να μην αναζητούν συμβουλευτική υποστήριξη ούτε πριν, ούτε μετά την εξέταση. Είναι πέρα από τα όρια αυτής της εργασίας η προβληματική σχετικά με την εξέλιξη των τεστ και το ρόλο της Συμβουλευτικής καθότι στην Ελλάδα οι μέθοδοι εξέτασης για την ανίχνευση του HIV είναι συγκεκριμένες (σε πρώτη φάση πραγματοποιείται το τεστ ELISA και εφόσον το αποτέλεσμα είναι θετικό, γίνεται επιβεβαίωση με Western blot) και αυτές λαμβάνουμε ως δεδομένες παρακάτω. 66

6.4 Η Συμβουλευτική σχετικά με τη Μέθοδο Εξέτασης για Ανίχνευση του HIV που Εφαρμόζεται στην Ελλάδα Ο Σύμβουλος ή ο επαγγελματίας υγείας που αναλαμβάνει συμβουλευτικό ρόλο, πρέπει αρχικά να εξασφαλίσει ένα ιστορικό του ενδιαφερομένου, το οποίο θα του επιτρέψει να εκτιμήσει, εάν αυτό είναι δυνατόν, την ύπαρξη λόγων υποβολής του ατόμου σε εξετάσεις για την υποβολή του ατόμου σε εξέταση για την ανίχνευση του HIV (WHO,1994). Στις μέρες μας, τα τεστ για την ανίχνευση του HIV είναι ακριβή και παρέχονται δωρεάν. Όταν δε, συνδυάζονται με Συμβουλευτική, τότε το όφελος μπορεί να αντισταθμίσει τη ζημιά που συνοδεύει τα τεστ που γίνονται χωρίς πληροφόρηση ή χωρίς συνειδητή συγκατάθεση καθώς και την άρνηση του ατόμου να υποβληθεί σε αυτά. O σκοπός της εξέτασης για HIV πρέπει να είναι πάντοτε το όφελος του ατόμου που υποβάλλεται σε αυτήν. Τα άτομα πρέπει να είναι σε θέση να εξασφαλίσουν φροντίδα και Συμβουλευτική ώστε να συμπεριφέρονται με τρόπο ασφαλέστερο για τα ίδια και για τους άλλους. Η εξέταση πρέπει πάντοτε να γίνεται με πλήρη συγκατάθεση του ατόμου έπειτα από πληροφόρησή του και εκτενή συζήτηση σχετικά με τις συνέπειές της. Η συζήτηση πρέπει να περιλαμβάνει και θέματα σχετικά με το πότε και κάτω από ποιες συνθήκες πρέπει να ανακοινώνονται τα αποτελέσματα στους άλλους. Η Συμβουλευτική για τα άτομα που προκύπτουν οροθετικά, δεν στοχεύει μόνο στη ρύθμιση των ψυχολογικών και κοινωνικών συνεπειών μιας τέτοιας κατάστασης αλλά και στη συνέχιση της ιατρικής παρακολούθησης και την προώθηση πιο ασφαλούς συμπεριφοράς και ενημέρωσης του συντρόφου. 6.5 Συμβουλευτική για την Προώθηση Ασφαλούς Ερωτικής Επαφής Οι δραστηριότητες του ατόμου που εμπεριέχουν μεγάλο βαθμό επικινδυνότητας για έκθεση στον HIV μπορούν να ανιχνευθούν κατά τη διάρκεια της λήψης ολοκληρωμένου ιστορικού. Σε ένα ενημερωμένο ιστορικό περιγράφονται οι υπάρχοντες 67

αλλά και οι παρελθόντες σεξουαλικοί σύντροφοι καθώς και συγκεκριμένες σεξουαλικές πρακτικές του παρόντος και του παρελθόντος. Επίσης αναφέρεται η ύπαρξη ιστορικού σεξουαλικά μεταδιδομένων ασθενειών ή σεξουαλικής κακοποίησης. Ο κίνδυνος που προκύπτει από συγκεκριμένες σεξουαλικές πρακτικές, μπορεί να μειωθεί με τη χρήση προφυλακτικών που εμποδίζουν την ανταλλαγή σωματικών υγρών. Δύο σύντροφοι που έχουν μονογαμική σχέση, πρέπει να χρησιμοποιούν προφυλακτικά μέχρι να σιγουρευτούν και οι δύο ότι δεν έχουν τον HIV, ούτε κάποιο άλλο σεξουαλικά μεταδιδόμενο νόσημα. Η επανειλημμένη έκθεση στον HIV, πρέπει να αποφεύγεται. Όταν δύο σεξουαλικοί σύντροφοι, είναι οροθετικοί στον HIV, πρέπει να κάνουν ασφαλές σεξ, ώστε να μειώσουν την πιθανότητα μετάδοσης διαφορετικών τύπων του HIV ή άλλων μολύνσεων. Όταν μόνο ο ένας σύντροφος είναι οροθετικός στον HIV, το ζευγάρι πρέπει να μειώσει στο ελάχιστο τη μη-ασφαλή ερωτική επαφή (CMA, 2000). 68

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 7.1 Δείγμα μελέτης Το δείγμα μας αποτελείται από 120 νεαρά άτομα. Η συλλογή του δείγματος πραγματοποιήθηκε από άτομα της περιοχής της Λάρισας και της περιοχής του Διδυμοτείχου. Δεν διαπιστώθηκε κάποιο κόλλημα τόσο κατά την συμπλήρωση όσο και κατά την συλλογή των ερωτηματολογίων. 7.2 Μεθοδολογία Η μεθοδολογία των ερωτηματολογίων που ακολουθήθηκε ήταν: στο 1 Ο μέρος αναφέρθηκαν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των νεαρών ερωτηθέντων δηλαδή το φύλο, η ηλικία, η υπηκοότητα και ο τόπος μόνιμης κατοικίας. Στο 2 Ο μέρος και στο 3 Ο μέρος αναφέρθηκαν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των γονέων των ερωτηθέντων, αρχικά του πατέρα και έπειτα της μητέρας αντίστοιχα. Σε αυτά τα μέρη περιλαμβάνονται τα στοιχεία της ηλικίας, του μορφωτικού επιπέδου τους και το επάγγελμά τους. Στο 4 Ο και τελευταίο μέρος του ερωτηματολογίου συμπεριλαμβάνονται ερωτήσεις σχετικές με το σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας (AIDS) και το πώς το αντιμετωπίζουν οι νέοι σήμερα δηλαδή τις γνώσεις των ερωτηθέντων για το AIDS, από πού έχουν ενημερωθεί, με ποιους τρόπους μεταδίδεται, εάν θεωρούν ότι 69

υπάρχει θεραπεία, ποια άτομα θεωρούν ότι κινδυνεύουν, εάν πιστεύουν ότι θα ήταν απαραίτητο να προγραμματίζονται σεμινάρια ενημέρωσης για το AIDS κ.ά. 7.3 Στατιστική ανάλυση Η επεξεργασία και η ανάλυση των δεδομένων της μελέτης πραγματοποιήθηκε με τα λογισμικά Microsoft Office Word 2007 και το SPSS 17. 70

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 o ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 8.1 Ανάλυση Συχνοτήτων Φύλο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Αγόρι 40 33,3 33,3 33,3 Κορίτσι 80 66,7 66,7 100,0 Total 120 100,0 100,0 Πίνακας 1: Φύλο ερωτηθέντων Σχήμα 1: Φύλο ερωτηθέντων 71

Από το σύνολο των ερωτηθέντων, το 33.3% (40 άτομα) είναι αγόρια και το 66.7% (80 άτομα) είναι κορίτσια. Ηλικία Minimum Maximum Std. Deviation Mean 18 39 2,712 21,15 Πίνακας 2: Ηλικία ερωτηθέντων Η μικρότερη Ηλικία των ερωτηθέντων είναι 18 ετών και η μεγαλύτερη 39 ετών. Η τυπική απόκλιση είναι 2.7 και ο μέσος όρος αυτών 21 ετών. Τόπος Μόνιμης Κατοικίας Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Πόλη 88 73,3 73,3 73,3 Χωριό 32 26,7 26,7 100,0 Total 120 100,0 100,0 Πίνακας 3: Ο τόπος μόνιμης κατοικίας των ερωτηθέντων 72

Σχήμα 2: Ο τόπος μόνιμης κατοικίας των ερωτηθέντων Από τους 120 ερωτηθέντες οι 88 (το 73.3 %) διαμένουν σε Πόλη ενώ οι 32 (το 26.7%) διαμένουν σε Χωριό. Ηλικία Πατέρα Minimum Maximum Std. Deviation Mean 40 64 4,764 49,97 Πίνακας 4: Ηλικία του Πατέρα των ερωτηθέντων Η μικρότερη Ηλικία των Πατέρων των ερωτηθέντων είναι 40 ετών και η μεγαλύτερη 64 ετών. Η τυπική απόκλιση είναι 4.7 και ο μέσος όρος περίπου 50 ετών. 73

Μορφοτικό Επίπεδο Πατέρα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Δημοτικό 11 9,2 9,3 9,3 Γυμνάσιο 26 21,7 22,0 31,4 Λύκειο 49 40,8 41,5 72,9 ΑΕΙ/ΤΕΙ 32 26,7 27,1 100,0 Total 118 98,3 100,0 Missing System 2 1,7 Total 120 100,0 Πίνακας 5: Το μορφωτικό επίπεδο του Πατέρα των ερωτηθέντων Σχήμα 3: Το μορφωτικό επίπεδο του Πατέρα των ερωτηθέντων 74

Οι 49 (το 40.8%) από τους 120 ερωτηθέντες με ποσοστό 40.8% (49 άτομα) είναι απόφοιτοι Λυκείου, οι 32 (το 26.7%) είναι απόφοιτοι ΑΕΙ/ΤΕΙ, οι 26 (το 21.7%) είναι Γυμνασίου και το 9.2% (11 άτομα) είναι απόφοιτοι του Δημοτικού. Επάγγελμα Πατέρα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Δημόσιος Υπάλληλος 30 25,0 25,4 25,4 Ιδιωτικός Υπάλληλος 36 30,0 30,5 55,9 Ελεύθερος Επαγγελματίας 32 26,7 27,1 83,1 Άνεργος 4 3,3 3,4 86,4 Αγρότης 16 13,3 13,6 100,0 Total 118 98,3 100,0 Missing System 2 1,7 Total 120 100,0 Πίνακας 6: Το επάγγελμα του Πατέρα των ερωτηθέντων 75

Σχήμα 4: Το επάγγελμα του Πατέρα των ερωτηθέντων Οι Πατέρες των ερωτηθέντων με ποσοστό 30% (36 άτομα) είναι Ιδιωτικοί Υπάλληλοι, το 26.7% (32 άτομα) είναι Ελεύθεροι Επαγγελματίες, το 25% (30 άτομα) είναι Δημόσιοι Υπάλληλοι, το 13.3% (16 άτομα) είναι Αγρότες και μόνο το 3.3% (4 άτομα) αυτών είναι Άνεργοι. 76

Ηλικία Μητέρα Minimum Maximum Std. Deviation Mean 37 60 4,696 45,47 Πίνακας 7: Ηλικία της Μητέρας των ερωτηθέντων Η μικρότερη Ηλικία των Μητέρων των ερωτηθέντων είναι 37 ετών και η μεγαλύτερη 60 ετών. Η τυπική απόκλιση είναι 4.9 και ο μέσος όρος 45 ετών. Μορφοτικό Επίπεδο Μητέρας Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Δημοτικό 9 7,5 7,5 7,5 Γυμνάσιο 21 17,5 17,5 25,0 Λύκειο 65 54,2 54,2 79,2 ΑΕΙ/ΤΕΙ 25 20,8 20,8 100,0 Total 120 100,0 100,0 Πίνακας 8: Το μορφωτικό επίπεδο της Μητέρας των ερωτηθέντων 77

Σχήμα 5: Το μορφωτικό επίπεδο της Μητέρας των ερωτηθέντων Οι 65 από τους 120 ερωτηθέντες με ποσοστό 54.2% είναι απόφοιτοι Λυκείου, το 20.8% (25 άτομα) είναι απόφοιτοι ΑΕΙ/ΤΕΙ οι 21 (το 17.5%) είναι απόφοιτοι Γυμνασίου, οι 9 (το 7.5%) είναι Δημοτικού. 78

Επάγγελμα Μητέρας Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Δημόσιος Υπάλληλος 37 30,8 30,8 30,8 Ιδιωτικός Υπάλληλος 36 30,0 30,0 60,8 Ελεύθερος Επαγγελματίας 8 6,7 6,7 67,5 Άνεργος 26 21,7 21,7 89,2 Αγρότισσα 13 10,8 10,8 100,0 Total 120 100,0 100,0 Πίνακας 9: Το επάγγελμα της Μητέρας των ερωτηθέντων Σχήμα 6: Το επάγγελμα της Μητέρας των ερωτηθέντων 79

Οι Μητέρες των ερωτηθέντων με ποσοστό 30.8% (37 άτομα) είναι Δημόσιοι Υπάλληλοι, το 30% (36 άτομα) είναι Ιδιωτικοί Υπάλληλοι, το 21.7% (26 άτομα) είναι Άνεργες, το 10.8% είναι Αγρότισσες και το 15% (45 άτομα) αυτών είναι Ελεύθεροι Επαγγελματίες. Μηνιαίο Οικογενειακό Εισόδημα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid <1000 39 32,5 33,1 33,1 1000-2000 45 37,5 38,1 71,2 2000-3000 24 20,0 20,3 91,5 >3000 10 8,3 8,5 100,0 Total 118 98,3 100,0 Missing System 2 1,7 Total 120 100,0 Πίνακας 10: Το μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα των ερωτηθέντων 80

Σχήμα 7: Το μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα των ερωτηθέντων Το 37.5% (45 άτομα) των ερωτηθέντων έχει μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα 1000-2000, το 32.5% (39 άτομα) έχει <1000, το 24% (20 άτομα) έχει 2000-3000, ενώ το 8.3% (10 άτομα) αυτών έχει >3000. 81

Μορφή Οικογένειας Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Πυρηνική (με δύο γονείς) Μονογονεϊκή (με ένα γονέα) Εκτεταμένη (γονείς, παιδιά, λοιποί συγγενεις) 85 70,8 70,8 70,8 16 13,3 13,3 84,2 19 15,8 15,8 100,0 Total 120 100,0 100,0 Πίνακας 11: Η Μορφή της οικογένειας των ερωτηθέντων Σχήμα 8: Η Μορφή της οικογένειας των ερωτηθέντων 82

Οι 85 (το 70.8%) ερωτηθέντες είναι σε Πυρηνική οικογένεια δηλαδή με δύο γονείς, οι 19 (το 15.8%) σε Εκτεταμένη οικογένεια δηλαδή και με λοιπούς συγγενείς, και οι 16 (το 13.ε%) είναι σε Μονογονεϊκή οικογένεια. Έχεις δεσμό; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Ναι 79 65,8 66,4 66,4 Όχι 40 33,3 33,6 100,0 Total 119 99,2 100,0 Missing System 1,8 Total 120 100,0 Πίνακας 12: Πιθανότητα δέσμευσης των ερωτηθέντων Σχήμα 9: Πιθανότητα δέσμευσης των ερωτηθέντων 83

δεν έχουν. Το 65.8% (79 άτομα) των ερωτηθέντων έχουν δεσμό ενώ τι 33.3% (40 άτομα) Έχετε ολοκληρωμένες σχέσεις; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Ναι 103 85,8 88,8 88,8 Όχι 13 10,8 11,2 100,0 Total 116 96,7 100,0 Missing System 4 3,3 Total 120 100,0 Πίνακας 13: Ολοκληρωμένη σχέση των ερωτηθέντων Σχήμα 10: Πιθανότητα δέσμευσης των ερωτηθέντων 84

Το 85.8% (103 άτομα) των ερωτηθέντων έχουν ολοκληρωμένη σχέση ενώ το 10.8% (13 άτομα) δεν έχουν. Πότε είχες την πρώτη σου σεξουαλική επαφή; Ηλικία.. Minimum Maximum Std. Deviation Mean 13 23 1,787 17,40 Πίνακας 14: Ολοκληρωμένη σχέση των ερωτηθέντων Η μικρότερη Ηλικία της πρώτης ερωτικής επαφής των ερωτηθέντων ήταν 13 ετών και η μεγαλύτερη 23 ετών. Η τυπική απόκλιση είναι 1.7 και ο μέσος όρος 17 ετών. 85

Αλλάζεις συχνά συντρόφους; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Ναι 32 26,7 27,6 27,6 Όχι 84 70,0 72,4 100,0 Total 116 96,7 100,0 Missing System 4 3,3 Total 120 100,0 Πίνακας 15: Αλλαγή συντρόφων των ερωτηθέντων Σχήμα 11: Αλλαγή συντρόφων των ερωτηθέντων 86

Το 70% (84 άτομα) των ερωτηθέντων δεν αλλάζει συχνά σύντροφοι ενώ αλλάζει το 26.7% (32 άτομα). Παίρνεις προφυλάξεις; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Ναι 96 80,0 85,7 85,7 Όχι 16 13,3 14,3 100,0 Total 112 93,3 100,0 Missing System 8 6,7 Total 120 100,0 Πίνακας 16: Προφυλάξεις των ερωτηθέντων Σχήμα 12: Προφυλάξεις των ερωτηθέντων 87

Οι 96 (το 80%) από τους ερωτηθέντες, παίρνουνε προφυλάξεις ενώ το 13.3% (16 άτομα) δεν παίρνει. Τί είδους προφυλάξεις παίρνεις; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Προφυλακτικά 78 65,0 70,9 70,9 Αντισυλληπτικά χάπια 20 16,7 18,2 89,1 Άλλο 2 1,7 1,8 90,9 Καμία προφύλαξη 10 8,3 9,1 100,0 Total 110 91,7 100,0 Missing System 10 8,3 Total 120 100,0 Πίνακας 17: Είδος προφύλαξης των ερωτηθέντων 88

Σχήμα 13: Είδος προφύλαξης των ερωτηθέντων Το 65% (78 άτομα) των ερωτηθέντων χρησιμοποιεί προφυλακτικά, το 16.7% (28 άτομα) αυτών, καμία προφύλαξη, το 8.3%καμία προφύλαξη και τέλος το κάτι άλλο. 89

Για ποιο λόγο πιστεύεις ότι πρέπει να παίρνεις προφυλάξεις; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη Προφυλάξεις από ασθένειες 47 39,2 40,2 40,2 61 50,8 52,1 92,3 Άλλο 9 7,5 7,7 100,0 Total 117 97,5 100,0 Missing System 3 2,5 Total 120 100,0 Πίνακας 18: Λόγος σημασίας προφυλακτικών των ερωτηθέντων Σχήμα 14: Λόγος σημασίας προφυλακτικών των ερωτηθέντων 90

Το 50.8% (61 άτομα) των ερωτηθέντων που χρησιμοποιούν κάποια προφύλαξη, το χρησιμοποιούν λόγο προφύλαξης από ασθένειες, το 39.2% (47 άτομα) λόγο αποφυγής της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και το 7.5% (9 άτομα) για κάποιον άλλο λόγο. Γνωρίζεις τί είναι το AIDS; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Ναι 115 95,8 95,8 95,8 Όχι 5 4,2 4,2 100,0 Total 120 100,0 100,0 Πίνακας 19: Γνώσεις των ερωτηθέντων σχετικά με το AIDS Σχήμα 15: Γνώσεις των ερωτηθέντων σχετικά με το AIDS 91