Eureka seminars Athens, Greece April 23-26 2012 Transport Research Arena Europe 2012 Διερεύνηση αστικών χρήσεων γης με χρήση GIS Αναστασία Ρουκούνη Αγρ. & Τοπογράφος Μηχανικός, MSc Συγκοινωνιολόγος, Υπ. Διδάκτωρ ΑΠΘ Αθήνα, 8 9 Μαΐου 2014 1
Περιεχόμενα Πλαίσιο έρευνας Στόχοι έρευνας Xρήσεις γης και μεταφορές Μεθοδολογικό πλαίσιο Δεδομένα και επεξεργασία Αποτελέσματα - Συζήτηση Συμπεράσματα 2
Πλαίσιο - Στόχος έρευνας Αντικείμενο της έρευνας αποτελεί η διερεύνηση αστικών χρήσεων γης με χρήση GIS, και μελέτη περίπτωσης τη διερεύνηση των επιπτώσεων από την επικείμενη λειτουργία του νέου μετρό Θεσσαλονίκης στις χρήσεις γης της ευρύτερης περιοχής ενός σταθμού. Στόχος της εργασίας είναι αφενός η συμβολή της στη συμπλήρωση της βιβλιογραφίας, ειδικά της ελληνικής, αφού καταγράφει και αναλύει δεδομένα που ισχύουν στην ελληνική πραγματικότητα, αφετέρου η ιδιαίτερη προσέγγιση του θέματος που περιλαμβάνει αναλυτική καταγραφή των χρήσεων στη ζώνη επιρροής του σταθμού, δημιουργία ΓΠΣ και χαρτογραφική απεικόνιση των αποτελεσμάτων της έρευνας. 3
Αλληλεπίδραση χρήσεων γης μεταφορών (1) 4
Αλληλεπίδραση χρήσεων γης μεταφορών (2) Η χωρική και ποσοτική διασπορά των χρήσεων γης, όπως η κατοικία, το εμπόριο, η βιομηχανία και οι δημόσιοι χώροι, καθορίζει τη θέση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, όπως η εργασία, οι αγορές, η εκπαίδευση, η αναψυχή κ.ά. Η χωρική και ποσοτική διασπορά των δραστηριοτήτων προϋποθέτει μετακινήσεις. Η γεωγραφία της συγκοινωνιακής υποδομής επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την προσπελασιμότητα των χρήσεων και την αλληλεπίδραση τους. Η προσπελασιμότητα είναι ένα κριτήριο, το οποίο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά τη λήψη αποφάσεων ως προς την εγκατάσταση των χρήσεων γης. 5
Μετρό Θεσσαλονίκης 6
Κριτήρια επιλογής του σταθμού «Παπάφη» Στην επιλογή του σταθμού «Παπάφη» για τη διεξαγωγή της έρευνας, συνυπολογίστηκαν η θέση του σταθμού στον πολεοδομικό ιστό, οι κυκλοφοριακές συνδέσεις και συσχετίσεις του με την ευρύτερη περιοχή, καθώς και ο χαρακτήρας και η πολεοδομική οργάνωση αυτής. 7
Οριοθέτηση της περιοχής έρευνας Ζώνη επιρροής (buffer zone): μία έκταση ακτίνας 500 μ. γύρω από το σημείο χωροθέτησης των εγκαταστάσεων του σταθμού. Aλληλοεπικάλυψη με τις ζώνες επιρροής του προηγούμενου και του επόμενου σταθμού - πρέπει να ληφθεί υπόψη σε τυχόν συγκριτικές έρευνες μετά τη λειτουργία του σταθμού. Εκτός όσα Ο.Τ. δεν ανήκουν εξ ολοκλήρου στη ζώνη επιρροής - καθορίζεται από τους οδικούς άξονες που την περικλείουν. 8
Ζώνη επιρροής του σταθμού 9
Μεθοδολογικό πλαίσιο Εμπεριστατωμένη περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης μέσα από τη συγκέντρωση, επεξεργασία και χαρτογραφική απόδοση ενός σημαντικού όγκου πρωτογενών πληροφοριών, η συλλογή των οποίων απαιτεί εκτεταμένη έρευνα πεδίου. Το μητρώο καταγραφής των χρήσεων περιλαμβάνει 15 στήλες, οι οποίες αντιστοιχούν στα εξής στοιχεία: Αύξοντα αριθμό κτιρίων, διεύθυνση, αριθμό ορόφων, χρήσεις ισογείου, επικρατούσα χρήση ορόφων, αριθμός διαμερισμάτων, τυχόν παρατηρήσεις. 10
Κωδικοποίηση χρήσεων γης (1) 1. Κατοικία 2. Εμπόριο, Εξυπηρετήσεις (2a λιανικό - χονδρικό εμπόριο, 2β μπαρ, εστιατόρια, καφετέριες, 2γ προσωπικές υπηρεσίες) 3. Περίθαλψη, Πρόνοια (ιδιωτικά και δημόσια θεραπευτήρια, Κέντρα Υγείας, ιατρεία, Ι.Κ.Α., οικοτροφεία, εστίες, γηροκομεία, βρεφονηπιακοί σταθμοί κ.ά) 4. Εκπαίδευση (4α νηπιαγωγεία, δημοτικά, 4β γυμνάσια, λύκεια, νυχτερινά σχολεία, φροντιστήρια, ινστιτούτα ξένων γλωσσών, τεχνικά επαγγελματικά εκπαιδευτήρια, 4γ πανεπιστήμια, ιδιωτικές σχολές πανεπιστημιακού επιπέδου) 5. Γραφεία 6. Πολιτισμός και θρησκευτικές λειτουργίες (βιβλιοθήκες, πνευματικά κέντρα, μουσεία, ενοριακοί ναοί, εκκλησιαστικά κτίρια) 11
Κωδικοποίηση χρήσεων γης (2) 1. Ψυχαγωγία, αναψυχή (κινηματοθέατρα, πολιτιστικά κέντρα, κέντρα διασκέδασης, σύλλογοι, όμιλοι, λέσχες, χορωδίες) 2. Πράσινο, ανοιχτοί χώροι, αθλητισμός (παιδικές χαρές, πλατείες, πάρκα, αθλητικά κέντρα και στάδια, αρχαιολογικοί χώροι) 3. Στάθμευση, εξυπηρέτηση αυτοκινήτων (9α οργανωμένοι χώροι και κτίρια στάθμευσης, 9β στάθμευση σε pilotis 9γ πρατήρια βενζίνης, συνεργεία) 4. Κτίρια υπό κατασκευή 5. Εγκαταλειμμένα κτίρια -ερείπια 6. Κενά καταστήματα 12
Χαρτογραφικά υπόβαθρα (1) Χαρτογραφικό υπόβαθρο για την καταγραφή των χρήσεων γης προέρχεται από συνένωση αρκετών εικόνων της περιοχής έρευνας από το Χαρτογραφικό portal του Δήμου Θεσσαλονίκης (http://gis.thessaloniki.gr/). Χαρτογραφικό υπόβαθρο για την παραγωγή των θεματικών χαρτών, αγοράστηκε από το Τμήμα Χαρτογραφίας της ΕΛ. ΣΤΑΤ. Γεωδαιτικό σύστημα αναφοράς: ΕΓΣΑ 87. Τα ψηφιακά χαρτογραφικά υπόβαθρα έχουν αποδοθεί και σε αντίστοιχα αναλογικά διαγράμματα, κλίμακας 1:5.000. 13
Χαρτογραφικά υπόβαθρα (2) Οι πληροφορίες που παρέχονται μέσω των ψηφιακών χαρτογραφικών υποβάθρων ανά οικισμό είναι οι εξής: Οι άξονες των δρόμων και η ονοματολογία τους Τα περιγράμματα των Ο.Τ. και η αρίθμηση. Τα περιγράμματα κτιρίων και η αρίθμησή τους εντός του Ο.Τ. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης αποτελείται από τέσσερα αρχεία shapefiles (Ο.Τ., κτίρια, άξονες των οδών,τοπογραφία της περιοχής). 14
Δεδομένα και επεξεργασία (1) Καταγράφηκε το σύνολο των χρήσεων γης σε επίπεδο κτιρίου σε 106 Ο.Τ. και δημιουργήθηκαν αρχικά δύο ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων στο περιβάλλον του Microsoft Excel οι οποίες σε δεύτερο στάδιο συνδέθηκαν με τα αντίστοιχα αρχεία shapefiles των θεματικών επιπέδων του ψηφιακού υποβάθρου. Η πρώτη ηλεκτρονική βάση δεδομένων, περιλαμβάνει τα στοιχεία της απογραφής για κάθε κτίριο της περιοχής μελέτης και αποτελείται συνολικά από 861 εγγραφές (σειρές). Η δεύτερη βάση περιλαμβάνει πληθυσμιακά στοιχεία από την απογραφή του 2001 της ΕΣΥΕ σε επίπεδο Ο.Τ. και τη συνθέτουν 106 εγγραφές. 15
Δεδομένα και επεξεργασία (2) Η βάση αυτή προέκυψε αφού προηγήθηκε η διαδικασία της αντιστοίχισης παλαιού με νέο κωδικό για όσα Ο.Τ. ήταν απαραίτητο καθώς υπήρχαν διαφοροποιήσεις και αναντιστοιχίες ανάμεσα στην υφιστάμενη αρίθμηση των Ο.Τ. στα ψηφιακά χαρτογραφικά υπόβαθρα και σε αυτή της ΕΣΥΕ. Οι διαφοροποιήσεις αυτές οφείλονται σε συγχωνεύσεις ορισμένων Ο.Τ. και σε διαχωρισμούς άλλων κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Δίνεται αρχείο Excel με τη σύνδεση ανάμεσα σε παλαιά και νέα κωδικοποίηση. 16
Δεδομένα και επεξεργασία (3) Ακολούθησε η εισαγωγή των φύλλων εργασίας του Excel στο περιβάλλον της Microsoft Access και η δημιουργία των αντίστοιχων προσωπικών βάσεων δεδομένων (personal databases). Επόμενο βήμα, η διαδικασία της σύνδεσης (join) των βάσεων με τα θεματικά επίπεδα (layers) των κτιρίων και των Ο.Τ. της περιοχής μελέτης με χρήση του Arc Map. Με επιλογή κοινού πεδίου ανάμεσα στα 2 αρχεία, επιτυγχάνεται η ένα προς ένα αντιστοίχιση των περιγραφικών με τα χωρικά δεδομένα. Πρωτεύον κλειδί: ο κωδικός της ΕΣΥΕ για το εκάστοτε Ο.Τ. ή κτίριο αντίστοιχα. 17
Δεδομένα και επεξεργασία (4) Η σύνδεση αποτελεί γενικά χρονοβόρα διαδικασία, διότι είναι εξαιρετικά ευαίσθητη και πρέπει να πραγματοποιείται με ιδιαίτερη προσοχή, καθώς είναι πολύ εύκολο να μην είναι επιτυχής στην περίπτωση που υπάρχει έστω και η παραμικρή παραφωνία ανάμεσα στα πεδία του πρωτεύοντος κλειδιού στα δύο αρχεία. Όσο περισσότερες οι εγγραφές που περιλαμβάνουν τα 2 αρχεία, τόσο πιθανότερο είναι να παρουσιαστούν προβλήματα και να μην υλοποιηθεί επιτυχώς η σύνδεση με την πρώτη προσπάθεια. 18
Δεδομένα και επεξεργασία (5) Η σύνδεση της μικρότερης βάσης ολοκληρώθηκε χωρίς προβλήματα σε αντίθεση με τη σύνδεση εκείνης με τις 861 εγγραφές στην οποία κάποιοι κωδικοί είχαν εκ παραδρομής περαστεί λανθασμένα, και ως εκ τούτου το πρόγραμμα δεν αναγνώριζε μοναδική συσχέτιση κωδικών. Εντοπισμός προβληματικών σημείων - διορθώσεις και εκ νέου σύνδεση. Έτσι έγινε εφικτή η χαρτογραφική απεικόνιση των συλλεχθέντων στοιχείων σε επίπεδο κτιρίου και των πληθυσμιακών στοιχείων σε επίπεδο Ο.Τ. 19
Χρήσεις ισογείου (1) 20
Χρήσεις ισογείου (2) Από τη χωροκατανομή των χρήσεων προκύπτει ότι κατά μήκος των βασικών οδικών αξόνων κυριαρχεί το εμπόριο. Στα Ο.Τ. που βρίσκονται εκατέρωθεν της οδόυ Παπάφη, έντονη είναι η παρουσία χρήσεων εστίασης-αναψυχής αφού πρόκειται για συνοικία στην οποία κατοικούν πολλοί φοιτητές. Στις παρυφές της περιοχής της Τούμπας βρίσκονται Ο.Τ. στα οποία κυριαρχεί η κατοικία. Επί της Καυταντζόγλου παρατηρείται συγκέντρωση συνεργείων αυτοκινήτων και μηχανοκίνητων δικύκλων που υποδηλώνει την ύπαρξη εξειδίκευσης στην περιοχή αυτή. Τα Ο.Τ. που βρίσκονται ανάμεσα στη Λεωφ. Καραμανλή και τη Λεωφ. Στρατού στεγάζουν κυρίως ανάμεικτες χρήσεις ισογείου, σε συνδυασμό με αμιγώς εμπορικές ή κενά καταστήματα. 21
Χρήσεις ισογείου (3) Ξεχωρίζει ένα μόνο κτιριακό σύμπλεγμα γραφείων, το οποίο χωροθετείται οριακά της buffer zone, στα δεξιά του Παπάφειου ιδρύματος. Ακόμη, στο ΟΤ που διακρίνεται αποκλειστικά η χρήση Εγκαταλελειμμένα κτίρια Ερείπια, βρίσκεται το παλιό εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας της ΥΦΑΝΕΤ, που δεν έχει αξιοποιηθεί και αναδειχθεί μέχρι τώρα, και από το Μάρτιο του 2004 τελεί υπό κατάληψη. Παρατηρείται πως ενώ οι χρήσεις που σχετίζονται με περίθαλψη, υγεία και πρόνοια δεν είναι πολλές σε αριθμό, εντούτοις χαρακτηρίζουν την περιοχή, λόγω της έκτασης που καταλαμβάνουν και των μετακινήσεων που αναπόφευκτα προκαλούν. 22
Επικρατούσα χρήση ορόφων (1) 23
Επικρατούσα χρήση ορόφων (2) Εμφανέστατη η κυριαρχία της κατοικίας, με ελάχιστες διαφοροποιήσεις, οι οποίες αφορούν χώρους περίθαλψης, υγείας και πρόνοιας όπως το Θεαγένειο νοσοκομείο και το Παπάφειο ίδρυμα, ή εκπαίδευσης, όπως η τεχνική σχολή Ευκλείδης. Ξεχωρίζει το κτιριακό σύμπλεγμα της ΥΦΑΝΕΤ, ενώ δεν υπάρχουν, πλην ενός, συγκροτήματα αποκλειστικά γραφείων ή υπηρεσιών ή πολυώροφα κτίρια εμπορικών καταστημάτων. 24
Επικρατούσα χρήση ανά Ο.Τ. (1) 25
Επικρατούσα χρήση ανά Ο.Τ. (2) Η επικρατούσα χρήση σε επίπεδο Ο.Τ. στην περιοχή, όπως ήταν αναμενόμενο μετά την ανάλυση των χρήσεων ισογείου και ορόφων είναι η γενική κατοικία. Από τα 106 οικοδομικά τετράγωνα, σε 3 μόνο κυριαρχεί η χρήση Περίθαλψη Υγεία Πρόνοια και σε 2 η εκπαίδευση. Επίσης, σε 1 Ο.Τ. επικρατούν οι θρησκευτικές λειτουργίες και 1 έχει εγκαταλελειμμένα κτίρια (ΥΦΑΝΕΤ). Οι χώροι πρασίνου είναι ελάχιστοι, καλύπτουν μόνο 2 Ο.Τ. 26
Αριθμός ορόφων (1) 27
Αριθμός ορόφων (2) Δεν υπάρχουν ιδιαίτερες ομάδες σαφώς διαχωρισμένων καθ ύψος κτιρίων. Η γενική εικόνα του χάρτη είναι αυτή της ανάμειξης χαμηλών κτιρίων με υψηλότερα ακόμη και μέσα στο ίδιο Ο.Τ. Ο μέσος όρος ορόφων ελαττώνεται στο τμήμα μεταξύ της Νέας Εγνατίας και της αρχής της περιοχής της Τούμπας. Η πλειοψηφία των κτιρίων ανήκει στην τρίτη κατηγορία, 4-5 ορόφων. Ειδικές χρήσεις όπως το Παπάφειο Ιδρυμα καθώς και το Νοσοκομείο Λοιμωδών υπάγονται στη χαμηλή κατηγορία των 1-3 ορόφων. 28
Πληθυσμιακή πυκνότητα (1) 29
Πληθυσμιακή πυκνότητα (2) Για τη χωρική χαρτογραφική απεικόνιση της πληθυσμιακής πυκνότητας, χρησιμοποιήθηκαν 4 κλάσεις: 0-2000 κάτοικοι ανά εκτάριο, 2001-4500, 4501-6500 και 6500-10000. Στη χαμηλότερη κατηγορία ανήκουν τα Ο.Τ. των οποίων η επικρατούσα χρήση δεν είναι η γενική κατοικία, γεγονός αναμενόμενο καθώς σε αυτά χωροθετούνται οι ειδικές χρήσεις. Γενικά προκύπτει ότι τα Ο.Τ. που βρίσκονται νότια από τον οδικό άξονα της Νέας Εγνατίας είναι σαφώς πιο πυκνοκατοικημένα από αυτά που βρίσκονται βόρεια. Τα περισσότερα από τα Ο.Τ. γενικής κατοικίας εμφανίζουν πληθυσμιακή πυκνότητα εντός των ορίων των δύο μεσαίων κατηγοριών. 30
Αριθμός νοικοκυριών (1) 31
Αριθμός νοικοκυριών (2) Προκύπτει ότι στην πλειοψηφία των κτιρίων κατοικίας διαμένουν 6 30 νοικοκυριά, ενώ στην περιοχή υψηλής πληθυσμιακής πυκνότητας που επισημάνθηκε μεταξύ της Λεωφ. Καραμανλή και των οδών Καυταντζόγλου και Λεωφ. Στρατού υπάρχουν πολλά κτίρια τα οποία στεγάζουν 31 50 νοικοκυριά το κάθε ένα. Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο σε ένα κτίριο σε όλη την περιοχή με μεγάλο κτιριακό όγκο και διπλή είσοδο, συγκεντρώνονται πάνω από 50 νοικοκυριά. Γενικά παρατηρείται υψηλή συγκέντρωση νοικοκυριών σε κτίρια γύρω από τους κεντρικούς οδικούς άξονες και χαμηλότερη σε αυτά που βρίσκονται σε Ο.Τ. τα οποία είναι σε δευτερεύοντες δρόμους. 32
Χάρτης σύνθεσης (1) 33
Χάρτης σύνθεσης (2) Στο χάρτη φαίνεται η διασπορά των χρήσεων ισογείου γύρω από το σταθμό σε ζώνες - ομόκεντρους κύκλους με ακτίνα ανά 100 μ. και με κέντρο τη θέση του σταθμού. Στη Ζώνη 1 παρατηρείται συγκέντρωση κυρίως κενών καταστημάτων και λίγων εμπορικών. Στη Ζώνη 2 κυριαρχούν οι εμπορικές χρήσεις ισογείου, αρκετές ανάμεικτες χρήσεις, ενώ σημαντικός εξακολουθεί να παραμένει και ο αριθμός των κενών καταστημάτων. Στη Ζώνη 3 βρίσκονται ομάδες κτιρίων με ανάμεικτες χρήσεις στο ισόγειο, άλλα και κτιριακά συγκροτήματα κατοικίας. Τέλος, στη Ζώνη 4 συναντώνται ανάμεικτες χρήσεις εμπόριο και κενά καταστήματα. Γενικά δεν παρατηρείται υπερσυγκέντρωση δριαστηριοτήτων εντός μιας δεδομένης ζώνης, ώστε να μπορει να επισημανθεί εξειδίκευση κάποιου κλάδου σε δεδομένη απόσταση από το σταθμό. 34
Συμπεράσματα Προοπτικές Με τη δημιουργία του Συστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών, έγινε η επεξεργασία του αρχείου των καταγεγραμμένων χρήσεων γης και η παραγωγή θεματικών χαρτογραφικών χαρτών οι οποίοι αποτύπωσαν στοιχεία τόσο σε επίπεδο κτιρίων όσο και σε επίπεδο Ο.Τ. και απέδωσαν με λεπτομέρεια τον χαρακτήρα της περιοχής. Η ακολουθούμενη μεθοδολογία αλλά και τα αποτελέσματα της έρευνας έρχονται να συμβάλλουν στη συμπλήρωση της βιβλιογραφίας των σχετικών μελετών για τον τρόπο που επηρεάζει η δημιουργία ενός σταθμού μετρό τις χρήσεις γης της ευρύτερης περιοχής, καταγράφοντας την κατάσταση πριν από την εφαρμογή. 35
Ευχαριστώ για την προσοχή σας! natrouk@yahoo.gr, natrouk@topo.auth.gr gr.linkedin.com/in/anastasiaroukouni/ 36