Πώς θα καταλάβω ότι ένας μαθητής υφίσταται εκφοβισμό; Αν δεν δείτε το περιστατικό να λαμβάνει χώρα μπροστά σας, τότε κάποια βοηθητικά σημάδια μπορεί να είναι τα εξής: s s s s s s s s s s s Απροθυμία του μαθητή να βρίσκεται στο σχολείο Ελειψη αυτοεκτίμησης/χαμηλή αυτοπεποίθηση Απότομη αλλαγή της καθημερινότητάς του Ενδείξεις μοναχικότητας/κοινωνικής απόσυρσης Πτώση επίδοσης στο σχολείο Απώλεια προσωπικών αντικειμένων ή χρημάτων Αρνηση να μιλήσει για το θέμα Αλλαγές στην συμπεριφορά (π.χ. Επιθετικότητα) Υπερβολική αντίδραση / ευερεθιστότητα Το να έρχεται στην τάξη με σκισμένα ρούχα ή σημάδια βίας Πόνοι στην κοιλιά ή άλλα σωματικά συμπτώματα, τα οποία μπορεί να είναι ψυχοσωματικά
Τί μπορώ να κάνω για να βοηθήσω; Κατανόηση Ο εκφοβισμός κάνει το παιδί να νιώθει μοναξιά, θλίψη, άγχος, ντροπή και το οδηγεί στην κοινωνική απόσυρση. Το παιδί που υφίσταται εκφοβισμό συχνά βρίσκεται σε απόγνωση γιατί δεν γνωρίζει πως να αντιδράσει και να χειριστεί την κατάσταση και αισθάνεται ότι δεν μπορεί να την σταματήσει. Ο θυμός που βιώνει το παιδί μπορεί να το κάνει να στραφεί εναντίον σας ή εναντίον κάποιου άλλου για να εκτονωθεί. Αν το παιδί υφίσταται σχολικό εκφοβισμό θα επηρεάσει την διάθεσή του να πάει σχολείο και πιθανότατα και την επίδοσή του στα μαθήματα Ο εκφοβισμός μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας πυροδότησης άλλων δυσκολιών (π.χ. Διατροφικά προβλήματα, κατάθλιψη κ.α.)
Ο εκφοβισμός συχνά χαρακτηρίζεται ως σιωπηλός εφιάλτης, γιατί παρόλο που συνήθως γίνεται μπροστά σε άλλους, το θύμα υποφέρει σιωπηλά και το φαινόμενο αναπτύσσεται σε καταστάσεις μυστικότητας και φόβου. Το πόσο σοβαρός μπορεί να είναι ο εκφοβισμός εξαρτάται από: - Πόσο έντονη είναι η πρόθεση να πονέσει το θύμα - Πόσο πολύ πληγώθηκε το θύμα - Πόσο έντονες απειλές/βία χρησιμοποιήθηκε - Πόσο συχνά συμβαίνει - Πόσο διαρκεί - Πόσο προσωπικό είναι - Πόσα άτομα αναμείχθηκαν
Λάβετε μέτρα για την πρόληψη του φαινομένου s Αξιολογήστε την συχνότηταν με την οποία εμφανίζεται ο εκφοβισμός στο σχολείο σας. Είναι σημαντικό να διασαφηνιστεί σε ποια μέρη και με τι συχνότητα συμβαίνουν περιστατικά εκφοβισμού. Υστερα αυξήστε την εποπτείαν στα μέρη που συμβαίνουν συχνά περιστατικά εκφοβισμού. s Δημιουργήστε σαφείς κανόνες και πολιτικές, οι οποίες δημιουργούν ένα σχολικό κλίμα στο οποίο ο εκφοβισμός και η βία δεν είναι αποδεκτά.
s Πραγματοποιείστε μουσικά, θεατρικά και γενικότερα καλλιτεχνικές δραστηριότητες, οι οι οποίες ευαισθητοποιούν και περνούν μηνύματα κατά του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο. s Πραγματοποιείστε ομιλίες και εκδηλώσεις από ειδικούς, οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν στην ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου του εκφοβισμού. s Ενισχύστε τις υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις τόσο μεταξύ μαθητών όσο και μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών, οι οποίες στηρίζονται στην ενσυναίσθηση και την κατανόηση. s Αναπτύξτε μια γενικότερη σχολική ατμόσφαιρα, η οποία προάγει την αποδοχή, την ανοχή και το σεβασμό.
s Πάρτε το πρόβλημα στα σοβαρά: μερικοί εκπαιδευτικοί πιστεύουν πως δεν είνα κάτι ανησυχητικό. Αλλά το bullying διαφέρει από τα περιστασιακά φιλικά πειράγματα και έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στον ψυχισμό και στην ζωή του θύματος. Μην αντιδράσετε υπερβολικά όμως. Μερικοί εκπαιδευτικοί από την αγωνία τους μπορεί να γίνουν υπερβολικά ελεγκτικοί ή παρεμβατικοί, γεγονός που δεν βοηθάει τον μαθητή, ο οποίος υφίσταται χειρότερες συνέπειες από τους θύτες ως αντίποινα ή αισθάνεται ότι ασφυκτιά. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να βρουν την μέση οδό και να δείξουν στους μαθητές τους ότι νοιάζονται για αυτό που τους συμβαίνει. Πρέπει να βρουν μια κατάλληλη στιγμή για να συζητήσουν με τον μαθητή ιδιωτικά. Το παιδί που είναι θύμα του εκφοβισμού είναι κατά πάσα πιθανότητα πιο ταραγμένο και προβληματισμένο από ότι πιστεύετε ή από ότι σας δείχνει. Επίσης, αφού συζητήσετε με τον μαθητή, επικοινωνήστε με τους γονείς του για να τους ενημερώσετε για το τί συμβαίνει και για να συνεργαστείτε για να βοηθήσετε καλύτερα το παιδί.
s Υποστήριξη. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να μπορέσουν να υποστηρίξουν το μαθητή τους στην δύσκολη κατάσταση που βιώνει. Θα πρέπει να δείξουν πως δεν είναι το ίδιο το παιδί το πρόβλημα. Οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει θύμα του εκφοβισμού χωρίς συγκεκριμένο λόγο. s Το να νιώσει ένα παιδί ότι υπάρχει κάποιος που τους καταλαβαίνει και τους νοιάζεται είναι εξαιρετικά σημαντικό. s Εξηγήστε στους μαθητές- παρατηρητές ότι η παρέμβαση τους σε μελλοντικά περιστατικά μπορεί να είναι χρήσιμη για να περιοριστεί ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο. Βοήθησε τους να καταλάβουν ότι ο ρόλος τους είναι πολύ σημαντικός.
Ενθαρρύνετε τον μαθητή σας να σας μιλήσει, χωρίς να τον πιέζετε. s Μην είστε επικριτικοί απέναντί του. s Δείξτε του ότι μπορεί να σας εμπιστευτεί. Είναι σημαντικό να νιώσει πως έχει έναν σύμμαχο που νοιάζεται για αυτό, το καταλαβαίνει και το αγαπά. s Σεβαστείτε ότι κάποια πράγματα ίσως να είναι πολύ προσωπικά και να μην θέλει να τα μοιραστεί με κανέναν. s Ευχαριστείστε το που σας εμπιστεύεται και που μοιράζεται μαζί σας το πρόβλημά του. Αναγνωρίστε πως δεν είναι εύκολο για το παιδί να παραδεχτεί ότι υφίσταται εκφοβισμό και να ανοιχτεί σε κάποιον. (π.χ. Φόβος ότι θα το μάθει ο θύτης και θα τον τιμωρήσει, ντροπή, δεν θέλει να ανησυχήσει τους γονείς του, δεν θέλει να είναι καρφί κλπ.) s Πείτε στον μαθητή σας ότι έκανε πολύ σωστά που σας μίλησε, ότι ο εκφοβισμός είναι ανεπίτρεπτος και ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί. s Αφιερώστε χρόνο στον μαθητή σας και κάντε το να καταλάβει πως θα είστε πάντα διαθέσιμοι να σας μιλήσει όταν το χρειάζεται. s Ακούστε με προσοχή αυτά που έχει να σας πει. Μάθετε πως σκέφτεται και πως νιώθει γι αυτό που του συμβαίνει. s Κάντε ερωτήσεις, χωρίς όμως ανακριτικό ύφος.
s Προσπαθήστε να ενισχύσετε την αυτοεκτίμησή του μαθητή σας. s Επιβραβεύστε το παιδί για τα πράγματα που κάνει καλά s Δείξτε στο παιδί πως είστε περήφανοι γι αυτό s Δείτε αν το παιδί νιώθει ντροπή ή ενοχές και προσπαθήστε να το κάνετε να συλλέξει αποδείξεις που αμφισβητούν αυτά τα συναισθήματα. s Σιγουρευτείτε πως ο μαθητής σας δεν πιστεύει αυτά που ο θύτης λέει για εκείνο. Αξιοποιήστε κάθε ευκαιρία για να χρησιμοποιηθεί ως απόδειξη ότι δεν ισχύουν τα αρνητικά σχόλια του θύτη.
s Συχνά οι γονείς συμβουλεύουν το παιδί τους να γίνει επιθετικό προς τους θύτες σε μια προσπάθεια να μην δείχνει αδύναμο ή παθητικό. Οι εκπαιδευτικοί όμως γνωρίζουν πως αυτή η λύση δεν είναι η κατάλληλη. Εκτός του ότι είναι πολύ δύσκολο για το παιδί να βρεί το θάρρος και την δύναμη να αντιμετωπίσει τον θύτη, είναι πολύ πιθανό να κάνει το πρόβλημα ακόμα χειρότερο και να δημιουργηθεί ένα αρνητικό και βίαιο κλίμα στο σχολείο. Και τα παιδιά δεν πρέπει να ενθαρρύνονται στην βίαιη συμπεριφορά. Η καλύτερη λύση είναι να μάθει το παιδί να είναι διεκδικητικό και να θέτει όριά για να προστατεύει τον εαυτό του και τα δικαιώματά του. Κάντε συζητήσεις στην τάξη για αυτά τα θέματα και αφιερώστε λίγο χρόνο στην εκμάθηση και την εξάσκηση αυτών των βασικών δεξιοτήτων.
Μάθετε στους μαθητές σας να θέτουν όρια και να είναι διεκδικητικοί. Η διεκδικητικότητα δεν είναι μια απλή δεξιότητα και χρειάζεται συνεχή εξάσκηση μέχρι να εδραιωθεί. Αν δεν είστε σίγουροι πως γίνεται κανείς διεκδικητικός δείτε τις σημειώσεις Διεκδικητικότητα και διαβάστε πρώτα γι αυτό ή ζητήστε την συμβουλή κάποιου έμπειρου συμβούλου. Αν ο μαθητής σας είναι θύμα βίαιης συμπεριφοράς λάβετε τα κατάλληλα μέτρα για να μην κινδυνεύει η σωματική του ακεραιότητα. Μιλήστε ξεχωριστά και με τους άλλους μαθητές που εμπλέκονται στο περιστατικό που είδατε. Ζητήστε περισσότερες πληροφορίες από τον κάθε έναν.
s Αρχικά, αν παρατηρήσετε ένα περιστατικό εκφοβισμού χρειάζεται να παρέμβετε άμεσα. Χωρίστε τους μαθητές που εμπλέκονται, ώστε να σταματήσει άμεσα η εκφοβιστική και βίαιη συμπεριφορά. Στην συνέχεια, όμως, μην γίνετε πολύ παρεμβατικοί. s Συζητήστε με τον μαθητή σας και αποφασίστε από κοινού τι θα ήταν καλό να κάνει αντί να του υποδείξετε κατευθείαν εσείς τι πρέπει να κάνει. s Αν δεν είστε σίγουροι για το πως θα πρέπει να χειριστεί την κατάσταση ο μαθητής σας να είστε ειλικρινείς μαζί του. Πείτε του πως χρειάζεστε λίγο χρόνο για να το σκεφτείτε. Ζητήστε συμβουλές από κάποιον, αλλά μην το αμελήσετε. Είναι πολύ σημαντικό για το παιδί να μην νιώσει ότι το αγνοείτε.
s Δώστε στον μαθητή σας την ευκαιρία να προτείνει ο ίδιος τρόπους για να λυθεί το πρόβλημα. Είναι πολύ σημαντικό για το παιδί να μάθει πως έχει την ικανότητα και την δύναμη να χειρίζεται καταστάσεις που το δυσκολεύουν. Τα βασικά βήματα για την επίλυση προβλημάτων είναι τα ακόλουθα: s Καθορισμός του προβλήματος. Ορίστε τί ακριβώς σας ενοχλεί και θέλετε να διορθώσετε s Απαρίθμηση πιθανών λύσεων (brainstorming). Σ αυτό το στάδιο καταγράφουμε όλες τις ιδέες που θα μας έρθουν στο μυαλό, όσο παράξενες ή εξωπραγματικές και αν φαίνονται. Οσο περισσότερες, τόσο το καλύτερο. s Αξιολόγηση των υπερ και των κατά για κάθε πιθανή λύση. Στόχος είναι η ανεύρεση της λύσης με τα περισσότερα υπερ και τα λιγότερα κατα. s Επιλέξτε την λύση που κρίνετε ως πιο κατάλληλη και σχεδιάστε λεπτομερώς το σχέδιο δράσης. s Δράση. Εφαρμόστε την λύση που επιλέξατε s Αξιολόγηση αποτελέσματος. Αν η λύση πέτυχε, μπράβο σας! Αν όχι, προσπαθήστε να κατανοήσετε τί πήγε στραβά και επαναλάβετε την διαδικασία επιλέγοντας κάποια άλλη λύση.
Μιλήστε με τους γονείς του μαθητή σας. Συζητήστε το θέμα και δείτε πως σκοπεύουν να χειριστούν την κατάσταση. Αν θέλει μπορεί και το παιδί σας να παρευρίσκετεαι στην συνάντηση. Ο εκφοβισμός είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο και η αποτελεσματική αντιμετώπισή του απαιτεί την συνεργασία της οικογένειας και του σχολείου.
Λανθασμένοι τρόποι αντιμετώπισης Μη βοηθητικές στάσεις s Ο απορριπτικός: Πώς κάνεις έτσι; Δεν υπάρχει λόγος να αναστατώνεσαι s Ο μάρτυρας: Αυτό που περνάς εσύ δεν είναι τίποτα. Οταν ήμουν εγώ σχολείο... s Ο τοίχος: Δεν έχω χρόνο τώρα s Ο ανακριτής: Πές μου τα όλα. Πρέπει να ξέρω s Ο θύτης: Δειλός είσαι; Υπερασπίσου τον εαυτό σου s Ο σωτήρας: Αφησέ το πάνω μου s Ο μάγος: θα το λύσουμε μέχρι να πεις κύμινο s Ο ξερόλας: Ξέρω ακριβώς τι πρέπει να κάνεις
Βοηθητικές στάσεις s Ο καλός ακροατής: Θες να μου μιλήσεις γι αυτό που σε προβληματίζει; s Ο ντετέκτιβ: Συλλέξτε όσα περισσότερα στοιχεία μπορείτε για την κατάσταση. s Ο υποστηρικτικός σύμμαχος: κατανοήστε την οπτική γωνία του παιδιού, αισθανθείτε τι νιώθει και συμφωνείστε πως δεν θα το αφήσουν να περάσει έτσι αυτό. Θα λάβετε δράση συνεργατικά για να το αντιμετωπίσετε.
Κι αν ο μαθητής μου είναι θύτης;
Τί θα κάνω αν μάθω πως ο μαθητής μου είναι θύτης; s Εξηγήστε στον μαθητή σας ότι αυτή η συμπεριφορά είναι ανεπίτρεπτη και επιφέρει συνέπειες. Ενημερώστε τους γονείς του και λάβετε τα κατάλληλα μέτρα ανάλογα με την πολιτική του σχολείου σας.
s Μην μείνετε όμως μόνο στην τιμωρία. Σημαντικό είναι να προσπαθήσετε να περάσετε ένα μήνυμα υπευθυνότητας και ηθικής. Συζητήστε με τον μαθητή σας για την συμπεριφορά του εκφοβισμού (μάθετε τι πιστεύει γι αυτό, τι του προσφέρει, αν γνωρίζει πόσο καταστροφικές συνέπειες έχει για το θύμα και πόσο αναστάτωση μπορεί να έχει προκαλέσει η συμπεριφορά του, αν μπορεί να καταλάβει πως μπορεί να αισθάνεται το θύμα). s Πρέπει να του εξηγήσετε πως αυτή η συγκεκριμένη συμπεριφορά είναι ανεπίτρεπτη και έχει πολύ σοβαρές αρνητικές συνέπειες στο θύμα. Ξεκαθαρίστε του ότι δεν είναι σωστή αυτή η συμπεριφορά. Στόχος σας είναι η συνεργασία με τον μαθητή σας για να καταλάβει μόνος του ότι αυτή η συμπεριφορά πρέπει να σταματήσει.
s Η συμπεριφορά αυτή μπορεί να είναι μια προσωρινή απάντηση σε κάτι άλλο που το απασχολεί (π.χ. Ενα καινούργιο αδελφάκι, μια απώλεια, μια οικογενειακή δυσκολία). Δώστε στον μαθητή σας την ευκαιρία να σας μιλήσει για οτιδήποτε τον αναστατώνει. Πείτε του πως δεν το περιμένατε αυτό από εκείνον και ρωτήστε τον αν υπάρχει κάτι που τον απασχολεί.
Δείξτε του πως δεν απορρίπτετε/κατακρίνετε τον χαρακτήρα του συνολικά, αλλα την συγκεκριμένη συμπεριφορά του εκφοβισμού που επιδεικνύει. Ο μαθητής σας πρέπει να νιώσει πως έχει την αποδοχή σας, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να καταλάβει πως η συμπεριφορά του πρέπει να σταματήσει. Συχνά τα παιδιά που γίνονται θύτες έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αξιοποιήστε κάθε ευκαιρία που σας δίνεται για να επιβραβεύσετε τον μαθητή σας για τις θετικές του συμπεριφορές. Μην εστιάζετε μόνο στα αρνητικά στοιχεία της συμπεριφοράς του που πρέπει να αλλάξει.
s Μιλήστε με τους γονείς του μαθητή και μάθετε για την γενικότερη συμπεριφορά του στο σπίτι και για τυχόν ποβλήματα που παρουσιάζουν στην οικογένεια. Συνεργαστείτε με τους γονείς. s Ενθαρρύνετε τον μαθητή σας να ζητήσει συγγνώμη από το θύμα ή να βρει κάποιον τρόπο για να αναπληρώσει. Ενθαρρύνετε οποιαδήποτε θετική συμπεριφορά του παιδιού.
s Κατανοήστε γιατί ο μαθητής σας αισθάνεται την ανάγκη να ασκήσει εκφοβισμό. Υστερα δείτε τί μπορείτε να κάνετε για να βρεθεί ένας άλλος τρόπος να ικανοποιηθεί αυτή η ανάγκη του, ο οποίος να μην είναι βίαιος ή καταστροφικός. Για να υιοθετεί κάποιος μια συμπεριφορά πιστεύει ότι κάτι του προσφέρει. Ο εκφοβισμός μπορεί να χρησιμοποιείται για να πετύχει διάφορα πράγματα, όπως: s Να βελτιώσει την εικόνα του και να φανεί δυνατός στους συνομηλίκους του s Να τραβήξει την προσοχή s Να αποκτήσει κάποιο υλικό αντικείμενο που επιθυμεί s Να εκτονωθεί από τον θυμό που αισθάνεται ή από άλλα αρνητικά συναισθήματα s Να αναπληρώσει για αποτυχίες που αισθάνεται ότι χαρακτηρίζουν άλλες πλευρές της ζωής του s Να βιώσει κάποια χαρά από την δύναμη που πιστεύει ότι έχει. Να ενισχύσει έτσι την αυτοεκτίμησή του. s Να βρει έναν τρόπο διαχείρισης της ζήλειας που αισθάνεται για κάποιο άτομο