ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΑΡΜΟΝΙΑ-CLUSTERS ΣΧΟΛΕΙΟ/ΤΑΞΗ: Γ ΑΡ. ΜΑΘΗΤΩΝ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΣΤΟΧΟΙ: ΑΚΡΟΑΣΗΣ Επίπεδο 1ο Επίπεδο 2ο Επίπεδο 3ο Επίπεδο 4ο Επίπεδο 5ο α)διαχωρίζουν Έχουν καθοδηγημένη α) Αναγνωρίζουν ακουστικά τα σύμφωνα ακρόαση του Lux ακουστικά: 1) διαστήματα από τα Aeterna του Ligeti, με ταυτοφωνίες και διάφωνα. έμφαση στη μορφή clusters μέσα από το β)αναγνωρίζουν κανόνα και στις έννοιες: Lux Aeterna ακουστικά ταυτοφωνίες, ταυτοφωνία και cluster. 2) τον κανόνα μέσα συγχορδίες και clusters από μέσα από τη φωνητική το Lux Aeterna. προθέρμανση και τις β) Αναγνωρίζουν το ασκήσεις με όργανα στοιχείο της μίμησης τάξης. στον τετράφωνο φωνητικό κανόνα «Έγια Μόλα» και στον τετράφωνο ορχηστρικό κανόνα «Ο Κύκνος» γ) Αναγνωρίζουν ακουστικά τη χρήση ταυτοφωνίας, συγχορδιών και clusters στις συνθέσεις ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: α) Εκτελούν στη φωνητική προθέρμανση ταυτοφωνία, συγχορδία και cluster με χρωματισμούς για να Εκτελούν τη δημιουργική τους εργασία. των συμμαθητών τους. Εκτελούν φωνητικό και ορχηστρικό τετράφωνο κανόνα. ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 1
ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΑΛΛΟΙ: υπάρχει μια υποτυπώδης μορφή μέσα από την κορύφωση. β) Εκτελούν σε όργανα τάξης ταυτοφωνία, συγχορδία, clusters και αντίστροφα με χρωματισμούς (χωρισμένοι σε ομάδες). Εξερευνούν διάφορους τρόπους εκτέλεσης ενός cluster (σε όργανα τάξης, στο πιάνο κτλ.) Γνωρίσουν πληροφορίες για το έργο Lux Aeterna και για τον συνθέτη Gyorgy Ligeti. Δημιουργούν σύνθεση με χρήση ταυτοφωνίας, συγχορδιών και clusters. Χρησιμοποιούν χάρτη ακρόασης. Ανακαλύψουν οπτικά τη διαφορά μεταξύ συγχορδίας (αρμονικά διαστήματα 3 ης ) και cluster (αρμονικά διαστήματα 2ας). Αναγνωρίζουν οπτικά: α) την ταυτοφωνία και τα clusters στην παρτιτούρα του Lux Aeterna του Ligeti β) τη μορφή κανόνα στην παρτιτούρα του Lux Aeterna του Ligeti. Προηγούμενες γνώσεις: σύμφωνα και διάφωνα διαστήματα, ταυτοφωνία, αρμονικά διαστήματα 2ας, 3 ης κανόνας. Μεθοδολογία: Διερευνητική, Συνεργατική, Μετωπική. Οργάνωση τάξης: σε ομάδες κτλ., συγχορδίες, ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 2
ΠΟΡΕΙΑ: ΧΡΟΝΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΠΟΠΤΙΚΑ ΕΣΤΙΑΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1. ΦΩΝΗΤΙΚΗ ΠΡΟΘΕΡΜΑΝΣΗ (χρήση ταυτοφωνίας, συγχορδίας, cluster) 4 α) Όλη η τάξη ξεκινά τραγουδώντας τη νότα ΝΤΟ (με το μ, ε, ο, α κτλ.). Σε κάθε ομάδα υπάρχει ένα μεταλλόφωνο που παίζει σιγανά τη νότα ΝΤΟ για να βοηθούνται οι μαθητές να τραγουδούν σωστά. β) Κτίζεται η συγχορδία ΝΤΟ μείζονα. γ) Ξανά τραγουδούν όλοι τη νότα ΝΤΟ. δ) Με το σήμα του καθηγητή, ο κάθε μαθητής «αποχωρεί» από την προηγούμενη ταυτοφωνία τραγουδώντας ότι νότα θέλει σε όποιο φωνήεν θέλει. ε) Ο καθηγητής περιφέρεται και «κουρδίζει» την κάθε ομάδα για να καταλήξει σε ταυτοφωνία, όπως ξεκίνησε η άσκηση. (τα σημεία α) έως ε) εκτελούνται διαδοχικά, χωρίς σταμάτημα) Η ένταση της προθέρμανσης ξεκινά pp (ταυτοφωνία), προχωρά σταδιακά σε ff (cluster) και καταλήγει σε pp (ταυτοφωνία). Ακουστική αναγνώριση, ορθότητα στον τόνο. Συγχρονισμός. 2. ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΑΥΤΟΦΩΝΙΑΣ, ΣΥΓΧΟΡΔΙΑΣ ΚΑΙ CLUSTERS ΣΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΑΞΗΣ 5 Πριν εκτελέσουμε την άσκηση 2, λέω στους μαθητές να ακούσουν προσεκτικά και να απαντήσουν μετά την εκτέλεση ποια διαστήματα ακούγονται σύμφωνα και ποια διάφωνα. Η τάξη χωρίζεται σε ομάδες. Η μια ομάδα παίζει σε όλες τις περιπτώσεις τη νότα ΦΑ και οι άλλες ομάδες παίζουν τις υπόλοιπες νότες. Όργανα τάξης Εκτέλεση στα μουσικά όργανα. Συγχρονισμός. OHP Μετά την εκτέλεση σχολιάζουμε τα διαφορετικά αρμονικά ακούσματα της άσκησης 2 (σύμφωνα και διάφωνα) και επίσης τα ακούσματα της προθέρμανσης. Καταλήγουμε ότι και στις δύο περιπτώσεις έγινε χρήση ταυτοφωνίας, συγχορδιών και clusters. Γίνεται σύγκριση/αντιπαράθεση μιας συγχορδίας (διαστήματα 3 ης ) και ενός cluster (γειτονικές νότες, διαστήματα 2ας). Ακουστική αναγνώριση. Σύγκριση συγχορδίας και cluster. ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 3
Δείχνω διάφορους τρόπους εκτέλεσης cluster στο πιάνο- π.χ. για να εκτελέσω το cluster της άσκησης 2 που περιλαμβάνει 8 νότες (ντο χαμηλό ως ντο ψηλό) μπορώ να χρησιμοποιήσω ολόκληρη την παλάμη μου. Ανάλογα με τον αριθμό των νότων που θέλω να συμπεριλάβω σε ένα cluster, μπορώ να χρησιμοποιήσω και τις δύο παλάμες μου, ή το χέρι μου από τον αγκώνα μέχρι και τις άκριες των δαχτύλων, ή και ολόκληρο το χέρι κτλ. Διάφοροι τρόποι εκτέλεσης cluster πάνω σε πληκτροφόρο όργανο. 3. ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 15 Στην ομάδα τους οι μαθητές φτιάχνουν μια σύντομη σύνθεση με χρήση ταυτοφωνίας, συγχορδιών και clusters. Την ώρα που κάθε ομάδα εκτελεί τη σύνθεσή της, οι υπόλοιπες ομάδες σημειώνουν πότε έγινε χρήση ταυτοφωνίας, πότε χρήση συγχορδιών και πότε χρήση clusters. 4. ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΚΑΝΟΝΑ Όργανα τάξης. Πιάνο. Φυλλάδιο ομαδικής εργασίας Συνεργασία στην ομάδα. Συγχρονισμός. Ακουστική αναγνώριση ταυτοφωνίας, συγχορδίας, cluster. 3 Εκτέλεση φωνητικού ή/και ορχηστρικού τετράφωνου κανόνα από όλη την τάξη. (ο κανόνας είναι ήδη γνωστός από προηγούμενα μαθήματα). Ενώ εκτελείται ο φωνητικός κανόνας ο καθηγητής στο πιάνο ή κάποιοι μαθητές στα μεταλλόφωνα παίζουν ένα δοσμένο bordun για να βοηθούν την κάθε ομάδα να τραγουδά σωστά. Όργανα τάξης. Πιάνο. Συγχρονισμός. Ορθότητα στον τόνο. 5. ΦΥΛΛΟ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ «LUX AETERNA» 2 Δίνεται φύλλο ακρόασης στους μαθητές πάνω στο οποίο θα σημειώσουν τις διάφορες φωνητικές παρεμβάσεις της χορωδίας και θα κυκλώσουν τη σωστή επιλογή όσον αφορά τη ρυθμική αγωγή, τη γλώσσα που χρησιμοποιείται και τη χρήση των φωνών. Φύλλο ακρόασης. 6. ΑΚΡΟΑΣΗ 5 Μαζί με το φύλλο ακρόασης, δίνεται και η πρώτη σελίδα της παρτιτούρας του έργου στους μαθητές για να παρακολουθούν κατά τη διάρκεια της ακρόασης. (γίνεται ακρόαση αποσπάσματος από το έργο). Πρώτη σελίδα της παρτιτούρας του έργου. CD player Δεξιότητες ακρόασης ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 4
7. ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΤΟΥ ΦΥΛΛΟΥ ΑΚΡΟΑΣΗΣ 3 Παρουσιάζεται η παρτιτούρα σε διαφάνεια και δίνονται οι σωστές απαντήσεις. 8. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΝΘΕΤΗ OHP Μέρος της παρτιτούρας. 3 Δίνεται φυλλάδιο με πληροφορίες για το έργο και για τον συνθέτη. Φυλλάδιο με πληροφορίες 9. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 5 Δίνεται μέρος της παρτιτούρας του έργου στους μαθητές πάνω στο οποίο καλούνται να αναγνωρίσουν τη χρήση ταυτοφωνίας, κανόνα ή cluster. (τα σημεία που θα αναγνωριστούν είναι κυκλωμένα πάνω στην παρτιτούρα). Μέρος της παρτιτούρας του έργου Οπτική αναγνώριση ταυτοφωνίας, κανόνα (μίμησης) και cluster. ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 5
ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Στην ομάδα σας, χρησιμοποιώντας μουσικά όργανα ή τη φωνή σας ή και τα δύο, δημιουργήστε μια σύντομη σύνθεση που να κάνει χρήση α) ταυτοφωνίας β) συγχορδιών και γ) διαφωνίας (clusters) Χρησιμοποιήστε τις πιο πάνω αρμονικές έννοιες σε όποια σειρά θέλετε και όσες φορές θέλετε. Μπορείτε, αν θέλετε, να χρησιμοποιήσετε τις πιο κάτω συγχορδίες ή άλλες συγχορδίες που θα αποφασίσετε στην ομάδα. Γράψετε τις ιδέες σας στο πιο κάτω πεντάγραμμο ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΙΣ ΟΜΑΔΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Ακούστε προσεκτικά τη σύνθεση κάθε ομάδας και σημειώστε σε ποιο σημείο της σύνθεσης ακούγεται ταυτοφωνία, σε ποιο σημείο συγχορδίες και σε ποιο σημείο clusters. Α ΟΜΑΔΑ Β ΟΜΑΔΑ Γ ΟΜΑΔΑ Δ ΟΜΑΔΑ ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 6
ΟΔΗΓΟΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ 1) Ενώ ακούτε το έργο σημειώστε τις διάφορες φωνητικές παρεμβάσεις της χορωδίας που συμβαίνουν στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Σημειώστε Γ όταν ακούγονται γυναικείες φωνές, Α όταν ακούγονται ανδρικές φωνές και Γ+Α όταν ακούγονται γυναικείες και ανδρικές φωνές. Κάθε κουτάκι δηλώνει και διαφορετική χρονική στιγμή μέσα στο έργο. Η κάθε χρονική στιγμή θα ανακοινώνεται από τον καθηγητή κατά τη διάρκεια της ακρόασης. 1. ΑΡΧΗ 2 3 4 5 2) Κατά τη διάρκεια της ακρόασης ή μετά την ακρόαση κυκλώστε τη σωστή απάντηση ή απαντήσεις που αφορούν στο έργο. ΡΥΘΜΙΚΗ ΑΓΩΓΗ: αργά γοργά ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΓΛΩΣΣΑ: ελληνικά αγγλικά γαλλικά λατινικά ΧΡΗΣΗ ΦΩΝΗΣ: ταυτοφωνία διάφωνα διαστήματα (clusters) κανόνας ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 7
ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 8
LUX AETERNA Το LUX AETERNA (ΑΙΩΝΙΟ ΦΩΣ), γραμμένο το 1966, είναι ένα έργο για 16φωνη μικτή χορωδία (σοπράνο, άλτο, τενόροι, μπάσοι). Χρησιμοποιεί λατινικό κείμενο από την καθολική λειτουργία για τους αποθανόντες (Requiem). Το κείμενο που χρησιμοποιείται είναι το πιο κάτω: Lux aeterna (Με αιώνιο φως) luceat eis, Domine: (φώτισέ τους, Κύριε) cum Sanctis tuis in aeternum, (μαζί με τους Αγίους Σου στην αιωνιότητα) quia pius es. (διότι είσαι πολυέλεος) Requiem aeternam dona eis, Domine: (Αιώνια ανάπαυση δώσε τους, Κύριε) et lux perpetua luceat eis. (και φώτισέ τους με αιώνιο φως) Το LUX AETERNA ακούγεται και στην ταινία του Stanley Kubrick, 2001: A Space Odyssey. GYORGY (SANDOR) LIGETI Ο Gyorgy (Sandor) Ligeti γεννήθηκε στις 28 Μαίου 1923 στη Ρουμανία από γονείς Ουγγρικής Εβραικής καταγωγής.το 1943 τον βρίσκει σε ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης. Η μητέρα του και ο πατέρας του στέλνονται στο Auschwitz και ο αδελφός του στο Mauthausen. Η μητέρα του θα είναι και η μόνη που θα επιζήσει. Μετά τον πόλεμο πήγε στη Βουδαπέστη, όπου συνέχισε τις σπουδές του και μετά άρχισε να διδάσκει αρμονία, αντίστιξη και μουσική ανάλυση. Το 1956, δυο μήνες αφότου ο σοβιετικός στρατός κατέστειλε την ουγγρική εξέγερση, ο Ligeti κατάφερε να πάει στη Βιέννη και αργότερα να πάρει την αυστριακή υπηκοότητα. Στη Βιέννη απέκτησε επαφές με τους σημαίνοντες εκπρόσωπους της ευρωπαικής πρωτοποριακής μουσικής, όπως οι Stockhausen, Eimert και Koenig. Την εποχή αυτή ο Ligeti είναι λίγο γνωστός πέραν ενός στενού κύκλου πρωτοποριακών συνθετών ενώ η φήμη του βασίζεται κυρίως στο θεωρητικό έργο του. Σημαντική είναι η ολοκλήρωση του ορχηστρικού έργου Apparitions, η πρώτη εκτέλεση του οποίου στο Φεστιβάλ του Διεθνούς Συνδέσμου Σύγχρονης Μουσικής του 1960 θα του χαρίσει σχεδόν αμέσως τη διεθνή αναγνώριση. Με τις Apparitions, τις Atmospheres και τη σύνθεση για εκκλησιαστικό όργανο Volumina ο Ligeti εισάγει και αναπτύσσει την τεχνική σύνθεσης με χρωματικά υποσύνολα του ηχητικού συνεχούς (sound fields). Ο ίδιος θα επεκτείνει την τεχνική αυτή ως τις ακρότατες συνέπειές της με την απομάκρυνση από τη μελωδία, την αρμονία και το ρυθμό. Με το Requiem, έργο που θα δημιουργήσει τεράστια αίσθηση στην πρεμιέρα του τον Μάιο του 1965 στην Στοκχόλμη και το χορωδιακό Lux aeterna (1966) ο Ligeti θα αναπτύξει περαιτέρω την γλώσσα του και θα επινοήσει την "μικροπολυφωνία". Ο όρος "μικροπολυφωνία" περιγράφει μια πολυφωνική υφή τόσο πυκνά διαπλεγμένη που οι ανεξάρτητες φωνές καθίστανται αδιαχώριστες και μόνο οι παραγόμενες αρμονίες (συνηχήσεις), αναμειγνυόμενες χωρίς διαχωριστικές γραμμές η μία μετά την άλλη, μπορούν να γίνουν αντιληπτές με καθαρότητα. Η μουσική δίνει την αίσθηση μιας συνεχούς πορείας που δεν έχει αρχή ούτε τέλος. Το μορφολογικό της χαρακτηριστικό είναι η στατικότητα, αλλά πίσω από την εμφάνιση αυτή, όλα αλλάζουν συνεχώς. ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 9
Την άνοιξη του 1972 ο Ligeti θα βρεθεί στην Καλιφόρνια, στο Πανεπιστήμιο του Stanford, ως επισκέπτης καθηγητής και συνθέτης.το 1973 θα διοριστεί καθηγητής σύνθεσης στην Ανώτατη Μουσική Ακαδημία του Αμβούργου, όπου θα παραμείνει μέχρι το 1989. Τη δεκαετία του 1970, άρχισε να επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στο ρυθμό, επηρεασμένος από τη μουσική των Πυγμαίων της Αφρικής. Η δεκαετία του 1980 βρίσκει τον Ligeti μπροστά σε νέες αναζητήσεις. Η συνθετική του παραγωγή βρίσκει μια νέα πνοή με καινούργιες συνθετικές τεχνικές και λύσεις, ενώ οι τεχνοτροπίες του παρελθόντος μεταλλάσσονται και αποκτούν νέες εφαρμογές. Ο Ligeti πέθανε στις 12 Ιουνίου του 2006 στη Βιέννη. GYORGY (SANDOR) LIGETI ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 10
ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 11