Μοσζεηαθές εθζέζεης-ζηαζκοί ηες βσδαληηλής ηέτλες θαη ηοσ ποιηηηζκού ζηελ Ειιάδα: δεηούκελα θαη προηάζεης γηα λέα κοληέια δηατείρηζες

Transcript

1 Άγγεινο Κνθθαιηάξεο Αξραηνιφγνο / Πνιηηηζηηθφο Γηαρεηξηζηήο Μοσζεηαθές εθζέζεης-ζηαζκοί ηες βσδαληηλής ηέτλες θαη ηοσ ποιηηηζκού ζηελ Ειιάδα: δεηούκελα θαη προηάζεης γηα λέα κοληέια δηατείρηζες Τν έλαπζκα γηα ηελ παξνχζα αλαθνίλσζε δφζεθε κεηά ηελ εθπφλεζε ηεο δηπισκαηηθήο κνπ εξγαζίαο κε ηίηιν «Μνπζεηαθέο Δθζέζεηο Βπδαληηλήο Τέρλεο θαη Πνιηηηζκνχ ζηελ Διιάδα ζην Πάληεην Παλεπηζηεκίν (Μεηαπηπρηαθφ Πξφγξακκα Σπνπδψλ ηνπ Τκήκαηνο Δπηθνηλσλίαο, Μέζσλ θαη Πνιηηηζκνχ / Πξφγξακκα Δηδίθεπζεο ζηελ Πνιηηηζηηθή Γηαρείξηζε). Μέζα απφ ηελ παξαθαηαζήθε πνπ άθεζε ν αείκλεζηνο Γεκήηξηνο Κσλζηάληηνο, ην Βπδαληηλφ θαη Φξηζηηαληθφ Μνπζείν Αζελψλ απνηειεί παξάδεηγκα πξνο κίκεζε. Τν πξνβάδηζκα ζηηο επεξρφκελεο πεξηνδηθέο εθζέζεηο θαηέρεη ζίγνπξα ε έθζεζε «Ο Γνκήληθνο Θενηνθφπνπινο πξηλ απφ ηνλ El Greco», πνπ ζχκθσλα κε ηνλ ηχπν «θα θιλοδοξεί ν' αναδείξει ηιρ καλλιηεσνικέρ αποζκεςέρ με ηιρ οποίερ ανασώπηζε από ηην Κπήηη για ηη Γύζη ο μεγάλορ ζωγπάθορ». Απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο ελαζρφιεζεο ησλ ηζηνξηθψλ κε ηελ έλλνηα ηνπ Βπδαληίνπ, παξνπζηάδεηαη ε αλάγθε ηνπ ρξνληθνχ πξνζδηνξηζκνχ ηνπ. Δλα Βπδάληην πνπ άξρηζε λα απνηειεί αληηθείκελν επηζηεκνληθήο ελαζρφιεζεο ήδε απφ ηελ επνρή ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη λα πξνβάιιεηαη κέζσ ηνπ ξνκαληηζκνχ θαη ηνπ πξψηκνπ θιαζηθηζκνχ. Παξά ηαχηα νη πξψηεο κνπζεηαθέο εθζέζεηο ζπλέδεζαλ ηε λέα Διιάδα θαηεπζείαλ κε ηνλ αξραίν ειιεληθφ πνιηηηζκφ θαη κε ηελ θιαζηθή αξραηφηεηα, ρσξίο λα ιακβάλεηαη ππφςε απφ ηνπο ηφηε επηκειεηέο ε ηζηνξηθή ζπλέρεηα ησλ Διιήλσλ. Δηδηθφηεξα γηα ηε ρψξα καο, απηή ε ζπλέρεηα «ειιελνπνηήζεθε» κέζα απφ ην πξίζκα ηεο εζληθήο ηζηνξηνγξαθίαο. Οπζηαζηηθφ ξφιν ζε απηή ηε λνκηκνπνίεζε έπαημε ε ηζηνξηνγξαθία ηεο παπαξξεγνπνχιεηαο αθήγεζεο. Παξνπζίαζε έλα Βπδάληην φρη κφλν σο κία ρξηζηηαληθή ειιεληθή απηνθξαηνξία, αιιά θαη σο έλα κφξθσκα ζεκαληηθψλ βπδαληηλψλ δπλαζηεηψλ, πνπ απνηέιεζε ηνλ ζπλδεηηθφ θξίθν ηεο 1

2 ζπλέρεηαο ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο, ελφο έζλνπο κε θιαζηθφ, ξσκατθφ θαη βπδαληηλφ πιένλ παξειζφλ. Οη πξψηεο εθζέζεηο ρξηζηηαληθήο βπδαληηλήο ηέρλεο επηθχξσλαλ θαη απνδέρνληαλ απηή ηε ζέζε. Ζ Φξηζηηαληθή Αξραηνινγηθή Δηαηξεία (εθεμήο Φ.Α.Δ.) κε ηε ζχζηαζή ηεο θαη κε ηηο εθζέζεηο ηεο ζην Εάππεην Μέγαξν θαη ζηε Σηλαία Αθαδεκία, θαζψο θαη ν λφκνο Β.Φ.Μ.ΣΤ ηνπ 1899, πξνβάιινπλ θαη επίζεκα πιένλ ηε βπδαληηλή θαη ρξηζηηαληθή ηέρλε σο κέξνο ηνπ ηζηνξηθνχ ζπλερνχο. Όκσο ν επζεβηζκφο ησλ ζπιιεθηψλ θαη ε γεληθφηεξε ηάζε ησλ ζπιινγψλ ηνπ ηέινπο ηνπ 19 νπ αη. θαζφξηζαλ ην ηη ζα ζπιιερζεί θαη πψο ζα ηαμηλνκεζεί. Δηδηθφηεξα γηα ηελ Διιάδα ε Φ.Α.Δ. κε ηελ πξψηε ζπιινγή ηεο πξσηνζηαηεί ζηελ έθζεζε ησλ βπδαληηλψλ ηεθκεξίσλ. Οη παξαθκάδνπζεο θνηλφηεηεο ησλ Διιήλσλ θαη ηα κνλαζηηθά ηδξχκαηα πνπ εγθαηαιείθηεθαλ ιφγσ ηνπ δηαηάγκαηνο ηεο Αληηβαζηιείαο ηνπ Όζσλα ην 1833, απνηέιεζαλ αξγφηεξα ηηο πεγέο πινπηηζκνχ ησλ πξψησλ ζπιινγψλ (Η.Δ.Δ.Δ, Φ.Α.Δ.). Απφξξνηα φισλ ησλ αλσηέξσ ήηαλ ε αλάγθε δεκηνπξγίαο ελφο κνπζείνπ, βπδαληηλνχ θαη ρξηζηηαληθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ. Πξάγκαηη, ήδε ην 1914 ζεζκνζεηείηαη κε λφκν ε ίδξπζε ηνπ Φξηζηηαληθνχ θαη Βπδαληηλνχ Μνπζείνπ, πνπ ζα εγθαηληαζηεί ην 1930 ζην Μέγαξν ηεο Γνχθηζζαο ηεο Πιαθεληίαο. Δθθξάδνληαο ηελ επνρή ηνπο, νη πξψηεο κφληκεο εθζέζεηο παξνπζηάδνληαη ζηηο αίζνπζεο ηνπ κνπζείνπ κε αηζζεηηθή ζεψξεζε, ζχκθσλα κε ηηο επηηαγέο ηεο ηζηνξίαο ηεο ηέρλεο, πνπ εθαξκφδνληαη ζηα ζπιιερζέληα αληηθείκελα. Δίλαη ε επνρή θαηά ηελ νπνία ε επνλνκαδφκελε «γεληά ηνπ ηξηάληα» κεζνπξαλεί θαη ην ειιεληθφ ηδεψδεο δελ αθνξά πιένλ κφλν ηελ αξραηφηεηα θαη ηηο αλαβηψζεηο ηεο, ζχκθσλα κε ηνπο θιαζηθνχο αξραηνιφγνπο, αιιά θαη ηελ παξνπζία ηνπ Βπδαληίνπ, πνπ ηνλίδεηαη απφ ηελ νκάδα θαη ησλ λεσηέξσλ αξραηνιφγσλ θαη ηεο «γεληάο ηνπ ηξηάληα». Απηή ε αλαδήηεζε ηεο ζπλέρεηαο ηεο ειιεληθφηεηαο εληνπίδεηαη δηα κέζνπ ηεο βπδαληηλήο ηέρλεο. Οη βπδαληηλέο εηθφλεο, ηα ζξαχζκαηα ησλ ηνηρνγξαθηψλ θαη νη ζπιινγέο ηεο βπδαληηλήο ηέρλεο επηζηξαηεχνληαη γη απηφ ηνλ ζθνπφ, πξνβάιινληαο θπξίσο ην ρξηζηηαληθφ ηδεψδεο. Απνηέιεζκα απηήο ηεο αληίιεςεο είλαη φηη νη επηκειεηέο αξραηνιφγνη επηθεληξψζεθαλ έσο θαη ηε δεθαεηία ηνπ 1970 θπξίσο ζε κνπζεηαθέο εθζέζεηο πξνβνιήο ηεο βπδαληηλήο ηέρλεο, σο επί ην πιείζηνλ κέζσ ησλ εηθφλσλ, πξνζεγγίδνληαο θαη ηα ππφινηπα πιηθά θαηάινηπα ηνπ ειιεληθνχ κεζαίσλα κε ηα αηζζεηηθά θξηηήξηα πνπ επηθξαηνχζαλ ζηελ εξκελεία ησλ εηθφλσλ. Δμάιινπ, ήηαλ αλαγθαίν λα θαηαμησζεί ην Βπδάληην ζην επξχηεξν θνηλφ θαη ν πξνζθνξφηεξνο 2

3 δξφκνο ήηαλ κέζσ ηεο νηθείαο ηέρλεο, δειαδή ηεο εθθιεζηαζηηθήο βπδαληηλήο θφξκαο, ε νπνία θαζηεξψζεθε θαη θαιιηηερληθά κέζσ ηεο κφληκεο έθζεζεο ηνπ Β.Φ.Μ. Ζ παξνπζίαζε ηεο βπδαληηλήο δεκηνπξγίαο βέβαηα θαη ζηηο δηαθνζκεηηθέο, πέξα απφ ηηο εηθαζηηθέο, ηέρλεο πξαγκαηψλεηαη ζηελ έθζεζε «Η Βςζανηινή ηέσνη, ηέσνη εςπωπαϊκή», πνπ θηινμελήζεθε ζην Εάππεην Μέγαξν ην 1964 ππφ ηελ αηγίδα ηνπ Σπκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο. Όκσο δελ πξνβάιιεηαη ε έλλνηα ηνπ βπδαληηλνχ πνιηηηζκνχ σο νιφηεηαο κίαο πνιππνιηηηζκηθήο απηνθξαηνξίαο. Οη δηδαρέο ηεο θνηλσληθήο αλζξσπνινγίαο ή ηεο δηαδηθαζηηθήο αξραηνινγίαο δελ ρξεζηκνπνηνχληαη αθφκε ζηε ζχιιεςε ηνπ ζεσξεηηθνχ ππφβαζξνπ απηήο ηεο έθζεζεο. Ωο θχξηνο επηκειεηήο ηεο έθζεζεο, ν πξσηνπφξνο Μαλφιεο Φαηδεδάθεο, πξνβάιιεη θπξίσο ηελ αηζζεηηθή ηεο εηθφλαο θαη ηζρπξνπνηεί ηε ζεψξεζε ηεο βπδαληηλήο ηέρλεο σο ηέρλεο ειιεληθήο, πςειήο ζηάζκεο θαη ζπλάκα επξσπατθήο. Καη πξάγκαηη, ε έθζεζε απηή πνπ δηνξγαλψλεηαη ζε ζπλεξγαζία κε ην Σπκβνχιην ηεο Δπξψπεο, ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο, ηνπ Υπνπξγείνπ Δμσηεξηθψλ - Πξνεδξίαο ηεο Κπβεξλήζεσο θαη ηεο Υπεξεζίαο Αξραηνηήησλ θαη Αλαζηειψζεσλ απνδεηθλχεη φηη ε βπδαληηλή ηέρλε είλαη «ολοθάνεπα εςπωπαϊκή και η μόνη ανάμεζα ζε Αναηολή και Γύζη πος ενζωμάηωζε ηιρ αξίερ ηος ελληνικού ανθπωπιζμού, πος αναγνωπίζονηαι ωρ καη εξοσήν εςπωπαϊκέρ αξίερ» (Καηάινγνο Έθζεζεο, 1964), ζέζε πνπ θξίζεθε αλαγθαία ψζηε λα εηζέιζεη ε ρψξα ζηνπο θφιπνπο ηεο επξσπατθήο νηθνγέλεηαο, εμππεξεηψληαο ηελ πνιηηηζηηθή πνιηηηθή ηνπ Βαζηιείνπ ηεο Διιάδνο. Απηή ε έθζεζε βπδαληηλήο ηέρλεο απνηέιεζε ηνκή σο δηεζλήο έθζεζε, πξνβάιινληαο αθελφο ηε ζπλέρεηα ηεο ειιεληθφηεηαο κέζσ ηνπ Βπδαληίνπ θαη αθεηέξνπ, ηεθκεξηψλνληαο επηζηεκνληθά ηα εθζέκαηα κέζσ ηνπ επηζηεκνληθνχ θαηαιφγνπ ηεο, θαη θιεξνδνηψληαο ηνλ σο παξαθαηαζήθε ζηηο επφκελεο γεληέο ησλ Βπδαληηλνιφγσλ. Μνινλφηη σζηφζν απηή ε έθζεζε ππήξμε κία αμηφινγε εηθαζηηθή πξνζέγγηζε σο πξνο ηε ζχιιεςε ηεο κνπζεηνγξαθηθήο ηεο κειέηεο, νη θαξπνί ηεο δελ κπφξεζαλ λα απνδψζνπλ ηα κέγηζηα ζε απηφ ην επίπεδν, κεηαμχ άιισλ θαη ιφγσ ηεο επηαεηίαο πνπ αθνινχζεζε. Απφ ηελ άιιε, κε ηα αηζζεηηθά θξηηήξηα γηα ηελ ηέρλε ησλ εηθφλσλ πνπ έζεζε ν Φαηδεδάθεο, ζθξάγηζε ηελ πνξεία ησλ κνπζεηαθψλ εθζέζεσλ ηνπ Β.Φ.Μ. Πέξα απφ θέληξν εθπαίδεπζεο ζηε βπδαληηλή ηέρλε κέζσ ησλ εθζέζεψλ ηνπ, ην Μνπζείν απνηέιεζε θαη θέληξν αηζζεηηθψλ αμηψλ, πξνβάιινληαο ηαπηφρξνλα θαη ηελ βελεηνθξεηηθή θαη κεηαβπδαληηλή ηέρλε. Σηηο εθζέζεηο πνπ νξγάλσζαλ νη επφκελεο γεληέο Βπδαληηλνιφγσλ θαζψο θαη ε αλαθαίληζε ηνπ Παχινπ 3

4 Λαδαξίδε, έσο θαη ηελ εκθάληζε «ηηρ ομάδαρ ηος Λεςκού Πύπγος», αθνινχζεζαλ ηηο αξρέο πνπ έζεζε απηφο ν κεγάινο εξεπλεηήο ηεο βπδαληηλήο θαη κεηαβπδαληηλήο ηέρλεο. Όκσο πνηα είλαη απηή ε «ομάδα ηος Λεςκού Πύπγος» θαη πψο θηάλνπκε ζε απηήλ ζηα κέζα πιένλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980; Πξφθεηηαη γηα απηνχο πνπ ζπνχδαζαλ θπξίσο ζην Α.Π.Θ. ηεο Θεζζαινλίθεο, θαη άξρηζαλ πιένλ λα πξνζεγγίζνπλ ην Βπδάληην κέζσ ηεο εζλνινγίαο θαη ηεο θνηλσληθήο αλζξσπνινγίαο, ζρεκαηίδνληαο νπζηαζηηθά κία λέα γεληά Βπδαληηλνιφγσλ, πνπ κε κία επνηθνδνκεηηθή θξηηηθή πξνο ηνλ αηζζεηηζκφ απνηφικεζαλ λα εθζέζνπλ θαη θαηάινηπα αλαζθαθηθήο θεξακηθήο γηα πξψηε θφξα ζε κνπζεηαθφ ρψξν. Πέξαλ ηνχηνπ, απνπεηξάζεθε θαη κία πξνζέγγηζε κέζα απφ έλα πιαίζην θαηαλφεζεο ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ιεηηνπξγνχλ νη δηάθνξνη ηνκείο κηαο θνηλσλίαο σο κέξε ελφο ζπζηήκαηνο θαη ηνπ πψο ζπζρεηίδνληαη κεηαμχ ηνπο. Με ηελ έθζεζε ηνπ Λεπθνχ Πχξγνπ ην 1985 επήιζε κία αιιαγή ζηελ θαζηεξσκέλε κέρξη ηφηε εθζεζηαθή πνιηηηθή, ε νπνία έζεζε έλαλ λέν ζηφρν, κε ην λα ζπκπεξηιάβεη ζηελ πξνβνιή ηνπ βπδαληηλνχ πνιηηηζκνχ θαη ηα πιηθά θαηάινηπα ηνπ θαζεκεξηλνχ βίνπ ησλ Βπδαληηλψλ σο ηερλνπξγήκαηα. Σεκαληηθή ψζεζε πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε έδσζε αξρηθά ε ζχζηαζε ηνπ Υπνπξγείνπ Πνιηηηζκνχ θαη Δπηζηεκψλ, ε νξγάλσζε ησλ Βπδαληηλψλ Δθνξεηψλ πξνο ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, ε παξνπζία ηεο Μειίλαο Μεξθνχξε σο ππνπξγνχ θαη ε κνληκνπνίεζε έθηαθησλ αξραηνιφγσλ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, δεκηνπξγψληαο θαηαιιειφηεξεο ζπλζήθεο γηα κία άηππε πξνβνιή ηνπ βπδαληηλνχ πνιηηηζκνχ. Καηά ηε δεθαεηία απηή πξαγκαηνπνηήζεθαλ επίζεο απφ ηηο εθνξείεο Βπδαληηλψλ Αξραηνηήησλ επάξηζκεο ζπζηεκαηηθέο αλαζθαθέο. Τα ζεκαληηθά επξήκαηα πνπ ήιζαλ ζην θσο ψζεζαλ ηελ πνιηηεία λα ραξάμεη κία λέα πνιηηηθή κε ζθνπφ ηε κφληκε έθζεζή ηνπο, πέξαλ ηεο αλάγθεο θαηαγξαθήο ηνπο. Δδψ ζα πξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη ην 1975 είρε ήδε δεκηνπξγεζεί πξνεγνχκελν κίαο λέαο κνπζεηνινγηθήο ζεψξεζεο, κε ηελ έθζεζε πνπ νξγαλψζεθε ζην Αξραηνινγηθφ Μνπζείν Βφινπ ππφ ηελ επίβιεςε ηνπ αείκλεζηνπ Γ. Φνπξκνπδηάδε, ε νπνία ζπλεηέιεζε νπζηαζηηθά ζηελ πηνζέηεζε κηαο λέαο εθζεζηαθήο πξνζέγγηζεο θαη γηα ηα πιηθά θαηάινηπα ηνπ βπδαληηλνχ πνιηηηζκνχ. Μέζα ζηε δεθαεηία ηνπ 1980 ζπζηήλεηαη ην ειιεληθφ ηκήκα ηνπ ICOM, ε έλλνηα ηνπ κνπζείνπ επαλαθαζνξίδεηαη θαη πξαγκαηνπνηνχληαη ηα πξψηα ζπλέδξηα κνπζεηνινγίαο. Απφ ηελ άιιε, πξαγκαηνπνηνχληαη βέβαηα αθφκε εθζέζεηο βπδαληηλήο ηέρλεο κε θαζαξά αηζζεηηθά θξηηήξηα, φπσο απηή ζην θηήξην ηνπ Παιηνχ 4

5 Παλεπηζηεκίνπ ζηελ Πιάθα κε ηίηιν «Βπδαληηλή θαη Μεηαβπδαληηλή Τέρλε». Ζ έθζεζε ηαμίδεςε ζηε Φισξεληία, ζην Λνλδίλν αιιά θαη ζηηο Ζ.Π.Α. κε ηίηιν «Holy Spaces, Holy Images». Όκσο, θαλείο πιένλ ζην εμσηεξηθφ δελ δηεθδηθεί ην Βπδάληην σο θνηλή ή εζληθή ηνπ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά. Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1990, ε Γηεχζπλζε Βπδαληηλψλ θαη Μεηαβπδαληηλψλ Αξραηνηήησλ πξνβάιιεη ηνλ βπδαληηλφ πνιηηηζκφ ζην πιαίζην ηεο νηθνπκεληθφηεηάο ηνπ κε ηελ έθζεζε «Βςζάνηιο: Αναηολή και Γύζη» κέρξη θαη ηε Φηιή, ελψ ζηελ Διιάδα νη κνπζεηαθέο εθζέζεηο αλαδηνξγαλψλνληαη θαη θαηαζθεπάδνληαη λένη κνπζεηαθνί ρψξνη γηα λα ζηεγάζνπλ ηνλ βπδαληηλφ πνιηηηζκφ. Με ηελ πξσηνπφξα κνπζεηνινγηθή κειέηε ηνπ Μνπζείνπ Βπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ Θεζζαινλίθεο (Μ.Β.Π.) ε βπδαληηλή ηέρλε εθηίζεηαη πιένλ θαηά έλα ηξφπν πνπ δίλεη ζηνλ επηζθέπηε ηε δπλαηφηεηα κίαο λέαο αλάγλσζεο. Τα εθζέκαηα ιεηηνπξγνχλ σο καξηπξίεο ελφο πνιηηηζκνχ πνπ ζθηαγξαθείηαη ρσξίο λα αλαπαξάγεηαη, ελψ παξάιιεια νη επηκειεηέο ηεο έθζεζεο ηα παξνπζηάδνπλ κέζα ζε έλα πξνζδηνξηζκέλν θαη εξκελεπκέλν παξειζφλ, ρσξίο λα ράλεηαη πνηέ ε επαθή κε ην παξφλ. Τν κνπζείν επηθνηλσλεί πιένλ θαη κε ηνλ κέζν επηζθέπηε, ν νπνίνο παξνηξχλεηαη λα θαηαλνήζεη ηελ αλζξψπηλε δηαλφεζε θαη ηελ θαιιηηερληθή επαηζζεζία δίπια ζηε ζξεζθεπηηθή πίζηε, ηελ θνζκνζεσξία θαη ηνλ ηδενινγηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ βπδαληηλνχ πνιηηηζκνχ. Σηελ θαηεχζπλζε πνπ ράξαμε ην Μ.Β.Π. θηλνχληαη πξνο ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο θαη νη ππφινηπεο εθζέζεηο βπδαληηλήο ηέρλεο θαη πνιηηηζκνχ. Μνινλφηη δε ζπλερίδεηαη ν πξσηεχσλ ξφινο ησλ Βπδαληηλνιφγσλ ζηε δηνξγάλσζε θαη επηκέιεηα ησλ βπδαληηλψλ εθζέζεσλ, δεηιά δεηιά αξρίδνπλ λα δηαθαίλνληαη νη επηξξνέο πνπ δέρνληαη απφ ηηο αξρέο ηεο λέαο κνπζεηνινγίαο θαη λα πηνζεηείηαη ε δηεπηζηεκνληθφηεηα σο λέα πξαθηηθή. Ο βπδαληηλφο πνιηηηζκφο αξρίδεη πιένλ λα πξνβάιιεηαη πεξηζζφηεξν θαη λα γίλεηαη θαηαλνεηφο κέζσ πεξηνδηθψλ εθζέζεσλ, ζπλήζσο ζεκαηηθψλ, πνπ πνιιαπιαζηάδνληαη κε γεσκεηξηθή πξφνδν κεηά ην 2000, ελψ ην θνηλφ παξνηξχλεηαη λα επηζθεθηεί ηα δχν κεγάια βπδαληηλά κνπζεία ηεο ρψξαο κέζσ δηαθεκηζηηθψλ κεζφδσλ. Βέβαηα, ε ρξεκαηνδφηεζε απφ ην Β Κ.Π.Σ., ε ππαγσγή ηνπ Μ.Β.Π. ζε πεξηθεξεηαθή κνλάδα ηνπ Υπνπξγείνπ θαη ε δεκηνπξγία ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Βπδαληηλψλ θαη Μεηαβπδαληηλψλ Μλεκείσλ (Δ.Κ.Β.Μ.Μ.) ην 1997, πξνψζεζαλ ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα ζηνπο ηνκείο ηεο κνπζεηνινγίαο θαη ηεο κνπζεηνγξαθίαο, ηεο αλαζθαθήο, απνθαηάζηαζεο, ζπληήξεζεο, αλάδεημεο θαη κειέηεο ησλ βπδαληηλψλ θαη κεηαβπδαληηλψλ ρψξσλ, κλεκείσλ θαη έξγσλ ζε 5

6 επξσπατθφ θαη δηεζλέο επίπεδν θαη απνηέιεζαλ ηελ παξαθαηαζήθε γηα ηηο κειινληηθέο κνπζεηαθέο εθζέζεηο βπδαληηλνχ πνιηηηζκνχ ζηελ Διιάδα θαη ζην εμσηεξηθφ. Αθφκε, ε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ Γ Κ.Π.Σ. θαη νη λέεο πξνθιήζεηο πνπ είραλ λα αληηκεησπίζνπλ ηα δχν κεγάια θξαηηθά κνπζεία νδήγεζαλ ζηε δηακφξθσζε κηαο άηππεο πνιηηηθήο γηα ηελ πξνβνιή ηνπ βπδαληηλνχ πνιηηηζκνχ. Σπγθεθξηκέλα, ηα δχν κνπζεία αλαζεψξεζαλ ηελ απνζηνιή ηνπο ζε ζρέζε κε ηνλ θνηλσληθφ ηνπο ξφιν. Απηήλ ηελ άηππε πνιηηηζηηθή πνιηηηθή πνπ πηνζεηήζεθε θαη απφ ηελ Γηεχζπλζε Μνπζείσλ, αθνινχζεζαλ θαη νη Δθνξείεο Βπδαληηλψλ Αξραηνηήησλ ζε νιφθιεξε ηελ Διιάδα. Πην ζπγθεθξηκέλα, κε ηελ αλάιεςε ηεο δηεχζπλζεο ηνπ Μ.Β.Π. απφ ηελ Αλαζηαζία Τνχξηα ην 1997 θαη ηνπ Β.Φ.Μ. απφ ηνλ αείκλεζην Γεκήηξε Κσλζηάληην ην 1999, αλζξψπσλ πνπ είραλ ζπλαληεζεί ζην παξειζφλ ππεξεζηαθά θαη ηδενινγηθά, ηίζεληαη νη αξρέο κίαο πην αλεμάξηεηεο πνιηηηζηηθήο δηαρείξηζεο ησλ κνπζείσλ κε ηελ επηηπρεκέλε εθαξκνγή ησλ αξρψλ ηεο κνπζεηνινγίαο ζηηο κνπζεηαθέο εθζέζεηο, κφληκεο ή κε, φπσο θαη ηνπ ζχγρξνλνπ management. Οη νκάδεο θαη νη ζπλεξγαζίεο πνπ πιαηζίσζαλ ηνπο δχν δηεπζπληέο, αιιά θαη ε ηαθηηθή επηρνξήγεζε ησλ κνπζείσλ ζπλεπηθνχξεζαλ ζην φηη ηα δχν απηά θξαηηθά ηδξχκαηα ζα πξέπεη λα απνηειέζνπλ πξφηππν ιεηηνπξγίαο θαη νξγάλσζεο αθφκε θαη κέρξη ζήκεξα. Οη κφληκεο εθζέζεηο ησλ δχν κεγάισλ βπδαληηλψλ κνπζείσλ ηεο ρψξαο πξνζπάζεζαλ λα απνηεξνπνηήζνπλ θαη λα απν-εζληθνπνηήζνπλ ηελ βπδαληηλή ηέρλε. Ζ πνιχπιεπξε θνζκνπνιίηηθε ζεκαηηθή ηνπ Βπδαληίνπ παξνπζηάζηεθε κέζα απφ αξθεηέο πεξηνδηθέο εθζέζεηο πνπ επέηξεςαλ ηνλ ζπλερή πεηξακαηηζκφ απφ ηνπο επηκειεηέο ησλ κνπζείσλ. Τν απνθνξχθσκα φκσο ηεο αιιαγήο ζηνλ ηξφπν πξνζέγγηζεο ζηα κνπζεηαθά εθζεζηαθά δξψκελα ηεο ρψξαο απνηέιεζε ε ζπνλδπισηή έθζεζε «Ώπερ Βςζανηίος - Έπγα και Ημέπερ ζηο Βςζάνηιο» ηνπ 2001, ππφ ηε γεληθή επίβιεςε ηεο Γέζπνηλαο Δπγελίδνπ, πνπ πξφβαιε ηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπ Βπδαληίνπ κέζα απφ ηελ αλαζθαθηθή έξεπλα, ηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο θαη ηηο κεζαησληθέο θαζηξνπνιηηείεο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ. Ζ επηηπρία ηεο έθζεζεο δελ νθείιεηαη κφλν ζηελ παξαρψξεζε κεγάινπ φγθνπ αλαζθαθηθνχ πιηθνχ απφ θνξείο θαη κνπζεία ηνπ εζσηεξηθνχ θαη ηνπ εμσηεξηθνχ, αιιά ζηε ζχιιεςή ηεο, ζηελ παξάιιειε ρξήζε λέσλ εξκελεπηηθψλ κεζφδσλ, θαζψο θαη ζηελ εκπεηξία ησλ δηνξγαλσηψλ απφ άιιεο εθζέζεηο. 6

7 Σηελ Διιάδα ηνπ 2014, φκσο, φπνπ ε νηθνλνκηθή θξίζε έρεη απνδνκήζεη ην θνηλσληθφ θξάηνο, ν ρψξνο ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο πνιηηηζηηθήο πνιηηηθήο βάιιεηαη άκεζα. Σην πλεχκα ησλ ζπγρσλεχζεσλ, ην Υπνπξγείν Πνιηηηζκνχ θαη Τνπξηζκνχ κεηαηξάπεθε ζε Γεληθή Γξακκαηεία Πνιηηηζκνχ, πνπ ππήρζε ζε έλα Υπεξππνπξγείν Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ, Πνιηηηζκνχ θαη Αζιεηηζκνχ, ην νπνίν κφιηο πξφζθαηα κεηαηξάπεθε ζε Υπνπξγείν Πνιηηηζκνχ θαη Αζιεηηζκνχ. Δπηπιένλ, ε ρξεκαηνδφηεζε ησλ κνπζείσλ απφ ην θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ, απφ ηδηψηεο θαη απφ επηρεηξήζεηο ρνξεγνχο, κεηψζεθε δξαζηηθά, κε απνηέιεζκα λα πεξηθνπνχλ νη ζέζεηο εξγαζίαο θαη αξηζκφο κειινληηθψλ πεξηνδηθψλ εθζέζεσλ. Τα κνπζεία., θαηά κία άπνςε, ζα πξέπεη λα θαηαξγήζνπλ ή λα ζπγρσλεχζνπλ θάπνηα ηκήκαηα πνπ νξγαλψζεθαλ ζην παξειζφλ. Παξφι απηά θαη ηα δχν κεγάια βπδαληηλά κνπζεία ζπλερίδνπλ αδηάθνπα ηηο πξνζπάζεηεο ησλ πεξηνδηθψλ εθζέζεσλ πνπ, φκσο, ε δηάξθεηά ηνπο παξαηείλεηαη κέρξη ηελ πιήξε εμαζθάιηζε ρξεκαηνδφηεζεο γηα ηελ επφκελε έθζεζε ή ηελ απνδέζκεπζε ησλ ρξεκάησλ. Όζνλ αθνξά ηα πεξηθεξεηαθά κνπζεία, απηά πξνζπαζνχλ αθελφο λα ιεηηνπξγήζνπλ νκαιά παξ φιε ηελ έιιεηςε πξνζσπηθνχ θαη αθεηέξνπ λα θηινμελήζνπλ κηθξέο πεξηνδηθέο ζεκαηηθέο εθζέζεηο ζε ζπλεξγαζία κε άιια κνπζεία ή κε ρξεκαηνδφηεζε απφ ηδησηηθά θεθάιαηα. Σηελ επνρή ηεο πνιηηηζηηθήο θξίζεο, ηεο απνδφκεζεο ησλ ηδεψλ θαη ηνπ απφιπηνπ ζρεηηθηζκνχ, ν βπδαληηλφο πνιηηηζκφο θαη ε ηέρλε ηνπ κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ πεγέο πξνβιεκαηηζκνχ θαη αλαζηνραζηηθήο δηεξεχλεζεο θάζε πνιππνιηηηζκηθήο πνιπεζληθήο θνηλσλίαο. Οη βπδαληηλνί κνπζεηαθνί ρψξνη έρνπλ ήδε ελ πνιινίο κεηακνξθσζεί θαη κεηαηξαπεί ζε ηφπνπο ζπλάληεζεο ησλ αγσληψλ ηνπ ζχγρξνλνπ πνιίηε κέζα απφ ηε δηνξγάλσζε αλζξσπνθεληξηθψλ, κφληκσλ ή πεξηνδηθψλ, ζεκαηηθψλ εθζέζεσλ, πνπ ζπκθσλνχλ κε ηα λέα εξκελεπηηθά κέζα θαη ηηο δπλαηφηεηεο ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο ςεθηνπνίεζεο. Πξνηείλνληαο λέα κνληέια δηαρείξηζεο θαη αλαιχνληαο ηελ ηζηνξία ησλ κνπζεηαθψλ εθζέζεσλ βπδαληηλήο ηέρλεο θαη πνιηηηζκνχ, παξαηεξνχκε φηη κνινλφηη ηα δεηνχκελα ησλ επηκειεηψλ εθθξάδνπλ ηελ εθάζηνηε επνρή ηνπο, φπσο θαη ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ ηεο πιαίζην, ε ζπλεξγαζία είλαη απηή πνπ απνηειεί πξσηεχνλ ζηνηρείν. Δηδηθφηεξα, ε ελεξγή δηεπηζηεκνληθή ζπλέξγεηα κε κνπζεηαθνχο πιένλ θνξείο βπδαληηλνχ πνιηηηζκνχ άιισλ ρσξψλ ζηα Βαιθάληα, ζηε λφηηα Δπξψπε, θαη ζηηο ρψξεο ηεο Μεζνγείνπ ελ γέλεη, ζα κπνξνχζε λα αλαδείμεη ελδηαθέξνπζεο αθεγήζεηο θαη αλαγλψζεηο ηνπ Βπδαληίνπ, πξνβάιινληαο ηελ νηθνπκεληθφηεηά ηνπ θαη 7

8 ππνγξακκίδνληαο παξάιιεια ηελ νκνηνγέλεηα αιιά θαη ηελ εηεξφηεηα ησλ εζλνηήησλ πνπ ην ζπληζηνχζαλ, θάηη πνπ πάληα γνεηεχεη ην επξχ θνηλφ. Όζνλ αθνξά ηελ ρξεκαηνδφηεζή ηνπο, κπνξεί λα πξαγκαηνπνηείηαη φρη κφλν απφ ρνξεγίεο, αιιά θαη απφ ηε ζπγθέληξσζε ρξεκάησλ απφ κηθξνδσξεέο, ην ιεγφκελν fund raising κέζσ ςεθηαθψλ εθαξκνγψλ ή γηαηί αθφκε θαη ην crowd funding. Αθφκε ε ρξήζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ απνζέκαηνο ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο ηεο Μεζνγείνπ δηα κέζνπ ςεθηαθψλ βάζεσλ δεδνκέλσλ ηνπηέζηηλ exploring Βyzantium, ζα κπνξνχζε λα ζπλδεζεί ελεξγά θαη κε ην κνπζεηαθφ πεξηβάιινλ. Δπηπξφζζεηα, ε ηδέα ηεο νηθνπκεληθφηεηαο, φπσο κπνξεί λα πξνβιεζεί κέζα απφ ηνπο δχζθνινπο θαη ζπρλά αληίμννπο αηψλεο πνπ δηήλπζε ε Βπδαληηλή Απηνθξαηνξία ζηελ πνξεία ηνπ ρξφλνπ, ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη ην εθαιηήξην γηα πξνβιεκαηηζκφ ζε κία ζχγρξνλε θαη δηαξθψο κεηαβαιιφκελε θνηλσλία, ζηελ νπνία ηα φξηα ηνπ εζληθνχ θινλίδνληαη θαη ε απνδφκεζε ησλ θνηλσληθψλ ζπζηεκάησλ δίλνπλ ρψξν ζε ζπληεξεηηθά, αθφκα θαη εζληθηζηηθά κνξθψκαηα. Ζ δεκηνπξγηθή εκπινθή ησλ ηνπηθψλ θνηλνηήησλ θαη ησλ αξκφδησλ θνξέσλ πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηνλ βπδαληηλφ πνιηηηζκφ, δίλεη ηελ δπλαηφηεηα ηεο αλάδεημεο ηεο δσνδφηξαο Μεζνγείνπ σο ηφπνπ δεκηνπξγηθήο αθνκνίσζεο θνηλψλ θαη δηαρξνληθψλ πνιηηηζκηθψλ αμίσλ. 8