«ηµόσια πρόσωπα και προστασία της Προσωπικότητας»

Transcript

1 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή ΝΟΠΕ Τµήµα Νοµικής Μάθηµα: Ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα ιδάσκοντες: ηµητρόπουλος Ανδρέας Θέµα: «ηµόσια πρόσωπα και προστασία της Προσωπικότητας» Συντάκτης εργασίας: Αναγνωστοπούλου Κ. Ελένη Α.Μ. : Εξάµηνο Αθήνα 2012

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή...3 Περίληψη...3 Κυρίως θέµα...5 Κεφάλαιο 1ο: Το δικαίωµα της προσωπικότητας α) Ορισµός...5 β) Η συνταγµατική κατοχύρωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας...5 γ) Ανάλυση του δικαιώµατος της προσωπικότητας...6 δ) Εκφάνσεις του δικαιώµατος της προσωπικότητας...9 Κεφάλαιο 2ο: Τα ηµόσια Πρόσωπα α) Ορισµός...11 β) ηµόσια πρόσωπα και πρόσωπα της επικαιρότητας...12 Κεφάλαιο 3ο: Το ικαίωµα της Ελευθεροτυπίας α) Ορισµός της έννοιας του τύπου...13 β) Ανάλυση του δικαιώµατος της Ελευθεροτυπίας...14 γ) Η συνταγµατική κατοχύρωση της Ελευθερίας του Τύπου...15 δ) Περιορισµοί της Ελευθερίας του Τύπου...17 Κεφάλαιο 4ο. α) Η σύγκρουση του δικαιώµατος της ελευθεροτυπίας και της προσωπιικότητας των ηµοσίων Προσώπων...18 β) Στοιχεία της προσωπικότητας που είναι αντικείµενα προσβολών εκ µέρους του τύπου...19 γ) Ορια υποχώρησης του δικαιώµατος της προσωπικότητας...23 Νοµολογία...24 Συµπέρασµα...29 Βιβλιογραφία-Πηγές.30 2

3 Εισαγωγή Τα ζητήµατα που αποτελούν αντικείµενα µελέτης των κοινωνικών επιστηµών δεν µονοπωλούνται αποκλειστικά από ένα επιστηµονικό πεδίο. Ένα ζήτηµα είναι δυνατόν να τίθεται ταυτόχρονα στο «µικροσκόπιο» περισσότερων του ενός επιστηµονικών κλάδων, στα πλαίσια της διεπιστηµονικότητας. Ωστόσο η παρούσα εργασία θα κινηθεί εντός του πλαισίου της νοµικής επιστήµης. Έτσι σύµφωνα µε τον Πέτρο Α. Γέµτο, «Οι δεοντολογικές ή κανονικές επιστήµες δεν επιδιώκουν αύξηση του πληροφοριακού µας δυναµικού, αλλά αξιολόγηση και ρύθµιση των κοινωνικών σχέσεων» 1. Η νοµική επιστήµη 2 συγκαταλέγεται στις κανονικές-δεοντολογικές επιστήµες. Άρα η παρούσα εργασία, ως νοµική, κινείται de facto και εξ ορισµού στην αξιολόγηση και ρύθµιση των κοινωνικών σχέσεων και εν προκειµένω στην αξιολόγηση του τύπου και των δηµοσίων προσώπων. Στόχος της εργασίας είναι συγκεκριµένα και κατ αρχήν η σκιαγράφηση του τρόπου που εφαρµόζεται και ρυθµίζεται το ατοµικό δικαίωµα της προσωπικότητας εντός του συνταγµατικά προσδιορισµένου θεσµού του τύπου. Το πώς δηλαδή εφαρµόζεται το δικαίωµα στην προσωπικότητα εντός της έννοµης σχέσης της δηµοσιότητας ως προσδιοριστικής ιδιότητας του τύπου. Ειδικότερα όµως θα διερευνηθεί ο τρόπος που συµπλέουν το δικαίωµα στην προσωπικότητα ενός προσώπου το οποίο θεωρείται δηµόσιο µε το πλαίσιοέννοµη σχέση που το ίδιο το δηµόσιο πρόσωπο θέτει τον εαυτό του και ορίζεται ως η έννοµη σχέση της αυξηµένης δηµοσιότητας που τα εν λόγω πρόσωπα «απολαµβάνουν». 3 Όπως προκύπτει λοιπόν, πρώτη προτεραιότητα θέτουσα τους όρους του «προβλήµατος» αποτελεί ο ορισµός των προκείµενων εννοιών. Προβαδίζει δηλαδή η οριοθέτηση των εννοιών της προσωπικότητας, του τύπου, της δηµοσιότητας και του δηµοσίου προσώπου. Έπεται η θεώρηση του καθενός δικαιώµατος τόσο σε γενικό όσο και σε ειδικό επίπεδο. Ακολουθεί η προβληµατική της έννοιας των δηµοσίων προσώπων και η αντιπαραβολή και η περιγραφή της αλληλεπίδρασης των δύο δικαιωµάτων υπό το πρίσµα της έννοιας των δηµοσίων προσώπων. Έπειτα θα αναφερθεί ενδεικτικά ο τρόπος προσέγγισης της προβληµατικής από τη νοµολογία, κυρίως σε εθνικό αλλά και σε υπερεθνικό επίπεδο. Τέλος θα αναφερθεί το συναχθέν συµπέρασµα. Περίληψη Ο τύπος διαπλέκεται µε τα πρόσωπα της επικαιρότητας σε µια σχέση έντασης. Αυτή προκύπτει ανάµεσα στο θεσµό της ελευθεροτυπίας και στο δικαίωµα στην προσωπικότητα των δηµοσίων προσώπων. Ενώ φαινοµενικά συγκρούονται, στην πραγµατικότητα προσωπικότητα και ελευθερία συµπορεύονται, διότι στο Σύνταγµα κατοχυρώνονται τόσο δικαιώµατα, όσο και θεσµοί µε την ίδια νοµική βαρύτητα. Παρ όλα αυτά το δικαίωµα της προσωπικότητας των δηµοσίων προσώπων επιβαρύνεται χάριν της ελευθεροτυπίας. Τα προβεβληµένα πρόσωπα οφείλουν να ανέχονται περισσότερο από τα µη δηµόσια πρόσωπα παρεµβάσεις στην προσωπικότητά τους (κριτική, πληροφορίες σχετικές µε αυτά) χάριν της ελευθεροτυπίας. Αυτοί οι περιορισµοί στο δικαίωµα της προσωπικότητάς τους δικαιολογούνται νοµικά, κατά πρώτον µε τη µέθοδο της θεσµικής προσαρµογής της προσωπικότητας στο θεσµό του τύπου, λόγω της ύπαρξης αιτιώδους συνάφειας τύπου και δηµοσίου προσώπου κοινό αντικειµενικό στοιχείο η δηµοσιότητα και κατά δεύτερον, σε επίπεδο νόµου, µε την έννοια του δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος του κοινού για τα εν λόγω πρόσωπα. Ωστόσο αν πρόκειται για δηµόσιους λειτουργούς ο περιορισµός της προσωπικότητας είναι απαραίτητο να µη 1 Βλ. Γέµτο Π. Α., «Οι κοινωνικές επιστήµες», σελ. 27 (δεοντολογικές ή κανονικές επιστήµες). 2 Εφόσον γίνει δεκτό ότι η νοµική αποτελεί επιστηµονικό κλάδο, ζήτηµα που δεν είναι δυνατό να διερευνηθεί στην παρούσα εργασία. Βλ. σχετικά Σούρλα Κ., «Justi atque injusti scientia», σελ (αµφιβολίες γύρω από τη γνώση του δικαίου). 3 Εργασία του ουλή Κυριάκου µε θέµα: Τύπος και ηµόσια Πρόσωπα, Αθήνα,

4 συντελείται µε τρόπο αντίθετο στην αρχή της αναλογικότητας και µε τρόπο που να µη σχετίζεται µε το δηµόσιο λειτούργηµα των προσώπων. Summary Press interweaves in a tense manner with the public people. Such a tension occurs between the institution of the freedom of press and the right to the personality of the public people. While they are apparently in conflict, in essence, personality goes along with the freedom, as the Constitution secures both rights and institutions at the same law level. Nevertheless the right of the personality of the public people itself gets aggravated for the shake of the freedom of press. The famous people should stand some interventions to their personality (criticism, relevant information) for the benefit of the freedom of press, more than the people that are not in the light of publicity. These restrictions to the right of their personality are legally justified first by the method of the institutional adapt ion of the personality to the institution of press, due to the existence of causative relation between press and the public people publicity is the common objective element and second, on a legal basis in the sense of the reasonable interest of the public for this specific category of people. However as for the public officers the restriction of the personality should not occur in a contrary manner to the principle of the proportionality and in a means that would not relate to the public office of these people. 4

5 Κυρίως θέµα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ α) Προσωπικότητα- ορισµός Υπό το νοµικό πρίσµα η προσωπικότητα κατοχυρώνεται κυρίως στα α.α. 2 1 και 5 1 Σ. και στα α.α. 57, 59 και 932 ΑΚ, ενώ ο ΠΚ την προστατεύει στα α. 299 επ. και 361 επ.. Εκπηγάζει από το µητρικό δικαίωµα της ανθρώπινης αξίας που κατοχυρώνεται στο α. 2 1 Σ. Η προσωπικότητα ως έννοια τελεί σε σχέση ειδικού προς γενικό µε το δικαίωµα στην ανθρώπινη αξία 4. Έτσι, εφόσον η ανθρώπινη αξία είναι το σύνολο των γενικών υλικών, πνευµατικών και κοινωνικών γνωρισµάτων του ανθρώπινου γένους και ταυτίζεται µε τον άνθρωπο και άρα ο όρος ανθρώπινη αξία είναι ένας νοµικός terminus technicus της έννοιας του ανθρώπου, ο όρος προσωπικότητα δεν µπορεί να είναι άλλο παρά η ανθρώπινη αξία του καθενός συγκεκριµένου ατόµου. Η προσωπικότητα δηλαδή δηλώνει τον τρόπο που εµφανίζονται-εκδηλώνονται ειδικά σε κάθε συγκεκριµένο άτοµο τα γνωρίσµατα του ανθρώπινου γένους (υλικά, πνευµατικά, κοινωνικά). Ορισµός της έννοιας της προσωπικότητας δεν δίδεται ούτε στο Σ. (λόγω του γενικού και αφηρηµένου χαρακτήρα του), αλλά ούτε και στον ΑΚ. Έργο της επιστήµης και της νοµολογίας αποτελεί να ορίσει την έννοια της προσωπικότητας. Έτσι τα α. 5 1 Σ. και ο ΑΚ στα α. 57 και 59 δεν προστατεύουν την προσωπικότητα εν στενή εννοία (την ικανότητα δικαίου). Συνεπώς η προσωπικότητα ορίζεται ευρέως. Σ αυτή τη βάση η προσωπικότητα υπό νοµική έννοια συγγενεύει µε την έννοια που έχει κατά το κοινό γλωσσικό αισθητήριο και έγκειται οντολογικά σε «όλες τις αστάθµητες αξίες που απαρτίζουν την ουσία του ανθρώπου» 5 και διασφαλίζεται ως αγαθό για το κάθε άτοµο χωριστά, ενώ είναι δυνατόν και τα ΝΠ να έχουν δικαίωµα στην προσωπικότητα 6. Αναφέρεται στον άνθρωπο ως προς όλες του τις υποστάσεις. Αναλυτικά 7, καλύπτει την φυσική υπόσταση του ανθρώπου (τη ζωή, την υγεία και τη σωµατική ακεραιότητα), την ψυχική υπόσταση (τον ψυχικό και συναισθηµατικό κόσµο), την ηθική υπόσταση (τιµή και αξιοπρέπεια), την ανάπτυξη της προσωπικότητας (όλες οι νόµιµες ανθρώπινες δραστηριότητες και εκδηλώσεις), τα µέσα προσδιορισµού του προσώπου (όνοµα, φωνή, εικόνα, φήµη κλπ.), τα προϊόντα της διάνοιας, το απόρρητο (ιδιωτική ζωή, προσωπικές-οικογενειακές δραστηριότητες, το επάγγελµα κλπ.), τα δεδοµένα προσωπικού χαρακτήρα, την απόλαυση των κοινοχρήστων, την ανέλιξη κ.α.. β) Η συνταγµατική κατοχύρωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας κατοχυρώνεται συνταγµατικά στην ελληνική έννοµη τάξη. Κατά το άρθρο 5 παρ. 1 Σ: «Καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συµµετέχει στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα ή τα χρηστά ήθη». Η διάταξη αυτή απαντά το πρώτον στο Σ Βλ. ηµητρόπουλο Α., Συνταγµατικά ικαιώµατα ειδικό µέρος, 2005, σελ Βλ. Γεωργιάδη Απ., «Γενικές Αρχές Αστικού ικαίου», 2002, σελ κυρίως Βλ. οπ.π. σελ Βλ. οπ.π. σελ

6 Η υποκειµενική διατύπωση του άρθ. 5 παρ. 1, αναφέρεται ευθέως στην αναγνώριση συνταγµατικού δικαιώµατος («Καθένας έχει δικαίωµα να...»). Όµως, ανεξάρτητα από την ειδικότερη διατύπωσή τους, κατά κανόνα οι συνταγµατικές διατάξεις δεν περιέχουν µόνο «δικαιώµατα» στην κυριολεξία του νοµικού όρου, όπως εν προκειµένω το δικαίωµα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, αλλά και αντικειµενικούς κανόνες δικαίου, εν προκειµένω την προστασία της ελευθερίας του ανθρώπου, ως συνταγµατικό αγαθό, αντικειµενικά και ανεξαρτήτως του εκάστοτε φορέα του αντίστοιχου ατοµικού δικαιώµατος. 8 Συνεπώς, µε τη διάταξη του άρθ. 5 παρ. 1 Σ, ο συντακτικός νοµοθέτης προστατεύει ως αντικειµενική αρχή την ελευθερία του ανθρώπου και συγχρόνως κατοχυρώνει το αντίστοιχο δικαίωµα υπέρ του εκάστοτε φορέα. γ) Ανάλυση του δικαιώµατος της προσωπικότητας Στο παρόν τµήµα της εργασίας αναλύεται το δικαίωµα της προσωπικότητας. Η µέθοδος ανάλυσης περιγράφεται στο βιβλίο του καθ. ηµητρόπουλου Α., Συνταγµατικά δικαιώµατα γενικό µέρος 9. Στην νοµική έννοια της προσωπικότητας αντιστοιχεί, λοιπόν, το δικαίωµα στην προσωπικότητα. Εφόσον το δικαίωµα της προσωπικότητας είναι ειδική έκφανση του µητρικού δικαιώµατος της ανθρώπινης αξίας σε ατοµικό επίπεδο, συνάγεται ότι θα φέρει τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης αξίας. Συντρέχει δηλαδή περίπτωση κατοχύρωσης στο Σ. αντικειµενικής αρχής (αντικειµενικό δίκαιο) από την οποία απορρέουν ατοµικά δικαιώµατα (υποκειµενικά δίκαια) 10. Συγκεκριµένα στο α. 2 1 καθιερώνεται η αντικειµενικά αρχή της ανθρώπινης αξίας, από την οποία εκπηγάζουν ατοµικά δικαιώµατα, όπως το δικαίωµα του καθενός στην προσωπικότητα. Τα παραπάνω σχετίζονται µε τον πυρήνα του δικαιώµατος της προσωπικότητας. Ο πυρήνας κάθε δικαιώµατος περιλαµβάνει το προστατευόµενο αγαθό, τους εννοιολογικούς προσδιορισµούς του και την ικανότητα κτήσης. Στο δικαίωµα της προσωπικότητας το προστατευόµενο αγαθό αποτελεί η προσωπικότητα του καθενός ως ειδική εκδήλωση της αντικειµενικής αρχής της ανθρώπινης αξίας. Οι εννοιολογικοί προσδιορισµοί του έννοµου αγαθού, όπως προκύπτουν από τη θέληση του συντακτικού νοµοθέτη, αναφέρονται παραπάνω. Τέλος η κτήση του δικαιώµατος αφορά στον φορέα του. Συνεπώς, φορέας του δικαιώµατος που κατοχυρώνεται συνταγµατικά είναι κατ αρχήν κάθε φυσικό πρόσωπο και όχι τα νοµικά πρόσωπα. Πρόκειται συνεπώς για χαρακτηριστικό δικαίωµα του ανθρώπου εν γένει, εφόσον φορέας του µπορεί να είναι ο καθένας άνθρωπος και όχι µόνον οι Έλληνες πολίτες. Είναι προσωπικό και προσωποπαγές (ακληρονόµητο) δικαίωµα ενώ είναι και ενιαίο, κάτι που σηµαίνει ότι δεν χωρεί παραίτηση από αυτό, αφού υπαγχθέν στα προσωπικά είναι παράλληλα και απαράγραπτο και αναπαλλοτρίωτο. Νοµικό επιχείρηµα που αποδεικνύει ότι δε χωρεί παραίτηση από το δικαίωµα στην προσωπικότητα αποτελεί η προστατευτική υποχρέωση του κράτους βάσει των α.α. 2 και Το δικαίωµα της προσωπικότητας σε γενικό επίπεδο έχει, όπως και άλλα συνταγµατικά δικαιώµατα, αµυντικό, προστατευτικό και διασφαλιστικό περιεχόµενο. Το αµυντικό του περιεχόµενο στρέφεται εναντίον του κράτους, αλλά και εναντίον των ιδιωτών αναπτύσσοντας έτσι διαπροσωπική ενέργεια δια του α εδ. γ Σ.. Ισχύει δηλαδή erga omnes λόγω του απόλυτου χαρακτήρα του. Έτσι τα όργανα της Πολιτείας οφείλουν να σέβονται την προσωπικότητα καθενός από τους πολίτες. 8 Βλ. ηµητρόπουλο Α., όπ. παρ., σελ Βλ. οπ.π Βλ. οπ.π. 9, σελ. 15 6

7 Οφείλουν δηλαδή σε γενικό επίπεδο να απέχουν από πράξεις και παραλείψεις που προσβάλλουν το δικαίωµα του πολίτη. Η παραπάνω διαπίστωση προκύπτει αφενός από τη γραµµατική ερµηνεία του α. 2 1 Σ που ορίζει ότι είναι υποχρέωση του κράτους ο σεβασµός της ανθρώπινης αξίας και αφετέρου λόγω της σχέσης ειδικού προς γενικό της προσωπικότητας µε την ανθρώπινη αξία. Αλλά και οι ιδιώτες, δηλαδή όλα τα φυσικά πρόσωπα και τα ΝΠΙ, λόγω και του α εδ. γ Σ. οφείλουν να µην παραβιάζουν και να σέβονται το δικαίωµα στην προσωπικότητα του καθενός από τους πολίτες-φορείς. Το προστατευτικό περιεχόµενο του δικαιώµατος της προσωπικότητας δηλώνεται στο συνταγµατικό κείµενο στο ίδιο άρθρο µε τη λέξη «προστασία» της αξίας του ανθρώπου. Στρέφεται αποκλειστικά προς την κράτος και έγκειται στην αξίωση του προσβαλλοµένου στην προσωπικότητά του να αποτρέπεται µια προσβολή στο δικαίωµα, ή να αρθεί µια υφιστάµενη προσβολή της προσωπικότητας ή να παραλειφθεί στο µέλλον, µε χρήση των µέσων του Κράτους (π.χ. καταναγκασµός, ικαστήρια, εκτελεστικά όργανα). Χαρακτηριστικό παράδειγµα της προστατευτικής διάστασης του δικαιώµατος αποτελεί το δικαίωµα απάντησης ενός θιγόµενου στην προσωπικότητά του από συκοφαντικό δηµοσίευµα στον τύπο, δικαίωµα που παρέχει το κράτος κατοχυρώνοντάς το, πλέον, ρητά στο α Σ. Ο θιγόµενος στρέφεται προς το κράτος και ζητά να εξαναγκάσει τον θίγοντα µέσω του εν λόγω µηχανισµού-µέσου να επανορθώσει. Το διασφαλιστικό περιεχόµενο του δικαιώµατος της προσωπικότητας κατατείνει στην εξασφάλιση της πραγµάτωσης και της υλοποίησης σε πραγµατικό επίπεδο του δικαιώµατος. Συγκεκριµένα και όσον αφορά στο δικαίωµα στην προσωπικότητα ο φορέας του απαιτεί αποκλειστικά από το κράτος να διασφαλίζει το δικαίωµά του παρέχοντας τα θεσµικά εχέγγυα για την ουσιαστική πραγµάτωση της προσωπικότητας. Ο καθένας διεκδικεί από το κράτος, γεγονός που απορρέει από τη γραµµατική διατύπωση του α 2 1 Σ. και τον όρο «υποχρέωση» του κράτους, την πραγµάτωση της προσωπικότητάς του. Έτσι στην διεκδικητική του διάσταση το διασφαλιστικό περιεχόµενο του δικαιώµατος στην προσωπικότητα, καίτοι δυσπροσδιόριστο, εκφράστηκε χαρακτηριστικά και εν είδει παραδείγµατος, πριν από τη συνταγµατική αναθεώρηση του 2001, όταν και διεκδικείτο η συνταγµατική κατοχύρωση ενός δικαιώµατος διασφαλιστικού της προσωπικότητας που θα σχετιζόταν µε ανόρθωση της προσβολής που υπέστη ένα άτοµο από συκοφαντικό δηµοσίευµα. Το Κράτος και συγκεκριµένα η αναθεωρητική Βουλή ενστερνίστηκε το διεκδικητικό δικαίωµα και καθιέρωσε στο α Σ. δικαίωµα απάντησης σε συκοφαντικό δηµοσίευµα, ενδεικνύοντας µ αυτόν το τρόπο και το πάντα επίκαιρο διασφαλιστικό περιεχόµενο του δικαιώµατος της προσωπικότητας. Το δικαίωµα στην προσωπικότητα ασκείται από κάθε άνθρωπο τον καθένα (κατά την έννοια της αντωνυµίας «man» της γερµανικής γλώσσας). Η άσκηση του δικαιώµατος σχηµατοποιείται συµβατικά στην περιφέρεια του κύκλου που οριοθετεί το δικαίωµα. Ο καθένας δύναται να υλοποιεί το περιεχόµενο του δικαιώµατος, εν προκειµένω να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του, ενεργοποιώντας την εξουσία που του παρέχεται στο α. 5 του Σ., ανάπτυξη που θα οδηγήσει στην απόλαυση ωφελειών όπως είναι για παράδειγµα η απόλαυση από το όνοµα, τη φωνή, την εικόνα, τη φήµη, από τα δεδοµένα προσωπικού χαρακτήρα, από την ανέλιξη κλπ. συνισταµένων σε ηθική, υλική κλπ. απόλαυση. Το δικαίωµα στην προσωπικότητα στις διάφορες εκδηλώσεις του π.χ. ανέλιξη µπορεί να ασκηθεί ελεύθερα σε ορισµένο χρόνο συνεχώς, για παράδειγµα, τόπο σε κάθε χώρο και µε ορισµένο τρόπο που καθορίζεται από το δικαιούχο. Ο τρόπος όµως άσκησης καίτοι ελεύθερος οριοθετείται από τον παροχέα του δικαιώµατος, όπως αναπτύσσεται αµέσως παρακάτω. Έτσι, οριοθετήσεις του δικαιώµατος της προσωπικότητας αποτελούν όπως και για κάθε άλλο συνταγµατικό δικαίωµα κυρίως οι γενικές οροθετικές ρήτρες που ορίζονται στο α. 5 1 Σ..Συγκεκριµένα στο άρθρο αυτό ορίζεται µεταξύ άλλων ότι καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει την προσωπικότητά του... εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα και τα χρηστά ήθη. Άρα το Σύνταγµα, 7

8 τα χρηστά ήθη και τα δικαιώµατα των άλλων αποτελούν οριοθετήσεις και πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά ώστε να υπάρχει νόµιµη άσκηση ενός δικαιώµατος. Παρακάτω ακολουθεί ανάλυση καθεµίας από τις οριοθετικές ρήτρες. Όριο του δικαιώµατος της προσωπικότητας αποτελεί, λοιπόν, πρώτον το Σύνταγµα. Ο συντακτικός νοµοθέτης χρησιµοποιώντας τη λέξη Σύνταγµα εννοεί το Σύνταγµα ως γραπτό κείµενο και τους σύµφωνους µε το Σ. νόµους. Έτσι το δικαίωµα της προσωπικότητας οριοθετείται από τις νοµικές επιταγές του Συντάγµατος και των σύµφωνων µε το Σ. νόµων, όπως για παράδειγµα του ΑΚ και του ΠΚ. Άρα είναι συνταγµατικά επιβεβληµένο το δικαίωµα στην προσωπικότητα να ασκείται εντός του πλαισίου του Σ. και των νόµων, µε αποτέλεσµα µια συµπεριφορά «ανάπτυξης της προσωπικότητας» που θα πληροί την ειδική υπόσταση του ά. 361 ΠΚ και θα συνίσταται σε εξύβριση, να είναι τόσο παράνοµη όπως ορίζεται στον ΠΚ όσο και αντισυνταγµατική αφού αποδοκιµάζεται από την έννοµη τάξη ως σύνολο δια του α. 5 1 Σ.. Έτσι η πράξη εξύβρισης δεν εµπεριέχεται στον οριοθετηµένο κύκλο του δικαιώµατος της ανάπτυξης της προσωπικότητας και άρα δεν προστατεύεται συνταγµατικά. Η δεύτερη οριοθετική επιταγή του α. 5 έγκειται στα χρηστά ήθη. Τα χρηστά ήθη αποτελούν την έντιµη συµπεριφορά ενός µέσου τιµίου ανθρώπου και δεν ταυτίζονται µε τους κανόνες της ηθικής. Συνεπώς το δικαίωµα στην προσωπικότητα ασκείται νοµίµως εφόσον ασκείται καλόπιστα, όπως θα το ασκούσε ένας µέσος έντιµος άνθρωπος. Οι συγκεκριµένη γενική ρήτρα είναι εξειδικεύσιµη ανά περίπτωση, λόγω των αξιολογικών κρίσεων που φέρει. Αφού τα χρηστά ήθη είναι γενική οριοθετική ρήτρα και εφαρµόζεται σε όλα τα συνταγµατικά δικαιώµατα, θα εφαρµόζονται και ως οριοθετική ρήτρα του δικαιώµατος στην προσωπικότητα. Ειδικά όµως όταν προσβάλλεται το δικαίωµα στην προσωπικότητα που πηγάζει από την αρχή της ανθρώπινης αξίας, ταυτόχρονα παραβιάζονται τα χρηστά ήθη. Αυτό συµβαίνει εφόσον τα χρηστά ήθη είναι µέτρο συµπεριφοράς ενός έντιµου ανθρώπου, συµπεριφορά που ενισχύει την εµπιστοσύνη µεταξύ των κοινωνών του δικαίου 11. Άρα ο προσβολέας της προσωπικότητας του άλλου όχι µόνο δε συµβάλλει, αλλά περιορίζει την εµπιστοσύνη µεταξύ των κοινωνών, δρώντας εκτός πλαισίου χρηστών συνηθειών όπως δηλαδή θα δρούσε κάποιος κοινωνικά µη έντιµος. Η οριοθετική ρήτρα των χρηστών ηθών µεταβάλλεται ως προς το περιεχόµενό της µέσα στο χρόνο και προσδιορίζεται από τον κοινωνικό χώρο. Ωστόσο στην περίπτωση της προσωπικότητας η προσβολή της συνιστά πάντοτε ανήθικη συµπεριφορά, αν και τα κριτήρια προσβολής ποικίλουν και µεταβάλλονται εύκολα. Μια έκφραση, δηλαδή, που πιθανόν να προσέβαλε τα χρηστά ήθη πριν από 20 έτη είναι δυνατό να µην είναι προσβλητική σήµερα και έτσι να µη θίγεται το δικαίωµα στην προσωπικότητα αυτού στον οποίο απευθύνεται. Σε τελική ανάλυση τα χρηστά ήθη είναι ρήτρες που εξειδικεύονται κάθε φορά από το δικαστή ad hoc, αποτελώντας παράλληλα γνώµονα κρίσης µιας συµπεριφοράς, βάσει της κοινωνικής αντίληψης για την εµπιστοσύνη µεταξύ των ατόµων εντός της έννοµης τάξης. Τα χρηστά ήθη είναι η «λυδία λίθος» πάνω στην οποία προβάλλεται µια συµπεριφορά και από τη σύγκρισή τους προκύπτει η «αξία» της συµπεριφοράς, το κατά πόσον δηλαδή είναι έντιµη και προάγει την κοινωνική εµπιστοσύνη. Συναφής µε την έννοια των χρηστών ηθών είναι η έννοια της κατάχρησης δικαιώµατος που προβλέπεται και απαγορεύεται ως γενική συνταγµατική αρχή στο α.25 3 Σ. Το Σ. απαγορεύει γενικά τη νοµότυπη πλην όµως υπερβολική και για τούτο µη ανεκτή από την έννοµη τάξη άσκηση δικαιώµατος. Απαγορεύεται δηλαδή µια δραστηριότητα-άσκηση δικαιώµατος που είναι καθόλου νόµιµη, αλλά αντίθετη στην έννοµη τάξη, για το λόγο ότι γίνεται µε υπερβολικό-καταχρηστικό τρόπο. Έτσι η νόµιµη συµπεριφορά αλλάζει γένος και γίνεται παράνοµη, διότι είναι υπερβολική-άµετρη. Η τελευταία οριοθετική ρήτρα του α. 5 1 του Σ., συνίσταται στα δικαιώµατα των άλλων. Η εν λόγω 11. ηµητρόπουλο Α., «Συνταγµατικά ικαιώµατα» Γενικό Μέρος, 2005, σελ. 187 Βλ 8

9 οριοθέτηση εισάγει µια ρήτρα κοινωνικότητας που ενισχύεται και µε τις διατάξεις των α.α. 25 1και Η κοινωνική συνύπαρξη συνεπάγεται εκ φύσεως οριοθετήσεις συµπεριφορών. Πέραν από φιλοσοφικές αναζητήσεις η κοινωνία για να είναι βιώσιµη απαιτεί άµβλυνση αντιθέσεων που επιτυγχάνεται µε οριοθέτηση συµπεριφορών. Ο σεβασµός των δικαιωµάτων των άλλων είναι βασική και γενική συνταγµατική αρχή. Όταν κάποιος ασκεί ένα συνταγµατικό δικαίωµα οφείλει γενικά και λόγω του α. 5 1 να µην περιορίζει, παράνοµα, τα δικαιώµατα των άλλων. Η ελεύθερη δράση του ατόµου οριοθετείται τελικά σαφώς από τα δικαιώµατα των άλλων, διαφορετικά υφίσταται προσβολή. Η οριοθετική επιταγή των δικαιωµάτων των άλλων είναι κρίσιµη και στην περίπτωση της διαπλοκής του τύπου µε την προσωπικότητα. Η άσκηση του δικαιώµατος της προσωπικότητας του ενός δεν µπορεί να προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων. Αλλά και αντίστροφα, το δικαίωµα στην ελευθεροτυπία δεν µπορεί να προσβάλλει το δικαίωµα στην προσωπικότητα ενός ανθρώπου. Η εν λόγω σχέση δηµιουργεί πολλά σηµεία τριβής και απαιτεί κρίσιµη νοµική αντιµετώπιση ώστε να αίρονται οι ψευδοσυγκρούσεις. δ) Εκφάνσεις του δικαιώµατος της προσωπικότητας Αν και το δικαίωµα της προσωπικότητας είναι ενιαίο, για λόγους κυρίως συστηµατικούς, διακρίνονται σήµερα στα περισσότερα ευρωπαϊκά δίκαια, διάφορα στοιχεία της, τα οποία αποτελούν εκφάνσεις του σχετικού δικαιώµατος. Η απαρίθµηση είναι ενδεικτική: 12 α) φυσική υπόσταση: Η φυσική υπόσταση του προσώπου, στην οποία περιλαµβάνονται η ζωή, η σωµατική ακεραιότητα και η υγεία, αποτελεί τη βασικότερη έκφανση της προσωπικότητας και προστατεύεται τόσο από ειδικότερες διατάξεις του Α.Κ (π.χ 588), όσο και από το ποινικό δίκαιο (π.χ 299, 308 Π.Κ). β) ψυχική υπόσταση: Η ψυχική υπόσταση του προσώπου, δηλαδή ο ψυχικός και συναισθηµατικός του κόσµος, ο οποίος υπολαµβάνει διάφορες µορφές και συντελεί στην οµαλή ψυχοσωµατική ανάπτυξη του προσώπου (π.χ η διατήρηση της ψυχικής ηρεµίας, η οµαλή συναισθηµατική σχέση µε άλλα πρόσωπα). γ) ηθική υπόσταση: Η ηθική υπόσταση του προσώπου περιλαµβάνει κυρίως την τιµή, την υπόληψη και την αξιοπρέπεια του ατόµου. Περιλαµβάνει ακόµα την αξιοπιστία, την οποία απολαµβάνει το πρόσωπο στις συναλλαγές του µε τρίτους, και την κοινωνική και επαγγελµατική καταξίωση, την οποία απολαµβάνει λόγω της συµµετοχής του σε ιδιαίτερες κοινωνικές οµάδες ή της άσκησης επαγγέλµατος ορισµένου κλάδου. δ) ανάπτυξη της προσωπικότητας: Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας περιλαµβάνει, ιδίως, το δικαίωµα να διαθέτει κανείς τον εαυτό του κατά βούληση, να απολαµβάνει προσωπική ασφάλεια και ελευθερία κίνησης, εγκατάστασης και επικοινωνίας καθώς και να αναπτύσσει ακώλυτα κοινωνική, οικονοµική, επιστηµονική και γενικά κάθε είδους νόµιµη δραστηριότητα. ε) µέσα προσδιορισµού του προσώπου: Τα µέσα προσδιορισµού του προσώπου περιλαµβάνουν το όνοµα, την εικόνα, τη φωνή και κάθε άλλο στοιχείο που εξατοµικεύει το πρόσωπο. 12 Γεωργιάδης Απ., «Γενικές Αρχές Αστικού ικαίου», Γ έκδοση, Αθήνα- Κοµοτηνή 2002, σελ. 147 επ. 9

10 στ) σφαίρα του απορρήτου: Η σφαίρα του απορρήτου καλύπτει, ιδίως, όλα εκείνα τα στοιχεία που αποτελούν την ιδιωτική ζωή του προσώπου, δηλαδή τον ιδιωτικό χώρο που αυτοπροσδιορίζει κάθε πρόσωπο, προκειµένου να ασκεί εντός αυτού τις προσωπικές και οικογενειακές του δραστηριότητες απερίσπαστο από κάθε είδους παρεµβάσεις τρίτων. ζ) δεδοµένα προσωπικού χαρακτήρα: Ως δεδοµένα προσωπικού χαρακτήρα εννοούνται οι πληροφορίες που αφορούν διάφορες πλευρές της υπόστασης του προσώπου, όπως τη φυσική, βιολογική, ψυχική, οικονοµική, πολιτιστική, πολιτική κ.τ.λ. Οι προσωπικές αυτές πληροφορίες αποτελούν προστατευόµενο στοιχείο της προσωπικότητας, µε την έννοια ότι το πρόσωπο έχει το απόλυτο δικαίωµα να τις διαχειρίζεται και να τις κοινοποιεί µόνο σε όσους το ίδιο επιθυµεί. 10

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΤΑ ΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ α) ηµόσιο Πρόσωπο 13 - ορισµός Η έννοια του δηµόσιου προσώπου συνδέεται µε την έννοια του κοινού γλωσσικού αισθητηρίου. Είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την έννοια της δηµοσιότητας. Έτσι προβαδίζει η έννοια της δηµοσιότητας. Η δηµοσιότητα κατ αρχήν απαιτεί δύο µέρη. Το µέρος που απολαµβάνει δηµοσιότητα και το µέρος που αναγνωρίζει το πρόσωπο ως δηµόσιο. Συγκεκριµένα δηµιουργείται σχέση µεταξύ του δηµόσιου προσώπου και του κοινού. Συνεπώς µεταξύ δηµοσίου προσώπου και κοινού γεννάται µια σχέση, η σχέση δηµοσιότητας, η οποία είναι έννοµη σχέση αναγνωριζόµενη από το δίκαιο. Η δηµοσιότητα µπορεί να είναι παροδική ή διαρκής, επιδιωκόµενη ή µη, θετική ή αρνητική κ.ο.κ.. Η ποιοτική της φύση διαφέρει ανάλογα µε τη φύση της σχέσης και εντοπίζεται ad hoc. ιαφέρει λοιπόν η φύση της σχέσης δηµοσιότητας ενός καλλιτέχνη µε το κοινό, από αυτή ενός επιστήµονα µε το κοινό ή από αυτή ενός πολιτικού µε το κοινό. Παρακάτω ακολουθεί ιδιαίτερη ανάπτυξη για το ζήτηµα των δηµόσιων προσώπων. Ωστόσο είναι απαραίτητο να γίνουν ορισµένες εννοιολογικές αποσαφηνίσεις. Η έννοια των «δηµοσίων λειτουργών» εισήχθη στο αµερικανικό δίκαιο το 1964 στην υπόθεση New York Times vs Sullivan. Η έννοια αυτή λειτούργησε ως «δούρειος ίππος» για την αντικειµενική ευθύνη του εκδότη για δυσφηµιστικό δηµοσίευµα. Από εκείνο το χρονικό σηµείο και µετά ο εκδότης ενός εντύπου δεν ευθυνόταν και δεν υποχρεούταν σε αποζηµίωση όταν το έντυπο που εξέδιδε περιείχε χαρακτηρισµούς για πρόσωπα που υπήγοντο στην κατηγορία των δηµοσίων λειτουργών εκτός εάν δηµοσιευόταν ψευδής ισχυρισµός εν γνώσει του εκδότη. Το 1967 το Ανώτατο Οµοσπονδιακό ικαστήριο επεξέτεινε την παραπάνω ρύθµιση και για τα «δηµόσια πρόσωπα», δηλαδή τα πρόσωπα που λόγω της θέσης τους ή λόγω συγκεκριµένων περιστατικών κατά το δικαστήριο βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Παρά το γεγονός ότι το δικαστήριο ολίσθησε σε µια σειρά περαιτέρω επιµέρους διακρίσεων, ήδη είχε προβεί σε µια διαβάθµιση προς όφελος των εκδοτών τύπου και σε βάρος των δικαιωµάτων των «δηµοσίων προσώπων». Ωστόσο η έννοια της διασηµότητας είναι ευρεία και απροσδιόριστη. εν περιλαµβάνει αποκλειστικά διασηµότητες ευρέως γνωστά πρόσωπα αλλά επεκτείνεται και στα πρόσωπα που ασκούν το δικαίωµά τους στη δηµοσιότητα (νοµικά στην ελληνική έννοµη τάξη το δικαίωµα στη δηµοσιότητα εδράζεται στην ελευθερία που κατοχυρώνει το α. 5 1 Σ.). Ειδοποιό στοιχείο των δηµόσιων προσώπων αποτελεί το δικαιολογηµένο ενδιαφέρον του κοινού να έχει εικόνα της προσωπικότητάς τους ενώ χαρακτηριστικό τους στοιχείο αποτελεί ότι τα εν λόγω πρόσωπα δεν ασκούν το δικαίωµα ανωνυµίας. ηµόσια πρόσωπα και πρόσωπα της επικαιρότητας ταυτίζονται εννοιολογικά. Εν κατακλείδι για τη διαπίστωση αν ένα πρόσωπο είναι δηµόσιο και θεωρείται της επικαιρότητας είναι ανάγκη να ακολουθηθούν τα παρακάτω µεθοδολογικά βήµατα. α) εν περιοριζόµαστε µόνο στις «διασηµότητες» β) Τα πρόσωπα αυτοπροσδιορίζονται ως δηµόσια γ) Αν δε συντρέχει αυτοπροσδιορισµός εξετάζεται το κριτήριο του δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος αν αντικειµενικά γεννιέται γύρω από την προσωπικότητά τους βάσει της κοινωνικής τους δράσης δ) Εξετάζεται το κριτήριο του δικαιώµατος στην ανωνυµία και κατά πόσο αυτό ασκείται από το πρόσωπο. ε) Τέλος εξετάζεται αν σε όµοια ή ανάλογη περίπτωση το πρόσωπο ανέχθηκε επεµβάσεις στο δικαίωµά του 13 Βλ. οπ.π. 9, σελ και Καράκωστα Γ. «Το δίκαιο των ΜΜΕ», 1998, (αυτοπροσδιορισµός των ορίων της προσωπικότητας πρόσωπα της επικαιρότητας) σελ

12 στην προσωπικότητα. Β) ηµόσια Πρόσωπα και Πρόσωπα της Επικαιρότητας Η de facto σύγκρουση του δικαιώµατος της ελευθερίας του τύπου µε το δικαίωµα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, γίνεται πολύ πιο έντονα αισθητή στα δηµόσια πρόσωπα και τα πρόσωπα της επικαιρότητας. Τα πρόσωπα αυτά εκ των πραγµάτων δέχονται -και ως ένα βαθµό είναι υποχρεωµένα να δέχονται- δραστικότερες επεµβάσεις εκ µέρους του τύπου στο σαφέστατα και γι αυτούς ισχύον- δικαίωµα στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Λεπτοµερέστερα θα αναπτυχθεί το θέµα στα επόµενα, ενώ εδώ θα περιοριστούµε στον προσδιορισµό της έννοιας των δηµοσίων προσώπων και των προσώπων της επικαιρότητας. ηµόσια πρόσωπα είναι εκείνα που ασκούν δηµόσιο λειτούργηµα ή που συµµετέχουν στην πολιτική ζωή. Κατά το άρθρο 13 Π.Κ, πρόσωπα που ασκούν δηµόσιο λειτούργηµα είναι οι δηµόσιοι υπάλληλοι, υπό στενή έννοια, αλλά και όλα τα πρόσωπα στα οποία «...έχει ανατεθεί νόµιµα, έστω και προσωρινά, η άσκηση υπηρεσίας δηµόσιας, δηµοτικής ή κοινοτικής ή άλλου νοµικού προσώπου δηµοσίου δικαίου». Πολιτικοί θεωρούνται όσοι ασχολούνται µε την πολιτική υπό ευρεία έννοια και ασκούν ή άσκησαν ή επιδιώκουν να ασκήσουν πολιτικό δικαίωµα. 14 ηµόσια πρόσωπα είναι, κατά µία έννοια, και οι δικαστικοί λειτουργοί, αφού και αυτοί ασκούν πολιτειακή εξουσία και άρα είναι υποχρεωµένοι, µέσα σε όρια, να δέχονται όχι µόνο την επιστηµονική, αλλά και τη δηµοσιογραφική (και γενικότερα την κοινωνική) κριτική των πράξεών τους. 15 Γενικότερα, δηµόσια πρόσωπα καλούνται τα πρόσωπα, των οποίων η κοινωνική και πολιτική δραστηριότητα, αφορά σε µεγάλο βαθµό την κοινή γνώµη, εφόσον αποτελεί αναπόσπαστο µέρος της λειτουργίας της κοινωνίας. Παραδείγµατα δηµοσίων προσώπων αποτελούν ενδεικτικά: οι πολιτικοί, οικονοµικοί και πνευµατικοί παράγοντες, π.χ επιχειρηµατίες, ιεράρχες, βουλευτές, νοµάρχες κ.ά. Πρόσωπα της επικαιρότητας καλούνται τα πρόσωπα που λόγω της άµεσης ή της έµµεσης σχέσης τους µε ένα σηµαντικό γεγονός της επικαιρότητας, γίνονται γνωστά στην κοινή γνώµη. Στην κατηγορία αυτή µπορεί να ανήκουν καλλιτέχνες, αθλητές, επιστήµονες ή και απλοί πολίτες, που λόγω µιας επιτυχίας τους στον επαγγελµατικό τοµέα, µιας µαρτυρίας τους για ένα τροχαίο ατύχηµα και γενικότερα κάποιου γεγονότος της ζωής τους, που επηρεάζει άµεσα την κοινωνία, βρέθηκαν στο 14 Κουνάδης Γ., Προπτυχιακή εργασία µε θέµα: «Τύπος και δηµόσια πρόσωπα», Αθήνα 2006, 15 Βλ. Χρυσόγονο Κ., όπ. παρ., σελ

13 επίκεντρο της δηµοσιότητας. 16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ α) Ορισµός της έννοιας του τύπου H νοµική έννοια του τύπου προκύπτει κατ αρχήν από το Σ. Έτσι το α και 2 το Σ. προστατεύει τον τύπο. Ο συγκεκριµένος όρος νοείται τόσο αντικειµενικά όσο και υποκειµενικά. Στην 1 ο όρος χρησιµοποιείται µε την αντικειµενική του έννοια και δηλώνει το µέσο έκφρασης των στοχασµών. Τύπος δηλαδή µε την αντικειµενική έννοια του όρου θεωρείται το έντυπο ως υλικός φορέας και συγκεκριµένα το φύλλο της εφηµερίδας (για τον έντυπο τύπο), το έντυπο του περιοδικού (για τον περιοδικό τύπο) και η ιστοσελίδα (για τον ηλεκτρονικό τύπο). Κατ επέκταση τύπος µε αντικειµενική έννοια είναι κάθε µέσο έκφρασης των στοχασµών. Τύπος µε την υποκειµενική έννοια του όρου είναι «το υποκείµενο (η και κατ επέκταση η µέθοδος) της παραγωγής εντύπων» 17. Είναι δηλαδή η µονάδα παραγωγής που καλείται εφηµερίδα, η παραγωγή του περιοδικού και η δηµιουργία ιστοσελίδας. Η 2 του α. 14 χρησιµοποιεί την υποκειµενική έννοια του τύπου και την διασφαλίζει µε καθεστώς ελευθερίας. Το εν λόγω άρθρο δηλαδή εκτός του ότι κατοχυρώνει την ελευθερία της έκφρασης καθιερώνει την παραγωγική δραστηριότητα που σχετίζεται µε τον τύπο. Ειδικότερα τύπος µε αντικειµενική έννοια (κατ εφαρµογή της 1 του α. 14 Σ.) όπως συγκεκριµενοποιείται και από το νοµοθέτη στο α. 1 του α.ν. 1092/1938 είναι κάθε «προϊόν µέσου µαζικής παραγωγής, στο οποίο απεικονίζεται κείµενο ή παράσταση» 18. Παρακάτω ακολουθεί ανάλυση του προηγούµενου ορισµού. Η έννοια του τύπου χαρακτηρίζεται από ορισµένες ιδιότητες. Οντολογικά είναι το προϊόν, δηλαδή το πράγµα (µε την έννοια του α. 947ΑΚ) ή αλλιώς το υλικό αντικείµενο, ανεξαρτήτως της ύλης που χρησιµοποιείται (ενδεχοµένως να είναι και ανύπαρκτη η ύλη, όπως συµβαίνει µε την ιστοσελίδα). Το υλικό, για να χαρακτηριστεί ως προϊόν τύπου είναι απαραίτητο να προέρχεται από µέσο µαζικής παραγωγής. Κρίσιµο δηλαδή κριτήριο για να δηµιουργηθεί προϊόν τύπου αποτελεί η έννοια της µαζικότητας. Έτσι σηµασία έχει να υπάρχει η δυνατότητα διάδοσης σε ευρύτερο κύκλο προσώπων. Άρα είναι κατ αρχήν αδιάφορη τεχνική διαδικασία (φωτοσύνθεση ή µηχανική παραγωγή) παραγωγής, υπό την προϋπόθεση όµως να χρησιµοποιείται µηχανοποιηµένη γραµµή παραγωγής που σήµερα εξασφαλίζει µαζικότητα παραγωγής (αποκλειόµενων έτσι των χειρογράφων). Επιπρόσθετα για να χαρακτηριστεί ένα προϊόν ως προϊόν τύπου είναι αδιάφορη η µορφή του και τα απεικονιζόµενα θέµατα, αρκεί να γίνεται αντιληπτό στην όραση. Το έντυπο είναι δυνατόν να περιέχει µόνο κείµενο, φωτογραφίες και παραστάσεις, και όχι φωνογραφίες, ήχο, ή µαγνητικές κασέτες, ή CD, ή DVD, διότι η δεύτερη κατηγορία ρυθµίζεται ρητά στο α. 15 1, όπου αποκλείεται γι αυτήν την κατηγορία αποτύπωσης πληροφοριών η εφαρµογή του α. 14. Τέλος ο τύπος απαιτείται να εµπεριέχει κάποιο µήνυµα. εν αποτελεί τύπο µια διακοσµητική παράσταση, αλλά µια έντυπη έκφραση που δηλώνει γνώµη σχετικά µε κάτι. Τύπος υπό υποκειµενική έννοια είναι η τυπογραφία, η µονάδα παραγωγής, δηλαδή η δηµοσιογραφία στο σύνολό της. Ειδικότερα είναι το σύνολο των εκδιδόµενων εφηµερίδων και κάθε φύσης περιοδικών. Υπό στενότερη υποκειµενική έννοα τύπος θεωρείται ο δηµοσιογραφικός, δηλαδή κυρίως ο ηµερήσιος 16 Πολυµενάκος Β., Προπτυχιακή εργασία µε θέµα: «Τύπος και ιδιωτική ζωή», Αθήνα 2006, 17 Βλ. οπ.π. 18 Βλ. οπ.π 13

14 εσπόζοντα ρόλο στη συγκεκριµένη στενή έννοια παίζουν οι εφηµερίδες. Όπως ορίζει στο α. 4 ο α.ν. 1092/1938 «εφηµερίδα είναι παν έντυπον καθ έκαστην ή κατά µεγαλύτερα αλλά τακτά πάντως χρονικά διαστήµατα µέχρις ενός κατ ανώτατον όριον µηνός εκδιδόµενον και περιέχον ύλην γενικού πολιτικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος, ήτο ειδήσεις, κρίσεις επί ζητηµάτων απασχολούντων τη δηµόσιαν γνώµην, αναγγελίας, διαφηµίσεις.» Συνεπώς είναι δύο τα ειδοποιά στοιχεία της έννοιας της εφηµερίδας και συνίστανται στην τακτικότητα της έκδοσης και στο περιεχόµενο της που απασχολεί τη δηµόσια γνώµη. Με κριτήριο την υπάρχουσα νοµολογία 19 και το προκείµενο θέµα, στην παρούσα προσέγγιση του θέµατος θα γίνει χρήση της υποκειµενικής έννοιας του τύπου, µε έµφαση στις εφηµερίδες. Λόγω της φύσης του θέµατος κατ αρχήν εν προκειµένω δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον το υλικό µέσο, δηλαδή ο τύπος υπό αντικειµενική έννοια. β) Ανάλυση του δικαιώµατος της ελευθεροτυπίας Η ελευθεροτυπία κατοχυρώνεται στο α. 14 του Σ.. Στην 1 ως δικαίωµα και στην 2 ως θεσµός. Αποτελεί ιδιαίτερη εκδήλωση του µητρικού δικαιώµατος της ελευθερίας (α. 5 1) και εντάσσεται στο πλαίσιο της ελεύθερης διάδοσης των ιδεών. Συνδέεται επίσης άρρηκτα µε το α. 5Α Σ. που κατοχυρώνει την ελευθερία πληροφόρησης. Στο α. 10 της ΕΣ Α εδράζεται η προστασία της ελευθερία έκφρασης σε υπερεθνικό επίπεδο. Η περίπτωση του α. 14 είναι κλασσική της κατοχύρωσης από το Σ. αντικειµενικών αρχών εκ των οποίων παράγονται υποκειµενικά δίκαια. Η αντικειµενική αρχή (θεσµός) καθιερώνεται στην 2 µε τη φράση «ο τύπος είναι ελεύθερος». Από αυτήν απορρέει για τον καθένα το συνταγµατικό δικαίωµα της 1 να εκφράζει τους στοχασµούς του δια του τύπου (τηρώντας τους νόµους του κράτους). Επιπρόσθετα το α. 14 Σ. κατοχυρώνει την ελεύθερη διάδοση των στοχασµών που είναι εφικτή και µέσω του τύπου. Συνεπώς η ελευθεροτυπία ως δικαίωµα υπάγεται στα δικαιώµατα της πνευµατικής υπόστασης του ατόµου. Φορέας του είναι ο καθένας ανεξαρτήτως εθνικότητας (ρητά σήµερα στο α. 14 1). Φορέας του δικαιώµατος µπορούν να είναι τόσο τα νοµικά όσο και τα φυσικά πρόσωπα. Προστατεύονται και τα ΝΠ όπως τα ΝΠΙ (άρα προστατεύεται από το α. 14, για παράδειγµα, και ένας ικηγορικός Σύλλογος όταν εκφράζεται δια του τύπου). Η απόλαυση της ελευθερίας του α. 14 απευθύνεται τελικά σε όλους, δηλαδή τόσο στον εκδότη, όσο και στο δηµοσιογράφο, αλλά και στον καθένα που θέλει δια του τύπου να εκφράσει τους στοχασµούς του. Οι διαστάσεις του δικαιώµατος είναι δύο. Η αµυντική και η προστατευτική. Η αµυντική έγκειται στην προστασία απέναντι στο κράτος. Το κράτος απαγορεύεται να επενεργεί βλαπτικά στο δικαίωµα της ελευθερίας του τύπου. Το αµυντικό περιεχόµενο αναπτύσσει παράλληλα και διαπροσωπική ενέργεια δια του α Άρα η αµυντική ενέργεια του δικαιώµατος στρέφεται και κατά της ιδιωτικής εξουσίας τελικά erga omnes. Το προστατευτικό περιεχόµενο του δικαιώµατος της ελευθεροτυπίας απευθύνεται προς το κράτος. Έτσι το τελευταίο οφείλει να λαµβάνει όλα τα απαραίτητα µέτρα, ώστε να παρεµποδιστεί και να αντιµετωπιστεί αποτελεσµατικά η παρεµπόδιση της άσκησης του δικαιώµατος. Κάθε είδους νοµικών κυρώσεων εκδοτών, για παράδειγµα, εκδηλώνουν το προστατευτικό περιεχόµενο του δικαιώµατος. Το διασφαλιστικό περιεχόµενο του δικαιώµατος δεν είναι σαφές. Ωστόσο η ελευθεροτυπία αξιώνει παροχές από πλευράς κράτους. Οι οριοθετήσεις του δικαιώµατος της ελευθεροτυπίας είναι οι εξής 20. Το α. 5 1 µε το οροθετικό τρίπτυχο 19 Βλ. παρούσα εργασία παρακάτω µέρος νοµολογίας 20 Βλ. αναλυτικότερα ηµητρόπουλο Α., «Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ειδικό Μέρος, 2005, σελ

15 κάθε συνταγµατικού δικαιώµατος 21, η τήρηση των νόµων ως ορίζεται στο α. 14 1, που ωστόσο καλύπτεται από την οριοθέτηση του α. 5 1 και άρα πλεονάζει, το καθήκον αλήθειας της 5 του α. 14, η ακρίβεια των δηµοσιευµάτων (εξ αντιδιαστολής από το α. 14 5), οι περιπτώσεις για τις οποίες µπορεί να διενεργηθεί κατάσχεση εντύπου και περιοριστικά ορίζονται στην 2 του α. 14 και οι οιονεί περιορισµοί της παύσης έκδοσης, και της απαγόρευσης άσκησης δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος για υπέρβαση της ελευθεροτυπίας. Η ελευθεροτυπία ωστόσο κατοχυρώνεται, όπως προαναφέρθηκε και ως θεσµός. Ο συντακτικός νοµοθέτης τον εξοπλίζει µε ορισµένες ελευθερίες διασφαλιστικές της φύσης του. Συγκεκριµένα η ελευθερία διάθεσης, πώλησης, διανοµής εντύπων, η ελευθερία ίδρυσης και λειτουργίας επιχείρησης τύπου, η ελευθερία στη διαµόρφωση της εφοδιαστικής αλυσίδας (Logistics) των εντύπων, η ελευθερία δηµοσίευσης ή µη πληροφοριών και οι λοιπές σχετικές µε το θεσµό εξοπλίζουν την ελευθεροτυπία και εδράζονται στην αρχή της ελευθερίας που κατοχυρώνεται στο Σ. κ.α.. Ο συντακτικός νοµοθέτης πλαισιώνει µε πολλαπλές εγγυήσεις το θεσµό του τύπου. Η ελευθεροτυπία ως θεσµός ενδιαφέρει περισσότερο την παρούσα εργασία, διότι µέσα σε αυτόν εφαρµόζεται το δικαίωµα της προσωπικότητας των δηµοσίων προσώπων, το οποίο είναι και η υπόθεση εργασίας. Ο θεσµός κατοχυρωµένος συνταγµατικά είναι απαραίτητο να συνυπάρξει αρµονικά µε το δικαίωµα της προσωπικότητας στην κρίσιµη ειδική σχέση του τύπου µε τα δηµόσια πρόσωπα. γ)η συνταγµατική κατοχύρωση της ελευθερίας του τύπου Συνεπεία της σηµαντικής αποστολής του τύπου όπως αυτή σκιαγραφήθηκε παραπάνω- και κυρίως του καθοριστικού ρόλου που αυτός διαδραµατίζει σε µία δηµοκρατική κοινωνία, η ελληνική έννοµη τάξη κατοχυρώνει την ελευθερία του τύπου και µάλιστα µε διάταξη συνταγµατικής ισχύος. Πιο συγκεκριµένα, το άρθρο 14 παρ. 1 του ισχύοντος Συντάγµατος ορίζει ότι: «Καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασµούς του τηρώντας τους νόµους του Κράτους», ενώ η παρ. 2 του ιδίου άρθρου ορίζει ότι: «Ο τύπος είναι ελεύθερος». Έτσι, η κατά το άρθρο 14 παρ. 1 και 2 του Σ ελευθερία του τύπου, έχει διπλή φύση, τόσο ως ατοµικό δικαίωµα όσο και ως θεσµική εγγύηση. Το ατοµικό δικαίωµα της ελευθερίας του τύπου θεµελιώνεται στην παρ. 1 του άρθ. 14 του Σ. Παρά το γεγονός ότι η διατύπωση της παραγράφου αυτής δίνει έµφαση στην ενεργητική πλευρά του δικαιώµατος, γίνεται δεκτό βλ. σχετικά ηµητρόπουλο Α., «Συνταγµατικά ικαιώµατα» Γενικό µέρος, 2005, σελ Χρυσόγονος Κ., «Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα», Β έκδοση, Αθήνα 2002, σελ

16 ότι η τελευταία συµπληρώνεται από την παθητική- κοινωνική διάσταση, δηλαδή από το δικαίωµα (παθητικής) πληροφόρησης του κοινού µέσω του τύπου. Η παθητική αυτή διάσταση συνδέεται άλλωστε και µε το δικαίωµα στην πληροφόρηση του άρθ. 5 Α παρ. 1 Σ, χωρίς πάντως να ταυτίζεται µε αυτό. Η συνταγµατική διάταξη του άρθρου 14 παρ. 2, που ορίζει ότι «ο τύπος είναι ελεύθερος», εγκαθιδρύει τη θεσµική εγγύηση, δηλαδή τη συνταγµατική κατοχύρωση του θεσµού του τύπου, όχι για χάρη των συγκεκριµένων σε δεδοµένο χρόνο φoρέων του, αλλά ανεξάρτητα από αυτούς και εν όψει της αποστολής και των σκοπών του θεσµού, που αποτελούν συνταγµατικά προστατευόµενο δηµόσιο συµφέρον. Στο σηµείο αυτό πρέπει να διευκρινιστεί ότι το ατοµικό δικαίωµα δεν είναι απεριόριστο, πάντως όµως, στην ουσία του είναι απαλλαγµένο από νοµικά καθήκοντα. Η θεσµική εγγύηση, αντιθέτως συσχετίζεται µε καθήκοντα και κατευθύνεται προς ορισµένους σκοπούς. 23 Από την έννοια και το περιεχόµενο του ατοµικού δικαιώµατος της ελευθερίας εκφράσης, τον τρόπο άσκησης του οποίου καθορίζει η παρ. 2 του άρθ. 14 σε συνδυασµό µε το άρθ. 25 παρ. 1 του Σ, προκύπτει υποχρέωση του Κράτους για λήψη µέτρων θετικού περιεχοµένου, µε τα οποία διασφαλίζεται η ελευθερία του τύπου. Η ελευθερία εκφράσεως προϋποθέτει την κατοχύρωση της ελευθεροτυπίας, χωρίς την οποία θα ήταν κενό γράµµα. 24 Συνεπώς, η αρνητική πλευρά του δικαιώµατος, απαγορεύει τις κρατικές επεµβάσεις, και κυρίως την άσκηση λογοκρισίας, ενώ η θετική πλευρά του ατοµικού δικαιώµατος επιβάλλει την εξασφάλιση εκ µέρους του Κράτους, τόσο των υλικών προϋποθέσεων, που θα επιτρέψουν την άσκηση ελεύθερης δηµοσιογραφίας, όσο και των µη υλικών προϋποθέσεων, οι οποίες συνίστανται στην εξασφάλιση της δυνατότητας προσβάσεως στις πηγές πληροφόρησης και την παροχή πληροφοριών από το ίδιο το Κράτος. Η ελευθερία του τύπου όπως αυτή κατοχυρώνεται από το ισχύον ελληνικό Σύνταγµα- περιλαµβάνει: α) την ελευθερία συλλογής, επιλογής και επεξεργασίας πληροφοριών και πάσης φύσεως στοιχείων, β) τηνελευθερία συντάξεως, εκτυπώσεως, κυκλοφορίας, διανοµής εντύπων στο εσωτερικό και το εξωτερικό, γ) την ελευθερία της (µε κάθε µέσο) δηµοσιεύσεως ειδήσεων, σχολίων, πληροφοριών, διαφηµίσεων κ.τ.λ και τις συναφείς ελευθερίες ιδρύσεως και λειτουργίας επιχειρήσεων τύπου, επιλογής και ασκήσεως του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος και άλλων συναφών επαγγελµάτων, καθώς και την ελευθερία ιδρύσεως και λειτουργίας δηµοσιογραφικών και άλλων συναφών οργανώσεων αγτόγλου Π., «Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα», Β έκδοση, Αθήνα- Κοµοτηνή 2005, σελ. 505, ο ίδιος, «Τύπος και Σύνταγµα», 1989, σελ Βλ. Καράκωστα Ι., όπ. παρ., σελ Καράκωστας Ι., «Το δίκαιο των Μ.Μ.Ε», Γ έκδοση, Αθήνα- Κοµοτηνή 2005, σελ

17 δ) Περιορισµοί της ελευθερίας του τύπου Η ελευθερία του τύπου δεν σηµαίνει απαλλαγή από τις δεσµεύσεις των γενικών νόµων. 26 Στο πλαίσιο, συνεπώς, του άρθρου 14 Σ επιτρέπονται γενικοί και ειδικοί περιορισµοί, στο βαθµό και στο µέτρο προστασίας άλλων εννόµων αγαθών, χωρίς όµως να θίγεται ο πυρήνας της προστασίας του τύπου. Κατ ακρίβεια πρόκειται για προσδιορισµούς και όχι για περιορισµούς της ελευθερίας του τύπου. Όσον αφορά το γενικό «περιορισµό» που απορρέει από την επιφύλαξη νόµου (Σ 14 παρ. 1: «...τηρώντας τους νόµους του Κράτους»), ο συντακτικός νοµοθέτης εννοεί νόµο µε τον οποίο κατά τρόπο γενικό, αντικειµενικό και απρόσωπο µε βάση την αρχή της αναλογικότητας και χωρίς να θίγεται ο απαραβίαστος πυρήνας της ελευθερίας του τύπου, προστατεύονται ή κατοχυρώνονται άλλα συνταγµατικώς προστατευόµενα αγαθά, όπως εκφάνσεις ή εκδηλώσεις της προσωπικότητας του ατόµου, ο ιδιωτικός βίος, η εικόνα, η φήµη του κ.ο.κ.) 27 Πέραν του γενικού «περιορισµού», στον οποίο υπάγεται κάθε έκφραση και διάδοση γνώµης, το ισχύον Σύνταγµα περιέχει και έναν µακρύ κατάλογο ειδικών περιορισµών που αφορούν αποκλειστικά του τύπο (Σ 14 παρ. 3). Οι πιο πάνω περιορισµοί δεν ισχύουν για τα έντυπα που είναι συγχρόνως και έργα τέχνης ή επιστήµης, τα οποία εµπίπτουν στο πεδίο προστασίας του άρθρου 16 παρ. 1 Σ και για τα οποία δεν ισχύουν ειδικοί περιορισµοί. Τέλος, η ελευθερία της έκφρασης κατοχυρώνεται και στο ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα (.Σ.Α.Π. ) που έχει κυρωθεί από την Ελλάδα µε το Ν. 2462/1997 και αποτελεί κανόνα δικαίου αυξηµένης τυπικής ισχύος (Σ 28 παρ. 1). Συγκεκριµένα, η σχετική διάταξη του άρθρου 19 παρ. 2 του Συµφώνου ορίζει ότι: «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωµα αυτό περιλαµβάνει την ελευθερία της αναζήτησης, της λήψης και της µετάδοσης πληροφοριών και απόψεων κάθε είδους, ανεξαρτήτως συνόρων, προφορικά, γραπτά σε έντυπα, σε κάθε µορφή τέχνης ή µε κάθε άλλο µέσο της επιλογής του». 26 Βλ. αγτόγλου Π., όπ. παρ., σελ Βλ. αγτόγλου Π., όπ. παρ., σελ

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο α) Η σύγκρουση του δικαιώµατος της ελευθεροτυπίας και της προστασίας της προσωπικότητας των ηµοσίων Προσώπων. Στο πεδίο των συνταγµατακών δικαιωµάτων, συχνά γίνεται λόγος για «σύγκρουση» δικαιωµάτων. Σύγκρουση δικαιωµάτων υπό νοµική έννοια (de jure σύγκρουση) είναι η ταυτόχρονη αναγνώριση και νόµιµη άσκηση των δικαιωµάτων περισσοτέρων φορέων κατά τρόπο ώστε η νόµιµη άσκηση του δικαιώµατος του ενός να περιορίζει την επίσης νόµιµη άσκηση του δικαιώµατος του άλλου. Χαρακτηριστικό, εποµένως της νοµικής σύγκρουσης είναι η νόµιµη άσκηση των δικαιωµάτων από όλους τους φορείς. Όµως, στη σύγχρονη έννοµη τάξη, de jure σύγκρουση δικαιωµάτων δεν µπορεί να υπάρξει, µε την έννοια ότι η νόµιµη άσκηση των δικαιωµάτων δεν οδηγεί σε σύγκρουση. 28 Ωστόσο, µπορεί να υπάρξει (και παρουσιάζεται συχνά) πραγµατική (de facto) σύγκρουση δικαιωµάτων. Αυτό σηµαίνει ότι κάποιος από τους φορείς των θεµελιωδών δικαιωµάτων «υπερέβη» τα όρια της άσκησης των δικαιωµάτων του και άρα ενήργησε χωρίς δικαίωµα. Στην πραγµατικότητα ο ένας από τους δύο φορείς έχει θίξει τα δικαιώµατα του άλλου. Εφόσον θίγεται θεµελιώδες δικαίωµα, δεν πρόκειται για σύγκρουση δικαιωµάτων, αλλά για προσβολή δικαιώµατος. Έτσι το ζήτηµα που τίθεται είναι η διακρίβωση του ποιος είναι ο αµυνόµενος και ποιος ο επιτιθέµενος. 29 Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι, στο πλαίσιο του ζητήµατος της «σύγκρουσης» νοµίµως ασκούµενων δικαιωµάτων έχει επικρατήσει η χρήση µιας µεθόδου, προερχόµενης από το ιδιωτικό δίκαιο, της λεγόµενης «στάθµισης των συµφερόντων». 30 Η µέθοδος αυτή, ωστόσο, αν και κρατούσα, θα πρέπει να αποκρουστεί, διότι δε λαµβάνει υπόψη την τυπική ισοδυναµία των συνταγµατικών δικαιωµάτων. Το ζήτηµα της de facto σύγκρουσης των δικαιωµάτων, έχει µεγάλη πρακτική εφαρµογή σε σχέση µε τα υπό κρίση και εξεταζόµενα εδώ- δικαιώµατα της ελευθερίας του τύπου και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Όπως έγινε σαφές από την ανάπτυξη των δύο δικαιωµάτων, που προηγήθηκε, και τα δύο αυτά δικαιώµατα κατοχυρώνονται συνταγµατικά και άρα έχουν αυξηµένη τυπική ισχύ. Ωστόσο, η συνταγµατική αυτή κατοχύρωση δε σηµαίνει ασυδοσία. Αντιθέτως, η έννοµη τάξη οριοθετεί τόσο την ελευθερία του τύπου (Σ 14 παρ. 1: «...τηρώντας τους νόµους του Κράτους»), όσο και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (Σ 5 παρ. 1: «...εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σ ή τα χρηστά ήθη»). Η άσκηση του ενός ή του άλλου δικαιώµατος από τους φορείς του, πέραν των ορίων αυτών, οδηγεί στη de facto σύγκρουση των δύο δικαιωµάτων. 28 Βλ. ηµητρόπουλο Α., όπ. παρ., σελ. 219 επ. 29 Βλ. ηµητρόπουλο Α., όπ. παρ., σελ Βλ. αγτόγλου Π., όπ. παρ., σελ 617 επ. 18

19 β)στοιχεία της προσωπικότητας που είναι αντικείµενα προσβολών εκ µέρους του τύπου Έχει ήδη αναφερθεί ότι, αν και το δικαίωµα της προσωπικότητας είναι ενιαίο, η προστασία της προσωπικότητας καταλαµβάνει διάφορα συνδεόµενα µε το πρόσωπο αγαθά. Από τα έννοµα αγαθά που περικλείονται στο δικαίωµα της προσωπικότητας, δεν είναι όµως όλα αντικείµενα προσβολών από τον τύπο. Είναι, δηλαδή, εκτός της συνήθους πορείας των πραγµάτων, δηµοσίευµα ή δηµοσιογραφική έρευνα να οδηγήσουν σε προσβολή της ζωής ή της σωµατικής ακεραιότητας ή σε περιορισµό της ελευθερίας κίνησης. 31 Πληττόµενα, κατά κανόνα, αγαθά από τον τύπο (και γενικότερα από τα Μ.Μ.Ε) είναι η τιµή, η ιδιωτική ζωή και η εικόνα του προσώπου. Ειδικότερα στην πράξη, η τιµή είναι το κατεξοχήν προσβαλλόµενο αγαθό µέσω της δηµοσιεύσεως, δηλαδή της χρησιµοποιήσεως και διαδόσεως από τον τύπο, προσβλητικών πληροφοριών και κρίσεων. Αντίθετα, το έννοµο αγαθό του ιδιωτικού βίου και η εικόνα του προσώπου, θίγονται ήδη από τη διενέργεια δηµοσιογραφικής έρευνας, χωρίς να απαιτείται να ακολουθήσει δηµοσίευση. Στο µέρος αυτό της εργασίας, θα αναπτυχθούν οι τυπικές περιπτώσεις προσβολής αγαθών της προσωπικότητας από τον τύπο, όπως είναι η προσβολή της τιµής, του ιδιωτικού βίου και της εικόνας του προσώπου και ειδικότερα των δηµοσίων προσώπων.. 31 Καράκωστας Ι., «Προσωπικότητα και Τύπος», Γ έκδοση, Αθήνα 2000, σελ

20 1. Η ΤΙΜΗ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΟΣΒΟΛΗΣ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ - Έννοια της τιµής και η σχέση της µε την ελευθερία του τύπου Το δίκαιο προστατεύει ειδικά την τιµή µέσω των ποινικών διατάξεων των άρθρων 361 επ. του Π.Κ, που εντάσσονται στο 21 ο Κεφάλαιο του Π.Κ µε τίτλο «Εγκλήµατα κατά της τιµής». Ανεξάρτητα, όµως, από τη συρροή των προϋποθέσεων του Π.Κ, η προσβολή της τιµής, εντασσόµενη στο πλαίσιο προστασίας της προσωπικότητας, προστατεύεται και αυτοτελώς µε τις διατάξεις για την προστασία της προσωπικότητας. 32 Η προστασία της τιµής συνεπάγεται τη νοµική εξασφάλιση της αξίωσης κάθε ανθρώπου για σεβασµό της «εσωτερικής» τιµής του, η οποία είναι αναπόσπαστα συνδεδεµένη µε την αξία του ανθρώπου, όπως επίσης και του δικαιώµατός του για αναγνώριση της κοινωνικής καταξίωσης, δηλαδή της «εξωτερικής» τιµής. Βάση και πυρήνας της «εσωτερικής» τιµής θεωρείται η αξία, η οποία ενυπάρχει στον άνθρωπο από τη γέννησή του, καταλαµβάνει τον άνθρωπο ως φορέα πνευµατικών και ηθικών αξιών και εµπίπτει στο προστατευτικό πεδίο του άρθρου 2 παρ. 1 Σ, περί προστασίας της αξίας του ανθρώπου. Η «εξωτερική» ή συναλλακτική τιµή ή υπόληψη, καταλαµβάνει την κοινωνική καταξίωση του ανθρώπου, την αναγνώρισή του, την καλή φήµη του ή γενικότερα το «όνοµά» του. Μέσω του χαρακτήρα, της κοινωνικής συµπεριφοράς και προσφοράς, η «εξωτερική» τιµή έρχεται να προστεθεί στον πυρήνα των αξιών που συνοδεύουν τον άνθρωπο από τη γέννηση µέχρι το θάνατό του, δηλαδή στην «εσωτερική» τιµή. 33 Στις περιπτώσεις «σύγκρουσης» της αξίωσης σεβασµού της τιµής µε την ελευθερία του τύπου, προσβαλλόµενο αγαθό είναι η «εξωτερική» τιµή, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι η «εσωτερική» τιµή είναι εκτός έννοµης προστασίας. Πρέπει εδώ να διευκρινιστεί ότι η τιµή και η υπόληψη κάθε ατόµου κρίνονται αντικειµενικά µε βάση την αντίληψη και την εκτίµηση που έχουν οι άλλοι προς το πρόσωπό του και όχι µε βάση τις υποκειµενικές εκτιµήσεις του προσώπου. 34 Η έννοια της τιµής καθορίζεται, εποµένως, από τη σκοπιά ενός αντικειµενικού, αµέτοχου, µέσου παρατηρητή. Επειδή, όµως, και οι γενικές αντικειµενικές αξίες, µε την πάροδο του χρόνου υπόκεινται σε µεταβολές, τα κριτήρια δεν µένουν αναλλοίωτα. Από την άλλη πλευρά, το Σ κατοχυρώνει την ελευθερία του τύπου ως ατοµικό δικαίωµα (Σ 14 παρ. 1) αλλά και 32 Α.Κ 57 και Σ 5 παρ Καράκωστας Ι., «Προσωπικότητα και Τύπος», Γ έκδοση, Αθήνα 2000, σελ Βλ. Γεωργιάδη Απ., όπ. παρ., σελ