ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒ ΟΜΟ ΜΟΡΦΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒ ΟΜΟ ΜΟΡΦΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ Με τον όρο οικονοµική ολοκλήρωση ή ενοποίηση εννοούµε την διαδικασία κατά την οποία διάφορα κράτη προσπαθούν να συστήσουν έναν οικονοµικό χώρο, ο οποίος είναι απαλλαγµένος από κάθε είδους εµπόδια στο εµπόριο αγαθών και υπηρεσιών και στον οποίο οι διαφορές στις τιµές των αγαθών, στο κόστος των συντελεστών παραγωγής κ.λ.π. µειώνονται, ή ακόµα και εξαφανίζονται. Βέβαια, ο ορισµός αυτός είναι σχετικός µε την έννοια ότι υπάρχουν διάφορες διαβαθµίσεις οικονοµικής ολοκλήρωσης. Με την οικονοµική ολοκλήρωση δηµιουργείται µια µεγαλύτερη αγορά, η οποία θεωρείται ότι συµβάλλει στην ανάπτυξη και την ευηµερία των χωρών µελών. Να αναφέρουµε ότι η οικονοµική ολοκλήρωση δεν είναι µία απλή οικονοµική συνεργασία. Στην περίπτωση της οικονοµικής συνεργασίας υπάρχουν ενέργειες που αµβλύνουν τις διακρίσεις στο εµπόριο µέσω διεθνών συµφωνιών. Η οικονοµική ολοκλήρωση είναι µια πολύ δύσκολη και περίπλοκη διαδικασία. 175

2 ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις Οι τέσσαρες συνηθέστερες µορφές οικονοµικής ενοποίησης είναι οι εξής: - Η ελεύθερη ζώνη συναλλαγών Στη µορφή αυτή οι χώρες µέλη καταργούν τους δασµούς και οποιουσδήποτε άλλους περιορισµούς στις εµπορικές τους ανταλλαγές, αλλά κάθε µέλος είναι ελεύθερο να καθορίζει την εµπορική του πολιτική έναντι τρίτων χωρών. - Η τελωνειακή ένωση Αυτή, πέρα από την κατάργηση των δασµών και των άλλων περιορισµών, προβλέπει και την καθιέρωση κοινού δασµολογίου έναντι των τρίτων χωρών. - Η Κοινή Αγορά Αυτή, πέρα από τα χαρακτηριστικά της τελωνειακής ένωσης, προβλέπει και την ελεύθερη µετακίνηση των συντελεστών παραγωγής µεταξύ των χωρών µελών. - Οικονοµική και Νοµισµατική Ένωση. Αποτελεί αναµφίβολα τη στενότερη µορφή οικονοµικής ολοκλήρωσης και είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα λόγω των εντυπωσιακών εξελίξεων που επήλθαν στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα τα τελευταία χρόνια. Αυτή προβλέπει τον συντονισµό των νοµισµατικών και δηµοσιονοµικών συστηµάτων των χωρών µελών. Με την νοµισµατική ενοποίηση της Ευρώπης θα ασχοληθούµε παρακάτω. Οι σηµαντικότερες οικονοµικές ολοκληρώσεις ανά τον κόσµο είναι οι εξής: - Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) Η ΕΖΕΣ δηµιουργήθηκε το 1960 µε την Σύµβαση της Στοκχόλµης και αποτελείτο από την Αυστρία, ανία, Ελβετία, Ηνωµένο Βασίλειο, Νορβηγία, Πορτογαλία, Σουηδία. Σκοπός της ΕΖΕΣ ήταν, µέσω συµφωνιών µε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα των έξι ιδρυτικών χωρών, η δηµιουργία µιας εµπορικής συµφωνίας που θα εκάλυπτε ολόκληρη την υτική Ευρώπη. Με την επιτυχία που σηµείωνε όµως η ΕΟΚ τα µέλη της ΕΖΕΣ έγιναν τελικά µέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, εκτός από την Ελβετία. Αυτό δεν σηµαίνει ότι δεν υφίσταται ακόµα η ΕΖΕΣ. Το 1991 µάλιστα υπεγράφη 176

3 Μορφές οικονοµικής ολοκλήρωσης Συµφωνία µεταξύ ΕΟΚ και ΕΖΕΣ για την δηµιουργία του Ευρωπαϊκού Οικονοµικού Χώρου (ΕΟΧ) που τέθηκε σε ισχύ το Ο ΕΟΧ αποτελεί την µεγαλύτερη ζώνη ελεύθερων συναλλαγών στον κόσµο. - Το Συµβούλιο Αµοιβαίας Οικονοµικής Βοήθειας (C.M.E.A.) Ιδρύθηκε το 1949 και αρχικά απετελείτο από την Σοβιετική Ένωση, Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, Βουλγαρία, Ρουµανία. Το 1950 προσχώρησε η Ανατολική Γερµανία και η Αλβανία. Η Αλβανία αποχώρησε το Το 1962 προσχώρησε και η Λαϊκή ηµοκρατία της Μογγολίας. Απετέλεσε µια προσπάθεια οικονοµικής ολοκλήρωσης µε τους κανόνες που ισχύουν στις κεντρικά διευθυνόµενες οικονοµίες και όχι βάσει των κανόνων της ελεύθερης αγοράς. Το εµπόριο διεξείγετο µόνο µέσω κρατικών οργανισµών και κάτω από αυστηρούς προστατευτικούς κανόνες. ιελύθη στο τέλος της δεκαετίας του 1980 µε την πτώση του Σοβιετικού καθεστώτος. - Το Σύµφωνο των Άνδεων ηµιουργήθηκε το 1969 και περιλαµβάνει την Κολοµβία, Ισηµερινό, Βενεζουέλα, Περού, Χιλή, Βολιβία. Εφαρµόζεται κοινό δασµολόγιο έναντι τρίτων χωρών και κοινή βιοµηχανική πολιτική. - Κοινή Αγορά του Νότου (MERCOSUR) Είναι µία κοινή αγορά του Νότου της Αµερικής και απαρτίζεται από την Βραζιλία, Αργεντινή, Ουρουγουάη, Παραγουάη. Είναι µια σηµαντικότατη ένωση µεταξύ των αναπτυσσόµενων χωρών. Με την ένωση οι χώρες αυτές γνώρισαν µια µεγάλη ανάπτυξη του εµπορίου τους σε πολύ µικρό χρονικό διάστηµα. Πάντως, παρ όλο που ονοµάζεται κοινή αγορά, προς το παρόν τουλάχιστο, πρόκειται για τελωνειακή ένωση, εφόσον δεν υπάρχει ελεύθερη µετακίνηση των συντελεστών παραγωγής. - Βορειοαµερικανική Συµφωνία Ελεύθερων Συναλλαγών (N.A.F.T.A) H N.A.F.T.A. απαρτίζεται από τις Η.Π.Α., τον Καναδά και το Μεξικό. Αρχικά, υπήρξε συµφωνία µεταξύ Η.Π.Α. και Καναδά το 1988 και στην συνέχεια προσετέθη και το Μεξικό το Με την σηµερινή της κατάσταση η Συµφωνία αυτή είναι σηµαντικότατη, διότι καλύπτει ένα πληθυσµό πάνω από 380 εκατοµµύρια κατοίκους και φιλοδοξεί να περιλάβει και άλλες χώρες. Βέβαια προς το παρόν δεν είναι συγκρίσιµη µε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, εφόσον υπάρχουν ακόµα δασµοί µεταξύ των κρατών µελών, η πλήρης κατάργηση των οποίων αναµένεται να ολοκλη- 177

4 ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις ρωθεί τα επόµενα δέκα χρόνια. εν υπάρχει κοινό εξωτερικό δασµολόγιο, ούτε και κινητικότητα του συντελεστή εργασία. Πάντως, από την στιγµή που θα υπάρξει ελεύθερη µετακίνηση των συντελεστών παραγωγής, οι Η.Π.Α. θα επωφεληθούν από το φθηνό εργατικό δυναµικό του Μεξικού, αλλά και το Μεξικό θα επωφεληθεί από τη σύνδεση του µε την υψηλή ανάπτυξη των Η.Π.Α. Με το πέρασµα του χρόνου η ένωση αυτή µπορεί να αποτελέσει το αντίβαρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. - Ένωση των χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας (A.S.E.A.N.) Ιδρύθηκε το 1967 και περιλαµβάνει την Ινδονησία, Μαλαισία, Ταϊλάνδη, Φιλιππίνες, Σιγκαπούρη. Παρ όλο που ο σκοπός της Ένωσης είχε κυρίως πολιτικά κίνητρα, στόχευε δηλαδή να µειώσει την επιρροή των κοµ- µουνιστικών χωρών στην περιοχή, είναι σίγουρο ότι οι χώρες αυτές µελλοντικά θα αποτελέσουν τελωνειακή ένωση. - Η Κεντροευρωπαϊκή Συµφωνία Ελεύθερων Συναλλαγών (C.E.F.T.A.) Ιδρύθηκε το 1992 και περιλαµβάνει την Ουγγαρία, Πολωνία και την τότε Τσεχοσλοβακία. Σκοπός της είναι η δηµιουργία µιας ζώνης ελεύθερων συναλλαγών. - Στην Αφρικανική Ήπειρο λειτουργούν επίσης πολλές ενώσεις, οι περισσότερες όµως είναι αδρανείς. Αξίζει να αναφέρουµε την υτικοαφρικανική Οικονοµική και Νοµισµατική Ενωση (U.E.M.O.A.), την Επιτροπή Νοτιοαφρικανικής Ανάπτυξης (SADC) και την Οικονοµική Κοινότητα των Χωρών της υτικής Αφρικής ΘΕΩΡΙΑ ΤΕΛΩΝΕΙΑΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ Α. ηµιουργία και εκτροπή εµπορίου Η πρωτοπόρα µελέτη για την θεωρία των τελωνειακών ενώσεων έγιναν από τον Jacob Viner 1 το Στην αρχή η θεώρηση των τελωνειακών ενώσεων ήταν ευνοϊκή. Η συλλογιστική ήταν απλή: το ελεύθερο εµπόριο µεγιστοποιεί την ευηµερία. Οι τελωνειακές ενώσεις είναι ένα βήµα 1 Viner J., «The Customs Union Issue», New York

5 Μορφές οικονοµικής ολοκλήρωσης προς το ελεύθερο εµπόριο, άρα θα αυξάνουν την ευηµερία. Ο Viner απέδειξε ότι το συµπέρασµα αυτό δεν είναι απόλυτο και καθιέρωσε δύο θε- µελιώδεις έννοιες: την έννοια της δηµιουργίας εµπορίου και εκείνη της εκτροπής εµπορίου. Αυτό θα γίνει κατανοητό µε το αριθµητικό παράδειγµα του Lipsey το Το παράδειγµα του Lipsey 1 Υποθέτουµε ότι υπάρχουν τρείς χώρες Α,Β,Γ και δύο µεταξύ αυτών σκοπεύουν να φτιάξουν τελωνειακή ένωση. Η τρίτη χώρα αντιπροσωπεύει τον υπόλοιπο κόσµο. Και οι τρεις χώρες παράγουν το προϊόν Χ. Με αυτά τα δεδοµένα το πλεονέκτηµα για µια χώρα να σχηµατίσει τελωνειακή ένωση εξαρτάται: - Από τη διαφορά του κόστους παραγωγής - Από το προϋπάρχον επίπεδο προστατευτισµού - Από τον εµπορικό εταίρο που θα επιλέξει. 1ο. Με ένα απαγορευτικό δασµό 100 % η χώρα Α, είτε ενωθεί µε την Β, είτε ενωθεί µε την Γ, θα προκληθεί δηµιουργία εµπορίου (δηλαδή η χώρα Α παύει να παράγει η ίδια το προϊόν Χ και το αγοράζει από την χώρα µε την οποία ενώθηκε). 2ο. Με ένα δασµό 50%, που αφήνει τη χώρα Α να εµπορεύεται µε το εξωτερικό, τα συµπεράσµατα διαφέρουν ανάλογα µε τη χώρα που θα επιλέξει η χώρα Α ως εµπορικό της εταίρο στην τελωνειακή ένωση. 1 Byé M., «Rélations économiques internationales», ed. Dalloz, 1971, σελ

6 ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις - Εάν η Α συστήσει τελωνειακή ένωση µε την Γ (χώρα από την οποία προµηθευόταν το προϊόν Χ και πριν την ένωση), η Α δεν θα αλλάξει προµηθευτή. εν υπάρχει λοιπόν ούτε δηµιουργία, ούτε εκτροπή εµπορίου. Το µόνο που θα συµβεί είναι µια φορολογική απώλεια για το κράτος. Πριν αγόραζε το προϊόν από την Γ µε 30 εκ των οποίων οι 10 ήταν δασµός, ενώ τώρα θα το αγοράζει 20 και θα υπάρξει κέρδος για τον καταναλωτή. - Εάν η Α συστήσει τελωνειακή ένωση µε την Β, τότε θα προµηθεύεται από την Β. Εδώ υπάρχει εκτροπή εµπορίου, διότι τώρα η Α προµηθεύεται από την Β, ενώ πριν την ένωση προµηθευόταν από την Γ. Αυτή η εκτροπή είναι επιβλαβής, διότι αναγκάζει την Α να απευθύνεται σ έναν ακριβότερο προµηθευτή (Β) και να εγκαταλείπει έναν φθηνότερο (Γ). Βέβαια, ο καταναλωτής της Α πληρώνει 26, ενώ πριν πλήρωνε 30. Αλλά αυτό το πλεονέκτηµα για τον καταναλωτή οφείλεται στην απώλεια φορολογικών εσόδων του κράτους. Β. Επιδράσεις στους όρους εµπορίου Η δηµιουργία τελωνειακής ένωσης, ή άλλης οικονοµικής ένωσης, µπορεί να έχει ευνοϊκές επιδράσεις στους όρους εµπορίου των χωρών που συµµετέχουν σ αυτή. ιάγραµµα 7.1 D S 1 +T 2 +T 1 δ γ 2 α β 3 S 0 Q 1 Q 5 Q 3 Q 4 Q 6 Q 2 D Q 180

7 Μορφές οικονοµικής ολοκλήρωσης Οι όροι εµπορίου µπορούν να µεταβληθούν προς όφελος των χωρών της ένωσης ως αποτέλεσµα της αύξησης της διαπραγµατευτικής της δύναµης απέναντι στις τρίτες χώρες. Όσο µεγαλύτερο είναι το µέγεθος της ένωσης, τόσο και περισσότερο έχει αυτή την δυνατότητα. Μια µεγάλη οικονοµική ένωση µπορεί να χρησιµοποιήσει τη µονοπωλιακή της δύνα- µη, ή τη δύναµη που µπορεί να έχει ως µονοπώλιο σε ορισµένα προϊόντα, και να επιβάλλει χαµηλότερες τιµές για τα εισαγόµενα σ αυτή προϊόντα, βελτιώνοντας γι αυτήν τους όρους εµπορίου. Οι τρίτες χώρες είναι υποχρεωµένες να ρίχνουν τις τιµές των εξαγόµενων προϊόντων, εάν θέλουν να διατηρήσουν ένα αξιόλογο επίπεδο εξαγωγών. Οι επιδράσεις στους όρους εµπορίου εµφανίζονται στο παραπάνω διάγραµµα 7.1. Οι καµπύλες ζήτησης και προσφοράς της ένωσης είναι οι DD και SS αντίστοιχα. Η τιµή στην οποία προσφέρουν κάποιο προϊόν οι τρίτες χώρες είναι η Ρ 1. Πριν την επιβολή δασµού οι εισαγωγές της ένωσης είναι Q 1 Q 2. Η ένωση επιβάλλει δασµό στο εισαγόµενο προϊόν ίσο µε Τ Και η τιµή διαµορφώνεται σε Ρ 1 +Τ. Μετά την επιβολή του δασµού, οι εισαγωγές γίνονται Q 3 Q 4. To Q 1 Q 3 που είναι η αύξηση της εγχώριας παραγωγής, είναι το γνωστό µας προστατευτικό αποτέλεσµα. Άρα λοιπόν, οι εξαγωγές των τρίτων χωρών προς την ένωση µειώνονται σηµαντικά. Προκειµένου οι τρίτες χώρες να αποφύγουν µια τόσο σηµαντική µείωση των εξαγωγών τους, µειώνουν την τιµή σε Ρ 2. Η ένωση διατηρεί τον ίδιο δασµό Τ, οπότε η τιµή γίνεται Ρ 2 +Τ. ηλαδή το ευθύγραµµο τµήµα Ρ 1 (Ρ 1 +Τ) είναι ίσο µε το τµήµα Ρ 2 (Ρ 2 +Τ). Οι εισαγωγές γίνονται τώρα Q 5 Q 6. Οι τρίτες χώρες µε την µείωση της τιµής αύξησαν τις εξαγωγές τους από Q 3 Q 4 σε Q 5 Q 6 και παράλληλα η ένωση βελτίωσε τους όρους εµπορίου. Πράγµατι, οι όροι εµπορίου για την ένωση ήταν e, ενώ µετά την µείωση της τιµής έγιναν e 1 όπου e. e < 1 2 Βέβαια, αυτό προϋποθέτει ότι οι τιµές των εξαγόµενων αγαθών της ένωσης έµειναν σταθερές, δηλαδή οι τρίτες χώρες δεν επιβάλλουν δασµούς στις εισαγωγές τους από την ένωση

8 ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις Πριν την µείωση της τιµής η συναλλαγµατική εκροή της ένωσης για εισαγόµενη ποσότητα Q 5 Q 6 ήταν ΟΡ 1 X Q 5 Q 6, ενώ µετά την µείωση της τιµής για την ίδια εισαγόµενη ποσότητα η εκροή θα είναι ΟΡ 2 X Q 5 Q 6. Άρα, υπάρχει ένα συναλλαγµατικό όφελος ίσο µε 1 2 X Q 5 Q 6 = (αβγδ). Εάν οι τρίτες χώρες θέλουν να αποφύγουν τελείως τη µείωση των εξαγωγών τους, δηλαδή να συνεχίσουν να εξάγουν ποσότητα Q 1 Q 2, θα πρέπει να µειώσουν την τιµή όσο ακριβώς και το ύψος του δασµού Τ. Θα µειώσουν την τιµή σε Ρ 3, όπου 3 +T=Ρ 1. Προφανώς, το ευθύγραµ- µο τµήµα Ρ 3 Ρ 1 θα είναι ίσο µε το τµήµα Ρ 1 (Ρ 1 +Τ). Βλέπουµε λοιπόν ότι η δηµιουργία τελωνειακής ένωσης καλυτερεύει τους όρους εµπορίου για την ένωση εις βάρος άλλων χωρών. Καταλαβαίνουµε την µεγάλη σηµασία αυτού του γεγονότος στον παγκόσµιο ανταγωνισµό. Γ. Παράγοντες που επηρεάζουν την λειτουργία µιας τελωνειακής ένωσης Η επιτυχία και τα οφέλη από την τελωνειακή ένωση επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες οι κυριότεροι των οποίων είναι οι εξής: - Το µέγεθος της Ένωσης Όσο µεγαλύτερη είναι η ένωση, τόσο µεγαλύτερες είναι οι δυνατότητες για την δηµιουργία εµπορίου και µεγαλύτερες οι πιθανότητες οι χα- µηλού κόστους και πλέον αποτελεσµατικοί παραγωγοί να βρίσκονται εντός της ένωσης. Εάν η ένωση είναι µικρή, οι χαµηλού κόστους παραγωγοί πιθανόν να βρίσκονται εκτός της ένωσης, µε αποτέλεσµα να επικρατούν οι αρνητικές επιδράσεις από την µεταστροφή του εµπορίου. Το µέγεθος της ένωσης µετράται µε το µερίδιο της στο παγκόσµιο εµπόριο και το ποσοστό συµµετοχής της στην παγκόσµια παραγωγή. - Οι διαφορές στο κόστος παραγωγής των χωρών πριν την σύσταση της τελωνειακής ένωσης. Όσο µεγαλύτερες είναι οι διαφορές αυτές πριν τη δηµιουργία της τελωνειακής ένωσης, τόσο µεγαλύτερη θα είναι η δηµιουργία εµπορίου µετά την σύσταση της τελωνειακής ένωσης. Άρα, τόσο µεγαλύτερα θα είναι και τα οφέλη. Χώρες που έχουν το ίδιο περίπου κόστος παραγωγής δεν έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον να συστήσουν τελωνειακή ένωση. 182

9 Μορφές οικονοµικής ολοκλήρωσης - Η Γεωγραφική θέση των χωρών της Ένωσης Η κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής της κάθε χώρας µέλους εντός της τελωνειακής ένωσης, εξαρτάται και από το κόστος µεταφοράς. Όσο µεγαλύτερο είναι το κόστος µεταφοράς, τόσο µειώνεται η δυνατότητα δηµιουργίας εµπορίου και κατά συνέπεια µειώνονται τα οφέλη από την ένωση. Γι αυτό, οι χώρες που πρόκειται να συστήσουν οικονοµική ένωση, πρέπει γεωγραφικά να γειτνιάζουν. - Από το προϋπάρχον επίπεδο προστατευτισµού Όπως είδαµε και στο αριθµητικό παράδειγµα του Lipsey, όσο µεγαλύτερος είναι ο δασµός που η χώρα επιβάλλει πριν την ένωση, τόσο µεγαλύτερες είναι οι δυνατότητες δηµιουργίας εµπορίου µετά την ένωση, άρα και τα οφέλη απ αυτήν. - Η παραγωγική δοµή των χωρών που πρόκειται να συστήσουν τελωνειακή ένωση Εάν οι οικονοµίες των χωρών που πρόκειται να συστήσουν οικονοµική ένωση είναι συµπληρωµατικές, δεν παράγουν δηλαδή οµοειδή προϊόντα, τότε µετά την ένωση δεν υπάρχουν µεγάλα περιθώρια περαιτέρω αύξησης δηµιουργίας εµπορίου, αφού και πριν την ένωση οι χώρες αυτές θα έχουν εξειδικευθεί στην παραγωγή αγαθών, για τα οποία έχουν συγκριτικό πλεονέκτηµα και θα αντάλλασσαν µεταξύ τους τα προϊόντα. Εάν όµως οι οικονοµίες παράγουν οµοειδή προϊόντα, είναι δηλαδή ανταγωνιστικές, τότε µετά την ένωση δηµιουργείται εµπόριο, άρα και οφέλη από την ένωση. - Η διενέργεια ξένων επενδύσεων στις χώρες µέλη της τελωνειακής ένωσης. Ανάλογα µε το µέγεθος της τελωνειακής ένωσης και τον βαθµό κινητικότητας των συντελεστών παραγωγής µέσα στην ένωση, θα έχουµε και τη διενέργεια µακροχρόνιων επενδύσεων από επιχειρήσεις τρίτων χωρών προς την τελωνειακή ένωση. Πολλές φορές οι πολυεθνικές επιχειρήσεις τρίτων χωρών, για να αποφύγουν το κοινό εξωτερικό δασµολόγιο, ιδρύουν θυγατρικές επιχειρήσεις σε κάποιες χώρες της ένωσης. 183