ΛΙΓΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΚΔΟΤΗ

Transcript

1 ΛΙΓΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΚΔΟΤΗ ΕΙριν λίγον καιρό, ενας άγνωστος σε μας Κερκυραίος, μας ζήτησε νά τοΰ στείλομε ο λ-λ τά μέχρι σήμερα τεύχη του περιοδικού μας γιά τό όποιο άκουσε κάπου ν* μιλάνε. ΊΓόν εύχαριστήσαμε και τοΰ πραγματοποιήσαμε τήν επιθυμία. 'Ί'σερα άπΐ> Πύο έβδομ,άδες,»ήτησε νά μας συναντήsvj. Γ 1'όν είδϊμΐί, τον γνωρίσαμε, μιλήσαμε μαϊί του, διαπιστώεαμε τον υψηλότατο βαθμό τής πνευματικής του καλλιέργεια«, άλλα συγχρόνως διακρίναμε και μια πίκρα στήν όλη του συζήτηση. Και τελικά κατορθώσαμε νά τοΰ άπό» σπάσομε το παράπονο που εκλεινε μέσα του. "ΒΙταν τό παράπονο ενός άνθρωπου ό όποιος, ενώ»ει σέ μια περιοχή που εχει πλούσια πνευματική άπό αιώνων παράδοσι, ενώ διαθέτει πνευματικά 'Ιδρύματα πού έχουν προσφέρει και '2 α κ ο λ ο υ 0 ο ΰ ν νά προσφέρουν στον τόπο τους, ένώ υπάρχει μιά πλειάδα σύγχρονων Κερκυραίων εργατών του πνεύματος, έν τούτοις δεν υπάρχει αύτό πού διαθέτουν σήμερα τα Κύθηρα. Κερκυραί- "Ενα καθαρά Κερκυραϊκό περιοδικό άπό ους για τήν Κέρκυρα. Μ» περηφανευτούμε άραγε γι' αύτό; Β"ιά τό ότι ή μικρή μας ιδιαίτερη Ιϊατρίδα μέσα στίς τΐσες άντιςοότητες της εποχής μας, μέσα σΐήν γενικώτερη πνευματική σύγχιση πού επικρατεί, ^δημιούργημα τής «ψευ-ίοκουλτουριάρικης», νέας υποτίθεται, «διανοούμενης τά'ξης») ξεκίνησε νά μα'ξέψη μέσα στις σελίδες τοΰ περιοδικού μας ό,τι καλύτερο μπορεί νά παρουσιάση τό σύγχρονο άλλά και παλαιότερο ΚυΟηραϊ'/.ό πνεύμα; Χωρίς νχ διεκδικούμε δάφνες και τιμητικές διακρίσεις, πολύ Ο:, θέλαμε όλο και περισσότεροι συμπατριώτες μας νά συνεργασθούν στις σελίδες μας, ώστε νά μπορέσουμε κάποτε μέ περηφάνεια νά ποΰμε, ότι τά Κύθηρα συμβάλλουν πραγματικά και θετικά στον ευρύτερο χώρο τής Ελληνικής ΙΓραμματείας, κατά τό τέλος τοΰ εικοστού αιώνα. Κ αί κλείνομε τό σημείωμα μας, μέ μιά ερώτηση. ΙΙόσες άλλες παρόμοιες εκδόσεις, σαν τήν δική μας καθαρά άμιγεις κυκλοφορούν σήμερα στον Ελλαδικό χώρο; ΊΓήν άπάντηση, δ.ς μας τήν δώσουν έ'ως τήν επόμενη Ικδοσή μας, οί τυχόν γνωρίζοντες. ",%ρης II. 'Γσιτσίλιας ^ ΙΙΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘΙΙΙ'Λ -I

2 Φωτογραφικά παιχνίδια Ε μ μ α ν ο υ ή λ Ι ο φ ί υ ν «Ϊ 1 α \ η ό χ ω ρ 0 } ) «Τό Φαράγγι» 9 ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΚϊΘ^

3 Το Τοπικό Ίστορικο 'Αρχείο Κυίήρων Χρύυας Καθηγήτριας Λ. ΜαΑτέζου Πανεπιστημίου Κρήτης Εισήγηση στήν Δ' έβδομάδα Επτανησιακής 'Ιστορίας καί Προβληματισμού ('Αργοστόλι, 'Οκτωβρίου 1983) 1939,?να μόλις χρόνο μετά ^ δ 'Γπουργεΐο Θεμιστοκλής ^Ανασύσταση του "Αρχειοφυλακα ί 'ήν υπαγωγή Εσωτερικών Πετρόχειλος, μέ,τ ξ ^ΡΧ'^φύλακας- άνέφερε 5 Τι ΠΓΡκφό του πρός τό Υπουργείο Χεΐ; * τ ήριο πού στέγαζε τό Άρρ, 0 ', τί παλαιό άγγλικό διοικητή- σϊάτ! στ0, Φ Ρ ού Ρ ι Χώ Ρ**' 4ο ν <; 5 άθλιεστάτην κατάτ αν '. ν ' > ' 'ίδιο οίκημα στεγαζόμό ς, ε έ Μετεωρολογικός σταθ- Χ«ν ϊ δνδ Ρ ε? του Ναυτικού είξα Υωγ? ατασταθεϊ έκεί γ:ά ^ διε ' Γ', σ χετικών παρατηρήσεων. α ΐοο ΐ94ΐ ά ΡΥ ότε Ρ α, τόν Μά ο ρές άρχεΐο ύπέστη σοβαγερ μα^α? Χ Ρ 0 φές άπό τά πρώτα ^λλά * στρατεύματα κατοχής' δίο^ ευτραφα κάηκαν- ενώ άλλα Νρϊ) " ρπ * στγ ί κ αν σέ απόκρημνα άπό τό 1942 ; Κάστρο. Τό τό υαλικές αρχές κατέλαβαν 6 Πετ Ρ ό χ ε λο ζ μ ε * Χ6 1 άποθ ή^ευ σε τό άρχεια- Ί»ν ΤΤλ στι ί' ν έκ *λησία των Άγί- % π; ντων (2) Μετά τό τέλος άρν Ρ ει. ιπετε; ών του πολέμου τό ι υλι κό μεταφέρθηκε καί Χείοφ^ φροντίδα του ίδιου άρακ * στό απογυμνωμένο σχεδόν Φ Ρ 2υ Ρ' υ. Έπί ε'ίκοσι b ι? Α Πετ Ρ ά Χ ε^? ύπέ- Ρές Χα( Ρ, ό; αρμόδιους άναφοεκκλι ί σε -ς, στ'ς όποιες δέν τ4ν^ίτέ καμιά άπάντηση, δ τήν έπείγουσα άνάγκη Ρίου "/οι ς ήμιερειπωμένου κτη ΐ ετά -Ι, τά ν θάνατό του, τό αρ Χ εΐο ' στερημένο άπό προσωπικό, έγκατα- στι ί ν (4)' ' ^ *«ι ^ ^ παύει νά άνήμέ - π ' 3υ ΡΥεϊο Εσωτερικών 3τ Ρίχό Λ ν «Τοπικό Ί- στ, ρ Χ εϊ0 Κυθήρων» περιέρ- Υεί ιγ 0ι> η ί δικαιοδοσία του Τπουρ- ^ λ «ι σ μοθ καί Επιστημών. νγ ατιρ Α (5) Τό 1972, στά πλαίσια τών εργασιών τον ΚΒΕ του Ε1Ε πράγμα τοποίησα μιά πρώτη άναγνωριστική ερευνητική αποστολή στά Κύ θηρα μέ σκοπό τήν επισήμανση αρχειακού υλ-κού τής περιόδου τής βε,ετοκρατία», αλλά κα ' τυχόν βυ ζαντινών καταλοίπων. Καί τούτο, γιατί ε Τ ναι γνωστό δτι δ μητροπολίτης Μονεμβασίας, πού ε'χε κατα φύγει στά Κύθηρα μετά τά Όρλωφικά (1770), είχε μεταφέρει έκεΐ τά αρχεία τής επισκοπή: του Στά Κύθηρα έ/τοπίστηκε, άλλωστε, τό γνωστό χρυσόβουλλο του Άνδρονίκου Παλαιολόγου υπέρ τής μητρο πόλεως Μονεμβασίας πού σώζεται σήμερα στό Βυζαντινά Μουσείο. (6) Άναλαμβάνονταε τήν αποστολή αυτή, αγνοούσα φυσικά, γιατί ή αρμόδια υπηρεσία δέν ήταν σέ θέση νά μέ πληροφορήσει, δχι μόνο τήν κατάσταση στη; δποία βρισκόταν τό αρχείο, οχι μόνο τίς ενέργειες καί τή συμβολή τού ΙΙετρόχειλου στή δ'άσωαη τού άρχείου κατά τή διάρκεια τής κατοχής, άλλά κυρίως τήν έκταση, τό περιεχόμενο καί τή σημασ'α τής άρνειακής Κυθηρα'κήί συλλογής. Εύνόη τη ήταν έπομένως ή έκπληξή μου, δταν άντίκρυσα τή θλιβερή εικόνα πού παρουσίαζε τό άρχεΐο, τό δ- ποίο θύμιζε περισσότερο «άχούρι» παρά δημόσια άρχε'ακή ύπηρεσ'α. Οί καταστροφές καί οί απώλειες άπό τήν υγρασία, τά ποντίκια καί τή φωτιά είναι άνυπολόγιστες Οί τοίχοι τον κτηρίου, πού έκτε'νεται σέ 5 αίθουσες, μέ πολλές όπές στήν τοιχοδομία ήταν διαβρωμένοι, ή ό- ροφή δέν συγκρατούσε τήν εισροή βροχής καί τό ξύλινο σαθρό δάπεδο ήταν έτοιμο νά καταρρεύσει. Οί άμεσοι κίνδυνοι γιά δλοσχερή Α- φανισμό τού άρχείου ήταν πολλοί:, α) κ'νδυνος καταρρεύσεως του δαπέδου, 6) κίνδυνος εισροής τών ύδά των καί διαλύσεως τού άρχειακοΰ υλικού, γ) κίνδυνος πυρκα'ας, δ) κίνδυνος άπό τά διάφορα τρωκτικά, σαράκια καί πανίδα ζωυφίων πού εισχωρούσαν στίς χαίνουσες ρωγμές τών σανίδων, ε) κίνδυνος τέλος, κλοπής τού αρχειακού υλικού. Προείχε, συνεπώς, ή διάσωση καί διαφύλαξη τού άρχείου. Δέν θά ά,αφερθώ εδώ ούτε στίς άπαρά δεκτες συνθήκες κάτω άπό τις ό- ποιες εργάσθηκα γιά το σκοπό αυτό σ:ή δ άρκεια τών πρώτων άποστολών στό νησί, ουτε στίς προσπά θειες πού κατέβαλα γιά νά προκαλέσω τό ενδιαφέρον τών αρμοδίων φορέων. Σημασία έχει δτι τελικά χάρη σέ διάφορες δωρεές πού προήλθαν κυρίως άπό τοπικούς συλλόγους καί ιδρύματα άντιμετωπίστηκαν οί πρώτες κτηριακές άνάγκες του άρχείου: έπ'σκευάστηκαν τά παράθυρα, ή όροφή καί τό δάπεδο, άπολυμά.θηκε στοιχειωδώς δ χώρος, καί άγοράστηκαν μεταλλικές άρχειοθήκες γιά τήν ταξ θέτηση τών έγγραφων (7) Παράλληλα άρχισε ή ταξινόμηση -καί καταλογογράφηση μέ άποτέλεσμα άπό τήν άμορφη μάζα του ύλ'κοΰ. πού ήταν διεσπαρμένο σ:ό δάπεδο, στό τζάκι ή στήν καλύτερη περίπτωση σέ έτοιμόρροπα ξύλινα ράφια, πού μόνο ενα άγγιγμα τους ήταν ίκανό νά σηκώσει σύ νεφα σκόνης, νά άνασυσ-.αθ'ΰν ργανικά καί νά ά- νασυγκροτηθοΰν οί άρχειακές μονάδες, έπανευρ'σκτντας, τόν δεσμό καί τή σχέση τους μέ τόν φορέα άπό τόν ποίο άπέρρευσαν. Τό 'Αρχείο Κυθήρων καλύπτει συνεχή χρον'κή διαδρομή τεσσάρων περίπου αιώνων, άπό τόν 16ο αί. ο>ς τίς άρχές τού 20ο0 αί. "Ο άριθμός τών έγγράφων πού διασώζει δέν είναι δυνατό νά προ-σδιορι στεί μέ άκρ'βεια. Σύμφωνα μέ τις καταμετρήσεις πού έχουν γίνει, υ- πολογίζεται δτι δ άριθμός τών στα

4 χωμένων καταστίχων ανέρχεται στις περίπου- Ινώ δ άριθμάς των δεσμών καί λυτών έγγραφων υπερβαίνει τίς Οί σπουδαιότερε; αρχειακές ένότητες είναι σέ γενικές γραμμές οί ακόλουθες: 1. ΑΡΧΕΙΟ ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑΣ (16cς 18ος αί.) 'Αποτελείται α) άπό 300 περίπου 'κατάστιχα πού διασώζουν τήν επίσημη αλληλογραφία τών προνοητών καί καστελλάνων τών Κυθή 1 ρων, διατάγματα κυρίως καί εντολές τής Βενετίας, καθώς καί πλήθ;ς άλλων εγγράφων πού αφορούσαν τήν τοπική διοίκηση' β) άπό ισάριθμα φορολογικά κατάστιχα μέ δερμάτινη στάχωση πού περιέχουν τά ονόματα τών έπιμόρτων καλλιεργητών καί τήν αντίστοιχη «TER ZARJA» (τρίτη) πού όφειλαν νά καταβάλλουν' γ) άπό κατάστιχα άναγραφών πληθυσμού πού χρονολογούνται στόν 1-7ο, 18ο- άλλά και 19ο αί 2. ΝΟΤΑΡΙΑΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ( ) Περιλαμβάνει τά πρωτόκολλα 128 νοταρίων. Αξίζει νά σημειωθεί δτι οί περισσότεροι άπό τούς νοταριακούς κώδικες ε Τ ναι όγκώδεις μέ πάχος πού ξεπερνά συχνά τά 35 έκατοστά. 3. ΑΡΧΕΙΟ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗ- ΡΕΣΙΩΝ ( ) Περιλαμβάνει έγγραφα της περιόδου της Γαλλοκρατίας καί της 'Ιονίου Πολιτείας. 4. ΣΪΛΛΟΓΗ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ ( ) Σπάνια συλλογή έγγράφων του ναυτοδικείου- έμποροδικείου καί αίσχροδικείου 5. ΑΡΧΕΙΟ ΑΓΓΑΟΚΡΑΤΙΑΣ ( ) Άπό τήν ένότητα αυτή, πού τήν άποτελοΰν ένδιαφέρουσες σειρές έγγράφων- Ιδιαίτερος λόγος πρέπει νά γίνει γιά τά άνάγραφα διαβατηρ'ων πού έχουν έκδοθεί άπό τούς "Αγγλους 'Αρμοστές. Α 6. ΚΑΤΑΣΤΙΧΑ ΚΑΙ ΔΕΣΜΕΣ ΕΓΓΡΑΦΩΝ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΕΝΟΡΙΩΝ ΤΟΓ ΝΗΣΙΟΓ 200 περίπου κατάστιχα μικρού σχήματος πού άνήκουν χρονολογ: κά στόν 16ο, 17ο, 18ο καί 19ο αί. 8 ΑΓΤΕΣ ΔΙΑΘΗΚΕΣ Ό αριθμός τους άνέρχεται si 4.0C0 περίπου καί χρονολογούνται άπό τόν 17ο αί ώς τίς άρχές τού αιώνα μας. 9. ΜΟΝΟΦΥΛΛΑ ΚΑΙ ΕΝΤΓΠΑ 7. ΒΙΒΛΙΑ ΓΕΝΝΗΣΕΩΝ, ΒΑ- ΠΤΙΣΕΩΝ, ΓΑΜΩΝ ΚΑΙ ΑΙΙΟ- ΒΙΩΤΗΡΙΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ του 19ου κυρίως αιώνα. Τά μονόφυλλα πού εντοπίστηκαν στο αρχείο άνήκουν στην περ.οδο της βενετοκρατ.ας, της άγγλοκρατίας καί της "Ιονίου Πολιτείας. Στά έ/τυπα πάλι, πού συγκεντρώθηκαν, 128 συνολικά βιβλία, περιλαμβάνονται άρκετές σπάνιες καί ακόμα δρισμένες άβιβλιογράφητες εκδόσεις. "Ενας μεγάλος άριθμός τών βιβλίων αυτών προέρχονται ά- πό τή «Φιλολογική Λέσχη Κυθή ρων» (CERIGO LITERARY IN- STITUTION) πού λειτούργησε εκεί άπό τά 1823, ενώ ε να ς μικρότερος άριθμός άπό διαφόρους φ.λο λογικούς καί πολιτιστικούς φορείς («THE CTTHERA SOCIAL CLUB, INC.», «CERIGO LIBRA- RY», «Βιτσαμάνειος Βιβλιοθήκη»), καθώς καί άπό ιδιώτες, γνωστούς λόγιους καί εξέχοντα μέλη της Κυ θηρα'κής κοινωνίας. 10. ΣΠΑΡΑΓΜΑΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙ- ΝΩΝ ΠΕΡΓΑΜΗΝΩΝ ΚΩΔΙ- ΚΩΝ Τά σπαράγματα αύτά, μηναίου ή μηναίων τού 12 αι., χρησίμευαν γιά τή στάχωση τών βενετικών κα ταστίχων τού 16ου αί καί ήταν ραμμένα στά παράφυλλά τους. "Ενα άπό αύτά περιέχει τήν άκολουθία του Άγιου Σάββα, ένώ άλλ: τήν άκολουθ'α τών δσίων Κυρίλλου καί Γερασ'μου. Στό κάτω μέρος τού τελευταίου σπαράγματος διασώ ζε-σαι ένθύμηση θανάτου τού μοναχού Νείλου, του λεγομένου έπ.σκόπου, του έτους Άπό τήν κεφαλαιώδη αυτή περιγραφή του περιεχομένου τού 'Ιστορικού Αρχείου Κυθήρων γίνεται, νομίζω, σαφές δτι δεν πρόκε. ται γιά ένα συνηθισμένο πυρήνα έγ γράφων στενού τοπικού ενδιαφέροντος καί περιορισμένης ιστορική? άξιας, αλλά γιά α πολύτιμο γ' 54 τή μελέτη τής ίστορ 'ας τού μεταβυ ζαντινοΰ έλληνισμ,ού αρχείο, άπ3 τά σπουδαιότερα του έλληνικού χ ω ρου. Ή σημασία πού έχε: γιά τήν ιστορική έρευνα είναι πολλαπλή Ή μελέτη τών ποικ'λων στοιχείων πού ανέκδοτα καί άγνωστα ώ; " ()Γ ρα σώζονται εκεί θά συμβάλλει ο* χι μόνο στή γνώση τής ιστορία? τού τόπου (προσωπογραφία, τοπωνύμια, εκκλησία, δ:ο'κηση, θεσμο'ι οικονομική καί πνευματική κατα' σταση κ.ά.)' άλλά συγχρόνως γνώση τής ιστορίας τόσο του κοντινοί) κρητικού καί πελοποννησιακού χώρου οσο καί τής Ελληνική? Κοινότητας τής Βενετίας. Γιατί V ιστορία τού μικρού καί άγονου νησιού τών Κυθήρων συνδέεται άμεσα μέ τήν ιστορία τής βενετοκρ^' τούμενης Κρήτης, τής Πελοποννή σου καί τού έλληνισμού τής Βενετίας "Ως τήν άλωση τής Κρήτ^ άπό τού ς Τούρκους, τά νησί υπαγόταν διοικητικά στή μεγαλόνησο. Είναι χαρακτηριστικό δτι ό πρ ~ νοητής καί καστελλάνος τών Κ υ ' θήρων εκλεγόταν άπά τόν δούκ» τής Κρήτης κα ' πληρωνόταν τό ταμείο τού Χάνδακα. Σύμφ^ν μάλιστα μέ τίς άποφάσεις τή? βενετικής συγκλήτου τών έτών καί 1393 οί Κυθήριοι έπρεπε ν' Α- πευθύνουν τά αίτήματά τους βενετικές άρχές τού Χάνδακα, νά καταφεύγουν στή Βενετία ίστορία τών Κυθήρων συνδέεται πίσης καί μέ μιά άλλη έξαιρεΐΐ* 54 ένδιαφέρουσα άπό ιστορική πτυχή τής ιστορίας τής μεγαλονή^ σου:, μέ τήν κρητική μετανάσ'ε^ ση πού σημειώθηκε τόν 17ο Μετά τήν άλωση τών Χανίων τού Χάνδακα ένας ικανός άριθ <^ κρητικών οικογενειών ζήτησαν συλο τό κοντινό νησί τής Αφροδίτης, γιά νά προωθηθούν άπό οί περισσότερες, στά μεγαλύτερη νησιά του 'Ιονίου. Ανάλογη κίνηση προσφυγικών δμάδων τά λοπόννησο, ΤΛ Κύθηρα ΠΝΕΥΜΛΤΤΚΛ έγινε άπό καί τή Μάνη άπό Κτήν κυp Γ θπβ t,), 5, ^

5 - ν «ί τή Μονεμβασία, στήν όποια ε- ξάλλου υπαγόταν διοικητικά τό νησί ως τήν έγκαθίδρυση της βενεκυριαρχία». Ώς πρός^τίς ζέσεις των Κυθήρων με τήν 'Ελληνική 'Αδελφότητα της Βενετίας. *Ρ*εί ν' Αναφερθεί δτι πολλοί από Τού ί Ιερείς τοΰ ναοΰ τοΰ "Αγ. Γε ω Ργ!ου των Ελλήνων ή τούς μη; "^πολίτες Φιλαδέλφειας, όπως δ Διονύσιος Κατηλιανός, δ Άθανάσ ' 0ξ Βαλεριανός. δ Νικηφόρος Μόρ μαρης, & Γεώργιος Φατσέα? ήταν ΐνυθή ρ. οι ή χρημάτισαν επίσκοποι 1νυ0ήρ ^ήρων.. ' 'Αλλά καί σ ένα Αλλο?μέα, άρν^ στόν της τέχνης, τό πγ π^/ ίτή πληροφοριών.? υθγ ίρων Αποτελεί "Ηδη πλούσια μέ ί τις Αρχειακές ληροφ: μαρτυρίες εχει άρχε ι α «"αρτιστει καί δημοσ ευτεί π:να ν αζ των μονών καί ναών πού μαρ- Χυ ρο0νται στό νησί κατά τόν 18 ΧΛί 19ο αί. Ή χρησιμότητα τοΰ "^"αλόγου αύτοΰ 'στις ερευητικές,^-ήοεις - " ~<δν ίι στ, τών αρχαιολόγων καί Τό ι ~ ού έπετέλεσε καί έξα-.βυζ 4 α η ', Επιτελεί τό Κέντρο 2 :, νω; Ερευνών στά πλαίσια τή π Χ(ον ; σ : γ )1 1 νίκών του δραστήριο τύν η ^Ρξε καθοριστικό γιά τήν Κυθηραϊχ^ αρχείου: 1) ηκε Τό ά ΡΧ^ *ό μελ ε»' 2) ζ, κχτχστ Ρ 0! ρές καί Απώλει- Χ4 0[, Α ' ασυ γκροτήθηκαν όργανι- ^ oc Τ'ϊ κ λο Ύ3Τραφήθηκε Λ) τον δγκο τοΰ άρχει- V«V o S? μ κρ φωτογραφήσ-ίν ω 'Ρ ε? εγγράφω/ καί κατα ^ ί ^ ' ώ ν ω έιΐιώ ενδεικτικά 'S ^-"άστιχα έχουν υποστεί Χρο >ωτη' Ρα τν ί ν έπ0 χή πού μ- ν ά ε[ ν2! γ Ρ^ήΘηκαν, ώστε σήμερα ^ΡΌτοτ,-, αο " νκτ η ή ανάγνωση τών **y 0j πων ), 9) 5) δημοσιεύτη- *ΡΧε!ου τοΰ νοταριακοΰ 01 τών έντυπων, οί δποί- 2' Ε 4 κϊ ί* 4»«Ρ»^ «Γ ά Ηης. (9) " ευνα έργα υποοοχ *ν έρυ ί' α ράλληλα δημοσιεύτη-? ΐ5 Ρ:κά δοτ ' α Αγνωστα Ε σ-λ κ 1^;α ' ( 10 ) Χ^η, τέ Ι δραστηριότητα πού άνέ- I, Κέν 'Ρ2 Βυζαντινών Έ- νε Χετ ς στ '? πολλαπλές καί συ κα' Υεΐές χου χγ / διά ' ^l0t XcO '< > κα " α γραφή τοΰ Αρ rj, ϋ/ 'κοϋ, n " >u, μι μέ Απόφαση τοΰ Λ ΪΙΝΕΓΜΑΊ 1ΚΑ ΚΓβΗΓΑ Υπουργείου Πολιτισμού καί Επιστημών διορίστηκε τό 1974 στό 'Ιστορικό 'Αρχείο υπάλληλος «κατ Αναπλήρωσιν καί μέχρι διορισμού Προϊσταμένου έν αύτψ», ένώ τό 1976, τό 'Αρχείο επιθεωρήθηκεγιά πρώτη καί μόνη Αλλωσ:ε φορά, Από υπάλληλο τών Γενικών 'Αρχείων τοΰ Κράτους. (11) "Ομως, μολονότι τά θεμέλια μ άς μεγάλης καί δύσκολης προσπάθειας γιά τη συστηματική ταξινόμηση καί επιστημονική έκμε τάλλευση τ:ο Αρχείου έχουν τοπο θετηθεί, μολονότι οί εργασίες κατα λογογραφήσεως έχουν Αρχίσει νά δίνουν τούς καρπούς τους, μολονότι ή ύπαρξη τοΰ Αρχείου έχει ήδη γίνει γνοιστή σέ μία ευρύτερη ομάδα ειδικών επιστημόνων, αν οί δημόσιες Αρχειακές ύπηρεσ'ες, αλλά καί οί τοπικοί παράγοντες, δεν ε- νισχύσουν τό έργο καί αν δεν Αναλάβουν μιά γενναία πρωτοβουλία γιά τήν αξιοποίηση τοΰ Αρχείου, τά επιστημονικά Αποτελέσματα θά παραμένουν περιορισμένα. Τά μέτρα πού επιβάλλεται τό ταχύτερο νά ληφθούν Αφορούν τήν Ασφάλεια τοΰ χώρου, τήν Αμεση πισκευή τοΰ κτηρ'ου, τήν απολύμανση τοΰ οικήματος καί τοΰ Αρ χειακοΰ ύλικοΰ, τήν Ανάθεση καθη κόντων προϊσταμένου σέ είδικευμέ νο στέλεχος τοΰ έπ στημονικοΰ δυ ναμικοΰ της Χώρας ή έστω προσωρινά τήν Α/άΟεση έποπτείας σέ φιλολόγους πού ύπηρετοΰν στό Γυμνάσιο Κυθήρων, (12) καί, κυρίως, τή μεθόδευση τοΰ Αρχειακού έργου. Σκόπιμο εί.αι ν' αναφερθεί δτι τό κτήριο τοΰ Ίστορικοΰ Άρχε'-ου (οίκημα πού χρησ'μευε στή άρκε:α της βενετοκρατίας ώς τόπος διαμονής τών προνοητών καί Αργότερα επί άγγλ-οκρατίας ώς διοικητήριο) βρίσκεται μέσα στόν αρχαιολογικό χώρο τοΰ Φρουρ'ου, πού υπάγεται στή δικαιοδοσία της Α' 'Εφορίας Βυζαντινών Μνημείων Άναγκα'α, συνεπώς, γιά τήν Ανάληψη Αναστηλωτικών έργων είναι ή συνεργασία με τήν Αρχαιολογική υπηρεσία. Πρέπει, έπίσης, νά προστεθεί δτι στό Αρχείο Απευθύνονται τά τελευταία χρόνια πολλοί Κυθήριο:, οί οποίοι ζητούν αντίγραφα συμβολαίων ή διαθηκών. "Ενα μέρος δηλ. τοΰ Αρχείου, χάρη στήν ταξ*. όμηση καί καταλογογράφηση πού έγινε, λειτουργεί σήμερα ώς ζωντανή δημόσια υπηρεσία "Ας τονιστεί, λοιπόν, γιά μιά Α- κόμη φορά δτι αν οί αρμόδιοι φορείς έπιδείξουν τό όφειλόμενο ενδιαφέρον κι οτι αν έπιτέλους κατα νοηθεί Απ' ολους οτι Αποτελεί έπιτακτικό καθήκον, επιστημονικό καί εθνικό, τόσο ή διάσωση Από τή δοκιμασία τοΰ χρόνου δσο καί ή Α- ξιοποίηση τών πρωτογενών πηγών της ιστορίας αύτοΰ τοΰ τόπου, τό αρχείο Κυθήρων Από μιά άγνωστη καί παραμελημένη ώς τώρα Ιστορική πηγή μπορεί καί πρέπει νά μεταβληθεί σέ έπιστημονικό έργαστήρι, σέ σύγχρονη έπιστημονική μονάδα καί πόλο έλξεως Ελλήνων καί ξένων ερευνητών. θέλω νά έλπίζω δτι ή φων<^ μου, δπως καί οί φωνές δλων δσων είχαν τήν πικρή έμπει.ρ'α νά διαπιστώσουν τήν εγκατάλειψη τών Αρχε'ακών μας συλλογών καί νά εργασθούν μέ ποικίλους τρόπους γιά τή διάσωσή τους, θά φθάσε^ στά αυτιά ιών Αρμοδίων ύπηρεσιών καί οί εισηγήσεις αυτές θά γίνουν αφορμή, ώστε τά Αρχεία μας νά Α- ποτελέσουν αντικείμενο τών ειδικών φοοντίδων πού τούς αρμόζει. 1. Τό Άρχειοφυλακείο Κυθήρων ιδρύθηκε κατά τούς χρόνους της βενετική: κυριαρχίας, οπως καί τά αλλα άρχειοφυλακεία τών 'Ιονίων Νν,σων Ή Ανασύσταση καί ή υπαγωγή του στό 'Υπουργείο 'Εσωτερικών έγινε μέ τόν ΑΝ 1488) 1938 Αρθρ. 64- Βλ. έπίσης IIΔ 9) ίί27 Περί συστάσεως έν Κυθήροις μονίμου τοπικοΰ ιστορικού αρχείου. 2. Πρβλ- ΧΓΓΣΑΣ Α. ΜΑΛ- ΤΕΖΟΓ, Τό νοταριακό Αρχείο Κυ θήρων, «Δελτΐον» τής Ίον.'ου 'Ακαδημίας 1 (1976), σελ. 1.5, σημ Στοιχε'ώοης επισκευή τοΰ κτηρίου έγινε τό Σέ έκθεση, δμως, τοΰ ΙΙετρόχειλου πρός τά ΓΑΙν τοΰ 1955 ή έπισκευή αύτη χαρακτηρ'ζεται ώς πλημμελής. 4. 'Από τό 1967 προσ<ορινά καθήκοντα Αμισθης προϊσταμένης Ανέλαβε ή χήρα τοΰ Θ ΙΙετρόχειλου, Παναγιώτα Μασσέλου 11ε τροχέίλου, έκπαιδευτικός. 5 Ν.Δ. 260) 1969, Αρθρ Ιϊλ. Μ ΙΙΕΤΡΟΧΕΙΑΟΓ, 'Ιστορία τής νήσου Κυθήρων, 'Αθήνα 1940, σελ. 46 πρβλ. Ό.Α. 5

6 ZAKrTHINOS, LE DESPOTAI. GREC DE MOREE, HISTOIRE POLITIQUE, Λονδίνο, VARIO- RUM 1975, σελ- 80, Χρηματικά ποσά για τις πρώτες άνάγκεί του κτηρίου καί την αγορά μεταλλικών άρχειοθηκών προσέφεραν ή 'Ακαδημία 'Αθηνών, ή Ιόνιος "Ακαδημ'α, δ Κυθηρα'κός Σύνδεσμος 'Αθηνών καί Πειραιώς καί τά ΓΑΙν. 8. 'Αρχείο Μικροταινών (Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών ΕΙΕ), 'Αθήνα 1Γ80 σελ ΜΑΛΤΕΖΟΓ, Τό νοταριακό άρχεϊο Κυθήρων, ο.π- Εντυπο υλικό στό ιστορικό άρχεϊο Κυθήρων, έπ.μ Ρ. ΧΩΡΕΜΗ ΘΩ- ΜΟΠΟΓΛΟΓ, Δ. ΑΝΔΡΙΤΣΑΚΗ ΦΩΤΙΑΔΗ, 'Αθήνα ΧΡΓΣΑΣ Α. ΜΑΛΤΕΖΟΓ, πρόσφυγες άπό τήν Κρήτη στ* Κύθηρα. "Αγνωστες πληρ'φορίεί άπό τό άρχεϊο Κυθήρων, «Λειμών> (= «Έπετηρ'ς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών» ( ), σελ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ, Κρη-καυθηρα'κά Ή κρη τ κή οίκογέ' εια Κλαδούρη καί τό Συμβούλιο τών ευγενών σ:ά Κύθηρα, «Θησαυρίσματα» 12(1975), σελ ΤΗΣ ΙΔΤΑΣ Οί πρόγονοι του Διονυσίου Σολωμού στά Κύθηρα, «Θησαυρ'σ'χατα» 13U976). σελ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ, Τό νοταριακό άρχεϊο Κυθήρων, δ.π. ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ' LES ARCHIVES VENITIEN- NES DE CTTHERE, UN FON- DS HISTORIQUE NEGLIGE, «BÏZANTIN1SCHE FORSCHU- NGEN» 5(1977), σελ (= SÏMPOSION ΒΓΖ ANTI- NON. COLLOQUE DES HISTO- RIENS DE BÏZANCE, STRAS- BOURG 1973). ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ, A CONTRTBUTION TO THE IPÏÏSTORICAL GEOGRAPHr OF THE ISLAND OF ΚΓΤΗΙ- RA DT1R1NG THE VENITIAN OCCUPATION, «CHARANIS STUI) T FS. ESSAÏS IN HONOR OF PETER CHARANIS», RU- TGERS UNIVERSITE* PRESS 19C0, σελ ΤΗΣ ΙΔΙ- ΑΣ, ftthere SOCIETE ET Ε CONOMIE PENDANT LA PE- RIODE DE LA DOMINATION VENITEINNE, «BALKAN STU- DIES 21, 1 (1980), σελ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ, Ή σημασία τοϋ Ι- στορικού 'Αρχείου Κυθήρων γιά τήν ιστορία τής Κρήτης στή διάρκεια της βενετοκρατ'ας, «Πρακτικά Δ' Δ έθνους Κρητολογικοΰ Συνεδρίου», τόμ Β',.Ηράκλειο 198J σελ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ, LE FAM T GL T E DEGLT EUDAIMO- NOIANNTS Ε VENIER A CE- BIGO DAL XII AL XIV SECO- LO P^OBLEMT DT CRONOLO- GIA Ε PROSOPOGRAFIA, «MI SCELLANEA IN MEMORIA Dl AGOSTINO PERTUSI» = Β 1 " VISTA INTERNAZIONALE DJ STUDI DIZANTINI Ε SLAV! 2 (1982), σελ ΜΑΡΙΑΣ Κ. ΧΑΙΡΕΤΗ- "Εκθεσις 'Επιθεωρήσεως του Ί^0' ρικοϋ 'Αρχείου Κυθήρων, «Τά ριεχόμενα τών Γενικών 'Αρχεία τοϋ Κράτους», τόιμ- Ε', 15α, Άθή" να 1976, σελ βλ. δμ«5 καί Ν.Β. ΤΩΜΑΔΑΚΗ, Περί Άρ χείων έν Ελλάδι καί τηί άρχει*" κής υπηρεσίας, Δ IEEE 11(1956), σελ. 11 (δπου Αναφέρεται «πρώτος ó καθηγητής Ζακυθηνίί έπ θεώρησεν δλα τά έν τφ Κρά τε ' αρχεία καί ύπέβαλεν έκθέσεις τά προϊστάμενα υπουργεία, έκ των οποίων έγ,ώσθη ή κατ άστα σι ς τ ' αρχειακών συλλογών καί τό περ'" εχόμενον αυτών»). 12 Τό 1973, μέ κοινή άπίφ«^ τών Υπουργών ΓΠΠΕ καί Εθνικής Παιδείας άνέλαβε καθήκοντα άμισθης προϊσταμένης ή λόλογος καθηγήτρ'α τοϋ Γυμν» 31 ' ου Κυθήρων κ Ελένη Χάρου. Π α * ρά τήν παροχή, ωστόσο, τών λών της υπηρεσιών τόν 'Ιούνιο 1974 άπομακρύνθηκε άπό τήν " πηρεσία αυτή. Πρόσφατα, δπ^ί πληροφορούμαι, συστήθηκε έπολ τ '' κή έπιτροπή, τής όπο'ας μέλος ív ναι καί ή κ. Χάρου Κορω/α ι5υ ΤΑ ΙΙΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘ0 ΡΛ

7 mm Αρχή ^ πλοίο l 1^ ρυθμικούς τιναγμούς προχωρούσε στό ^ πέλαγο Τ Ηταν άπ' τά καραβάκια πού έκτε 3Κν, άγονες γραμμές, δηλαδή τή μιά φορά προσεγγίσεις των πιό άπόμερων έρημονη του 'Μ' φυσικά ή τα ν λιγοστοί, περίεργη υπόθεση της αρχής τού στάδιού του τ7 ί ν σαυ Λ υργ^σει αύτν ί περιπέτεια. "Ενας θη- Ρ "Ενας αξιόλογος θησαυρός, Κουρσάρικιαε μ^7 αν ς προέλευσης πού ε Τ χε βρεθεί στό σκάψιμο ρά* Χ α Ρ α ξης δ'ρόμου πού περνούσε σύρριζα στό χωπελάιη του δικηγορικού γραφείου πού ά- ; ύς εντολή ήταν νά περιεργασθή καλά σε-'ν νοι Τ ιέ 'Όυς λάκκους, νά συγκέντρωση τίς δέου- Τών αυτόπτων μαρτύρων καί νά παy a έπιτόπια τίς πρώτες μετακινήσεις των ελ λων του θησαυρού. Ή ' ρ ; ζ ε (^υχ τ α άπ' τίς γλυκιές χειμωνιάτικες τού χά μ.^ Ρ :π ές τού ζεστού ακατάστατου αέρα της τά 0ΐ ' α εα ν νά παραμένει για πολλή ώρα στό κα κ α a - " τ ' ε^ ' ε ω5 άσυντρόφιστος, ρίχνοντας Ttp v, a ^ του πότε στούς φωτισμένους άπ' τά φινιτε σ_, των καμπίνων άφρούς των κυμάτων καί πό* αοιαπέραστο δλοσκότεινο χάος της έκτασης συγ.* εν ' θρύλοι, θησαυροί, πειρατές κι ίστορίέν<ο ν^ κές άνακατώνονται στις σκέψεις του, ^ε' Χν«> ισχυρά σκαμπανεβάσματα τού πλοίου ^ χ6 ' θαλασσοταραχή κτυπούσε άνελέηκαράβι. Οί νε μοι σφύριζαν, τά ξάρτια Ιτριζαν κι ή βρο- Ρ\ * '! πυκνοί W '* ΛΙ n V 7 άπότομη άρχιζε νά μαστιγώνη τ' άτι' χϋ ματα. *»>)ς «λοιπόν νά μπή στό καπνιστήρι της θέ- **νέν α βραχή κι άπ' έκεί, άφού δέν βρήκε 'τή προτιμούσαν τόν ύπνο νά κατέβη Απ να του γιά νά κοιμηθή. ω ' δπω: ταν ά ν άνοιξε τήν πόρτα Ινας έπιβάτης ή *Ρ ε βά α τ ' σγ ί κω μένος πάνω σ:δ Ινα άπό τά τέσσερα Υνός καμπίνας. Ένας έπιβάτης ψηλός, στε- 1ρώ Χϊ) ' κ τρ νωπός, πού ή μορφή του μετά άπ' τήν ΪΡάφοντ νχύπωσγ ) χαιρέκακης ματιάς του διαπε Ρ 3^*ερο στή περιοχή των σαγόνων " τών δοντιών, πού θύμιζαν κάτ πεθαμέ ενων.. "Εν διέτρεξε τό κορμί του. Δέν μπόρεσ-: αΐγ ]Χε τ υπ;κ<^ χαιρετισμό νά τού κάμη καί τόσο χ θ'το~ ν ^πο< Ρύγη "ά μάτια κείνα, πού έπ'μονα μ* Τ0υ-^αν ώστε ξάπλωσε μπρούμητα στό στρώ- Ό,ν ^ ^ ^Λ ΤΤ σ "άθηκ' Αδύνατο νά σφαλίση τά βλέφα- XOp Jl τ0υ ' καχαλ ήφθηκε άπό τόση ά- Λ 'ΕΓΜΑΤΐΚΑ ΚΓΘΗΡΑ Σ ι α δ i ο υ δράνεια, πού ήταν άνήμπορο λες νά σαλευθή... Κι όμως δλόκληρη τή νύχτα ένοιωθε πώς τά μάτια κείνα στήν ί'δια πάντα στάση τόν κοιτούσαν- τό/ κοιτούσαν.. β β Τό τριπλό σφύριγμα του βαποριού, πού δήλωνε τή βιαστική προσέγγιση στό λιμανάκι τού μικρού νησιού πού πήγαινε τόν έκαμε νά τιναχθή άπ' τό στρώμα πού γιά λίγα μόνο λεπτά τής ώρας στά πολύ ξημερώματα είχ' άποκοιμηθή καί ξυπνώντας έννο;- ωσε τή χαρά νά μήν ξαναΐϊή άπέναντί του τό παγερό πρόσωπο πού έμοιαζε σάν μέ νεκρική μάσκα κουρσάροι,'. 'Ανέβηκε γρήγορα τή σκάλα καί πήδηξε μέσοτ στήν πρώτη βάρκα πού πιάστηκε στό βαπόρι. Ή βρ:χή είχε κοπή κι' ή θάλασσα καταπέσει. Σέ λίγο στήν άκρια τής βαθυπράσινης γραμμής της ένα μικροσκοπικό σημείο, τό πλοίο έσβησε δλότελα σιγά σιγά ένώ λοξές άκτίνες ήλιου πού πρόβαλλαν άπό χίλια σύννεφα τό φώτιζαν γιά τελευταία φορά. Είχε σβήσει ένας άληθινός έφιάλτης! Τό νησάκι τώρα μέ τά λιτά τοπία άρχιζε νά τού παίζει σ;ά μάτια τίς χαριτωμένες εικόνες του Οί άνθρωποι άπλοί καί καλοί του μίλησαν γιά τά ένδιαφέροντά του καί τά θησαυρό. Κι αυτός είχε 6ρή "ό κέφι του νά καταπιαστή μέ τήν έξακρίβωση δλων τών πληροφοριών πού τού είχαν άναθέσει. Τό άπόγευμα ξεκίνησε μόνος του γιά τό χωράφ: μέ τό θησαυρό.. 'Ανασκαμμένος δπως ήταν ό δρόμος έμοιαζε σάν μεθυσμένος πού άλήθεια δέν κάτεχε πώς στήν ά- κριά του χαμόσερνε τόσα χρυσαφικά καί διαμαντικά σάν τίς κουρσάρικες κασέλλες. "Ετσι κι αυτός πού τόν άκολουθούσε ε Τ χε τό αίσθημα μιας μαγείας άπ' τήν απλότητα καί τή μοναξιά τής φύσης κα! γιά χάρη της φυσικά εσερνε ϋκόμη στό νοΰ του τά σκοπό του τελευταίου λυράρη πού άκουσε βγαίνοντας άπ' τό χωριουδάκι τού νησιού. Σέ λίγο εί'τανε στό σκαμμένο μέρος τού τόπου πού τόν ενδιέφερε καί μέ τά χαρτιά καί τά μέτρα έπαιρνε τίς άναγκαίες σημειώσεις του Ή ώρα περνούσε γρήγορα καί είχ' άπορροφηθή σκυμμένος στούς λάκκους, Οταν σηκώνοντας αίφνης τό κορμί του γιά νά ξεκουραστεί παρατήρησε δρθιο καί άμίλητο άπέναντί του τόν παγερό άνθρωπο τού πλοίου. "Ενας κλονισμός. Μιά σκέψη. Ινα περίεργο αί-

8 σθημα πώς αύτή τή φορά ήταν μαγνητισμένος σάν άπ' άστρίτη και παρέμενε στήν άπόλυιη διάθεση τοϋ μυστηριώδη άνθρωπου, του έσπασε σαν σπιρτένιο ξυλάκι κάθε αυθόρμητη τόλμη του. Τοϋ φάνηκε καθαρά, πώς δ Κουρσάρος μέ τό στεγνωμένο χαμόγελο των χειλιών, θά τόν εσπρωχνε μέσα στό λάκκο που έξέταζε καί μέ γρηγοράδα θά τούρριχνε χώματα νά τόν θάψη ζωντανό.. φρίκη αύτή δεν άργησε νά του φέρη λιποθυ- Ή μία "Οταν συνήλθε, δ άνθρωπος δμω» ελλειπε πάλι από κοντά του κι' ή μέρα εσβη,ε άργά τυλιγμένη στη βαθύτερη βασιλικιά της πορφύρα... ή απαίσια όπτασία του ήταν πραγματικότητα ή >J " ρείλονταν στή προσήλωση της φαντασ'ας στήν θεση πού παρουσίασε ενα έπαγγελματικό ύπερενδι»" φέρο, κατά τή στιγμή πού πρωτάρχιζε τό στάδια - υ καί φυσικά μεγενθοποιοΰσε κάθε της πρόβλεψα Καί μήπως δεν είν' αλήθεια πώς πολλές φορές πρ«υ ματικότητα καί φαντασία περιπλανώμενες μέσα ένα λαβύρινθο συναντιώνται τυχαία ανάμεσα άπό αδιέξοδα στενά του; Έφυγ' άρρωστος άπ' τό νησάκι, φροντίζοντας μην άσχοληθη αλλο μέ τήν παράξενη ύπόθεση του θη jaupoo, πού τ' ακοίμητο Γσως πνεύμα τοΰ παλιοί του κατόχου τόν φύλαγε τόσο πιστά, δπως στά ραμίθια.. Καί τώρα, κάτι σάν αίνιγμα τοϋ άπόμεινε στη σκε ψη μέ τήν άόρατη έξαφάνιση τοϋ δήμιου αύτοΰ. "Αν MIX. Κ. ΠΕΤΡΟΧΕΙΛΟ* Αντιπολεμικό ΙΤοιός τήν ειρήνη πολεμά στοΰ κόσμου τό καζάνι καί τις αύλές και τά στενά φεγγάρι δέν τά φτάνει Ποιός τούς αιώνες κυνήγα καί πίσω μαί γυρίζει καί μέ καμιόνια φορτηγά δ "Ηλιος πάει νά δύσει. ΙΙοιός τά ρολόγια σταματά στοΰ κόσμου τό συνάφι καί της Ζωής τά θαύματα φωτιά πού δέν Ανάβει. 'Ανέκδοτο 'Αθήνα ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΑΤΣΕΑΣ ΤΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ

9 Νίκος Καρύδης ΕΝΑΣ ΣΕΜΝΟΣ ΚΑΤ ΑΘΟΡΓΒΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΕΡΓΑΤΗΣ Άχ 1? οντα? τ ήν εδδηση χής βράβευσης από τήν Χοιί ά ία τοδ Νίκου Καρύδη, σκέφτηκα πώς, δσο μία. ^^νεται, χρόνο μέ τό χρόνο, ή φυσιογνω- Τσ'.ρ'γου, δ σο κ: αν, άπά καλοκαίρι σέ καέμιρανέ' απώλειες, μ κρές ή μεγάλες, γίνονται οί ν :0- εστε Ρ ζ> ύπάρχουν ακόμα φωτεινά σημεία (δ Υκεκ^ι πγ!υ*ίνει και σ άλλους, πέρα από τόν συν4 / ρ Ανθρώπους), πού μας βοηθούν οχι μόνο φ αν3, α ΡΡή3ουμε, άλλα καί νά νιώθουμε περή- Χϊιγί ατ» ^ που έγινε στό Νίκο Καρύδη ήταν δίτελε^ Υ πε Ρ 3ριστοϋμε στό «Καπνός αί ήμέραι μου» Ννο ν,; α του συλλογή και κύριο άντικε:'- ν«βράβευση, ή ταν δμ ω ς χαυχόχρονα κι ε- ΐή ν Ό, π ' : ύ του όφειλόχαν, αν αναλογιστεί κανείς Ρ 7 ) προσφορά του στην πνευματική πορεία τόπου. εδιο σ \ Ρ ζ» στ * σαράντα χρόνια χής ζωής του θ; ερών - σύρ<5ντας παλιότερε» ή καΐε Χνί α ν * αί καιν ύργιες μορφές τής νεότερης λογομέ Ι 1 *'' εκδόσεις μοναδικές, γιατί δουλεύτηκαν Ό ϊδ υν0 7 γ ϊ τα Ι^ράκι. Χρ6ν 1α του «Ικαρου», στα σχεδόν Ισάριθμα Ρ^ί τη ας 4 και άθόρυβης ποιητικής του πα- ^Ρ-οβο' ι 3ε σχ ίχ υ ζ, ξεκινώντας άπό τή μ.«1 ' ε Ρωτ ίκ ή νεαν;. κ ή διάθεση, καταλήγουν σέ Ρ'* ν^ Γ^' πολύχυμη ωριμότητα μιλάω κύ- ^μέρά 1 προωθημένο καί βαθύ «Καπνός αί 'ερι^ή ' ^ου>> - καλύπτοντας μέ συνέπεια τήν έσωτου δημιουργοΰ τους *ού ^ πολλά χρόνια άπό τήν τελευταία φορά Βχ^ ικ ς Καρύδης βρέθηκε στό Τσιρίγο' τό κου μέσα του νοσταλγικά, σέ μια τή ^3' α3τικ ή, έπηρεασμένη καί καθορισμένη Υόμηνη παραμονή του στό Μυλοπόταμο, σέ καιρούς δύσκολους, γύρω στα Τήν αγάπη αυτή, δσο καί τήν ενσυνείδητη Ελληνικότητα του πλατύτερη καί οχι εντοπισμένη σ:ά στενά πλαίσια των Κυθήρων μπορούμε νά παρακολουθήσουμε στά «Στοιχεία Ταυτότητας» άπό τή Συλλογή «"Εως τήν Είσοδο» (1980) : Μπορείτε νά γράψετε, κύριε άστυνομικέ, 2χι πατρίδα μου έμενα ε 7 ναι ό φίλος μου δ Σάκης Μανουηλίδης πού σκοχώθηκε στά βουνά τήί Αλβανίας δ συμμαθητής μου 'Αλέξανδρος Καΐρης πού έξετέλεσαν οι Γερμανοί τά ξημερώματα στό Σκοπευτήριο καί δ Νίκος Μαθάς πού πέθανε άπό τις κακουχίες στήν Κατοχή. "Αν αυτά δέν σάε λένε τίποτα, κύριε άστυνομικέ, τότε μπορείτε νά γράψετε δτι πατρ'δα μου εμένα είναι οί λεμονιές στόν κάμπο τής Σπάρτης οί έλαιώ,ες τής Μυτιλήνης ή Παναγία ή Όρφανή στό λαγκάδι του Μυλ:πόχαμου ή Άγια Μόνη στό βουνό του Τσιρίγου. Έγώ υπογράφω. καί τελειώνοντας νά εύχηθοϋμε στά Νίκο Καρύδη τόν άνθρωπο, τόν ποιητή, τόν έκδότη, πολλά χρόνια καρποφόρου μόχθου τίποτα, άπ' δσα Ιχει ώ; τώρα προσφέρει, δέν ήρθε άκοπα καί άβασάνιστα καί νά τόν βεβαιώσουμε, πώς τό νησί του χόν περιμένει πάνχα ANNITA II. ΙΙΑΝΑΡΕΊΌί *Α Ν ΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘΗΡΑ

10 Ένα Τό πάρα κάτω γράμμα πού ανέσυρα από τό αρχείο μου. γράφτηκε, πριν άπό πενήντα χρόνια ακριβώς. Τό παραδίδω ατή δημοσιότητα, γιατί κατά τή γνώμη μου* αποτελεί ένα άξιόλογο λα-ογραφικό στοιχείο, πού έκφράζει τή νοοτροπία καί την ποιότητα ζωής τών ανθρώπων τής έποχής έκείνης. Στόν Καραδήμο όφείλεται ή φήμη δτι δ Καραβάς ήταν τό πιό φιλόξενο χωριό του Τσιρίγου, δπω; σήμερα, στό Γιάννη Πιέρο άπό τό Λειβάδι φείλονται κατά τό πλείστον, ο! καλές έντυπώσεις πού παίρ νουν άπδ τό νησί μας οί ξένοι μας. Άπό αυτά, γράφεται ή ιστορία ένός τόπου. ΧΑΡ. Ε ΚΡΙΘΑΡΗΣ Ο Αγαπητέ μου Χαράλαμπε, Όπως τά λέγαμε τό χειμώνα στό φοιτητικό καφενείο πίσω αϊτό τό Πανεπιστήμιο θά 'ρχόμουνα στό χωριό σου τούτο τό καλοκαίρι. Έφτασα λοιπόν σήμερα 13 Αυγούστου 1933, καί σού γράφω τις πιρώτες εντυπώσεις μου. Καί πρώτα - πρώτα τό ότι έμεινα κατάπληκτος α- ϊτό τις φυσικές ομορφιές τού χωριού σου, αποτελεί γεγονός γιά τό οποίο, δέν μέ είχες προετοιμάσει επαοκώς. Ωχριούν οί περιγραφές σου. Δέν σέ παρεξηγώ, γιατί άλλο είναι νά τά λές, νά τ' ακούς, νά τά διαβάζεις* κι άλλο νά τά βλέπεις μέ τά μάτια σου, νά τά αισθάνεσαι μέ τήν ψυχή σου. Είναι μιά θεία αρμονία σχη μάτων καί χρωμάτων. Είναι κάτι, πού δέν μπορούν νά τά αποδώσουν ούτε καί κατά προσέγγισιν καί οί ποιητικώτερες περιγραφές. ι Στήν πρώτη ματιά γύρω μου, αμέτρητοι καταπράσινοι λοφίσκοι στολισμένοι οί περισσότεροι μέ σκόρπια κεραιμοσκεπή σπίτια παραδοσιακού τύπου, καί γύρω τους ένα στεφάνωμα αττό υψηλότερα βουνά, ανοιχτά πρός τή θάλασσα. Ένα ποτάμι βαθειά στό ρέ ( μα (τό μεγάλο λαγκάδι) μέ καλλιεργημένες τις όχθες του σέ βάθος. Λιγοστές μέσα σέ λεμονοπορτοκαλιές, προβάλουν μερικές φοινικιές καί μπανανιές, πού τού δίνουν τήν όψη τροπικού τοπίου. Μιά μεγάλη πολύ μεγάλη γιά τό μικρό χωριό σου εκκλησιά, χιλιοζωγραφισμένη μέσα, λές καί τήν τελειώσανε χτές. Δύο ωραία σχολεία θηλέων καί αρένων (αλλά τί στά γράφω, εκεί έμαθες τά πρώτα γράμματα) Εμένα περισσότερο μ' ενδιαφέρουν οί άνθρωποι, μέ τις 10 γράμμα παρορμήσεις καί τις συνήθειες τους. Τό Μάρμαρο είναι η κεντρική συνοικία τού χωρίο"' μέ τήν εκκλησία, τό κοινοτικό κατάστημα, καί τά τρι<* καφεοινοπαντοπωλεία του. Τήν αράζω στό καλύτερο τού Παναγιώτη Φάρου ή Καραδήμου. Μόλις μπαίνεις, πάνω αϊτό τό τεζάκι μιά κορνιζαρισμένη ταμπέλβ «ΚΑ! ΑΥΤΟ Α ΠΕΡΑΣΕΙ» είναι τό παρήγορο καλημέρα του καταστήματος. Εξηντάρης περίπου ο Καρ«* δήμος, ψηλός, ξειρακιανίας, καλόκαρδος, γελαστός, V" ασπρορόδινη εττιδ:,ρμ!δα, μουσταικάκι λεπτό στριμμένο σεμνά, άσπρο πουκάμισο, ζουνάρι στή μέση, φαρδύ, α ' τ < σπρο υφαντό, στενό πανταλόνι πού μισοσκεπάζει κουιμτΐ'ωτά μυτερά μποτίνια του, μούκανε καλή εντύπ«' ση, από τήν πρώτη στιγμή. Στή σάλα κσμιά δεκαπενταριά τραπχζια όλα όλο. πιασμένα τά περισσότερα, καφεδάκι, ναργιλές ένα τ0 * 6λι, μιά ατμόσφαιρα ευχάριστη, έξυπνη, γελαστή. ΓΙΟ* την ρήγγειλα καφέ. Τό κουβεντολόι φωναχτό ετράβηξε προσοχή μου: Ο Κλεμανσώ πήρε θέση υπέρ τής νεολαίας. τος έρχεται... Στόν Αμηργιαλή καί στήν Πορτοκάλι«γίνονται παρατράγουδα μέ τούς νεολαίους. Πειράζο"* νε τά κορίτσια! Καλά κάνουνε ζούνε τή ζωή τους τού απάντη^ κάποιος άλλος από τό απέναντι τραπέζι. "Οχι σάν κι εμάς. Συνεττλήρωσε τρίτος πού Φ ου * μάριζε δίπλα τόν ναργιλέ του. Χαίρονται τά νειάτ τους. Τραγούδι, χορός, γλέντι, έρωτας. Αυτή είναι 1 σημερινή ζωή... Μπράβο τους! καί ξανάβαλε τό μ Ρ' κούτσι στό στήμα του, ο γέρο Εγγλέζος. Ένας μεσόκοπος πού άκουγε, άρχισε νά σιγοτραγουδά... «άδικα πήγαν τά νειάτα μου άσπρη γλυκί' 0 μαυιροιμάταιαα μου...» καί συμπλήρωσε: Δέν ήτανε νάτανε καί στά χρόνια μας ο! αυ κ0( * λιι-στοί χοροί!! Φέρνει ο Καραδήμος τόν καφέ. Ξένος ασφαλώς! τόν καφέ τόν προσφέρει τό τάιστιηιμα. Έμπαινε μές στήν ώρα ο Κλεμανσώ. Μωρί. ίδιος α,παράλαχτος ο Τίγρης!! Τόν φώναξε κάποιος στό τραπέζι του. Δεν μπορώ, τού λέει, μέ περιμένει ο Λενίν. μπροοκίάκη καί Σμολένσκη ελάτε στό τραπέζι σάς λω. Κι εσύ Π,απούλια... Στό μεταξύ κάθησε δίπλα μου ένας νέος άνθρ«^? ' Τόν είδα πού τρέκλιζε στηριζόμενος στή μαγκούρα Ο Καραδήμος τούφειρε τόν καφέ, Μά κ. Καραδήμο, πού βρίσκομαι; Στό χωριό τών μεγάλων ανδρών; έγέλασε. Βρέ Ειρηνοδίκη, λέει στόν νεοεισελθόντα. Εξήτ" 1 * σε στόν κύριο, είναι ξένος. Δέν μάς ξέρει. 0έ ' ΤΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓθΗ^

11 --ΉΊνοοικης εΐσ«ε; ~~ Ναι... ττώς!! παρατσούκλι μ Ο 0 τό βγάλανε. Εδώ! Υψώνεις! Κι ούτε σέ ξέρει κανείς μέ τό πραγματι- Κο»ου όνομα. Ροβινσών, Ροβινσών, φωνάζει σέ κάποιον πού έ- βαινε στο μαγαζί. Έλα από δώ. Έχουμε ένα ξένο είσαι μονός πού μπορείς νά τού πεις δυό κουβέντες... σαν α Ρχαιολόγος! Καλι Μζ ήρθατε. Περαστικός βέβαια και πώς σάς λένι " ε ν «ΧΜ καλό ρώτημα; Παυσανία. Λ «Υ«νιε Παυσανία, Παυσαν ια,... τοχω ακουστά το ονομα, μου φαίνεται πιαληά έναν... αρχαιολόγο; Συνάδελψός σου θάτανε τού λέει ο Ειρηνοδίκης. _ κιοοσε βρέ Ειρηνοδίκη, στό τέλος θά μέ μπλέξερόι,.^? 1 Κ!Χ ' δηιμόσιος υπάλληλος. Κάτι βρήκα μιά ψομού το Κι(χ. κολλήσατε πώς κάνω ανασκαφές, νά δρώ Αι ι,, Κ. νβ μτγε^ά! Δέν μούφτανε τό Ροβινσών, κι έφυγε ^Μμενος ι Ε * τ *ϊ ν ώρα έμπαινε στό καφενείο μιά μεγάλη Ετι τούτοι ποιοι νάναι ρώτησα μέ περιέργεια. Λυτ 01 εί ν είναι γιά νάναι μού λέει. Από δώ μεριά α ι ^ - \' Π 1(ηόλ -ιλαράς, στή μέση ο Φασαρίας, πίσω του ο 0 ^ Φλέ,σου Ρας, ο Πλάνιας, ο Αρναούτης, ο Λεκ αί τελευταίος ο Έρωντας! Ά!! Νά και δ «ίθς. Ε Αι μ ορός αυτός είναι κοσμηματογράφος σπουτ «6ιόονΐι «νια >..\ δια!κοσ, μή,σει όλη την εκκλησία, και στα μίδια. ψ'λίκων του σπιτιών έχει κάνει ωραία πλου- Αυτοί οι τρεις σ-τή γωνιά στό τραπέζι; Αυι Τ Κορ^Γ Τ0,; αυ, τοί είναι,... οί αλευροβιομήχανοι τού 6 Υγέλη ΚοΙΓΓαλ,0 "'ός, ο Κουρβούλης, και ο Ιταλο- Αχουσα καλά;... Αλευροβιομήχανοι είπατε; Πολύ λο '" Αυ κα λά,... οί τρεις νερόμυλοι κάτω στό μεγάνίελίσ ' " 0 τελευταίος λέει κάτι ψέμματα!... Βανν4 Ι* 0 "» κάτι παραμύθια είναι γλέντι μεγάλο 0 ίδι, κούς, Δέν τόν χορταίνεις. Κα! τά πιστεύει και Ό ς I -- Ν ς. μ υ ένα α τά πολλά. μύλ εραι 0 &-ς, λέει, τόν συντροφεύουνε τις νύχτες στό Χο Ρ εύ ουνε στό ρυθμό τής φτερωτής και τής ^ετητνρ,. τ. μ^, ' και πέφτουνε να ξεκουραστούνε μισογυ- Τ(ο τό ^ του! Τ του τ ν έχει πι κά " ΟΊ&ερόνερο τής Πορτοκαλιάς. Εκεί νά πάτε Ήτ 0λ ' Τ " Χερ <! άνθρωπος!., ωρ<3ί "Φ Ίσε 0 Ειρηνοδίκης. Τ μού λέει ο Καιραδήμας, στόν μπότζιο "Εφαγα μέ όρεξη κοτόπουλο μέ ^α?«στ ψούρνο < σαλατικό, τυρί, ψωμί, κρασί, τού ~ ν «τ όν πληρώσω. Υύ * ν< * με ίεδ' ν ΤΓρω λεπτά από ξένο; αστειευόσαστε. Έ- τ όχοΐ) Κΐ 01Τ ' ' ΤΙ ιαγε,ρε 1' ε 1 Υ υν αί,χ α μου. Εμείς '^"Υε, ρ Ρά να μας νά περιποιηθούμε ένα ξένο. Κι οΰΐο β '. " π " Τάχα χαμένα. Τόν παρι *Οι*«.λ. ' νά σού πώ. Τάχα χαμένα. Τόν παραχθ- ^ακ,^0? έφ:υγε σά Χ α < ό? Σερβίριζε σέ λίγο τ \» "«Κ. ίβο,ΐ, έβαζε στήν τσάντα ενός...λ. μικρού Λ σάκου- εί- «ΡΙ. 1 ΙΡωσε τό παιδί τούδινε τά ρέστα μέ τόνα ^ τό άλλο,... * αραλ αμπάκι μου άνοιξε τό στόμα σου και "β μάτι -, α τούχωσε ένα λουκούιμι στό στό- ^ίνο Κοί τ Φ'λο σου τόν Κα,ραδήμο, τού λέει. Μπου «ιιδ!( Υελαστό τού είπε ευχαριστώ. Κι έφυγε τό Λ ^ Ε η Γ η Α Τι ι τ τ α Μέ ξεναγό μου τόν Κώστα το ι-οιοινο ιτον παρε*«- λεσε ο Καραδήιμος) ξεκινήσαμε γιά τό σιδερόνερο της Πορτοκαλιάς. Όνειρο η διαδρομή. Γύιρω στό στενόμακρο τσιμεντένιο τραπέζι, πολύς κόσμος. Ένας πλάτανος γίγας, μ' απλωμένα σάν αθλητικά μπράτσα τά κλαριά του, προστατεύει λές τή μικρή πλατειούλα. Έ- νας τεράστιος πάλι βράχος μονοκόμματος καμπουριασμένος στήν άκρη του στηρίζει μέ τή ράχη του ολόκληρη τήν πλατεία. Από αυτή τήν επιβλητική παρουσία του λεγότανε τούτο τό σιδερόνερο τής Πορτοκαλιάς, και σιδερόνερο τής Κουρκούλας. Ανάμεσα στόν κόσμο ξεχώριζε ένα μαύρο καλυμαύκι πού σχέττοτζ: γκριζόμαυρα μαλλιά καιί κάτασπρα γένια όρθιος ζωηρός μέ μάγουλα αφράτα ροδοκόκκινα μέ επιβλητικό παράστημα τυλιγμένο στά μεταξωτά ράσα του... Ποιός είναι; ρώτησα. Αι/τός είναι ο Αρχιμανδρίτης Αχίλλειος Κρίβα ρης, μού λέει ο Κώστας. Έχει πολύ γούστο η ιστορία του. Γιά λέγιε μου... Νέος καλογέρεψε στό Άγιον Όρος. Έμαθε γιογράφος... Κι αυτό ήτανε. Μπήκε, όπως λέει, στή μέση, ο μεγάλος Σατανάς, τό χρή,μα. Ζωγράφιζε νύχτα μέρα. Τά λεφτά Γ;μως τάπαιρνε η Μονή... Ά, έτσι μούσοοστε; Τό σκάει από τό Όρος κατεβαίνει στόν Πειραιά. σωρό οί παραγγελίες... τά λεφτά στήν τσέπη του. Τί νά τάκανα; λέει ο ίδιος σχετίστηκα μέ επιχειρηματίες, μπαίνω μέτοχος σέ μαούνες και σέ λεωφορεία. Χωριανός μας ο Δηλαβέρης, μέ βάζει μέτοχο στό εργοστάσιό του. Βόηθησε νά γίνω παπάς, Αρχιμαν δρϊτης, και εφημέριος στήν Αγία Σοφία τού Πειραιώς. Τάφιρε ο :ός δεξιά νά φάει και κανένας φτωχός από τούς κόπους μου, και δέν βαρυέσαι, συνεχίζει ο Κωστής, ούτε τού αγγέλου του νερό!... Έτσι όπως είμαστε απέναντι του καταλάβαινε πώς μιλούσαμε γιά κείνον. Έβλεπε πού κάτι σημ-ίωνα... Ξένος θά είσαστε, μέ ρωτά φωναχτά. Δέ συστηθήκαμε, και πώς λέγεστε νάχω καλό ρώτημα. Παυσανίας, δέσποτά μου, από τήν Αθήνα. Παυσανίας είπατε; Είχες κανά παπού Παυσανία; Ναι, ο μακαρίτης, πέθανε. 'Ε, τί νά κάνωμε παιδί μου, όποιος εγέννησε λέ:ι η παροιμία δέν πέθανε. Μά μού φαίνεται κι' αυτός κάτι έγραφε, μπάς και τοίιμοιασες; Έ! μακάρι... τό μήλο κάτω από τή μηλιά θά πέσει. Ήταν ευνα-ιστημένος πού κάτι περισσότερα ήξερε από τους άλλους. Στό μεταξύ μιά κυρία σερβίριζε τήν παρέα της. Στό πιάτο τού παπά Αχίλλειου πέσανε κολλημένα δυό μπαρ μπούνια τηγανιτά, πήγε νά τά χωρίσει. Άστα έτσι όπως τάψερε η τύχη κι ο θεός. Δέν ξέρεις τό... «ούς ο εός συνέζευξε άνθρωπος μή χωριζέτω»; Η κυρία δέν επέμεινε, εκείνος γιά σιγουριά εσκέπασε τό πιάτο μέ τις παλάμες του. Όλοι σκάσαμε στά γέλια και πρώτος ο παπάς. Σώθηκε τό ψωμί, φώναξε κάποιος. Μωρέ όλο τό φάγατε; τόν αγλέωρα έχετε; Μπά σέ καλό σας! Βγάζει μολύβι και χαρτί και κάτι γράφ:ι, φωνάζει ένα νεατό. Νά, άιντε πετάξου στόν Αμηργιαλή δώσε τό χαρτί τής Αντριάνας θά είναι τέτοια ώρα στό σπίτι της νά σού δώσει ό,τι τής γράφω. Μά τό ψωμί πάτερ Αχίλλειε γράφεται μέ ωμέγα όχι μέ όιμικρον! Πάψε σύ έξυπνε, είτε μέ ο είτε ιι ω τό νοάιι»ειο.

12 ψωμί δέν είναι; Άι νά κουρεύεσαι. 'Αν ήξερα βρέ πώς γράφεται τό ψωμί, θά ήμουνα Αρχιμανδρίτης ακόμα; Τί θά είσαστε; Οικουμενικός Πατριάρχης,... και 6άλεΜ Γυρίζει τό τταιδί μέ άδεια χέρια! Τί; δέν αποτάζ ι ούτε ψωμί ούτε παξιμάδια; Έ βρέ πούναι οί μανάδες μας, ν' αγιάσει τό κοκχαλάχι τους ζυμώνανε τό Σάββατο, μπερκέτι τό ψωμί γιά όλη τή βδομάδα. Και μόλις ξεφούρνιζε η μάνα μου, μούδινε από μισό ψωμί γιά τις τρεις γειτόνισσες. Μούχε μάθει νά τούς λέω: Θεία Κυριάκενα, θεία Δημητρού, θεία Κεράνη, σούφερα λίγο βλασερό νά σχωρέσεις τά πεθαμένα μας. θ.ός σχωρέστα παιδάκι μου, και πολλά Σαββάτα νάσαστε καλά! Άμ' εκείνες οί μεγάλες καλιτσούνες πού χώνανε - στό φούρνο όταν αποφουρνίζαμε;... Σπαναχοσέσχουλα, άνιθο κρεμμυδάκια αυγά τυρί λάδι μπόλικο, σέ ψύλλο χοντρό ζυμωμένο μέ αυγά κι ανθόγαλο! Πούναι κείινα τά χρόνια!! Προσκυνούμε δέσποτά μου, φωνάζει κάποιος που περνάει από τό λαγκάδι. Ποιός είναι τούτος, ρωτάει χαμηλόφωνα ο παπάς Ο Αλέξης ο Καλοπλυιμένος, τού λέει ο Κώστας. Προσκυνούμε δέσποτα και μιά άλλη φωνή συνέχεια. Ίσαμε πού ν' απαντήσει ο παπάς τού λέει πάλ' ο Κώστας: Είνιαι ο άττλυτος. Και μές στά γέλια του ο παπάς, Τήν ευλογία μου νάχετε κι οί δυό σας, τούς φωνάζει- και χαμηλόφωνα: ο Καλοπλυμένος και ο 'Απλυτος!! Μωρέ πώς τά ταιριάζουν τούτοι οί χωριανοί. Κι ο Κώστας μού λέει: Τού λόγου του τόν έχουν βαφτίσει Παπα Μαούνα μά δέν τό ξέρει... Προτύτερα είχαν περάσει οί δύο μεγαλοτραταραίοι αμίλητοι, ο Κόλιας και ο Τσιμπούκας, τού κακοφάνηκε πού δέν τόν καλησπερίσανε! Δϋό άνθρωποι μέ μιά στάμνα ο καθένας στό χέρι ήρθανε στή βρύση. Βιρέ καλώς τό Δεσποινούλη, καλώς τόν Ανθούση. Τί κάνουν οί γυναίκες σας; Κι όταν φύγανε: Από τά νειάτα τους τούς θυμάμαι, έτσι τούς έλεγαν... Βλέπεις αυτά παθαίνεις όταν είσαι μαλακός και σέ κάνει όπως θέλει η γυναίκα σου: Δέσποινα η γυναίκα σου,... Δεσποινούλη σέ λένε. Ανθούσα η γυναίκα σου; Ανθούση σέ βαφτίζουνε. Αβίζο στούς νέους! Ακόμα οί αφιλότιμες τούς στέρνουνε γιά νερό! Βράδυασε πιά έπρεπε νά φεύγουμε. Οί περισσότεροι ήρθαν ώς τό Μάρμαρο και πολλοί μπήκαν στό μαγαζί τού Καραδήμου. Τώρα θ' αρχίσει τό γλέντι μού λέει ο Κωστής. Εδώ θ' ακούσεις και τις μαντινάδες τού Καραδήμου. Νά πεθάνει ο χάρος! ακούμε από τό βάθος τού μαγαζιού. Αμήν Παναγία μου, συμφωνεί ο Αρναοΰτης. Είναι αδέλφια τού Καραδήμου μού εξηγεί ο Κωστή 1 )' ο - ιρώτος είναι ο Αλέξης ο Φάρος ή Φα.ραλέξης όπ«ί τ0 τά/ παρατσουχλιάζουνε. Μόλις τό τσούξει, αρχίζει τραγούδι τό χορό... και τά κλάματα! Αγκαλιάζει ποιονε 6ρεί μπροστά του και μέ δάκρυα στά μάτια τ " γλυχοασπάζεται όπως τού λέει και τού ορκίζεται,... τό πόσο τόν αγαπάει! Ο άλλος ο Αρναούτης Δημήτρης Φάρος τό πραγματικό του όνομα δέν ματα τό γέλιο ποτέ του. Γιά ένα πράγμα υπερήφανε"' εται έχανα τό βουνό κάμπο λέει και πραγμ 3 ΤΙ " κά πέρα και αντίκρυ στό νεκροταφείο είναι τό χωρσφ 1 του τό Μπλέντη - Φαρνάρι πού ολόκληρο τό βουνά o 1 '!r,5 τή δάση του ώς τήν κορφή του τόχανε συμμετρικά συ ' νόιμπελα. Είναι καυχιέται μετά τά εφτά, τό γδεο θαύμα. Ξεκρέμασε από τόν τοίχο τό λαγούτο ο Αρναούτ»]? και άρχισε νά τό κουρντίζει. Τριγύρω στό τραπέζι 1 πα;έα ετοιμαζότανε. Τσουγκρίζανε τά ποτήρια μέ ζέ, σαρδελίτσες, και χαλβά, ζυγώνει ο Καραδήμοί' και σάν εισαγωγή πές, ξιφωνίζει σκυμένος ' πα ' νω από τήν παρέα, τήν πρώτη ευχή. Νά μάς κλέψουνε οί πιό όμορφες κοπέλλες Π«ν * για μου απόψε,... νά μή γλυτώσουμε!... Κι αμέσως τό τραγούδι τή συνοδεία λαγούτο^ κ'αί πολύ κεφιού Αιμάν ώχ αμάν!! Πανάθεμά σας μορφές μοίρα καλή νά ιδήτε. Μά όσες κοιμάστε μοναχές νά μήν ξημερωθείτε. Κοιιμήθηιχα τόν πιό ευχάριστο ύπνο τής ζωής Μ 0 " στό καμαράχι - ξενώνα, τού σπιτιού τού Καραδήμ υ ' Μέ συνόδίψε και μέ νανούρισε τό λαγούτο και η Μ 0 "' τινάδα πού τήν τραγουδούσα από μέσα μου ώς ΤΓΟυ αποκοιμήθηκα. Ξύπνησα, σού αποτελειώνω τούτο Τ γραφτό μου, πές το γράμμα μου και τρέχω ν0 προφτάσω τόν ταχυδρόμο, τό Μηνά τόν Ταμβάκη κατηφορίζει από τά Διαχοπουλιάνικα μέ τήν τσαμ^0"' να στ όστάμα. Ειδοποιεί τούς πάντας νά τρέξουν«σωιρό όπως έμσθα τά συστημένα από τήν Αυστραλι Μού φαίνεται πώς ύστερα από μερικά χιρόνια θά ξε* 4 *' τουνίσει ολόκληρο τό χωριό σου γιά κει. Εδώ σταματώ. Στό άλλο μου περισσότερα. Σού γραψα μόνο τά μισά. Σέ γλυκοασπάζομαι πού λένε στό χωριό σαν κατασυγκινημένος σού ορκίζομαι! Διονυσάκης ο Ζακύνθιος Υ.Γ. Πώς σού φάνηκε τό παρατσούκλι μου είιμαι. 0 νονός μου! δέν γινότανε αλλοιώς! "Αν τούς έλεγ«1 όνομά μου, σίγουρα θά πήγαινε ο νούς τους... στό Διονύση Νιόνιο τού Καραγκιόζη. Δέν θά τήν Υ Λί ' τωνα... Ο ίδιος 12 ΤΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΛ ΚΓθΗίΆ

13 ϊοιριγώτικο διή Χριστουγεννιάτικη άνοποράοχαοη ΤΌΟ στά χρόνια τής ειρήνης δσο και στα χρόνια πολέαου οί γιορτές και τά πανηγύρια οιαοεχον- Ια ' σταθερά τό ενα τ' άλλο, οί μέρες κυλούν " τ *ματημό, ή ζωή προχωρεί μπροστά και πέρα απ ο οποίες τραβάγιες των ά,θρώπων. Βρισκόμουνα, παιδί, στό νησί των γονιών μου, στα Μθη ρα. Η γερμανική μπότα πατούσε χωρίς σπλα- Χν.ά χ6 βασανισμένο σώμα τη; Έλλάίας, δμως ε- διατηρούσαμε ζωντανά τήν έλπ-δα και τό χαμόγελο. Πλησιάζανε, λοιπόν, πάλι τά Χριστούγεννα! Ό ^1κ Ρ0ς Θεός της 'Αγάπης θά ξαναγεννιότανε συμο" γ' ί μέσα στόν ταπεινό σταϋλο της Βηθλεέμ, καθε «μόλυν.η; ψυχής. Θά ξαναγεννιότανε; Γά ψωμί ε Τ χε αντικατασταθεί τώρα μέ καλαμποή ζάχαρη μέ χαρουπόμελο, τό κρέας άπλησία-? ΐ0 ' αχεδόν σπάνιο.*τό νησί μας δεν διαθέτει λιβχοί καλλιέργειες περιορισμέ,ες κι οί δικοί μου σέ σκλγ)ρές οουλειές υστέρα από τήν καποια * ν»ι Χψ 'Αθήνα:..Λ 1 ^ως έπρεπε νά γιορτάσουμε τά Χριστούγεννανοί Α? λί ν νΐ... πώς; Νά -ό ρώτημα! Ευτυχώς λίγοι 1 ερμα- κ υκλ:φορού σαν ε στό νησί, δέν "θά μας ένοχλού βέβαια ύπήρχε δ παπα - Γιάννης στό χωριό ρ. αα, έκκ λησάκι του. Βέβαια είχαμε μερικά σκουν«va ν«νε ν -. ~Ρ Υωνα γιά τά κάλαντα... Άλλά φτά- "0 Χ^ερά,^Ρ ίατ όϊ έπρεπε νά γεννηθεί πιό φαντα- *λαβ ' - Εντυπωσιακά, σάν μιά άντ'δραση ατή διό Πατρίδας! "Ετσι τό μεγαλόπνοο σχέΐΐ ^ κ ε σέ τρ-.ν^ά. lía? i ~Ψ ιδέα; Δέν έχει τόση σημασία. '^α ήταν νά παρουσιάσομε τήν ιστορία της 5 Άϊιό ί 00 ζωντανή αναπαράσταση μας θά χειροτονούσαμε έναν 'Βρώδη. 1θ)σ ήφ, τή Μαρία, τούς Μάγους... ϊ ; ά τό Βρέφος - Ίησοϋ, προτιμώτερο νά Ι ι; ά κούκλα. Βέβαια, δέν Οχ ήτανε από χείχ, * ^ π άνινη μέ πρόχειρα βαμμένα μάτια και 6 ρ ^ ν * μ ε στά λόγια- Από τίς αρχές του Δεκέμ- Χον-χ^;^' 3, 7^2 Ι ιέ προετοιμασίες. Βροσέ- 3ί ί θά ν αΐτερ7 *, στίς μι*ρολεπτομέρ6μς Ή ύπόθεείχόν α λάβαινε χώρα μέσα στό καφενείο μέ πρώτη ιο 'κΐυ - συ Υ κε ντρωση γιά τήν απογραφή τών κατούς Ιουδαίας. Αησμό,ησα νά σας πώ γιά Μαζί ' 1πα Ρ σου ί Είχαμε μερικούς της φουρτούνας! του; Χοιθή )ξ ί ' κχ ί τό γα'0:υράκι πού φέρνει τή Μαρία, 1 ι Όυον.' κα: ^ " τ Ρ α ήμερα προβατάκια γιά τή ο:, Η ' α άτμόσφαιρ ιραε... Ο Τε λι Uevo μεγάλη μέρα έφτασε! Τί κι άν τό κεί- ^xooy g ί ταν προκαθορισμένο; 'Γπήρχε δικαίωμα αία, Λ ασ μ 0 απεριόριστο. "Οσο γιά τή σκηνοθε- 2 ΪΛ Αναλάβει μέ πολύ μεράκι δ δάσκαλος 4 *ΝΕΓΜΑΤΙΚ, :Λ ΚΎΩΙΙΜΛ Σάν πιά μορφωμένος.. Τό καφενείο ευτυχώς χωρούσε αρκετούς. Γιατί ή είδηση είχε ταχύτητα διαδοθεί σ' ολα τά τριγύρω χωριά. Μερικά μαδέρια πρόχειρα καρφωμένα παριστάνανε τή σκηνή, μερικά σεντόνια τήν αυλαία. Ό δικός μου ρόλος ήτανε γερός' του Ιωσήφ. Βέβαια ή Μαρία (πού συμπτωματικά είχε τό ίδιο δνο- α) μέ περνούσε δυο χρόνια, άλλά ποιός έρευνα τίς λεπτομέρειες; "Ενα μαξιλάρι δεμένο στήν κοιλιά της μαρτυρ;οσε τήν κατάστασή της στήν πρώτη,.'ράξη Ανοίγονας ή αυλαία, δηλαδή τά σεντόνι, μπαίνω πρώτος τραβομαχώντας τά φτωχό ζωντανό, τό γά'οουράκι, μέ τήν Μαρία. Χειροκροτήματα! Ό διά λογος μέ κάποιον της περιοχής ξεκινά:, "Ε, φίλε, εδώ γίνεται ή άπογραφή; Και- εδώ! Μου λέει Λ'γο πιο κάτω δεξιά! Μήπως ξέρεις κανένα μέρος νά κοιμηθούμε τή /ύχτα μέ τή γυναίκα μου; ξα/αρωτώ. Σάν τελειώσετε ελάτε απέναντι! (μού δείχνει). Εχω μόνο ένα σταΰλο... έπεσε κόσμος πολύς.. άν σας κάνει.. Ό σταΰλος, σέ μιά γωνιά της «σκηνής», θά έπαιζε ρόλο πρωταγωνιστικό στά δρώμενα. Κι άς φωτίζονταν μέ λύχνους μόνο και κλεφτοφάναρα. Ή παρά στάση κυλούσε δπως τήν είχαμε σκαρώσει Ένώ τό τράκ λίγοι τό καταλαβαίνανε. Στό διάστημα της εμφάνισης τών Μάγων έμείς είχαμε τρυπώσει πίσω από τά «παρασκήνια». Βιό σωστά, κάτω από τά σανίδια, στά σκοτάδια Αναγκαστικά. 'Ύστερα από τόσα χρό,ια έξακολουθώ νά θυμχ μαι εκείνες τίς στιγμές νοσταλγικά. Καθώς οί Μάγοι λέγανε έπάνω τά δ'κά τους μέ τόν Ηρώδη, θυμάμαι στό σκοτάδι τή Μαρία τών δεκάξη χρόνων νά οφίγγεται πάνω μου, τά μαλλιά της νά χα'δεύουν :ο πρόσωπο μου, τήν αγωνία της νά «τά πει δλα καλά» μέχρι τό τέλος.. Πόσο διψζύσα, μέσα μου, έκείνη τήν ώρα νά τή σφίξω σ'ήν αγκαλιά μου, νά πιω τά χε'λη της ή νά τή σύρω μακρ ά άπό τούς πολλούς στή γοητεία μιας πλανερής τσιριγώτικης νύχτας! Πόσο., ό μικρός αμαρτωλός! Άλλά τό έργο τέλειωνε μ' εμάς. Κι ή Μαρία της άξιζε \ά κλέψει τό τελευταίο χειροκρότημα. Πού?!ναι πάντα τό θερμότερο. Κι εγώ είμουνα μόνο δεχατεσσάρω χρονώ παιδί.. Κι δ κόσμος ήταν κάμποσος και καρτερούσε... 'Β κατοχή πέρασε. Τά Χριστούγεννα δμως έρχονται και ξανάρχονται. "Η Μαρία, ξενιτεμένη στήν Αν στραλία γιά μιά καλύτερη ζωή. Ή εικόνα δμως έ- κεί',ης της βραδυάς, οχι, εύκολα δέν άπολησμονιέται. Κομμάτι της νιότης, άνέπαφη ζει, έστο) κι άν ή νιότη μέ τόν καιρό μας έγκαταλείπει.. ΔΙΟ'ΝΓΣΒΣ ΚΟΓΑΕΝΤΙΑΝΟΣ

14 Ό Τάφος Στή μνήμη των γονέων 1 ιου 1 ΤΩ άνθρωπε «ο!δε> τό σώμα π' «ένθάοε» γράφει πώί «κείται», χαρές καί λύπες, μά τώρα νά ίδέ, μή πας πιό κάτω, ζώνουν τό τάφο, λίγες τουλίπες.. 2. Ζωή προβάλλουν στ' άψυχο χώμα, πού σβήνει μέσα του, κάποιου τό σώμα, στή νεκρική, μυστική τούτη σφαίρα, δίνουν τό άρωμα της ζωής τόν άγέρα!.. 3. "Ελα' νάτη τήν έλπίδα, άναψέ μου καρτερώ, σύ νά λειώσηε τά σκοτάδια, νά πιαστούμε στό χορό!.. Μά είν' άλήθεια ποο γυρίζεις; θέλω λίγο νά σέ δώ, γλυκός πό : θος στήν καρδιά μου, μά που πήγες; είσ' εδώ; 4 Χειμωνιάτικη νυχτιά! Τσουχτερή τώρα φαντάζεις! Μέσ' τό κρύο, μέσ' της ζάλης, τό μυστήριο τό γλυκό πέ» μ:υ τό τραγούδι σου ώ γλυκύτατη λαλιά, μελωδικά ξεκίνησε, νάρθώ μαζί σου πιά!.. 5 Τό δάκρυ μου κυλά κι' αυτό πού θά χαθεί σέ λίγο, νά σέ ποτίσει μιά φορά ώ τάφε μέ τή λύπη, νά νοιώσεις χώμα πού λειωσες καί σύ τά ίδια πάθη, τά φλογισμένο τό πικρό τό πόνο δίχως άκρη Τ Ω τάφε πού μέ πότισες τό πιό πικρό φαρμάκι σ' άντικρύσω δεν μπορώ θά σβήσω στή θωριά σου, τίς άπονιές π' έστέγασες, άργοκυλάί μακρά σου.... ζη:ώ νά α' αποχωριστώ μά μέ καλείς κοντά σου!.. ΦΑΡΔΟΓΛΗΣ 1 Ιατρός 14 ΤΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ Κϊθΰ ρλ

15 ο μπαρμπέρης του κχεοεμν Δεκέμβριος 1983, Κάθια -ίσα στή καρέκλα τοΰ «περίμενε» κοίταξα τόν Λ Ρίσχο Τούρκο κουρέα πού κουβέντιαζε και ξύρι χο[,~γ συνηθίζεται έβαζε σαπουνάδες ξανά ξανά καί χελειωμδ δεν είχε το σαπούνισμα. *Ερριχνε που καί που μία κλεφτή ματιά στή καμ<;υ> * π Ρ^παθοΰσε νά μαντέψει χί λαχσιόνα ή- μπάγ' ^ καχι *Τ ε Ρ νε κα ' π^λι άρχιζε νά βάζει Χου*'*^ σαπουν άδα σχά μάγουλα του νεαρού Τούρ- Σ & χ Χέρια του κρατούσε ακόμα εκείνα τα μεγάλα ρ Κ Τ 1 ''* 1 * ξυράφια χα δποϊα έχουν χαθεί χρόνια τώχους μπαρμπέρηδες της Ευρώπης. "Ρ ^Ψ 5 *αί τίς περίσιες τρίχες χοΰ μουσχακιοΰ, ν(ι)ν ;, τ^ Απαιτούμενες σάλτσες, μάλαξε μέ άργές μΐ κ 'νήσε:ς χό άβουλο μάγουλο χοΰ πελάτη, δοΐη/ ν Ρ^θμό φύλαξε καί χους παράδες σχό κλειδρ^νο Ρ- π εζαχτά Κοίταξε μετά τήν κίνηση στό Οά 0 ' 'ή^ωσε τά μάτια πρός τόν ουρανό, νά δει άν μου η σ^ερ α ' ξανακοίταξε τό καροτσέρη του δρό- 0υμ 1 -η ίυ π υλοϋσε μανταρίνια, μέχρι πού τελικά μέ ι-ή ρ ρ " Μέ μιά βαθειά υπόκλιση μέ καλοσώρισε ςεΰω ριασμένη πολυθρόνα τοΰ «μαρτυρίου». προσεκτικά τό νιπτήρα, πήρε τις τρίΐά ^ περασμένο πελάτη καί τίς πέταξε. Εβαλε Χο ίταε ^ τί *ξη στην άκρη του κομοδίνου του. 3ε,?άτσα μου στό καθρέπτη μοΰ χαμογέλατ^ς χ έπιτέλους άρχισε νά κόβει τίς τρίχες ε?αλής α μου. "Ε Τ " εκο^ε' μπορούσα "Οχι, τοϋ λέω, "Ελληνας. Πάλι δμως δέν κατάλαβε στ' αγγλικά τό δνομα του "Ελληνα. Κάποιος ομως πρόθυμο; άπό τή διπλανή καρέκλα τοϋ έδωσε νά καταλάβει Τότε 6 μπαρμπέρης μας παράτησε τίς χτένες καί τά ψαλίδια καί άρχισε νά γελά σπαρταριστά. Γέλιο, γέλιο καί που νά σταματήσει. Τί διάολο έχει τούτος έδώ καί γελά, σκέφτηκα. Λές νά βρήκε τήν ευκαιρία της ζωής του καί νά πιάσει τώρα μιά άπό τούτες έδώ τίς ξυράφες νά μοΰ κόψει τό λαρύγγι πέρα για πέρα, νά κάνει έτσι καί αυτός τό χρέος του στό προαιώνιο μίσος τών Τούρκων ένάντια στούς γκιαούρηδες. Σέ μιά στιγμή καί έ- νώ άκόμα γελούσε μοΰ κάνει μπούμ μπούμ καί μοΰ δείχνει τό κάτω μέρος τοΰ μαγαζιού του. Κατάλαβα πρός τά κει θά πρέπει νά πέφτει ή Κύπρος. Χαμογέλασα καί έγώ ήλίθια καί τοΰ λέω δίκαιο έχεις. Γνεύοντας βέβαια καταφατικά, μιας καί δέν ήξερα λέξη τούρκικη. Ή «κουβέντα» σταμάτησε έδώ, ξαναπήραν σειρά οι χτένες καί τά ψαλίδια. Στό τέλος άρχισε ν' ακονίζει ένα μεγάλο ξυράφι. 'Αναλογίστηκα τή φαμίλια μου. Λέω μέχρι έδώ ήτανε, κρίμα νά πάω έτσι άδοξα χαμένος στή καρέκλα του Τούρκου μπαρμπέρη τής ΐδΚΕΝΌΕΙΥυΝ ύπέρ τοϋ ήρω'κοΰ Έλληνισμοΰ, χωρίς νά είμαι ήρωας.. Τελικά όμως τή γλύτωσα, τό ξυράφι καθάρισε μονάχα τίς τρίχες του λαιμοΰ μου- Μάλιστα δ άνθρωπος μέ περιποιήθηκε μέ περίσια φροντίδα καί μέ μπόλικη κολώνια. Μέ κατεβώδεσε στή πόρτα μέ ύ- ποκλίσεις πολλές σφίγγοντας στό χέρι τδ γερό μπαξ'σι πού τοΰ είχα δώσει καί πού έκεΐνος δέν ήθελε νά πάρει. *«ί άπό τούς μπαρμπέρηδες τής Εύρώπη; 06, " α 'Ρ;δας πού σέ ξετελειώνουν στό άψε σβή- ^ς «, * ε^εύτ ηκα μέ τόν άργό υπομονετικό ρυθμό φ?. ^ Σκέφτηκα ευτυχώς δώθε κάτω δέν «ηολι-αΐ άκί! 1α ή έπιδημία της βιασύνης των ^ Τού^ ων>>,"' Δυστυχώς έγώ ήδη μολυσμένος 1 10ντ έρνους καιρούς καθόμουνα πάνω σέ ά- ινα κ άρβουνα. Τόν στ 'Τμή πού νίμ'σα δτι έπιτέλους τελείωσε, άτι4 πί πω παίρνει μιά καρέκλα καί νά κάθεται νά ω μ0υ δ άνθρωπος μέ τήν υπομονή ^Χτοποιήσει τήν «πρύμη» της κεφαλής μου. Χθυ ν υ λέμε είναι καί τό μόνο μέρος πού έ? Ννει πιό πολλές τρίχες μαζεμένες. Ό άν ΐ!ν 0ς? Χω ί φαίνεται πώς τρωγόχανε άπό μέσα χου ^ μοθ κα λαφάχιζε τό κεφάλι. Σέ μιά στιγ ΪΑ ' Ί^λΐάνο; ΰΝ ΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘΗΡΑ Έπιτέλους βρισκόμουνα «λεύτερος» στούς δρό - αους. Κοίταξε νά δεις πού δέ μέ σκότωσε σκέφτηκα. Αλήθεια γιατί νά μέ σκοτώσει; "Ανάμεσα άπό άσφυκτικά γεμάτα σοκάκια άπό μικρομάγαζα, τράβηξα γιά τό Ελληνικό.Προξενείο Καφενεία πάντα γεμάτα, Τσαγκαράοικα μπόλικα, περ'σια Φωτογραφεία, φαίνεται πώς οί Τούρκο φωτογραφίζονται πολύ σέ τούτα τά μέρη. Σκαλιστήρια έπίπλων μοΰ θύμιζαν τήν παλιά 'Αθήνα, δ- μο:α καί παράλλαχτα. "Οσο γιά λουστράκια οί σκονισμένοι δρόμοι ήσαν γεμάτοι. Γιάλιζαν παπούτσια, άλλά οί πελάτες τών παπουτσιών δέν ήσαν παρόντες Τό γιατί δέν τό έμαθα δχι πάντοτε βέβαια. Γυναίκες στούς δρόμους δέν έβλεπες πολλές καί στούς δημόσιους χώρους έλάχιστες. Στά έστιατόρια μονάχα άνδρες τρωγόπιναν. οί γυναίκες φαίνεται τάιζαν τά παιδιά στδ σπίτι.. ΙΙαραμονές Χρίστου γέννων και Νέου Έτους έβλεπα παντού Χριστου- 15

16 γεννιάτικα δένδρα καί γιορτινές κάρτες. 'Ακόμα ή Κυριακή ε Τ ναι ή επίσημη άργία της εβδομάδας και οχι ή Παρασκευή δπως συμβαίνει σέ άλλα μουσουλμανικά κράτη. Κάτι πήραν λοιπόν καί οί Τούρκοι άπό μας. "Αν καί δώ πού τά λέμε μεταξύ μας έμεϊς οί 'Έλληνες πήραμε περισσότερα, προπαντός στό λεξιλόγιο δυστυχώς. «"Ελληνα Τούρκο ίδιο πράγμα, Αφέντη». μου λέει μ'ά μέρα μέ σπασμένα 'Ελληνικά, ένας γέρος Τούρκος έμπορος. "Οχ*. 'Αφέντη σκέφτηκα 'ίδιο πράγμα δέν είναι. Κούνησα δμως τά κεφάλι μου καταφατικά. Τί νά κάνω; Στό μαγαζί του ήμουνα.. Ό γέρο αντιπρόσωπος τοΰ ύποπρόξενου καθότανε στό ξεθωριασμένο γραφείο τής μεγάλης σουβατοπεσμένης αποθήκης. Τό άρχοντικό του παρουσιαστικό θύμιζε τή παλιά του ευμάρεια καί ισχύ. Τό θέαμα όμως τής αίθουσας είχε κάτι τό άλλοπρόσαλο. Δείγμα τής παρακμής του αφεντικού καί γενικά του 'Ελληνισμού τής 'Ιωνίας. Σκονισμένες ψάθ-νες πολυθρόνες ήταν άνάκατες μέ παλιές ξεγοαρμένες ξύλινες πολυθρόνες πασάδων. Οί φάκελλοι μέ τά χαρτικά ήταν στριμωγμένοι στά ράφια άνάμεσα σέ παλιά ραδιόφωνα ή κουτές άπό σαπούνι ΟΜΟ "Ενας Τούρκος κοιλαράς καθισμένος στη ξύλινη βαθειά πολυθρόνα χωμένος μέσα στά κάποτε βελούδινα μαξιλάρια, συντρόφευε τόν Πρόξενο. Τ Ηταν λέει Χριστιανός καί κάτι λίγα Έλ ληνικά υπήρχαν άκόμα στό κεφάλι του. "Ισως νά ήταν άπό τούς "Ελληνες πού κράτησαν τή θρησκεία τους, άφίνοντας γιά άντάλλαγμα την έ- θνικότητά τους νά χαθεί στην αχανή άνατολή του μεσοφέγγαρου. Μια τραγί'/ότητα πού ήδη άπό τή κοιλιά του θρώπου μας φαίνεται πώς ήταν άπό καιρό τώρα χασμένη... Αυτό ήταν τό περιβάλλον του Ελληνικού Προ? νείου ή πιό σωστά μάλλον ή αί'θ:υσα πού φ:λοξεν οϋ σε τό Ελληνικό Προξενείο- Έπ'τιμος βέβαια Πρόξενος. Σαν έπάγγελμα ήταν έμπορος. Ίκανοπ 0 ' όταν ó άνθρωπος μόνο μέ την έννοια δτι ήταν ληνας. Χωρίς καμιά αμοιβή άπό τό 'Ελληνικό Κρ» τος, είχε μόνο τόν μπελά νά κυματίζει ή Έλλην' ^ σημαία στό μπαλκόνι τοΰ ετοιμόρροπου σπιτιού τ0 ' Γιά τόν έπισκέπτη δμως πού κουβαλούσε τά σημα έγγραφα τοΰ πλοίου νά σφραγιστούν άπό έπίσημες σφραγίδες τοΰ "Ελληνικού Κράτους τά αισθήματα ήσαν διαφορετικά- Στίς σκονισμένες σκόρπιες φυλλάδες τής άποβ^ κης στά σκοροφαγωμένα διακοσμητικά χράμ-toc ít J ήταν κρεμασμένα στούς λερωμένους τοίχους, άπό τίς φωτογραφίες τοΰ Κεμάλ Άτατούρκ τά Τ^^ λιά τοΰ ψαρομάλλη έπίτιμου Πρόξενου φάντα<= σάν ξεθωριασμένα φανάρια πού χανόντουσαν σιγά στήν άκρη μιας έποχής. Ή πιό γνήσια πατρίδα, ή μητρόπολη τοΰ Έ^λη^ νισμοΰ έσβησε γιά πάντα γιά αυτούς πού τήν π? 10 " 10, κατοίκησαν... Καί δέν είναι πολύς καιρός πού έδ'^ Εαν καί τούς τελευταίους. Οί παλιοί μπαρμπέρη 0 ' τής Τουρκίας άκόμα τούς Ουμοΰνται- Καί μάλιστα μέ συμπάθεια,. ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΪ" τ αυ ΤΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘ^

17 Μιά Τοιριγώιικη Φωνή 0 Βασίλης Χάρος, είναι δ (ios &ρι ^ πνευματικός άνθρωπος καί ΐε λιτέ Χνης, πού αγαπά την γενέϊω^* Τ^' Υ 1 ' οί παρακά- Xsuv^ft 5 * α1 π Ρ οτ Ρ οπές του g " ΐη ' ζ υσα σημασία καί βαρύ- ^εθαίνί^ τλτ μας άργ " τε λχυταί α χρόνια αχούμε συχνά τή λέξη ΑΝΑ- Κ0[ ' τή συνδέουμε βέβαια μέ την πρόοδο, τόν ΙΙΓμ, καί έν γένει μέ τις προοδευτικές δραστήριο ανθρώπου. ξοδ ανθ?ώπ,ι "1 ενέργεια, υλική καί πνευματική, πού νι,κή Τόσο απλόχερα γιά τήν πολυπόθητη βιομηχα- Χέι» 0 Ε, να7ιτυ ξη, είναι αλήθεια φανταστική καί αξίζει Κα; a V Κ 7Γ0, αφού θά φέρει τήν ευημερία στούς λαούς 1 δώσε *ει τήν ευτυχία στόν άνθρωπο. Αλη,,νβ θά πρέπει νάναι κάτι τό θεϊκό γι άλλες ε- ** έκμη&ένιση τών αποστάσεων, ο ηλεκτρισμός, Χα. ' 1 τηλεόραση, η φωτογραφία καί τόσα άλ ^Λ 6 *^««. πού δεν τά χωράει νούς τού ανθρώ- 1Τα.'ά μόνο νούς ηλεκτρονικών υπολογιστών. PCt Τ κ 0 χ α, 1Γου ο άνθρωπος τά έχει όλα καί μπορεί εύtficc g V f ^^άξιι από τόν ένα τόπο στόν άλλο, πρέπει cr Ettiy _ KtXl κε ' τις ίδιες συνθήκες πλησμονής καί ανέ- 0 Φ8ον'~ ενθ^0χε ' α καθαρά σεντόνια, εστιατόρια μέ Yin α Υα6ύν, κέντρα αναψυχής καί διασκεδάσεως 11 ""lyaivcii ούτε μία στιγμή τού χρόνου του ν β, ' ^ν«πτυξη λοιπόν. Τουριστική ανάπτυξη. Εικόνος τρόπος νά μάς έρθουν οί ξένοι. «λλι ν Ριο-Τ «νμα ι, πού θά μάς αφίσουν τό πολύτιμο συκ ι πού θά ζήσει τόσος κόσμος μέ τά τουειτα ΥΥέλματα. Τώρα μάλιστα πού η άλλη ανάι κ,ά ^ Β^μηχιαινική, αντί γιά ευτυχία, έφερε τήν α- Vιόι, στ Κ-γάλα αστικά κέντρα, είναι ευκαιρία Τ0υ 'Ρ'*τική δράση. Τό Κε 'Ρδος, ο μεγάλος σκοπός. Κρ 0νι^0)<ε,α μεγαθήρια σηκώνονται στά ελληνικά α- "ποθήχες καί στάβλοι μεταμορφώνονται α- μέιρα στήν άλλη σέ δωμάτια. Η Γ> τα λενε στήν Ελλάδα. ^"μοτ, τ έ λ ο υ ( : ή Ρ Π "Ρ α νά Ρ ιε! τί ΐ ν τ ΐί Ύ όν καί πουλιέται όπως ένα καρβέλι ψωμί >Ερ! Τ«σ Τί ς κατ χπς Όποιος έχει πολλά, υπάρχει νά βρε! κάτι σέ παραθαλάσσιο μέρος. 1«ά τύ Ρ0 τ^χερο! εϊ,ναι βέβαια οί ξένοι. Μόνο πού αυτοί προτιμούν τά παραμελημένα χέρσα μέ ^ μΐσογι Κ ρ ε μ 1<Γμ νο πα ληόσπιτο, κάπως μακριά ^ΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘΗΡΑ από τις αξιοποιημένες περιοχές. Αυτοί μάλιστα είναι περίεργοι, Δέν ξαναχτίζουν απ' τήν αρχή, δέ βάφουν πολύχρωμα τούς τοίχους καί τά παράθυρα, δέν αγαπούν τά προϊόντα τού τσιμέντου καί δέν αλλάζουν τό χαρακτήρα τού απλού λαϊκού σπιτιού. Ξέρουν νά σέβονται δηλαδή τούς ανώνυμους λαϊκούς τεχνίτες καί τόν τόπο πού δέν είναι πατρίδα τους. Δέν πρέπει όμως νά ξεχνάιμε καί τόν εσωτερικό τουρισμό, ο οποίος μάλιστα έπαιξε ίσως μοναδικό ρόλο στόν οικοδομιιχό οργασμό. Όσοι είχαν χρήματα, άστραψαν προκλητικά τά μάρρμαρα καί τά λογής - λογής στολίδια, πλάϊ στά φτωχικά ασβεστωμένα σπιτάκια, ή ακόμη κοντά σέ παληά παραμελημένα ιστορικά κτίσματα. Άλλοι πάλι, λιγότερο φανταχτεροί, νοσταλγοί ό- μως τής πολύχρωμης πολιτείας, έφεραν τά Μοντέρνα στοιχεία γιατί έπρεπε νά είναι σύγχρονοι. Όμως ένα κράτος δικαίου πρέπει νά φροντίζει γιά όλες τις τάξεις τών υπηκόων του. Υπάρχουν λοιπόν <αί οί μικρομεσαίοι, πού τό βαλάντιο τους δέν τούς επέτρεψε νά επιδοθούν σέ πολυτελείς κατασκευές. Στό μικ,,ό τους οικοπεδάκι πού απόχτησαν μέ χίλιες στερήσεις μιά παράγκα τούς είναι αρκετή. "Αλλως τε υ- πάρχει τό ΕΛΛΕΝΙΤ πού μάς έχει λύσει τόσα προβλήματα, όπως τής στέγης, τής ύδρευσης καί άλλα. Βέβαια οί ίνες μέ τις οποίες κατασκευάζεται τό ΕΛΛΕ Ν IT, προκαλούν καρκίνο, όπως λένε οί επιστήμονες, αλλά αυτό δέν έχει καί τόσο σημασία. Σημασία έχει νά κάνομε τή δουλειά μας φτηνά κιαί γρήγορα. Η πρόοδος καί η ανάπτυξη, μάς έδωσαν λύσεις καταπληκιτικές. Γιά φανταστείτε νά ξυπνήσετε έ- να πρωΐ καί κει πού κάνατε τόν περίπατο σας, νά έ- χουν στηθεί ολόκληρες σπιταρόνες καί μάλιστα κατοικη μ ένες... Ναί είναι τά λυόμενα ή προκατασκευασμένα όπως λέγονται, πού ένας γερανός κσί δύο εργάτες τά στήνουν σέ λίγες ώρες. Τό καταπληκτικό είναι ότι τά προστατεύει καί ο νόμ:ς, γιατί τούς δίνει δικαίωμα ύπαρξης σέ χώρο μικρότερο από εκείνον πού είναι απαραίτητος γιά τις κανονικές κατασκευές. Τό μεγάλο τους όμως πλεονέκτημα είναι ότι, χωρίς καμιά άδεια, έτσι αυθαίρετα, στήνονται όπου επιθυμεί η καρδιά τού καταπατητή Ποιός ξέρει... κποι,ος νόμος θά φροντίσει καί γι' αυτά μιά μέρα. Τά καλοκαίρι είναι η εποχή τού τουρισμού, γιατί η Ελλάδα μέ τά αιγαιοπελαγίτικα νησιά καί τά πετρά- 17

18 δια τού Ιονίου, ανοίγει σέ όλους διάπλατα την αγκαλιά της. Ο ήλιος, τό φώς ιοι η θάλασσα δίνουν ζωή στά ατροφικά ή υπερτροφικά σώματα κάθΐε φυλής και κάβε ηλι κίας. Η ανθρώπινη όμως απληστία δέν αρκείται σ' αυτά. Η θάλασσα είιναι χρυσάφι. Αδικοχαμένοι θησαυροί μένουν ακόμα κρυμμένοι στά σπλάχνα της και περιμένουν τό καλοκαίρι νά δούν επί τέλους κι αυτοί τό φώς τής ημέρας. Η Μαφία, Ελληινική και ξένη καμουφλαρισμένη σέ τουριστικά πλεούμενα, χτενίζει ανενόχλητα νύχτα και μέρα τούς βυθούς. Ο ηλεκτρονικός της εξοπλισμός κάνει ανίσχυρες τις καταδιωκτικές αρχές, πού γίνονται ακόμη πιό ανήμπορες από τή δική μας αδιαφορία και συμπεριφορά. Είναι λυπηρό νά φανταστεί κανείς ότι υπάρχουν Έλληνες πού δέ διστάζουν ακόμη και νά συνεργαστούν μαζί της. Μά και τά ζωντανά τής θάλασσας δέ μένουν έξω από τό καταστρεπτικό πράγραιμμα τού ανθρώπου. Τά ψάρεμα δέν είναι τώρα μέσον γιά τροφή, αλλά σκοπός κι αυιτό γιά τό κέρδος. Εκατοντάδες χιλιόμετρα τό δίχτυα και τ' άλλα τεχνικά μέσα, απλώνονται στούς βιότοπους και δέν αφίνουν τίποτα στά πέρασμά τους. αλό- Χηίμικά έξ άλλου εφευρήματα χρησιμοποιούνται γιστα, κι αλλοίιμοινο αυτά δέ λαθεύουν. Ώς πάτε έιμως;; Μέρα μέ τήν ηιμέρα ο υδράργυρος και οί άλλες χημικές ουσίες, καταστρέφουν τά θαλασσινά ζωντανά, κι αυτά πού επιβιώνουν, δηλητηριασμένα καταστρέφουν μέ τή σειρά τους τόν άνθρωπο. Είναι γελοία πραγματικά αυτή η συμπεριφορά τού ανθρώπου. Ό,τ ι τού είναι άχρηστο τό πετά στή θάλασσα άν είναι κοντά της, λές κι αυτή είναι ο τάφος πού σκεπάζει τά πάντα. Μά δέ θά σκίεφθεί άραγες ποτέ πώς όλα τού επιστρέ φονται κατάμουτρα; Αγαπητοί φίλοι στεριά και θάλασσα αγκαλιασμένες ζητούν τήν προστΰ σία μας. Δέν πρέπει νά τούς τήν αρνηθούμε. Τό κράτος κάνει νόμους γιά τήιν προστασία τού 1Γί " ριβάλλοντος. Επιβάλλει περιορισμούς πού μάς εν0 " χλούν πολλές φορές, γιατί θίγονται τά ατομικά Μ 01 συμφέροντα. 'Ομως, άς δείξουμε λίγη κατανόηση γιατί άλλος τρόπος δέν υπάρχει νά διατηρηθούν πολύτιμα απομε'" νάρια τής λαϊκής μας κληρονομιάς. Ο χαρακτηρισμοί σέ παραδοσιακούς οικισμούς τής Χώρας και τού ψαλιού είναι τό μεγαλύτερο ευεργέτημα και πρέπει λους νά μάς βρει σύμφωνους. Φανταστείτε τί μπορεί νά συμβεί άν κάποιο κακόβουλο χέρι δώσει τό πράσινο φώς σέ κείνους πού πουν τά πράγματα μόνο από τήν υλική τους πλευρά Τά τεχνικά μέσα είναι πανέτοιμα νά μεταβάλλουν μέσα σ' ελάχιστο χρόνο, τή γραφικότητα σέ μονοτονί«' τή φυσική γραμμή σέ φρικτό θέαιμα. Τό χρέος μας είναι μεγάλο. Πρέπει νά γίνει πιστέ"* τό άπ' όλους τό ρητό «όποιος αντιστρατεύεται τή ση τιμωρείται ύπ' αυτής». Φίλοι μας τής Κοινότητας Κυθήρων και σείς ανήκετε σ' άλλες Κοινότηιτες, πλαισιώστε μας ή ιπ&ρ*" τε τήιν πρωτοβουλία γιά τή δημιουργία κι άλλων λόγων σάν τό δικό μας, ώστε όλοι μαζί νά δώσοιί* 4 τόν αγώνα γιά τήν προστασία τού περιβάλλοντος κβ ' τής Εθνικής μας κληρονομιάς, γιά μιά ουσιαοττική ^ λιτ ιστική προσπάθεια και γενικά γι αυτό πού λέμε ίτοι" ότηιτα ζωής. Η αγάπη γιά τό νησί άς μάς ενώσει ακόμα πιό 1Γ0 ' λύ, και μέ εμπιστοσύνη ο ένας στόν άλλο νά δουλέψουμε όλοι γιά τόν ίδιο σκοπό. Τή διατήρηση τής ομορ" φιάς του σ' ένα καθαρό και ανθρώπινο περιβάλλον τήν ευχάριστη διαβίωση σ Τ αυτούς πού μόνιμα κατοικούν, σ* όσους η ανάγκη τούς οδήγησε μακριά του σέ κείνους,τέλος, τούς περαστικούς, πού μαγεύοντβ' μέ τήν πρώτη του γνωριμία. ΒΑΣΙΛΗΣ ΧΑΐΌΪ 18 ΤΑ ΙΙΝΕΓΜΑΤΙΚΑ

19 Ή ου^βοαή Εκκλησιών ^Πν εποχή αυτή σημαδεύει ο ερχο ζ 0 Σ^6ουλίου "! "Όύ κλιμακίου τού Παγκοσμίου Εκκλησιών (Π.Σ.Ε.). Με Ρ1κ, ά αϊτό τά ττιό ζωτικά έργα στο Φέρουν τήν υπογραφή τού Π. κβΐ αντιπροσώπων κυρίου και κυρίας Κόκσμαν. Η η αναδάσωση, τό νοσοκομει ' η Σχολή Μυλοποτάμου, αλλά "α! -'» νολέ α ' α ^ιγ τερο εμφανή και κραυκι *Υΐν<χ α κ όμα μερικά πού 1"νοιν υή ^ κ απέτυχαν, έχουν τήν αρστό Π.Σ.Ε. ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλη- Λ Λ,.. Ε μποροισαμε να το προσοιο ^ «με σ-άν ένα ίδρυμα κοινής ωφέη. Εΐ< * ξ Πρόκειται γιά έναν σχεδόν οργανισμό, μέ μέλη τά εκ,είνα, τών οποίων οί θρησ,' ες δέχονται ότι: «Ο Ιησούς Χρι-,ή ς. ε ' νο " Θ: ς και Σωτήρας». Αυόρ ε ο ' ν 1 η 6άση και 0 δεσ 1 ιευτ,κό<: σμ. ζ τί Κ συμμετοχής στόν οργανι- ^ «ιηό. Έτσι μετέχουν σ' αυτόν Χριστανικές εκκλησίας εκτός δι«ρ " μαϊκ ής ττού έχει σημαντικές Κ 0( < '' ίον. Ιες 1Γάνω στ δόγμα αυτό, Ρωσσικής Ορθοδόξου, πού Χει Υΐά πολιτικούς λόγους. μι«η ιδέ«. τής - Ιδρυσης ξεκίνησε, όταν ανθρώπων, μεταξύ τών ο- ι «ν και ο τότε Πατριάρχης Κωνλ^τΐνουΓΙΓ όλεως Αθη,ναγόρας, κατάκ, ΤΙ οί θρησκείες τους πού Ραν **?>!> σημαντικά, γίνονταν ^Ρμη δ 'Χ»νοιών και πολέμων. λοιπόν αμέσως μετά Τού Β ' Παγκόσμιου, μιά στί> λοονδ? Λιμστερνταιμ τής Ολσυιμμετοχή πολλών αντι- 0< :. μέ Τού τής εκκλησίας τού Χρι- ΊΓού μετά από διαφωνίες και Λ ΙΙΝ1?.υ Μ/ Γ Α ΠΊΤΤ-Γ 1 Ύ7ν»ΛΤΤ1ΐ Λ Κύθι ΊΡα Μιά νέο εποχή αρ- Χίζει νιά τήν εξέλιξη τών Κυθήρων. Έι ΡΥα με αποφασιστική σημασία Υ'β Τ ό μέλλον τού νησιού μας, γίν ηαι πραγματικότητα, πέρα αϊτό Κα5ε εύφορη φαντασία, όταν ακόμα ^ήν υπόλοιπη Ελλάδα κυριαρχούσε «ύρο σκοτάδι». τού Παγκόσμιου ΣυμΒουΑίου στιϊν ανάπτυξη ιών Κυθήρων διαπληκτισμούς, κατάφεραν νά συμφωνήσουν και νά ιδρύσουν τό Π.Σ.Ε. Σκοπός τής οργάνωσης ήταν η αλληλοβοήθεια μεταξύ τών κρατών μελών. Σήμερα, τό συμβούλιο έχει έδρα τή Γενεύη τής Ελβετίας. ΤΟ Π.Σ.Ε. ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑ Στά Κύθηρα φτάνει τό Π.Σ.Ε. στά 1960, μετά από ενέργειες τού τότε Δεσπότη Κυθήρων Μελέτιου. Θά αποτελέσει δέ από τό '60 και γιά αρκετά χρόνια μετά, όχι μόνο τό φορέα τών περισσότερων αναπτυξιακών έργων, αλλά και τό βασικό χρηματικό πόρο πολλών Κυθηρίων, πού δούλεψαν στά έργα πού γίνονταν. Και δίνοντας δουλειά, θά καθυστερήσει κάπως τήν ερήμωση τού νησιού, κρα τώντας νέους ανθρώπους στό νησί. ΜΕΛΕΤΙΟΣ Ο ΚΥΘΗΡΩΝ Ο Μελέτιος Γαλανόπουλος, είναι μιά αμφιλεγόιμενη προσωπικότητα τής Κυθηραϊκής ιστορίας. Πολλοί πιστεύουν άτι έκανε κακό στό νησί, κι άλλοι ότι ήταν ο σωτήρας του. Τό βέβαιο είναι, ότι ήταν ένας άνθρωπος πολύ δυναμικός και δραστήριος. Γεννήθηκε στό χωριό Μαγούλα τής Λακωνίας. Ο πατέρας του ήταν ιερέας. Αυτό ίσως συνέτεινε στό νά ακολουθήσει τό ιερατικό επάγγελμα. Τέλειωσε τό Δημοτικό και τό Γυμνάσιο, στή Σπάρτη, και μετά φοίτησε στή Θεολογική Σχολή τού Πανεπιστη μίου 'Αθηνών. Αργότερα συμπλήρωσε τις σπουδές του στό Μόναχο και στή Λειψία. Τό 1916 χειροτονήθηκε διάκονος, και τό 1922 πρεσβύτερος και αρχιμανδρίτης. Στό διάστημα από τό 1918 μέχρι τό Η'22 διετέλεσε καθηγητής Μέσης Εκπαιδεύσεως. Παράλληλα υπηρέτησε ώς ιεροκήρυξ Μεσσηνίας, και διευθυντής τού Εκκλησιαστικού Φροντιστηρίου Καλαμών γιά ένα χρόνο Τό 1937 γίνεται ιεροκήρυξ και πρωτοσύγκελος τής Ιεράς Μητροπόλεως Σπάρτης και μένει στή θέση αυτή μέχρι τό Τό 1939 φεύγει γιά τή Γερμανία, όπου μένει ώς ιερατικός προϊστάμενος τής έκεί Ελληνικής Κοινότητας ώς τό Τό 1942' όντας στή Γερμανία, συνελήφθη από τή Γκεστάπο, και οδηγήθηκα στό στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών ομήρων, Νταχάου, όπου έμεινε κλεισμένος 21)2 χρόνια. Γυρίζοντας στήν Ελλάδα τό 1948 διετέλεσε: Διευθυντής τής Πατμιάδας Εκκλησιαστικής Σχολής , τής Εκκλησιαστικής Σχολής Κορίνθου , και τού Ανωτέρου Εκκλησιαστικού Φροντιστηρίου Καλαμών Τόν Απρίλιο τού 1956, εξελέγει παμψηφεί Μητροπολίτης Κυθήρων, και χειροτονήθηκε αρχιερέας στις 22 Απριλίου τού ίδιου χρόνου, στόν Ιε>-ό Ναό Αγίου Κωνσταντίνου τής Ομόνοιας. Ενθρονίστηκε Μητροπολίτης Κιλθήρων τόν Μάϊο τού Αξιοσημείωτο είναι ότι αυτοί πού τόν ήξεραν στούς ιερατικούς κύκλους, και ήταν πολλοί και αξιόλογοι, τόν θεωρούσαν πιθανό διάδοχο τού αρχιεπισκοπικού θρόνου, λόγω τής τεράστιας μόρφωσης του, και τών ικανοτήτων του. Ο δογματισμός του, ό- μως και τά συμφέροντα κάποιων άντιζήλων του, στάθηκαν εμπόδιο στήν άνοδό του στό ύπατο αυτό αξίωμα. Η τοποθέτησή του δέ στά Κύθηρα, λέγεται ότι ήταν η λύση πού βόλευε πολλούς, γιατί τόν απομάκρυνε από τή διεκδίκηση τού θρόνου τού προκαθημένου τής Ελληνικής Εκκλησίας. Απόδειξη τών γνώσεών του καί τών ικανοτήτων του είναι τά 30 βιβλία πού έγραψε. Όταν γύρισε στήν Ελλάδα, ήταν βαθχιά επηρεασμένος από τό Γερμανικό τρόπο ζωής και σκέψης. Είχε μάθει εκιεί νά δουλεύει σκληρά καί πεισματικά. Μεγάλος οραματιστής καί πολύ φιλόδοξος, πίστεψε ερχόμενος στή χώρα του, ότι μπορούσε νά μεταφέρει όλα όσα είχε δει στή Γερμανία. Όχι μόνο τά μηχανήματα καί τά εργαλεία, μά καί τόν τρόπο εργασίας. Στήν Ελλάδα όμως τότε, τά πράγ ματα ήταν πολύ άσχημα. Μόλις είχε τελειώσει ο Β' Παγκόσμιος Πό-

20 Κόκσμαν::/ Δυό άπό τούς άνθρώπους πού συνέδα λα ν σημαντικά στήν άνάπτυξη των ΙΜΘήρων 20 ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘΗΙ' Λ