ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ : ΘΕΡΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ : ΚΑΤΡΑΝΤΖΗ ΒΑΡΒΑΡΑ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ ΝΕΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ : ΘΕΡΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ : ΚΑΤΡΑΝΤΖΗ ΒΑΡΒΑΡΑ ΚΑΒΑΛΑ 2001

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ To χρηματοοικονομικό σύστημα αποτελεί τον πιο νευραλγικό τομέα του σύγχρονου οικονομικού περιβάλλοντος. Η λειτουργία του εττηρεάζεται και ταυτόχρονα επηρεάζει ένα πλήθος δραστηριοτήτων, που συνδέονται άμεσα τόσο με τις συνθήκες, όπως αυτές αναπτύσσονται στα πλαίσια της εγχώριας οικονομίας, όσο και με τις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στις διεθνείς αγορές. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναλύσει το περιβάλλον και τα εργαλεία της χρηματοοικονομικής, την εξέλιξή τους και την τελική μορφή με την οποία πραγματοποιούνται σήμερα οι συναλλαγές. Κατά την εκπόνηση της εργασίας που έχω αναλάβει μου δόθηκε η ευκαιρία να αποσαφηνίσω έννοιες τις οποίες δύσκολα καταλάβαινα στο παρελθόν. Ευχαριστώ θερμά τον κ. Θερίου Νικ. για την άψογη συνεργασία που είχα μαζί του όλο αυτό το διάστημα. Καθώς επίσης όλη την οικογένεια μου η οποία μου συμπαραστάθηκε κατά τιιν διάρκεια της ολοκλήρωσης της εργασίας. Ελπίζω να κατάφερα να μεταφέρω μια πλήρη εικόνα για το θέμα, το οποίο βρήκα ιδιαίτερα ενδιαφέρον. iih lie c L. C C)&pceO

3 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι εξελίξεις στον τομέα της χρηματοοικονομικής κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας ήταν ραγδαίες. Η γνώση της χρηματοοικονομικής είναι απαραίτητη για όλους όσους ζουν και κινούνται στον ευρύτερο χώρο των επιχειρήσεων. Στις χρηματοοικονομικές αγορές αναπτύχθηκε μια μεγάλη ποικιλία επενδυτικών εργαλείων και μεθόδων των οποίων μοναδικός σκοπός είναι η αύξηση των διαθέσιμων κεφαλαίων. Τα χρηματοοικονομικά στελέχη οφείλουν να μαθαίνουν πώς να χρησιμοποιούν τις τεχνικές για να επιλέγουν τον κατάλληλο χρόνο και να προβλέπουν με όσο το δυνατό μεγαλύτερη ακρίβεια, τις μεταβολές στους βασικούς οικονομικούς παράγοντες. Η γνώση της χρηματοοικονομικής θεωρίας και των στατιστικών προσεγγίσεων δεν δίνει στο διευθυντικό στέλεχος όλες τις απαντήσεις για την επίλυση των χρηματοοικονομικών προβλημάτων. Απλώς αποτελεί ένα σημείο εκκίνησης. Παρέχει κάποια εργαλεία τα οποία δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την πείρα και την ορθή κρίση. Παρά τους περιορισμούς της όμως, η θεωρία μας δίνει την δυνατότητα να εξηγήσουμε την χρηματοοικονομική διαδικασία και δείχνει πώς να αποφεύγουμε τις παγίδες κατά τη λήξη επενδυτικών αποφάσεων.

4 1.1 Τι είναι η χρηματοοικονομική. Ο τελικός στόχος κάθε εταχείρησης είναι η μεγιστοποίηση του πλούτου και της αξίας του μετοχικού της κεφαλαίου. Οι οικονομικές αρχές που χρησιμοποιούνται γι αυτό τον στόχο αποτελούν το αντικείμενο της χρηματοοικονομικής Διοίκησης (Κλειδάριθμος, 1996 :17). Η χρηματοοικονομική έχει αναπτύξει πολλές και σύνθετες προσεγγίσεις προκειμένου να δώσει στα διευθυντικά στελέχη εργαλεία για να λύσουν τα δύσκολα προβλήματα των επιχειρήσεων. Τα τελευταία χρόνια δίνεται έμφαση στους τρόπους αποτελεσματικής διαχείρισης των περιορισμένων πόρων και της επένδυσης κεφαλαίων σε περιουσιακά στοιχεία ή προγράμματα που δίνουν το καλύτερο αντιστάθμισμα κινδύνου / απόδοσης. Η χρηματοοικονομική είναι λίγο επιστήμη και λίγο τέχνη. Δεν υπάρχουν καθιερωμένοι κανόνες που να υποδεικνύουν ποιο δρόμο πρέπει να ακολουθήσουν τα στελέχη ώστε να επιτύχουν τον στόχο τους. Η χρηματοοικονομική ανάλυση παρέχει την δυνατότητα να λαμβάνονται ορθές και ευέλικτες επενδυτικές αποφάσεις στην κατάλληλη χρονική στιγμή. Υπάρχει ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη για σωστή επιλογή χρόνου εισαγωγής νέων προϊόντων για υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στις τρέχουσες και εξελισσόμενες ανάγκες και για τη διασφάλιση της υποστήριξης των αποφάσεων από εναλλακτικά προγράμματα. Μερικές φορές γίνονται αλλαγές στις ερευνητικές προσπάθειες και την παραγωγή, για να εξασφαλιστεί ότι τα νέα προϊόντα θα μπορούν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις μιας όλο και πιο ανταγωνιστικής αγοράς.

5 1.2 Βασικές ικανότητες της χρηματοοικονομικής διαχείρισης. Τα χρηματοοικονομικά στελέχη μπορούν να παίρνουν καλύτερες αποφάσεις αν εφαρμόζουν τις βασικές οικονομικές αρχές. Έχουν την ευθύνη να βρίσκουν τις καλύτερες και φθηνότερες ττηγές χρηματοδότησης και να επενδύουν αυτά τα κεφάλαια στο καλύτερο και αποδοτικότερο πακέτο περιουσιακών στοιχείων. Ενεργώντας έτσι, προσπαθούν να ανακαλύψουν την σύνθεση των διαθεσίμων πόρων που θα επιτύχει την υψηλότερη απόδοση με τον ελάχιστο κίνδυνο. Η καλή χρηματοοικονομική διαχείριση αποκλείει την ανάληψη υπερβολικού κινδύνου προκειμένου να μεγιστοποιηθούν τα κέρδη. Τα χρηματοοικονομικά στελέχη κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους όταν μαθαίνουν να χειρίζονται σωστά τους μικροοικονομικούς και μακροοικονομικούς παράγοντες. Οι κυριότεροι μικροοικονομικοί παράγοντες που έχουν σχέση με την επιχείρηση είναι η προσφορά, η ζήτηση και οι τιμές. Οι μακροοικονομικοί παράγοντες είναι εξωτερικής φύσης και περιλαμβάνουν τον οικονομικό κύκλο, το δείκτη του πληθωρισμού, τις τάσεις που παρατηρούνται στον οικονομικό τομέα και τις μεταβολές στις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Ο σωστός συγχρονισμός και η πρόβλεψη αυτών των μακροοικονομικών παραγόντων είναι ουσιαστικό στοιχείο. Τα χρηματοοικονομικά στελέχη πρέπει να είναι άτομα με ήθος, πρόθυμα να συμμετέχουν στα δρώμενα της κοινωνίας. Πρέπει να συμμορφώνονται στις διατάξεις που ισχύουν για το περιβάλλον, την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων, καθώς επίσης και με την ισχύουσα νομοθεσία. Για την επιτυχία του έργου των διευθυντικών στελεχών υπάρχουν δυο ακόμη εργαλεία πολύ χρήσιμα: η στατιστική και η λογιστική. Μέσω της λογιστικής το διευθυντικό στέλεχος μπορεί να βοηθηθεί από την κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης(ανάλυση εσόδων-εξόδων) και τον ισολογισμό. Ο ισολογισμός δείχνει πως κατανέμει η επιχείρηση τα χρηματικά της κεφάλαια στα διάφορα περιουσιακά στοιχεία και πώς αντλεί κεφάλαια από εσωτερικές και εξωτερικές πηγές. Η κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης αφορά περισσότερο τις πωλήσεις, το κόστος και τα κέρδη.

6 Η στατιστική παρέχει τα εργαλεία για τη σύγκριση της οικονομικής κατάστασης της επιχείρησης με την οικονομική κατάσταση άλλων εταιρειών του κλάδου στον οποίο ανήκει. Οι στατιστικές τεχνικές είναι ανεκτίμητα εργαλεία για την πρόβλεψη των αποδόσεων και των συναφών κινδύνων που εμπεριέχουν οι διάφορες επενδύσεις. Επιτρέπει στα στελέχη να επιλέγουν τον κατάλληλο χρόνο για δανεισμό, για προμήθεια πρώτων υλών και για την αύξηση της παραγωγικής ικανότητας. Το χρηματοοικονομικό στέλεχος, εκτός από την μεγιστοποίηση του πλούτου της επιχείρησης, θα πρέπει να παρακολουθεί το πρόγραμμα που έχει τεθεί σε εφαρμογή και αν το πρόγραμμα δεν καταφέρει τον επιθυμητό στόχο, θα πρέπει να υιοθετεί μια νέα στρατηγική. Η χρηματοοικονομική έχει αναδειχθεί σε σημαντική επιστήμη που απαιτεί συνεχή αναβάθμιση των παλαιών και βελτίωση των νέων εννοιών. Οι πρόσφατες πρόοδοι στις μεθόδους αξιολόγησης μπορούν να συμβάλλουν στη λήξη καλύτερων αποφάσεων. Η ανάδειξη των νέων χρηματοοικονομικών προϊόντων, όπως είναι τα προθεσμιακά χρηματοοικονομικά συμβόλαια, τα δικαιώματα προαίρεσης ( opions ), καθώς και άλλες απαιτήσεις για ενδεχόμενες υποχρεώσεις, παρέχουν στα στελέχη τηο σύνθετες και αποτελεσματικές μεθόδους για την εκτίμηση και όπου είναι απαραίτητο, την αλλαγή των χρηματοοικονομικών αποφάσεων τους. 1.3 Το χρηματοοικονομικό σύστημα στα πλαίσια της οικονομίας Η ύπαρξη των χρηματοοικονομικών συστημάτων βελτιώνει την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας του οικονομικού συστήματος. Το εισόδημα που δημιουργείται από νοικοκυριά και επιχειρήσεις μπορεί να έχει τρεις πιθανές χρήσεις: α) να πραγματοποιηθούν δαπάνες, β) να πληρωθούν φόροι και γ) να μη δαπανηθεί, όποτε θα μετατραπεί σε αποταμιεύσεις. Αυτές οι αποταμιεύσεις θα διοχετευθούν σε ελλειμματικές μονάδες (επιχειρήσεις και νοικοκυριά) και στην συνέχεια θα δαπανηθούν. Η δαπάνη χωρίζεται στην Κυβερνητική δαπάνη, στην δαπάνη των επιχειρήσεων και στην δαπάνη των νοικοκυριών. Στη συνέχεια όλα τα είδη δαπανών μετατρέπονται άμεσα ή έμμεσα σε εισόδημα των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια κλειστή οικονομία. Σε μια ανοιχτή οικονομία θα πρέπει

7 να προστεθούν οι αποταμιεύσεις εξωτερικού, οι δαπάνες μονάδων του εξωτερικού και οι εκροές κεφαλαίων προς ελλειμματικές μονάδες εξωτερικού. 1.4 Οι λειτουργίες του χρηματοοικονομικού συστήματος Οι βασικές λειτουργίες του χρηματοοικονομικού συστήματος δραστηριοποιούνται κάθε μέρα, με τρόπο που να εξασφαλίζεται η εύρυθμη λειτουργία ολόκληρης της οικονομίας. Οι λειτουργίες του είναι τέσσερις: α) η εξυττηρέτηση των πληρωμών, β) η συσσώρευση του πλούτου, γ) η δραστηριοποίηση των πρωτογενών και δευτερογενών συναλλαγών και δ) η διαχείριση του κινδύνου α) Η εξυπηρέτηση των πληρωμών και γενικά οι μεταφορές χρηματικών ποσών είναι μια ευρύτατη διαδικασία με πάρα πολλές μορφές. Όπως η πληρωμή των συντάξεων και ταξιδιωτικών επιταγών, η εξυπηρέτηση των εισαγωγών κ.α. β) Η συσσώρευση του πλούτου είναι μια σύνθετη διαδικασία επένδυσης και απόδοσης. Οι πλεονασματικές μονάδες επενδύουν τα πλεονάσματά τους με διάφορες μορφές, επιδιώκοντας ορισμένους οικονομικούς στόχους που σχετίζονται με την απόδοση, τον κίνδυνο, την διάρκεια κ.λ.π. Ο επενδυτής για να αναλάβει μεγαλύτερο κίνδυνο θα πρέπει να πεισθεί ότι αποζημιώνεται από υψηλότερες αποδόσεις. γ) Οι πρωτογενείς συναλλαγές συνδέονται με την επενδυτική συσσώρευση, ενώ οι δευτερογενείς συνδέονται με τα ζητήματα μεταφοράς κινδύνου και ρευστότητας. Στις πρωτογενείς συναλλαγές το χρηματοοικονομικό σύστημα εξυπηρετεί τη δραστηριότητα της μεταφοράς πλεονασμάτων από τις πλεονασματικές στις ελλειμματικές μονάδες π.χ τα επιχειρηματικά κέρδη <cγεvvoύv» τα πλεονάσματα της επιχείρησης, τα οποία κατατίθενται σε μια τράπεζα. Στη συνέχεια ο πλεονασματικός επιχειρηματίας μπορεί να «δανείσει» σε μια ελλειμματική επιχείρηση αγοράζοντας μετοχές της. Στις δευτερογενείς συναλλαγές τα νέα χρηματοδοτικά κεφάλαια που έχουν αποτυπωθεί σε μια τυπική μορφή συμφωνίας ( μετοχή, ομόλογα ), μπορούν να μεταβιβαστούν από τον αρχικό σε ένα νέο αποδέκτη. δ) Η διαχείριση του κινδύνου συνδέεται με τα χρηματοδοτικά εργαλεία και αυτό είναι από τις σημαντικότερες λειτουργίες του χρηματοδοτικού συστήματος. Το χρηματοοικονομικό σύστημα δεν ασχολείται με τη δημιουργία νέων χρηματοδοτικών

8 εργαλείων, αλλά με τη δραστηριότητα της διαίρεσης και εμπόρευσης του κινδύνου που έχουν τα υπάρχοντα κεφαλαιουχικά στοιχεία. Συνήθως η εμπόρευση του κινδύνου παίρνει τη μορφή εγγραφής στο παθητικό της ασφαλιστικής εταιρείας των σχετικών υποχρεώσεων απέναντι π.χ στην προοπτική ναυαγίου ή φωτιάς. Υπάρχουν όμως και πιο ενεργές μορφές εμπόρευσης κινδύνου, όπως είναι τα μελλοντικά συμβόλαια προϊόντων ( futures ), τα οποία χρησιμοποιούνται για την κάλυψη απέναντι σε μελλοντικές μεταβολές της τιμής του προϊόντος π.χ ο παραγωγός καλαμποκιού για να καλυφθεί απέναντι στην πιθανότητα μελλοντικής μεταβολής της τιμής του προϊόντος, πουλάει την παραγωγή του σε μια προκαθορισμένη τιμή. Με τον ίδιο τρόπο οι ασφαλιστικές εταιρείες ασφαλίζουν τους παραγωγούς καλαμποκιού απέναντι στην προοπτική μεταβολή της τιμής του προϊόντος και στην συνέχεια πουλάνε μέρος ή το σύνολο των συμβολαίων αυτών σε ένα ή περισσότερους τρίτους, διαμοιράζοντας έτσι τον κίνδυνο που έχουν αναλάβει.

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι τιμές πολλών από τα προϊόντα που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι στην καθημερινή τους ζωή επηρεάζονται από την χρήση των παραγώγων. Οι εταιρείες τροφίμων που είναι υπεύθυνες για το πρωινό μας,τον καφέ και την εφημερίδα μας είναι πολύ πιθανόν να χρησιμοποιούν παράγωγα για να προστατευθούν από αντίξοες μεταβολές και αυξομειώσεις στις τιμές των αγαθών που χρησιμοποιούν. Τα παράγωγα μέσα χρησιμοποιούνται επίσης από χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, των οποίων τα προϊόντα και οι υπηρεσίες χρησιμοποιούνται ευρέως. Παρόλο που τα παράγωγα χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες, μόνο τα τελευταία χρόνια έχουν έρθει στο προσκήνιο. Κάποια από τα παράγωγα μέσα είναι περίπλοκα και είναι πιθανόν να ενσωματώνουν σημαντικούς κινδύνους που δεν είναι απόλυτα και άμεσα κατανοητοί. Ωστόσο, η χρήση των παραγώγων δεν περικλείει μόνο κίνδυνο. Στην πραγματικότητα, σχεδόν όλοι οι χρήστες των παραγώγων απολαμβάνουν τα πραγματικά οφέλη. Όταν χρησιμοποιούνται σωστά, τα παράγωγα είναι μια πολύ χρήσιμη και αποτελεσματική μέθοδος επιτυχίας συγκεκριμένων οικονομικών στόχων, όπως η μείωση κινδύνου, ενίσχυση αποδόσεων και η ελάττωση συναλλαγματικού κόστους. 2.1 Τι είναι ένα χρηματοοικονομικό παράγωγο Τα παράγωγα προϊόντα είναι χρηματοοικονομικά εργαλεία που δημιουργούνται από τους συμμετέχοντες στην αγορά έτσι ώστε να μπορούν να διαπραγματευτούν και να διαχειριστούν πιο αποτελεσματικά το περιουσιακό στοιχείο επάνω στο οποίο είναι βασισμένα ( Δημητρόπουλος, 1999 : 43). Οι αξίες τους παράγονται εξ ολοκλήρου

10 από το υποκείμενο αγαθό επάνω στο οποίο είναι βασισμένα. Το αγαθό αυτό μπορεί να είναι; 1. Εμπόρευμα ( π.χ. μέταλλα, πετρέλαιο, σιτάρι, καφές). 2. Χρηματοοικονομικός τίτλος (π.χ. ομόλογο, μετοχές, συνάλλαγμα) 3. Οικονομικός / μετοχικός δείκτης (π.χ. στα πλαίσια της ελληνικής αγοράς παραγώγων: FTSE / ΧΑΑ ASE -20). Η αξία του υποκείμενου τίτλου εξαρτάται από την χρηματοοικονομική του απόδοση. Από την άλλη πλευρά η αξία ενός παραγωγού μεταβάλλεται από την μεταβολή της τιμής του υποκείμενου τίτλου. Τα παράγωγα προϊόντα μπορούν να περιγράφουν ως χρηματοοικονομικά εργαλεία για την διαχείριση κινδύνου και ως πηγή εισοδήματος. Π.χ. το χαρτονόμισμα δημιουργείται από την κυβέρνηση και είναι σχεδιασμένο να διευκολύνει τις συναλλαγές και τις πληρωμές των αγαθών και υπηρεσιών. Χωρίς την υποστήριξη της κυβέρνησης είναι απλώς ένα χαρτί με ουσιαστικά μηδενική αξία. Το ίδιο συμβαίνει και με τα παράγωγα, εκτός από το ότι δημιουργούνται από τους χρήστες ή τα χρηματιστήρια και η δραστηριότητα που διευκολύνουν είναι η διαπραγμάτευση του υποκείμενου μέσου. Το παράγωγο έχει αξία μόνο επειδή υποστηρίζεται από αυτό το υποκείμενο μέσο. 2.2 Πότε εμφανίστηκαν και ποια η εξέλιξή τους Τα χρηματοοικονομικά παράγωγα δεν είναι νέα αλλά βρίσκονταν γύρω μας εδώ και χρόνια. Στα γραπτά του Αριστοτέλη ο οποίος διηγείται την ιστορία του Θαλή συναντάμε την περιγραφή του πρώτου χρηματοοικονομικού δικαιώματος. Ο κόσμος πίστευε ότι η φιλοσοφία είναι άχρηστη και χωρίς καμία πρακτική αξία. Ο Θαλής όμως ήξερε τι έκανε. Προέβλεψε ότι η σοδειά της ελιάς θα ήταν καλή το επόμενο φθινόπωρο και έκανε συμφωνίες με ελαιοτρίβες της περιοχής, καταθέτοντας τα λίγα χρήματα που είχε ως εγγύηση για την αποκλειστική χρήση των ελαιοτριβείων τους. Όταν ήρθε η ώρα της σοδειάς και όλοι οι ελαιοτρίβες ήταν περιζήτητοι, τους αποδέσμευσε αντί όποιας ανταμοιβής ήθελε και έτσι δημιούργησε περιουσία. Έτσι ο Θαλής εξάσκησε το πρώτο γνωστό χρηματοοικονομικό δικαίωμα 2500 χρόνια πριν.

11 Τα χρηματοοικονομικά δικαιώματα είναι ένας τύπος χρηματοοικονομικών παραγώγων. Η εκρηκτική αύξηση τους τα τελευταία χρόνια διεθνώς, έφερε στην επιφάνεια τρεις πρωτεύουσες δυνάμεις; 1. Πιο ευμετάβλητες αγορές 2. Λιγότερες ρυθμίσεις και κανονισμούς 3. Νέες τεχνολογίες Το σημείο μεταστροφής φαίνεται να τοποθετείται γύρω στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 70, με την κατάρρευση του διεθνούς καθεστώτος καθορισμού σταθερών ισοτιμιών. Από τότε τα νομίσματα αυξομειώνονται ελεύθερα. Αργότερα ακολούθησαν οι πληθωριστικές πετρελαϊκές κρίσεις και οι σημαντικές αυξομειώσεις των επιτοκίων διεθνώς. Οι αγορές του χρήματος ήταν περισσότερο ευμετάβλητες, παρά ποτέ από τον καιρό του μεγάλου κραχ του μεσοπολέμου και της ύφεσης. Οι Τράπεζες και οι λοιποί μεσολαβητές του χρήματος αντέδρασαν στις νέες συνθήκες αναπτύσσοντας προϊόντα διαχείρισης χρηματοοικονομικού κινδύνου σχεδιασμένα έτσι, ώστε να ελέγχουν τον κίνδυνο με καλύτερο τρόπο. Τα παράγωγα σκόπευαν να αντισταθμίσουν αποτελεσματικά συγκεκριμένους κινδύνους και στην πραγματικότητα αυτό ήταν το γεγονός που εκκίνησε την ραγδαία εξέλιξη και ανάπτυξή τους. Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 80, έχουμε την εμφάνιση των προσωπικών υπολογιστών, εγκαινιάζοντας νέους τρόπους ανάλυσης πληροφοριών και κινδύνων. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για να εξυπηρετούν καλύτερα τους πελάτες τους, προσφέρουν ένα ολοένα και αυξανόμενο αριθμό καινοτόμων προϊόντων σχεδιασμένων έτσι ώστε να διαχειρίζονται και να ελέγχουν καλύτερα τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους. Από τις απλές προθεσμιακές πράξεις ( Forwards ) προήλθαν τα προθεσμιακά συμβόλαια ( Futures ). Τα προθεσμιακά συμβόλαια, είναι παρόμοια με τις προθεσμιακές πράξεις και διαφέρουν μόνο κατά το ότι είναι τυποποιημένα από εταιρείες εκκαθάρισης, που διευκολύνουν τις ανώνυμες συναλλαγές κάνοντας τις αγορές περισσότερο ανταγωνιστικές και ρευστές. Γύρω στο 1980 αναπτύχθηκαν οι πρώτες συμφωνίες ανταλλαγής ( Swaps). Είναι ένα άλλο παράγωγο προϊόν που

12 βασίζεται στις προθεσμιακές πράξεις και υποχρεώνει τα δύο μέρη να ανταλλάξουν μια σειρά από εισροές- εκροές χρήματος σε συγκεκριμένες ημερομηνίες στο μέλλον Ποιοι μπορούν να χρησιμοποιούν τα χρηματοοικονομικά παράγωγα. Τα παράγωγα βοηθούν βελτιώνοντας την επάρκεια της αγοράς, επειδή οι κίνδυνοι μπορούν να απομονωθούν και να πουληθούν σε αυτούς που είναι πρόθυμοι να τους αποδεχθούν με το μικρότερο κόστος. Η χρήση των παραγώγων σπάει τον κίνδυνο σε κομμάτια που μπορούν να διαχειρίζονται αυτόνομα. Οι μεγάλοι οργανισμοί έχουν την δυνατότητα να κρατήσουν τους κινδύνους που μπορούν να διαχειριστούν πιο άνετα και να μεταφέρουν τους ανεπιθύμητους σε άλλες εταιρείες που είναι πιο πρόθυμες να τους αποδεχθούν. Γι αυτό και οι πολύ μεγάλοι οργανισμοί είναι και οι κυριότεροι χρήστες των παραγώγων. Ωστόσο, οι εταιρείες όλων των μεγεθών μπορούν να έχουν κέρδος από την χρήση των παραγώγων. Οι οικονομικές ωφέλειες από την διαπραγμάτευση παραγώγων δεν εξαρτώνται από το μέγεθος του ιδρύματος που τα διακινεί. Η απόφαση για το αν θα χρησιμοποιηθούν παράγωγα πρέπει να οδηγείται όχι από το μέγεθος της εταιρείας αλλά από τους στρατηγικούς της σκοπούς. Ο ρόλος κάθε στρατηγικής διαχείρισης κινδύνου πρέπει να είναι τέτοιος ώστε να εξασφαλίζει ότι τα απαιτούμενα κεφάλαια είναι διαθέσιμα έτσι ώστε η εταιρεία να είναι σε θέση να επιδιώξει ποιοτικές επενδυτικές ευκαιρίες. Τα χρηματοοικονομικά παράγωγα, με το να ελαττώνουν την αβεβαιότητα, δίνουν την δυνατότητα στις εταιρείες να προωθήσουν παραγωγικές δραστηριότητες που σε άλλη περίπτωση δεν θα άρχιζαν καν. Αναμφισβήτητα, τα παράγωγα θα έρθουν για να μείνουν. Είμαστε για τα καλά στο δρόμο για πραγματικές παγκόσμιες αγορές χρήματος, γεγονός που θα συντελέσει σε όλο και περισσότερες χρηματοοικονομικές καινοτομίες για την βελτίωση των πρακτικών της διαχείρισης κινδύνου. Τα χρηματοοικονομικά παράγωγα δεν είναι απλώς η τελευταία μόδα της χρηματοοικονομίας, αλλά σημαντικά εργαλεία καλύτερης διαχείρισης κινδύνου.

13 2.4 Κίνδυνοι που σχετίζονται με τα χρηματοοικονομικά παράγωγα Τα χρηματοοικονομικά παράγωγα είναι σημαντικά μέσα που βοηθούν τους οργανισμούς να επιτύχουν τους αντικειμενικούς σκοπούς. Όπως γίνεται με όλα τα εργαλεία, είναι σημαντικό ο φορέας τους να καταλάβει τις χρήσεις που εξυπηρετούν και ότι πρέπει να εφαρμοστούν όλες οι ασφαλείς προφυλάξεις πριν το εργαλείο τεθεί σε εφαρμογή. Οι οικοδόμοι χρησιμοποιούν εργαλεία όταν κατασκευάζουν σπίτια. Όπως τα εργαλεία είναι χρήσιμα για την κατασκευή των σπιτιών, έτσι και τα παράγωγα είναι χρησιμότατα εργαλεία στο να βοηθούν τις εταιρείες να είναι αποτελεσματικότερες όταν επιδιώκουν τους στόχους τους. Εάν οι κτίστες δεν είναι προσεκτικοί, μπορεί να τραυματιστούν και να καταστρέψουν το έργο τους. Έτσι και τα παράγωγα, αν χρησιμοποιούνται λανθασμένα ή χωρίς κανένα σχέδιο, τότε μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές ή να οδηγήσουν τους οργανισμούς σε λάθος κατεύθυνση. Τα είδη των κινδύνων που σχετίζονται με τα παράγωγα, δεν είναι διαφορετικά από αυτά που σχετίζονται με τα παραδοσιακά χρηματοπιστωτικά μέσα, παρόλο που μπορεί να είναι περισσότερο περίπλοκα. Υπάρχουν πιστωτικοί κίνδυνοι, λειτουργικοί κίνδυνοι, κίνδυνοι αγοράς κ.α. Οι κίνδυνοι των παραγώγων ττηγάζουν κυρίως από τον πελάτη. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι κίνδυνοι οφείλονται σε ανθρώπινους παράγοντες. Για παράδειγμα, όταν ένας ιδιοκτήτης ακινήτου, διαπραγματεύεται με έναν δανειστή για κάποιο χρηματικό ποσό, ο ιδιοκτήτης δημιουργεί κινδύνους με τον τύπο υποθήκης που διαλέγει-κινδύνους για τον εαυτό του και την τράπεζα δανεισμού. Τα χρηματοοικονομικά παράγωγα επιτρέπουν στο ίδρυμα που δανείζει, να τεμαχίσει αυτούς τους κινδύνους και να τους διανέμει στο χρηματοοικονομικό σύστημα, μέσω των δευτερογενών αγορών. Άρα, πολλοί κίνδυνοι που σχετίζονται με τα παράγωγα δημιουργούνται στην πραγματικότητα από τους πελάτες των χρηματομεσιτών ή από τους πελάτες των πελατών. Οι Τράπεζες και οι λοιποί μεσολαβητές θα έπρεπε να θεωρούν τον εαυτό τους διαχειριστή κινδύνου, αφού αναμειγνύουν την γνώση τους πάνω στις διεθνείς χρηματαγορές με τις ανάγκες των πελατών τους έτσι ώστε να τους βοηθούν να ανταπεξέλθουν σε αλλαγές και να έχουν την ευελιξία να επιδιώκουν ευκαιρίες που μεγαλώνουν τις επιτυχίες τους.

14 Η διαχείριση του κινδύνου δεν σημαίνει την εξαφάνισή του, αλλά την επιλεκτική διαχείρισή του και την επιλογή των ανεκτών για την εταιρεία κινδύνων με παράλληλη ελαχιστοποίηση των ανεπιθύμητων. Με τα παράγωγα, οι κίνδυνοι από τα παραδοσιακά εργαλεία μπορούν να διαχωριστούν και να διαχειριστούν ανεξάρτητα Τύποι - κατηγορίες παραγωγών Τα παράγωγα μέσα, χωρίζονται σε δύο βασικούς τύπους: 1.Προαιρετικής βάσης 2.Προθεσμιακής βάσης Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ αυτών των δύο τύπων αλλά και οι δύο τύποι παραγώγων χρησιμοποιούνται για να επιτύχουν παραπλήσιους οικονομικούς στόχους. Π.χ. κάποιος επιθυμεί να ταξιδέψει από μια πόλη σε μια άλλη. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί δρόμοι να το κάνει. Υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις φθηνές αλλά απαιτούν πολύ χρόνο. Άλλες είναι ακριβές αλλά επιτυγχάνουν τον τελικό στόχο πολύ γρήγορα. Ομοίως, σε κάθε εγχείρημα υπάρχουν πολύ τρόποι για να επιτευχθεί ο στόχος. Τα παράγωγα προθεσμιακής βάσης, υποχρεώνουν ένα μέρος να αγοράσει και ένα μέρος να πουλήσει σε μια προσυμφωνημένη τιμή σε συγκεκριμένο χρόνο στο μέλλον, εκτός αν τα μέρη αποφασίσουν να ακυρώσουν την υποχρέωσή τους. Ο αγοραστής ή πωλητής του προθεσμιακού συμβολαίου δεν μπορεί να αποχωρήσει από την σύμβαση εάν οι όροι της συναλλαγής επιφέρουν ζημία εξαιτίας δυσμενών μεταβολών της αγοράς, όπως θα μπορούσε να κάνει με ένα συμβόλαιο προαιρετικής βάσης. Το πλεονέκτημα, της προθεσμιακής αγοράς όμως είναι ότι δεν χρειάζεται να καταβληθεί η τιμή εκ των προτέρων. Τα παράγωγα προαιρετικής βάσης, δίνουν στον κάτοχο το δικαίωμα επιλογής να αγοράσει ή να πουλήσει ένα υποκείμενο μέσο σε μια συγκεκριμένη τιμή, σε κάποια στιγμή στο μέλλον. Ένα συμβόλαιο δικαιωμάτων, δίνει στον κάτοχό του το δικαίωμα επιλογής να αγοράσει ή να πουλήσει ένα υποκείμενο μέσο σε μια συγκεκριμένη τιμή γνωστή ως τιμή εξάσκησης.

15 To δικαίωμα να αγοράσει ένα υποκείμενο μέσο είναι γνωστό ως δικαίωμα αγοράς (call). Το δικαίωμα να πωλήσει αναφέρεται ως δικαίωμα πώλησης (put). Ας υποθέσουμε ότι κάποιος γνωρίζει ότι θα χρειαστεί να αγοράσει ένα σπίτι σε έξι μήνες από σήμερα. Επειδή ανησυχεί μήπως οι τιμές ανέβουν, αλλά προς το παρόν δεν επιθυμεί να δεσμευτεί για την αγορά προσεγγίζει τον πωλητή και φθάνει σε κάποια συμφωνία. Το συγκεκριμένο σπίτι που θέλει να αγοράσει κοστίζει 25 εκατομμύρια δρχ. οποιαδήποτε στιγμή στους επόμενους έξι μήνες. Σε αντάλλαγμα ο μελλοντικός πωλητής θα εισπράξει δρχ. Αυτό το ποσό χαρακτηρίζεται ως η τιμή του δικαιώματος. Η πράξη αυτή που δίνει στον πρώτο το δικαίωμα να αγοράσει χαρακτηρίζεται ως δικαίωμα αγοράς (call). Εάν ο αγοραστής κατά την διάρκεια του ισχύοντος συμβολαίου (έξι μήνες ) αποφασίσει να εξασκήσει το δικαίωμα του (να αγοράσει το σπίτι), θα πρέπει να πληρώσει την τιμή εξάσκησης, δρχ. στον πωλητή. Το συνολικό πραγματικό κόστος του αγοραστή τότε, θα περιλαμβάνει και την τιμή του δικαιώματος δρχ και κατά συνέπεια θα έχει αγοράσει το σπίτι 25.5 εκατ. δρχ. Το συμβόλαιο αυτό θα εξελισσόταν σε μια πολύτιμη αγορά εάν η τιμή του σπιτιού είχε ανέβει πάνω από 25.5 εκατ. δρχ. Εάν, για παράδειγμα η τιμή είχε ανέβει στα 27,5 εκατ. δρχ και ο αγοραστής εξασκούσε το δικαίωμα να αγοράσει θα εξοικονομούσε 2 εκατομμύρια δρχ. Εάν, όμως την στιγμή που αγόραζε το σπίτι η τιμή είχε πέσει στα 23 εκατ. ο αγοραστής δεν θα εξασκούσε το δικαίωμα του, να αγοράσει το σπίτι με 25 εκατ., γιατί δεν θα τον συνέφερε. Θα αποχωρούσε από το δικαίωμα και θα αγόραζε το σπίτι στην τρέχουσα τιμή αγοράς 23 εκατ. Το συνολικό κόστος του αγοραστή (συμπεριλαμβανόμενης και της τιμής του δικαιώματος) θα ήτανε 23.5 εκατ. δρχ. Στην ουσία, η αγορά ενός δικαιώματος αγοράς είναι όμοια με την αγορά ασφαλείας. Ο αγοραστής προστατεύεται από μια δυσμενή εξέλιξη. Εάν η δυσμενής εξέλιξη δεν συμβεί, δεν χάνει τίποτε περισσότερο από το ασφάλιστρο. Αντίθετα από τον αγοραστή του δικαιώματος, ο πωλητής του δικαιώματος αναλαμβάνει υποχρέωση εάν ο αγοραστής εξασκήσει το δικαίωμά του. Εξαιτίας αυτής της υποχρέωσης ο κίνδυνος για τον πωλητή είναι μεγαλύτερος από αυτόν του αγοραστή. Εάν π.χ. η αξία του σπιτιού ανέβαινε στα 30 εκατ. ο αγοραστής του

16 δικαιώματος αγοράς (call) θα εξασκούσε το δικαίωμα του αναγκάζοντας τον πωλητή του δικαιώματος να πουλήσει το σπίτι στην τιμή εξάσκησης = 25 εκατ. δρχ. Το παραπάνω παράδειγμα βασιζόμενο πάνω σε μια προθεσμιακή πράξη θα είχε ως εξής: Ο αγοραστής αποφασίζει να δεσμευτεί να αγοράσει το σπίτι και ο πωλητής να το πουλήσει στην τιμή των 24.5 εκατ. δρχ. Η συναλλαγή που θα συμπεριλαμβάνει την πληρωμή και την παράδοση του πωλούμενου αγαθού θα ολοκληρωθεί σε έξι μήνες από την σύναψη της συμφωνίας. Εάν η τιμή του σπιτιού έπεφτε στα 20 εκατ. δρχ, μεταξύ της ημερομηνίας δέσμευσης και της ημερομηνίας απόκτησης του αγαθού, ο αγοραστής θα ήτανε ακόμα δεσμευμένος να αποκτήσει το σπίτι στην τιμή των 24.5 εκατ. δρχ που είχε συμφωνηθεί. Όπως βλέπουμε ο αγοραστής ή ο πωλητής του προθεσμιακού συμβολαίου δεν μπορεί απλώς να αποχωρήσει από την σύμβαση εάν οι όροι της συναλλαγής επιφέρουν ζημιά εξαιτίας δυσμενών μεταβολών της αγοράς. Το πλεονέκτημα της προθεσμιακής αγοράς ωστόσο, είναι ότι δεν χρειάζεται να καταβληθεί τιμή εκ των προτέρων. Τα χρηματοοικονομικά παράγωγα μπορούν να διακριθούν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες: 1. Προθεσμιακή Συναλλαγή ( Forwards ). 2. Προθεσμιακά Συμβόλαια ( Futures). 3. Συμφωνίες Ανταλλαγής ( Swaps ). 4. Δικαιώματα ( Options ).

17 2.6. Χρηματιστηριακά και εξωχρηματιστηριακά παράγωγα. Τα παράγωγα μέσα διακρίνονται σε δύο κύριες κατηγορίες με κριτήριο το είδος των αγορών στις οποίες διαπραγματεύονται. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα παράγωγα μέσα τα οποία αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε οργανωμένα χρηματιστήρια όπως αυτά που εισήχθησαν στο Χρηματιστήριο Παραγώγων Αθηνών ( Χ.Π.Α.). Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα εξωχρηματιστηριακά παράγωγα μέσα, τα οποία δεν συναντώνται μέσα σε οργανωμένα μέρη διαπραγμάτευσης, όπου η προσφορά και η ζήτηση συγκεντρώνονται σε ένα ορισμένο χώρο. Οι τιμές τους, αποφασίζονται ύστερα από διαπραγμάτευση των δυο συμβαλλόμενων. Άρα τα εξωχρηματιστηριακά παράγωγα δεν υπόκεινται σε τυποποιημένη διαπραγματευτική διαδικασία. Ένα χρηματιστήριο είναι ένα νομικό εταιρικό πρόσωπο, που έχει οργανωθεί με σκοπό την διαπραγμάτευση χρεογράφων, προθεσμιακών συμβολαίων ή δικαιωμάτων. Παρέχει ένα φυσικό χώρο στους διαπραγματευτές για να ασκήσουν την δραστηριότητά τους και καθορίζει ένα σύνολο από κανόνες και αρχές που ρυθμίζουν τις συναλλαγές, με σκοπό την διατήρηση της τάξης, της δικαιοσύνης και της διαφάνειας στην αγορά. Αντίθετα η εξωχρηματιστηριακή αγορά δεν έχει καθορισμένο τόπο ή ωράριο διαπραγμάτευσης. Αποτελείται από ένα χαλαρά συνδεδεμένο δίκτυο από χρηματιστές και διαπραγματευτές που συναλλάσσονται άμεσα μεταξύ τους κυρίως μέσω τηλεφώνου ή και οθόνες υπολογιστών. Ένα από τα ελκυστικά χαρακτηριστικά των εξωχρηματιστηριακών παραγώγων είναι ότι μπορούν να σχεδιαστούν σύμφωνα με τις ανάγκες του πωλητή και του αγοραστή. Κατά συνέπεια, τα προϊόντα αυτά είναι αρκετά πιο περίπλοκα από τα τυποποιημένα χρηματιστηριακά καθώς ανάλογα με την περίπτωση προστίθονται ειδικά χαρακτηριστικά στις βασικές ιδιότητες των χρηματοοικονομικών δικαιωμάτων (Options) και των προθεσμιακών συμβολαίων ( Futures ).

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΗΣ ΒΑΣΗΣ Τύποι παραγώγων μέσων προθεσμιακής βάσης Τα παράγωγα προθεσμιακής βάσης αντιπροσωπεύουν συμβόλαια μεταξύ δυο μερών που απαιτούν κάποια συγκεκριμένη πράξη σε μεταγενέστερη ημερομηνία. Όλα τα παράγωγα προθεσμιακής βάσης διαθέτουν έναν αγοραστή και ένα πωλητή, μια ημερομηνία λήξης και μια διαδικασία ανταλλαγής πληρωμών. Πέρα από μια κατάθεση ασφαλείας δεν απαιτείται καμιά άλλη προπληρωμή. Όλες οι προθεσμιακές συμφωνίες είναι στην ουσία σαν ένα παιχνίδι όπου τα κέρδη και οι ζημίες των μερών εάν αθροιστούν είναι μηδέν. Το κέρδος του αγοραστή θα αντισταθμιστεί από την ζημιά του πωλητή και το αντίστροφο. Τα κέρδη και οι ζημίες θα έχουν πάντα μια γραμμική σχέση με την τιμή του υποκείμενου μέσου. Ένα παράγωγο προθεσμιακής βάσης μπορεί να διαπραγματεύεται στο χρηματιστήριο ή εξωχρηματιστηριακά. Όταν διαπραγματεύονται σε χρηματιστήριο, είναι γνωστά ως προθεσμιακά συμβόλαια (Futures). Υπάρχουν δυο γενικοί τύποι προθεσμιακών συμβολαίων. Συμβόλαια που έχουν ένα χρηματιστηριακό μέσο ως υποκείμενο, είναι γνωστά ως χρηματοοικονομικά προθεσμιακά συμβόλαια. Εδώ περιλαμβάνονται τα επιτόκια, το συνάλλαγμα και τα συμβόλαια σε δείκτες. Συμβόλαια που βασίζονται σε φυσικά αγαθά γενικά αναφέρονται ως προθεσμιακά συμβόλαια εμπορευμάτων. Παράδειγμα τέτοιων υποκείμενων μέσων είναι ο χρυσός, η σόγια και το αργό πετρέλαιο. Όταν μια προθεσμιακή συμφωνία διαπραγματεύεται εξωχρηματιστηριακά, γενικά αναφέρεται ως προθεσμιακή πράξη ή συναλλαγή (Forward). Οι κυρίαρχοι τύποι προθεσμιακών πράξεων, είτε βασίζονται σε επιτόκια και είναι γνωστές ως προθεσμιακές πράξεις επιτοκίου (FRAS), είτε βασίζονται σε συνάλλαγμα και είναι γνωστές ως προθεσμιακές πράξεις συναλλάγματος. Υπάρχουν επίσης και προθεσμιακές πράξεις εμπορευμάτων, οι οποίες είναι όμως λιγότερο δημοφιλής σε σχέση με τις πρώτες.

19 Μεταξύ των χρηματιστηριακών και εξωχρηματιστηριακών παραγώγων μέσων μπορούμε να διακρίνουμε τις παρακάτω διαφορές που αναφέρονται αποκλειστικά στα παράγωγα προθεσμιακής βάσης. > Τα προθεσμιακά συμβόλαια διαπραγματεύονται στο χρηματιστήριο, είναι απόλυτα τυποποιημένα ως προς όλους τους όρους τους, εκτός από την τιμή η οποία είναι και το αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Οι προθεσμιακές πράξεις από την άλλη, είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των μερών ως προς όλους τους όρους τους συμπεριλαμβανομένης και της τιμής. > Μεταξύ των μερών ενός προθεσμιακού συμβολαίου στέκεται ένας οργανισμός εκκαθάρισης. Έτσι η ταυτότητα των μερών είναι άνευ σημασίας. Σε μια προθεσμιακή πράξη, κάθε μέρος έχει απόλυτη ευθύνη έναντι του άλλου και γ αυτό το λόγο οι ταυτότητες των μερών είναι σημαντικές. > Τα προθεσμιακά συμβόλαια εκκαθαρίζονται καθημερινά. Οι χρηματοροές σε μια προθεσμιακή πράξη αντίθετα, λαμβάνουν χώρα μόνο στη λήξη. > Οι αγορές των προθεσμιακών συμβολαίων βρίσκονται κάτω από τις ρυθμιστικές αρμοδιότητες κυβερνητικών οργάνων. Οι κανονισμοί είναι πολύ συγκεκριμένοι και λεπτομερείς. Οι αγορές των προθεσμιακών πράξεων αντίθετα, ρυθμίζονται από πολύ λιγότερους κανονισμούς και αρχές. > Η ακεραιότητα της αγοράς των προθεσμιακών συμβολαίων προστατεύεται με την απαίτηση από κάθε μέρος να κάνει μια κατάθεση καλής πίστης που ονομάζεται περιθώριο ασφαλείας. Μέσω της διαδικασίας ημερήσιας εκκαθάρισης συναλλαγών και ανάλογης αναπροσαρμογής των περιθωρίων ασφαλείας, κάθε μέρος του συμβολαίου είναι βέβαιο για την εκπλήρωση του αντισυμβαλλομένου του. Τέτοιου είδους κατάθεσης περιθωρίου ασφαλείας δεν υπάρχει στις εξωχρηματιστηριακές προθεσμιακές αγορές και γτ αυτό οι συμμετέχοντες σ αυτήν την αγορά συνηθίζουν να συμβάλλονται με μέρη που τους είναι γνωστά.

20 3.2. Προθεσμιακή πράξη ή συναλλαγή ( Forward ). Μια προθεσμιαιοή πράξη είναι μια σύμβαση μεταξύ δυο συμβαλλόμενων να αγοράσουν ή να πωλήσουν ένα συγκεκριμένο αγαθό (υποκείμενο μέσο) σε κάποια προσυμφωνημένη μελλοντική ημερομηνία και τιμή, γνωστή ως τιμή παράδοσης. Αφού γίνει η σύμβαση, η τιμή παράδοσης κλειδώνεται μέχρι την λήξη του συμβολαίου. Αυτός ο τύπος του συμβολαίου, δεν διαπραγματεύεται σε χρηματιστήριο αλλά στην εξωχρηματιστηριακή αγορά και αντιπροσωπεύει μια πράξη σχεδιασμένη να καλύψει τις ανάγκες των δύο συμβαλλομένων μερών. Η αξία της προθεσμιακής πράξης και για τον αγοραστή και για τον πωλητή υπολογίζεται παίρνοντας την διαφορά μεταξύ της προθεσμιακής τιμής στην σύναψη της πράξης (την τιμή παράδοσης) και την τρέχουσα προθεσμιακή τιμή. Κατά συνέπεια, η αξία της σύμβασης στην έναρξή της είναι μηδενική και για τα δυο μέρη αφού η τιμή παράδοσης θα είναι ίδια (στη σύναψη) με την προθεσμιακή τιμή. Καθώς η αξία μιας προθεσμιακής πράξης είναι μηδενική στην έναρξή της, η είσοδος σε μια τέτοια πράξη δεν κοστίζει τίποτε ούτε για τον κάτοχό της αρνηπκής θέσης ούτε για τον κάτοχο της θετικής. Η πράξη αναπτύσσει αξία για τα μέρη καθώς η προθεσμιακή τιμή μεταβάλλεται. Εάν η προθεσμιακή τιμή αυξηθεί, η αξία της προθεσμιακής πράξης γίνεται θετική για τον κάτοχο της θετικής θέσης (τον αγοραστή) και αρνητική για τον κάτοχο της αρνητικής θέσης (τον πωλητή) και το αντίστροφο. Στη λήξη το μέρος με την αρνητική θέση παραδίδει το υποκείμενο μέσο και ο κάτοχος της θετικής θέσης καταβάλλει την προσυμφωνηθείσα τιμή παράδοσης. Στην λήξη, η χρηματοροή από την θετική θέση στην προθεσμιακή πράξη σε μια μονάδα του υποκείμενου μέσου είναι: Ρτ - D ( 3.1 ) Όπου; Ρτ = η τιμή του υποκείμενου μέσου στην λήξη της συμφωνίας D = η συμφωνηθείσα τιμή στην σύναψη της σύμβασης (τιμή παράδοσης) Η χρηματοροή από την αρνητική θέση της σύμβασης είναι ακριβώς το αντίθετο, δηλ: D - Ρ τ ( 3.2 )

21 Ας εξετάσουμε για παράδειγμα, την περίπτωση δυο εταιρειών, της A που κατασκευάζει κοσμήματα και της Β που κάνει εξόρυξη ασημιού. Η εταιρεία A γνωρίζει πως θα χρειαστεί ουγγιές ασήμι για τα προϊόντα της σε έξι μήνες. Αντιμετωπίζει όμως τον κίνδυνο μήπως η τιμή του ασημιού που είναι τώρα δρχ. η ουγγιά, ανέβει σημαντικά. Το γεγονός αυτό θα είχε σημαντική αρνητική επίδραση στο περιθώριο κέρδους της εταιρείας, γιατί γνωρίζει πως με δεδομένες τις οικονομικές συνθήκες θα είναι πολύ δύσκολο να αυξήσει τις τιμές της στην λιανική πώληση. Η εταιρεία Β έχει επίσης κίνδυνο. Γνωρίζει πως το ορυχείο είναι κερδοφόρο με τιμή του ασημιού στις 150.0Θ0 δρχ. και άνω, αλλά γίνεται ζημιογόνο εάν οι τιμές πέσουν κάτω από δρχ. Ακόμη γνωρίζει πως μπορεί να παράγει ουγγιές ασημιού μέσα σε έξι μήνες. Τα δυο μέρη συμβάλλονται σε μια προθεσμιακή πράξη. Η εταιρεία A συμφωνεί να αγοράσει 18.ΘΘ0 ουγγιές ασημιού από την εταιρεία Β σε έξι μήνες με τιμή παράδοσης δρχ. η ουγγιά. Στη σύναψη της συμφωνίας η τιμή παράδοσης και η προθεσμιακή τιμή είναι ίδιες= 180.0Θ0 δρχ. Κατά συνέπεια, δεν κοστίζει τίποτε για κάθε μέρος η είσοδος του στη συμφωνία. Στο τέλος των έξι μηνών, η τιμή του ασημιού αυξάνει στις δρχ. Η εταιρεία A αποδέχεται την παράδοση ουγγιών ασημιού στην συμφωνηθείσα τιμή των δρχ. η χρηματοροή για την εταιρεία είναι δρχ. ανά ουγγιά και υπολογίζεται ως εξής: Ρτ-D = χρηματοροή άρα: δρχ δρχ. = δρχ. ανά ουγγιά. Η εταιρεία Β παραδίδει ουγγιές ασημιού στην συμφωνηθείσα τιμή δρχ. Η χρηματοροή είναι δρχ η ουγγιά και υπολογίζεται ως εξής: D-Ρτ = χρηματοροή άρα: δρχ δρχ.= δρχ. η ουγγιά. Η χρηματοροή δεν είναι σε μετρητά. Για την εταιρεία A η χρηματοροή είναι το ποσό που εξοικονόμησε εξασφαλίζοντας εκ των προτέρων μια τιμή αγοράς που είναι τώρα χαμηλότερη από την τρέχουσα τιμή της αγοράς και για την εταιρεία Β η χρηματοροή είναι η απολεσθείσα ευκαιρία να πωλήσει το ασήμι στην υψηλότερη τιμή των δρχ-

22 Καθώς η προθεσμιακή αγορά είναι ένα παιχνίδι που το κέρδος και η ζημία των συμμετεχόντων αθροίζονται στο μηδέν, το κέρδος της εταιρείας A θα είναι ίσο με τη ζημία της εταιρείας Β το οποίο σ αυτήν την περίπτωση είναι δρχ. η ουγγιά, δηλ X δρχ.= δρχ. Οι περισσότερες προθεσμιακές πράξεις βέβαια, δεν διαπραγματεύονται απευθείας ανάμεσα σε δυο ενδιαφερόμενους. Αυτό που συμβαίνει συνήθως είναι ότι ένας μεσολαβητής όπως μια Επενδυτική Τράπεζα, είτε θα ενεργήσει ως πράκτορας μεταξύ δυο μερών ή θα είναι στην πραγματικότητα συμβαλλόμενος με καθένα από τα δυο μέρη πωλώντας την πράξη στην εταιρεία A με μια συναλλαγή και αγοράζοντας την συμφωνία από την εταιρεία Β με άλλη συναλλαγή Προθεσμιακά συμβόλαια ( Futures ) Τα προθεσμιακά συμβόλαια, είναι μια δεσμευτική συμφωνία μεταξύ δυο αντισυμβαλλόμενων. Ο ένας αντισυμβαλλόμενος ( ο αγοραστής του συμβολαίου) συμφωνεί να αγοράσει το υποκείμενο προϊόν ή αξία (εμπόρευμα, μετοχή, ομόλογο) κάποια στιγμή στο μέλλον και ο άλλος αντισυμβαλλόμενος (πωλητής), συμφωνεί να του πουλήσει το υποκείμενο αγαθό, υπό τους όρους που συμφωνήθηκαν στο συμβόλαιο και σε τιμή η οποία διαμορφώνεται στην αγορά βάση της προσφοράς και της ζήτησης. Βασικό στοιχείο όμως είναι ότι τα προθεσμιακά συμβόλαια (Futures) έχουν τυποποιημένα χαρακτηριστικά έτσι ώστε να αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στα Χρηματιστήρια Παραγώγων. Τα τυποποιημένα χαρακτηριστικά αναφέρονται στην ποσότητα συναλλαγής (μονάδες συναλλαγής ή μέγεθος συμβολαίου) και στην ημερομηνία παράδοσης. Τα χαρακτηριστικά αυτά συμβάλλουν στην ρευστότητα των συναλλαγών. Τα δύο αντισυμβαλλόμενα μέρη δεν είναι απαραίτητο να περιμένουν μέχρι τη λήξη του συμβολαίου για να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. Αυτό σημαίνει ότι είναι δυνατή η πραγματοποίηση κερδών ή ζημιών πριν την ημερομηνία λήξης του συμβολαίου. Όλα τα προθεσμιακά συμβόλαια δεν περιλαμβάνουν παράδοση υλικού αγαθού σε αντάλλαγμα για κάποια πληρωμή.

23 Ένας συγκεκριμένος τύπος υπαγορεύει ότι η παράδοση θα γίνεται με ανταλλαγή μετρητών. Αυτός ο τύπος προθεσμιακών συμβολαίων αναφέρεται ως χρηματικά διακανονίσιμα προθεσμιακά συμβόλαια, π.χ. τα προθεσμιακά συμβόλαια σε δείκτη, τα προθεσμιακά συμβόλαια επιτοκίου και τα προθεσμιακά συμβόλαια συναλλάγματος. Προθεσμιακά Συμβόλαια σε δείκτη Ένα παράδειγμα χρηματικά διακανονίσιμων προθεσμιακών συμβολαίων είναι τα προθεσμιακά συμβόλαια σε δείκτη. Αυτοί που έχουν θετική θέση σε προθεσμιακά συμβόλαια σε δείκτη, δεν είναι υποχρεωμένοι να αποδεχτούν την παράδοση των μετοχών που συνθέτουν τον δείκτη, ούτε οι κάτοχοι της αρνητικής θέσης είναι υποχρεωμένοι να παραδώσουν τις μετοχές αυτές. Αντίθετα, εάν η θέση κρατηθεί μέχρι τη λήξη, η αρνητική και η θετική θέση πρέπει, είτε να καταβάλλει, είτε να λάβει την διαφορά μεταξύ της τιμής στην έναρξη του συμβολαίου και στην λήξη. Εάν αυξηθεί η προθεσμιακή τιμή, τότε ο κάτοχος της θετικής θέσης λαμβάνει μια πληρωμή από τον κάτοχο της αρνητικής για ένα ποσό ίσο με αυτή τη διαφορά. Εάν η προθεσμιακή τιμή μειωθεί, ο κάτοχος της αρνητικής θέσης λαμβάνει μια πληρωμή από τον κάτοχο της θετικής θέσης για ένα ποσό ίσο με τη διαφορά. Όπως και με τα άλλα προθεσμιακά συμβόλαια, οι θέσεις μπορούν να ρευστοποιηθούν πριν τη λήξη με μια συμψηφιστική συναλλαγή. Ας υποθέσουμε ότι ένας επενδυτής είναι αισιόδοξος για την πορεία του Ελληνικού Χρηματιστηρίου και αποφασίζει να αγοράσει τις μετοχές που απαρτίζουν τον δείκτη FTSE ASE 20 στην ακριβή τους αναλογία με την ποία συμμετέχουν στον δείκτη και να τις κρατήσει για ένα έτος. Το κόστος της χρηματοδότησης αυτής της αγοράς είναι 6% ενώ η μερισματική απόδοση 3%. Με τον δείκτη στις μονάδες, το καθαρό κόστος της αγοράς και μεταφοράς των μετοχών για ένα χρόνο σε όρους δείκτη είναι προσαρμοσμένο στη διαφορά μεταξύ του κόστους χρηματοδότησης και του εισοδήματος που λαμβάνεται εξαιτίας της διακράτησης του Χαρτοφυλακίου. Άρα το κόστος θα είναι (2.250 X 0.03 = 67.5).

24 Η θεωρητυαί τιμή των προθεσμιακών συμβολαίων στο δείκτη υπολογίζεται ως εξής: F = Sx [ 1+ ( rf-d ) X Τ ] (3.3 ) όπου: F= Η τιμή του δείκτη στην προθεσμιακή S= Η τιμή του δείκτη στην άμεση αγορά rf= Το ετήσιο χρηματοδοτικό κόστος d= Η ετήσια μερισματική απόδοση του δείκτη της άμεσης αγοράς Τ= Η χρονική διάρκεια του συμβολαίου ( σε έτη) Στο παραπάνω παράδειγμα, το κόστος δανεισμού ήταν 6% και η μερισματική απόδοση 3%. Κατά συνέπεια η θεωρητική τιμή των προθεσμιακών συμβολαίων θα ήταν: Θεωρητική τιμή = X [1+ ( )] = X 1.03 = 2.317,5 Με βάση τον παραπάνω τύπο μπορούμε να πούμε ότι τα προθεσμιακά συμβόλαια σε δείκτη, εάν οι υπόλοιπες μεταβλητές παραμένουν σταθερές, θα αυξήσουν την τιμή τους σε σχέση με τον υποκείμενο δείκτη της άμεσης αγοράς εάν το κόστος δανεισμού αυξηθεί και θα την μειώσουν εάν το κόστος δανεισμού μειωθεί. Εάν πάλι οι υπόλοιπες μεταβλητές παραμείνουν σταθερές θα αυξήσουν την τιμή τους σε σχέση με τον υποκείμενο δείκτη της άμεσης αγοράς εάν η μερισματική απόδοση μειωθεί και θα την μειώσουν εάν η μερισματική απόδοση αυξηθεί. Ο παρακάτω πίνακας μας δείχνει τα χαρακτηριστικά των συμβολαίων που εισήχθησαν στο Χ.Π.Α.

25 ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΑ ΣΥΜΒΟΑΑΙΑ ΣΤΟ ΔΕΙΚΤΗ FTSE ASE -20 Είδος συμβολαίου Τυποποιημένα προθεσμιακά συμβόλαια (Futures) όπου η εκκαθάριση γίνεται με ρευστά διαθέσιμα. Υποκείμενο μέσο Το υποκείμενο μέσο είναι ο δείκτης FTSE ASE Μέγεθος συμβολαίου Ο πολλαπλασιαστής είναι δρχ. (π.χ. εάν ο δείκτης είναι στις μονάδες το συμβόλαιο κοστίζει δρχ.) Τιμή συμβολαίου Οι τιμές αγοράς και πώλησης αναφέρονται σε μονάδες του δείκτη. Μήνες λήξης Κάθε χρονική στιγμή θα υπάρχουν έξι (6) συμβόλαια προς διαπραγμάτευση σύμφωνα με τους αντίστοιχους μήνες λήξης Ως μήνες λήξης προτείνεται αρχικά να χρησιμοποιηθούν; Οι τρεις πιο κοντινοί μήνες από τον μηνιαίο κύκλο. Οι τρεις πιο κοντινοί μήνες από τον τριμηνιαίο κύκλο, Μαρτίου, Ιουνίου, Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου που δεν περιλαμβάνονται στους παραπάνω. Αρα, αρχικά θα υπάρχουν συμβόλαια με διάρκεια έως και ένα (1) χρόνο. Ημέρα λήξης μ.μ. κάθε τρίτη Παρασκευή του μήνα λήξης και εάν αυτή δεν είναι ημέρα συναλλαγής τότε η προηγούμενη. Εκκαθάριση Υπάρχει καθημερινή εκκαθάριση βασισμένη στην ημερησία τιμή εκκαθάρισης που υπολογίζεται με βάση τον κατάλληλο αλγόριθμο. Ο αγοραστής του συμβολαίου εισπράττει και ο πωλητής του συμβολαίου πληρώνει την θετική καθαρή αξία, ενώ ο αγοραστής του συμβολαίου πληρώνει και ο πωλητής εισπράττει την αρνητική καθαρή αξία. Καθαρή αξία = (Β-Α ) χ ( 3.4 )

26 Μέθοδος παράδοσης Όπου Β είναι η τελική τιμή εκκαθάρισης του υποκειμένου δείκτη της ημέρας και A είναι η τελική τιμή εκκαθάρισης του υποκειμένου δείκτη της προηγουμένης. Εκκαθάριση με ρευστά διαθέσιμα. Ενέχυρο και περιθώριο ασφαλείας Οι απαιτήσεις ενεχύρου των λογαριασμών εκκαθάρισης υπολογίζονται χρησιμοποιώντας το σύστημα περιθωρίου ασφάλειας του ΟΑΣΗΣ'.Οι αλλαγές στα περιθώρια ασφάλισης είναι αναδρομικές για όλες τις ανοικτές θέσεις. Κάτω από ακραίες συνθήκες αγοράς ή οποιαδήποτε στιγμή κριθεί απαραίτητο, η ΕΤΕΣΕΠ^ έχει το δικαίωμα να αυξήσει ή να μειώσει το απαιτούμενο περιθώριο ασφαλείας για προκαταβολή, σύμφωνα με άλλες αρχές όπως αυτή θεωρεί απαραίτητο. ' Αυτόματο σύστημα ηλεκτρονικών συναλλαγών. 2 Εταιρεία εκκαθάρισης που ασχολείται με τον χρηματικό διακανονισμό των συναλλαγών ετ παραγώγων και βοηθά στην εξασφάλιση της αποτελεσματικότητας της αγοράς.

27 Προθεσμιακά συμβόλαια επιτοκίου Τα προθεσμιακά συμβόλαια επιτοκίου είναι συμβάσεις όπου η αξία του υποκείμενου μέσου προκύπτει από το επίπεδο των επιτοκίων. Αυτά τα υποκείμενα μέσα είναι είτε επενδυτικά μέσα χρηματαγοράς, όπως επιτόκια, είτε επενδυτικά μέσα κεφαλαιαγοράς όπως ομόλογα. Η εκκαθάριση των προθεσμιακών συμβολαίων επιτοκίου μπορεί να λάβει χώρα και πριν από την ημερομηνία παράδοσης με συμψηφισμό. Εάν το συμβόλαιο όμως διακρατηθεί μέχρι την ημερομηνία παράδοσης, η εκκαθάριση πρέπει να γίνει είτε με πραγματική παράδοση του χρεωστικού επενδυτικού μέσου, όπως στην περίπτωση των προθεσμιακών συμβολαίων ομολόγων, είτε με χρηματική εκκαθάριση όπως στην περίπτωση των προθεσμιακών συμβολαίων επιτοκίων χρηματαγοράς. Τα προθεσμιακά συμβόλαια επιτοκίου προσφέρουν τις ίδιες ευκαιρίες με τα συμβόλαια σε φυσικά αγαθά με τη διαφορά ότι βασίζονται στην τιμή του χρήματος και των επιτοκίων. Τα προθεσμιακά συμβόλαια σε ομόλογα βασίζονται σε ένα επενδυτικό μέσο που είναι φυσικά παραδοτέο. Το επενδυτικό μέσο αυτό, είναι ένα σύνθετο ομόλογο με ένα συγκεκριμένο επιτόκιο τοκομεριδίου. Για παράδειγμα, το ελληνικό προθεσμιακό συμβόλαιο σε ομόλογο θα είναι ένα σύνθετο κρατικό ομόλογο με λήξη 10 έτη και τοκομερίδιο 8%. Η ονομαστική αξία αυτού του σύνθετο ομολόγου θα είναι 25 εκατομμύρια. Όπως και στους άλλους τύπους προθεσμιακών συμβολαίων, είναι παραδοτέα και ομόλογα άλλα από τα συμφωνηθέντα. Το μέρος που κατέχει την αρνητική θέση στο συμβόλαιο, μπορεί να επιλέξει το παραδοτέο ομόλογο μεταξύ εκείνων που πληρούν κάποια κριτήρια παράδοσης, που ορίζονται από το Χ.Π.Α. Για να εξισωθούν όλα τα διαφορετικά ομόλογα που είναι παραδοτέα έναντι του προθεσμιακού συμβολαίου με τα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου που αρχικά συνεφωνήθη να είναι υποκείμενα μέσα του προθεσμιακού συμβολαίου, χρησιμοποιείται ένας συντελεστής μετατροπής.

28 Αφού εφαρμοστεί ο συντελεστής μετατροττής, το παραδοτέο ομόλογο θα αποτιμάται σε επίπεδα τέτοια, ώστε να αποδίδει 8% στην λήξη. Εάν το παραδοτέο ομόλογο έχει τοκομερίδιο μεγαλύτερο από 8%, ο συντελεστής μετατροπής του θα είναι μικρότερος από το 1. Εάν το τοκομερίδιο έχει επιτόκιο κάτω από 8%, τότε ο συντελεστής μετατροττής θα είναι μεγαλύτερος από το 1. Το ποσό που θα λάβει το μέρος με την αρνητική θέση, (γνωστό ως ποσό τιμολογίου) για την παράδοση του ομολόγου έναντι ενός προθεσμιακού συμβολαίου υπολογίζεται ως εξής: Ποσό τιμολογίου= (προθεσμ. τιμή εκκαθάρισης)χ (συντελεστή μετατροττής) + Δεδουλευμένους τόκους στο παραδοτέο ομόλογο. ( 3.4 ) Ας υποθέσουμε ότι ένας διαπραγματευτής είναι έτοιμος να εκκαθαρίσει την αρνητική θέση του σε ένα προθεσμιακό συμβόλαιο ομολόγου. Έχει διαλέξει να παραδώσει ένα ομόλογο (αφού κατέχει την θέση της πώλησης) για το οποίο απομένουν 16 χρόνια μέχρι την λήξη του με τοκομερίδιο %. Το Χ.Π.Α έχει καθορίσει τον συντελεστή μετατροπής για το παραπάνω ομόλογο σε 1,2002, ενώ η τιμή εκκαθάρισης για το προθεσμιακό συμβόλαιο είναι 105' '^^ (για κάθε 100δρχ. ονομαστικής αξίας). Η περίοδος μεταξύ της προηγούμενης και της επόμενης ημερομηνίας πληρωμής τοκομεριδίου είναι 183 ημέρες, ενώ η επόμενη πληρωμή τοκομεριδίου είναι σε 103 ημέρες από τώρα. Αφού το συμβόλαιο απαιτεί την παράδοση ομολόγων ονομαστικής αξίας 25 εκατομμυρίων δρχ. το ποσό του τιμολογίου υπολογίζεται ως εξής: Τιμή εκκαθάρισης= δρχ.x (105.50/100)= δρχ. Δεδουλευμένος τόκος= δρχχ [( ) /183] Χ(0.1175/2)= δρχ. Το ποσό του τιμολογίου θα είναι: Ποσό τιμολογίου= δρχ X = δρχ. Στην παράδοση ο αγοραστής( κάτοχος της θετικής θέσης) πληρώνει το ποσό του τιμολογίου στον πωλητή, σε αντάλλαγμα για τη λήψη του ομολόγου με ονομαστική αξία 25 εκατομμύρια δρχ. Εάν όλα τα παραδοτέα ομόλογα ήταν τα ίδια, ο παραδούς δεν θα είχε ιδιαίτερη προτίμηση στο ένα ή στο άλλο για την παράδοση. Τα χρηματιστήρια όμως αποδέχονται ένα μεγάλο αριθμό από διαφορετικά ομόλογα. Το γεγονός αυτό είναι σημαντικό γιατί κάθε φορά ένα από αυτά τα ομόλογα θεωρείται το φθηνότερο παραδοτέο. Το μέρος με την αρνητική θέση στο συμβόλαιο θα διαλέγει πάντα αυτό το ομόλογο. Το φθηνότερο

29 παραδοτέο ομόλογο είναι αυτό που θα δημιουργήσει το μέγιστο κέρδος ή την ελάχιστη ζημία για τον κάτοχο της αρνητικής θέσης και προκύπτει αν από: Τιμή αγοράς - (τιμή εκκαθάρισης χ συντελεστή μετατροπής) (3.5) Π.χ. Η τρέχουσα τιμή ενός συμβολαίου είναι 95,34. Οι καταγεγραμμένες τιμές και οι συντελεστές μετατροπής είναι 87,43 και 0,895 για το πρώτο ομόλογο, και για το δεύτερο και 123,12 και 1,285 για το τρίτο αντίστοιχα. Το κόστος για την παράδοση των παραπάνω τριών ομολόγων είναι: ΟΜΟΛΟΓΟ 1: ( 95,34 χ0,895)= 2,10 ΟΜΟΛΟΓΟ 2: 102,56-(95,34 χ 1,045)= 2,93 ΟΜΟΛΟΓΟ 3: 123,12-(95,34 χ1,285)= 0,61 Άρα το φθηνότερο ομόλογο είναι το τρίτο. Ο κάτοχος της θέσης πώλησης σ αυτή τη περίπτωση θα ελαχιστοποιήσει την ζημία του εάν αγοράσει και παραδώσει αυτό το ομόλογο Προθεσμιακά συμβόλαια συναλλάγματος Η αγορά του ξένου συναλλάγματος είναι ίσως η μεγαλύτερη στον κόσμο. Συμπεριφέρεται όπως οποιαδήποτε άλλη αγορά όπου ο αγοραστής καταβάλλει μια τιμή για κάποιο εμπόρευμα. Στις συναλλαγές ξένων νομισμάτων, η τιμή που καταβάλλεται ονομάζεται ισοτιμία και το εμπόρευμα που παραλαμβάνεται είναι ξένο συνάλλαγμα. Όταν αγοράζουμε ξένο συνάλλαγμα, μετατρέπουμε ένα νόμισμα σε ένα άλλο με την συγκεκριμένη ισοτιμία. Οι συναλλαγές σε ξένο νόμισμα πραγματοποιούνται σε δύο τύπους αγορών: στην άμεση αγορά (spot) και στην προθεσμιακή αγορά (forward). Οι συναλλαγές στην άμεση αγορά προορίζονται να ικανοποιήσουν την άμεση ζήτηση όπως π.χ. μια μεγάλη εταιρεία ενδέχεται να χρειάζεται Γερμανικά μάρκα για να πληρώσει την αγορά εισαγόμενων αγαθών, ή ένας ταξιδιώτης να χρειάζεται συνάλλαγμα για να καλύψει το κόστος των διακοπών του σε μια ξένη χώρα. Οι αγορές στην προθεσμιακή αγορά, συνεπάγεται παράδοση ξένου συναλλάγματος σε κάποια προσυμφωνημένη τιμή στο μέλλον, η οποία συμφωνείται την στιγμή της συναλλαγής. Μια μεγάλη εταιρεία ενδέχεται να χρειάζεται Ελβετικά

30 φράγκα σε τρεις μήνες για να πληρώσει εμπορεύματα που εισήγαγε. Αντί να διακινδυνεύσουν την πιθανότητα δυσμενών μεταβολών στην τιμή του Ελβετικού φράγκου, οι διαχειριστές της εταιρείας μπορούν να εξασφαλίσουν μια ισοτιμία, προαγοράζοντας συνάλλαγμα με μια προθεσμιακή πράξη, η οποία συνεπάγεται την παράδοση του συναλλάγματος όταν το χρειάζεται ο εισαγωγέας για να κάνει την πληρωμή. Οι προθεσμιακές, αλλά και οι συναλλαγές της άμεσης αγοράς λαμβάνουν χώρα κατά ένα μεγάλο μέρος στην διατραπεζική αγορά που αποτελείται από ένα δίκτυο Τραπεζών παγκοσμίως, που αγοράζουν και πωλούν συνάλλαγμα σε 24ωρη βάση. Εκτός από τις προθεσμιακές πράξεις με τι οποίες μπορούν να πραγματοποιηθούν οι συναλλαγές της προθεσμιακής αγοράς, οι συμμετέχοντες στην αγορά μπορούν επίσης να αγοράζουν και να πωλούν συνάλλαγμα για μελλοντική παράδοση στην αγορά των προθεσμιακών συμβολαίων (futures). Η αγορά των προθεσμιακών συμβολαίων είναι όμοια με την αγορά των προθεσμιακών πράξεων στο ότι και οι δυο αγορές επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να καθορίσουν μια τιμή (ισοτιμία) για μια πιθανή συναλλαγή ξένου νομίσματος στο μέλλον. Οι διαφορές τους πηγάζουν από το ότι οι προθεσμιακές πράξεις είναι εξωχρηματιστηρικές ενώ τα προθεσμιακά συμβόλαια διαπραγματεύονται σε οργανωμένα χρηματιστήρια. Στην αγορά των προθεσμιακών συμβολαίων συναλλάγματος ο αριθμός των μονάδων συναλλάγματος καθορίζεται εκ των προτέρων. Για παράδειγμα, το συμβόλαιο δολαρίων Η.Π.Α που διαπραγματεύεται στο Χ.Π.Α απαιτεί την παράδοση $. Οι τιμές καταγράφονται ως δραχμές ανά ξένη νομισματική μονάδα. Αρα, μια καταγεγραμμένη τιμή προθεσμιακού συμβολαίου δραχμών 280 σε δολάρια Η.Π.Α, σημαίνει ότι το συμβόλαιο είναι συνολικής αξίας; 280δρχ X = 14 εκατ.δρχ.