ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Π.Γ. ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" :

Transcript

1 ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Π.Γ. ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" : ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ ΠΕΡΙΟ ΟΣ ΥΠΟ ρ. ΑΣΤΕΡΙΟΥ Α. ΤΕΡΠΟΥ ΙΑΤΡΟΥ ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΟΥ ΑΘΗΝΑ 1996

2 ii Σηµειώσεις: Το παρόν σύγγραµµα αποτελεί τη δεύτερη και διορθωµένη έκδοση του πρωτότυπου εγγράφου που έχει κατατεθεί στο Τµήµα Εισαγωγών της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος µε αρ. πρωτοκόλλου 1422/ 22 Μαρτίου Οι διορθώσεις που έγιναν αφορούν α) στη µετατροπή του κειµένου από πολυτονικό σε µονοτονικό, β) σε ορισµένα µικρά λάθη και παροράµατα που επισηµάνθηκαν, γ) στην επαναδιατύπωση µερικών φράσεων του αρχικού κειµένου και δ) στη µερική επαναδιατύπωση της Περίληψης τόσο στην Ελληνική όσο και στην Αγγλική γλώσσα. Μικρές διαφορές στη σελιδοποίηση του κειµένου µεταξύ του πρωτότυπου και του παρόντος συγγράµµατος οφείλονται στη διαφορά των εκδόσεων του λογισµικού MS- Word µε το οποίο γράφτηκε το πρωτότυπο κείµενο σε σχέση µε την µεταγενέστερη έκδοση µε την οποία έγιναν οι διορθώσεις. Αθήνα, Ιούλιος 2007 Copyright Asterios A. Terpos, Athens 1996 Αστέριος Α. Τέρπος, ΑΘΗΝΑ 1996 ιεύθυνση : ορυλαίου 28, 11521, ΑΘΗΝΑ, τηλ.: , terpos_aa<at>hol.gr v. 3.0 (4/7/2007) (PDF version) *

3 iii ΣΤΗ ΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΜΟΥ κα ΜΑΙΡΗ ΜΟΥΤΟΥΣΗ - ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ ΟΥ ΣΤΟΥΣ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΥΣ ΠΟΥ ΕΛΠΙΖΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΣΤΗ "ΘΕΙΤΣΑ", ΤΗ ΕΥΤΕΡΗ ΜΗΤΕΡΑ ΜΟΥ

4

5 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελίδα 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΚΟΠΟΣ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΓΝ "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" : Σύνθεση και ραστηριότητα Ιστορικό Ανθρώπινη και Υλικοτεχνική Υποδοµή Ανθρώπινο υναµικό Χώροι και Εξοπλισµός Η λειτουργία του Κυτταρολογικού Τµήµατος Παραγωγή και Προϊόντα (Υπηρεσίες) Η Συµβολή του Τµήµατος στην Πρόληψη του Καρκίνου του Τραχήλου της Μήτρας Το Πληροφορικό Σύστηµα του Κυτταρολογικού Τµήµατος Ο Κύκλος Εργασιών του Κυτταρολογικού Τµήµατος Γενικά : Περίοδος Μη Γυναικολογικό Υλικό : Περίοδος Γυναικολογικό Υλικό : Περίοδος Παραγωγικότητα και Εκτίµηση της Αναλογίας του Χρόνου Απασχόλησης του Ανθρώπινου υναµικού στη ιεκπεραίωση των Κυτταρολογικών Εξετάσεων Εκτίµηση του Κόστους Εργασίας ανά Εξέταση Πληθυσµός Γυναικών που εξετάστηκαν στα Εξωτερικά Γυναικολογικά Ιατρεία του ΠΓΝ "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" και Αποτελέσµατα των Κυτταρολογικών Εξετάσεων (Περίοδος ) ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΙΝΑΚΕΣ ΣΧΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ - SUMMARY ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α' ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β'

6 2

7 3 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή έγινε στο Εργαστήριο ιαγνωστικής Κυτταρολογίας του Π.Γ. Νοσοκοµείου "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ". Το µεγαλύτερο µέρος του υλικού προέρχεται από τα αρχεία του πληροφορικού συστήµατος ενώ το υπόλοιπο προέρχεται από βιβλία και αρχεία που τηρούνται στο Κυτταρολογικό Τµήµα. Θεωρώ υποχρέωσή µου να εκφράσω ένα µεγάλο ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ - Στην ιευθύντρια του Εργαστηρίου ιαγνωστικής Κυτταρολογίας του Π.Γ. Νοσοκοµείου "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" κ. Μαίρη Μουτούση-Ευστρατιάδου για τη βοήθεια και συµπαράστασή της στις προσπάθειές µου. εδοµένου ότι στο ζήλο, την επιµονή και την αγάπη της οφείλεται η πρόοδος και προβολή του Κυτταρολογικού Τµήµατος τα τελευταία χρόνια και δεδοµένου ότι η εργασία αυτή αποτελεί µέρος της δικής της έµπνευσης, της την αφιερώνω µε την πεποίθηση ότι το έργο που αφήνει θα έχει άξιους συνεχιστές. - Στην ιευθύντρια του Ινστιτούτου Προληπτικής, Περιβαλλοντολογικής και Εργασιακής Ιατρικής, Επίκουρο Καθηγήτρια του Πανεπιστηµίου Αθηνών κ. Αθηνά Λινού για τη συνεργασία µας και τη µεγάλη συµβολή της στην προσπάθεια αυτή. Εξ ίσου σηµαντική στην εργασία αυτή ήταν η συµβολή όλου του προσωπικού του Κυτταρολογικού Τµήµατος και ευχαριστώ ιδιαίτερα - τις ιατρούς : Α. Τσιβελέκα, Η. Συµιακάκη, Π. Μεντζελοπούλου, Ι. Αποστολοπούλου, Μ. Παπαευθυµίου και Λ. Κούσουλα - τους παρασκευαστές : Α. Κωστοπούλου, Ε. ασκαλοπούλου, Π. Χιώτου,. Κάραλη, Μ. Αλυσανδράτου και Ι. Χριστούλη - την εξωτερική συνεργάτιδα του Τµήµατος κ. Π. Κροµµύδα για τη βοήθεια και την ακούραστη προσπάθειά της στην καταχώρηση των δεδοµένων στον ηλεκτρονικό υπολογιστή (τον επονοµαζόµενο "Μήτσο") Φεβρουάριος 1996 Αστέριος Α. Τέρπος

8 4

9 5 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διαρκής αύξηση των δαπανών και συγχρόνως η µείωση των διαθέσιµων πόρων οδήγησε τις διάφορες υπηρεσίες στο χώρο της υγείας διεθνώς σε αγώνα για την εξασφάλιση της αναγκαίας χρηµατοδότησης. Έτσι, προέκυψε η ανάγκη καθορισµού προτεραιοτήτων µεταξύ των στόχων που πρέπει να υλοποιηθούν και της επιλογής εκείνων που µπορούν να υλοποιηθούν από τους διαθέσιµους πόρους [1]. Αυτή η ανάγκη επιλογής της βέλτιστης διάθεσης πόρων, που εκ των πραγµάτων δεν είναι ατελείωτοι, έδωσε µεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη µεθόδων έρευνας και αξιολόγησης των υπηρεσιών υγείας [2-6]. Βεβαίως, η αξιολόγηση των υπηρεσιών υγείας δεν είναι µία καινούργια ιδέα. Ήδη, το 18ο αιώνα η Florence Nightingale έκανε µία πρώτη προσέγγιση αξιολόγησης της αποτελεσµατικότητας της υγειονοµικής περίθαλψης καταγράφοντας τη θνησιµότητα των τραυµατιών κατά τη διάρκεια του Κριµαϊκού πολέµου [7-8]. Σήµερα, οι πολιτικές υγείας στις περισσότερες αναπτυγµένες χώρες επικεντρώνονται στο «στόχο τρίπτυχο» : 1 ον εκσυγχρονισµός, 2 ον µείωση του κόστους και 3 ον βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών υγείας [7]. Μπορούµε να θεωρήσουµε ότι µία µονάδα παραγωγής συγκεκριµένων υπηρεσιών (ή προϊόντων) υγείας αποτελείται από ένα σύνολο ανθρώπων και µηχανηµάτων, µε συγκεκριµένη διάταξη στο χώρο και το χρόνο, το οποίο επιτελεί συγκεκριµένες και επαναλαµβανόµενες λειτουργίες. Η καταγραφή της δραστηριότητας µίας τέτοιας µονάδας παρέχει τη δυνατότητα ανάλυσης και µελέτης των παραµέτρων οργάνωσης και λειτουργίας της και αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για την αξιολόγηση της αποδοτικότητας και αποτελεσµατικότητάς της. Η αξιολόγηση οδηγεί µε τη σειρά της σε αποφάσεις για τον επανασχεδιασµό, τον προγραµµατισµό και την καλύτερη παρακολούθηση της λειτουργίας της µονάδας αυτής. Προκειµένου να υλοποιηθεί ο ανωτέρω «στόχος τρίπτυχο», είναι προφανές ότι η συστηµατική καταγραφή της δραστηριότητας των διαφόρων µονάδων παραγωγής υπηρεσιών υγείας αποτελεί άµεση προτεραιότητα. Επίσης, η καταγραφή της δραστηριότητας αυτής πρέπει να έχει σαφείς αντικειµενικούς σκοπούς στους οποίους θα βασιστεί ο σχεδιασµός των µεθόδων συλλογής, καταχώρησης και επεξεργασίας των δεδοµένων. Βεβαίως, οι αντικειµενικοί αυτοί σκοποί αφορούν τόσο την

10 6 παρακολούθηση της υγείας σε ατοµικό επίπεδο όσο και την παρακολούθηση της υγείας ολόκληρων πληθυσµών. Συνεπώς, εξίσου σηµαντικοί αντικειµενικοί σκοποί της καταγραφής δεδοµένων είναι η κλινικοεργαστηριακή και επιδηµιολογική έρευνα όπως επίσης η αξιολόγηση και ο σχεδιασµός των υπηρεσιών υγείας. Στις αναπτυγµένες χώρες έχουν θεσµοθετηθεί και τυποποιηθεί αρκετές διαδικασίες για τη συλλογή δεδοµένων που αφορούν είτε την υγεία ατόµων είτε την υγεία πληθυσµών. Η απογραφή του πληθυσµού και η συµπλήρωση του πιστοποιητικού θανάτου είναι διαδικασίες συλλογής δεδοµένων που επιβάλλονται υποχρεωτικά από τις νοµοθεσίες των χωρών. Άλλες διαδικασίες συλλογής δεδοµένων που έχουν τυποποιηθεί αλλά δεν είναι υποχρεωτικές από το νόµο είναι η συµπλήρωση δελτίων νοσηλείας ασθενών στα νοσοκοµεία, η τήρηση ιατρικών φακέλων, η δήλωση µεταδοτικής ασθένειας, η συµπλήρωση δελτίου καρκινοπαθούς κλπ. [9-10]. Ένας µεγάλος όγκος δεδοµένων συλλέγεται επίσης µε βάση ειδικά πρωτόκολλα έρευνας συγκεκριµένων θεµάτων (ad hoc surveys). Εκτός από τις διαδικασίες συλλογής δεδοµένων µεγάλη προσπάθεια γίνεται σε ευρωπαϊκό αλλά και διεθνές επίπεδο για την προτυποποίηση και κωδικοποίηση της ιατρικής ορολογίας, των ιατρικών πράξεων και διαγνώσεων κλπ. [11-14]. Η αξιοπιστία των δεδοµένων που συλλέγονται από τους διάφορους φορείς της υγείας έχει αποτελέσει τα τελευταία χρόνια αντικείµενο πολλών ερευνών διεθνώς [15-24]. Πολλές ανακρίβειες έχουν επισηµανθεί ακόµα και σε διαδικασίες υποχρεωτικές από το νόµο µε αποτέλεσµα να επηρεάζονται τα επίσηµα στατιστικά στοιχεία. Παράδειγµα το οποίο έχει ιδιαίτερα µεγάλες διαστάσεις στην Ελλάδα είναι οι ανακρίβειες στα πιστοποιητικά θανάτου οι οποίες επηρεάζουν τους δείκτες θνησιµότητας [25-26]. υστυχώς η χώρα µας παρουσιάζει σοβαρές ελλείψεις στην οργάνωση της συλλογής, καταχώρησης και επεξεργασίας πληροφοριών που αφορούν τόσο την υγεία ατόµων όσο και πληθυσµών. Τα Ελληνικά στοιχεία απουσιάζουν από όλες σχεδόν τις διεθνείς ή ευρωπαϊκές στατιστικές τη στιγµή που διάφορες, λιγότερο αναπτυγµένες, χώρες παρέχουν αναλυτικές πληροφορίες [27-32]. Η αδυναµία αξιόπιστης καταγραφής των κρουσµάτων καρκίνου στη χώρα µας είναι χαρακτηριστική [33-35]. Η "Ετήσια Έρευνα για τον Καρκίνο", της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, ξεκίνησε το 1967 µε πολλές προοπτικές αλλά η προσπάθεια αυτή διακόπηκε σύντοµα (1982) λόγω σηµαντικών προβληµάτων. Την καταγραφή των κρουσµάτων της σοβαρής αυτής ασθένειας ανέλαβε µετά από οκτώ χρόνια (καλοκαίρι του 1990) το

11 7 "Εθνικό Αρχείο Νεοπλασιών" (ΕΑΝ). Μέχρι σήµερα όµως δεν έχουν δηµοσιευθεί αναλυτικές πληροφορίες χρήσιµες για τους ερευνητές. Η αδυναµία αυτή δεν οφείλεται στην υπηρεσία, το προσωπικό της οποίας καταβάλλει τεράστιες προσπάθειες για την ορθή καταχώρηση των δεδοµένων, αλλά στην ολιγωρία και την αδιαφορία εκείνων που είναι επιφορτισµένοι µε την αναφορά των κρουσµάτων. Αξιοσηµείωτο είναι ότι σε ένα µεγάλο αριθµό των κρουσµάτων που δηλώνονται απουσιάζει η ηλικία του ασθενούς µε αποτέλεσµα να είναι αδύνατη η ένταξή τους σε οµάδες ηλικιών. Εξάλλου, η προχειρότητα καταγραφής και καταχώρησης δεδοµένων και στοιχείων που αφορούν ασθενείς είναι χαρακτηριστική σε όλα τα επίπεδα του τοµέα της υγείας (δηµόσιου και ιδιωτικού). Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια παρέχει πολυάριθµα και αξιόπιστα µέσα για την καταχώρηση και επικοινωνία των πληροφοριών. Η εκµετάλλευση των µέσων αυτών και η ανάπτυξη της πληροφορικής στο χώρο της υγείας υπόσχεται να δώσει κατάλληλες λύσεις για τη συστηµατική και αποδοτική συλλογή πολύτιµων πληροφοριών [36-37]. Στο Κυτταρολογικό Τµήµα του Π.Γ. Νοσοκοµείου "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" γίνεται από χρόνια µία µεγάλη προσπάθεια για εκσυγχρονισµό και βελτίωση της ποιότητας των παρεχόµενων υπηρεσιών. Η προσπάθεια αυτή εστιάζεται κυρίως στην πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας δεδοµένου ότι το 90% της δραστηριότητας του τµήµατος αφορά σε κυτταρολογικές εξετάσεις για την ανίχνευση προκαρκινικών αλλοιώσεων στα κολποτραχηλικά επιχρίσµατα.

12 8 ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Π.Γ. ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ": ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ: Περίοδος ΣΚΟΠΟΣ Κύριος σκοπός της εργασίας αυτής είναι η παρουσίαση της δραστηριότητας του Κυτταρολογικού Τµήµατος του Π.Γ.Ν. "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ". Σκοπός είναι επίσης να παρουσιαστούν οι πληροφορίες που καταγράφηκαν κατά τη διετία στο πληροφορικό σύστηµα του Τµήµατος και να δειχθεί η δυνατότητα αξιοποίησής τους. Για να παρουσιαστεί η δυνατότητα αξιοποίησης των πληροφοριών αυτών θέσαµε τα ακόλουθα ερωτήµατα : 1) Πώς χρησιµοποιείται η "Υπηρεσία" από τους ενδιάµεσους και τελικούς χρήστες της (ποιος είναι ο κύκλος εργασιών του Κυτταρολογικού Τµήµατος) και ποια τα αποτελέσµατα των εξετάσεων ; 2) Πόσο χρόνο απασχολείται και τι παράγει κατά µέσο όρο ένας εργαζόµενος στο Κυτταρολογικό Τµήµα ; Πόσος χρόνος από το χρόνο απασχόλησης του ανθρώπινου δυναµικού του Τµήµατος δαπανάται για τη διεκπεραίωση των κυτταρολογικών εξετάσεων (οι οποίες αποτελούν το κύριο προϊόν ενός κυτταρολογικού εργαστηρίου) ; 3) Ποιο είναι το κόστος της εργασίας που ενσωµατώνεται σε µία κυτταρολογική εξέταση ; 4) Σχετικά µε τις γυναίκες που προσέρχονται για εξέταση Παπανικολάου στα Εξωτερικά Γυναικολογικά Ιατρεία του νοσοκοµείου α) ποια είναι η σύνθεση του πληθυσµού και πώς αναλύονται τα αποτελέσµατα των εξετάσεων ; (επίσης ποια είναι η σχέση των αποτελεσµάτων µεταξύ αυτών που έκαναν την εξέταση για πρώτη φορά στη ζωή τους και αυτών που την είχαν ξανακάνει ; ), β) ποια είναι η εικόνα του πληθυσµού των γυναικών που είναι καταχωρηµένες στο Μητρώο Παρακολούθησης Ασθενών και πόσες από αυτές έρχονται για επανεξέταση ; και γ) πόσες γυναίκες επανέλαβαν την εξέταση Παπανικολάου µέσα στο ίδιο έτος, και για ποιο λόγο ; 4. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ Το υλικό της εργασίας αυτής προέρχεται κυρίως από τα µηχανογραφηµένα αρχεία του πληροφορικού συστήµατος του Κυτταρολογικού Τµήµατος το οποίο λειτουργεί από τον Ιανουάριο του

13 Τα στοιχεία για τα έτη πριν από το 1994 προέρχονται από αρχεία και άλλα χειρόγραφα βιβλία που τηρούνται στο Τµήµα. Όλα τα στοιχεία που συλλέχθηκαν κατηγοριοποιήθηκαν και κωδικοποιήθηκαν κατάλληλα (π.χ. είδη κυτταρολογικών εξετάσεων, κατηγορίες προσωπικού και καθήκοντα, κλπ.) και στη συνέχεια καταχωρήθηκαν σε ειδικά σχεδιασµένες βάσεις δεδοµένων (DBF files, MS-DOS) ή/και σε αναλογιστικά φύλλα εργασίας (MS Excel spreadsheets). 4.1 Ο κύκλος εργασιών του Κυτταρολογικού Τµήµατος Οι µετρήσεις έγιναν µε βάση προγράµµατα λογισµικού που γράφτηκαν ειδικά για την επεξεργασία των βάσεων δεδοµένων του πληροφορικού συστήµατος (σε Clipper 5.3 για MS-DOS). Ορίζοντας τις κατάλληλες συνθήκες και παραµέτρους και µε βάση το σχέδιο των βάσεων δεδοµένων του πληροφορικού συστήµατος είναι δυνατός ο εντοπισµός, η οµαδοποίηση και η µέτρηση ατόµων ή γεγονότων που έχουν καταγραφεί στο σύστηµα. Έτσι είναι δυνατή η προσέγγιση ενός ατόµου ή οµάδας ατόµων µε κοινά χαρακτηριστικά και η περαιτέρω µελέτη τους. Με ανάλογα προγράµµατα έγινε η επεξεργασία των δεδοµένων για τις εξετάσεις που προέρχονται αποκλειστικά από τα Εξωτερικά Ιατρεία του ΠΓΝ "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ". 4.2 Παραγωγικότητα και εκτίµηση της αναλογίας του χρόνου απασχόλησης του ανθρώπινου δυναµικού στη διεκπεραίωση κυτταρολογικών εξετάσεων Για κάθε µήνα των ετών υπολογίστηκε το σύνολο των ηµερών που εργάστηκε η κάθε κατηγορία ανθρώπινου δυναµικού. Με βάση τους αριθµούς των εξετάσεων υπολογίστηκε τόσο για το γυναικολογικό όσο και για το µη γυναικολογικό υλικό ο µέσος αριθµός εξετάσεων ανά άτοµο και συνολικά. Με βάση τις µετρήσεις προηγούµενης µελέτης [38] εκτιµήθηκε ο αριθµός των επιχρισµάτων που αντιστοιχούν στις εξετάσεις που έγιναν το 1994 και 1995 και ακολούθως υπολογίστηκε ο µέσος αριθµός επιχρισµάτων που αναλογούσαν σε κάθε εργαζόµενο. Για την εκτίµηση της αναλογίας του χρόνου απασχόλησης του ανθρώπινου δυναµικού που δαπανήθηκε στη διεκπεραίωση κυτταρολογικών εξετάσεων έγινε συνδυασµός α) των στοιχείων του πληροφορικού συστήµατος, β) των αποτελεσµάτων διαφόρων µετρήσεων της εργασίας "Μελέτη για εφαρµογή εθνικού προγράµµατος πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας" [38] και γ) του συνολικού χρόνου απασχόλησης του ανθρώπινου δυναµικού κατά τα έτη 1994 και Συγκεκριµένα

14 10 για κάθε κατηγορία ανθρώπινου δυναµικού υπολογίστηκε ο συνολικός χρόνος που δαπανήθηκε για τη διεκπεραίωση των κυτταρολογικών εξετάσεων του Κυτταρολογικού Τµήµατος. Ο χρόνος αυτός είναι ίσος µε τα αθροίσµατα των γινοµένων [αριθµός εξετάσεων µίας κατηγορίας υλικού Χ το µέσο χρόνο για την εκτέλεση µιας εξέτασης αυτής της κατηγορίας υλικού] όλων των κατηγοριών υλικού : T a = Σ(e i * t ai ) όπου T a ο συνολικός χρόνος που δαπανήθηκε από το ανθρώπινο δυναµικό κατηγορίας a για τη διεκπεραίωση του συνόλου των κυτταρολογικών εξετάσεων, e i ο συνολικός αριθµός εξετάσεων της κατηγορίας υλικού i, t ai : ο µέσος χρόνος διεκπεραίωσης µιας εξέτασης κατηγορίας υλικού i από το ανθρώπινο δυναµικό κατηγορίας a. Επίσης, για κάθε κατηγορία εξέτασης και µε βάση τις ελάχιστες και µέγιστες τιµές των χρόνων εκτέλεσης, υπολογίστηκαν οι ελάχιστες και µέγιστες τιµές των εργάσιµων ωρών που δαπανήθηκαν. Ακολούθως, υπολογίστηκε η διαφορά του συνολικού χρόνου που δαπανήθηκε για τη διεκπεραίωση των κυτταρολογικών εξετάσεων από το συνολικό χρόνο απασχόλησης : ta = ΣΧΑ a - T a όπου ta η διαφορά των χρόνων και ΣΧΑ a ο συνολικός χρόνος απασχόλησης του ανθρώπινου δυναµικού της κατηγορίας a εδοµένου ότι το Τµήµα δεν διαθέτει γραµµατειακό δυναµικό και ότι η πρωτοκόλληση και τα επίσηµα αρχεία είναι χειρόγραφα και τηρούνται από το παρασκευαστικό δυναµικό, οι ώρες γραµµατειακής εργασίας που δαπανήθηκαν χρεώθηκαν στο δυναµικό αυτό. Ο χρόνος που δαπανήθηκε για την καταχώρηση στοιχείων στον ηλεκτρονικό υπολογιστή δεν συνεκτιµήθηκε α) διότι η διαδικασία αυτή είναι ανεπίσηµη και διενεργείται παράλληλα µε την επίσηµη χειρόγραφη καταχώρηση στοιχείων, β) διότι η γραµµατέας που καταχωρεί τα στοιχεία στον Η/Υ δεν ανήκει στο µόνιµο προσωπικό του νοσοκοµείου και γ) διότι η διαδικασία καταχώρησης στοιχείων στον Η/Υ δεν χρηµατοδοτείται από το ίδρυµα (και εποµένως δεν το επιβαρύνει). Επιµέρους εκτίµηση των εργάσιµων ωρών που δαπανήθηκαν στις άλλες (δευτερεύουσες) δραστηριότητες του Κυτταρολογικού Τµήµατος, όπως εκπαίδευση, έρευνα, επιµόρφωση δυναµικού, συµµετοχή σε συνέδρια, συντήρηση εξοπλισµού, αρχειοθέτηση κλπ. δεν έγινε.

15 11 Με βάση τους µέσους όρους επιχρισµάτων ανά εξέταση µη γυναικολογικού υλικού [38] έγινε η εκτίµηση του αριθµού των επιχρισµάτων µη γυναικολογικού υλικού που παρασκευάστηκαν κατά το 1994 και 1995 αντίστοιχα. Για παράδειγµα, ο συνολικός αριθµός επιχρισµάτων που παρασκευάστηκε το 1994 για τις εξετάσεις πτυέλων είναι ίσος µε το γινόµενο του συνολικού αριθµού εξετάσεων πτυέλων επί το µέσο όρο επιχρισµάτων ανά εξέταση πτυέλων (ήτοι το µέσο όρο επιχρισµάτων που παράγονται για την εκτέλεση µιας κυτταρολογικής εξέτασης πτυέλων). Ο συνολικός αριθµός των επιχρισµάτων γυναικολογικού υλικού που παρασκευάστηκε είναι ίσος µε τον συνολικό αριθµό των εξετάσεων του υλικού αυτού δεδοµένου ότι η πρακτική τόσο του νοσοκοµείου όσο και των συνεργαζόµενων κέντρων είναι να επιστρώνεται όλο το κολποτραχηλικό υλικό σε ένα µόνο πλακίδιο µικροσκόπησης. 4.3 Κόστος εργασίας ανά κυτταρολογική εξέταση Για την εκτίµηση του κόστους εργασίας ανά εξέταση χρησιµοποιήσαµε τρεις προσεγγίσεις από τις οποίες οι δύο βασίστηκαν στην εκτίµηση της αναλογίας του χρόνου απασχόλησης που αναφέρθηκε προηγουµένως : α) Μέσο κόστος εργασίας ανά εξέταση : Η µέθοδος αυτή στηρίζεται στις παραδοχές α) ότι το µοναδικό προϊόν του εργαστηρίου που κοστολογείται είναι οι κυτταρολογικές εξετάσεις και β) ότι όλα τα είδη των εξετάσεων ενσωµατώνουν το ίδιο κόστος εργασίας. Ο υπολογισµός γίνεται διαιρώντας το σύνολο των ετήσιων αποδοχών όλων των κατηγοριών ανθρώπινου δυναµικού του Τµήµατος δια του ετήσιου αριθµού των εξετάσεων (τόσο γυναικολογικού όσο και µη γυναικολογικού υλικού) [39]. β) Σχετικό κόστος εργασίας ανά εξέταση : Η µέθοδος αυτή στηρίζεται στις παραδοχές α) ότι το µοναδικό προϊόν του εργαστηρίου που κοστολογείται είναι οι κυτταρολογικές εξετάσεις και β) ότι το κόστος εργασίας που ενσωµατώνεται σε µία εξέταση είναι ανάλογο του είδους του υλικού και του χρόνου που δαπανήθηκε από τα άτοµα µίας κατηγορίας ανθρώπινου δυναµικού για τη διεκπεραίωση του συνολικού αριθµού εξετάσεων του υλικού αυτού. ηλαδή δεν λαµβάνεται υπόψη το κόστος των εργασιών και δραστηριοτήτων όπως έρευνα, εκπαίδευση κλπ. το οποίο θεωρείται µηδενικό. Ο υπολογισµός γίνεται σε δύο στάδια : α) η αναλογία των ωρών που δαπανήθηκαν από µια συγκεκριµένη κατηγορία ανθρώπινου δυναµικού για τη διεκπεραίωση όλων των κυτταρολογικών εξετάσεων µιας

16 12 συγκεκριµένης κατηγορίας υλικού εφαρµόζεται στο σύνολο των ετήσιων αποδοχών αυτής της συγκεκριµένης κατηγορίας ανθρώπινου δυναµικού και το αποτέλεσµα διαιρείται δια του συνολικού ετήσιου αριθµού των εξετάσεων του υλικού αυτού και β) ακολούθως αθροίζονται τα ποσά για όλες τις κατηγορίες ανθρώπινου δυναµικού. Για παράδειγµα, εάν ι) κατά το 1994 οι 7 ιατροί του Τµήµατος δαπάνησαν για τη διεκπεραίωση κυτταρολογικών εξετάσεων γυναικολογικού υλικού το 75% των εργάσιµων ωρών τους και ιι) το σύνολο των ετήσιων ακαθάριστων αποδοχών τους ήταν δρχ. τότε το σχετικό κόστος ιατρικής εργασίας ανά κυτταρολογική εξέταση γυναικολογικού υλικού θα είναι δρχ. [ ( *75%) / ]. Αθροίζοντας το αντίστοιχο κόστος παρασκευαστικής και γραµµατειακής εργασίας προκύπτει το σχετικό κόστος της συνολικής εργασίας ανά εξέταση γυναικολογικού υλικού. γ) Πραγµατικό κόστος εργασίας ανά εξέταση : Με τη µέθοδο αυτή κοστολογείται ο χρόνος που απαιτείται για τη διεκπεραίωση µίας εξέτασης. Ο υπολογισµός γίνεται προσδιορίζοντας πρώτα το κόστος της εργάσιµης ώρας του ανθρώπινου δυναµικού (σύνολο των ετήσιων αποδοχών δια του συνόλου των ωρών απασχόλησης) και πολλαπλασιάζοντας ακολούθως το ποσόν επί το µέσο χρόνο εκτέλεσης του είδους της εξέτασης (ανάλογα µε το είδος του υλικού κάθε είδος εξέτασης απαιτεί διαφορετικές διαδικασίες και κάθε διαδικασία διαφορετικούς χρόνους εκτέλεσης) [38]. Αν υποθέσουµε για παράδειγµα ότι ι) µία ώρα ενός Παρασκευαστή κοστίζει κατά µέσο όρο δρχ., ιι) µια κυτταρολογική εξέταση ούρων απαιτεί κατά µέσο όρο 23' λεπτά παρασκευαστικού χρόνου ενώ ιιι) µια κυτταρολογική εξέταση γυναικολογικού υλικού σε 1 επίχρισµα απαιτεί κατά µέσο όρο 5,5'' λεπτά, τότε το παρασκευαστικό κόστος ανά εξέταση θα είναι : 632 δρχ. για την εξέταση ούρων και 151 δρχ. για την εξέταση του κολποτραχηλικού επιχρίσµατος αντίστοιχα. Εάν στα ποσά αυτά προστεθούν το ιατρικό και το γραµµατειακό κόστος θα προκύψει το πραγµατικό κόστος της εργασίας για την εξέταση ούρων. Σηµειώνεται ότι στις προσεγγίσεις β) και γ) δεν συµπεριλαµβάνεται το κόστος εργασίας των ειδικευόµενων ιατρών. Στις προσεγγίσεις α) και β) η εκτίµηση του κόστους γίνεται µε συνυπολογισµό των εφηµεριών ενώ στην προσέγγιση γ) η εκτίµηση του κόστους γίνεται τόσο µε όσο και χωρίς τον υπολογισµό των εφηµεριών. Στους υπολογισµούς των εφηµεριών του ιατρικού δυναµικού θεωρήθηκαν (αυθαίρετα) ως αποδοτικές τρεις ώρες για κάθε εφηµερία ιατρού. Θεωρήθηκε επίσης ότι κάθε ιατρός

17 13 εξαντλεί το επιτρεπόµενο όριο εφηµεριών κατά µήνα που είναι 6 εφηµερίες για το ιευθυντή και από 8 εφηµερίες για κάθε Επιµελητή Α' ή Β'. Ως ετήσιες ακαθάριστες αποδοχές θεωρήθηκαν τα ποσά : αποδοχές (14 µισθοί) Εφηµερίες ΣΥΝΟΛΟ ακαθ. ιευθυντής Επιµελητής Α' Επιµελητής Β' Παρασκευαστής Ειδικευόµενος

18 14 5. ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Π.Γ. Ν. "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" : Σύνθεση και δραστηριότητα 5.1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ Το Τµήµα άρχισε να λειτουργεί το 1955 µε διευθύντρια την πρώτη Ελληνίδα κυτταρολόγο Λίνα Κουτήφαρη, η οποία εκπαιδεύτηκε στις ΗΠΑ από τον ίδιο τον Γεώργιο Παπανικολάου ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟ ΟΜΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΥΝΑΜΙΚΟ Το Κυτταρολογικό Τµήµα στελεχώνεται α) από ειδικευµένους κυτταρολόγους ιατρούς, β) από παρασκευαστές και γ) από ειδικευόµενους ιατρούς. Από το Μάϊο του 1990 οι οργανικές θέσεις προσωπικού είναι : θέση ιευθυντού 1 θέσεις Επιµελητών Α' 2 θέσεις Επιµελητών Β' 5 θέσεις Παρασκευαστών 6 θέσεις Ειδικευόµενων ιατρών 5 Ο καθαρισµός των χώρων εξυπηρετείται από το ειδικό βοηθητικό προσωπικό του νοσοκοµείου. Στο Τµήµα προσέρχονται περιοδικά για σύντοµη εκπαίδευση επισκέπτες ιατροί ειδικευόµενοι στη Γυναικολογία ή την Κυτταρολογία. Κατά τη διάρκεια της διετίας όλες οι οργανικές θέσεις ήταν πλήρεις εκτός από µια θέση Επιµελητού Α'. Από τα τέλη του 1993 µια γραµµατέας έχει προσφερθεί από το Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντολογικής και Εργασιακής Ιατρικής για την καταχώρηση των κυτταρολογικών εξετάσεων του γυναικολογικού υλικού στο πληροφορικό σύστηµα του Τµήµατος ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Το Κυτταρολογικό Τµήµα στεγάζεται σε 175 τετραγωνικά µέτρα (περίπου) του 3ου ορόφου του κτηρίου του Π.Γ.Ν."ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" στην οδό Λαµψάκου 6. ιακρίνονται επτά κυρίως χώροι στους οποίους περιλαµβάνονται : α) το γραφείο ιευθυντού, β) η αίθουσα των ιατρών, γ) η αίθουσα των

19 15 παρασκευαστών, δ) το παρασκευαστήριο, ε) η αίθουσα παρακεντήσεων και λήψης επιχρισµάτων, στ) ο χώρος αναµονής και ζ) η αποθήκη υλικών. Από τα δέκα µικροσκόπια ιδιοκτησίας του νοσοκοµείου που είναι σε λειτουργία, τα δύο είναι ηλικίας µικρότερης των 5 ετών, τα επτά είναι ηλικίας µικρότερης των 10 ετών ενώ ένα έχει µεγαλύτερη ηλικία. Χρησιµοποιούνται επίσης τρία ιδιόκτητα µικροσκόπια. Στο παρασκευαστήριο λειτουργεί µηχάνηµα αυτόµατης βαφής των επιχρισµάτων καθώς και δύο συσκευές φυγοκέντρησης (µία για υψηλές ταχύτητες). Ένας ζυγός ακριβείας, ένας ξηρός κλίβανος, ένα ψυγείο καθώς και άλλες µικρότερες συσκευές συµπληρώνουν τον εξοπλισµό του παρασκευαστηρίου. Ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής (486 µε 600 MB σκληρό δίσκο) συνδεδεµένος µε εκτυπωτή (dot matrix) χρησιµοποιείται για την καταχώρηση των κυτταρολογικών εξετάσεων του γυναικολογικού υλικού καθώς και άλλων χρήσιµων πληροφοριών Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΑ (ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ) Αντικειµενικός σκοπός ενός Κυτταρολογικού Τµήµατος είναι η διεκπεραίωση εξετάσεων διαφόρων κυτταρολογικών υλικών. Εποµένως το κυρίως προϊόν είναι η έκδοση των κυτταρολογικών απαντήσεων (αποτελεσµάτων). Το προς εξέταση υλικό προέρχεται από διάφορα τµήµατα του νοσοκοµείου ή από άλλα εξωνοσοκοµειακά κέντρα στα οποία έγινε η λήψη. Το υλικό αυτό παραλαµβάνεται συνοδευόµενο από την παραγγελία εξέτασης στην οποία αναφέρονται τα στοιχεία και το ιστορικό του ασθενούς. Ένα µικρό ποσοστό των εξετάσεων αφορούν σε υλικό του οποίου η λήψη γίνεται µε παρακέντηση δια λεπτής βελόνης (Fine Needle Aspiration) στην ειδική αίθουσα του Τµήµατος. Στην ίδια αίθουσα γίνονται και λήψεις κολποτραχηλικών επιχρισµάτων σε γυναίκες που παρακολουθούνται από το Τµήµα. Οι διάφορες κυτταρολογικές εξετάσεις που εκτελούνται στο Κυτταρολογικό Τµήµα διακρίνονται σε εξετάσεις γυναικολογικού και εξετάσεις µη γυναικολογικού υλικού και ανήκουν στις εξής 8 κατηγορίες (πίνακας ΠΑ1., Παράρτηµα Α) : 1) εξέταση κολποτραχηλικών επιχρισµάτων, 2) εξέταση υλικού από παρακέντηση θυρεοειδούς, 3) εξέταση υλικού από παρακέντηση µαστού, 4) εξέταση υλικού

20 16 από παρακέντηση λεµφαδένος, 5) εξέταση υλικού από κοιλότητες του σώµατος (υγρά), 6) εξέταση πτυέλων, 7) εξέταση ούρων και 8) εξέταση διαφόρων υλικών που δεν ανήκουν στις αναφερθείσες κατηγορίες. Η διαδικασία για την παραγωγή του προϊόντος, δηλαδή οι δραστηριότητες από τη λήψη/παραλαβή του υλικού έως την παράδοση του αποτελέσµατος µιας εξέτασης, περιλαµβάνει 1) γραµµατειακή εργασία, 2) παρασκευαστική εργασία και 3) ιατρική εργασία. Η χρονική αλληλουχία των επιµέρους διαδικασιών και η κατηγορία ανθρώπινου δυναµικού που αντιστοιχεί παρουσιάζεται στο διάγραµµα ροής του σχήµατος πα1. (Παράρτηµα Α). Ανάλογα µε το είδος της εξέτασης, την ποιότητα και την ποσότητα του προς εξέταση υλικού απαιτείται και διαφορετικός χρόνος διεκπεραίωσης. Στον πίνακα ΠΑ3. του Παραρτήµατος Α παρουσιάζονται οι µέσοι χρόνοι διεκπεραίωσης των διαφόρων εξετάσεων που προέκυψαν από χρονοµετρήσεις προηγούµενης ερευνητικής εργασίας [38] (και πίνακας ΠΑ2. Παράρτηµα Α). Εκτός από τη διεκπεραίωση των κυτταρολογικών εξετάσεων υπάρχουν επίσης άλλες δραστηριότητες που συµπληρώνουν τα προϊόντα του Τµήµατος. Οι δραστηριότητες αυτές περιλαµβάνουν: 1. εκπαίδευση ειδικευόµενων ιατρών 2. επιµόρφωση ανθρώπινου δυναµικού µε τακτικά µαθήµατα, σεµινάρια ή συναντήσεις 3. ερευνητικές εργασίες µε συµµετοχή σε τοπικά ή διεθνή συνέδρια και δηµοσιεύσεις σε περιοδικά 4. εκπαίδευση και επιµόρφωση τρίτων µε ειδικά σεµινάρια (workshops). 5. ποιοτικό έλεγχο κυτταρολογικών απαντήσεων µέσω της σύγκρισης µε τις ιστολογικές απαντήσεις Η ερευνητική και επιστηµονική δραστηριότητα από το 1970 παρουσιάζεται στο Παράρτηµα Β. Τη λειτουργία του Κυτταρολογικού Τµήµατος ολοκληρώνουν διάφορες πρόσθετες δραστηριότητες του ανθρώπινου δυναµικού όπως : 1. διαχείριση των πόρων και συντονισµός των εργασιών

21 17 2. τήρηση και συντήρηση των αρχείων του τµήµατος (αρχεία εξετάσεων, αρχεία επιχρισµάτων) 3. εργασίες συντήρησης του εξοπλισµού (καθαρισµός και έλεγχος καλής λειτουργίας) Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ Ο καρκίνος του τραχήλου της µήτρας αποτελεί έναν από τους σοβαρούς κινδύνους για τη ζωή της σύγχρονης γυναίκας µε σηµαντικά ποσοστά θνησιµότητας τόσο σε ανεπτυγµένες όσο και σε αναπτυσσόµενες χώρες. Είναι συχνότερος στις αστικές περιοχές και στις κατώτερες κοινωνικοοικονοµικές τάξεις, και συσχετίζεται θετικά µε τη συχνότητα, πολλαπλότητα και πρωιµότητα των σεξουαλικών επαφών [40-44]. Συσχετίζεται επίσης και µε τον ιό του ανθρώπινου θηλώµατος (Human Papillomavirus ή HPV) [45-46]. Στην έγκαιρη ανίχνευση και διάγνωση των προκαρκινικών αλλοιώσεων του τραχήλου συνέβαλε η εξέταση κολποτραχηλικών επιχρισµάτων κατά Παπανικολάου (Pap test) [47-48]. Η εφαρµογή της εξέτασης Παπανικολάου γίνεται είτε α) ευκαιριακά, σε γυναίκες που επιθυµούν την εξέταση και προσέρχονται σε δηµόσια ή ιδιωτικά ιατρεία (ευκαιριακή πρόληψη) είτε β) προγραµµατισµένα, σε οµάδες γυναικείων πληθυσµών που προσκαλούνται να κάνουν την εξέταση (προγράµµατα µαζικού προσυµπτωµατικού ελέγχου του τραχήλου της µήτρας). Σε περίπτωση ανεύρεσης προκαρκινικών αλλοιώσεων, η έγκαιρη θεραπευτική παρέµβαση έχει σαν αποτέλεσµα την πλήρη ίαση της ασθενούς και την πρόληψη του διηθητικού καρκίνου [49-50]. Η εφαρµογή προγραµµάτων µαζικού προσυµπτωµατικού ελέγχου του τραχήλου της µήτρας, βασισµένων στις επιστηµονικές µεθόδους της επιδηµιολογίας και της στατιστικής, αποσκοπεί στη µείωση της επίπτωσης της νόσου στους υπό έλεγχο γυναικείους πληθυσµούς και κατ' επέκταση στην ελάττωση της θνησιµότητας από αυτό τον τύπο καρκίνου [51-53]. Αν και η Ελλάδα είναι µία από τις πρώτες χώρες στις οποίες εφαρµόστηκε η εξέταση Παπανικολάου (1955) δεν υπάρχει οργανωµένη πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας. Εκτός

22 18 από τρία πιλοτικά προληπτικά προγράµµατα, τα οποία είναι σε εξέλιξη στην περιφέρεια της χώρας, η πρόληψη έχει ευκαιριακό χαρακτήρα. Στο Κυτταρολογικό Τµήµα του ΠΓΝ "ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ" διεκπεραιώνεται το 10% περίπου των εξετάσεων Παπανικολάου που γίνονται ετησίως στα κυτταρολογικά εργαστήρια του δηµόσιου τοµέα της χώρας [38]. Το Τµήµα συµµετέχει επίσης στο πιλοτικό πρόγραµµα πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας που διεξάγεται στη Χαλκιδική της Μακεδονίας (µε έδρα τη µονή της Ορµύλιας). εδοµένου ότι η πρόληψη δεν εστιάζεται στην ανίχνευση αλλοιώσεων µόνο αλλά και στη σωστή ενηµέρωση και παρακολούθηση των ασθενών, µε πρωτοβουλία του Τµήµατος, έχουν γίνει επανειληµµένα κλήσεις γυναικών που παρουσίασαν χαµηλού ή υψηλού βαθµού ενδοεπιθηλιακή αλλοίωση και δεν προσήλθαν για επανεξέταση [54]. Είναι προφανές ότι τόσο για την οργανωµένη όσο και για την ευκαιριακή πρόληψη πρέπει να υπάρχει µηχανισµός εντοπισµού και ειδοποίησης των γυναικών µε παθολογικά κυτταρολογικά ευρήµατα [55]. Οι δυνατότητες που προσφέρονται από τη χρήση πληροφορικών συστηµάτων για τον έλεγχο των προκαρκινικών αλλοιώσεων του τραχήλου της µήτρας είναι τεράστιες. Πολλά πληροφορικά συστήµατα έχουν αναπτυχθεί για το σκοπό αυτό τόσο σε χώρες που έχουν όσο και σε χώρες που δεν έχουν ανεπτυγµένα προληπτικά προγράµµατα του τραχήλου της µήτρας [56-60]. Τα συστήµατα αυτά σε συνδυασµό µε τα Αρχεία Καταγραφής Νεοπλασµάτων (Cancer Registries) συµβάλλουν επίσης ι) στην µελέτη της διασποράς του καρκίνου και των προκαρκινικών αλλοιώσεων του τραχήλου της µήτρας και ιι) στη µελέτη της φυσικής ιστορίας της νόσου αυτής [61-63] ΤΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ Με σκοπό τη βελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών του Τµήµατος, αλλά και του νοσοκοµείου γενικότερα, αναπτύξαµε ένα πληροφορικό σύστηµα για την καταχώρηση των εξετάσεων Παπανικολάου [64]. Ο σχεδιασµός του πληροφορικού συστήµατος έγινε έτσι ώστε να εξυπηρετήσει τρεις σκοπούς : α) την παροχή πληροφοριών για την παρακολούθηση ασθενών µε παθολογικά ευρήµατα στον τράχηλο της µήτρας, β) την παροχή πληροφοριών για υποστήριξη ερευνητικών εργασιών και γ) την παροχή πληροφοριών για τη διαχείριση του Τµήµατος. Για την κωδικοποίηση της ορολογίας των