ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΝΙΚΟΛΕΤΑ. Α.Μ: Εξάµηνο

Transcript

1 ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΝΙΚΟΛΕΤΑ Α.Μ: Εξάµηνο

2 ΑΘΗΝΑ, 2007 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ Άρειος Πάγος ίκη(περιοδικό) ΕΣ Α Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την προάσπιση των δικαιωµάτων του Ανθρώπου και των θεµελιωδών ελευθεριών ΚΠολ Κώδικας Πολιτικής ικονοµίας ΚΠοιν Κώδικας Ποινικής ικονοµίας ΝοΒ Νοµικό Βήµα(περιοδικό) ΠΚ Ποινικός Κώδικας ΠοινΧρ Ποινικά χρονικά(περιοδικό)

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Το θέµα 3 2. Οι κείµενες διατάξεις Α. Το Σύνταγµα 4 Β. Ευρωπαϊκό ίκαιο και ιεθνείς δεσµεύσεις 9 Γ. Οι επιλογές του Έλληνα νοµοθέτη Ουσιαστικό ίκαιο ικονοµικό ίκαιο Η θεωρία 17 Α. Η συνταγµατική θεωρία 18 Β. ικονοµικές θεωρίες 21 Γ. Αστικό ίκαιο Η Νοµολογία Συµπεράσµατα 31

4 1. ΤΟ ΘΕΜΑ Τα άρθρα 9, 9Α και 19 του ισχύοντος Συντάγµατος, προστατεύουν το άτοµο από την επέµβαση στην ιδιωτική του ζωή, στον χώρο δηλαδή εκείνον ο οποίος πρέπει να αναγνωρίζεται στον άνθρωπο ως απόρρητος, µυστικός για να µπορέσει ελεύθερα να αναπτύξει την προσωπικότητά του, 1 η οποία επίσης κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 παρ.1 Σ. Ειδικότερα, µε το άρθρο 19 Σ προστατεύεται το απόρρητο της επικοινωνίας. Αναγνωρίζεται δηλαδή το δικαίωµα στην µυστική, εµπιστευτική επικοινωνία. Ωστόσο, οι πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις διευκολύνουν την παραβίαση της απόρρητης σφαίρας της ιδιωτικότητας. Το φαινόµενο δεν είναι καινούργιο, εντείνεται όµως µε τα σύγχρονα τεχνολογικά µέσα. Σχετικές ενέργειες είναι βεβαίως αντισυνταγµατικές και εναπόκειται στον κοινό νοµοθέτη να προβλέψει τις συνέπειες της σχετικής παράβασης. εδοµένων των µέσων εικόνας και ήχου που τελευταία εµφανίστηκαν, παρατηρείται ότι η προσβολή λαµβάνει χώρα είτε µε ηχογραφήσεις ιδιωτικών συζητήσεων είτε µε την απεικόνιση των προσβαλλοµένων σε βιντεοταινίες και φωτογραφίες. Εκτός βέβαια από τον παράνοµο χαρακτήρα των εν λόγω ενεργειών, δεν πρέπει να παροράται το γεγονός ότι η ύπαρξή τους δηµιουργεί και µία πραγµατική κατάσταση. Αποδεικνύεται δηλαδή µε τον πιο αδιαµφισβήτητο τρόπο το γεγονός που έλαβε χώρα. Το ερώτηµα λοιπόν που τίθεται είναι κατά πόσον οι παράνοµες αυτές εγγραφές µπορούν να αποτελέσουν νόµιµο µέσο απόδειξης στο πλαίσιο µιας 1. ΕφΘεσ 1782/1981, 14, σελ.138, Καµίνης Γ.-Παράνοµα αποδεικτικά µέσα και κατοχύρωση των συνταγµατικών δικαιωµάτων - αποδεικτικές απαγορεύσεις στην ποινική και πολιτική δίκη

5 1998, σελ.173, υποσ. 2. δίκης. Ο παράνοµος δηλαδή χαρακτήρας που προκύπτει από το ουσιαστικό δίκαιο, όπου αυτός προβλέπεται, θα περιορισθεί στις προβλεπόµενες συνέπειες του ουσιαστικού δικαίου ή θα επεκταθεί και στον δικονοµικό κλάδο υπό τη µορφή του απαράδεκτου των εν λόγω µέσων, οπότε ο δικαστής υποχρεούται να µην λάβει υπόψη του τις αποδείξεις που προσκοµίσθηκαν. Και ακόµα: εάν ο κοινός νοµοθέτης δεν προέβλεψε το αξιόποινο της πράξης ή το απαράδεκτο των µέσων, είναι δυνατόν αυτό να συναχθεί από το ίδιο το Σύνταγµα (19 κυρίως Σ). Στη θεωρία, οι απόψεις που υποστηρίζονται είναι κυρίως ενδιάµεσες/σταθµιστικές, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι λείπουν και θεωρίες που κινούνται στον άξονα απόλυτης άρνησης της αξιοποίησης παράνοµων αποδεικτικών µέσων. Ωστόσο, οι κρατούσες θεωρίες σταθµίζουν τα αντικρουόµενα δικαιώµατα και in concreto αποφαίνονται για την αξιοποίηση ή απόρριψη του αποδεικτικού µέσου. Πλούσια όµως είναι και η νοµολογία, η οποία έχει κληθεί όχι λίγες φορές να κρίνει υποθέσεις που παρουσιάστηκαν προς επίλυση µε βάση (ή αποκλειστικά) τέτοιου είδους αποδεικτικά µέσα. Οι σχετικές αποφάσεις συνάγουν ως επί το πλείστον την απαγόρευση αξιοποίησης από το ουσιαστικό δίκαιο (κυρίως 57 ΑΚ), όταν αυτό προβλέπει το παράνοµο της πράξης απόκτησης του µέσου. 2. ΟΙ ΚΕΙΜΕΝΕΣ ΙΑΤΑΞΕΙΣ Α. ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ Η προστασία που παρέχεται από το συνταγµατικό κείµενο διαγράφε-

6 ται στα προαναφερθέντα άρθρα 9, 9Α και 19. Κυρίως αυτά είναι που προστατεύουν την ιδιωτική ζωή του ατόµου. Με την αναθεώρηση το 2001 προστέθηκαν οι παράγραφοι 2 και 3 του άρθρου 19, καθώς και το άρθρο 9Α. Έτσι, ο αναθεωρητικός νοµοθέτης έλαβε υπόψη του τα νέα δεδοµένα και τον υψηλό κίνδυνο που διατρέχει η ιδιωτική ζωή. Αξίζει βέβαια να σηµειωθεί ότι όλα τα ελληνικά Συντάγµατα από το 1844 αναγνωρίζουν το απαραβίαστο της επικοινωνίας, γεγονός που καταδεικνύει την ευαισθησία του σχετικού δικαιώµατος. Στο άρθρο 9 παρ.1 Σ ορίζεται ότι: Η κατοικία καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόµου είναι απαραβίαστη. Καµία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά µόνο όπως ορίζει ο νόµος και πάντοτε µε παρουσία της δικαστικής αρχής. Στο πρώτο εδάφιο αναγνωρίζεται το άσυλο της κατοικίας. Αυτή γίνεται αντιληπτή ως κάθε χώρος που ο άνθρωπος ορίζει ως τον µη γενικά προσιτό χώρο διαβιώσεως και εργασίας του. Είναι έννοια ευρύτερη από τους λοιπούς δικαιικούς κλάδους και εξασφαλίζει το άτοµο από την επέµβαση των κρατικών οργάνων στον περίκλειστο αυτό χώρο. 2 Οι παραβάτες τιµωρούνται µε βάση την δεύτερη παράγραφο για παράβαση καθήκοντος και κατάχρηση εξουσίας. Η ιδιωτική ζωή αντίθετα είναι έννοια ευρύτερη της κατοικίας και περιλαµβάνει κάθε µη δηµόσια εκδήλωση του προσώπου. Είναι ο πυρήνας στον οποίο ο άνθρωπος κυριαρχεί και στον οποίο δεν µπορεί να επέµβει το κράτος.. 3 Με το 25 παρ. 1γ Σ ούτε οι ιδιώτες. Χαρακτηριστική δε ενέργεια προσβολής της ιδιωτικής ζωής είναι η παρακολούθηση ή δηµοσίευση αυτής, χωρίς την συγκατάθεση του φορέα (ενίοτε όµως ακόµα και µε αυτήν), 4 ή 2. αγτόγλου Π., Ατοµικά ικαιώµατα,1991,σελ ηµητρόπουλος Α., Συνταγµατικό ίκαιο - Ειδικό µέρος,2005, σελ.152.

7 4. Απόφαση της Αρχής υπ αριθµ.1346/ κάθε είδους επέµβαση από ιδιώτη. Προστατεύεται στο 9 παρ. 1 β, µαζί µε την οικογενειακή ζωή. Στο επόµενο άρθρο (9Α Σ) απαγορεύεται η συλλογή και επεξεργασία προσωπικών δεδοµένων. Μάλιστα, για τον σκοπό αυτό ιδρύθηκε Αρχή που µεριµνά για την προστασία των εν λόγω δεδοµένων. Το άρθρο 19 Σ προστατεύει την ιδιωτική επικοινωνία, ορίζοντας ότι αυτή είναι απόλυτα απαραβίαστη, είτε διεξάγεται µε επιστολές είτε µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Εποµένως, προστατευτέο κρίνεται κάθε µέσο επικοινωνίας, εφόσον αυτή νοείται ως µη δηµόσια από τους επικοινωνούντες. Απαγορεύεται λοιπόν το άνοιγµα επιστολής ή η καταγραφή µιας συνοµιλίας. Η προστασία τελειώνει από τη στιγµή που θα φτάσει το µήνυµα στον παραλήπτη, ενώ στη συνέχεια καταλαµβάνεται από το άσυλο της κατοικίας. Υποστηρίζεται όµως και η αντίθετη άποψη. Γίνεται επίσης δεκτό ότι τα εξωτερικά στοιχεία εµπίπτουν στο πεδίο προστασίας του 19 ως στοιχεία της επικοινωνίας. 5 Άρση του απορρήτου επιτρέπεται µόνο όπως ορίζει ο νόµος και µόνο για ιδιαιτέρως σοβαρά εγκλήµατα ή για λόγους εθνικής ασφάλειας. Οι εξαιρέσεις αφορούν τις δικαστικές αρχές και µόνο. εν εφαρµόζονται στα όργανα της διοικητικής εξουσίας. Καθοριστικής σηµασίας για την τύχη αποδεικτικών µέσων που αποκτήθηκαν χωρίς να τηρηθούν οι διατυπώσεις του δεύτερου εδαφίου της πρώτης παραγράφου ή κατά παράβαση των 9 και 9Α Σ είναι η τρίτη παράγραφος του 19 Σ. Απαγορεύεται η χρήση αποδεικτικών µέσων που έχουν αποκτηθεί κατά παράβαση του άρθρου αυτού και των άρθρων 9 και 9Α. Κηρύσσεται η δικονοµική ακυρότητα των προσκοµισθέντων στοιχείων και

8 5. Τσακυράκης Στ., ΝοΒ 1993,σελ.998, ηµητρόπουλος Α.,ό.π.,σελ.182. ο δικαστής απαγορεύεται να τα λάβει υπόψην του για την επίλυση της υπόθεσης. Ιδιαίτερη βέβαια θέση κατέχει το 2 παρ.1 Σ, το οποίο από πολλούς εκπροσώπους της θεωρίας, αλλά και ενίοτε τη νοµολογία θεωρείται ως καταστατική αρχή του πολιτεύµατος, πρωταρχικός σκοπός του κράτους, διάταξη µη επιδεκτική εξαιρέσεων και περιορισµών. Πρόκειται για την προστασία της αξίας του ανθρώπου. Ως γενικό δικαίωµα, από το οποίο απορρέουν όλα τα επί µέρους δικαιώµατα, περιορίζει, αλλά δεν περιορίζεται. Υπερισχύει µάλιστα, από ουσιαστική πάντα πλευρά, των λοιπών διατάξεων. Υποστηρίζεται ότι το ακριβές περιεχόµενο της έννοιας είναι δύσκολο να προσδιορισθεί, γιατί είναι αδύνατον αυτό να αποσυνδεθεί από τις προσωπικές αντιλήψεις του εκάστοτε συγγραφέα, ενέχοντας προεκτάσεις φιλοσοφικές. Ένας παραστατικός ορισµός είναι η άποψη που ταυτίζει την ανθρώπινη αξία µε την ουσία του ανθρώπου, αντιµετωπίζοντάς την ως µία πραγµατική κατάσταση. Συγκεκριµένα, ανθρώπινη αξία είναι το σύνολο των γενικών, υλικών, πνευµατικών και κοινωνικών γνωρισµάτων του ανθρώπινου γένους. 6 Ανάλογης γενικότητας και αξίας διάταξη είναι το 5 παρ. 1 Σ το οποίο αναγνωρίζει το γενικό δικαίωµα στην προσωπικότητα. Αυτή συντίθεται από το σύνολο των συγκεκριµένων κάθε φορά γνωρισµάτων που συναντώνται στο φορέα του δικαιώµατος και λειτουργούν γι αυτόν εξατοµικευτικά. 7 Επιπλέον, προστατεύεται η ελευθερία αυτοκαθορισµού του ανθρώπου, ο οποίος µπορεί να αναπτύσσει την προσωπικότητά του µε απώτατα όρια 6. ηµητρόπουλος Α., Συνταγµατικά δικαιώµατα: Ειδικό Μέρος: Μητρικά δικαιώµατα- Φυσική υπόσταση,2007, σελ.285.

9 7. ηµητρόπουλος Α.,ό.π. υπό 6., σελ.291. τους νόµους, τα δικαιώµατα των άλλων και τα χρηστά ήθη (5 παρ. 1β Σ). Με το 5 παρ. 2 και 3 Σ αναγνωρίζεται η απόλυτη προστασία της ζωής, τιµής και ελευθερίας όλων των ευρισκόµενων στην ελληνική επικράτεια. Μόνη δυνατότητα περιορισµού του δικαιώµατος αυτού είναι η πρόβλεψη του νόµου. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια έχει επίσης κριθεί ως άξια προστασίας, και µε βάση το 7 παρ.2 Σ προστατεύεται. Απαγορεύονται τα βασανιστήρια και οποιαδήποτε σωµατική κάκωση, βλάβη, καθώς και κάθε άλλη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Έτσι, είναι αντισυνταγµατική κάθε πρόκληση εµφανούς βλάβης, µε επενέργεια επί του σώµατος, εξίσου όµως παράνοµη, ως προσβάλουσα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, είναι και η ψυχική πίεση που ασκείται στον άνθρωπο. Με την τελευταία συνταγµατική αναθεώρηση, η πρώτη παράγραφος του άρθρου 25 διευρύνθηκε, προβλέποντας ρητά την διαπροσωπική ενέργεια. Τα δικαιώµατα δηλαδή που προβλέπονται από το συνταγµατικό κείµενο µπορούν να εφαρµοστούν και στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν. εν προστατεύονται µόνο εφόσον προσβολέας είναι το κράτος, αλλά είναι δυνατόν, προστασία να ζητηθεί και απέναντι σε ιδιώτη που µε τη δράση του τα προσβάλλει. Παράλληλα, µε την αναθεώρηση του 2001 εισήχθη και η αρχή της αναλογικότητας, σύµφωνα µε την οποία για να επιβληθεί περιορισµός σε ένα δικαίωµα, θα πρέπει αυτός να είναι πρόσφορος, αναγκαίος και να περνά επιτυχώς το στάδιο της στάθµισης stricto sensu. Με το άρθρο 20 Σ αναγνωρίζεται το δικαίωµα προσφυγής στα δικαστήρια σε όποιον έχει ανάγκη παροχής δικαστικής προστασίας. Το περιεχόµενο του δικαιώµατος αυτού περιλαµβάνει τόσο την προσφυγή στο

10 δικαστήριο, όσο και την ανάπτυξη των σχετικών ισχυρισµών που προβάλλει ο διάδικος. Στο περιεχόµενο του δικαιώµατος περιλαµβάνονται τα ασφαλιστικά µέτρα και η αναγκαστική εκτέλεση. Επιπλέον, γίνεται δεκτό ότι εδώ υπάγεται και το δικαίωµα στην απόδειξη των προβαλλόµενων ισχυρισµών. 8 Β. ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΙΕΘΝΕΙΣ ΕΣΜΕΥΣΕΙΣ Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ΕΣ Α µε τα άρθρα 6 και 8 αναγνωρίζει το δικαίωµα των πολιτών της Ένωσης στην χρηστή απονοµή της δικαιοσύνης και στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή αντίστοιχα. Στο έκτο άρθρο καθιερώνεται η αρχή in dubio pro reo (παρ.2), ενώ προβλέπεται δικαίωµα υπεράσπισης του κατηγορουµένου (παρ. 3γ ) και δικαίωµα στην παροχή χρόνου για την προετοιµασία αυτής (παρ. 3β ). Στο άρθρο 8 προστατεύεται η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, η κατοικία και η αλληλογραφία του προσώπου. Μόνο εφόσον υπάρχει πρόβλεψη νόµου και τηρούνται οι προϋποθέσεις που προβλέπονται στο δεύτερο εδάφιο µπορεί νοµίµως να λάβει χώρα επέµβαση στην ιδιωτική ζωή. Οι διατυπώσεις που πρέπει να τηρηθούν είναι οι εξής: η επέµβαση να αποτελεί αναγκαίο µέτρο για τη διαφύλαξη της εθνικής ασφάλειας, της δηµόσιας ασφάλειας, της οικονοµικής ευηµερίας, της προάσπισης της τάξης και της πρόληψης ποινικών παραβάσεων, της προάσπισης της υγείας ή της ηθικής ή της προστασίας δικαιωµάτων και ελευθεριών των άλλων. Μετά την προσχώρηση της Ελλάδας στη Ε.Ε. από την 1/1/1981 και δεδοµένου ότι γίνεται δεκτή η σύµφωνη µε το Κοινοτικό δίκαιο ερµηνεία του Συντάγµατος, δεν µπορεί παρά να ληφθούν υπόψην οι σχετικές διατάξεις κατά την ερµηνεία του συνταγµατικού κειµένου. 8. Ηλιοπούλου-Στραγγά Τζ., Κτήση παρανόµως κτηθέντων αποδεικτικών µέσων και

11 δικαίωµα υπεράσπισης του κατηγορουµένου,2003,σελ.89 υποσ.121 Περαιτέρω, Οι γενικά παραδεδεγµένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συµβάσεις, από την επικύρωσή τους µε νόµο και τη θέση τους σε ισχύ σύµφωνα µε τους όρους καθεµιάς, αποτελούν αναπόσπαστο µέρος του ελληνικού εσωτερικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόµου. Η Οικουµενική διακήρυξη του ΟΗΕ (1948), αναγνωρίζει την ανθρώπινη αξία. Εποµένως, και µε βάση το άρθρο 28 Σ, η χώρα µας δεσµεύεται να προστατεύει την αξία του ανθρώπου. Γ. ΟΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΝΟΜΟΘΕΤΗ Στο προστατευτικό περιεχόµενο των συνταγµατικών δικαιωµάτων, ως αξίωση του πολίτη για παροχή προστασίας, αντιστοιχεί υποχρέωση του νοµοθέτη να ρυθµίσει, σε επίπεδο κοινού νόµου, διατάξεις, µε τις οποίες θα ευοδωθεί η παρεχόµενη στο συνταγµατικό κείµενο προστασία. Αν και δεν ρυθµίζονται επαρκώς όλα τα θέµατα, εν τούτοις υπάρχουν διατάξεις εµφανώς τεθειµένες υπέρ του ενός ή του άλλου δικαιώµατος. 1) ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ Στο πλαίσιο του Αστικού ικαίου, εµφανώς επηρεασµένη από το 5 Σ, η διάταξη 57 ΑΚ, προστατεύει την προσωπικότητα εκείνου που παράνοµα προσβλήθηκε, θεσπίζοντας υποχρέωση αποζηµίωσης του παρανοµήσαντος. Η εν λόγω διάταξη µάλιστα, πολλές φορές εφαρµόσθηκε από την νοµολογία ως παρέχουσα το κατάλληλο έρεισµα για την απαγόρευση αξιοποίησης αποδεικτικού µέσου που αποκτήθηκε κατά παράβασή της. Στην προσω-

12 πικότητα υπάγονται τόσο η υλική όσο και η πνευµατική υπόσταση του ανθρώπου. Έτσι, στοιχεία της προσωπικότητας αποτελούν και η εικόνα και η φωνή του. Επίσης, εδώ περιλαµβάνονται η ιδιωτική ζωή και τα προσωπικά δεδοµένα του ατόµου. 9 Ακόµα, µετά την µεταρρύθµιση του οικογενειακού δικαίου, µε τον Ν. 1329/1983, ο γάµος έπαψε να αποτελεί περιορισµό του δικαιώµατος της προσωπικότητας των συζύγων. Με το άρθρο 15 του νόµου, το άρθρο 1387 παρ. 2 ορίζει πια ότι η ρύθµιση από τους συζύγους του κοινού τους βίου πρέπει να µην εµποδίζει την επαγγελµατική και την υπόλοιπη δραστηριότητα του καθενός από αυτούς και να µην παραβιάζει τη σφαίρα της προσωπικότητάς τους. Το συνταγµατικό έρεισµα της διάταξης είναι αδιαµφισβήτητα τα άρθρα 5 παρ. 1 και 19 Σ. ηλαδή, ο καθένας από τους συζύγους περιορίζει την προσωπικότητά του µόνο στο αναγκαίο για την έγγαµη συµβίωση µέτρο, ενώ παράλληλα του παραχωρείται ένας χώρος ιδιωτικός, στον οποίο ο έτερος σύζυγος δεν έχει απολύτως κανένα δικαίωµα επέµβασης. Με τη σύµφωνη µε το Σύνταγµα ερµηνεία της διάταξης, ο χώρος διαγράφεται από τα άρθρα που καθορίζουν την προστασία της ιδιωτικής ζωής και του απορρήτου της επικοινωνίας. Ο χώρος αυτός περιλαµβάνει στοιχεία όπως η επικοινωνία µε τρίτους, η ελεύθερη ανάπτυξη των πνευµατικών, καλλιτεχνικών ενδιαφερόντων του συζύγου, η επαγγελ- µατική ζωή. Παράλληλα, αυτά είναι και τα εξωτερικά όρια της εξουσίας των συζύγων για από κοινού ρύθµιση του συζυγικού βίου. 10 Και ο ποινικός νοµοθέτης αναγνωρίζει την αξία της ιδιωτικής ζωής και το ευπρόσβλητο αυτής, ποινικοποιώντας συµπεριφορές που την προσβάλλουν. Έτσι, στο άρθρο 248 ΠΚ τιµωρείται ο ταχυδροµικός υπάλληλος, ο οποίος µε έναν από τους αναφερόµενους τρόπους λαµβάνει γνώση του πε- 9. Γεωργιάδης Απ., Γενικές Αρχές Αστικού ικαίου, 2002,σελ 146 επ.

13 10. Παπαχρίστου Θ., Εγχειρίδιο Οικογενειακού ικαίου, 2005,σελ.77 επ. ριεχοµένου επιστολής ή άλλου αντικειµένου εµπιστευµένου στο ταχυδρο- µείο. Τιµωρείται όµως ακόµα και αν απλώς επέτρεψε σε άλλον να λάβει γνώση του ως άνω περιεχοµένου. Τα άρθρα 249 και 250 ΠΚ επεκτείνουν την προστασία και στους τοµείς των τηλεφωνικών υπηρεσιών και στην επικοινωνία µέσω τηλεγραφηµάτων. Την ίδια προστασία απολαµβάνουν και πράγµατα ή έγγραφα που έχουν εµπιστευθεί σε αρµόδια υπηρεσία και υπάλληλος παρανόµως γνωστοποιεί σε τρίτο (252 ΠΚ). Μάλιστα, αξιόποινος παραµένει ο υπάλληλος που προβαίνει σε µία από τις πράξεις αυτές, ακόµα και αν έχει αποχωρήσει από την υπηρεσία του, η γνώση του όµως προήλθε όσο ήταν ακόµη σε αυτήν(253 ΠΚ). Όµως, λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης, το κριτήριο της από τα πράγµατα δυνατότητας επέµβασης στην ιδιωτική σφαίρα του ατόµου δεν καλύπτει πια όλες τις περιπτώσεις παραβίασης ξένης έννοµης σφαίρας. Γι αυτό προστέθηκαν στον ΠΚ τα άρθρα 370, 370Α, 370Β, 370Γ και 371, µε τα οποία τιµωρούνται εκείνοι που: επεµβαίνουν αθέµιτα σε επιστολές ή άλλα κλειστά έγγραφα µε οποιονδήποτε τρόπο, µε σκοπό να λάβουν γνώση του περιεχοµένου τους ή εισχωρούν σε ξένα απόρρητα (370 παρ. 1 ΠΚ) παγιδεύουν ή µε οποιανδήποτε άλλο τρόπο παρεµβαίνουν σε τηλεφωνική συνδιάλεξη µεταξύ τρίτων, µε σκοπό να πληροφορηθούν το περιεχόµενο αυτής ή να την µαγνητοφωνήσουν (370Α παρ.1) αθέµιτα παρακολουθούν µε ειδικά τεχνικά µέσα ή µαγνητοφωνούν συζήτηση µεταξύ τρίτων που δεν διεξάγεται δηµόσια ή µαγνητοσκοπούν µη δηµόσιες πράξεις τρίτων. Αξιόποινος είναι και ο συνοµιλητής που προβαίνει στην εν λόγω πράξη χωρίς συναίνεση

14 του ετέρου συνοµιλητή του (370Α παρ. 2β ) χρησιµοποιούν πληροφορίες, µαγνητοταινίες, µαγνητοσκοπήσεις που αποκτήθηκαν µε τους προαναφερόµενους στα 370 παρ. 1 και 2 τρόπους (370Α παρ. 3) διεξάγουν τις πράξεις των παρ. 1,2 και 3 κατά συνήθεια ή κατ επάγγελµα ή αποβλέπουν στην είσπραξη αµοιβής (370Α παρ. 5) διαθέτουν στο εµπόριο ή µε άλλον τρόπο προσφέρουν για εγκατάσταση ειδικά τεχνικά µέσα για την τέλεση πράξεων των παρ. 1 και 2 του άρθρου 370Α ή δηµόσια διαφηµίζουν ή προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για την τέλεσή των πράξεων αυτών (370Α παρ. 6) αθέµιτα παρεµβαίνουν σε προγράµµατα υπολογιστών ή παραβιάζουν στοιχεία που αποτελούν κρατικά, επιστηµονικά ή επαγγελµατικά απόρρητα ή απόρρητα επιχείρησης. Ως απόρρητο νοείται εκείνο που ο νόµιµος κάτοχός του µεταχειρίζεται ως τέτοιο (370Β παρ. 1). Μεγαλύτερη ποινή (υπό την επιφύλαξη του 147 ΠΚ) επιβάλλεται αν ο δράστης βρίσκεται στην υπηρεσία του παθόντος και αν το απόρρητο είναι ιδιαίτερα µεγάλης οικονοµικής αξίας ή πρόκειται για στρατιωτικό ή διπλωµατικό απόρρητο ή αναφέρεται στην ασφάλεια του κράτους (370Β παρ. 2 και 3) επεµβαίνουν χωρίς δικαίωµα σε στοιχεία που έχουν εισαχθεί σε περιφερειακή µνήµη υπολογιστή ή µεταδίδονται µε σύστηµα τηλεπικοινωνιών, και ιδίως κατόπιν παραβίασης των µέτρων ασφαλείας που είχε λάβει ο παθών (370Γ παρ. 2)

15 τέλος, στο 371 ΠΚ προβλέπεται ο ποινικός κολασµός κληρικών, δικηγόρων, και κάθε είδους νοµικών παραστατών, συµβολαιογράφων, γιατρών, νοσοκόµων, µαιών, φαρµακοποιών και άλλων προσώπων, στους οποίους, λόγω του επαγγέλµατός ή της ιδιότητάς τους, κάποιοι εµπιστεύονται ιδιωτικά απόρρητα. Τιµωρία προβλέπεται επίσης για τους βοηθούς αλλά και τον κληρονόµο που νοµί- µως απέκτησε την κατοχή των σχετικών πληροφοριών, προβαίνει όµως στην φανέρωσή τους (371 παρ.2) µάλιστα, από µέρος της θεωρίας γίνεται δεκτό ότι και τα άρθρα 20 και 25 ΠΚ µπορούν να εφαρµοσθούν ώστε να µην αποτελεί παράνοµο αποδεικτικό µέσο εκείνο το οποίο αποκτήθηκε κατά παράβαση διάταξης νόµου, εφόσον εννοείται συντρέχουν οι προϋποθέσεις των εν λόγω ρυθµίσεων. Πρέπει δε να αναφερθεί ότι µε βάση το 370Α παρ.4 ΠΚ, η πράξη της παραγράφου 3 δεν είναι άδικη εάν η χρήση έγινε ενώπιον οποιασδήποτε δικαστικής ή άλλης ανακριτικής αρχής για τη διαφύλαξη δικαιολογηµένου συµφέροντος που δεν µπορούσε να διαφυλαχθεί διαφορετικά. Ανάλογος λόγος άρσης του άδικου χαρακτήρα της πράξης προβλέπεται και για τα αναφερόµενα στο άρθρο 371 πρόσωπα. Έτσι, η πράξη δεν είναι άδικη και παραµένει ατιµώρητη αν ο υπαίτιος απέβλεπε στην εκπλήρωση καθήκοντός του ή στη διαφύλαξη εννόµου ή για άλλο λόγο δικαιολογηµένου ουσιώδους συµφέροντος δηµοσίου ή του ίδιου ή κάποιου άλλου, το οποίο δεν µπορούσε να διαφυλαχθεί διαφορετικά (371 παρ. 4 ΠΚ). Συµπληρωµατικά, µπορεί να αναφερθεί ότι ο Εµπορικός Νόµος (Β.. της 19.4/ Περί του Εµπορικού Νόµου) προστατεύει το επαγγελ-

16 µατικό απόρρητο του εµπόρου µέσω της προστασίας των εµπορικών βιβλίων αυτού, τα οποία µόνο σε συγκεκριµένες περιπτώσεις µπορούν να καταστούν προσιτά σε τρίτους, ώστε αυτοί να λάβουν γνώση του περιεχόµενου τους. Και από το ηµόσιο ίκαιο αυτά χαρακτηρίζονται ως απόρρητα. Κατ εξαίρεση, ν.π.δ.δ µπορούν να ελέγξουν το περιεχόµενό τους, για λόγους δηµοσίου συµφέροντος ή το ΙΚΑ (άρθρο 31 ΚΒΣ). Με το άρθρο 14 του Β.. του 1835 προβλέπονται επίσης περιπτώσεις εµφάνισης. 11 Με τον Ν. 2472/1997 προβλέπονται περιπτώσεις θεµιτής και άρα σύννοµης συλλογής και επεξεργασίας δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα. Τέτοια περίπτωση συντρέχει όταν για παράδειγµα η επεξεργασία είναι αναγκαία προκειµένου να προχωρήσει η δικαστική διαδικασία, όπως αναφέρεται στο νόµο. Ο Ν. 3115/2003 προβλέπει ποινικές και διοικητικές κυρώσεις για τον παραβάτη των διατάξεων σχετικά µε το απόρρητο των επικοινωνιών. Ωστόσο, ενώ προβλέπονται κυρώσεις σε επίπεδο ουσιαστικού δικαίου, δεν ρυθµίζεται από το νόµο η τύχη των αποδεικτικών µέσων που έχουν παρανόµως αποκτηθεί. 2) ΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΙΚΑΙΟ Στην Πολιτική ικονοµία δεν υπάρχουν σχετικές διατάξεις που να ρυθµίζουν αν θα αξιοποιηθούν τα αποδεικτικά µέσα που παρανόµως αποκτήθηκαν. Ελλείψει ειδικής διάταξης έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες, όπως αναγωγή στο Σύνταγµα 12 και στάθµιση συµφερόντων, ανάλογη εφαρ- 11. Περράκης Ευ., Γενικό Μέρος Εµπορικού ικαίου, 2004, σελ Καµίνης Γ.,Παράνοµα αποδεικτικά µέσα και συνταγµατική κατοχύρωση των ατοµικών δικαιωµάτων-οι αποδεικτικές απαγορεύσεις στην ποινική και την πολιτική δίκη,1998,σελ.320 επ.

17 µογή της 450 παρ. 2 ΚΠολ 13 ή της 116 ΚΠολ. 14 Μόνο στη διάταξη 444 αρ.3 ο νοµοθέτης έλαβε υπόψιν του τις τεχνολογικές εξελίξεις και εξίσωσε τις φωτογραφικές ή κινηµατογραφικές αναπαραστάσεις, φωνοληψίες και κάθε άλλη µηχανική απεικόνιση µε ιδιωτικό έγγραφο. Στην Ποινική ικονοµία αντίθετα υπάρχουν διατάξεις που προβλέπουν την περίπτωση προσκόµισης τέτοιου είδους αποδεικτικών µέσων, και από τις οποίες µπορεί να συναχθεί συµπέρασµα για την τύχη των µέσων αυτών: Στην 177 παρ.2 ορίζεται ότι αποδεικτικά µέσα, που έχουν αποκτηθεί µε αξιόποινες πράξεις ή µέσω αυτών, δεν λαµβάνονται υπόψη για την κήρυξη ενοχής, την επιβολή ποινής ή τη λήψη µέτρων καταναγκασµού, εκτός εάν πρόκειται για κακουργήµατα που απειλούνται µε ποινή ισόβιας κάθειρξης και έχει εκδοθεί για το ζήτηµα αυτό ειδικά αιτιολογηµένη απόφαση του δικαστηρίου. Εν προκειµένω, τα µέσα που αποκτήθηκαν µε παράνοµη πράξη δεν λαµβάνονται υπόψην, πλην της εξαίρεσης που προβλέπει το δεύτερο εδάφιο. Στο άρθρο 178, ο νοµοθέτης παραθέτει έναν ενδεικτικό κατάλογο αποδεικτικών µέσων που µπορούν να γίνουν δεκτά στην ποινική δίκη. Αυτά είναι οι ενδείξεις, η αυτοψία, η πραγµατογνωµοσύνη, η οµολογία του κατηγορουµένου, οι µάρτυρες και τα έγγραφα. 13. Καΐσης Α., Παράνοµα αποδεικτικά µέσα, Gottfried Baumgartel, Η δυνατότητα χρήσης στην πολιτική δίκη αποδεικτικών µέσων που αποκτήθηκαν παράνοµα, 14, σελ.118 επ.

18 Σε συνδυασµό µε το προηγούµενο άρθρο, το 179 προβλέπει τη δυνατότητα απόδειξης µε κάθε είδος αποδεικτικών µέσων. Μόνο που δεν είναι κάθε θυσία ανεκτή στο όνοµα της αποκάλυψης της αλήθειας. 15 Εποµένως, στην ποινική δίκη, κάθε µέσον που µπορεί να αποδείξει πραγµατικά περιστατικά καθοριστικά για την πορεία της, είναι κατ αρχήν αξιοποιήσιµο. Στο σηµείο αυτό χωρεί η διάκριση µεταξύ παράνοµων και νόµιµων αποδεικτικών µέσων. Τα πρώτα δεν γίνονται δεκτά ανεπιφύλακτα, ενώ τα δεύτερα µπορούν (και πρέπει) να αξιοποιηθούν. Με την 222 προβλέπεται δικαίωµα άρνησης µαρτυρίας του συζύγου και των συγγενών εξ αίµατος του κατηγορουµένου µέχρι και τον δεύτερο βαθµό. Σκοπός της διάταξης είναι η διαφύλαξη της ιδιωτικής ζωής του κατηγορουµένου και της πληροφοριακής αυτοδιάθεσής του, εποµένως αποδεικτικό µέσο που αποκτήθηκε κατά παράβασή της θα πρέπει να µην αξιοποιηθεί, αφού η χρήση του θα συνεπάγεται βαθύτερη προσβολή του ήδη προσβληθέντος δικαιώµατος. 3. Η ΘΕΩΡΙΑ Οι απόψεις που υποστηρίζονται στην θεωρία είτε δέχονται την δυνατότητα πρακτικής εναρµόνισης των συγκρουόµενων δικαιωµάτων και µε το 15. Παπαγεωργίου-Γονατάς Στ., Το πρόβληµα των παράνοµα αποκτηθέντων έµµεσων αποδεικτικών µέσων στην ποινική δίκη, ΠοινΧρ. ΛΘ',σελ.548.

19 19 Σ και καταλήγουν, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, να δεχτούν την χρήση του παρανόµως κτηθέντος αποδεικτικού µέσου, είτε αρνούνται το ενδεχόµενο αξιοποίησης αυτού σε κάθε περίπτωση. Οι πρώτες χαρακτηρίζονται σταθµιστικές και κρίνουν in concreto. Αντίθετα, οι δεύτερες αντιµετωπίζουν το 19 Σ ως ανεπίδεκτο εξαιρέσεων. Α. Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Η πλειοψηφία των συνταγµατολόγων δέχεται ότι η νέα παράγραφος 3 του άρθρου 19 έχοντας άµεση και γενική έκφραση, δεν είναι επιδεκτική εξαιρέσεων και σε καµία περίπτωση δεν µπορεί ένα αποδεικτικό µέσο που αποκτήθηκε µε τρόπο ώστε να προσβάλλει ένα από τα δικαιώµατα των άρθρων 9, 9Α και 19 δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε δίκη. 16 Η κύρωση του ανίσχυρου προκύπτει απ ευθείας από την ρύθµιση αυτή. 17 Γι αυτό, θα πρέπει οι νόµοι να εναρµονιστούν µε την επιλογή του αναθεωρητικού νοµοθέτη και να µην εισάγουν δυνατότητες εξαιρέσεων. Μόνη περίπτωση χρήσης µέσου που προσβάλλει την ιδιωτικότητα είναι η αναφερόµενη στο δεύτερο εδάφιο της πρώτης παραγράφου, δηλαδή εφόσον νόµος ορίζει τις εγγυήσεις τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσµεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων. Γι αυτό άλλωστε µεριµνά ο εκτελεστικός του Συντάγµατος Ν. 2225/1994. Σύµφωνα µε αυτόν το απόρρητο της επικοινωνίας αίρεται σε ορισµένες ρητά προβλεπόµενες περιπτώσεις, µόνο όµως µε άδεια της αρχής. Τότε όµως τα αποδεικτικά µέσα δεν είναι παράνοµα. Το 16. Ηλιοπούλου-Στραγγά Τζ.,ό.π,σελ Καµίνης Γ.,ό.π,σελ.336.

20 απόρρητο της επικοινωνίας έχει αναχθεί σε απόλυτα απαραβίαστο (19 παρ. 1Σ) απόρρητο. Παρατηρείται ότι, επειδή το συνταγµατικό κείµενο δεν περιορίζεται στη διασφάλιση του απαραβίαστου, αλλά κατέστησε αυτό απόλυτα απαραβίαστο απόρρητο, ο συντακτικός νοµοθέτης εκφράζει τη βούλησή του να υπερισχύσει το δικαίωµα του άρθρου 19 σε κάθε περίπτωση σύγκρουσης µε άλλα δικαιώµατα. 18 Η εναρµόνιση εδώ είναι καταδικασµένη να οδηγεί πάντα σε κατίσχυση του απορρήτου της επικοινωνίας. Η άποψη αυτή έχει ωστόσο έχει κατηγορηθεί ως µη λαµβάνουσα υπόψην της την τυπική ισοδυναµία των διατάξεων του Συντάγµατος. Προβάλλεται το επιχείρηµα ότι µε την απόλυτη απαγόρευση άρσης του απορρήτου της επικοινωνίας υπάρχει το ενδεχόµενο να περιορισθεί πέρα από τα ανεκτά όρια το δικαίωµα απόδειξης του αντιδίκου (ή κατηγορουµένου) ή ακόµα και να µαταιωθεί εντελώς. Όµως και το δικαίωµα αυτό είναι συνταγµατικά κατοχυρωµένο (20 Σ), ώστε φαντάζει αδικαιολόγητο να παραµένει απροστάτευτο. Επιπλέον, µε επιχείρηµα την αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας (2 παρ. 1Σ) ως καταστατικής αρχής του πολιτεύµατος, ως ύπατο σκοπό του κράτους, γίνεται δεκτό ότι είναι ανεπίτρεπτο στο όνοµα της προστασίας της ιδιωτικής ζωής ή του απορρήτου της επικοινωνίας να καταδικάζεται αθώος, γιατί έτσι προσβάλλεται η αξία του ανθρώπου, η οποία σε καµία περίπτωση δεν µπορεί να θεωρηθεί υποδεέστερη από κανένα άλλο δικαίωµα. Κάτι τέτοιο άλλωστε θα αποτελούσε καταστρατήγηση του Συντάγµατος, το οποίο στο άρθρο 110 περιλαµβάνει και το άρθρο 2 στις µη αναθεωρήσιµες (αιώνιες) διατάξεις του. 19 Εποµένως, κάθε αδιαφορία προς 18. Τσακυράκης Στ.,ό.π,σελ.996 επ. 19. Ηλιοπούλου-Στραγγά Τζ.,ό.π,σελ.96 επ.

21 την ανθρώπινη αξία είναι έµµεση αδιαφορία προς το ίδιο το συνταγµατικό κείµενο και άρα ανεπίτρεπτη. Η ερµηνεία λοιπόν του άρθρου 19 δεν είναι ότι αυτό προσφέρει απόλυτη προστασία στην επικοινωνία ή την ιδιωτική ζωή, αλλά ότι µεριµνά να προστατεύσει ένα αγαθό που είναι ευαίσθητο, επειδή είναι ευάλωτο. 20 Τα νέα τεχνολογικά µέσα συµβάλλουν ώστε να χαρακτηρισθεί αυτό αυξηµένης επικινδυνότητας. Εποµένως, πρόκειται για ουσιαστική ανάγκη και όχι για πραγµατική υπεροχή του απορρήτου που το 19 Σ κατοχυρώνει. Αυτό όµως δεν σηµαίνει ότι η εναρµόνιση είναι αδύνατη, ούτε βεβαίως ότι η απαγόρευση του 19 παρ. 3 δεν παραµένει ο κανόνας. Αυτό δεν αµφισβητείται. Προβάλλεται επίσης η θεσµική εφαρµογή των συνταγµατικών δικαιωµάτων. Σύµφωνα µε αυτήν, δεδοµένου ότι όλες οι διατάξεις του Συντάγµατος έχουν ισοδύναµη τυπική ισχύ, είναι αδύνατον να πραγ- µατοποιηθεί στάθµιση, γιατί στην (νοµική) πραγµατικότητα δεν υπάρχει σύγκρουση µεταξύ δικαιωµάτων, αλλά άσκηση πέρα από τα επιτρεπτά όρια του ενός δικαιώµατος. Η σύγκρουση είναι µόνο πραγµατική. Το ζήτηµα λοιπόν µετατρέπεται σε ανάγκη εξεύρεσης των ορίων αυτών για την τελική εφαρµογή της προσήκουσας διάταξης. Στην συγκεκριµένη περίπτωση, το ερώτηµα είναι ποιές δραστηριότητες υπάγονται στην έννοια της ιδιωτικής ζωής. Εκείνες που υπάγονται, κρίνονται και προστατευτέες κατ αρχήν (9, 9Α, 19 Σ). Όταν όµως από την εφαρµογή του δικαιώµατος σε έναν θεσµό (περίπτωση ειδικών σχέσεων) συνταγµατικά κατοχυρωµένο προκύπτει περιορισµός του περιεχοµένου του πρώτου, ώστε να µπορέσει να υπάρξει ο δεύτερος, τότε στην πραγµατικότητα το περιεχόµενο του δικαιώµατος µετα- 20. Καµίνης Γ., ΝοΒ 1995, σελ.513.

22 βάλλεται και προσαρµόζεται στο θεσµό. Πρόκειται κατ ουσίαν για νόµιµο περιορισµό του δικαιώµατος. Όταν όµως δεν υπάρχει αιτιώδης συνάφεια µεταξύ της προσαρµογής και του θεσµού, τότε η προσαρµογή είναι αδικαιολόγητη και υφίσταται προσβολή του δικαιώµατος, η οποία και επιβάλλεται να θεωρηθεί ανίσχυρη, ώστε το περιεχόµενο του δικαιώµατος να είναι εκείνο που η φύση αυτού επιβάλλει και το Σύνταγµα αναγνωρίζει. 21 Β. ΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Στο πλαίσιο της πολιτικής δικονοµίας δεν υπάρχουν διατάξεις που να ρυθµίζουν το συγκεκριµένο ζήτηµα ώστε να υπερισχύσουν ως lex specialis, έναντι των συνταγµατικών διατάξεων, γι αυτό χρειάστηκε η επέµβαση της θεωρίας για τη διεξαγωγή συµπερασµάτων µε βάση τις υπάρχουσες ρυθµίσεις, µιας και η απόδειξη από τους διαδίκους µε µέσα αµφίβολης νοµιµότητας εµφανιζόταν συχνά στην πράξη. Τρεις κυρίως είναι οι θεωρίες που επικράτησαν. Η µία, υποστηρίχθηκε από τον καθηγητή Βaumgartel στην Γερµανία και εισήχθη και στη χώρα µας. Τα επιχειρήµατα αντλούνται από την καλή πίστη, το άρθρο δηλαδή 116 του ΚΠολ σύµφωνα µε το οποίο οι διάδικοι έχουν υποχρέωση να ενεργούν µε βάση τις προσταγές της καλής πίστης και στην αποδεικτική διαδικασία. Με βάση την σκέψη αυτή διακρίνονται περιπτώσεις που in concreto αρνούνται ή αποδέχονται την χρήση του αποδεικτικού µέσου. Για παράδειγµα, θα γίνει δεκτό αποδεικτικό µέσο του οποίου ο φορέας συναινεί στην χρήση αυτού. Επιπλέον, αν προκύ- 21. ηµητρόπουλος Α., Συνταγµατικά δικαιώµατα-γενικό Μέρος,σελ.251.

23 πτει βαριάς µορφής υπαιτιότητα του αντιδίκου, ο οποίος προσβάλλεται στην ιδιωτική του ζωή, τότε το επιχείρηµα της γενικής πρόληψης, που συνηγορεί υπέρ της µη αξιοποίησης θα πρέπει να υποχωρήσει. Το συµπέρασµα στο οποίο καταλήγει η εν λόγω άποψη είναι ότι εάν οι κυρώσεις από τη σκοπιά του ουσιαστικού δικαίου είναι αρκετές για την ικανοποίηση του αισθήµατος δικαίου, τότε θα πρέπει να γίνει δεκτό το αποδεικτικό µέσο. Στην περίπτωση όµως που τυχόν αποδοχή αυτού θα συνιστούσε νέα, αυτόνοµη προσβολή της προσωπικότητας (57ΑΚ), δεν µπορεί παρά να απορριφθεί. Αν το πρόβληµα δεν µπορεί να επιλυθεί διαφορετικά, τότε εφαρµόζεται το 116 ΚΠολ, δηλαδή η καλή πίστη θα αποφανθεί για το αν η απόδειξη είναι παραδεκτή. Η τελευταία περίπτωση υπάρχει όταν ο νόµος που παραβιάζεται κατά την απόκτηση, κανένα συµπέρασµα δεν µπορεί να παράσχει σχετικά µε το δικονοµικό ανίσχυρο. Άλλη άποψη προσβλέπει στην αποδοχή από το νοµοθέτη ύπαρξης µίας δικονοµικά απρόσιτης σφαίρας. Αυτό προκύπτει από το 450 παρ. 2 ΚΠολ, η οποία δίνει την δυνατότητα σε κάθε διάδικο ή τρίτο να απαλλαγεί από την υποχρέωση επίδειξης εγγράφου όταν συντρέχει σπουδαίος λόγος. Έτσι, κατά µείζονα λόγο, µια τέτοια περίπτωση πρέπει να γίνει δεκτό ότι υφίσταται σε περίπτωση που το έγγραφο έχει αφαιρεθεί παρανόµως από την κατοχή του διαδίκου ή του τρίτου. Κάθε φορά µάλιστα που συντρέχει µία από τις 401 ή 402 ΚΠολ, τότε υπάρχει σπουδαίος λόγος για τη µη επίδειξη και έτσι, το έγγραφο δεν θα γίνει δεκτό. Αβίαστα µάλιστα, απορριπτέο χαρακτηρίζεται το µέσον που προσβάλλει την προσωπικότητα του διαδίκου, αφού αυτή προστατεύεται από τον ΚΠολ σε διάφορες διατάξεις (362, 365, 417 ΚΠολ ) αλλά και το Σύνταγµα (5 Σ). Το ίδιο ισχύει και σε περίπτωση προσβολής της ανθρώπινης αξίας (2 Σ). Σε κάθε περίπτωση όµως υπάρχει χώρος για στάθµιση των συγκρουόµενων συµφερόντων. Έτσι, µε βάση την