fη Βιβλιοθήκη του Γυμνασίου Σύρου Μια «σχολική» βιβλιοθήκη

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ fη Βιβλιοθήκη του Γυμνασίου Σύρου Μια «σχολική» βιβλιοθήκη «Τό Γυμνάσιον Σύρου εύρίσκεται εις θέσιν έξαιρετικήν, καί απαιτεί ύπέρ παν άλλο του κράτους γυμνάσιον της Κυβερνήσεο^ς την κηδεμονίαν. Έγειρόμενον εις του Αιγαίου το κέντρον, έν μέσω των νήσων καί παραλίων τής Τουρκίας πόλεων, διαδίδει αυτό την παιδείαν εις τήν νεολαίαν δλων των μερών έκείνων οσα έκ τής θέσεώς των στερούνται τοιούτων καταστημάτων, καί συνδέει τον ήθικόν δεσμόν μεταξύ των χριστιανικών λαών τής Ελλάδος καί τής Τουρ- / 4 κιας»1. Έ ί'δρυση καί ή εύρυθμη λειτουργία του Γυμνασίου τής Σύρου συνδέεται με τήν οικονομική άνθιση πού γνώρισε ή Έρμούπολη τήν ιδια εποχή. Ή πόλη του Έρμη πού εποικίστηκε από Χιώτες καί Ψαριανούς εμπόρους κυρίως, οι όποιοι έφτασαν στή Σύρο μετά τό 1822, εγινε πολύ γρήγορα τό σημαντικότερο εισαγωγικό λιμάνι καί άποτέλεσε τό πρώτο αστικό κέντρο, μέ τήν πλήρη σημασία του ορου, του ελληνικού χώρου στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα2, Οι 1. Αναφορά του Γραμματέα επί των Εκπαιδευτικών καί τής Δημ. Εκπαίδευσε ως Γ. Γλαράκη πρός τον Όθωνα το 1839, οταν πλέον τό Γυμνάσιο έχει, από τό 1835, άναγνωρισοεΐ σαν δημόσιο» ΓΑΚ, Όθωνικό Αρχείο, Ύπ. Έκκλησ. καί Δημ. Εκπαίδευσε ως, φ Βλ, Χρ( Άγριαντώνη, Οί απαρχές της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα τον 190 αιώνα, 1Αθήνα, Εμπορική Τράπεζα, 1986, σ, καί Β. Καρδάσης, Σύρος. Σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου ( IS ), "Αθήνα, ΜΙΕΤ, 1.987,

2 10 Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΥΡΟΥ δραστηριότητες των νέο^ν έποίκων δεν περιορίστηκαν στο εμπόριο, τη ναυτιλία καί τη βιομηχανία* τό επιχειρηματικό πνεύμα τής εμπορικής τάξης πού δημιουργήθηκε στο νησί, διακρίνεται από την ευελιξία καί τήν προσαρμοστικότητα, τή «φιλοπρόοδη» καί «φιλόκαλη» διάθεση, διάθεση ή οποία ορίζεται καί από τις πολιτισμικές προδιαθέσεις ενώ εξηγεί παράλληλα τό ενδιαφέρον για τήν ανάγνωση, καθώς καί τή φροντίδα για τήν κατοικία καί τον καλλωπισμό τής πόλης, τό ντύσιμο, τό φαγητό καί τή διασκέδαση. Ό Άνδρέας Συγγρός, μαθητής του Γυμνασίου Σύρου τήν περίοδο 1840rl845, περιγράφει στα Απομνημονεύματά του τήν Έρμούπολη του 1840: «Οί συρμοί τής Εσπερίας παρηκολουθοΰντο ούτως είπεΐν κατά βήμα καί πλεΐσται των εν Σύρω δεσποινών έκόμιζον τούς ιματισμούς καί τα «καπελλΐνα» καί τα τής ύποδήσεως ακόμη έκ τής Εσπερίας, οί μέν μεγαλέμποροι διά τών εκεί άνταποκριτών αύτών, οί δε ναυτικοί διά τών πλοίο^ν των... Μόνη δικαιολογημένη εύκαιρία πλούσιας περιβολής ήσαν οί χοροί οί διδόμενοι εις τάς δύο λέσχας, ών ή μέν τών Χίων, ή δέ τών μή Χίων... Ό χορός ήρχιζε μέ τήν «πολο^νέζαν», είδος χορευτικού περιπάτου, εις ον προεπορεύοντο οί παρήλικοι Κύριοι μετά τών παρηλίκων Κυριών... Μετά δέ τό μεσονύκτιον παρουσιάζετο καί ή σοκολάτα, θεωρουμένη τότε πολυτελέ- / Q στατον τι». Τό 1828 τυπών,ονται καί τά πρώτα βιβλία, μεταφράσεις καί τά δύο, ή Φαΐ ρα Τραγω δία του Ρακίνα καί ή Μ αγειρική Μ εταφρασθεΐσα έκ του *.Ιτα λικού. 'Ως τά μέσα του αιώνα τά τυπογραφεία αύξάνουν σέ άριθμό, τυπώνοντας εφημερίδες^, διδακτικά έγχειρίδια, διοικητικά κείμενα, ιστορικά έργα καί ποιητικές συλλογές, άφου έχουν έξασφαλίσει ένα αναγνωστικό κοινό πού συνεχώς διευρύνεται. Στήν Έρμούπολη συγκεντρώνονται μαθητές από διάφορες περιοχές, εντός καί έκτος του έλληνικοΰ κράτους, πού έρχονται γιά νά φοιτή 3. Οί αναμνήσεις του Α. Συγγρου από τήν Έρμούπολη του 1840, αναδημοσιεύονται από τό περ. Ή Μ ελέτη (Ίαν.-Δεκ. 1907, σ ) στήν έφ. Πατρίς {Έρμουπόλεως), άρ. 2143, 9 Μαΐου Βλ. καί Α. Συγγρός, Απομνημονεύματα., τ. Α', Αθήνα 1908, σ. 63 κ.έ. 4. 'Ως τό 1840 δημοσιεύονται στήν Έρμούπολη δέκα εφημερίδες καί τρία περιοδικά. Πβ. Α. Κ. Χούμης, Περί τυπογραφίας εν Σύρω, Σύρος 1901.

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11 σουν σέ κάποιο από τά ιδιωτικά ή δημόσια εκπαιδευτήριά της. «Ό ερχόμενος εις τήν Έρμούπολιν κατά τούς μήνας Ιούλιον καί Αύγουστον βλέπει αληθώς καταπληκτικόν θέαμα διότι καθ έκάστην σωρεία μαθητών άμφοτέρων τών φύλων εξετάζονται εις τά διάφορα σχολεία, καί ό θεατής δεν προφθάνει νά ίδη άπάσας τάς τών σχολείων εξετάσεις... Ό αριθμός τών έκπαιδευομένων είναι τοσουτον μέγας ώστε απορεί τις τί γίνονται, εις τί ένασχολούνται. Καί έν τούτοις άπαντες οί προ καιρού σπουδάσαντες εύρίσκονται ένησχολημένοι, οί μέν εις τό έμπόριον, οί δέ εις τάς τέχνας, οί δέ εις τό διδάσκειν», διαβάζουμε σ ένα φύλλο του Αύγούστου του 1856 τής έφ. Τηλέγραφος τών Κ υκλάδω ν*. 'Η διακίνηση του βιβλίου, πού στήν αρχή γινόταν μαζί με άλλα έμπορεύματα ή άπό τά τυπογραφεία^ καί τά γραφεία τών έφημερίδων^, συστηματοποιείται άπό τό 1836 μέ τήν ίδρυση βιβλιοπωλείων^. Έκτος άπό τήν αγορά, ή έπαφή μέ τό βιβλίο έξασφαλίζεται μέ τή λειτουργία αναγνωστηρίου καί δανειστικής βιβλιοθήκης. 'Ο Εμμανουήλ Ρο'ίδης, σχολιάζοντας τά μαθητικά του χρόνια στή Σύρο, θυμάται: «παρά του Γερμανού μετοίκου Μπέκ, πατρός, νομίζω, του ήμετέρου βιβλιοπώλου, είχε συστηθή προ μικρού τό πρώτον τής Ελλάδος δανειστήριον γαλλικών βιβλίων αντί συνδρομής τριών κατά μήνα δραχμών... Εις τον θάλαμον έκείνον [= του Λυκείου Εύαγγελίδη]... διήλθον τάς εύτυχεστάτας του βίου μου άύπνους νύκτας, άναγινώσκων πρώτην φοράν τούς «Τρεις Σωματοφύλακας», τον «Μοντεχρίστον», τον «Ούσκόκ» καί τά άλλα αλησμόνητα τής 5. Έφ. Τηλέγραφος τών Κυκλάδων, άρ. 68, 18 Αύγ Οί μαθητές συχνά δεν άρκοΰνται στον ρόλο του αναγνώστη παράλληλα δημοσιεύουν καί. τά πρώτα τους «φιλολογικά γυμνάσματα)). Χαρακτηριστική είναι ή περίπτωση τοΰ Δημ. Βικέλα, πού μαθητής άκόμα, βλέπει νά τυπώνεται τό 1851 ή έμμετρη μετάφρασή του τής τραγωδίας «Έσθήρ» του Ρακίνα, συνοδευμένη μέ στίχους δικούς του. 6. Άπό τούς σημαντικότερους τυπογράφους τής Έρμούπολης, οί Γ. Α. Μελισταγής καί Γ. Πολυμερής έχουν καί βιβλιοπωλεία. 'Η κίνηση τοΰ βιβλίου μέσω τών βιβλιοπωλείων αύτών παρακολουθειται άπό τον τοπικό τύπο. 7. Βλ. π.χ. τον Κατάλογον Βιβλίων πωλουμένων έν τω γραφείω της έφημ. Ή λιου έν Σύρω, Έρμούπολη Σημειώνουμε μεταξύ άλλων τά βιβλιοπωλεία τών Άντ. Νικολαίδη, Γ. Μ. Έλευθεριάδη, Ίω. Κ. Χούμη.

4 12 Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΥΡΟΥ εποχής έκείνης έργα»^. Το 1833, ιδρύθηκε καί το «Έλληνικόν Μουσεΐον», ένα είδος φιλολογικού συλλόγου μέ βιβλιοθήκη καί αναγνωστήριο, πού οργάνωνε τακτικά διαλέξεις σχετικές μέ τή Γενική 'Ιστορία, τό Εμπορικό Δίκαιο, τή Μαθηματική Γεωγραφία, μέ ομιλητές λόγιους καί καθηγητές του Γυμνασίου και ακροατές μαθητές καί εμπόρους. Στο αναγνωστήριό του μπορούσε να διαβάσει κανείς περιοδικά καί έφημερίδες έλληνικές καί ξένες, 'Η βιβλιοθήκη του «Μουσείου», όπως φαίνεται καί από τον χειρόγραφο κατάλογό της τού 1833 πού βρίσκεται στ,ό Αρχείο του Γυμνασίου, περιελάμβανε στερεότυπες εκδόσεις Ελλήνων κλασσικών τής Λιψίας μέ έπιμελητή τον G. Η. Schaefer, τις εκδόσεις αρχαίων συγγραφέων του Κοραή, γραμματικές, λεξικά, βιβλία γαλλικά καί ιταλικά (τραγωδίες των Corneille καί Racine, έργα των φιλοσόφων Voltaire, Rousseau καί Diderot, ποιήματα καί θεατρικά έργα των Dante, Goldoni, Alfieri, Foscolo κ.ά.). Στο «Μουσείο» έχουν άφιερώσει έργα τους συγγραφείς, εκδότες καί μεταφραστές, όπως οί I. Π. Κοκκώνης («Περί Πολιτειών», 1828), Π. Ραυτόπουλος (J. Bradley, «Έγχειρίδιον Γεωγραφικόν», 1834 Μαθήματα περί του χρέους... πρός Θεόν», 1835), J. J. Robertson («Le Magasin Pittoresque», ' «Συμφωνία τών τεσσάρων Εύαγγελίων», 1837), Ιωσήφ δέ Κιγάλλας («Γραμματική φιλοσοφική», 1836* «Περί φυσικών εύλογιών», 1842), Γρ. Γ. Παππαδόπουλος («Dissertation composee pour Touverture de la classe de poesie grecque», 1840), N. Βάμβας («Ρητορική», 1841) κ.ά. * * * To ένδιαφέρον γιά τήν εκπαίδευση έκδηλώνεται νωρίς* ήδη τό 1829 λ ειτουργουσαν στήν Έρμούπολη δύο αλληλοδιδακτικά σχολεία, πού συντηρούσε ή Κοινότητα, τρία ιδιωτικά αλληλοδιδακτικά καί πέντε ιδιωτικά έλληνικά σχολεία^. Τήν ανάγκη γιά τήν ίδρυση Π. Έμμ. Ροίδης, «Ιστορία μιας γάτας», "Λπ-χννχ, τ. Δ', ΆΟήνα, έκδ. Έρμης, 197-S, η..ί98-.ί99. Ό Ρο'ίδης τό 1849 επιστρέφει άπό τή Γένοβα στη Σύρο καί φοίτα στο Λύκειο Κύαγγελίδη. 10. Βλ. Τ. Άμπελάς, Ιστορία v/jc νήσου Σύρου άπό των άρχχιοτάτων χρόνων

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 13 ενός ανώτερου σχολείου είχε υποδείξει, ό Λουκκς Ράλλης, ενας άπό τούς πιο δραστήριους οικιστές τής πόλης, μέ αναφορά του πρός τον Καποδίστρια τό Όταν έξασφαλίστηκαν οί οικονομικές προϋποθέσεις για τή λειτουργία ενός Γυμνασίου, κυρίως μέ τις συνεισφορές τών πολιτών^, Επιτροπή άπό Χιώτες τής Σύρου προτείνει στον Νεόφυτο Βάμβα, καθηγητή τότε στήν Ίόνιο Ακαδημία, νά άναλάβει τήν οργάνωση τών σχολικών σπουδών, έπικαλούμενη τήν κοινή τους, λόγω καταγωγής, παράδοση στον χώρο τής παιδείας. Οί Έφοροι τών Εκπαιδευτικών Καταστημάτων μέ έγγραφό τους ζητούν άπό τον Βάμβα τον Σεπτέμβριο τοΰ 1833, δταν πια βρίσκεται στο νησί, νά έτοιμάσει σχέδιο «Περί τοΰ είδους καί τοΰ τρόπου τής έκπαιδεύσεως» καί τοΰ υπενθυμίζουν τις ιδιαίτερες κοινωνικές καί οικονομικές συνθήκες πού έχουν διαμορφωθεί, συνθήκες πού θα επρεπε νά προσδιορίζουν καί τις εκπαιδευτικές σκοπιμότητες: «Μήν λησμονήσετε δέ τούτο μόνον, δτι οί έκπαιδευθησόμενοι νέοι τής Έρμουπόλεως θέλουν πάντοτε προετοιμάζεσθαι διά νά διατρέξωσι τό στάδιον τής εμπορικής βιομηχανίας, ήτις είναι τό κύριον επάγγελμα τών κατοίκων τούτων». Τό έγγραφο τών Εφόρων δημοσιεύεται στήν έφ. "Ηλιος τοΰ Ναυπλίου τον Σεπτέμβριο τοΰ 'Η εφημερίδα σχολιάζει τήν ίδρυση Γυμνασίου στή Σύρο συνδυάζοντάς την μέ τό «φιλελεύθερο» καί «φιλοπρόοδο» πνεΰμα τών έμπορων: «Μεταξύ τών τριών κλάσεων, αΐτινες σχηματίζουν τήν κοινωνίαν, μεταξύ τών γεωργών, τεχνιτών καί εμπόρων, οί τελευταίοι είναι εις ολα τά έθνη καί οί πλέον φωτισμένοι καί οί πλειότερον τείνοντες πρός τάς έλευθέρας Άρχάς». Συνεχίζοντας, έπαινεΐ τήν πρωτοβουλία τών έμπορων τής Σύρου νά άπευθυνθουν στον Βάμβα καί θυμίζει στούς αναγνώστες της τις σχέσεις του μέ τον Κοραή καί τή σχολή τής Χίου: «Ό εις τήν νήσον ταύτην [= Χίον] άξιος μαθητής καί φίλος τοΰ Άδαμαντίου Κοραή μέχρι τών καθ ημάς, Έρμούπολη 1874, σ Για τήν εκπαίδευση ώς τό 1829 βλ. μεταξύ άλλων, Τρ. Εύαγγελίδης, Ή Παιδεία έπι Τουρκοκρατίας, τ. Β', Αθήνα 1936, σ ' Α. Δρακάκης, 'Ιστορία τοϋ οικισμού της 'Ερμονπόλεως (Σύρος), τ. Β', Αθήνα 1983, σ Οί εισφορές εξασφαλίζονται μέ εράνους, ομολογιακά δάνεια, τή διάθεση ποσοστού άπό τά κέρδη τών επιχειρήσεων καί τή φορολογία τών ναυπηγουμένων πλοίων.

6 14 Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΥΡΟΥ σχολαρχήσας άπό του 1816 μέχρι του 1831 Νεόφυτος Βάμβας μόλις πατεΐ σήμερον τό Έλληνικόν έδαφος, καί οί φιλόκαλοι, οί φιλόμουσοι, οί φιλελεύθεροι έμποροι τής Σύρας, προλαμβάνοντες τό Έθνος ολον, τρέχουν εμπρός του και τον καθιστώσι σχολάρχην τών έκπαι- οευτηριων της νήσου των»^. Τον ιδιο μήνα ό Βάμβας υποβάλλει στήν Έφορία τό «Γενικόν Σχέδιον του έν Έρμουπόλει Ελληνικού Γυμνασίου». Τό Σχέδιο αύτό, πού έγκρίνεται άπό τή συνέλευση τών πολιτών, προέβλεπε τά ειδη τών διδασκομένων μαθημάτων, τις ώρες διδασκαλίας, τον τρόπο τών έξετάσεων καί τις επιβαλλόμενες ποινές. Τό 1834 τό «Γενικόν Σχέδιον» τυπώνεται καί κυκλοφορεί σε φυλλάδιο, «έπειδή έζητεΐτο παρά πολλών, οχι άπλώς περιέργων, άλλ έπιθυμούντων νά πέμψωσι τούς υιούς των, διά νά μαθητεύσωσιν εις τό Γυμνάσιον τούτο, [καί οί Έφοροι] έστοχάσθησαν χρέος των νά τό έκδώσωσι πρός εύχαρίστησιν τοΰ κοινοΰ πόθου»'^. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1834, ό Βάμβας σε γράμμα του πρός τούς απερχόμενους Εφόρους τών Εκπαιδευτικών Καταστημάτων τής Έρμούπολης, διατυπώνει τήν ικανοποίησή του άπό τό έργο καί τήν προσφορά τους, άφοΰ οί ίδιοι μαζί μέ τούς υπόλοιπους πολίτες εξασφάλισαν τήν άποδοτική λειτουργία του Γυμνασίου καί παρατηρεί: «Εις τό ολίγον διάστημα ενός έτους ήξιώθην νά Γδω εις ταύτην τήν Έλληνικήν νεολαίαν πολλών ετών πρόοδον» ^. 12. Έφ. "Ηλιος (Ναυπλίου) άρ. 24, 12 Σεπτ Πβ. καί Χιακόν Άρχεΐον, έττιμ. Γ, Βλαχογιάννης, τ. Ε' (1910), σ , Γενικόν Σχέδιον τοΰ Έν Έρμουπόλει Ελληνικού Γυμνασίου, Έρμούπολη 1834, σ. 2 χ.ά. 14. Τό γράμμα στήν LE.E.E., Άρχεΐον Έρμουπόλεως, άρ /2. Τά μαθήματα του Γυμνασίου, πού στεγάστηκε προσωρινά ώς τό 1834 σέ οίκημα του εκπαιδευτηρίου Χίλδνερ, άρχισαν στις 8 Οκτωβρίου Ό Βάμβας στήν 'Ομιλία του πού έκφωνήοηκε στήν τελετή έναρξης τών μαθημάτων τοΰ Γυμνασίου, προσδιορίζει και αναλύει τον σκοπό τής λειτουργίας του: τή μόρφοιση τοΰ «κοινωνικού και τοΰ χριστιανικού ανθρώπου» (Ν. Βάμβας, 'Ομιλία εις την Ίεράν τελετήν τής ένάρζεως τών μαθημάτίυν τοΰ Δημοσίου Γυμνασίου της Έν Συρα Έρμουπόλεως, Έρμούπολη (833). Τήν ομιλία δημοσιεύει καί ή έφ. 'Ήλιος (Ναυπλίου), άρ. 35, 3 Νοεμ Η περιγραφή τών εγκαινίων, στήν οποία τονίζονται τά φιλοβασιλικά αισθήματα τοΰ κοινοΰ, γίνεται άπό τήν ίδια εφημερίδα στον άρ. 32, 24 Όκτ Οί πρώτοι μαθητές ήταν 186 και κατάγονταν οί περισσότεροι άπό τή Χίο καί τή Σμύρνη' οί

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ κοινωνικοί δροι πού υπαγόρευσαν τή δημιουργία του Γυμνα.- σίου, έξακολουθοΰν να έπηρεάζουν καί ΐή λειτουργία του. Ό «φωτισμός της Νεολαίας» καί ή πρόοδος του εμπορίου φαίνονται να συμβαδίζουν. Τό 1840 σέ ενυπόγραφη έπιστολή τους πρός τον Δήμαρχο τής Έρμούπολης, έμποροι καί λόγιοι ζητούν να συμπεριληφθει ή διδασκαλία τής αγγλικής γλώσσας μεταξύ των άλλων μαθημάτων, καθώς «μεταξύ τών ξένων γλωσσών, αΐτινες δύνανται να χρησιμεύσωσιν εις τήν μετάδοσιν τών φώτων εις τήν Ελλάδα, είναι άναμφιβόλως, καί ή Αγγλική, ως Γλώσσα ένός έκ τών πλέον φωτισμένων εθνών τής Ευρώπης. Σιμά τής τοιαύτης ώφελείας, εις τούς κατοικούντας τήν έμπορικοτέραν ταύτην πόλιν τής Ελλάδος, ή Αγγλική γλώσσα καθίσταται άπαραιτήτως αναγκαία, διά τάς μετά τής Αγγλίας άξιολόγους έμπορικάς αύτών σχέσεις, τάς όποίας θέλει εύκολύνει τά μέγιστα τής γλώσσης ταύτης ή μάθησις»^. Δεκαέξι χρόνια αργότερα, δταν προστίθεται στο Γυμνάσιο τής Έρμούπολης ή διδασκαλία του Εμπορικού δικαίου, τής Διπλογραφίας καί τής Εμπορικής γεωγραφίας^, ή έφ. Τηλέγραφος τών Κυκλάδων άφοΰ σχολιάσει επαινετικά τό γεγονός, συμπεραίνει: «Οί μαθητευόμενοι εις τό Γυ~ μνάσιον Έρμουπόλεως θέλουν εισθαι κατηρτισμένοι διά τό έμπορι- κόν στάδιον, συμφώνως μέ τό κυριώτερον στοιχεϊον τής πόλεως»^. * * * Γιά τήν ίδρυση τής Βιβλιοθήκης του Γυμ,νασίου Σύρου ειχε ήδη προνοήσει ή Έφορία άπό τό 1833, όπως φαίνεται άπό έγγραφό της υπόλοιποι, προέρχονταν άπό τήν "TSpoc, τήν Κρήτη, τή Σύρο, τήν Πελοπόννησο, τήν Κωνσταντινούπολη, τά Ψαρά κλπ. Γιά τήν ιστορία του Γυμνασίου βλ.. μεταξύ άλλων, Τ. Αμπελάς, ο.π., σ , 716' A. X. [ούμης], «Γυμνάσιον Έρμουπόλεως. Πρακτικά κοινοτικής έν Έρμουπόλει συνελεύσεως άφορώσης τήν ίδρυσιν αύτου», Παρνασσός, τ. ΙΑ', 1887, σ Χρονικά, του Γυμνασίου Άρρένων Σύρου, έπιμ. ί. Θωμόπουλος, Σύρος Ή έπιστολή στο Δημοτικό Αρχείο Έρμούπολης, φ. Ι/Έκπαίδευση* πβ. καί Χρηστός Αουκος-Πόπη Πολέμη, 'Οδηγός Δημοτικού 'Αρχείου 'Ερμούπολης , Αθήνα 1987, σ Βλ. σχετικά ΦΕΚ, άρ. 32, 23 Ίουλ Έφ. Τηλέγραφος τών Κυκλάδων, άρ. 61, 30 Ίουν

8 16 Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΥΡΟΥ πρός τον Επιστάτη τών Εκπαιδευτικών Καταστημάτων Φριδ. Χίλδνερ, στο όποιο άφοΰ έκφοάσει τήν ευγνωμοσύνη της γιά-τά χρηματικά βοηθήματα πού είχαν μέχρι τότε συγκεντρωθεί, ύποδεικνύει τή μετατροπή τους σε «στοιχειώδη βιβλία» άπαραίτητα γιά τήν εκπαίδευση. Τήν επόμενη χρονιά, απευθυνόμενη στή Δημογεροντία τής Έρμούπολης, πού παρακολουθεί μέ ενδιαφέρον τήν έξέλιξη του Γυμνασίου, ή Έφορία προτείνει εκτός άπό τήν αύξηση τοΰ διδακτικού προσωπικού καί τήν εισαγωγή νέων μαθημάτων, τήν προμήθεια άναγκαίων βιβλίων πού θά εξυπηρετούσαν τις διδακτικές ανάγκες. Ό αρχικός πυρήνας τής Βιβλιοθήκης σχηματίζεται τό 1835 άπό τις προσφορές τοΰ γραμματέα τής Δημογεροντίας Κωνστ. Χαριλάου καί τοΰ Νεόφυτου Δούκα, ό όποιος δωρίζει στο Γυμνάσιο όρισμ,ένες άπό τις εκδόσεις του, ύστερα άπό σχετικό αίτημα τών Εφόρων^. Τις δωρεές τών «φιλομούσων» πολιτών άκολουθοΰν οί χορηγίες τοΰ Δήμου, ό όποιος έχει άναλάβει άποκλειστικά τά έξοδα γιά τή συντήρηση τής Βιβλιοθήκης καί τήν προμήθεια καινούριων βιβλίων, ενώ άπό τό 1835 έχει άπαλλαγεΐ άπό ένα μέρος τών δαπανών γιά τή λειτουργία τοΰ Γυμνασίου^, Οί δαπάνες γιά τήν εκπαίδευση βαραίνουν ωστόσο κατά ένα μεγάλο ποσοστό τον Δήμο, ό όποιος πληρώνει τις επισκευές καί τή συντήρηση τοΰ κτιρίου τοΰ Γυμνασίου καί τούς μισθούς μέρους τοΰ διδακτικού προσωπικού, συντηρεί υπότροφους σπουδαστές στά εκπαιδευτήρια τοΰ νησιού, άλλά καί στά Πανεπιστήμια τής Αθήνας καί τοΰ έξωτερικοΰ, άγορά- ζει βιβλία γιά τούς άπορους μαθητές καθώς καί τά βιβλία πού δίνον 18. Γιά τήν ιστορία τής Βιβλιοθήκης άπό τό 1835 εως τό 1844 καθώς καί τόν συνοπτικό κατάλογο τών έντυπων τών χρόνων αυτών, βλ. Έμμ. Ν. Φραγκίσκος, «Σχολική Βιβλιοθήκη, Κοινωνικές καί Εκπαιδευτικές πραγματικότητες. Τό Γυμνάσιο τής Σύρου ( )», Τετράδια 'Εργασίας 9β, ΚΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 1989 (τυπώνεται). 19. "Οσα έξοδα γιά τή λειτουργία του Γυμνασίου δεν μπορεϊ νά καλύψει ό Δήμος, 0ά πληρώνονται άπό τό Εκκλησιαστικό Ταμείο, διαβάζουμε στή Δηλοποίησιν Περί τοΰ έν Συρα Γυμνασίου καί ' Ελληνικού Σχολείου (ΦΕΚ, άρ. 6, 18 Σεπτ. 1835). Σχετικά μέ τήν κάλυψη τών εξόδων γιά τόν εμπλουτισμό τής Βιβλιοθήκης άπό τόν Δήμο, βλ. έγγραφο τοΰ ΌΟωνα τοΰ 1836 σέ κατάστιχο μέ Πράξεις τής Άντιβασιλείας στά ΓΛΚ, ΌΟωνικα Αρχείο..., φ. 37.

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 17 ται σαν βραβεία στους μαθητές πού διακρίνονταιά Τό 1838 ό Δήμος δίνει δρχ. γιά να άγοοασθουν βιβλία γιά τή Βιβλιοθήκη του Γυμνασίου, ενώ τήν περίοδο έχει ξοδέψει δρχ, γιά τήν άγορά βιβλίων γιά τούς άπορους μ;αθητές. Τις χορηγίες του Δήμου ακολουθούν εκείνες τής Κυβέρνησης. 'Η ίδρυση δημοσίων βιβλιοθηκών στά σχολεία του κράτους ειχε προβλε- φθει άπό τό 1833, δταν ορίστηκαν οί άρμοδιότητες τής επί τών Ε κ κλησιαστικών καί Δημ. Έκπαιδεύσεως Γραμματείας^*. Δύο χρόνια άργότερα δημοσιεύεται τό διάταγμα «Περί συστάσεως δημοσίου βιβλιοθήκης εις έκαστον τών δημοσίων σχολείων του κράτους». Οί βιβλιοθήκες αύτές, «πρός χρήσιν τών διδασκόντων καί τών διδασκομέ- νων», θά σχηματίζονταν άπό τά πολλαπλά αντίτυπα τών βιβλίων πού είχαν συγκεντρωθεί στις αποθήκες τής Κεντρικής (δηλ. τής Δημόσιας) Βιβλιοθήκης, άφοΰ πρώτα σφραγίζονταν μέ τή σφραγίδα τής τοπικής διοικητικής άρχής. 'Η διεύθυνση καί ή εύθύνη γιά τή διαχείρισή τους ειχε «προσωρινά» άνατεθεϊ στους σχολάρχες καί τούς γυμνασιάρχες-^. Ή κρατική φροντίδα, πού εκδηλώνεται κυρίους μέ τήν οργάνωση διαφόρων βιβλιαποστολών, δεν φαίνεται ωστόσο ικανή νά στηρίξει άπό μόνη της τον νέο θεσμό. Τό διάταγμα «Περί διαθέσεως τών άγοραζομένων ή δωρουμένων βιβλίων» πού έκδίδεται τό 1855 καί προβλέπει είκοσι χρόνια μετά τή δημοσίευση του πρώτου θεσμικού κειμένου τή βαθμιαία ίδρυση βιβλιοθηκών στά Γυμνάσια καί τά Ελληνικά Σχολεία καί (κατά δεύτερο λόγο) τον εμπλουτισμό 20. Βλ. ένδεικτικά, τις δαπάνες του Δήμου στον «Πίνακα τών Δημοσυντηρήτων σχολείων άπό τήν έγκατάστασιν τής Έρμουπόλεως» ( ), τούς μισθούς του προσωπικού τοϋ Γυμνασίου τών ετών και τούς προϋπολογισμούς του Γυμνασίου τών έτών 1838 καί 1841 (τά έγγραφα στο Δημοτικό 'Αρχείο Έρμούπολης, φ. l/έκπαίδευση* πβ. καί Χρηστός Λοΰκος-Πόπη Πολέμη, ο.π.). Τό 1842 ό Δήμος ζητά άπό τήν Κυβέρνηση νά τον άπαλλάξει, τουλάχιστον γιά λίγο καιρό, άπό τό βάρος τών μισθών τών καθηγητών καί τών δασκάλων του Γυμνασίου καί νά τούς πληρώσει ή ϊδια, όπως άκριβώς κάνει στά υπόλοιπα γυμνάσια του κράτους (πβ. Έ - φημερίς τών Α γγελιώ ν (Σύρου), άρ. 77, 10 Όκτ. 1842). 21. Βλ. ΦΕΚ, άρ. 14, 13 Άπρ Βλ. ΦΕΚ, άρ. 20, 16 Δεκ Τό διάταγμα άναγνώριζε άκόμα στούς μαθητές-κυβερνητικούς υποτρόφους τό δικαίωμα τοϋ δανεισμού τών βιβλίων καί προέβλεπε τή συγκρότηση βιβλιοθηκών καί στά δημοτικά σχολεία, μέ τήν εύθύνη τών δήμων.

10 18 Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΥΡΟΥ δσο^ν είχαν ήδη συσταθεΐ^, άποτελεϊ έμμεση παραδοχή του γεγονότος δτι οί σχολικές βιβλιοθήκες, δπου υπήρχαν, ύπολειτουργοΰσαν. *Η πρώτη κρατική βιβλιαποστολή περιελάμβανε 136 τόμους (72 τίτλους) μέ έργα τών Νικ. Θεοτόκη, Εύγ. Βούλγαρη, Άνθ. Γαζή, Κωνστ. Κούμα, Άδαμ. Κοραή, Νεόφ. Δούκα κ.ά. Πρόκειται γιά εκδόσεις άρχαίων συγγραφέο^ν, λεξικά, γραμματικές, άλλά καί γιά έργα σχετικά μέ τή φιλοσοφία, τά μαθηματικά, τήν ιστορία καί τή γεωγραφία, πού προστίθενται στούς άρχικούς τίτλους τής συλλογής του Γ υ μ ν α σ ίο υ ^. Ό πω ς φαίνεται άπό τούς χειρόγραφους καταλόγους τής Βιβλιοθήκης, ώς τό 1871 θά γίνουν τουλάχιστον τρεις άκόμη βιβλιαποστολές (78 τίτλοι συνολικά) πού αυξάνουν τον δγκο τής σχολικής βιβλιοθήκης καί μαρτυρούν γιά τή συνέχεια τών κυβερνητικών χορηγιών. Τό 1838, καί ενώ λειτουργεί αίθουσα α ν α γ ν ω σ τ η ρ ίο υ ^, ή Βιβλιοθήκη άρχίζει νά έμπλουτίζεται δχι πλέον μόνο μέσω δωρεών ή χορηγιών, άλλά καί μέσω άγορών. Οί άγορές εντύπων, πού συστηματοποιούνται στή διάρκεια τού αιώνα, ξεχωρίζουν τή Βιβλιοθήκη Γυμνασίου Σύρου άπό τις άλλες σύγχρονες της σχολικές βιβλιοθήκες, ή άνάπτυξη τών οποίων στηριζόταν κυρίως στις κρατικές διαθεσιμότητες καί τις πιθανές προσφορές δο^ρητών. 23. Βλ. ΦΕΚ, άρ. 46, 3 Δεκ Τό διάταγμα έθετε σαν (μοναδικό) 'όρό'τών βιβλιαποστολών, τήν εξασφάλιση κατάλληλου μέρους γιά τήν τοποθέτηση καί τή συντήρηση τών εντύπων. Τό 1860 χορηγείται στο ύπ. Εκκλησιαστικών καί Δημ. Έκπαιδεύσεως έκτακτη πίστωση δρχ. γιά τήν «Αγορά βιβλίων διά τά σχολεία» (βλ. ΦΕΚ, άρ. 21, 13 Μαΐου 1860). 24. Γιά τον αριθμό καί τό εΐδος τών βιβλίων πού στέλνονται στά σχολεία του κράτους τό 1835, βλ. ΦΕΚ, άρ. 21, 20 Δεκ Τό 1838 είναι ή χρονιά πού προβλέπεται καί θέση βιβλιοθηκάριου (ό όποιος μοιράζεται καί τά καθήκοντα του επιστάτη), όπως φαίνεται στον Προϋπολογισμό του Γυμνασίου τής ίδιας χρονιάς. Τό αναγνωστήριο πάντως πρέπει νά λειτουργούσε μέ διακοπές. Στο Ήμερολόγιον του έτους 1888 υπέρ του εν Έρμουπό)\ει Γυμνασίου (Έρμούπολη 1887, σ ) ό γυμνασιάρχης Σπ. Δουκάκης διαπιστώνει: «Δυστυχώς κατά τά τελευταία έτη... ή Βιβλιοθήκη κειμένη έν αιθούση, ήτις έχρησίμευε καί ώς παράδοσις... ειχεν εντελώς παραμεληθή, τών έν αύτή βιβλίων άτάκτως έρριμένων έν ταΐς θήκαις καί γεμόντων κονιορτου... Τήν λυπηράν ταύτην κατάστασιν... προσεπαθήσαμεν νά διορθώσωμεν διά τής άπομακρύνσεως του ετέρου τών σχολαρχείων, ίνα εχωμεν τον άνάλογον χώρον... δι ίδρύσεο^ς αναγνωστηρίου, διά πλουτισμοΰ τής Βιβλιοθήκης...».

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 19 'Ως τό 1840, επί γυμνασίαρχέ ας Γεωργίου Σερούΐου (Σεπτ Αύγ. 1849) αγοράζονται μια σειρά γαλλικών εκδόσεων σχετικών μέ το έμπορικό και το ποινικό δίκαιο (έργα τών Lucre, Pardes- sus, Bourg), τήν αστική δικονομία (Rogron), τήν έκβιομηχάνιση (δύο ανώνυμα έργα του 1831 σχετικά μέ τήν εισαγωγή τών μηχανών στά εργοστάσια), άλλα και εγχειρίδια εκμάθησης τής γαλλικής γλώσσας (εργα τών Noel-Chapsal) καθώς καί έκδόσεις καί σχόλια αρχαίων συγγραφέων. 'Ως τό 1855, έπί γυμνασιαρχίας Γεωργίου Σουρία (Όκτ Ό κτ. 1863) αγοράζονται εργα σχετικά μέ τήν ιστορία καί τή γεωγραφία καί κυρίως έκδόσεις έλλήνων καί λατίνων κλασσικών (Ό μηρος, Οβίδιος, Βιργίλιος, Κικέρο^ν). Μέ έξοδα πάντα του Δήμου, άγοράζονται τό τόμοι κλασσικών κειμένων (εργα τών: Αί- λιανου, 'Υπερείδη, 'Ηλιόδωρου, Macrobii, Ausonii κ.ά.), δλα έκδοση Λιψίας, άπό τόν γυμνασιάρχη Σπυρίδο.)να Δουκάκη (Σεπτ Αΰγ. 1889). Χάρη τέλος στις πρωτοβουλίες τών γυμνασιαρχών Νικολάου Πετρή (Σεπτ Νοέμ. 1891)^ καί Αντωνίου Ρούσσου (Σεπτ Μάρτ, 1951) ή Βιβλιοθήκη απέκτησε τό 1890 τόν «Θησαυρό τής Ελληνικής Γλώσσης» του Ερρίκου Στεφάνου (έκδοση ) χαρισμένο άπό τόν Δημ. Βαφιαδάκη καί τό 1937, τούς 24 τόμους τής Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας τοΰ «Πυρσοΰ» καί τούς 32 τόμους τής Μεγάλης Γαλλικής Εγκυκλοπαίδειας, προσφορά τοΰ γιοΰ του, Σταμ. Δ. Βαφιαδάκη. Ό εμπλουτισμός τής Βιβλιοθήκης εξακολουθεί νά γίνεται καί μέ άλλους παράλληλους τρόπους. Οί προσφορές προέρχονται άπό τούς συγγραφείς, έκδοτες ή μεταφραστές, πού στέλνουν στο Γυμνάσιο ορισμένα άντίτυπα άπό τά έργα τους, μόλις αυτά έκδοθοΰν. Γνωρίζουμε τουλάχιστον 31 δωρητές οί όποιοι χάρισαν τά βιβλία τους, ορισμένοι μάλιστα, οπως οί Ίω. Καρασούτσας, Ίω. Βαλέττας, Νεόφ. Βάμβας, Εύθ. Καστόρχης, Ίκέσιος Λάτρης, Γ. Α. Κα- λαποδόπουλος, μέ ιδιόχειρα άφιερωτικά σημειώματα πρός τή Βιβλιοθήκη Γυμνασίου Σύρου^. Άκολουθοΰν τά ονόματα τών δωρητών: 26. Γιά τις πρωτοβουλίες του Ν. Πετρη σχετικά μέ τον εμπλουτισμό της Βιβλιοθήκης, βλ. έδώ καί τούς άρ. 751, 1188, 1306, Πβ. έδώ τούς άρ. 558, 582, 596, 689, 780, 810.

12 20 Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΥΡΟΥ ΑΝΣΕΛΜΟΣ Α.Μ. «Επίτομος γενική ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας)), 1842 ΑΣΩΠΙΟΣ Κ. «Λόγος περί τοΰ Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου», 1850 ΒΑΛΕΤΤΑΣ ΙΩ. «Γεωγραφία της Ελλάδος», Ή 841 ΒΑΜΒΑΣ Ν. «Ρητορική», 1841 ΒΟΤΕΝ «Ή νέα Διαθήκη», 1831 «Διάλογος περί του οτι είναι θεόπνευστος ή Γραφή», 1842 «Άπάντησις πρός τον Γίββωνα», 1844 «Ιστορία Μαρίας Λοθρόπης», '1844 ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ, ΜΗΤΡΟΠ. ΧΙΟΥ «Ή Φωνή τής Ορθοδοξίας», 1863 ΔΟΤΚΑΣ Ν. «Ξυνωρίς», 1834 «Τετρακτύς», 1834 «"Ομηρος», 1835 «Πανηγυριστής», 1835 «Σοφιστής», 1835 «Επιστολές», 1839 «Ποιήματα Πινδάρου», 1843 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ «'Ο Έμπορος ποιητής», 1858 ΖΩΧίΟΣ Γ. «Λόγος περί χρόνου», 1855 ΚΑΛΑΠΟΔΟΠΟΤΛΟΣ Γ. «Λογιστικών Δοκίμιον», 1857 «Έφημερίς τοϋ Χρηματιστηρίου», ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΣ, ΑΡΧΙΕΠ. ΧΑΛΚΙΔΑΣ «Έκθεσις περί τοΰ Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου», 1856 ΚΑΡΑΣΟΤΤΣΑΣ ΙΩ. «Ή λύρα», 1839 «Μοΰσα θηλάζουσα», 1840 «Epitre a Μ. De Lamartine», 1858 ΚΑΣΤΟΡΧΗΣ Ε. «Περί τής έν Δημητσάνη Ελληνικής Σχολής», 1847 ΚΑΤΣΑΡΗΣ Σ. «Τό Έγκόλπιον τοΰ Έλληνος», 1841 ΚΤΠΡΙΑΝΟΣ Α. «Περί τών Ελληνικών τοΰ Ξενοφώντος», 1858 ΛΑΤΡΗΣ ΙΚΕΣΙΟΣ «Π ανελλην ίς», 1855 ΜΪΧΑΗΛΪΔΗΣ Κ. «Η Θηβαΐς», 1841 ΞΑΝΘΟΠΟΤΛΟΣ Κ.Σ. «Περί παιδαγωγικής διδασκαλίας», 1854 ΞΕΝΟΣ Σ. «Ή Παγκόσμιος Έκθεσις», 1852 ΠΑΠΑΔΟΠΟΤΛΟΣ Γ.Γ. «Λόγοι», «Εκθέσεις περί τοΰ Έλληνικοΰ Εκπαιδευτηρίου», «Ό περί δημοτικών σχολείων νόμ,ος», 1864 ΠΑΠΑΣΛΙΩΤΗΣ Γ. «Λόγος περί τών παρά τοΐς άρχαίοις Έλλησι παιδικών παιγνίων», 1854 ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ X. «'Ο Λάσκαρις ή οι Έλληνες κατά τον ιε' αιώνα», 1847 «Βίος Λαυρέντιου τοΰ άπό Μεδίκων», 1858 «Νέα ποιήματα», 1858 «Σαρδανάπαλος», '1865 ΠΙΤΖΙΠΙΟΣ ί. «Ή ορφανή τής Χίου», 1839 ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ Γ. «Λεξικόν τής έλληνικής ορθογραφίας», ΡΟΔΟΚΑΝΑΚΗΣ Θ.Π. «Φιλολογικός άγων», 1861 ΣΕΡΟΥΙΟΣ Γ. «Λεξικόν τής έλληνικής ορθογραφίας», 1837 «Ψυχολογία στοιχειώδης», 1841 «Χειραγωγός εις τήν ψυχολογίαν», 1843 «Σκαλαθύρματα», 1846 ΣΚΑΝΔΑΛΙΔΗΣ Δ. «Ή εικοστή πέμπτη Μαρτίου», 1843

13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 21 LKVAI ΙΣΗΣ 10. ΙΣ1ΔΩΡΙΔΗΣ «Συλλογή λατινικών θεμάτων», 1841 «Ό θάνατος του Σωκράτους», 1841 «Μάρκου Τυλλίου Κικέρωνος εκλεκτοί λό- ΤΡΙΚΟΤΠΗΣ Σ. γοι», 1844 «'Ιστορία τής Ελληνικής Έπαναστά- «Έκτων βίων του Κ. ί^έπωτος», "1853 σεως», ΧΟΙΔΑΣ X. - ΦΑΒΡΙΚΙΟΣ Κ. <('0 Χρίστος Πάσχων», 1846 Παράλληλα μέ τις προσφορές, ένας αριθμός έντυπων φαίνεται πώς άποκτήθηκε ύστερα άπό υποδείξεις του ύπουργείου Δημ. Έκπαιδεύσεως πρός τούς νομάρχες καί δημάρχους τής έλληνικής επικράτειας γιά τήν καταλληλότητα καί τή διδακτική χρησιμότητα ορισμένων βιβλίων, πού έχουν ή πού πρόκειται νά έκδοθοΰν. Ό δήμαρχος άπευθύνεται στούς δημοδιδασκάλους και τόν γυμνασιάρχη προτείνοντας τήν άγορά ή τήν προαγορά (άπό τούς δασκάλους καί τούς μαθητές) άντιτύπο^ν τών έργο^ν, τά όποια έχουν χαρακτηρισθεΐ διδακτικά άπό τό ύπουργειο. 'Ορισμένα άπό τά έργα αύτά (όπως ή «Γραμμ,ατική» τοΰ Χρυσοβέργη, 1839) άγοράζονται τελικά άπό τόν Δήμο, ό όποιος τά χαρίζει στή σχολική βιβλιοθήκη. Στον Δήμο απευθύνονται άκόμα συγγράφεις καί εκδότες, ζητώντας νά συμπεριλάβει τά έντυπα πού εκδίδουν, μεταξύ τών βιβλίων πού άγοράζει γιά τούς άπορους μαθητές ή διανέμει ως βραβεία σ εκείνους πού διακρίνονται. Έκτος άπό τόν Δήμο, συνδρομητής βιβλίων πού προαναγγέλλονται εμφανίζεται τέλος καί τό Γυμνάσιο σέ δύο περιπτώσεις: στά «Απομνημονεύματα πολεμικά» τοΰ Χρ. Περραιβοΰ (1836) καί στο «Αεξικόν τών ενδόξων άνδρών» τοΰ Ν. Καραβία-Γρίβα ( ). Τό 1841 τό Γυμνάσιο τής Σύρου άποκτά μέ δαπάνη τοΰ Δήμου καί έναντι τοΰ ποσοΰ τών δρχ. τή συλλογή τοΰ Ιάκωβου Ρώτα. Πρόκειται γιά τήν πιο σημαντική άγορά στήν ιστορία τής γυμνασιακής βιβλιοθήκης, ή όποια πλουτίζεται μέ μιά μεγάλη σειρά ξενόγλωσσων κυρίως βιβλίων καθώς καί έκδόσεων τοΰ Κοραή, τοΰ Κούμα καί τοΰ Γαζή (συνολικά 940 τόμους) πού άποτελοΰσαν τή συλλογή ένός «βιβλιομανούς» ιδιώτη^. Ένα χρόνο άργότερα, ό επίσκοπος Κυκλάδων Άνθιμος Κομνηνός κληροδοτεί στο Γυμνάσιο, όπως γράφει στή διαθήκη του, όσα 28. Γιά το θέμα αύτό, βλ. άναλυτικά Έμμ. Ν. Φραγκίσκος, ο.π.

14 22 Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΥΡΟΥ άπό τά βιβλία του θά ήταν χρήσιμα σ αύτό-^. Ά πό τή συλλογή τοΰ Κομνηνοΰ επιλέγονται και κατατίθενται τελικά 66 τίτλοι ft 19 τόμοι) λειτουργικών, πατερικών, δογματικών καί ερμηνευτικών κειμένου (Μ. Αθανάσιος, Συμεών Θεσσαλονίκης, Δοσίθεος Ιεροσολύμων, Αγάπιος Λάνδος, Ήλίας Μηνιάτης κ.ά.) καθώς καί λεξικά, γραμματικές, έκδόσεις άρχαίων συγγραφέων (Αισχύλος, Ισοκράτης, Εύρυπίδης, Πλούταρχος, Πλάτων κ.ά.) καί εργα σχετικά μέ τήν ιστορία καί τή γεωγραφία. Τό 1880 εν ας Έλληνας σπουδαστής στο Παρίσι, ό όποιος θέλησε νά παραμείνει άνώνυμος, δώρισε στή Βιβλιοθήκη τόυ Γυμνασίου μέσω τοΰ δασκάλου Έμμ. Μαγκάκη 54 συνολικά εγχειρίδια καί μεθόδους έκμάθησης ξένων γλωσσών (τής άγγλι- κής, γαλλικής, ιταλικής καί τής γερμανικής)^0. Τό '1897, δπως φαίνεται άπό τά Πρακτικά τών Συνεδριάσεων τοΰ Δήμ,ου, ό Δημ. Βικέλας χαρίζει στή Βιβλιοθήκη 114 τόμους «κομψώς δεδεμένους πρός πλουτισμόν ταύτης»'^. 29. Συνοπτική περίληψη του περιεχομένου της διαθήκης δημοσιεύεται στήν Ε φημερίδα τών 'Αγγελιώ ν (Σύρου), άρ. 70, 18 Ίουλ Γιά τό πλήρες κείμενο, βλ. Σ. Μ. Συμεωνίδης, «Ανθίμου Κομνηνου Μητροπολίτου Κυκλάδων, Διαθήκη», Έ πετηρις 'Εταιρείας Κυκλαδικών Μ ελετώ ν, τ. Δ ' (1964), σ Τά ονόματα τών δωρητών πού άναφέρονται, συγκεντρώσαμε άπό τούς χειρόγραφους καταλόγους τής Βιβλιοθήκης τών έτών 1840 [= }; καί 1870/80, οί όποιοι βρίσκονται στο Αρχείο τοΰ Γυμνασίου. Στός καταλόγους αύτούς άναγράφονται μετά τον αΰξοντα αριθμό, οί τίτλοι τών βιβλίων (ελληνικών καί ξένων) στήν ελληνική, τό όνομα τοΰ συγγραφέα, ή «διάλεκτος» τοΰ βιβλίου, ό τόπος καί ο χρόνος έκδοσης, ό άριθμός σωμάτων καί τόμων, ή θέση τών βιβλίων στή βιβλιοθήκη, παρατηρήσεις σχετικές μέ τή βιβλιοδεσία καί τήν πληρότητα τών τόμων καθώς καί ή ένδειξη τής αγοράς ή δωρεάς, χωρίς ωστόσο ή οικεία στήλη στον κατάλογο νά συμπληρώνεται πάντοτε. Πιο αναλυτικά, στον κατάλογο τοΰ 1840/43 προβλέπονται 14 ενότητες: «Αΰξων άριθμός», «Διάλεκτος Βιβλίου», «Αριθμός Βιβλίου», «Συγγραφεύς», «Επιγραφή Βιβλίου», «Έκδοσις καί Που», «Έτος», «Σώματα», «Τόμοι», «Θέσις», «Αριθμός», «Όνηθέντα», «Δωρηθέντα», «Παρατηρήσεις»* στον κατάλογο του , 12 ενότητες: [Αΰξων άριθμός], Διάλεκτος, Επιγραφή Βιβλίου, Σ ώ ματα, Τόμοι, Τόπος Έκδόσεως, Ετος Έκδόσεως, Θήκη, Θέσις, Ώνηθέντα, Δωρηθέντα, Παρατηρήσεις τέλος στον κατάλογο τοΰ 1870/80, 8: A t θέσεις τών βιβλίων, Ό άριθ. έκαστου βιβλίου, Σ ώ ματα, Τόμοι, 'Επιγραφή έκαστου βιβλίου, Τόπος έκδόσεως, Έ τος έκδόσεως, Παρατηρήσεις. Στο Αρχείο τοΰ Γυμνασίου υπάρχουν άκόμα οί κατάλογοι τών έτών 1844,!886 καί Τό κυρίως σώμα τής Βιβλιοθήκης τοΰ Δημ. Βικέλα, άπόκειται στήν «Βικε- λαία» Δημοτική Βιβλιοθήκη τοΰ 'Ηρακλείου.

15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 23 Ή δωρεά του Έμμ: Α. Μαυρογορδάτου, παλαιού μαθητή τοΰ Γυμνασίου επί γυμνασιαρχίας Γ. Σερούϊου, σημαντική τόσο σέ όγκο, οσο καί σέ περιεχόμενο, είναι αυτή ή οποία θά διαμορφώσει τή σημερινή εικόνα τής Βιβλιοθήκης καί θά τήν διαφοροποιήσει άπό τις άλλες σχολικές βιβλιοθήκες, άφοΰ άπ* αύτήν προέρχονται σχεδόν άποκλειστικά όλες οί εκδόσεις τοΰ ιστ' καί τοΰ ιζ' αιώνα καθώς καί οί περισσότερες τοΰ ιη\ Ό ΐΜαυρογορδάτος στέλνει στά τέλη τοΰ 1906 άπό τό Λονδίνο ένα μέρος τής,προσωπικής του συλλογής (697 τόμους), «όπως προστεθώσιν εις τήν βιβλιοθήκην τοΰ Γυμνασίου». Ό Γδιος στή δωρητήρια επιστολή του, τής 14ης Νοεμβρίου 1906, πρός τόν «Γραμματέα τοΰ Βασιλικοΰ Γυμνασίου Σύρου» περιγράφει καί σχολιάζει τό είδος τών βιβλίων τά όποια δωρίζει: «'Η συλλογή συνίσταται κατά πολύ άπό παλαιάς εκδόσεις, διαφόρους πρώτας εκδόσεις, αί όποΐαι έχουν άξίαν ίστορικήν, καθώς τήν πρώτην έκδοσιν τοΰ θείου λειτουργοΰ παρά Δημητρίου Δούκα έν Ρώμη κατά τό , καθώς τήν έκδοσιν τοΰ 'Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων παρά τοΰ Tout(t)ee (Benedietin). 'Η άρχαιότης άλλων εκδόσεων διακρίνεται έκ τοΰ χαρακτήρος τοΰ τύπου, όστις μιμείται τά παλαιά Βυζαντινά χειρόγραφα. Άλλαι άξιόλογοι εκδόσεις είναι αί τοΰ Εύγενίου καί αί τών έπισήμων έλληνιστών τυπογράφων τών Παρισίων... Ό τετράτομος θησαυρός τής έλληνικής γλώσσης επίσης έξετιμήθη ώς κολοσσιαϊον έργον καί είναι μνημεϊον τής ενδελεχούς καλλιέργειας τής έλληνικής γλώσσης έν Γαλλία κατά τόν ΙΣΤ' αιώνα. Ά λλα βιβλία άξίας, ά περιέχει ή συλλογή είναι αι Παρισιναί έκδόσεις τοΰ Κοραή, αίτινες κατήντησαν δυσεύρετοι καί έχουν χρηματικήν άξίαν...». Γνωρίζοντας δτι άποδέκτης τής δωρεάς είναι μιά σχολική βιβλιοθήκη μέ δυνάμει άναγνώστες τούς μαθητές, ό συντάκτης τής έπιστολής υπογραμμίζει τή σημασία τών μή διδακτικά χρήσιμων έντύπων: «Τά περιλαμβανόμενα πατριωτικά, εκκλησιαστικά καί θρησκευτικά συγγράμματα είναι πιθανόν νά μή σύρουν τήν προσοχήν τών μαθητευόντων, είναι δμως καρπός τοΰ ζήλου, μεθ ου τό έλληνι- κόν πνεΰμα είργάσθη πρός τήν έπίδοσιν καί τήν στερέωσιν τοΰ χρι- 32. Πρόκειται, για τήν πρώτη έκδοση τών θείων Λειτουργειών του 1526 (βλ. εδώ άρ. 1) πού άποτελεΐ καί τό παλαιότερο σωζόμενο έντυπο της Βιβλιοθήκης.

16 24 Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΥΡΟΥ στιανισμοΰ καί του ανθρωπισμού» * *. Τά βιβλία τής συλλογής του Μαυρογορδάτου, μέ φροντισμένο στάχωμα (τά περισσότερα είναι δερματόδετα ή περγαμηνά, μερικά μέ ίχνη πόρπης), έχουν άγορα- σθεΐ, δπως αφήνουν νά εννοηθεί οί έπικολλημένες έτικέττες βιβλιο- πωλείων, σέ δσα ύπάρχουν, στο Λονδίνο, τό Παρίσι και τήν Αθήνα. Όρισμένα άπό αύτά φέρουν ιδιόχειρα κτητορικά σημειώματα, βιβλιόσημα (προγενεστέρων προφανώς κτητόρων), παρασελίδιες σημειώσεις στά λατινικά καί στά αγγλικά γιά τό περιεχόμενο του βιβλίου ή τή σπανιότητα τής έκδοσης, σημειώσεις σχετικές μέ τήν τιμή αγοράς τους, αποκόμματα άπό βιβλιοκαταλόγους καί άφιερω- τικά σημειώματα τών συγγραφέων. Στον Μαυρογορδάτο έχουν αφιερώσει έργα τους, μεταξύ άλλων, οί Π. Βράιλας-Άρμένης, Ίω. Βαλέττας, 'Ιερώνυμος Μυριανθεύς, Κωνστ. Σάθας καί Δημ. Βικέλας. 'Η δωρεά Μαυρογορδάτου, άποτελούμενη άπό έργα κλασσικών συγγραφέων, εκκλησιαστικά συγγράμματα, λεξικά, γραμματικές, έργα γεωγραφικά, ιστορικά καί λογοτεχνικά καθορίζει τή φυσιογνωμία τής Βιβλιοθήκης καί παράλληλα άποτελεί μαρτυρία γιά τήν άκτινο- βολία πού ή τελευταία έξακολουθεί νά άσκεΐ στις άρχές του αιώνα μ ας σέ δσους τήν είχαν γνωρίσει. 'Όταν σύμφωνα μέ τόν νόμο 2442 τό δημοτικό κτίριο στο όποιο εναπόκειται ή Βιβλιοθήκη (καί στο όποιο στεγάζεται καί τό Γυμνάσιο) περιέρχεται στήν κυριότητα του Ταμείου Εκπαιδευτικής Προνοίας, ό Δήμος διεκδικεΐ τά δικαιώματά του θεωρώντας δτι ή Βιβλιοθήκη του άνήκει, αφού άπό τό δημοτικό ταμείο καλύπτονταν τά έξοδα τής συντήρησης καί τοΰ εμπλουτισμού της καθώς καί ό μισθός τοΰ βιβλιοφύλακα. Έ να μέρος άπό τά βιβλία πού άποτελοΰσαν τή Βιβλιοθήκη τοΰ Γυμνασίου ώς καί τό 1929, μεταξύ τών οποίων καί ή συλλογή τοΰ Άνθιμου Κομνηνοΰ καί τοΰ Ιάκωβου Ρώτα, άποσπώνται τή χρονιά αύτή στο δημοτικό μέγαρο, μέ σκοπό νά άποτελέ- 33. 'Η επιστολή δημοσιεύεται στο Μητρώον τών είς την άμεσον διαγείρισιν... του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων υπαγόμενων Κληροδοτημάτων, Τόμος ττρώτος, Αθήνα 1929, σ καί στό: Μ. Πελοπονννήσιος, «Τα Κληροδοτήματα καί αί δωρεαί τοΰ Γυμνασίου Άρρένων Σύρου)), Χρονικά τοϋ Γυμνασίου Ά ρρένων Σύρου, Σύρος 1962, σ. 53-ί.) 4. Γιά τή δωρεά Μαυρογορδάτου βλ. καί έφ. Πατρίς (Έρμουτϊόλεως), άρ. 2120, 11 Νοεμ

17 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 25 σουν τή Δημοτική Βιβλιοθήκη, πού Οά λειτουργήσει καί ώς αναγνωστήριο. Ό Νομάρχης Κυκλάδων μέ έγγραφο του τής ίης Δεκ πρός «τό ' Υπουργεΐον τής Παιδείας», υποβάλλει τήν εύ/ή νά άνασυστήσει ό Δήμος τή Βιβλιοθήκη του «διαθέτουν κατάλληλον πρός τούτο αίθουσαν... διαθέτουν επίσης τά μέσα οπώς πλουτίση ταύτην διά νεωτέρων συγγραμμάτων, καί συντηρήση τό πρός έξυπηρέτησιν του κοινού άπαιτούμενον προσωπικόν... καθόσον μάλιστα ή βιβλιοθήκη είναι απαραίτητος διά κοινωνίαν άπολαμβάνουσαν πλουτολογικής ακμής καί προηγμένην εις πολιτισμόν, έν ω ώς εύρίσκεται, μένει καθ ολοκληρίαν σχεδόν άχρηστος, μή διαθέτοντας του Γυμνασίου ούτ* αίθουσαν πρός μελέτην, ούτε προσο^πικον πρός έξυπηρέτησιν τ αυτής»1 Τό 'Υπουργείο Παιδείας μέ έγγραφό του τής 5ης Ιο υ λίου 1927 πρός τον Νομάρχη Κυκλάδο^ν, άφοΰ λάβει ύπόψη του καί τις σχετικές αναφορές τοΰ Γυμνασιάρχη, εγκρίνει τή μεταφορά όσων βιβλίων ανήκουν ((μετ έξακρίβωσιν» στον Δήμο καί καθορίζει τις προϋποθέσεις της. Στις 13 Μαί'ου 1929 αρχίζει ή παράδοση τών ((δημοτικών» βιβλίων συνολικά παραδόθηκαν τόμοι, άπό τούς οποίους οί 996 έφεραν τή σφραγίδα τής Διοικήσεο^ς Σύρου καί οί 1077 τή σφραγίδα τοΰ Δήμου 'Ερμουπόλεως'^. Γυμνασιακή ή Δημοτική καί πάντως μή Σχολική, ή Βιβλιοθήκη τοΰ Γυμνασίου Σύρου, προϊόν τής ίδιοντικής πρα>τοβουλίας καί άποτέλεσμα τής δημοτικής (συλλογικής) υποστήριξης, ξεπερνά τις διδακτικές σκοπιμότητες τής σχολικής πράξης. 'Η συγκρότησή της, μέ βάση τις προσκτήσεις καί τις αγορές, οί όποιες πολλές φορές ενέχουν το στοιχείο τής έπιλογής, προβάλλει συγκεκριμένα πρότυπα παιδείας καί άντανακλά τις άναζητήσεις τής άστικής έρμουπολίτικης κοινωνίας. 'Vi. Το έγγραφο τοΰ Νομάρχη Κυκλάδων στο Αρχείο τοΰ Δήμου, φ. Δ /Α /Ν ο- μάρχης* πβ. και Χρηστός Αοϋκος-Πόπη Πολέμη, δ.., σ "Κνα μικρό ωστόσο μέρος τών έν τύπων, τά οποία φέρουν τις σφραγίδες τής Διοίκησε ως Σύρου καί του Δήμου Έρμουπόλεοκ, έχουν παραμείνει μέχρι σήμερα στή Βιβλιοθήκη τοϋ Γυμνασίου.

18 Κόσμημα προλόγου σέ βιβλίο τού ΙΖ' αί. s p r.lfri** t*> **?*«?-ir^ Η*?*»» *t* Γΐα&»% 0/1-.!.w r ' >..!.../ / *, / '<.'.» - >». '/.>'. ' :* y t «A i-f* 3lfS : Athenian loiters, Λονδίνο 1781 (βλ. άρ. 187)

19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 27 Ά πό τό 1930 καί μετά, ελάχιστες είναι οί σημαντικές δωρεές πρός τή Βιβλιοθήκη* τά βιβλία φυλάσσονται καλά κλεισμένα σε ενα χώρο ό όποιος άποδεικνύεται ανοίκειος καί δυσλειτουργικός. 'Η Βιβλιοθήκη του Γυμνασίου άναφέρεται πλέον μόνο στις επίσημες τελετές ή στις αφηγήσεις τών παλαιών έρμουπολιτών ώς ό πνευματικός θεματοφύλακας ενός πλούσιου καί λαμπρού παρελθόντος. 'Η Βιβλιοθήκη, ή όποία παραμένει μέχρι σήμερα κλειστή καί απρόσιτη γιά τον έρευνητή καί τον. άναγνώστη, στεγάζεται στο παλαιό κτίριο τοΰ Α' Γυμνασίου Άρρένων. *Η συστηματική καταγραφή τών έντυπων, μέ σκοπό τήν έκδοση τοΰ καταλόγου τής Βιβλιοθήκης, άρχισε μετά άπό πρόσκληση τής Νομαρχίας Κυκλάδων πρός τήν Εταιρεία Μελέτης Νέου Έλληνισμοΰ (Περιοδικό Μνήμων), τον Οκτώβριο τοΰ 'Η καταγραφή ολοκληρώθηκε μέ δύο άκόμη άποστολές πού εγιναν τον Ιούλιο-Αύγουστο τοΰ 1985 καί τον Φεβρουάριο τοΰ Στις τρεις άποστολές συμμετείχαν οί Χριστίνα Κουλούρη (Όκτ. 1984), Άννα Ματθαίου (Όκτ. 1984, Ίούλ.-Αύγ. 1985, Φεβρ. 1986), Βίκυ Πάτσιου (Όκτ. 1984, Ίούλ.-Αύγ. 1985, Φεβρ. 1986) καί Μυρσίνη Πλειώνη (Όκτ. 1984, Ίούλ. 1985). Μέ άφορμή τον έορτασμό τών 150 χρόνων άπό τήν ίδρυση τοΰ Γυμνασίου Σύρου, τον Σεπτέμβριο τοΰ 1985 παρουσιάστηκε σέ σχετική Έκθεση πού οργανώθηκε στο Γυμνάσιο, ενα αντιπροσωπευτικό δείγμα άπό τά έντυπα τής Βιβλιοθήκης. Τά βιβλία φυλάσσονται στο γραφείο τοΰ Γυμνασιάρχη, σέ διπλή καί μερικές φορές τριπλή σειρά, στά τρία ράφια τών τεσσάρων εντοιχισμένων βιβλιοθηκών μέ άριθμούς 6, 7, 8, 9 καί στή βιβλιοθήκη μέ άριθμό 10^. Στήν αίθουσα τών καθηγητών βρίσκεται ή εντοιχισμένη βιβλιοθήκη μέ άριθμό 1, ή όποία περιλαμβάνει σέ οκτώ ράφια τά παλαιότερα βιβλία (ιστ'-ιη' αί.), καί τέσσερις βιβλιοθήκες (άνά δύο δμοιες), μέ άριθμούς 2, 3, 4, 5. Έ να μέρος τών έντύπων παρουσιάζει σημαντικές φθορές, οί όποιες όφείλονται στήν άκαταλληλό- τητα τών συνθηκών διαφύλαξης: στενότητα τοΰ διατιθέμενου χώρου, πού πολλές φορές έπιβάλλει τή συσσώρευση πολλών τόμων σέ ένα ράφι, εκθεση τών έντύπων στή σκόνη καί στήν ύγρασία, ειδικότερα 36. Έδώ φυλάσσονται βιβλία του 20ου αΐ. μαζί μέ σύγχρονα διδακτικά, έγχειρίδια.

20 28 Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΥΡΟΥ για τις βιβλιοθήκες μέ άριθμούς 1 καί 6-9, οί όποιες είναι εντοιχισμένες τέλος ή μή δυνατότητα αερισμού επιτείνει τή φθορά-πού έχει ήδη επιφέρει 6 χρόνος. Έχουν καταγραφεϊ συνολικά 1601 βιβλία (τίτλοι) πού καλύπτουν τή χρονική περίοδο * άπό αύτά μόνον τά 55 έχουν έκδοθεϊ στήν Έρμούπολη (βλ. πίνακα σ. 382). Οί 45 τίτλοι αφορούν έκδόσεις του ιστ' αί. (2,81%)* οί 64 του ιζ' αί. (4%) οί 115 του ιη' αί. (7,18%) οί 1215 του ιθ' αί. (75,89%)' οί 82 του κ' αί. ώς τό 1920 (5,12%)* 54 είναι χούρίς χρονολογία (3,37%) καί 26 σπαράγματα,(1,62%). Τά βιβλία αύτά, έλληνικά καί ξενόγλωσσα (αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά καί δύο αραβικά), μπορούν νά διακριθουν στις έξής κατηγορίες: σέ θεολογικά (κείμενα τών πατέρων τής εκκλησίας, λειτουργικά βιβλία, απανθίσματα άπό εκκλησιαστικά κείμενα), σέ βιβλία γιά προφανή διδακτική χρήση (γραμματικές τής έλληνικής καί τών ξένων γλωσσών, λεξικά, έγκυκλο- παίδειες, εκδόσεις κλασσικών κειμένων, εγχειρίδια θετικών επιστημών), συλλογές νόμων καί διαταγμάτων, βιβλία νεοελληνικής φιλολογίας καί ξένης, φιλοσοφικά, ιστορικά, νομικά, οικονομικά, καί περιοδικά φιλολογικού κυρίως χαρακτήρα. Εξετάζοντας τήν κατανομή τών βιβλίων μέ βάση τον χρόνο έκδοσής τους, παρατηρούμε οτι οί τίτλοι τοΰ ιθ' αί. κυριαρχούν (75,89%). Τό γεγονός αύτό εξηγείται έν μέρει καί άπό τό διδακτικό τους περιεχόμενο: είναι γραμματικές, χρηστοήθειες, στερεότυπες έκ- δόσεις κλασσικών συγγραφέων καί έργα θετικών έπιστημών. Τά βιβλία τά προοριζόμενα γιά διδακτική χρήση, βιβλία γιά τον δάσκαλο, βιβλία γιά τον μαθητή, ύπογραμμίζουν τον χαρακτήρα τής βιβλιοθήκης ενός γυμνασίου καί καθορίζονται άπό τά προβλεπόμενα είδη μα- θημάτο^ν. 'Η γενικότερη δμως συγκρότηση τοΰ σώματος τής βιβλιοθήκης έπηρεάζεται άπό τή συμβολή καί τις προτιμήσεις τών δωρητών της, τήν προσωπική καί τυχαία προσφορά τών συγγραφέων καί τις άτομικές ή συλλογικές πρωτοβουλίες, οί όποιες περιορίζουν τή συσσωρευτική καί μή έπιλεκτική διαδικασία συγκέντρωσης τών έντύπων. ' Η καταγραφή τών βιβλίων έγινε μέ χρονολογική σειρά. Στον ίδιο χρόνο, τά βιβλία κατατάσσονται μέ αλφαβητική σειρά μέ βάσή τήν πρώτη λέξη τοΰ τίτλου, σύμφωνα μέ τό ελληνικό καί τό λατινικό

21 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 29 αλφάβητο. Τό δνομ,α τοΰ συγγραφέα άποκαθίσταται στον πλήρη τύπο, δπως καί στήν περίπτωση συντομογραφίας ή ψευδωνυμίας. Ακολουθεί ή παράθεση τοΰ τίτλου, συνοπτικά δπου ή έκδοση είναι βιβλιογραφημένη καί πιο άναλυτικά δταν είναι άβιβλιογράφητη ή σπάνια* μέσα σέ άγκύλες έχει άποκατασταθεΐ, δπόυ ήταν δυνατό, τό πλήρες δνομα τοΰ μεταφρατσή ή εκδότη. Ό ταν στον τίτλο γίνεται αναφορά στή διδακτική χρήση τοΰ βιβλίου, ή αναφορά αύτή καταγράφεται, άφοΰ πρόκειται γιά σχολική βιβλιοθήκη μέ πρόδηλη τή χρηστική της λειτουργία, δσον αφορά τά διδακτικά βιβλία τουλάχιστον^. Τέλος σημειώνεται ό τόπος έκδοσης, τό τυπογραφείο καί ό χρόνος έκδοσης. Ό τόπος έκδοσης αποδίδεται μέ τή σημερινή του ονομασία^ καί ό χρόνος έκδοσης μέ αραβικούς άριθμούς. Ό τίτλος τών έργων τά όποια άποτελοΰν προσθήκη στήν ελληνική βιβλιογραφία, μέ τά άλλα εκδοτικά στοιχεία καταγράφεται χωρίς συντομεύσεις. Στά σχόλια σημειώνονται οί διαστάσεις, ό άριθμός σελίδων, τό στάχο^α κάθε αντιτύπου καί ό άριθμός εισαγωγής του στή Βιβλιοθήκη. Γιά τά έντυπα τά όποια έχουν έκδοθεΐ ώς καί τό 1863, σημειώνεται ή άντίστοιχη βιβλιογραφική παραπομπή. Έπισημαίνονται ακόμη οί διαφορές ορισμένων αντιτύπων ώς πρός τή σελιδαρίθμηση καί τό δέσιμο' παρατίθενται τά χειρόγραφα σημειώματα τοΰ κτήτορα ή τοΰ συγγραφέα καί οί αφιερώσεις καί τέλος σημειώνονται ή τιμή αγοράς, οί έτικέττες βιβλιοδετείων καί βιβλιοπωλείων οί ό- 37. Τό πρόβλημα του καθορισμού τών βιβλίων πού χρησιμοποιήθηκαν ώς διδακτικά, δεν λύνεται μόνο μέ τον έντοπισμό εκείνων πού φέρουν τή σχετική ένδειξη στον τίτλο. Οι προσπάθειες γιά τον περιορισμό τοΰ αριθμού τών διδακτικών εγχειριδίων, τής έγκρισης καί τοϋ προσδιορισμοΰ τοΰ περιεχομένου τους, πού καταβάλλονται άπό τό 'Υπουργείο Δημ. Έκπαιδεύσεως σέ δλη τή διάρκεια τοΰ ιθ' αιώνα, καταλήγουν στήν ψήφιση τοΰ νόμου ΓΣΑ ' τό 1907 καί στήν οριστική ρύθμιση τοΰ θέματος. Γ ιά τά διδακτικά εγχειρίδια τής ιστορίας καί της γεωγραφίας, βλ. τώρα Χριστίνα Κουλούρη, 'Ιστορία και γεωγραφία στά ελληνικά σχολεία (Ί ί9 ί4 ) Γνω στικό αντικείμενο καί ιδεολογικές προεκτάσεις Ανθολόγιο κειμένων Β ιβ λιογρα φία σχολικών εγχειριδίων, Αθήνα, ΙΑΕΝ, 1988, 787 σ. 38. Γ ιά τήν απόδοση τοϋ τόπου έκδοσης στή σημερινή του ονομασία χρησιμοποιήσαμε: [Pierre Deschamps], Dictionnaire de Geographie ancienne et moderne, a Γusage du libraire et de Γamateur de livres, Παρίσι, άνατύπωση 1964.

22 30 Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΥΡΟΥ ποιες υποδεικνύουν τον τόπο άγοράς, τά βιβλιόσημα καί οί σφραγίδες πού φέρουν τά έντυπα. Ευχαριστούμε καί άπό αυτήν έδώ τή θέση τον Ά λέξη Πολίτη, συνεργάτη τοϋ Κ Ν Ε /Ε ΙΕ, πού υπομονετικά παρακολούθησε τήν εργασία μας άπό τά πρώτα κιόλας στάδιά της ώς τό τέλος, προτείνον- τας τρόπους νά ξεπεράσουμε τις δυσκολίες πού συναντήσαμε. Θέλουμε άκόμη νά εύχαριστήσουμε τον ιστορικό Φίλιππο Ήλιου γιά τις πολύτιμες ύποδείξεις καί τις καίριες παρατηρήσεις του, πού έδωσαν διέξοδο στήν άμηχανία μας, τον Μανόλη Φραγκίσκο, συνεργάτη τοΰ Κ Ν Ε /Ε ΙΕ, πού πρόθυμα απαντούσε στά έρωτήματά μας προσανατολίζοντας τήν ερευνά μας και τον Βασίλη Μαραγκό γιά τις τυπογραφικές διορθώσεις καθώς καί τον Εύάγγελο Μπουλούκο γιά τήν έπιμέλειά του στή φωτοστοιχειοθέτηση τοΰ βιβλίου. Ευχαριστούμε τέλος τήν κυρία Ε λισάβετ Παπαζώη καί τούς συνεργάτες της τής Νομαρχίας Κυκλάδων, πού υποδέχτηκαν τήν ε ρευνά, τό Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών τοΰ ΕΙΕ, πού τήν υποστήριξε επιστημονικά, τό Επιστημονικό καί Μορφωτικό "Ιδρυμα Κυκλάδων πού εξασφάλισε τις προϋποθέσεις τής έκδοσης καί τον τότε γυμνασιάρχη κ. Βασ. Βερώνη, πού μαζί μέ τις καθηγήτριες κυρίες Μέλπω Πετρίδου καί Ευαγγελία Σπυριδάκη, εκανε δυνατή τήν πρόσβασή μας στή Βιβλιοθήκη τοΰ Γυμνασίου. Ά ννα Μ ατθαίου Β ίχυ Π άτσιου