1 Εισαγωγή Στόχος της Εργασίας Υφιστάμενο Θεσμικό Πλαίσιο Υφιστάμενη Κατάσταση στην Ελλάδα... 22

Transcript

1 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΘΕΜΑ «Μελέτη ανάπλασης χώρου υγειονομικής ταφής απορριμάτων στη θέση Σφηττού, δήμου Κορωπίου» Επιμέλεια: Ευαγγελία Κουτρουμπίνη Επιβλέπων Καθηγητής: Νικόλαος Σπιτάλας ΔΡΑΜΑ 2009

2 Πρόλογος Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την αποκατάσταση του Χώρου Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) που λειτουργεί στο δήμο Κορωπίου, στη θέση Σφηττού. Αρχικά γίνεται προσέγγιση του θεσμικού πλαισίου το οποίο αφορά στη διαχείριση στερεών απορριμμάτων. Έπειτα γίνεται εκτενής αναφορά σχετικά με τη λειτουργία και τον σχεδιασμό των ΧΥΤΑ, καθώς και τη μεθοδολογία η οποία ακολουθείται έπειτα από την πάροδο λειτουργίας, ώστε να αποκατασταθεί ο χώρος. Παράλληλα παρατίθενται οικονομικά στοιχεία σχετικά με όλη τη διαδικασία, από το στάδιο του σχεδιασμού μέχρι και την τελική αποκατάσταση. Τέλος, με βάση όσα αναφέρθηκαν στις προηγούμενες ενότητες, γίνεται μία εκτίμηση σχετικά με τη μεθοδολογία η οποία θα πρέπει να ακολουθηθεί στην υπό μελέτη περίπτωση. Η συλλογή των στοιχείων έγινε κυρίως μέσα από την ελληνική βιβλιογραφία. Ωστόσο δημιουργήθηκε η ανάγκη να συλλεχθούν στοιχεία και από την πρακτική εμπειρία, οπότε και σε αρκετές περιπτώσεις χρειάστηκε να υπάρξει επικοινωνία με εταιρίες οι οποίες έχουν δραστηριοποιηθεί στο παρελθόν με τέτοιου είδους ζητήματα. Δυστυχώς η εμπειρία η οποία υπάρχει διαθέσιμη στην Ελλάδα θα χαρακτηριζόταν ημιτελής, οπότε και πολλά στοιχεία τα οποία ήταν απαραίτητα, βρέθηκαν με δυσκολία ή και καθόλου, με αποτέλεσμα σε ορισμένα σημεία να χρειαστεί να γίνει εκτίμηση για τον ακριβή προσδιορισμό τους.

3 i Περιεχόμενα 1 Εισαγωγή Στόχος της Εργασίας Θεσμικό Πλαίσιο και Υπάρχουσα Κατάσταση στην Ελληνική Επικράτεια Αναφορικά με τους ΧΥΤΑ Υφιστάμενο Θεσμικό Πλαίσιο Υφιστάμενη Κατάσταση στην Ελλάδα Λειτουργικά Χαρακτηριστικά ΧΥΤΑ Κατηγορίες ΧΥΤΑ Σχεδιασμός των ΧΥΤ Μέχρι Σήμερα Γενική Διάταξη ΧΥΤΑ Τελική Αποκατάσταση ΧΥΤΑ Χρονικός Ορίζοντας του Σχεδιασμού Μεθοδολογία Τρόποι Αποκατάστασης Στόχοι Αποκατάστασης Παράμετροι Αποκατάστασης Ανάπλαση Παλαιών Χώρων Διάθεσης Κόστος και Χρηματοδότηση Δαπάνες επενδύσεων Περιπτωσιολογική Μελέτη Αποκατάστασης ΧΥΤΑ Κορωπίου Σύντομη Περιγραφή Σχεδιαστικών Παραμέτρων Μεθοδολογία Αποκατάστασης

4 ii Ευρετήριο Εικόνων Εικόνα 1-1 Στάδια κατασκευής ΧΥΤΑ... 4 Εικόνα 1-2 Ανάπλαση ΧΥΤΑ μετά τη λήξη λειτουργίας τους... 7 Εικόνα 2-1 Κατηγοριοποίηση ΧΥΤ σε σχέση με τους ρύπους που εκπέμπονται και τις επιπτώσεις που προκαλούν. Α= Πλήρης συγκράτηση, Β= Συγκράτηση και επεξεργασία στραγγισμάτων, C= Ελεγχόμενη διαφυγή ρύπων, D = Ανεξέλεγκτη διαφυγή ρύπων Εικόνα 2-2 Σχηματικά ο ΧΥΤ σαν αντιδραστήρας με στερεές, υγρές και αέριες ροές 36 Εικόνα 2-3 Φραγμοί που μπορούν να εφαρμοστούν για την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων Εικόνα 2-5 Σχηματική απεικόνιση Γενικής Διάταξης ΧΥΤΑ Εικόνα 2-6 Έργα διαμορφώσεων ΧΥΤΑ Εικόνα 2-7 Εργασίες διάστρωσης αργίλου Εικόνα 2-8 Εργασίες διάστρωσης μεμβράνης Εικόνα 2-9 Εργασίες κατασκευής αποστραγγιστικής στρώσης Εικόνα 2-10 Εργασίες τοποθέτησης αγωγών συλλογής στραγγισμάτων Εικόνα 2-11 Εγκατάσταση βιολογικού καθαρισμού Εικόνα 2-12 Φρεάτιο απαγωγής βιοαερίου Εικόνα 2-13 Πυρσός καύσης βιοαερίου Εικόνα 2-14 Περίφραξη ΧΥΤΑ Εικόνα 2-15 Άποψη εσωτερικού οδικού δικτύου Εικόνα 2-16 Κτίριο διοίκησης ελέγχου Εικόνα 2-17 Συνεργείο οχημάτων - μηχανημάτων Εικόνα 2-18 Γεφυροπλάστιγγα Εικόνα 2-19 Πύλη εισόδου Εικόνα 2-20 Αποθήκη υγρών καυσίμων Εικόνα 2-21 Σύστημα έκπλυσης τροχών Εικόνα 2-22 Χώρος δειγματοληψίας... 54

5 iii Εικόνα 2-23 Κινητός εξοπλισμός Εικόνα 3-1 Τελική μορφή πράνων Εικόνα 3-2 Δομή ενός συστήματος τελικής κάλυψης Εικόνα 3-3 Τελική κάλυψη ενός χώρου ελεγχόμενης εναπόθεσης Εικόνα 3-4 Τρόποι τελευταίας στρώσης εδάφους (Φρατζής κ.α., 2000) Εικόνα 3-5 Διαμόρφωση χώρων φύτευσης Εικόνα 3-6 Καλυμμένη εγκατάσταση ελεγχόμενης εναπόθεσης με κυκλικό ανάχωμα Εικόνα 3-7 Μονωμένη εγκατάσταση ελεγχόμενης εναπόθεσης Εικόνα 3-8 Ανοικτή εγκατάσταση ελεγχόμενης εναπόθεσης Εικόνα 3-9 Ημιανοικτή εγκατάσταση ελεγχόμενης εναπόθεσης Εικόνα 3-10 Αποκατάσταση χώρου ελεγχόμενης εναπόθεσης Εικόνα 3-11 Εργασίες διαμόρφωσης Εικόνα 3-12 Διαμορφωμένος χώρος Εικόνα 4-1 Γεωγραφική θέση ΧΥΤΑ Κορωπίου Εικόνα 4-3 Αργιλικά πλακίδια Εικόνα 4-4 Τελική κάλυψη

6 iv Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 1-1 Θεσμικό Πλαίσιο Διαχείρισης ΑΣΑ... 9 Πίνακας 3-1 Προβλήματα αποκατάστασης - Συγκριτικός Πίνακας Πίνακας 3-2 Προτεινόμενα έργα αποκατάστασης Πίνακας 3-3 Έξοδα για έρευνες και μελέτες χώρων διάθεσης απορριμμάτων με υγειονομική ταφή Πίνακας 3-4 Δαπάνες λειτουργίας Πίνακας 3-5 Έξοδα ανάπτυξης χώρου διάθεσης Πίνακας 3-6 Δαπάνες αποκατάστασης... 99

7 v Συντομογραφίες - ΑΣΑ: Αστικά Στερεά Απόβλητα - ΒΑΑ: Βιοαποδομήσιμα Αστικά Απόβλητα - ΓΕΔΣΑΠ: Γραφείο Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων - ΔΣΑ: Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων - ΔσΠ: Διαλογή στην Πηγή - Ε.Ε.Α.Α.: Ελληνική Εταιρεία Ανάκτησης Ανακύκλωσης - ΕΖΕΣ: Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών - ΕΚΑ: Ευρωπαϊκός Κατάλογος Αποβλήτων - ΕΜΑΚ: Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης - ΕΟΔΣΑΠ: Εθνικός Οργανισμός Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων - ΕΠΕΔ:Επιτροπή Εναλλακτικής Διαχείρισης - ΕΠΠΕΡ: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» - ΕΣΔΚΝΑ: Ενιαίος Σύνδεσμος Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής - Κ-Μ: Κράτη Μέλη - ΚΔΑΥ: Κέντρο Διαλογής Αδρανών Υλικών - ΜΒΕ: Μηχανική Βιολογική Επεξεργασία - ΟΕΔΑ: Ολοκληρωμένη Εγκατάσταση Διαχείρισης Απορριμμάτων - ΟΚΑΣΑ: Οργανικό Κλάσμα ΑΣΑ - ΟΣΜ: Όχημα Συλλογής Μεταφοράς - ΟΤΑ: Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης - ΠΟΕ-ΟΤΑ: Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης - ΠεΔΣΑ: Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων - ΣΑ: Στερεά Απόβλητα - ΣΜΑ: Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων - ΣΣΕΔ: Σύστημα Συλλογής Εναλλακτικής Διαχείρισης - ΤΕΔΚΝΑ: Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής - ΦοΔΣΑ: Φορέας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων - ΧΥΤΑ: Χώρος Υγειονομιής Ταφής Απορριμμάτων - ΧΥΤΥ: Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων - RDF: Refused Derived Fuel - SRF: Solid Recovered Fuel - crdf: coarse RDF - drdf: dry RDF

8 1 1 Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα παρατηρείται μία μεγάλη ανάπτυξη των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Έτσι, η διαχείριση των στερεών αποβλήτων παρουσιάζει στην χώρα μας, έστω και ετεροχρονισμένα σε σχέση με την Ευρώπη, μία συνεχώς αυξανόμενη δυναμική, τα αποτελέσματα της οποίας θα γίνουν ορατά μετά από πέντε τουλάχιστον χρόνια. Η δραστηριότητα αυτή οφείλεται κυρίως: 1. στις αυξανόμενες απαιτήσεις της Εθνικής και Κοινοτικής νομοθεσίας σε ό,τι αφορά στα θέματα των στερεών αποβλήτων, 2. στην αναγκαιότητα για την προστασία και αναβάθμιση του περιβάλλοντος μέσα στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης, 3. καθώς και στα σημαντικά χρηματικά ποσά που διατίθενται από την Κοινότητα για τον τομέα διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Η μέχρι τώρα πρόοδος που έχει σημειωθεί αφορά τα έργα τελικής διάθεσης (σημαντική έμφαση δόθηκε στην κατασκευή ΧΥΤΑ μέσω του Ταμείου Συνοχής την περίοδο ), και την δραστηριοποίηση των Συλλογικών Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης - ΣΣΕΔ για την ανακύκλωση και την διαχείριση των άλλων αποβλήτων (ελαστικά, ΟΤΚΖ, κ.λ.π.). Παρόλα αυτά, δε υπάρχουν ουσιαστικές εξελίξεις σε ότι αφορά την ολοκληρωμένη διαχείριση των αποβλήτων, δηλαδή την εισαγωγή στο σύστημα διαχείρισης μεθόδων επεξεργασίας πριν από την ταφή για την ανάκτηση χρήσιμων υλικών και ενέργειας. Μάλιστα, δεδομένου ότι στις περισσότερες περιφέρειες, συμπεριλαμβανομένης της Κεντρικής Μακεδονίας, είναι δρομολογημένα τα έργα τελικής διάθεσης, (ΧΥΤΑ) και μεταφόρτωσης (ΣΜΑ), θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι δεν υπάρχει λόγος για επεξεργασία των αποβλήτων, δεδομένου και του υψηλότερου κόστους αυτής σε σύγκριση με την υγειονομική ταφή.

9 2 Παρόλα αυτά, η αναγκαιότητα των έργων για την επεξεργασία και αξιοποίηση των αποβλήτων προκύπτει από τα παρακάτω βασικά σημεία: Τους στόχους που τίθενται για την επεξεργασία του βιοαποδομήσιμου κλάσματος των απορριμμάτων βάσει της ΚΥΑ Η.Π /3508 και η συμμετοχή της κάθε Περιφέρειας σε αυτούς. Προς το παρόν, εξαιρουμένων των ποσοτήτων χαρτιού που ανακυκλώνεται, η υπόλοιπη ποσότητα που περιέχεται στα παραγόμενα αστικά απόβλητα, οδηγείται προς ταφή. Τις απαιτήσεις της νομοθεσίας για τους ΧΥΤΑ: τόσο οι υφιστάμενοι όσο και οι νέοι ΧΥΤΑ που προγραμματίζονται θα πρέπει να δέχονται επεξεργασμένα στερεά απόβλητα βάσει της ΚΥΑ Η.Π /3508, τόσο για να μειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όσο και για να επιμηκυνθεί η διάρκεια ζωής τους. Την εμπειρία από τις δυσκολίες που συναντώνται στη χωροθέτηση των ΧΥΤΑ εξαιτίας χωροταξικών χαρακτηριστικών που οδηγούν σε «αντικρουόμενες» χρήσεις γης (π.χ. τουριστική ανάπτυξη), των κοινωνικών αντιδράσεων κ.λ.π., η οποία ενισχύει την ανάγκη για μεγάλη διάρκεια ζωής των έργων αυτών. Οι καθυστερήσεις δε που παρατηρούνται στη δημοπράτηση των έργων ΧΥΤΑ ενισχύουν τους φόβους για μειωμένη διάρκεια ζωής εφόσον τα έργα θα αρχίσουν να λειτουργούν αρκετό καιρό μετά την εποχή που σχεδιάστηκαν. Τα αποτελέσματα από τη δραστηριοποίηση των ΣΣΕ, για την ανακύκλωση και τη διαχείριση των άλλων αποβλήτων (απόβλητα συσκευασίας, ελαστικά, ΟΤΚΖ, κ.λ.π.), που δεν είναι ακόμη ορατά. Τις απαιτήσεις του ΤΣ: οι εξελίξεις στη νομοθεσία, εκφράστηκαν και στις απαιτήσεις του Ταμείου Συνοχής σχετικά με τη χρηματοδότηση των ήδη ενταγμένων έργων. Στις αποφάσεις έγκρισης χρηματοδότησης των έργων υπάρχει παράγραφος με τίτλο «Ειδικές διατάξεις»-, όπου ορίζονται με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα οι απαιτήσεις του Ταμείου Συνοχής σχετικά

10 3 με την προεπεξεργασία, την ανακύκλωση και τη μείωση του βιοαποδομήσιμου κλάσματος των αποβλήτων πριν την υγειονομική ταφή. Η πρώτη προκαταβολή χρημάτων από το Τ.Σ. θα καταβληθεί μετά την υποβολή λεπτομερούς σχεδίου δράσης σχετικά με τα ζητήματα αυτά. Η ύπαρξη αυτού του σχεδίου αποτελεί προϋπόθεση και για την υποβολή νέας πρότασης στο ταμείο Συνοχής. Στο σημείο κρίνεται σκόπιμο να δοθεί ο πλήρης ορισμός του ΧΥΤΑ, ενώ στη συνέχεια θα παρουσιαστούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους: Σύμφωνα με την παραδοσιακή προσέγγιση, που βρίσκεται γραμμένη σε δεκάδες βιβλία και άρθρα, η υγειονομική ταφή (sanitary landfill) είναι η διαδικασία κατά την οποία τα απορρίμματα που πρόκειται να διατεθούν διαστρώνονται σε στρώσεις ύψους 2-3 μέτρων, συμπιέζονται και καλύπτονται με κατάλληλο αδρανές υλικό στο τέλος της καθημερινής λειτουργίας. Όταν ο χώρος διάθεσης φθάσει στην τελική του χωρητικότητα, τοποθετείται μια τελική στρώση αδρανούς υλικού πάχους 0,60 1,0m περίπου και μετά επάλληλα στρώματα (στραγγιστήριες και στεγανοποιητικές στρώσεις), με τελική στρώση χώματος κατάλληλο για δενδροφύτευση, ώστε να αποκατασταθεί τελικά το τοπίο. Οι σύγχρονες εξελίξεις επιβάλλουν να εμπλουτιστεί ο παραδοσιακός ορισμός και να αποκτήσει περισσότερες παραμέτρους. Έτσι ένας πιο πλήρης ορισμός είναι ότι ως χώρος υγειονομικής ταφής μπορεί να οριστεί η μέθοδος διάθεσης στερεών αποβλήτων επί ή υπό του εδάφους που περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια (Εικόνα 1-1): Στάδιο 1 Κατασκευή του χώρου: κατασκευάζονται όλοι οι τεχνητοί φραγμοί που εμποδίζουν ή ελαχιστοποιούν τη διασπορά ρύπων, ανεξάρτητα από τη φυσική μορφή των ρύπων (στραγγίσματα, βιοαέριο, μικροαπορρίμματα, οσμές κ.λ.π). Στάδιο 2 Λειτουργία του χώρου: τα στερεά απόβλητα τοποθετούνται σε ημερήσιο κελί, κατάλληλα διαστασιολογημένο, επικαλύπτονται καθημερινά με

11 4 υλικό επικάλυψης. Τα ημερήσια κελιά κτίζονται με βάση συγκεκριμένο σχέδιο ανάπτυξης ανάγλυφου, μέχρι την πλήρωση του χώρου, ενώ οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του χώρου παρακολουθούνται και αντιμετωπίζονται συνεχώς. Στάδιο 3 Κλείσιμο του χώρου: μετά το κλείσιμο του χώρου, υλοποιείται συγκεκριμένο σχέδιο αποκατάστασης που έχει σαν στόχο την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την επαναφορά αποκατάσταση του χώρου στις παλαιότερες ή και σε νέες χρήσεις. Για αρκετά χρόνια μετά το κλείσιμο, ο χώρος παρακολουθείται συστηματικά. Εικόνα 1-1 Στάδια κατασκευής ΧΥΤΑ Συγκρίνοντας την κατασκευή ενός χώρου ταφής με την κατασκευή ενός σπιτιού, θα μπορούσε κανείς να πει ότι τα έργα υποδομής που αρχικά κατασκευάζονται (στεγανοποιήσεις, υδραυλικά έργα, συστήματα διαχείρισης στραγγισμάτων και βιοαερίου κ.ο.κ) πριν ο χώρος δεχθεί στερεά απόβλητα είναι τα θεμέλια, τα υδραυλικά και η βασική εγκατάσταση εξαερισμού του σπιτιού. Όλο το υπόλοιπο σπίτι (οι κολώνες, οι πλάκες, οι τοίχοι) θα οικοδομηθεί με δομικό υλικό τα ημερήσια εισερχόμενα απόβλητα, σε χρόνο ίσο με το χρόνο λειτουργίας του. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι οι χώροι ταφής κατασκευάζονται ενώ λειτουργούν. Η λειτουργία επομένως, ενός χώρου ταφής είναι πολύ πιο δύσκολη και η ανάπτυξή του διαρκής. Ένα ακόμα πολύ σημαντικό στοιχείο που ποτέ δεν πρέπει να ξεχνιέται, όπως άλλωστε προκύπτει και από την στρατηγική διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, είναι ότι ανεξάρτητα από το ποιο είναι το συνολικό σχήμα διαχείρισης

12 5 των στερεών αποβλήτων (Ολοκληρωμένα Συστήματα), ένας χώρος υγειονομικής ταφής είναι πάντα απαραίτητος, διότι όποια μέθοδος επεξεργασίας αποβλήτων και να επιλεγεί πάντα υπάρχουν σημαντικές ποσότητες στερεών υπολειμμάτων. Οι χώροι υγειονομικής ταφής δεν πρέπει να συγχέονται με τους χώρους ανεξέλεγκτης απόρριψης, φαινόμενο ιδιαίτερα συχνό στη χώρα μας, οι οποίοι αποτελούν εστίες ρύπανσης του περιβάλλοντος και πηγές ανάφλεξης. Αντίθετα η υγειονομική ταφή είναι όχι απλώς μια περιβαλλοντικά αποδεκτή μέθοδος διάθεσης αλλά επίσης ένας άριστος τρόπος για την αξιοποίηση αχρήστων χώρων και για την περιβαλλοντική τους αποκατάσταση. Ο σχεδιασμός και η λειτουργία ενός χώρου υγειονομικής ταφής προϋποθέτει την εφαρμογή μιας σειράς επιστημονικών, τεχνικών και οικονομικών αρχών. Πλεονεκτήματα Τα κυριότερα πλεονεκτήματα της υγειονομικής ταφής σε σχέση με τις άλλες μεθόδους διάθεσης τα οποία την επέβαλαν σαν την πιο διαδεδομένη μέθοδο διεθνώς, είναι τα ακόλουθα: 1. Είναι μία μέθοδος τεχνικά απλή και αποτελεσματική ενώ η εφαρμογή της δεν απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις. Ο σχετικός μηχανολογικός εξοπλισμός είναι οικείος σε όλον τον πληθυσμό, ανθεκτικός, με ευχέρεια επισκευής και προμήθειας ανταλλακτικών. 2. Ο έλεγχος της καλής λειτουργίας του χώρου υγειονομικής ταφής από τις αρχές και το κοινό γίνεται χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες. 3. Η υγειονομική ταφή έχει χαμηλό επενδυτικό και λειτουργικό κόστος, συγκρινόμενη με τις άλλες μεθόδους, με την προϋπόθεση ότι ο αρχικός σχεδιασμός του έργου έχει γίνει σωστά. 4. Η υγειονομική ταφή είναι εξαιρετικά λειτουργική μέθοδος δεδομένου ότι: - Ο χώρος διάθεσης μπορεί εύκολα να δεχθεί ετερογενή απορρίμματα, - Η λειτουργία του Χώρου Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) δεν επηρεάζεται από τις έντονες εποχιακές διακυμάνσεις της ποσότητας και

13 6 σύστασης των απορριμμάτων. Αυξημένες ποσότητες απορριμμάτων μπορεί να τις δεχθεί με μια απλή προσθήκη ενός ακόμη μηχανήματος (ενεργοποίηση εφεδρικού, προσωρινή μίσθωση), - Δεν απαιτεί άλλη εγκατάσταση διάθεσης στερεών αποβλήτων πράγμα που συμβαίνει με τις άλλες μέθοδες που απαιτούν συμπληρωματικά και ένα μικρό ΧΥΤ για την διάθεση των στερεών τους αποβλήτων. 5. Η υγειονομική ταφή μπορεί να συμβάλει στην αναμόρφωση υποβαθμισμένων τοπίων ή στην αποκατάσταση άλλων, που έχουν πληγεί από την ανθρώπινη δραστηριότητα (π.χ. λατομική δραστηριότητα), διαμορφώνοντας χώρο πράσινου, αθλητικών δραστηριοτήτων, εγκαταστάσεις θερμοκηπίων κλπ. Μειονεκτήματα Απέναντι στα τόσα σοβαρά πλεονεκτήματα, η υγειονομική ταφή εμφανίζει το ουσιώδες, καθοριστικό για την ώρα, μειονέκτημα, ότι έχει ταυτιστεί στην συνείδηση πολλών ανθρώπων με την ανεξέλεγκτη διάθεση και αντιμετωπίζει, συχνά, προβλήματα κοινωνικής αποδοχής. Ένα άλλο αρνητικό της είναι η αυξημένη επιμέλεια που απαιτεί για την αντιμετώπιση των εκπομπών δηλ. του βιοαερίου και των στραγγισμάτων που όμως βρίσκεται σαφώς μέσα στις σύγχρονες τεχνολογικές δυνατότητες. Ένα ακόμη μειονέκτημα της μεθόδου είναι η απαίτηση σημαντικών εκτάσεων σε αντίθεση με τις άλλες μεθόδους διάθεσης πράγμα ανέφικτο σε περιοχές π.χ. έντονα τουριστικές ή άλλες με μεγάλη οικοπεδική ή γεωργική αξία. Επιπρόσθετα, με τη μέθοδο της υγειονομικής ταφής οι δυνατότητες αξιοποίησης των πόρων που περιέχονται στα στερεά απόβλητα (υλικά που μπορεί να ανακτηθούν - ενεργειακό δυναμικό) είναι σαφώς πιο περιορισμένες, ακόμα και στην περίπτωση της σχεδιασμένης αξιοποίησης βιοαερίου.

14 7 Εικόνα 1-2 Ανάπλαση ΧΥΤΑ μετά τη λήξη λειτουργίας τους Τέλος, με βάση και την κείμενη νομοθεσία, όταν ο χώρος ταφής φτάσει την τελική του χωρητικότητα δεν «εγκαταλείπεται, αλλά απαιτείται η ύπαρξη προσωπικού για τη μεταφροντίδα του χώρου δεδομένου ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του χώρου δεν παύουν να υφίστανται». Κατά τη διάρκεια της μεταφροντίδας (τουλάχιστον 30 έτη βάσει της ΚΥΑ Η.Π /3508), οι εργασίες μπορεί να περιλαμβάνουν μερικά ή και όλα από τα παρακάτω: Συλλογή και επεξεργασία στραγγισμάτων, άρα παρακολούθηση και συντήρηση της μονάδας επεξεργασίας. Συλλογή και καύση και/ή ενεργειακή αξιοποίηση του βιοαερίου, άρα παρακολούθηση και συντήρηση του αντίστοιχου μηχανολογικού εξοπλισμού. Περιβαλλοντική Παρακολούθηση του χώρου: υπόγεια και επιφανειακά νερά, βιοαέριο, μετεωρολογικά στοιχεία, καθιζήσεις/ τοπογραφία. Συντήρηση πρασίνου και γενικότερα διατήρηση της καλής αισθητικής του χώρου, άρδευση, φυτεύσεις, κ.λ.π. Φύλαξη, φωτισμός.

15 8 1.1 Στόχος της Εργασίας Η μελέτη αυτή έχει σαν στόχο σε πρώτη φάση την εισαγωγή στις βασικές έννοιες οι οποίες αφορούν τη λειτουργία και την ανάπλαση των Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) και έπειτα να γίνει περιπτωσιολογική μελέτη για τον ΧΥΤΑ Κορωπίου στη θέση Σφηττού. Αρχικά γίνεται ανασκόπηση της ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας καθώς και του θεσμικού πλαισίου αναφορικά με τους ΧΥΤΑ, όπου και εντοπίζονται τα σημεία στα οποία πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση ώστε η προσέγγιση του προβλήματος να γίνει όσο το δυνατόν πιο εμπεριστατωμένα. Παράλληλα γίνεται αναφορά στις διαθέσιμες μεθοδολογίες και τεχνολογίες οι οποίες σχετίζονται με την ανάπλαση των ΧΥΤΑ καθώς και τα κριτήρια με τα οποία αυτές πρέπει να επιλέγονται ανάλογα με την υπό μελέτη περίπτωση. Μετά από τη διερεύνηση αυτή, γίνεται ανάλυση της μεθοδολογίας ανάπλασης του ΧΥΤΑ Κορωπίου καθώς και των παραμέτρων (κόστος, περιβάλλον, βιωσιμότητα) οι οποίες πρέπει να ληφθούν υπόψη, ώστε να επιτευχθεί το βέλτιστο αποτέλεσμα. 1.2 Θεσμικό Πλαίσιο και Υπάρχουσα Κατάσταση στην Ελληνική Επικράτεια Αναφορικά με τους ΧΥΤΑ Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο και γίνεται σχολιασμός αυτού, καθώς και η υφιστάμενη κατάσταση των ΧΥΤ στην Ελλάδα και εντοπίζονται τα βασικότερα προβλήματα που σήμερα παρουσιάζονται στο σχεδιασμό, τη λειτουργία και την κατασκευή τους. Από τα στοιχεία που παρουσιάζονται προκύπτουν σημαντικά συμπεράσματα σε σχέση με το σημερινό θεσμικό πλαίσιο καθώς και η αναγκαιότητα σοβαρών αναπροσαρμογών στην αντίληψη που διέπει το σύνολο των εργασιών προετοιμασίας και υλοποίησης έργων ΧΥΤ.

16 Υφιστάμενο Θεσμικό Πλαίσιο Στον πίνακα που ακολουθεί ( Πίνακας 1-1) συνοψίζεται το βασικό θεσμικό πλαίσιο για τη διαχείριση των Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ) στην Ελλάδα. Πίνακας 1-1 Θεσμικό Πλαίσιο Διαχείρισης ΑΣΑ Νομοθεσία Στοιχεία Ενδιαφέροντος ΚΥΑ 50910/ Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων - Καθορισμός Φορέων Διαχείρισης και, των υποχρεώσεων τους - Τεχνικές προδιαγραφές για τη σύνταξη των περιφερειακών σχεδίων διαχείρισης στερεών αποβλήτων - Στόχο, για βιοαποδομήσιμα, ελαστικά, λάσπες ΕΕΛ, κλπ. ΚΥΑ 29407/ Κατάλογος Κατηγορίες Αποβλήτων χώρων υγειονομικής ταφής - Αποδεκτά/ Κωδικοποίηση μη των αποδεκτά εργασιών απόβλητα διάθεσης κατά και, αξιοποίησης κατηγορία χώρου υγειονομικής - Υποχρεώσεις ταφής για την παρακολούθηση της προόδου και, την ενημέρωση - των Τεχνικές αρμόδιων Προδιαγραφές αρχών ανά κατηγορία χώρου υγειονομικής ταφής - Ελάχιστες πληροφορίες που απαιτούνται για αίτηση άδειας για ΧΥΤ - Δαπάνες ταφής που πρέπει, να καλύπτοντα, από το τέλος χρήσης - Διαδικασίες αποδοχής αποβλήτων - Διαδικασίες ελέγχου και, παρακολούθησης κατά τη φάση λειτουργίας - Διαδικασία παύσης λειτουργίας και, μετέπειτα φροντίδας - Αναφορά στους υφιστάμενους ΧΥΤΑ, για τους οποίους ορίζοντα, συγκεκριμένες προθεσμίες λήψης μέτρων διευθέτησης - Τίθενται στόχο, για τη μείωση του βιοαποδομήσιμου κλάσματος των αποβλήτων ίου κατάληγε, σε ΧΥΤ

17 10 ΚΥΑ / Τεχνικές προδιαγραφές συλλογής, προσωρινής αποθήκευσης και μεταφοράς στερεών αποβλήτων - Τεχνικές προδιαγραφές μεταφόρτωσης στερεών αποβλήτων - Όρους και κριτήρια καταλληλότητας και επιλογής θέσεων εγκατάστασης διαχείρισης αποβλήτων - Τεχνικές προδιαγραφές για συστήματα διαλογής στην πηγή - Τεχνικές προδιαγραφές για τους χώρους υγειονομικής ταφής αποβλήτων - Τεχνικές προδιαγραφές για τους χώρους υγειονομικής ταφής αδρανών αποβλήτων ΚΥΑ 4661/232 - Τεχνικές προδιαγραφές για για χώρους τις υγειονομικής εγκαταστάσεις ταφής μηχανικής μικρής διαλογής δυναμικότητας (σε νησιά ή απομονωμένους οικισμούς) και, με κομποστοποίησης δυναμικότητα έως τόνους ετησίως ή συνολική δυναμικότητα τόνων Τεχνικές προδιαγραφές θερμικής επεξεργασίας στερεών ο, οποίο, ανήκουν ταυτόχρονα στον κατάλογο του ΥΠΕΧΩΔΕ αποβλήτων (απόφαση της 10/11/2005). Τεχνικές προδιαγραφές διαχείρισης ιλύων από την επεξεργασία - υγρών Μεθοδολογία εκτίμησης κινδύνων για την επιλογή των αστικών απαιτούμενων αποβλήτων τεχνικών μέτρων - Περιγραφή γενικών προγραμμάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων

18 11 Νομοθεσία Στοιχεία Ενδιαφέροντος ΚΥΑΗ.Π /725 - Ορισμός των «επικίνδυνων» αποβλήτων - Αρχές και στόχο, της διαχείρισης των Επικινδύνων Αποβλήτων, - Εθνικός Σχεδιασμός και Γενικές Τεχνικές Προδιαγραφές Διαχείρισης - Χαρακτηρισμός αποβλήτων και Σύσταση Επιστημονικής Επιτροπής για το χαρακτηρισμό ενός αποβλήτου ως «επικίνδυνο» - Εξυγίανση ή/και αποκατάσταση χώρων και Οριστική παύση λειτουργίας εγκαταστάσεων ή χώρων διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων - Υποχρεώσεις του κατόχου επικινδύνων αποβλήτων - Υποχρεώσεις παραγωγών και φορέων διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων - Εξυγίανση - αποκατάσταση χώρων ρυπασμένων από επικίνδυνα απόβλητα - Ελέγχους από αρμόδιες υπηρεσίες - Διαδικασίες ενημέρωσης του ΥΠΕΧΩΔΕ

19 12 ΕΙΔΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ - Νόμος 2939/2001, ΦΕΚ 179Α/2001, σχετικά με τις συσκευασίες και την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων, ίδρυση Εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕΔΣΑΠ) - Π.Δ 115/2004 σχετικά με τα μέτρα, όρους και πρόγραμμα για την εναλλακτική διαχείριση των χρησιμοποιημένων Ηλεκτρικών Στηλών και Συσσωρευτών. - Π.Δ 109/2004 για την εναλλακτική διαχείριση των μεταχειρισμένων ελαστικών των οχημάτων. - Π.Δ 116/2004 (ΦΕΚ 81Α / ) αναφορικά με τα μέτρα, τους όρους και το πρόγραμμα για την εναλλακτική διαχείριση των ΟΤΚΖ, των χρησιμοποιημένων ανταλλακτικών τους και των απενεργοποιημένων καταλυτικών μετατροπέων. - Π.Δ 117/2004, σχετικά με τα μέτρα και όρους για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού και τον περιορισμό τη χρήσης ορισμένων επικίνδυνων ουσιών στα είδη αυτά Πρόγραμμα για την εναλλακτική διαχείριση τους. - Π.Δ 82/ , σχετικά με τα μέτρα για τη διαχείριση και διάθεση των απόβλητων λιπαντικών ελαίων. - Η κοινοτική οδηγία 94/62 για τις συσκευασίες και, τα απορρίμματα συσκευασίας. - Η ΚΥΑ 80568/4225/1991 (ΦΕΚ 641/7.8.91) αναφορικά με τις μεθόδους, όρους και, περιορισμούς για τη χρησιμοποίηση στη γεωργία της ιλύος που προέρχεται από την επεξεργασία οικιακών και αστικών λυμάτων Από όλα τα παραπάνω, ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στην ΚΥΑ 29407/3508 που - Η ΚΥΑ 7589/731/2000 (ΦΕΚ Β 514/ ) σχετικά με τον καθορισμός μέτρων και όρων για τη διαχείριση των πολυχλωροδιφαινυλίων και ίων ττολυχλωροτριφαινυλίων (ΡCΒ/ΡCΤ) αποτελεί την εναρμόνιση του εθνικού πλαισίου με την οδηγία 99/31 περί υγειονομικής ταφής. Στην ΚΥΑ αυτή: - Η ΚΥΑ 18083/1098 Ε.103/ 2003 (ΦΕΚ Β 606/ ) αναφορικά με τα σχέδια διάθεσης /απολύμανσης συσκευών που περιέχουν PCB - Γενικές κατευθύνσεις για τη συλλογή και, μετέπειτα διάθεση συσκευών και, αποβλήτων με PCB, σύμφωνα με το άρθρο 7 της κοινής υπουργικής απόφασης 7589/731/2000 ορίζεται ο γενικός στόχος, που είναι ο καθορισμός μέτρων, διαδικασιών και κατευθύνσεων για την κατά το δυνατόν πρόληψη ή μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και οποιουδήποτε κινδύνου που προκύπτει για - Η ΚΥΑ 37591/2031/2003 (ΦΕΚ Β1419/ ) σχετικά μετά μέτρα και, όρους για τη διαχείριση ιατρικών αποβλήτων από υγειονομικές μονάδες.

20 13 την υγεία του ανθρώπου από την υγειονομική ταφή των αποβλήτων, καθ όλο τον κύκλο ζωής του Χώρου Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ), κατηγοριοποιούνται οι ΧΥΤΑ ανάλογα με τα απόβλητα που υποδέχονται (αδρανή, επικίνδυνα, μη επικίνδυνα), περιλαμβάνονται τα αποδεκτά απόβλητα κατά κατηγορία χώρου υγειονομικής ταφής, καθορίζονται τα μη αποδεκτά απόβλητα σε ΧΥΤΑ και οι επεξεργασίες τους, τίθενται όροι και στόχοι για τη μείωση του βιοαποδομήσιμου κλάσματος των αποβλήτων που καταλήγει σε ΧΥΤ αλλά και την προεπεξεργασία των αποβλήτων πριν την ταφή, αναφέρονται οι δαπάνες ταφής που πρέπει να καλύπτονται από την τιμή που χρεώνει ο φορέας εκμετάλλευσης, καταγράφονται οι διαδικασίες αποδοχής αποβλήτων, αναλύονται οι διαδικασίες ελέγχου και παρακολούθησης κατά τη φάση λειτουργίας, γίνεται αναφορά στη διαδικασία παύσης λειτουργίας και μετέπειτα φροντίδας, γίνεται αναφορά στους υφιστάμενους ΧΥΤΑ, για τους οποίους ορίζονται συγκεκριμένες προθεσμίες λήψης μέτρων διευθέτησης τους. Πρέπει να τονιστεί στο σημείο αυτό, ότι η ΚΥΑ Η.Π αποτελεί ίσως το πλέον βασικό κείμενο αναφοράς σε κάθε διαδικασία σχεδιασμού της συνολικής διαχείρισης των αποβλήτων. Η διαπίστωση αυτή εξηγείται εύκολα αν κάποιος αναλογιστεί ότι η εφαρμογή της εν λόγω ΚΥΑ, όπως θα αναλυθεί και στην συνέχεια: Δεσμεύει την χώρα σε άμεση εισαγωγή τεχνολογιών επεξεργασίας αποβλήτων. Κάνει πολύ αυστηρότερους τους κανόνες λειτουργίας των ΧΥΤΑ. Εισάγει σημαντικές αλλαγές στην κοστολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Απαιτεί σημαντική αναβάθμιση και μετασχηματισμό των φορέων διαχείρισης. Απαιτεί αλλαγές στην διαδικασία σχεδιασμού και αδειοδότησης των έργων.

21 14 Οι απαιτήσεις που απορρέουν από την παραπάνω στοχοθεσία και φιλοσοφία, ουσιαστικά καταδεικνύουν ότι ο ΧΥΤΑ θα εξακολουθήσει να υπάρχει σαν τρόπος διαχείρισης αλλά επειδή η μέθοδος αυτή είναι τελευταία στην ιεράρχηση των αρχών ΔΣΑ, θα πρέπει να κατασκευάζονται όσο το δυνατόν λιγότεροι και πιο ελεγχόμενοι ΧΥΤΑ. Οι πλέον ουσιαστικές υποχρεώσεις που προκύπτουν περιλαμβάνουν: 1) Την υλοποίηση προγραμμάτων επεξεργασίας αποβλήτων, με την έννοια που αποδίδεται στον όρο «επεξεργασία» στην ΚΥΑ Η.Π /3508, σε όλα τα απόβλητα πριν αυτά οδηγηθούν προς υγειονομική ταφή. 2) Την δέσμευση για μία μέγιστη ποσότητα ΒΑΑ που επιτρέπεται να οδηγείται σε χώρους ταφής, η οποία βαίνει σταδιακά μειούμενη μέχρι το ) Τις αλλαγές που προβλέπονται για τον σχεδιασμό, την κατασκευή, αδειοδότηση και την λειτουργία των ΧΥΤΑ. 4) Τις αλλαγές στην κοστολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Οι υποχρεώσεις αυτές αναλύονται στη συνέχεια. Επεξεργασία πριν από την υγειονομική ταφή Στο άρθρο 7 της ΚΥΑ Η.Π /3508 (ΦΕΚ 1572Β, ), στοιχείο α, αναφέρεται ότι: σε χώρους υγειονομικής ταφής να πραγματοποιείται διάθεση μόνο αποβλήτων που έχουν υποστεί επεξεργασία. Η διάταξη αυτή μπορεί να μην εφαρμόζεται στα αδρανή απόβλητα η επεξεργασία των οποίων είναι τεχνικά αδύνατη, ή σε οποιαδήποτε άλλα απόβλητα η επεξεργασία των οποίων δεν συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του άρθρου 1, και ειδικότερα στη μείωση της ποσότητας των αποβλήτων ή των κινδύνων για την υγεία του ανθρώπου ή το περιβάλλον».

22 15 Η υποχρέωση αυτή ισχύει για όλους τους νέους χώρους ταφής, ενώ για τους υφιστάμενους δίνεται περιθώριο προσαρμογής δύο ετών. Σημειώνεται ότι ως υφιστάμενοι χώροι θεωρούνται (βλ. άρθρο 7 της εν λόγω ΚΥΑ) όλοι οι χώροι «για τους οποίους είχε χορηγηθεί άδεια λειτουργίας ή οι οποίοι λειτουργούσαν πριν από την έναρξη ισχύος της παρούσας απόφασης». Στην ίδια ΚΥΑ, στο άρθρο 2 δίνεται ο ορισμός της επεξεργασίας ως εξής: «επεξεργασία»: οι φυσικές, θερμικές, χημικές ή βιολογικές διεργασίες, συμπεριλαμβανομένης της διαλογής, που μεταβάλλουν τα χαρακτηριστικά των αποβλήτων προκειμένου να περιοριστούν ο όγκος ή οι επικίνδυνες ιδιότητες τους, να διευκολυνθεί η διακίνηση τους ή να βελτιωθεί η ανάκτηση χρήσιμων υλών». Κατά συνέπεια, από τα παραπάνω προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα: 1. Σε όλους τους καινούριους χώρους ταφής που θα κατασκευαστούν πρέπει να προβλέπεται επεξεργασία των εισερχόμενων αποβλήτων. Με βάση τον ορισμό της επεξεργασίας που αναφέρθηκε, ως επεξεργασία εννοείται: Η διαλογή υλικών στην πηγή (συσκευασιών, οργανικών, πράσινων, επικίνδυνων οικιακών κλπ) καθώς μεταβάλλει τα χαρακτηριστικά των αποβλήτων, περιορίζει τον όγκο ή και τις επικίνδυνες ιδιότητες αυτών και βελτιώνει την ανάκτηση χρήσιμων υλικών. Η μηχανική διαλογή (ακριβώς για τους ίδιους λόγους). Η μεταφόρτωση και η δεματοποίηση (μεταβάλλει τα χαρακτηριστικά, περιορίζει τον όγκο και διευκολύνει την διακίνηση). Όλες οι τεχνολογίες θερμικής, φυσικής, χημικής και βιολογικής επεξεργασίας και οι συνδυασμοί τους.

23 16 2. Όλοι οι υφιστάμενοι χώροι, κατά την έννοια που αναφέρθηκε πριν, πρέπει να αποκτήσουν κάποιο σύστημα επεξεργασίας των αποβλήτων, πριν την ταφή τους, εντός δύο χρόνων από την έναρξη εφαρμογής της ΚΥΑ. Στόχοι, για τα βιοαποδομήσιμα απόβλητα Οι στόχοι που θέτει η ΚΥΑ Η.Π /3508 είναι: Μέχρι την 16 Ιουλίου του 2010, τα βιοαποδομήσιμα αστικά απόβλητα που προορίζονται για χώρους ταφής πρέπει να μειωθούν στο 75% της συνολικής (κατά βάρος) ποσότητας των βιοαποδομήσιμων αστικών αποβλήτων που είχαν παραχθεί το Μέχρι την 16 Ιουλίου του 2013, τα βιοαποδομήσιμα αστικά απόβλητα που προορίζονται για χώρους ταφής πρέπει να μειωθούν στο 50% της συνολικής (κατά βάρος) ποσότητας των βιοαποδομήσιμων αστικών αποβλήτων που είχαν παραχθεί το Μέχρι την 16 Ιουλίου του 2020, τα βιοαποδομήσιμα αστικά απόβλητα που προορίζονται για χώρους ταφής πρέπει να μειωθούν στο 35% της συνολικής (κατά βάρος) ποσότητας των βιοαποδομήσιμων αστικών αποβλήτων που είχαν παραχθεί το 1995 Τα μέτρα για την επίτευξη των προηγούμενων στόχων αναφέρονται κυρίως στην προώθηση της αξιοποίησης των αποβλήτων και ειδικότερα στην ανακύκλωση, λιπασματοποίηση ή παραγωγή βιομεθανίου ή ανάκτηση υλικών/ ενέργειας Αλλαγές στο σχεδιασμό, την κατασκευή, αδειοδότηση και την λειτουργία των ΧΥΤΑ Οι αλλαγές αυτές, συνοπτικά, αφορούν: 1) Τους υφιστάμενους ΧΥΤΑ, οι οποίοι έπρεπε ήδη να έχουν υποβάλλει προς έγκριση σχέδιο διευθέτησης, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του άρθρου 10 (Προϋποθέσεις για την χορήγηση άδειας υγειονομικής ταφής αποβλήτων) της εν

24 17 λόγω ΚΥΑ. Ουσιαστικά, το σύνολο των υφιστάμενων ΧΥΤΑ θα πρέπει να συνεχίσει την λειτουργία του με βάση τις νέες απαιτήσεις. 2) Το σχεδιασμό των νέων ΧΥΤΑ. Το σύνολο των νέων ΧΥΤΑ οφείλουν να ενσωματώσουν τις απαιτήσεις σχεδιασμού της εν λόγω ΚΥΑ, πολλές εκ των οποίων βέβαια προϋπήρχαν στην ΚΥΑ /97 (ΦΕΚ ). Οι απαιτήσεις αυτές αφορούν τον τεχνητό γεωλογικό φραγμό, την τελική κάλυψη, τα συστήματα διαχείρισης στραγγισμάτων και βιοαερίου, το σύστημα παρακολούθησης κλπ. Η σημαντικότερη αλλαγή στον σχεδιασμό των ΧΥΤΑ προκύπτει από την εισαγωγή διαδικασιών εκτίμησης κινδύνων (βλ. ΚΥΑ Η.Π /3508/2002) κατ ελάχιστον στα ακόλουθα θέματα : Στο σχεδιασμό και την κατασκευή συστήματος συλλογής στραγγισμάτων. Στον υπολογισμό της συνδυασμένης αποτελεσματικότητας φυσικών και τεχνητών φραγμών. Στην επιλογή του συστήματος επεξεργασίας των στραγγισμάτων. 3) Την λειτουργία των ΧΥΤΑ. Η αλλαγή που επιφέρει η εν λόγω ΚΥΑ στον τρόπο λειτουργίας των ΧΥΤΑ είναι σημαντική. Καθιερώνονται αυξημένες απαιτήσεις περιβαλλοντικής παρακολούθησης (άρθρα 14 και 15), τόσο στη φάση λειτουργίας, όσο και στην φάση μετέπειτα φροντίδας. Παράλληλα, καθιερώνονται αυστηρά κριτήρια και διαδικασίες αποδοχής εισερχόμενων αποβλήτων και κατηγοριοποίηση των χώρων ταφής. 4) Την αδειοδότηση των ΧΥΤΑ. Πιο συγκεκριμένα, στα άρθρα 9 (Διαδικασία χορήγησης άδειας υγειονομικής ταφής (άδειας διάθεσης) αποβλήτων) και 10 (Προϋποθέσεις για τη χορήγηση άδειας υγειονομικής ταφής αποβλήτων), αναφέρονται συγκεκριμένες διαδικασίες αδειοδότησης με ενιαίο περιεχόμενο, πανευρωπαϊκά.

25 18 Αλλαγές στην κοστολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών Σύμφωνα με την ΚΥΑ, η τιμή που θα χρεώνει ο φορέας εκμετάλλευσης ΧΥΤΑ για την εναπόθεση των αποβλήτων, πρέπει να περιλαμβάνει εκτός από τα κόστη κατασκευής και λειτουργίας και: A. Το κόστος της χρηματοοικονομικής ή ισοδύναμης εγγύησης, προκειμένου να εξασφαλίζονται η εκπλήρωση των υποχρεώσεων της άδειας και η τήρηση των διαδικασιών της παύσης λειτουργίας. B. Το κόστος της μετέπειτα φροντίδας του ΧΥΤΑ για μια περίοδο τουλάχιστον 30 ετών. Ο τρόπος που ο φορέας εκμετάλλευσης του ΧΥΤΑ θα παράσχει επαρκή οικονομικά εχέγγυα πρέπει να καθορισθεί από κάθε κράτος -μέλος, το οποίο πρέπει επιπλέον να εξασφαλίζει και τη διαφάνεια κατά τη συλλογή και χρήση όλων των αναγκαίων πληροφοριών σχετικά με το κόστος Κενά Προβλήματα του Θεσμικού Πλαισίου Τέσσερα είναι τα σημαντικότερα κενά - προβλήματα του θεσμικού πλαισίου σε σχέση με τα στερεά απόβλητα. 1) Ζητήματα φορέων διαχείρισης Οι διαχειριστικές ανάγκες που φέρνει η οδηγία 99/31 είναι πολύ σημαντικές και προϋποθέτουν δραστική τεχνική και διοικητική αναβάθμιση των Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ). Σε σχετική μελέτη 1 του ΥΠΕΧΩΔΕ καταγράφονται 36 ΦοΔΣΑ στην Ελλάδα και εκτιμάται ότι η δυνατότητα τους να ανταποκριθούν στις ανάγκες της ολοκληρωμένης διαχείρισης αποβλήτων κρίνεται προβληματική. Τα σημαντικότερα προβλήματα που εντοπίζονται στους ΦοΔΣΑ 2 είναι: Απουσία νομοθετικής ρύθμισης που να προσδιορίζει το πλαίσιο συγκρότησης και λειτουργίας των ΦοΔΣΑ με διακριτό τρόπο. Απουσία επιχειρησιακών σχεδίων και εσωτερικών κανονισμών λειτουργίας. 1 «Μελέτη εναλλακτικών μορφών φορέων διαχείρισης στερεών αποβλήτων», ΥΠΕΧΩΔΕ ENVECO 2 «Η πορεία υλοποίησης της οδηγίας 99/31 στην Ελλάδα» Α. Μαυρόπουλος, Α. Κουσκούρης, Φ. Χάγιος, 2 Συνέδριο ΕΕΔΣΑ, Φεβρουάριος 2006

26 19 Απουσία σύνδεσης της χρέωσης των υπηρεσιών με την ποσότητα και τον όγκο των αποβλήτων. Αδιαφάνεια στον τρόπο χρέωσης των υπηρεσιών και έλλειψη συσχέτισης τιμής -ποιότητας προϊόντων. Σημαντικές ελλείψεις, ποσοτικές και ποιοτικές, σε ανθρώπινο δυναμικό. Έλλειψη σαφούς πλαισίου συνεργασίας με τον ιδιωτικό τομέα. Σε γενικές γραμμές γίνεται αποδεκτό ότι ένα νέο πλαίσιο λειτουργίας και συγκρότησης των ΦοΔΣΑ, παρεμφερές με αυτό των ΔΕΥΑ θα αποτελούσε σημαντική θετική παρέμβαση και θα βελτίωνε τη βιωσιμότητα των φορέων. 2) Ζητήματα τιμολόγησης υπηρεσιών Το σημερινό σύστημα χρέωσης των υπηρεσιών διαχείρισης στερεών αποβλήτων στους πολίτες (ανάλογα με την έκταση της κατοικίας ή της επαγγελματικής στέγης σε τετραγωνικά μέτρα) είναι απαρχαιωμένο και δρα σαν αντικίνητρο σε μία πιο φιλική προς το περιβάλλον διαχείριση αποβλήτων. Στην Ευρώπη υπάρχει πληθώρα εναλλακτικών συστημάτων χρέωσης, τα οποία προσαρμόζονται σε συγκεκριμένες ανάγκες Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων. Από την μελέτη συγκεκριμένων συστημάτων χρέωσης υπηρεσιών 3 εξάγονται ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν εμπειρία για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικότερου, δικαιότερου συστήματος χρέωσης ανταποδοτικών τελών καθαριότητας για τους ΟΤΑ. Τα συμπεράσματα αυτά, συνοπτικά, έχουν ως εξής: Πρώτον, όλα τα συστήματα χρέωσης που παρουσιάστηκαν διαφοροποιούν την χρέωση των πολιτών ανάλογα με την ποσότητα των αποβλήτων και το είδος αυτών, ευνοώντας την ανακύκλωση και τον διαχωρισμό ρευμάτων στην πηγή, επομένως υλοποιώντας το καθένα με διαφορετικό τρόπο την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». 3 «Εναλλακτικά συστήματα χρέωσης υπηρεσιών διαχείρισης στερεών αποβλήτων: εργαλεία επίδρασης στην κοινωνική συμπεριφορά» Α. Μαυρόπουλος, Ημερίδα ΕΣΔΑΚ , Ηράκλειο Κρήτης

27 20 Δεύτερον, όλα τα εξεταζόμενα συστήματα διαφοροποιούν την χρέωση ανά πολίτη ή ανά κατοικία, βασιζόμενα σε μητρώα πολιτών, κατοικιών κλπ, σε κάποιο είδος «πελατολογίου» που περιλαμβάνει αυτούς που απολαμβάνουν τις υπηρεσίες διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Τρίτον, η διαφοροποίηση στην χρέωση στηρίζεται, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην διαφοροποίηση της συλλογής των αποβλήτων, η οποία φτάνει μέχρι και στην εξατομίκευση. Τέταρτον, η ομαλή λειτουργία των συστημάτων που εξετάστηκαν προϋποθέτει την δράση μηχανισμών ελέγχου και επιτήρησης, που θα επιβλέπουν - διευκολύνουν την τήρηση των συμφωνιών μεταξύ του φορέα διαχείρισης και των πολιτών - πελατών. Από όλα όσα προαναφέρθηκαν, είναι φανερό ότι απαιτείται άμεση αλλαγή του συστήματος χρέωσης των υπηρεσιών διαχείρισης στερεών αποβλήτων στην Ελλάδα. Η αλλαγή αυτή, εφόσον είναι προς την κατεύθυνση της εφαρμογής της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» αποτελεί αναγκαία αλλά και ικανή προϋπόθεση για την υλοποίηση ολοκληρωμένων συστημάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Η εφαρμογή ενός νέου συστήματος απαιτεί σημαντικές θεσμικές αλλαγές και ικανό χρόνο ωρίμανσης, ωστόσο ο διάλογος αυτός πρέπει άμεσα να αρχίσει, με τη συμμετοχή των συναρμόδιων υπουργείων (ΥΠΕΣΔΑ, ΥΠΟΙΟ, ΥΠΕΧΩΔΕ), της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, εκπρόσωπων των πολιτών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων αλλά και των επαγγελματιών της διαχείρισης στερεών αποβλήτων. 3) Ζητήματα συνεργασίας με τον ιδιωτικό τομέα Παρά τη θεσμοθέτηση των διαδικασιών Σύμπραξης Δημόσιου Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) με το νόμο 3389 (ΦΕΚ 232, ), απαιτούνται πολλά ακόμα βήματα για να μπορέσουν τέτοιες μορφές συνεργασίες με ιδιώτες να εφαρμοστούν με θετικά αποτελέσματα στη διαχείριση στερεών αποβλήτων.

28 21 Τέτοια βήματα είναι 4 : Η έκδοση ενός συμπληρωματικού πλαισίου διαγωνιστικής διαδικασίας που να εξειδικεύεται σε έργα και υπηρεσίες Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, μέσα στα πλαίσια του νόμου για τις ΣΔΙΤ. Η σύνταξη πρότυπου μοντέλου σύμβασης γενικά για όλα τα έργα / υπηρεσίες ΣΔΙΤ στη Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων που θα έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους προετοιμασίας και συμμετοχής σε διαγωνισμούς. Ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου των ΦοΔΣΑ και η αντιμετώπιση του προβλήματος της μεταφοράς πόρων προς ιδιώτες. Η διαμόρφωση πρότυπων δεικτών επίδοσης ανά έργο ή και υπηρεσία ΔΣΑ για να προωθηθούν αποτελεσματικές συμπράξεις και να υπάρχει δυνατότητα ελέγχου. Η θέσπιση προδιαγραφών ανακυκλώσιμων υλικών καθώς και προϊόντων επεξεργασίας στερεών αποβλήτων για να διαμορφωθεί ένα νέο, ανταγωνιστικό πλαίσιο της σχετικής αγοράς. 4) Ζητήματα τεχνικών προδιαγραφών Η τροποποίηση της ΚΥΑ / ΦΕΚ 1016/Β/ (Κατάρτιση πλαισίου Προδιαγραφών και γενικών προγραμμάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων) είναι πλέον απαραίτητη για να μπορέσουν να γίνουν σημαντικά βήματα εκσυγχρονισμού της κατασκευής και λειτουργίας των έργων διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Ειδικότερα, τα σημεία τα οποία πρέπει να τροποποιηθούν είναι: Η σύγχρονων προδιαγραφών (και όχι περιγραφών) επεξεργασίες των στερεών αποβλήτων. Η επέκταση της στο σύνολο των έργων και υπηρεσιών Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων. 4 «ΣΔΙΤ στη διαχείριση στερεών αποβλήτων» Α. Μαυρόπουλος, Α. Κουσκούρης, Α. Καρκαζή 2 Συνέδριο ΕΕΔΣΑ, Φεβρουάριος 2006

29 22 Η απαλοιφή εμφανώς εσφαλμένων διατυπώσεων ή ζητημάτων που η εμπειρία έδειξε ότι δημιουργούν πολύ περισσότερα προβλήματα από αυτά που λύνουν Υφιστάμενη Κατάσταση στην Ελλάδα Στην Ελλάδα σήμερα λειτουργούν 33 ΧΥΤΑ, 4 βρίσκονται υπό κατασκευή, ενώ άλλοι 3 έχουν δημοπρατηθεί και βρίσκονται στη φάση αξιολόγησης των προσφορών. Ο εξυπηρετούμενος πληθυσμός πλησιάζει το 63% του πληθυσμού της χώρας. Οι σημαντικότεροι ΧΥΤΑ εξυπηρετούν ανάγκες μεγάλων αστικών κέντρων (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Λάρισα, Βόλος κ.α.), παράλληλα όμως λειτουργούν και ΧΥΤΑ με πολύ μικρή δυναμικότητα.. Οι περισσότεροι φορείς λειτουργίας των εν λόγω ΧΥΤΑ είναι συγχρόνως και φορείς υλοποίησης (σε επίπεδο Δήμου) και σε λιγότερες περιπτώσεις είναι διαδημοτικοί φορείς. Η δαπάνη κατασκευής των εν λειτουργία χώρων ταφής ξεπερνά τα 54 εκατ. Ευρώ (18,7 δις δρχ), ενώ οι υπό κατασκευή ή υπό δημοπράτηση ΧΥΤ έχουν προϋπολογισμό που ξεπερνάει τα 29 εκατ. Ευρώ (9,9 δις δρχ). Αξιοσημείωτο είναι ότι το 78% της δαπάνης κατασκευής των εν λειτουργία χώρων αφορά ΧΥΤ μεγάλων αστικών κέντρων (27% για το ΧΥΤΑ Δ. Αττικής). Το αντίστοιχο νούμερο για τους υπό κατασκευή ή δημοπράτηση χώρους είναι 72% (52% για το νέο ΧΥΤ Δ. Αττικής). Το λειτουργικό κόστος των χώρων ταφής κυμαίνεται από 5 20 Ευρώ/τόνο ( δρχ/ τόνο), και είναι αντιστρόφως ανάλογο προς τη δυναμικότητά τους. Σε ορισμένους ΧΥΤΑ ικανοποιούνται σε βασικές γραμμές - τα απαιτούμενα από τη νομοθεσία χαρακτηριστικά και το επίπεδο λειτουργίας είναι ικανοποιητικό, ωστόσο υπάρχουν και εγκαταστάσεις που παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα είτε λόγω κατασκευαστικών ατελειών είτε, συνηθέστερα, λόγω κακής λειτουργίας Γενικά Ζητήματα Συμμόρφωση με το θεσμικό πλαίσιο: Οι τεχνικές προδιαγραφές της ΚΥΑ /97 σε πολλά σημεία δεν τηρούνται, παρ ότι η έκδοσή τους ήταν αναμφίβολα ένα μεγάλο βήμα προόδου. Το γεγονός αυτό, πέραν της ενδεχόμενης αδυναμίας

30 23 συμμόρφωσης ή της άγνοιας που συναντάται στους φορείς, σχετίζεται με δύο πλευρές τους: 1) είναι πολύ πιο αναλυτικές και λεπτομερείς από ό,τι χρειάζεται για νομοθετικό κείμενο, 2) παρουσιάζουν ελλείψεις ειδικότερα στα θέματα των μικρών απομακρυσμένων ΧΥΤΑ. Ο έλεγχος και η παρακολούθηση των έργων από τους αρμόδιους φορείς απέχουν πολύ από τα προβλεπόμενα στη νομοθεσία. Ελάχιστοι είναι οι ΧΥΤ που παραδίδουν τις ετήσιες εκθέσεις παρακολούθησης στο Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε Ακόμα και μεγάλες εγκαταστάσεις δεν τηρούν τη νομοθεσία και το πρόγραμμα παρακολούθησης, αδικαιολόγητα και από άποψη κόστους και από άποψη προσωπικού. Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν γίνεται καθόλου έλεγχος των υπογείων και επιφανειακών υδάτων. Ως σοβαρότερο αναδεικνύεται το θέμα του ελέγχου των εισερχόμενων αποβλήτων αφού κατά κανόνα δεν γίνεται ποιοτικός έλεγχος, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις ούτε καν ποσοτικός (οι γεφυροπλάστιγγες παρακάμπτονται ή τα στοιχεία δεν καταγράφονται συστηματικά). Είναι σαφές ότι η αποκατάσταση των ΧΥΤ που δεν τηρούν αρχεία θα συναντήσει δισεπίλυτα προβλήματα και αβεβαιότητες. Φορείς Διαχείρισης: Αν και υπάρχουν θετικά παραδείγματα συγκρότησης φορέων και οργάνωσης εγκαταστάσεων, στους περισσότερους ΧΥΤΑ η στελέχωση με εξειδικευμένο προσωπικό είναι ανεπαρκής, γεγονός με αρνητικές συνέπειες στη λειτουργία και τα περιβαλλοντικά οφέλη των έργων. Η υφιστάμενη πρακτική των αντισταθμιστικών τελών ουσιαστικά υποσκάπτει την αποτελεσματικότητα των ΧΥΤ, καθώς τα αντισταθμιστικά τέλη είναι πολύ λιγότερα των απαιτούμενων για υψηλών προδιαγραφών λειτουργία. Πέραν αυτού, εντοπίζονται πολύ σημαντικά προβλήματα και αδυναμίες ειδικότερα στους μικρούς φορείς διαχείρισης, που θέτουν ερωτήματα για τη βιωσιμότητά τους και τη δυνατότητα να λειτουργήσουν τα έργα. Χρόνος κόστος κατασκευής / προετοιμασίας: Η καθυστέρηση υλοποίησης των έργων είναι σε ορισμένες περιπτώσεις πολύ μεγάλη (μέχρι και πάνω από 6 χρόνια).

31 24 Σημαντικές διαφοροποιήσεις διαπιστώνονται στο κόστος κατασκευής των ΧΥΤΑ, ακόμα και για παρεμφερούς δυναμικότητας έργα. Η έλλειψη θέσπισης κριτηρίων για τους προϋπολογισμούς των έργων ΧΥΤΑ, θέτει ερωτήματα ως προς την ακρίβεια και την αξιοπιστία των προϋπολογισμών. Αντίστοιχες είναι και οι παρατηρήσεις για τον χρόνο και το κόστος προετοιμασίας των έργων. Κόστος λειτουργίας: Τα στοιχεία κόστους που δίνουν οι ΧΥΤ δεν είναι συγκρίσιμα, ενώ δεν μπορούν να θεωρηθούν και αξιόπιστα. Η βασική αιτία είναι ότι δεν υπάρχει ενιαία αντίληψη για το τι κοστολογείται, ενώ είναι επίσης σίγουρο ότι δεν κοστολογούνται όλες οι απαραίτητες κατηγορίες Ζητήματα που Αφορούν την Κατασκευή Προβλήματα στις συμβάσεις των έργων: Από συμβατική άποψη, επιτυχές θεωρείται ένα έργο όταν υλοποιείται το τεχνικό αντικείμενο της σύμβασης, τηρούνται οι ζητούμενες τεχνικές προδιαγραφές, ελέγχονται με θετικά αποτελέσματα τα νευραλγικά του στοιχεία, ολοκληρωθεί εντός των ζητούμενων προθεσμιών και εντός του προϋπολογισμού. Υπό αυτό το πρίσμα είναι σαφές ότι παρατηρήθηκαν σημαντικές δυσλειτουργίες στις συμβάσεις των έργων ΧΥΤΑ, με βασικότερες αιτίες, από μόνες τους ή σε συνδυασμό: την ελλιπή προετοιμασία και εσφαλμένη κοστολόγηση των έργων, κυρίως λόγω έλλειψης των απαιτούμενων πόρων προετοιμασίας, τις λανθασμένες τεχνικές επιλογές που δεν λαμβάνουν υπόψη τοπικές ιδιαιτερότητες ή/ και προβληματικούς εγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους, έλλειψη σαφήνειας στο συμβατικό αντικείμενο και την συχνή αδυναμία των φορέων κατασκευής να χειριστούν και να παρακολουθήσουν τη σύμβαση. Επίβλεψη της κατασκευής: Συχνά, ειδικά σε περιπτώσεις σχετικά μικρότερων ΟΤΑ, οι επιβλέπουσες υπηρεσίες δεν είναι επαρκώς στελεχωμένες με τεχνικούς

32 25 εξοικειωμένους σε τέτοια έργα, με αποτέλεσμα να απαιτείται η χρήση Τεχνικών Συμβούλων. Η εμπειρία έχει δείξει ότι οι Τεχνικοί Σύμβουλοι χρησιμοποιούνται κατά κανόνα κατά τη φάση της δημοπράτησης του έργου, αλλά η ουσιώδης και συστηματική συμμετοχή τους κατά την κατασκευή δεν συνηθίζεται ή δεν επιδιώκεται, ενώ προϋποθέτει και τη σχετική δαπάνη, που συνήθως δεν περιλαμβάνεται στον προϋπολογισμό των έργων. Σοβαρότατο επίσης θέμα είναι ο έλεγχος και η διασφάλιση της ποιότητας του έργου. Είναι σαφές ότι ουσιαστικοί και συστηματικοί έλεγχοι της ποιότητας των υλικών και εργασιών κατασκευής των ΧΥΤΑ δεν αποτελούν πάγια τακτική. Μια αξιόπιστη και πλήρης διαδικασία διασφάλισης και ελέγχου της ποιότητας της κατασκευής των εργασιών & υλικών ΧΥΤΑ (πρόγραμμα QA/QC) που πρέπει να διενεργείται από ανεξάρτητο διαπιστευμένο φορέα ποιοτικού ελέγχου κοστίζει. Μόνο πρόσφατα έχουν αρχίσει να ενσωματώνονται στα έργα τέτοιες διαδικασίες χωρίς όμως να γίνεται ξεκάθαρο ποιος έχει την ευθύνη τους. Κατασκευαστικά προβλήματα: Συνήθως προκύπτουν λόγω αστοχίας του σχεδιασμού ή των τεχνικών επιλογών, ενώ υπάρχουν κάποια νευραλγικά στοιχεία των ΧΥΤΑ που απαιτούν εξ ορισμού ιδιαίτερη προσοχή. Η εμπειρία έδειξε ότι επισφαλή γεωμετρικά χαρακτηριστικά λεκάνης υποδοχής απορριμμάτων (κλίσεις πρανών άνω του 1:2,5 υ:β) ή/και ανεπιτυχής γεωμετρικός σχεδιασμός οδηγούν σε προβληματικές χωματουργικές εργασίες και αστάθεια των στεγανοποιητικών υλικών. Η κατασκευή ενδιάμεσων αναβαθμών σε πρανή μεγάλου μήκους και η σταδιακή καθ ύψος ανάπτυξη των στεγανοποιητικών και στραγγιστηρίων στρώσεων αποτελούν καλές λύσεις σε πολλές περιπτώσεις. Δυσκολίες εντοπίζονται στην κατασκευή του τεχνητού γεωλογικού φραγμού (αδυναμία εξεύρεσης κατάλληλων υλικών, συμπύκνωση υπό δυσμενείς καιρικές συνθήκες δηλ. καταρρακτώδεις βροχές ή παρατεταμένη ξηρασία, ανεπαρκής συμπύκνωση στα πρανή με σημαντικές κλίσεις κλπ.). Αντίστοιχα προβλήματα εντοπίζονται στην επιλογή και τοποθέτηση γεωσυνθετικών υλικών (ειδικά σε κατασκευαστικές λεπτομέρειες π.χ. αγκίρωση

33 26 πολλαπλών στρώσεων γεωσυνθετικών σε ενδιάμεσους αναβαθμούς, σύνδεση στεγάνωσης με φρεάτια, διάτρηση μεμβράνης στα αναχώματα κλπ.). Ειδικός προβληματισμός απαιτείται όταν εξετάζεται η δυνατότητα χρήσης «ισοδύναμων» υλικών σε αντικατάσταση του φραγμού ή της αποστραγγιστικής στρώσης. Συνηθισμένα σημεία αστοχίας αποτελούν οι κατασκευαστικές λεπτομέρειες του δικτύου συλλογής στραγγισμάτων, π.χ. σύνδεση αγωγών, φρεάτια συλλογής, συστήματα προσωρινής συλλογής από ενδιάμεσα κύτταρα, διάστρωση αποστραγγιστικής στρώσης σε πρανή μεγάλης κλίσης και μήκους κλπ., ενώ η εμπειρία δείχνει ότι δεν ενδείκνυται η καθ ύψος ανάπτυξη φρεατίων μέσα στα απορρίμματα ειδικά όταν απαιτείται επισκεψιμότητα. Η σταδιακή κατασκευή φρεάτων συλλογής βιοαερίου κατά τη διάρκεια της διάθεσης των απορριμμάτων, ιδιαίτερα σε ΧΥΤΑ μεγάλης δυναμικότητας, αποδεικνύεται επισφαλής. Η εκ των υστέρων διάνοιξη γεωτρήσεων στα απορρίμματα ενδείκνυται αλλά απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Η τοποθέτηση και προστασία των οριζόντιων δικτύων μεταφοράς βιοαερίου είναι επιρρεπής σε αστοχία κυρίως λόγω διαφορικών καθιζήσεων του απορριμματικού ανάγλυφου Ζητήματα που Αφορούν τη Λειτουργία Οι ΧΥΤΑ είναι εγκαταστάσεις σε δυναμική κατάσταση, εφόσον εκτός από τα σταθερά έργα υποδομής, ο καθεαυτό χώρος ταφής (το απορριμματικό ανάγλυφο) κτίζεται σταδιακά από τον ίδιο τον χρήστη. Αυτό σημαίνει ότι, εκτός από περιπτώσεις κακοτεχνίας ή αστοχίας στην κατασκευή των υποδομών του έργου, η τύχη του ΧΥΤΑ και άρα η αποτελεσματικότητά του ως κοινωφελούς έργου προστασίας του περιβάλλοντος εναπόκειται στον Φορέα που είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία του. Το σημαντικότερο πρόβλημα στη λειτουργία των ΧΥΤ, σύμφωνα με όσα προαναφέρθηκαν στο μέρος 2 (Γενικά Ζητήματα), είναι η κατάσταση των Φορέων Διαχείρισης! Επιπλέον εντοπίζονται και μία σειρά τεχνικών προβλημάτων, όπως τα ακόλουθα.

34 27 Προβλήματα πληρότητας υλικού επικάλυψης: Ορισμένοι νέοι ΧΥΤΑ αντιμετωπίζουν προβλήματα πληρότητας, πολύ σύντομα μετά την έναρξη λειτουργίας τους. Αυτά προέκυψαν είτε γιατί ο αρχικός σχεδιασμός βασίστηκε σε λάθος εκτιμήσεις, είτε γιατί ο ΧΥΤΑ δέχεται πλέον περισσότερα απόβλητα, είτε γιατί η πυκνότητα των αποβλήτων που επιτυγχάνεται στο ΧΥΤΑ δεν είναι η απαιτούμενη. Πολύ συχνά δεν υπάρχουν συμπιεστές, γεγονός που οδηγεί σε μεγάλη μείωση της διάρκειας ζωής. Βασικό συμπέρασμα είναι ότι η εξεύρεση του δανειοθαλάμου του υλικού επικάλυψης πρέπει να γίνεται από την προετοιμασία του έργου και όχι να αφήνεται να επιλυθεί μετά την κατασκευή του. Σε αρκετές περιπτώσεις υπήρξαν προβλήματα διαρροών στραγγισμάτων στο μέτωπο εργασίας λόγω υπερβολικά στεγανού υλικού επικάλυψης, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η επικάλυψη τοποθετείται σποραδικά. Διαχείριση στραγγισμάτων: Η διαχείριση των στραγγισμάτων στους ΧΥΤΑ περιορίζεται κατά κανόνα στη συλλογή και επανακυκλοφορία, συνηθέστερα χωρίς, ενώ παρατηρούνται δυσλειτουργίες στα συστήματα επανακυκλοφορίας. Σε πολλούς ΧΥΤΑ δεν γίνονται καθόλου αναλύσεις των στραγγισμάτων και είναι άγνωστο το ρυπαντικό τους φορτίο. Λόγω σχεδιασμού ή κατασκευής, συνήθως δεν είναι εφικτός ο έλεγχος με κάμερα και ο συστηματικός καθαρισμός του δικτύου αγωγών στη ζώνη αποστράγγισης, ενώ επισκευές του δικτύου είναι πρακτικά αδύνατες. Διαχείριση βιοαερίου: Στους περισσότερους ΧΥΤΑ παρουσιάζονται μεγάλα προβλήματα συνολικής διαχείρισης του παραγόμενου βιοαερίου και δεν γίνονται οι απαραίτητες μετρήσεις και έλεγχοι. Όπου υπάρχουν συστήματα αυτόματου εντοπισμού μεθανίου, συχνά ανιχνεύονται διαρροές. Απουσία σχεδίου λειτουργίας: Οι περισσότεροι χώροι λειτουργούν σε εμπειρική βάση, χωρίς αναλυτικό σχέδιο και κανονισμό λειτουργίας, σχέδιο πλήρωσης του χώρου, σχέδιο σταδιακής ανάπτυξης δικτύων κλπ. Σε συνδυασμό με την έλλειψη κατάλληλης στελέχωσης, τα αποτελέσματα είναι δυσμενή και οι επιπτώσεις στη διάρκεια ζωής και την ασφαλή λειτουργία δυσμενείς.

35 28 Περιβαλλοντική παρακολούθηση του χώρου: Όπως ήδη αναφέρθηκε αποτελεί μία από τις σημαντικότερες ελλείψεις. Πρόβλεψη για την μετέπειτα φροντίδα: Ο σχεδιασμός και η κατασκευή ενός ΧΥΤΑ δεν υλοποιούνται με τρόπο ώστε οι απαιτήσεις κατά τη φάση της μετέπειτα φροντίδας να είναι όσο το δυνατόν λιγότερες, με δεδομένο μάλιστα ότι τα μέτρα ασφαλείας σε ΧΥΤΑ στηρίζονται σε τεχνικές κατασκευές συστημάτων, η λειτουργικότητα των οποίων είναι χρονικά περιορισμένη. Διάθεση λάσπης: Παρά τις ειδικές δυσκολίες έχει αναπτυχθεί θετική εμπειρία από τη διάθεση λάσπης βιολογικών καθαρισμών αστικών λυμάτων σε ΧΥΤ, ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα. Προβλήματα φύλαξης βανδαλισμοί: Εντοπίζονται πολύ συχνά, σε αρκετούς ΧΥΤ με αποτέλεσμα ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων, φθορές εξοπλισμού αλλά και κίνδυνο για ανθρώπινες ζωές Ζητήματα που Αφορούν τον Σχεδιασμό Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν ορισμένα θέματα σε σχέση με το σχεδιασμό των χώρων ταφής σε επίπεδο προμελέτης, οριστικής μελέτης ή/ και μελέτης εφαρμογής. Σχετικά με τη φιλοσοφία του σχεδιασμού: Το πρόβλημα που αναδεικνύεται αφορά στην ανάγκη διαμόρφωσης μίας ενιαίας κουλτούρας σχεδιασμού που να διέπει όσους ασχολούνται με το θέμα ώστε να προλαμβάνονται σχεδιαστικές αστοχίες (αρχή της πρόληψης). Η κουλτούρα αυτή πρέπει να λαμβάνει υπόψη ότι ο ΧΥΤ όσο λειτουργεί κατασκευάζεται και ότι συχνά απαιτείται εξισορρόπηση ανάμεσα σε αντικρουόμενες τεχνικές επιλογές (π.χ. εξασφάλιση χωρητικότητας μέγιστες επιτρεπτές κλίσεις). Πολύ σημαντικό επίσης στοιχείο είναι η αναζήτηση της βέλτιστης κάθε φορά λύσης και όχι απλά μίας λύσης νομοθετικά αποδεκτής, καθώς και ο συνολικός σχεδιασμός του έργου (όλων των φάσεων) εξ αρχής, που πρέπει να γίνεται σε σχετικά πρώιμο στάδιο.

36 29 Η αξιοπιστία των δεδομένων σχεδιασμού: Πρέπει να σημειωθεί ότι η ύπαρξη επαρκούς χρόνου προετοιμασίας έργων αλλά και επαρκών οικονομικών πόρων για τις απαιτούμενες έρευνες πεδίου αποτελεί εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για έναν επιτυχή σχεδιασμό. Είναι σαφές ότι η έλλειψη μετρήσεων παραγόμενων αποβλήτων οδηγεί πολύ συχνά σε μεγάλες αστοχίες στην προβλεπόμενη διάρκεια ζωής, ενώ η πλήρης καταγραφή και η σωστή αξιοποίηση των κλιματολογικών δεδομένων είναι απολύτως απαραίτητη, γιατί η αποσπασματική χρήση μέσων όρων οδηγεί σε αστοχίες, ειδικά στα υδραυλικά δίκτυα. Ο υπολογισμός της διάρκειας ζωής: Η ακρίβεια των υπολογισμών χωρητικότητας και εκσκαφών επιχώσεων αποτελεί καθοριστικό στοιχείο του έργου, τόσο από άποψη ανταπόκρισης στις ανάγκες του Φορέα Διαχείρισης όσο και από άποψη κοστολόγησης. Αξίζει να τονιστεί πως με τα σημερινά δεδομένα της τεχνολογίας και το διαθέσιμο software, δεν επιτρέπεται να υπάρχουν αστοχίες σε τέτοιου είδους υπολογισμούς. Ο σχεδιασμός του πυθμένα του ΧΥΤ: Ως πλέον κρίσιμο θέμα αναδεικνύεται η αναγκαιότητα ενιαίου σχεδιασμού του πυθμένα, της στεγανοποιητικής και στραγγιστήριας στρώσης αλλά και του δικτύου συλλογής στραγγισμάτων. Η σταδιακή κατασκευή και η λειτουργία σε φάσεις των χώρων ταφής, επιβάλλουν να τίθενται πάντα τα ακόλουθα ερωτήματα (κατ ελάχιστον): α. Πώς θα γίνεται η διαχείριση των όμβριων στο μη ενεργό τμήμα του χώρου ταφής; β. Πώς θα αποφευχθεί η συσσώρευση πλημμυρικής παροχής όμβριων στο μέτωπο εργασίας; γ. Πως θα εξασφαλιστεί η σταδιακή ανάπτυξη των δικτύων στραγγισμάτων και βιοαερίου, σε συνάρτηση με τη σταδιακή διαμόρφωση του πυθμένα και την επέκταση του χώρου ταφής. Σε σχέση με τα δίκτυα συλλογής στραγγισμάτων: Η επιλογή του τρόπου υπολογισμού στραγγισμάτων είναι θέμα που δεν μπορεί να λυθεί μονοσήμαντα. Σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από την ύπαρξη κλιματολογικών δεδομένων και το επίπεδο του σχεδιασμού, αλλά είναι σαφές ότι σε κάθε περίπτωση πρέπει να

37 30 λαμβάνεται υπόψη η αλλαγή της φέρουσας ικανότητας των αποβλήτων λόγω της αύξησης του υπερκείμενου βάρους, ιδιαίτερα δε σε ΧΥΤ με καθ ύψος ανάπτυξη. Η εμπειρία δείχνει ότι, όπου είναι δυνατό, η χρήση μόνο κυρίου δικτύου με ευθείς αγωγούς στραγγισμάτων, αποτελεί τη βέλτιστη λύση. Η δυνατότητα τακτικού ελέγχου και καθαρισμού του δικτύου καθώς και των σημείων τελικής συλλογής των στραγγισμάτων, αλλά και η αντοχή του στο υπερκείμενο φορτίο αποβλήτων και σε σεισμική φόρτιση αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία σχεδιασμού. Τέλος, κοινό τόπο αποτελεί η ανάγκη ύπαρξης μίας όσο γίνεται μεγαλύτερης δεξαμενής συλλογής στραγγισμάτων, με περιθώρια κατακράτησης στραγγισμάτων ακόμα και 7 10 ημερών. Σε σχέση με την επεξεργασία στραγγισμάτων: Οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας στραγγισμάτων σχεδιάζονται με δύο κυρίως δεδομένα (με λίγες εξαιρέσεις): μία βιβλιογραφική σύνθεση στραγγισμάτων από κάποια αξιόπιστη πηγή και τα όρια εκροής σε αποδέκτη της συγκεκριμένης Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης (συνήθως όρια άρδευσης). Ο συνδυασμός αυτών των δύο δεδομένων οδηγεί τις περισσότερες φορές σε πολύπλοκες μονάδες επεξεργασίας πολύ υψηλού κόστους, οι οποίες συχνά δεν λειτουργούν. Στην πράξη, το θέμα της επεξεργασίας των στραγγισμάτων πρέπει να τεθεί σε άλλη βάση που να λαμβάνει υπόψη κάθε φορά τις τοπικές συνθήκες. Στόχος της επεξεργασίας δεν μπορεί να είναι «εξ ορισμού» η παραγωγή νερού άρδευσης, αλλά προηγούμενα πρέπει να εξεταστούν: 1) η επίτευξη ορίων αποδοχής για μεταφορά σε βιολογικό καθαρισμό λυμάτων, 2) η εξυπηρέτηση αναγκών σε βιομηχανικό νερό εντός του ΧΥΤΑ και 3) η εξασφάλιση υψηλού ποσοστού υγρασίας εντός του χώρου ταφής, για να επιταχύνεται η αποδόμηση, με μερική επεξεργασία. Τέλος, εφόσον υπάρχει περίσσεια που πρέπει να διατεθεί σε φυσικό αποδέκτη, τότε και μόνο τότε πρέπει να γίνεται (για αυτό το μέρος των στραγγισμάτων μόνο) επεξεργασία που να στοχεύει στην επίτευξη των νομοθετημένων ορίων εκροής.

38 31 Από τα παραπάνω είναι δυνατόν να συνοψιστούν κάποια συνολικά συμπεράσματα τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν, εν όψει και της εφαρμογής της οδηγίας 99/31, με στόχο την άμεση αναβάθμιση των υφιστάμενων ΧΥΤ και την διαμόρφωση μίας νέας πρακτικής και θεωρητικής αντίληψης για τους νέους ΧΥΤ που θα κατασκευαστούν. Κατ αρχήν είναι σαφές ότι στην Ελλάδα έχει αρχίσει να αναπτύσσεται σημαντική τεχνογνωσία και τεχνικό δυναμικό σε θέματα ΧΥΤ, μέσα από θετικές και αρνητικές εμπειρίες. Αυτό είναι και το πλέον ελπιδοφόρο στοιχείο της κατάστασης. Η κατάσταση και ο ρόλος των Φορέων Διαχείρισης αποτελεί τον «αδύνατο κρίκο» των σημερινών ΧΥΤ, όπως και συνολικά των ολοκληρωμένων συστημάτων διαχείρισης. Το μεγάλο στοίχημα είναι το αν θα γίνει εφικτή η θεσμική, διοικητική, οικονομική και λειτουργική μεταμόρφωση των Φορέων Διαχείρισης. Απαιτείται επίσης διαδικασία επαναπροσδιορισμού των κοστολογίων, σε αρμονία με τις κατευθύνσεις της 99/31 που να περιλαμβάνει κόστος ασφάλισης και απόσβεσης των έργων, κόστος αποκατάστασης και παρακολούθησης κ.α. Παράλληλα, απαιτείται η άμεση εισαγωγή σύγχρονων εργαλείων όπως η πλήρης μηχανοργάνωση των φορέων, η εφαρμογή προγραμμάτων εκπαίδευσης, η πιστοποίηση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών κλπ. Στο θέμα της παρακολούθησης και του έλεγχου των εγκαταστάσεων δεν χωράει καμία αναβλητικότητα, εφόσον η μακροπρόθεσμη αξιοπιστία των σχεδιασμών σχετίζεται με την επίδειξη περιβαλλοντικής αποτελεσματικότητας των έργων. Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την παρακολούθηση των χώρων πρέπει να εφαρμοστεί αυστηρά από τις αρμόδιες υπηρεσίες και εφόσον διαπιστώνεται αδυναμία τους να ανταποκριθούν, να εξεταστεί η δυνατότητα αλλαγής του. Είναι σαφής η ανάγκη έκδοσης κώδικα πρακτικής για την παρακολούθηση και λειτουργία εγκαταστάσεων. Ένα άλλο καθοριστικό σημείο είναι η ολοκληρωμένη και επαρκής προετοιμασία των έργων. Το σημείο αυτό αποκτά καθοριστική σημασία στα πλαίσια του Γ ΚΠΣ, κατά την υλοποίηση του οποίου τα περιθώρια υπέρβασης του αρχικά αιτούμενου

39 32 προϋπολογισμού είναι πρακτικά ανύπαρκτα. Απαιτείται αύξηση των πόρων και επαρκής χρόνος προετοιμασίας, υλοποίηση εκτεταμένων ερευνών πεδίου που έχουν σημαντικό κόστος καθώς και λεπτομερέστερος τεχνικός σχεδιασμός. Είναι σαφές επίσης ότι πρέπει να θεσπιστούν κριτήρια ελέγχου των προϋπολογισμών των έργων ή/ και ενδεικτικές τιμές για τις βασικές εργασίες, τουλάχιστον όπου ακολουθείται το σύστημα «μελέτη κατασκευή». Το θέμα της διαχείρισης και ανάπτυξης των ανθρώπινων πόρων είναι επίσης σημαντικότατο και μόλις τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να συνειδητοποιείται. Κανένα πρακτικό βήμα δεν μπορεί να γίνει και πολύ περισσότερο να διασφαλιστεί, αν τα επόμενα χρόνια δεν εμφανιστεί μία νέα γενιά τεχνικών που θα στελεχώσει επαρκώς τους φορείς διαχείρισης. Η δημιουργία τέτοιων στελεχών απαιτεί την ανάπτυξη ευέλικτων συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης καθώς και την εισαγωγή διαδικασίας πιστοποίησης των προσόντων που αποκτούνται.

40 33 2 Λειτουργικά Χαρακτηριστικά ΧΥΤΑ Στο κεφάλαιο αυτό θα γίνει αναλυτική περιγραφή της λειτουργίας των ΧΥΤΑ καθώς και στις διαθέσιμες τεχνολογίες διαχείρισης. Σκοπός είναι να αποκτηθεί η γνώση της διεργασίας ώστε να γίνει η κατάλληλη επιλογή των τεχνικών οι οποίες θα έχουν το βέλτιστο αποτέλεσμα στην υπό μελέτη περίπτωση. 2.1 Κατηγορίες ΧΥΤΑ Σύμφωνα με την ΚΥΑ 29407/3508 «περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων» ένας χώρος υγειονομικής ταφής κατατάσσεται σε μία από τις ακόλουθες κατηγορίες: Χώρος ταφής επικίνδυνων αποβλήτων Χώρος ταφής μη επικίνδυνων αποβλήτων Χώρος ταφής αδρανών αποβλήτων Επιπλέον ανάλογα με τα τεχνικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται κατά τον σχεδιασμό των ΧΥΤ αυτοί μπορούν να κατηγοριοποιηθούν: Σε αυτούς όπου πραγματοποιείται πλήρης συγκράτηση των αέριων και υγρών ρύπων μέσα στο σώμα των απορριμμάτων (dry tomb). Σε αυτούς όπου πραγματοποιείται συγκράτηση των ρύπων με ταυτόχρονη συλλογή και επεξεργασία των παραγόμενων στραγγισμάτων. Σε αυτούς όπου πραγματοποιείται ελεγχόμενη διαφυγή των ρύπων. Τέλος μία τελευταία κατηγορία χώρων διάθεσης απορριμμάτων, οι οποίοι δεν είναι χώροι υγειονομική ταφής, αποτελούν αυτοί που δεν περιλαμβάνονται σε καμία από τις ανωτέρω κατηγορίες και χαρακτηρίζονται από την ανεξέλεγκτη διαφυγή - διασπορά ρύπων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται σχηματικά τα όσα προαναφέρθηκαν (Εικόνα 2-1).

41 34 Εικόνα 2-1 Κατηγοριοποίηση ΧΥΤ σε σχέση με τους ρύπους που εκπέμπονται και τις επιπτώσεις που προκαλούν. Α= Πλήρης συγκράτηση, Β= Συγκράτηση και επεξεργασία στραγγισμάτων, C= Ελεγχόμενη διαφυγή ρύπων, D = Ανεξέλεγκτη διαφυγή ρύπων Όπως προαναφέρθηκε βασικός στόχος είναι η εισαγωγή τεχνολογιών με απώτερο σκοπό τη μεγιστοποίηση της ασφάλειας λειτουργίας του ΧΥΤ και την εξάλειψη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε όσο το δυνατό μικρότερο βάθος χρόνου, γεγονός που θα συμβάλλει στη μείωση της απαιτούμενης οικονομικής και περιβαλλοντικής μεταφροντίδας ενός ΧΥΤ. Γενικά ο σχεδιασμός και η λειτουργία ενός ΧΥΤ διέπεται από τα παρακάτω: Η συγκράτηση των ρύπων στο σώμα των απορριμμάτων μπορεί να παρέχει έλεγχο των επιπτώσεων για περίοδο από χρόνια. Σε αυτή την περίπτωση τα τυπικά συστήματα που χρησιμοποιούνται σήμερα για την αποφυγή των διαρροών των ρύπων και τον έλεγχό τους (στεγανοποίηση, αποστράγγιση κλπ), κρίνονται ιδιαίτερα ικανοποιητικά. Η προεπεξεργασία ή/ και η σταθεροποίηση των απορριμμάτων (διαβροχή των απορριμμάτων (flushing), ημιαερόβιες συνθήκες, αερισμός στο σώμα των απορριμμάτων) αυξάνει την ασφάλεια λειτουργίας του ΧΥΤ στα χρόνια. Τέλος ο συνδυασμός των παραπάνω με τη χωροθέτηση του ΧΥΤ σε χώρους με υψηλά γεωλογικά και υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά έχει ως αποτέλεσμα τη

42 35 μεγιστοποίηση της ασφάλειας λειτουργίας για μία περίοδο πολύ μεγαλύτερη των 100 χρόνων Σχεδιασμός των ΧΥΤ Μέχρι Σήμερα Οι φυσικές, χημικές και βιολογικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα μέσα στον ενεργό χώρο απόθεσης ενός ΧΥΤ εξαρτώνται από τα παρακάτω: Την ποσότητα, τη σύσταση, και τα χαρακτηριστικά των στερεών αποβλήτων που εναποθέτονται στο χώρο, Τη λειτουργία του χώρου και το σχέδιο πλήρωσης του, Τις συνθήκες που επικρατούν στο εσωτερικό του ΧΥΤ (θερμοκρασία, πίεση, υγρασία), Εξωτερικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες. Τα παραπάνω αλληλοσχετίζονται στο βαθμό των επιπτώσεων που προκαλούν μέσα στον ενεργό χώρο ενός ΧΥΤ. Για παράδειγμα, η ποσότητα και η σύσταση των αποβλήτων καθορίζουν τις ποσότητες και τα χαρακτηριστικά των προϊόντων τα οποία σχετίζονται με τις φυσικές, χημικές και βιολογικές διεργασίες, οι οποίες με τη σειρά τους επηρεάζονται από το σχέδιο πλήρωσης του χώρου και την διεξαγωγή της διαδικασίας πλήρωσης. Βασική παράμετρος κατά τον σχεδιασμό ενός ΧΥΤ είναι κατά κύριο λόγο η παραγωγή των στραγγισμάτων και κατά δεύτερο η παραγωγή του βιοαερίου. Μέχρι σήμερα επομένως ο σχεδιασμός των ΧΥΤ βασίζεται στον σημαντικό ρόλο που παίζει η παραγωγή των στραγγισμάτων και συνεπώς στο τρόπο που αυτά θα συλλεχθούν και επεξεργαστούν. Τα συστήματα αυτά στην πραγματικότητα στόχο έχουν να εμποδίσουν την διαφυγή των στραγγισμάτων πέρα από τα όρια του ΧΥΤ, είτε συλλέγοντας τα και επαναφέροντάς τα στο σώμα των απορριμμάτων, είτε συλλέγοντάς τα και οδηγώντας τα για επεξεργασία. Οι χώροι υγειονομικής ταφής πέρα από την ενεργή ζωή τους, κατά την διάρκεια λειτουργίας τους, συνεχίζουν να παραμένουν ενεργά συστήματα και μετά το

43 36 κλείσιμο τους λόγω των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα. Διαφαίνεται λοιπόν ότι ο ρόλος του συνεχούς ελέγχου και μετά το κλείσιμο του ΧΥΤ παραμένει σημαντικός. Το ερώτημα που τίθεται είναι «για πόσο καιρό θα πρέπει να λειτουργεί το σύστημα ελέγχου μετά το κλείσιμο του ΧΥΤ». Το σίγουρο είναι ότι τα συστήματα αποστράγγισης θα πρέπει να λειτουργούν τουλάχιστον για την περίοδο μεταφροντίδας που έχει οριστεί από τον σχεδιασμό, ανεξάρτητα από την ποιότητα που έχουν τα παραγόμενα στραγγίσματα. Τα τελευταία χρόνια ο σχεδιασμός των ΧΥΤ βασίζεται στην μέθοδο των «φραγμών». Σαν φραγμός θεωρείται κάθε μέσο που μπορεί να αποτρέψει την μεταφορά των ρύπων στο περιβάλλον. Σχηματικά η μέθοδος παρουσιάζεται παρακάτω (Εικόνα 2-2). Εικόνα 2-2 Σχηματικά ο ΧΥΤ σαν αντιδραστήρας με στερεές, υγρές και αέριες ροές Ο σχεδιασμός λοιπόν των ΧΥΤ, γίνεται με βασικό γνώμονα την δημιουργία όσο το δυνατό περισσότερων διαδοχικών φραγμών προκειμένου να διασφαλιστεί η εξάλειψη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων τόσο κατά την λειτουργία του όσο και μετά το κλείσιμό του.

44 37 Στην επόμενη εικόνα (Εικόνα 2-3) παρουσιάζονται σε γενικές γραμμές οι βασικοί φραγμοί που επιδιώκονται κατά τον σχεδιασμό ενός ΧΥΤ. Εικόνα 2-3 Φραγμοί που μπορούν να εφαρμοστούν για την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων 1) έλεγχος της ποιότητας και της ποσότητας των στερεών αποβλήτων που εναποτίθενται στον ΧΥΤ 2) τελική επικάλυψη 3) έλεγχος και κατευθυνόμενη διαχείριση των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα μέσα στην ενεργό μάζα των απορριμμάτων (βιοαποδόμηση) 4) κατάλληλες διαμορφώσεις του πυθμένα για την αποτελεσματική συλλογή των στραγγισμάτων 5) σύστημα συλλογής των στραγγισμάτων 6) τεχνητός φραγμός με χρήση συνθετικής μεμβράνης 7) υφιστάμενος γεωλογικός φραγμός 8) υδροφόρος ορίζοντας σε μεγάλο βάθος Η χρονική διάρκεια ζωής των πιο πάνω φραγμών έχει ένα εύρος από 10 έως 30 χρόνια, εκτός από το γεωλογικό υπόβαθρο το οποίο μπορεί να διαρκέσει για πολύ μεγαλύτερες περιόδους. Η συνηθισμένη πρακτική για τα στραγγίσματα σήμερα είναι, η συλλογή και επεξεργασία τους, για μερικές δεκαετίες με ιδιαίτερα υψηλό κόστος, ενώ για το βιοαέριο η άντληση του και την καύση του σε πυρσό ή η ενεργειακή αξιοποίησή του. Διαφαίνεται λοιπόν από τα παραπάνω, ότι ο σχεδιασμός των ΧΥΤ μέχρι σήμερα ακολουθεί ένα μοντέλο που βασίζεται στην περιορισμένη διάρκεια των τεχνικών φραγμών, με τους οποίους ελέγχονται οι εκπομπές. Τα στερεά απόβλητα εναποτίθεται στο ΧΥΤ, και το ζητούμενο είναι μία ασφαλής εκτίμηση σε ότι αφορά τις ελεγχόμενες εκπομπές από τα στραγγίσματα και το βιοαέριο, για το πότε και

45 38 κάτω από ποιες συνθήκες, θα προκαλούν επιπτώσεις σε ανεκτά επίπεδα. Το κρίσιμο λοιπόν θέμα, είναι πώς είναι δυνατό να περιοριστεί η χρονική περίοδος κατά την οποία συνεχίζουν να εκδηλώνονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από ένα ΧΥΤ. Για να επιτευχθεί το προηγούμενο δύο βασικές κατευθύνσεις υπάρχουν: Ολοκληρωμένη στρατηγική για την λειτουργία του χώρου, Επεξεργασία των απορριμμάτων πριν τη διάθεσή τους στο ΧΥΤ Γενική Διάταξη ΧΥΤΑ Ο σωστός σχεδιασμός των έργων υποδομής που απαιτούνται σε ένα χώρο διάθεσης είναι σημαντικός γιατί έχει σχέση τόσο με το κόστος, πάγιο και λειτουργικό, όσο κυρίως με την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τη λειτουργία του ΧΥΤΑ. Στη συνέχεια γίνεται μία σύντομη αναφορά στα σημαντικότερα έργα υποδομής που πρέπει να περιλαμβάνει το έργο ενός ΧΥΤΑ, προκειμένου να εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη λειτουργία του. Εικόνα 2-4 Σχηματική απεικόνιση Γενικής Διάταξης ΧΥΤΑ

46 Έργα διαμόρφωσης χώρου Τις περισσότερες φορές απαιτείται η απομάκρυνση χωμάτων της επιφανειακής στρώσης με σκοπό την καλύτερη διαμόρφωση του πυθμένα. Με αυτό τον τρόπο γίνεται δυνατή η κατασκευή των υπόλοιπων έργων, κάτι που θα ήταν τεχνικά δύσκολο αν η επιφάνεια της αρχικής στρώσης δεν ήταν ομαλή. Επίσης δημιουργείται ένα απόθεμα το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν υλικό επικάλυψης. Πρέπει επίσης να απομακρυνθούν δένδρα και θάμνοι που εμποδίζουν την κίνηση των σχημάτων. Τα δένδρα που δεν μπορούν να ξεριζωθούν κόβονται πολύ κοντά στην επιφάνεια του εδάφους. Εικόνα 2-5 Έργα διαμορφώσεων ΧΥΤΑ Στον πυθμένα του ΧΥΤΑ δίνεται μια μικρή κλίση της τάξης του 3-5% για να διευκολύνεται η κίνηση των στραγγισμάτων στους αγωγούς συλλογής τους Έργα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων Έργα αντιμετώπισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων Απαραίτητο στοιχείο της σωστής λειτουργίας ενός ΧΥΤΑ, είναι η αποφυγή ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα από τα στραγγίσματα καθώς και η ανάσχεση της εισροής των παραγόμενων αερίων στο υπέδαφος. Γι αυτό το λόγο πρέπει τόσο η βάση όσο και οι πλευρές του χώρου να είναι στεγανοποιημένες.

47 40 Υπάρχουν δύο μέθοδοι στεγανοποίησης, φυσική και τεχνητή: Φυσική μέθοδος στεγανοποίησης Η στεγανοποίηση αυτή επιτυγχάνεται με τη διάστρωση αργίλου με ελάχιστο πάχος 50cm. Η συμπίεση γίνεται σε στρώσεις σύμφωνα με τους κανόνες της εδαφομηχανικής. Θα πρέπει να επιτευχθεί ένας συντελεστής διαπερατότητας K f = cm/sec. Εικόνα 2-6 Εργασίες διάστρωσης αργίλου Στην τελική επιφάνεια θα δοθούν οι κατάλληλες κλίσεις για την απορροή των στραγγισμάτων. Η τελική στεγανοποιητική επιφάνεια θα πρέπει να προφυλαχθεί από ξήρανση, διάβρωση και από τον παγετό. Γι αυτό είναι αναγκαίο πολλές φορές η στεγανοποίηση να κατασκευάζεται τμηματικά, σύμφωνα με την εξέλιξη του ΧΥΤΑ. Τεχνητή μέθοδος στεγανοποίησης Είναι η μέθοδος χρησιμοποίησης συνθετικών μεμβρανών (liners) από χλωριούχο πολυβινύλιο (PVC), από πολυαιθυλένιο χαμηλής ή υψηλής πυκνότητας (LDDE, HDPE), ή από πολυπροπυλένιο. Πριν αρχίσουν οι εργασίες στεγανοποίησης, θα πρέπει η επιφάνεια του εδάφους να είναι λεία και καλά συμπιεσμένη και να έχουν δοθεί οι κατάλληλες κλίσεις. Για να μην τρυπήσει η μεμβράνη από αιχμηρά

48 41 αντικείμενα που υπάρχουν στα απορρίμματα ή έχουν απομείνει στην επιφάνεια του εδάφους, τοποθετούνται στρώσεις λεπτοκόκκων υλικών, συνήθως άμμου, και στις δύο πλευρές της μεμβράνης. Εικόνα 2-7 Εργασίες διάστρωσης μεμβράνης Οι συνθετικές μεμβράνες διατίθενται σε ρολά πλάτους 8-10 m περίπου, και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην συγκόλλησή τους. Τα συνθετικά υλικά εξασφαλίζουν καλύτερη στεγάνωση από το στρώμα αργίλου, αλλά είναι πιο ακριβά, και χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μην τρυπήσουν ή να μην ξεκολλήσουν στις ενώσεις, γιατί τότε η διέλευση των στραγγισμάτων δεν μπορεί πλέον να ανασχεθεί. Πολλές φορές, για εξασφάλιση καλύτερων αποτελεσμάτων, χρησιμοποιείται συνδυασμός των δύο μεθόδων. Τοποθετείται δηλαδή στρώμα αργίλου και από πάνω οι συνθετικές μεμβράνες. Επίσης πολλές φορές χρησιμοποιούνται διάφορα τεχνητά εδαφικά μείγματα, όπως π.χ. μίγμα άμμου και μπεντονίτη. Σημειώνεται ότι η ελληνική νομοθεσία επιβάλλει τη χρήση σύνθετου γεωλογικού φραγμού που αποτελείται από στρώση αργίλου και μεμβράνη.

49 Συστήματα συλλογής στραγγισμάτων Μετά τη μόνωση της βάσης είναι απαραίτητη η συλλογή και απομάκρυνση των στραγγισμάτων από αυτήν. Το σύστημα συλλογής και αποστράγγισης πρέπει να εξασφαλίζει μακροχρόνια τη συλλογή της συνολικής ποσότητας των στραγγισμάτων και να αποκλείει την πρόσμιξή τους με τα όμβρια ύδατα. Η διάρκεια ζωής της μόνωσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το σύστημα συλλογής των στραγγισμάτων. Οι σωλήνες των στραγγισμάτων είναι διάτρητοι και τοποθετούνται σε απόσταση m μεταξύ τους. Η διάταξή τους εξαρτάται από τη φυσική διαμόρφωση του πυθμένα και από την έκταση του ΧΥΤΑ και μπορεί να είναι σε παράλληλες γραμμές, ακτινική (σχήμα αστέρα) ή σε σχήμα σπονδυλικής στήλης ή πιο σπάνια περιφερειακή. Η διάμετρος των σωλήνων εξαρτάται από τη συνολική ποσότητα των στραγγισμάτων, πρέπει όμως να είναι τουλάχιστον 200mm, για να είναι επισκέψιμοι από κάμερες επιθεώρησης. Η κλίση τους πρέπει να είναι ανάλογη της κλίσης της βάσης του ΧΥΤΑ δηλ. 3-5%. Για να μην φράζουν οι οπές των σωλήνων από τα απορρίμματα, αυτοί περιβάλλονται από ένα στρώμα από χαλίκι. Εικόνα 2-8 Εργασίες κατασκευής αποστραγγιστικής στρώσης

50 43 Οι σωλήνες πρέπει να είναι χημικά ανθεκτικοί, μηχανικά σταθεροί, όχι ευαίσθητοι σε καθιζήσεις και υδραυλικά αποδοτικοί. Παλαιότερα έχουν χρησιμοποιηθεί πήλινοι, από αμιαντοτσιμέντο κ.α. αλλά τα τελευταία χρόνια έχει γενικευτεί η χρήση πλαστικών αγωγών συνήθως από σκληρό πολυαιθυλένιο (HDPE). Εικόνα 2-9 Εργασίες τοποθέτησης αγωγών συλλογής στραγγισμάτων Οι σωλήνες συλλογής στραγγισμάτων καταλήγουν σε δεξαμενή από όπου ακολουθείται μία από τις παρακάτω λύσεις αντιμετώπισης: Γίνεται επί τόπου επεξεργασία τους, Μεταφέρονται σε εγκατάσταση βιολογικού καθαρισμού. Εικόνα 2-10 Εγκατάσταση βιολογικού καθαρισμού

51 Συστήματα συλλογής αερίων Τα αέρια που παράγονται από την αναερόβια αποσύνθεση των οργανικών ουσιών πρέπει να συλλεχθούν και να διοχετευθούν ελεγχόμενα στην ατμόσφαιρα, γιατί η ανεξέλεγκτη διαφυγή τους μπορεί, όπως προαναφέρθηκε, να δημιουργήσει κινδύνους στην περιοχή γύρω από την εγκατάσταση. Η μετακίνηση των αερίων μέσω των πλευρικών τοιχωμάτων και του πυθμένα του ΧΥΤΑ μπορεί να ελέγχεται χρησιμοποιώντας υλικά αδιαπέραστα. Αυτό το ρόλο μπορούν να παίξουν τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την παρεμπόδιση της διαφυγής των στραγγισμάτων στο υπέδαφος (συμπιεσμένο στρώμα αργίλου, συνθετικές μεμβράνες). Συγχρόνως πρέπει να εγκατασταθούν κατακόρυφοι αγωγοί απαερίωσης ή να κατασκευασθούν φρεάτια αέριων για την ελεγχόμενη διαφυγή του βιοαερίου στην ατμόσφαιρα. Γι αυτό το σκοπό μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάτρητοι δακτύλιοι φρεατίων, από μπετόν γεμισμένοι με χαλίκι. Τοποθετούνται στον πυθμένα του ΧΥΤΑ και το ύψος τους αυξάνει με τις στρώσεις των απορριμμάτων. Για καλύτερη στερέωση και για να μην μπλοκάρονται οι οπές από τα απορρίμματα που θα τους περιβάλλουν, οι σωλήνες είναι σκόπιμο να περιβάλλονται από χονδρόκοκκα υλικά. Εικόνα 2-11 Φρεάτιο απαγωγής βιοαερίου

52 45 Εικόνα 2-12 Πυρσός καύσης βιοαερίου Έργα οπτικής απόκρυψης Περιμετρική δεντροφύτευση Τα έργα προκάλυψης έχουν ιδιαίτερη σημασία για την οπτική αποκοπή ενός ΧΥΤΑ από πιθανούς επισκέπτες και κυρίως από μελλοντικές δραστηριότητες που μπορεί να αναπτυχθούν στην άμεση αλλά και ευρύτερη περιοχή του έργου. Εκτός της μείωσης ή της εξάλειψης της οπτικής ρύπανσης, η προκάλυψη εμποδίζει τη μετάδοση των πιθανών οσμών, της σκόνης από την λειτουργία του χώρου, κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και βοηθάει στη σταδιακή αποκατάσταση του χώρου και στην ένταξή του στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Η προκάλυψη αναπτύσσεται περιφερειακά του χώρου παράλληλα με την περίφραξη. Για την τεχνητή απομόνωση του χώρου ενδείκνυται η φύτευση δέντρων γρήγορης ανάπτυξης με προσπάθεια προσαρμογής της νέας με την υπάρχουσα βλάστηση στην εκάστοτε περιοχή.

53 Περίφραξη Η κατασκευή και τοποθέτηση περίφραξης περιφερειακά του ΧΥΤΑ, είναι απολύτως απαραίτητη σαν μέτρο ασφαλείας με σκοπό τον ουσιαστικό έλεγχο της εγκατάστασης. Αποφεύγεται με τον τρόπο αυτό η είσοδος ατόμων που δεν απασχολούνται στο έργο, αλλά κυρίως κοπαδιών για βοσκή, φαινόμενο πολύ συνηθισμένο στους ανεξέλεγκτους και ημιελεγχόμενους χώρους ταφής απορριμμάτων στην Ελλάδα. Με την τοποθέτηση της περίφραξης παρεμποδίζεται επίσης η διασπορά λόγω ανέμου, χαρτιών και ελαφρών μικροαπορριμμάτων και οριοθετείται η ιδιοκτησία του χώρου. Η περίφραξη μπορεί να είναι απλή, από συρματόπλεγμα και σιδηροπασσάλους ή από στύλους από σκυρόδεμα και συρματόπλεγμα. Ο τύπος που θα χρησιμοποιηθεί εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και πρέπει να κατασκευαστεί πριν αρχίσει η λειτουργία του έργου. Εικόνα 2-13 Περίφραξη ΧΥΤΑ Οδοποιία Οδοί εξυπηρέτησης Η πρόσβαση στο χώρο διάθεσης είναι βασική προϋπόθεση για την πραγματοποίηση της εγκατάστασης της Υγειονομικής Ταφής.

54 47 Ο δρόμος που συνδέει το ΧΥΤΑ με το δημόσιο οδικό δίκτυο πρέπει να είναι μόνιμος, κατά προτίμηση ασφαλτοστρωμένος και να έχει δύο λωρίδες κυκλοφορίας (ολικού πλάτους τουλάχιστον 6m). Οι κλίσεις δεν πρέπει να είναι πολύ μεγάλες. Για φορτωμένα σχήματα οι κλίσεις ανόδου δεν πρέπει να υπερβαίνουν το 7% και οι κλίσεις καθόδου το 10%. Το κόστος κατασκευής των δρόμων πρόσβασης είναι μεν μεγάλο, αποσβένονται όμως από την εξοικονόμηση των εξόδων συντήρησης των οχημάτων. Ο χώρος πριν την είσοδο πρέπει να είναι διαμορφωμένος ώστε να επιτρέπεται η άνετη είσοδος και η ενδεχόμενη αναμονή (για ζύγισμα ή έλεγχο) των απορριμματοφόρων χωρίς τη δημιουργία δυσχερειών στο εξωτερικό δίκτυο. Ιδιαίτερο βάρος πρέπει να δίνεται στο εσωτερικό δρομολόγιο. Η κατασκευή του εσωτερικού δρομολόγιου είναι απαραίτητη, επειδή μέσω αυτού προσεγγίζεται το μέτωπο απόρριψης (εργασιών), το οποίο κατά διαστήματα αλλάζει σύμφωνα με την ανάπτυξη του ΧΥΤΑ. Εικόνα 2-14 Άποψη εσωτερικού οδικού δικτύου

55 48 Το εσωτερικό δρομολόγιο πρέπει να κατασκευάζεται από κατάλληλο υλικό (συνήθως από συμπιεσμένο χώμα και χαλίκια), να έχει μικρή κλίση και να συντηρείται τακτικά, ώστε να διευκολύνεται η άνετη κίνηση των οχημάτων. Το εσωτερικό δρομολόγιο τροποποιείται σύμφωνα με τα σημεία που γίνεται η εναπόθεση των απορριμμάτων Κτιριακή υποδομή Γραφείο ελέγχου χώρου Για τη λειτουργία του χώρου διάθεσης χρειάζεται ένα γραφείο ελέγχου, όπου θα τηρούνται στοιχεία για τα απορρίμματα που εισέρχονται στο χώρο. Στο χώρο αυτό εγκαθίσταται η κεντρική μονάδα ελέγχου του έργου. Επιπλέον το κτίριο αυτό, ανάλογα πάντα με τις ανάγκες και το μέγεθος του έργου, μπορεί να στεγάζει και χημικό εργαστήριο. Ο τύπος, οι διαστάσεις και η θέση του γραφείου εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως ο αριθμός των απορριμματοφόρων, η ύπαρξη γεφυροπλάστιγγας κ.λ.π. Εικόνα 2-15 Κτίριο διοίκησης ελέγχου Κτήριο προσωπικού Μπορεί να είναι μόνιμο κτίριο ή τροχοφόρο όχημα ή λυόμενο, με τον απαραίτητο εξοπλισμό για τις ανάγκες του προσωπικού (αποχωρητήριο, νιπτήρες, αποδυτήρια, πρόχειρα μαγειρεία, εστιατόριο, αποχετεύσεις, απολυμαντικό και φαρμακευτικό

56 49 υλικό). Στους μικρούς χώρους διάθεσης μπορεί να ενσωματωθεί με το γραφείο ελέγχου Συνεργείο γκαράζ αποθήκη Στο συνεργείο - γκαράζ υπάρχει δεξαμενή αποθήκευσης καύσιμης ύλης, αποθήκη εργαλείων, πυροσβεστήρων, συστήματος πλύσης υψηλής πίεσης κ.λ.π. Εικόνα 2-16 Συνεργείο οχημάτων - μηχανημάτων Σαν αποθήκη χρησιμεύουν λυόμενες κατασκευές που μπορούν εύκολα να μεταφερθούν σε άλλους χώρους. Για επισκευές και συντήρηση σε μικρούς ΧΥΤΑ γίνεται ανάθεση ειδικά εξωτερικά συνεργεία Γεφυροπλάστιγγα Ζυγιστήριο Στην είσοδο του ΧΥΤΑ γίνεται συνήθως η εγκατάσταση γεφυροπλάστιγγας για να ζυγίζονται τα απορριμματοφόρα κατά την είσοδο (φορτωμένα) και κατά την έξοδο (κενά). Αυτό χρησιμεύει στην συγκέντρωση στατιστικών στοιχείων για τα απορρίμματα που προέρχονται από κάθε περιοχή, στην κοστολόγηση των απορριμμάτων, καθώς και γενικά στην οργάνωση της λειτουργίας του ΧΥΤΑ.

57 50 Εικόνα 2-17 Γεφυροπλάστιγγα Η διαδικασία του ζυγίσματος πρέπει να είναι ορατή και να ελέγχεται από το γραφείο ελέγχου που βρίσκεται δίπλα στη γεφυροπλάστιγγα. Ο χώρος της γεφυροπλάστιγγας θα πρέπει να φωτίζεται κατά τη διάρκεια της νυχτερινής λειτουργίας του ΧΥΤΑ Πύλη εισόδου εξόδου Οπωσδήποτε για την είσοδο και την έξοδο στο έργο, απαιτείται πύλη. Μπορεί σε κάθε περίπτωση να είναι παραπάνω από μία εάν η έκταση αλλά και η δυναμικότητα του έργου είναι πολύ μεγάλη. Σε περιπτώσεις που το έργο πρόκειται να εξυπηρετήσει μεγάλο απορριμματικό φόρτο μπορεί η είσοδος να είναι διαφορετική από την έξοδο ώστε να μην δημιουργείται κυκλοφοριακό πρόβλημα. Η πύλη μπορεί να είναι ηλεκτροκίνητη ή χειροκίνητη.

58 51 Εικόνα 2-18 Πύλη εισόδου Χώρος αναμονής απορριμμάτων Σε σχετικά μικρή απόσταση από την είσοδο, κατασκευάζεται χώρος αναμονής και στάθμευσης των απορριμματοφόρων για την αντιμετώπιση μεγάλου κυκλοφοριακού φόρτου. Για τις διαστάσεις του χώρου αυτού, λαμβάνεται υπόψη ο αριθμός των εισερχομένων απορριμματοφόρων οχημάτων Αποθήκη υγρών καυσίμων Προβλέπεται η τοποθέτηση αποθήκης φύλαξης υγρών καυσίμων, τα οποία κρίνονται απαραίτητα για τη λειτουργία του κινητού μηχανολογικού εξοπλισμού που εξυπηρετεί τις εργασίες της υγειονομικής ταφής. Για την αποφυγή τυχόν ατυχημάτων π.χ. πυρκαγιά, τα αποθηκευμένα καύσιμα τοποθετούνται μακριά όχι μόνο από το σώμα των απορριμμάτων αλλά και σε ικανοποιητική απόσταση από τις υπόλοιπες κτιριακές εγκαταστάσεις και τα σημεία που συχνάζει το προσωπικό ενώ φέρουν και την απαιτούμενη πυρασφάλεια.

59 52 Εικόνα 2-19 Αποθήκη υγρών καυσίμων Υπόστεγο συντήρησης οχημάτων - Γκαράζ - Αποθήκη εργαλείων Το υπόστεγο συντήρησης προβλέπεται συνήθως στα μεγάλα έργα, και εξυπηρετεί τις ανάγκες συντήρησης και επισκευής του μηχανολογικού εξοπλισμού που εξυπηρετεί το έργο. Συνηθίζεται στην τελική φάση λειτουργίας ενός χώρου υγειονομικής ταφής, να προβλέπεται η απομάκρυνση του συνεργείου από το χώρο. Για το λόγο αυτό η κατασκευή του γίνεται από φέροντα μεταλλικό σκελετό Χώρος καθαρισμού τροχών Ο καθαρισμός των τροχών των απορριμματοφόρων αλλά και του λοιπού κινητού μηχανολογικού εξοπλισμού, απαιτείται μετά την αποχώρηση από τη λεκάνη απόθεσης των απορριμμάτων, ώστε να αποφεύγεται η διασπορά λάσπης και μικροαπορριμμάτων τόσο στον περιβάλλοντα χώρο του έργου όσο και έξω από αυτό. Ο καθαρισμός μπορεί να γίνεται με έκπλυση (χρήση νερού) ή απόξεση (εν ξηρό).

60 53 Εικόνα 2-20 Σύστημα έκπλυσης τροχών Πυροπροστασία Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση τυχούσας ανάφλεξης και για την αποτροπή μετάδοσης πυρκαγιάς, προβλέπονται τα ακόλουθα μέτρα : Αντιπυρική ζώνη : Περιμετρικά και εσωτερικά της περίφραξης, διαμορφώνεται αντιπυρική ζώνη πλάτους 8 μέτρων. Η αντιπυρική ζώνη πρέπει να ελέγχεται, να καθαρίζεται και να αποψιλώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Δίκτυο πυρόσβεσης : Κατασκευάζεται δίκτυο πυρόσβεσης, ικανό για να φθάνει και στα πιο απομακρυσμένα σημεία του χώρου διάθεσης απορριμμάτων. Το δίκτυο πυρόσβεσης τροφοδοτείται από δεξαμενή πυρόσβεσης κατάλληλου όγκου, η οποία ελέγχεται ώστε να είναι πάντοτε πλήρης ύδατος. Δανειοθάλαμος γαιώδους υλικού : Πρέπει να υπάρχει δανειοθάλαμος γαιώδους υλικού εντός του ΧΥΤΑ και πλησίον της λεκάνης διάθεσης απορριμμάτων, ώστε να υπάρχει άφθονο διαθέσιμο χώμα, προς επικάλυψη τυχούσης φλεγόμενης επιφάνειας. Πυροσβεστικά σημεία : Διαμορφώνονται πυροσβεστικά σημεία, με τον απαραίτητο εξοπλισμό για άμεση και ταχεία επέμβαση (πυροσβεστήρες, μάσκες, φτυάρια, τσάπες, κ.λ.π)

61 Χώρος εκφόρτωσης απορριμματικών φορτίων για δειγματοληψία Ο χώρος εκφόρτωσης φορτίων είναι ειδικά διαμορφωμένος, περιφραγμένος για την αποφυγή διασκορπισμού των απορριμμάτων στον περιβάλλοντα χώρο. Είναι επίσης προσβάσιμος σε οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες. Το δάπεδό εναπόθεσης των δειγμάτων είναι ασφαλτωμένο. Εικόνα 2-21 Χώρος δειγματοληψίας Χώροι αποθήκευσης υλικού επικάλυψης και χωματισμών Κατά τη φάση λειτουργίας του έργου πρέπει να αποθηκεύονται σε παρακείμενη της λεκάνης απόθεσης έκταση χωματισμοί τόσο για την κάλυψη των αναγκών σε υλικό επικάλυψης όσο και για την αντιμετώπιση εκτάκτων περιστατικών (εκδήλωση πυρκαγιάς) ή κατασκευής προστατευτικών έργων (π.χ αναχωμάτων). Σε κάθε περίπτωση οι χωματισμοί δεν θα πρέπει να απέχουν μεγάλη απόσταση από το σημείο χρήσης τους, ώστε να μην καταναλώνεται πολύς χρόνος σε μετακινήσεις αλλά και να ελαχιστοποιείται το κόστος κίνησης των μηχανημάτων που εργάζονται στο χώρο Σύνδεση με Δίκτυα Υποδομής - Σύστημα Η/Ζ Για την άρτια λειτουργία των εγκαταστάσεων του έργου πρέπει να εξασφαλίζεται η σύνδεσή του με τα δίκτυα κοινής ωφέλειας, στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό. Σε περιοχές που είναι πολύ απομακρυσμένες από τη βασική υποδομή και το κόστος για

62 55 τη σύνδεση των δικτύων με το έργο είναι απαγορευτικό, πρέπει να λαμβάνονται τα απαιτούμενα μέτρα. Για την ύδρευση δεξαμενές πόσιμου νερού καθώς και δεξαμενές για τις ανάγκες του έργου (πλυσίματα, άρδευση κ.λ.π). Σε κάθε πιθανή παύση ή βλάβη του δικτύου της ΔΕΗ, όπως σε περίπτωση διακοπής της ηλεκτροδότησης λόγω πυρκαγιών, θα πρέπει να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη λειτουργία του απαραίτητου εξοπλισμού όπως π.χ του πυροσβεστικού συγκροτήματος και του πυρσού βιοαερίου και των αντλιών, με τη χρήση ηλεκτροπαραγωγού ζεύγους κατάλληλης ισχύος Η/Μ Κινητός Εξοπλισμός Υγειονομικής Ταφής Για τις ανάγκες ταφής των απορριμμάτων αλλά και των λοιπών χωματουργικών εργασιών που εκτελούνται κατά τη διάρκεια λειτουργίας του ΧΥΤΑ, απαιτείται η χρήση ειδικού κινητού μηχανολογικού εξοπλισμού. Ο εξοπλισμός αυτός μπορεί να είναι φορτωτές, συμπιεστές, προωθητές, ανοικτά φορτηγά κ.λ.π. Εικόνα 2-22 Κινητός εξοπλισμός

63 56 3 Τελική Αποκατάσταση ΧΥΤΑ Η αποκατάσταση των χώρων διάθεσης, είναι ο καλύτερος τρόπος για να αποκτηθεί ξανά η κλονισμένη εμπιστοσύνη του κοινού, για τους χώρους υγειονομικής ταφής. Επιθυμητό είναι και θεωρείται σαν λιγότερο δαπανηρή λύση, να γίνεται ο σχεδιασμός των έργων αποκατάστασης, στην αρχή κατά την σύνταξη της μελέτης, οργάνωσης και λειτουργίας ενός νέου χώρου διάθεσης. Η μελέτη αποκατάστασης του χώρου, πρέπει να αποτελεί ένα ολοκληρωμένο μέρος του σχεδιασμού της λειτουργίας του χώρου διάθεσης και να ικανοποιεί τις περιβαλλοντικές ανάγκες της περιοχής, με επιδίωξη επίτευξης του βέλτιστου κόστους. Η εκπόνηση της μελέτης αποκατάστασης του χώρου, απαιτεί τη συνεργασία αρκετών ειδικοτήτων επιστημόνων όπως προγραμματιστού, εδαφομηχανικού, υδραυλικού μηχανικού, υδρο-γεωλόγου, αρχιτέκτονα τοπίου, γεωπόνου και ειδικών κατασκευαστών. Αντικείμενο της μελέτης αποκατάστασης πρέπει να είναι, η τελική μορφή και οι χρήσεις του χώρου διάθεσης. Κατ' αρχήν είναι απαραίτητο να εξετασθεί η επιθυμητή μεταγενέστερη χρήση και να τεθούν οι κατωτέρω γενικοί στόχοι, οι οποίοι είναι: Η αποκατάσταση του τοπίου και η επιδίωξη βελτίωσης της αρχικής κατάστασης, Η δημιουργία ευελιξίας για μελλοντικές χρήσεις γης, ή ειδικά για μια σχεδιασμένη χρήση γης, Η δημιουργία ενός τοπίου που να μη βρίσκεται σε ασυμφωνία και να ταιριάζει με το γύρω τοπίο, Αποκατάσταση ενός ισορροπημένου οικοσυστήματος, ανάπτυξη πανίδας και χλωρίδας και Πιθανά έσοδα από την χρήση.

64 57 Το σχέδιο αποκατάστασης που θα προδιαγράφει μια χρήση ή χρήσεις, για τον αποκαθιστάμενο χώρο διάθεσης, δεν πρέπει να είναι πολύ λεπτομερές. Κάποια ευκαμψία είναι ουσιώδης. Κατά τη διάρκεια ζωής ενός μοντέρνου χώρου διάθεσης, που συχνά υπερβαίνει τα 20 χρόνια, οι συνθήκες και οι απαιτήσεις σχεδόν σίγουρα, θα αλλάξουν. Το σχέδιο αποκατάστασης, θα προδιαγράψει το πλαίσιο για την χρήση που θα γίνει δεκτή. Στον Πίνακα 9.18 γίνονται συγκρίσεις των προβλημάτων που παρουσιάζονται, κατά την επιλογή μιας χρήσης, για την αποκατάσταση ενός χώρου διάθεσης (μέχρι τώρα υπάρχουν 15 λύσεις χρήσεων για αξιολόγηση). Πίνακας 3-1 Προβλήματα αποκατάστασης - Συγκριτικός Πίνακας (Πηγή: Dr R.D. Roberts, Dept of Biology, University of Essex, Landfill technology J. Crawfort, P. Smith p. 139) Χρήση μετά το τελείωμα του χώρου διάθεσης Προβλήματα Διαμονή Ελαφριά Καλλιέργεια Βοσκή Σπορ Αναψυχή Δάσος Δημόσια Άγρια Βιομ/νία έκταση φύση Καθίζηση Υγρά απορριμμάτων Αέρια Μόλυνση Παράσυρση ελαφρών απορριμμάτων Ανάπτυξη φυτών Αντοχή εδάφους Προφίλ εδάφους Σύνολο βαθμών = Μεγίστη σημασία. Ακόμη και μικρά ποσά έχουν σοβαρές συνέπειες. 2 = Ενδιαφέρουσα η εξέταση - Μικρά ποσά μπορεί να γίνουν ανεκτά (μερικά). 3 = Ελαχίστη σημασία. Δεν συμβαίνει να έχει σοβαρές συνέπειες. 4 = Ανάγκη εξέτασης ή ελέγχου. Σύνολο βαθμών : Χαμηλό = Μεγάλο κόστος Υψηλό = Χαμηλό κόστος 3.1 Χρονικός Ορίζοντας του Σχεδιασμού Ένα από τα πλέον σοβαρά θέματα στη φιλοσοφία του σχεδιασμού των ΧΥΤΑ, που διεθνώς αναδεικνύεται τα τελευταία χρόνια, είναι το θέμα του χρονικού ορίζοντα του σχεδιασμού.

65 58 Για να γίνει αυτό σαφέστερο, είναι σκόπιμο να αναφερθούν ορισμένα βασικά χρονικά μεγέθη. Χρόνος κατασκευής: 1-2 χρόνια Χρόνος λειτουργίας: χρόνια (με πολλά κύτταρα διάρκειας 1-3 χρόνων) Χρόνος μεταφροντίδας: χρόνια Χρόνος ολοκλήρωσης διεργασιών βιοαντιδραστήρα: χρόνια Διάρκεια ζωής μεμβράνης: εγγύηση για χρόνια Διάρκεια ζωής μηχανολογικού εξοπλισμού διαχείρισης στραγγισμάτων και βιοαερίου: από 2-15 χρόνια Από μία απλή ανάγνωση των παραπάνω μεγεθών προκύπτει ότι σε έναν χώρο ταφής η διάρκεια των διεργασιών παραγωγής βιοαερίου και στραγγισμάτων είναι πολύ μεγαλύτερη από τη διάρκεια ζωής των βασικών κατασκευαστικών συστατικών του. Για το λόγο αυτό, αναζητούνται διεθνώς τρόποι έτσι ώστε οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός ΧΥΤΑ να εξαντλούνται, όσο γίνεται περισσότερο, εντός της διάρκειας ζωής των βασικών κατασκευαστικών στοιχείων του ΧΥΤ. Αυτό πρακτικά μπορεί να γίνει με: Την εξασφάλιση υψηλής υγρασίας στα απόβλητα, η οποία είναι απαραίτητη για να επιταχύνει την αποδόμηση και την παραγωγή βιοαερίου. Επόμενα, ακόμα και οι τελικές καλύψεις πρέπει να σχεδιάζονται με αντίστοιχα κριτήρια, ειδικότερα δε όταν τοποθετούνται σε σύντομο χρονικό διάστημα (περίπτωση επιμέρους κυττάρων). Την επεξεργασία των αποβλήτων (μηχανική, βιολογική, θερμική). Είναι σαφές ότι τα παραπάνω συνεπάγονται αυξημένες απαιτήσεις στο σχεδιασμό, την κατασκευή και τη λειτουργία των συστημάτων διαχείρισης στραγγισμάτων και βιοαερίου, αλλά το όφελος είναι μεγάλο αν αναλογιστεί κανείς ότι: Α. Μειώνεται δραστικά η περίοδος παρακολούθησης και μεταφροντίδας του χώρου.

66 59 Β. Μειώνονται δραστικά οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις μετά το πέρας της λειτουργίας. 3.2 Μεθοδολογία Τα μέτρα για την αποκατάσταση χωρίζονται ανάλογα με τις επείγουσες ανάγκες σε βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα, μακροπρόθεσμα. Τα έργα αποκατάστασης είναι απαραίτητα για την προστασία του περιβάλλοντος και για την άρση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που οφείλονται στην ύπαρξη ενός χώρου διάθεσης. Αντικείμενο της μελέτης αποκατάστασης ενός ανεξέλεγκτου χώρου διάθεσης αποτελεί η αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκαλούνται από αυτό το χώρο και η επανένταξη του στη γύρω περιοχή. Τα έργα αφορούν είτε ολόκληρη την έκταση του χώρου ή τμήματα όπου έχει ολοκληρωθεί η απόθεση των απορριμμάτων. Σχηματικά, τα έργα αποκατάστασης και τα αναμενόμενα αποτελέσματα από την εφαρμογή τους παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 3-2). Πίνακας 3-2 Προτεινόμενα έργα αποκατάστασης (Φρατζής κ.α., 2000) ΕΡΓΟ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Επικαλύψεις - διαμορφώσεις Συλλογή του βιοαερίου Διαχείριση στραγγισμάτων Τελική κάλυψη Αποστραγγιστικό σύστημα Φυτεύσεις ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΔΡΑΣΗΣ Δημιουργία νέου ανάγλυφου Αισθητική αναβάθμιση χώρου Έλεγχος οσμών Προστασία νέων φυτεύσεων Έλεγχος ρύπανσης υπόγειων υδάτων Προστασία επιφανειακών υδάτων Παρεμπόδιση εισόδου υδάτων στα απορρίμματα Διαμόρφωση εδάφους για φυτεύσεις Έλεγχος όμβριων υδάτων Προστασία χώρου ταφής Αισθητική αναβάθμιση Διαμόρφωση νέων χρήσεων

67 60 Ο σχεδιασμός της αποκατάστασης ενός χώρου διάθεσης αποτελεί σύνθετο έργο που απαιτεί την ενασχόληση μεγάλου φάσματος επιστημονικών ειδικοτήτων για την εξασφάλιση της επιτυχίας του. Θεωρείται σημαντικό, το σχέδιο αποκατάστασης να συνδυάζει τις περιβαλλοντικές και τις ευρύτερες ανάγκες της περιοχής, ενώ ταυτόχρονα να δίνει μεγάλη σημασία στο κόστος κατασκευής των προτεινόμενων έργων. Η αποκατάσταση δηλαδή πρέπει να επιτυγχάνεται με τεχνικές παρέμβασης τεχνικά απλές, οικονομικά εφικτές και κυρίως περιβαλλοντικά αποτελεσματικές Τρόποι Αποκατάστασης Η αποκατάσταση μπορεί να πραγματοποιηθεί με δύο τρόπους βασικά: Απομάκρυνση των απορριμμάτων (εξυγίανση) και διαμόρφωση του χώρου (ανάκτηση) -εφαρμόσιμη σε μικρού μεγέθους ανεξέλεγκτους και ημιελεγχόμενους χώρους διάθεσης. Σε αυτήν την περίπτωση επιδιώκεται η πλήρης επαναφορά του περιβάλλοντος στην αρχική του κατάσταση. Διαμόρφωση (ανάκτηση) του χώρου πάνω από τον όγκο των απορριμμάτων - εφαρμόσιμη σε μεγάλου μεγέθους ανεξέλεγκτους και ημιελεγχόμενους χώρους διάθεσης. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στα εξής: Στην απαιτούμενη επιφάνεια και τη μορφή που θα πάρει, ανάλογα με την περιοχή. Στο είδος και τις ποσότητες των προς εναπόθεση απορριμμάτων. Στα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος. Στην προσπέλαση και την καταλληλότητα του δρόμου που διασυνδέει το χώρο διάθεσης με το εξωτερικό δίκτυο. Στα έργα υποδομής και τα απαιτούμενα έξοδα κατασκευής και λειτουργίας του χώρου. Στη δυνατότητα διαχείρισης του χώρου από τον υπεύθυνο φορέα.

68 61 Σχεδιάζοντας την αποκατάσταση ενός χώρου διάθεσης, είναι απολύτως απαραίτητη η καταγραφή του ιστορικού των συνθηκών και εν γένει της συμπεριφοράς της, όπως: Η φύση του χώρου πριν αναπτυχθεί ο χώρος διάθεσης Το είδος των απορριφθέντων υλικών και η θέση τους μέσα στη χωματερή Τα στάδια διαμόρφωσης του χώρου (εάν έχει υπάρξει), το σχήμα και το μέγεθος του. Ο τρόπος ταφής των υλικών (εάν πραγματοποιείται ταφή), π.χ. συμπίεση, διαπερατότητα, ομοιογένεια. Η ύπαρξη περιοχών αστάθειας για πιθανές κατασκευές στο χώρο. Η μελέτη της γεωλογίας και υδρολογίας της περιοχής. Τα περιεχόμενα του σχεδίου αποκατάστασης εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις νέες χρήσεις του χώρου, λαμβάνοντας φυσικά υπόψη τις αναμενόμενες διεργασίες που γίνονται μέσα στη μάζα των απορριμμάτων, τις καθιζήσεις και την παραγωγή βιοαερίου και στραγγισμάτων Στόχοι Αποκατάστασης Ως γενικοί στόχοι της αποκατάστασης μπορούν να αναφερθούν: Η διαμόρφωση ενός οπτικά αποδεκτού ανάγλυφου Η δημιουργία νέων χρήσεων γης Η δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος για τη χλωρίδα και την πανίδα στο νέο ισορροπημένο οικοσύστημα Η οικονομικότερη επαναφορά από τη νέα χρήση Η αντιμετώπιση των διεργασιών μέσα στο χώρο διάθεσης Η λύση που θα προσφέρεται δε θα είναι απλά η απόκρυψη των απορριμμάτων, αλλά η δημιουργία αισθητικής στο χώρο με στόχο: Οπτική αναβάθμιση του τοπίου. Οπτική βελτίωση της περιμέτρου του χώρου.

69 62 Βελτίωση της περιβαλλοντικής του συμπεριφοράς. Εξασφάλιση της σωστής λειτουργίας του Παράμετροι Αποκατάστασης Ανάγλυφο Εξομάλυνση υπάρχοντος απορριμματικού Συντίθεται από τις ακόλουθες παρεμβάσεις: Αποκλεισμός όλων των πιθανών σημείων πρόσβασης οχημάτων στο χώρο, ώστε να αποκλειστούν οι ανεξέλεγκτες απορρίψεις. Διαμόρφωση πύλης εισόδου από συγκεκριμένο σημείο για τον έλεγχο των εισερχόμενων φορτίων (σε περίπτωση που μέρος του χώρου θα εξακολουθήσει να δέχεται απορρίμματα). Εκτέλεση χωματουργικών εργασιών εξομάλυνσης του ανάγλυφου σύμφωνα με την εκπονούμενη για αυτό το σκοπό μελέτη. Κατάλληλα είναι χονδρόκοκκα και λεπτόκοκκα υλικά εκσκαφών (d<cm). Αποδεκτά είναι και αδρανή υλικά κατεδάφισης (αποκλειόμενων των στοιχείων σκυροδέματος), σε αναλογία όχι μεγαλύτερη του 20% των υλικών εκσκαφής. Μέσο πάχος στρώσης 1,5 m περίπου. Σε πολλές περιπτώσεις οι νέες χρήσεις του χώρου δεν είναι εκ των προτέρων σαφείς, οπότε ο σχεδιασμός του στοχεύει στη δημιουργία ενός ανάγλυφου που επιτρέπει ευελιξία στην επιλογή νέων χρήσεων. Μέχρι να ληφθεί η τελική απόφαση για την οριστική χρήση του χώρου, μπορεί να προκριθεί η φύτευση γρασιδιού με στόχο τη βελτίωση των χωμάτων, διατηρώντας, επιπλέον, το ανάγλυφο για μελλοντικές λύσεις. Οι βασικοί παράγοντες που αναλύονται σε σχέση με τις νέες χρήσεις είναι: Ο ενδεχόμενος σχηματισμός χωμάτων. Το υδατικό ισοζύγιο για τη διατήρηση υγρασίας στα χώματα.

70 63 Οι προσανατολισμοί, ώστε να περιορίζονται οι λιγότερο φωτεινοί χώροι σε απότομα και στενότερα πρανή. Οι κλίσεις των πρανών να περιορίζονται στο 1:10, ενώ για χώρους αναψυχής να φτάνουν το 1:60. Για να επιτευχθεί ενιαία και αισθητικά ικανοποιητική λύση, πρέπει να ληφθούν υπόψη τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος ανάγλυφου, ώστε να μη διακρίνεται η αποκαταστημένη έκταση, όταν αυτή αρχίζει να «ωριμάζει». Η νέα μορφολογία πρέπει να συγχωνεύεται με την υφιστάμενη στα όρια του χώρου, ενώ μέσα σε αυτόν να ταιριάζει με την ιδιαίτερη τοπογραφία της περιοχής. Στόχος είναι η επίτευξη ενός αναβαθμισμένου αισθητικά αποτελέσματος βασισμένου σε ισχυρή τεχνική υποδομή. Στο σχεδιασμό καθορίζονται οι τελικές υψομετρικές καμπύλες του χώρου, λαμβάνοντας υπόψη την υφιστάμενη κατάσταση της ευρύτερης περιοχής του χώρου διάθεσης και τις προτεινόμενες τελικές του χρήσεις. Σημαντικό στοιχείο που πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη στον καθορισμό των τελικών ισοϋψών είναι οι μακροχρόνιες καθιζήσεις (ενιαίες και διαφορικές) του χώρου διάθεσης. Οι κύριοι όροι τελικής διαμόρφωσης είναι η ανάμειξη του χώρου με τη γειτονική γη και η διευκόλυνση της φυσικής απορροής των ομβρίων. Κατά τον τρόπο αυτό, σχεδιάζεται αρχικά το αποστραγγιστικό σύστημα και μετά εφαρμόζεται η τελική τοπογραφία σε αυτό, αντί να σχεδιαστεί εξαρχής η τελική διαμόρφωση με την ελπίδα ότι τελικά θα αποστραγγίζει την περιοχή, γεγονός που πολλές φορές είναι αδύνατο να συμβεί. Η γνώση της τοπογραφίας και του συστήματος φυσικής παροχέτευσης των ομβρίων αποτελούν σημαντικό τμήμα ενός τέτοιου σχεδιασμού. Οι απόψεις αποκλίνουν σχετικά με τις απαιτούμενες κλίσεις. Ορισμένοι προτείνουν οι κλίσεις να φθάνουν το 1:33, ενώ άλλοι προτείνουν 1:66 (όταν υπάρχουν σωληνώσεις με κλίσεις 1:33-1:100). Φθίνουσα πορεία των κλίσεων συνεπάγεται την ύπαρξη προβλημάτων από ανομοιογενείς καθιζήσεις. Η τελική μορφή των πρανών

71 64 φαίνεται στην Εικόνα 3-1 και πρέπει να υιοθετείται ώστε να μη δημιουργούνται προβλήματα διάβρωσης. Εικόνα 3-1 Τελική μορφή πράνων Νέες χρήσεις Η αξιολόγηση των νέων χρήσεων, σε συνδυασμό με τις επιθυμητές δραστηριότητες, τις ευκαιρίες, τις δυνατότητες και τα εμπόδια καθορίζουν το γενικό σχέδιο χρήσεων, η βασική αντίληψη του οποίου περιλαμβάνει. Εξυπηρέτηση όσων χρήσεων γης είναι δυνατές κάτω από ένα περιβαλλοντικά ασφαλές και αισθητικά αναβαθμισμένο τρόπο. Παροχή δυνατοτήτων στο κοινό για ανοικτούς χώρους, πράσινο, κ.λπ. Γενικά οι νέες χρήσεις, τις οποίες περιλαμβάνει ένα σχέδιο αποκατάστασης περιλαμβάνουν: Φυτεύσεις / καλλιέργειες: Όπου η προτεινόμενη χρήση απαιτεί κάποιας μορφής επαναβλάστηση, το σχέδιο πρέπει να αξιολογεί την ποιότητα των χωμάτων που υπάρχουν στην περιοχή και τα οποία θα χρησιμοποιηθούν στο χώρο. Για εκείνους τους χώρους στους οποίους δεν υπάρχουν χώματα, το σχέδιο πρέπει να υποδεικνύει την τοποθεσία και τον τρόπο με τον οποίο θα αποκτηθούν τα χώματα ή άλλα υλικά. Επίσης, θα περιγράφει τις ποσότητες των αναγκαίων χωμάτων, την αποστράγγιση

72 65 τους, τα σχέδια φύτευσης τους και την ολοκλήρωση της αποκατάστασης στο ευρύτερο ανάγλυφο. Παράλληλα, το σχέδιο λαμβάνει υπόψη τους υφιστάμενους φυσικούς περιορισμούς και το κόστος. Κατασκευές: Η δυσκολία εξεύρεσης γης κοντά σε κατοικημένες περιοχές αυξάνει την πίεση για την επαναφορά παλαιών χώρων διάθεσης σε τέτοιες χρήσεις. Χώροι διάθεσης που έχουν σταματήσει πρόσφατα να δέχονται απορρίμματα, παρουσιάζουν μεγαλύτερα προβλήματα για κατασκευές σε σχέση με παλαιότερους. Άλλα στοιχεία που αξιολογούνται για την επιλογή της τελικής χρήσης είναι: Το είδος των απορριμμάτων: Σημαντικό στοιχείο αποτελεί η ποσότητα του βιοαποδομήσιμου υλικού. Η ομοιογένεια των απορριμμάτων είναι σημαντική, όπως επίσης η χημική τους σύσταση. Ο βαθμός συμπίεσης των απορριμμάτων: Το μεγάλο βάθος αποτελεί αιτία μεγαλύτερων δυσκολιών, κύρια όσον αφορά την πιθανότητα ανομοιογενών καθιζήσεων. Η ηλικία των απορριμμάτων: Απορρίμματα μικρής ηλικίας δημιουργούν φτωχό έδαφος για θεμελιώσεις γιατί το υλικό διαθέτει άσχημα γεωτεχνικά χαρακτηριστικά. Ο χώρος πρέπει να έχει σταματήσει να δέχεται απορρίμματα τουλάχιστον πριν μια δεκαετία Τελική κάλυψη Πρωταρχικός ίσως στόχος των έργων αποκατάστασης ενός χώρου διάθεσης απορριμμάτων είναι η ελαχιστοποίηση της ποσότητας των ομβρίων που εισέρχονται στο χώρο, με: Τοποθέτηση κάλυψης χαμηλής περατότητας. Αύξηση της επιφανειακής απορροής. Η επιφάνεια του χώρου διάθεσης πρέπει να είναι θολωτή για να ενθαρρύνεται η επιφανειακή απορροή.

73 66 Η τελική επικάλυψη πρέπει να εξασφαλίζει (Σκορδίλης, 2001): 1. Την ελαχιστοποίηση της εισροής ομβρίων στο χώρο 2. Την ικανοποιητική απορροή των βροχοπτώσεων 3. Την αποτροπή κατείσδυσης των κατακρημνίσεων στο εσωτερικό του χώρου 4. Την αποτροπή πλευροδιηθήσεων στα πράνη 5. Την αποτροπή εκπομπών βιοαερίου εκτός του χώρου Μετά την τοποθέτηση, η κάλυψη - capping - πρέπει επίσης να προστατεύεται με επιφανειακή χωματοκάλυψη, στην οποία να γίνονται κατάλληλα οι φυτεύσεις με τρόπο ώστε να παρεμποδίζεται η εισροή υδάτων και να ευνοείται η απώλεια νερού μέσω της εξατμισοδιαπνοής. Υλικά τα οποία χρησιμοποιούνται για την τελική επικάλυψη είναι: Φυσικά επιστρωτικά υλικά. Μίγματα άμμου με μπεντονίτη. Συνθετικά υλικά (membrane liners). Κατά την κατασκευή της κάλυψης πρέπει να προβλέπονται έργα για τη συλλογή των στραγγισμάτων και του βιοαερίου, η συλλογή του οποίου διευκολύνεται με τη στεγάνωση της τελικής επιφάνειας. Για να παραμένει η κάλυψη αποτελεσματική πρέπει να προστατεύεται από τις κινήσεις μηχανημάτων στην επιφάνεια του χώρου, από ξήρανση και ρηγματώσεις, από τη διείσδυση των ριζικών συστημάτων των δέντρων που έχουν φυτευτεί, από διάβρωση, κ.λπ. Τέλος, η κάλυψη δε διαβρώνεται όταν η επιφάνεια του χώρου είναι ήδη φυτεμένη. Οι παράμετροι που επηρεάζουν την απορροή είναι η δομή των χωμάτων, η συμπίεση, οι κλίσεις και οι σχεδιαζόμενες χρήσεις γης. Η κάλυψη είναι αποτελεσματική όταν διακόπτει αποτελεσματικά την υδραυλική επικοινωνία της υγρασίας που περιέχεται στο χώρο διάθεσης και αυτής που υπάρχει στη νέα δημιουργούμενη επιφάνεια.

74 67 Η λόγω τριχοειδών φαινομένων προς τα άνω κίνηση των στραγγισμάτων πρέπει να παρεμποδίζεται. Επίσης να συνεκτιμάται η ανάγκη δημιουργίας «ουδέτερης ζώνηςbuffer zone» μεταξύ του οικοσυστήματος του χώρου διάθεσης και του υπό δημιουργία νέου οικοσυστήματος στο χώρο. Ενα σύστημα τελικής κάλυψης (Εικόνα 3-2) αποτελείται από: Α) ένα επιφανειακό στρώμα από χώμα κατάλληλο για φυτεύσεις Β) τη ζώνη προστασίας Γ) τη ζώνη αποστράγγισης Δ) τη μόνωση και Ε) τη ζώνη συλλογής βιοαερίου. Εικόνα 3-2 Δομή ενός συστήματος τελικής κάλυψης

75 68 Ιδιαίτερη προσοχή πριν την τοποθέτηση,της τελικής κάλυψης, πρέπει να δοθεί στο τελευταίο στρώμα των στερεών αποβλήτων. Πολλές φορές μεταξύ του τελευταίου στρώματος των αποβλήτων και της ζώνης συλλογής του βιοαερίου, τοποθετείται μιά στρώση εξισορρόπησης cm. Το υλικό της στρώσης εξισορρόπησης πρέπει να είναι περατό. Το βιοαέριο που παράγεται κατά την ελεγχόμενη εναπόθεση πρέπει οπωσδήποτε να συλλεγεί και να οδηγηθεί είτε σε πυρσό για καύση είτε σε μονάδα καθαρισμού για περαιτέρω χρήση του. Το πάχος της ζώνης συλλογής βιοαερίου είναι 0,3m και κατασκευάζεται από υλικό διαμέτρου 4/16mm, με μέγιστη περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο 10% ανά βάρος Ο έλεγχος της ζώνης συλλογής του βιοαερίου έγκειται στη μέτρηση α) του πάχους σε κάναβο 20x20 m, β) του μεγέθους του υλικού και γ) της περιεκτικότητας σε ανθρακικό ασβέστιο ανά 5 στρέμματα. Η ορυκτή μόνωση (0,5m) αποτελείται από άργιλο κατά τουλάχιστον 50%. Το λεπτόκοκκο υλικό (μιτι) να είναι πάνω από 20%, η περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο δεν πρέπει να υπερβαίνει το 20% και ο οργανικός άνθρακας να αντιστοιχεί σε 10% ανά βάρος. Η ορυκτή μόνωση πρέπει να είναι ομογενής, η διάμετρος των σβόλων να μην ξεπερνά τα 32mm και να παρουσιάζει μιά συνεχή πλαστικότητα. Η τοποθέτηση της πρέπει να γίνεται σε δύο φάσεις (ανά 0,25m). Ο βαθμός συμπίεσης κατά Proctor πρέπει να είναι (>) 95% και ο συντελεστής περατότητας Κ=10-9 m/sec. Η ορυκτή μόνωση δεν τοποθετείται όταν υπάρχουν βροχοπτώσεις ή υψηλές θερμοκρασίες. Για την ομογενοποίηση της χρησιμοποιούνται ειδικοί αναμίκτες ή φρέσσες.

76 69 Η περιεκτικότητα σε νερό κατά την τοποθέτηση είναι κατά τι μεγαλύτερη της απαιτούμενης, ώστε να μην δημιουργηθούν κενά αέρα. Στα πράνη οι στρώσεις πρέπει, όπου αυτό είναι εφικτό, να είναι παράλληλες. Όπου είναι αδύνατο τότε πρέπει να χρησιμοποιούνται οριζόντιες στρώσεις. Η επιφάνεια της ορυκτής μόνωσης δεν πρέπει να έχει ανωμαλίες ή παραμορφώσεις και η διάμετρος των υλικών να μην ξεπερνά τα 10mm. Η απόκλιση στην επίπεδη επιφάνεια δεν πρέπει να ξεπερνά τα +- 2cm για μήκος 4m. Για τον έλεγχο της ορυκτής μόνωσης ισχύει ότι και στην μόνωση της βάσης. Ως προς την μεμβράνη και το γεωύφασμα ισχύει ότι και στην μόνωση της βάσης. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα πράνη. Η μεμβράνη και το γεωύφασμα πρέπει να μην έχουν παραμορφώσεις, κύματα ή πτυχές. Οι κατακρημνίσεις στην κάλυψη του χώρου πρέπει να συλλέγονται και απομακρύνονται από τον χώρο. Αυτό επιταχύνεται με τη ζώνη αποστράγγισης. Όλα αυτά τα νερά οδηγούνται στην τάφρο ομβρίων, που έχει συνήθως πάχος 0,3m και συντελεστή περατότητας > 1 x 10-3 m/sec. Ο έλεγχος της ζώνης αποστράγγισης διεξάγεται όπως και στην αντίστοιχη ζώνη της βάσης. Το πάχος της ζώνης δεν πρέπει να ξεπερνά τα 0,3m και αποτελείται από χώμα. Το έδαφος προστασίας τοποθετείται μεταξύ της ζώνης αποστράγγισης και του εδαφικού υλικού για φύτευση. Το εδαφικό υλικό για φύτευση πρέπει να έχει πάχος 1,5 m και να είναι κατάλληλο για την καλλιέργεια φυτών που αναπτύσσονται στην περιοχή.

77 70 Εικόνα 3-3 Τελική κάλυψη ενός χώρου ελεγχόμενης εναπόθεσης Δίκτυο αποστράγγισης Το δίκτυο αποστράγγισης του χώρου έχει στόχο την αμεσότερη παροχέτευση των ομβρίων, την αποφυγή διάβρωσης του εδάφους και την αποφυγή λιμναζόντων υδάτων στην επιφάνεια του χώρου. Εξαρτάται δε από παράγοντες όπως: Η ποσότητα και η ένταση των βροχοπτώσεων. Η διαπερατότητα των χωμάτων. Η ύπαρξη ή όχι διαπερατής τελικής στρώσης. Η ύπαρξη βλάστησης και ο τύπος της. Οι κλίσεις των διαμορφωμένων πρανών. Ανάλογα με την τοπογραφία του κάθε χώρου, κατασκευάζεται σε συνδυασμό ανάχωμα και τάφρος, για να αποτρέπεται η είσοδος των ομβρίων της ευρύτερης λεκάνης απορροής στο απορριμματικό ανάγλυφο και να επιτρέπεται εκατέρωθεν του χώρου, όπου θα κατασκευαστούν ανοιχτά χαντάκια ή τάφροι απαγωγής των ομβρίων. Για να εξασφαλιστεί η ελεγχόμενη απορροή των ομβρίων πάνω στο απορριμματικό ανάγλυφο, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι τοπικές διαβρώσεις και η κατείσδυση τους

78 71 στη μάζα των απορριμμάτων, διαμορφώνονται πάνω στη στεγανωτική στρώση ανοικτά αβαθή αυλάκια με ειδικά συμπιεσμένο πυθμένα, με ήπια κατά μήκος κλίση (π.χ. 10%) που θα οδηγούν τα όμβρια στα δύο εκατέρωθεν του απορριμματικού ανάγλυφου χαντάκια απαγωγής των ομβρίων. Τα ως άνω αβαθή αυλάκια διατάσσονται περίπου παράλληλα μεταξύ τους σε πραγματικές αποστάσεις 15 έως 30 m ανάλογα με τις κλίσεις του ανάγλυφου (εντονότερη κλίση συνεπάγεται μικρότερη απόσταση). Το ενδεχόμενο επένδυσης του πυθμένα των παραπάνω αυλακιών αντιμετωπίζεται κατά περίπτωση. Η κλίση των πρανών αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα για την αποστράγγιση του χώρου. Λιμνάζοντα νερά εμφανίζονται όταν η διαπερατότητα της τελικής κάλυψης είναι περιορισμένη ή όταν η ένταση των βροχοπτώσεων ξεπερνά το συντελεστή διαπερατότητας των χωμάτων που την αποτελούν. Τα προβλήματα αποστράγγισης επιλύονται όταν το τελικό σχήμα του χώρου πάρει τη μορφή θόλου. Με τον τρόπο αυτό, τα όμβρια εκτρέπονται μέσω περιφερειακών τάφρων. Σημαντικό στοιχείο σχεδιασμού αποτελεί η σωστή διαστασιολόγηση του συστήματος αποστράγγισης, βασισμένη σε δεδομένα βρωχοπτώσεων δεκαετίας. Η απομάκρυνση των ομβρίων μπορεί να υποβοηθείται και από συστήματα σωληνώσεων, τα οποία τοποθετούνται ευκολότερα και είναι αποτελεσματικά για ήδη διαμορφωμένες κλίσεις. Οι χρήσεις του χώρου μετά την αποκατάσταση υποδεικνύουν τις ανάγκες αποστράγγισης. Η καλή αποστράγγιση της περιοχής, σε συνδυασμό με την τελική επικάλυψη, βοηθά: Στη μείωση των υδάτων που εισέρχονται στα απορρίμματα, Στη μείωση της ποσότητας των παραγόμενων στραγγισμάτων και Στην αποφυγή διάβρωσης των πρανών του χώρου.

79 Διαχείριση στραγγισμάτων Ο στόχος σχετικά με τα παραγόμενα στραγγίσματα ενός χώρου διάθεσης, είναι η ελαχιστοποίηση της παραγωγής τους, η ελεγχόμενη συλλογή τους και η μετέπειτα επεξεργασία τους. Κατά την αποκατάσταση του χώρου και μετά το τέλος της, προκρίνονται μέτρα που στόχο έχουν να μην επιτρέπουν την είσοδο των υδάτων τόσο κατά τη διάρκεια λειτουργίας του χώρου διάθεσης όσο και στη συνέχεια. Για την εκπλήρωση των αναγκών επεξεργασίας των στραγγισμάτων προκρίνονται τεχνικές που - λόγω κόστους και απλότητας - προσφέρουν επιθυμητές λύσεις στο πρόβλημα. Ως τέτοιες αναφέρονται η επιτόπου επεξεργασία, η συλλογή και μεταφορά των στραγγισμάτων σε μονάδα βιολογικού καθαρισμού και η επανακυκλοφορία τους στη μάζα των απορριμμάτων. Η τελευταία λύση κρίνεται σαν η απλούστερη και αποτελεσματικότερη σε πολλές περιπτώσεις. Εντοπίζονται μετά την εξομάλυνση, τα σημεία όπου παρουσιάζονται πλευροδιηθήματα και έναρξη επιφανειακής ροής στραγγισμάτων. Δημιουργούνται σημειακά (τοπικοί λάκκοι) ή γραμμικά στοιχεία (τάφροι) συλλογής και κατείσδυσης των πλευροδιηθημάτων στο εσωτερικό του απορριμματικού ανάγλυφου. Τα στοιχεία αυτά γεμίζουν με λιθοσύντριμμα και επικαλύπτονται με εδαφικό υλικό. Στο ήδη διαμορφωμένο με φυσικό τρόπο σημείο επιφανειακής εκβολής των στραγγισμάτων από το απορριμματικό ανάγλυφο μπορεί να κατασκευαστεί δεξαμενή συλλογής των στραγγισμάτων και φρεάτιο ή φρεάτια ασφαλούς (έναντι παρείσφρησης λεπτόκοκκων υλικών) επανατροπής, με αντλία και αγωγό. Στο απορριμματικό ανάγλυφο διαμορφώνονται (κατά κανόνα «χιαστί» ή «εν παραλλήλω»), τάφροι έγχυσης και κατείσδυσης των αντλούμενων στραγγισμάτων στη μάζα των απορριμμάτων ή υφίστανται επεξεργασία και διατίθενται στον αποδέκτη ή μεταφέρονται σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων σχεδιασμένη κατάλληλα και για αυτό το σκοπό. Πάνω στο ανάγλυφο που έχει ήδη εξομ αλυνθεί, κατασκευάζεται συμπιεσμένη στρώση εδαφικού υλικού χαμηλής ή πολύ χαμηλής διαπερατότητας.

80 73 Η τεχνική της ανακυκλοφορίας των στραγγισμάτων μέσα στη μάζα των απορριμμάτων αποτελεί μία πρακτική διαχείρισης των στραγγισμάτων, ιδιαίτερα διαδεδομένη σε χώρους διάθεσης απορριμμάτων μικρής και μεσαίας κλίμακας. Με την τεχνική της ανακυκλοφορίας, μειώνεται τόσο η ποσότητα των στραγγισμάτων λόγω εξάτμισης όσο και το ρυπαντικό φορτίο λόγω της βιολογικής (κύρια αναερόβιας) και φυσικό - χημικής δράσης μέσα στη μάζα των απορριμμάτων. Σε ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες, (χαμηλών βροχοπτώσεων, υψηλών θερμοκρασιών), η τεχνική της ανακυκλοφορίας μπορεί να αποτελέσει μία ολοκληρωμένη λύση στη ΔΑ. Το όλο σύστημα αποτελείται από μία στεγανή δεξαμενή προσωρινής αποθήκευσης στην οποία συγκεντρώνονται τα στραγγίσματα, το αντλιοστάσιο (συνήθως υποβρύχιες αντλίες τοποθετημένες εντός της δεξαμενής) και τέλος το δίκτυο σωληνώσεων για την ανακυκλοφορία των στραγγισμάτων σε περισσότερα του ενός σημεία επάνω στη μάζα των απορριμμάτων σε κατάλληλα διαμορφωμένες τάφρους διαστάσεων συνήθως 10 m Χ 4 m. Το πρόγραμμα της ανακυκλοφορίας ρυθμίζεται σύμφωνα με τις κλιματολογικές συνθήκες προκειμένου να αξιοποιηθεί πλήρως η εξάτμιση των υγρών. Τα παραγόμενα στραγγίσματα εκτιμώνται σε ετήσια βάση στο 15-20% της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης, με την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχουν απορροές ομβρίων προς το χώρο ούτε εισροές υπόγειων υδάτων. Ακριβείς ποσοτικές προσεγγίσεις μπορούν να γίνουν με την κατάστρωση υδατικών ισοζυγίων στο χώρο διάθεσης. Κρίσιμο στοιχείο στο σχεδιασμό του συστήματος ανακυκλοφορίας είναι η διαστασιολόγηση της δεξαμενής προσωρινής αποθήκευσης. Ο σχεδιασμός γίνεται με βάση τη μέγιστη μηνιαία βροχόπτωση και χωρητικότητα για παραμονή στραγγισμάτων στη δεξαμενή της τάξης των 10 ημερών Διαχείριση βιοαερίου Σε ανεξέλεγκτους χώρους διάθεσης που έχουν υποστεί ευρείας έκτασης αυτανάφλεξη πρέπει να αποφεύγεται η κατασκευή έργων σύλληψης και απαγωγής του βιοαερίου επειδή αυτά λειτουργούν, ή κάποια στιγμή θα λειτουργήσουν ως συστήματα οξυγόνωσης και αναζωπύρωσης τυχαίων εστιών καύσης. Σε περίπτωση

81 74 που δεν παρατηρούνται συμπτώματα αυτανάφλεξης, ή σε περίπτωση που αυτή εκτιμάται ως ελεγχόμενη και περιορισμένη, συνίσταται η απαγωγή του βιοαερίου να γίνεται με περιορισμένο αριθμό «γεωτρήσεων» ή «παραθύρων» που θα διανοιχτούν στη μάζα των απορριμμάτων των τελευταίων στρωμάτων. Το βιοαέριο θα εξέρχεται με φυσικό ελκυσμό, θα καίγεται επί τόπου ή σε κεντρικό σημείο του χώρου με ειδική διάταξη (ιδιοκατασκευή) που θα επιτρέπει την επίτευξη της καύσης στη μεγαλύτερη δυνατή θερμοκρασία. Το αέριο του χώρου διάθεσης, όπως και τα στραγγίσματα πρέπει να αντιμετωπίζονται τεχνικά. Ανεξέλεγκτες εκπομπές είναι επικίνδυνες και δεν επιτρέπουν «ήπια» αποκατάσταση του χώρου εξαιτίας της καταστροφής της βλάστησης. Σε μικρούς χώρους διάθεσης προτείνονται παθητικά συστήματα εκτόνωσης του παραγόμενου βιοαερίου. Σε μεγαλύτερους χώρους είναι αποδοτικότερα τα ενεργητικά συστήματα. Σημαντική συμβολή στον προσδιορισμό του ρυθμού παραγωγής και της σύνθεσης του αντλούμενου βιοαερίου έχει η «δοκιμή άντλησης» που προηγείται κάθε προσπάθειας αξιοποίησης του. Με τη δοκιμή άντλησης προσεγγίζονται οι «ιδανικές» συνθήκες, όπως πίεση, απόσταση φρεατίων άντλησης και παροχή κάτω από τις οποίες θα γίνει ο σχεδιασμός του δικτύου άντλησης του βιοαερίου. Επίσης με βάση τα αποτελέσματα των δοκιμών άντλησης, διαστασιολογείται όλο το σύστημα ανάκτησης και η πιθανή εγκατάσταση αξιοποίησης του αντλούμενου βιοαερίου Αντιμετώπιση καθιζήσεων Η καθίζηση είναι αναπόφευκτη σε χώρους που δέχονται βιοαποδομήσιμα υλικά, χρειάζεται δε να προβλεφθεί και να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Συχνά, μετά την αποκατάσταση των χώρων διάθεσης απορριμμάτων, αυτοί δίνονται για κατασκευή χώρων άθλησης, δρόμων, χώρων αναψυχής, για την επιτυχία των οποίων είναι αναγκαία η πρόβλεψη των χαρακτηριστικών και της συνολικής καθίζησης και να εξασφαλιστεί ότι θα γίνει κατά το δυνατόν ομοιόμορφα.

82 75 Οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι από τις καθιζήσεις οφείλονται στην ανομοιογένεια τους, τη διαφορική καθίζηση λόγω της μη ομοιόμορφης ταφής, στη συμπίεση και το είδος των απορριμμάτων. Η εμπειρία δείχνει ότι τα απορρίμματα με συμπίεση 0,6 ton/m3 καθιζάνουν έως 20%, ενώ όταν η συμπίεση φθάνει τους 1,2 ton/m3, η καθίζηση φθάνει στο 10% (ή λιγότερο) του συνολικού βάθους του χώρου διάθεσης. Η αερόβια και αναερόβια αποσύνθεση του βιοαποδομήσιμου κλάσματος των απορριμμάτων αποτελεί αιτία καθίζησης. Η διαδικασία αυτή προκαλεί τη σμίκρυνση του μεγέθους των συστατικών των απορριμμάτων, με συνέπεια τα μικρότερα σωματίδια να γεμίζουν τους κενούς χώρους και να προκαλείται καθίζηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις η καθίζηση λαμβάνει χώρα μέσα σε 10 χρόνια, μπορεί όμως να μην ολοκληρωθεί σε συνολική περίοδο 30 ετών. Η καλύτερη μέθοδος για την πρόβλεψη της μελλοντικής καθίζησης είναι να οργανωθεί μια δοκιμαστική περιοχή, η οποία να παρακολουθείται τακτικά Φυτεύσεις Η σωστή αποκατάσταση ενός χώρου ελεγχόμενης εναπόθεσης μη επικίνδυνων στερεών αποβλήτων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα είδη βλάστησης. Η επιλογή των κατάλληλων ειδών γίνεται αφού ληφθούν υπόψη μιά σειρά παραμέτρων όπως: Η δυνατότητα ανάπτυξης των φυτών Η αποφυγή αλλοίωσης της χλωρίδας της περιοχής Η προσαρμογή στις συνθήκες της περιοχής Η ευκολία και διαθεσιμότητα των ειδών Η εύκολη και γρήγορη αποδόμηση των φύλλων Για το σκοπό αυτό απαιτείται: 1. η εξέταση της αυτοφυούς χλωρίδας και βλάστησης στην γύρω από την ελεγχόμενη εναπόθεση περιοχή,

83 76 2. η εξέταση των μετεωρολογικών παραμέτρων στον χώρο, Γ) η εξέταση της διαθεσιμότητας των φυτών για αποκατάσταση του χώρου και 3. ο ενδελεχής έλεγχος των συστημάτων τελικής κάλυψης. Οι συνήθεις τύποι βλάστησης για την αποκατάσταση χώρων ελεγχόμενης εναπόθεσης στη χώρα μας είναι: Τα αρωματικά φυτά (π.χ θυμάρι, μέντα, ρίγανη, φασκόμηλο, λεβάντα). Ποικιλίες μεσογειακής γεωργίας (π.χ ελιές, αχλαδιές, ροδιές, βερικοκιές). Αειθαλή φυτά (π.χ μυρτιά, σχίνος, δάφνη, πουρνάρι). Πάνω στη στεγανωτική επιφάνεια διαστρώνεται σε μία στρώση χώμα κατάλληλο για τη φυσική ανάπτυξη πρασίνου σε στρώση cm. Δεν επικαλύπτονται βέβαια οι πυθμένες των αβαθών αυλακιών απορροής των ομβρίων. Η εκδήλωση και ανάπτυξη του πρασίνου συνίσταται να αφεθεί στις φυσικές διαδικασίες, σε περίπτωση που επιδιώκεται μία τεχνικά ασφαλής, οικολογικά ήπια και χωρίς πρόσθετο οικονομικό κόστος φυσική επανένταξη του χώρου στη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής. Όταν σαν χρήσεις προτείνονται οι φυτεύσεις και η βλάστηση του χώρου, καθορίζονται τα είδη των φυτεμάτων (γρασίδι, δέντρα, φυσική βλάστηση) με ιδιαίτερη έμφαση στο ριζικό τους σύστημα και τη μετέπειτα συντήρηση τους. Η μεθοδολογία που αναπτύσσεται βασίζεται στη θεώρηση της επανεγκατάστασης της βλάστησης στο «εδαφικό» στρώμα επικάλυψης των απορριμμάτων ως «φαινομένου πρωτογενούς φυτικής διαδοχής». Με δεδομένα ότι το μέγιστο των εδαφοβιολογικών διαδικασιών πραγματοποιείται στα πρώτα 50 cm του εδάφους, ότι το στρώμα αυτό υποστηρίζει τη θρέψη των φυτών, καθώς και ότι βάθος 1-5 m είναι πολύ σημαντικό για τη συγκράτηση του νερού και την αποστράγγιση του, η απουσία οργανωμένης δομής του εδαφικού στρώματος επηρεάζει σημαντικά τις οικοφυσιολογικές διαδικασίες θρέψης των φυτών.

84 77 Όσον αφορά την έλλειψη πολλαπλασιαστικού υλικού, η περίπτωση του χώρου διάθεσης είναι περίπλοκη. Χωρίς αμφιβολία, τα εδαφικά υλικά που προέρχονται από φυσικούς σχηματισμούς πρέπει να θεωρηθούν ως φορείς σπερμάτων. Στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη στο σχεδιασμό είναι το οικοσύστημα της ευρύτερης περιοχής και ο τρόπος με τον οποίο αυτό επιδρά στον υπό αποκατάσταση χώρο. Είδη φυτεύσεων που μπορεί να εγκατασταθούν σε ένα χώρο, στον οποίο έχουν προηγηθεί έργα αποκατάστασης, είναι: Γρασίδι: Το μίγμα των σπόρων γρασιδιού που θα φυτευτεί ποικίλει ανάλογα με τη χρήση του χώρου, είναι όμως θετική η ανάμειξη του σε αναλογίες μεγαλύτερες από αυτές που εφαρμόζονται στη γεωργία δηλ. αναλογία 45 kg / στρέμμα. Η επαναφορά σε χοτρολιβαδική μορφή είναι η προοπτική που συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες για επιτυχή αποκατάσταση. Το γρασίδι είναι πιο ανθεκτικό σε μεγάλες κλίσεις και απορροές από άλλα είδη, η δε δομή των ριζών του βοηθά στη σταθεροποίηση και βελτίωση της δομής των χωμάτων. Δέντρα: Κρίσιμοι παράγοντες είναι η ποιότητα και τα είδη των προς σπορά δενδρυλλίων, η τεχνική φύτευσης και η φροντίδα, που περιλαμβάνει την προσθήκη λιπασμάτων και τον έλεγχο των ζιζανίων. Τα δέντρα αναπτύσσονται ικανοποιητικά όταν το βάθος της κάλυψης είναι αρκετό και παρέχει ανάλογη υγρασία, τα απορρίμματα όμως λόγω της φύσης τους μπορεί να δημιουργήσουν αφιλόξενο περιβάλλον για το ριζικό τους σύστημα. Τα περισσότερα δέντρα επιζούν ικανοποιητικά σε μεγάλη ποικιλία χωμάτων, όμως για ph < 4,5 μπορεί να είναι απαραίτητη η προσθήκη άσβεστου. Από την εμπειρία πάντως φαίνεται ότι η φύτευση μικρών δέντρων αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα επιβίωσης. Φυσική επαναφύτευση για κοινή χρήση: Η φυσική επαναφύτευση δημιουργεί μια περιοχή «εξοχής» για όσους μένουν μέσα στην αστική ζώνη. Οι

85 78 θερμοκρασίες που αναπτύσσονται στη διάρκεια της αερόβιας αποικοδόμησης είναι υψηλές ξεπερνώντας για μικρό διάστημα τους 60 C και αποτελούν περιοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη των φυτών. Η φυτοκάλυψη τότε μπορεί να αρχίσει μόνον όταν η αποικοδόμηση τείνει προς την ολοκλήρωση της. Ο απαιτούμενος χρόνος συνήθως δεν ξεπερνά τους δώδεκα μήνες, αν και έχουν μετρηθεί θερμοκρασίες για χρονικό διάστημα τριών ετών. Η διάστρωση του χώματος πρέπει να πραγματοποιηθεί όπως φαίνεται στην Εικόνα 3-4, ώστε να αποφευχθεί η συμπίεση του. Η φυτοκάλυψη πρέπει να γίνει αμέσως μετά τη διάστρωση ώστε να αποφευχθεί η διάβρωση. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι η πιο κατάλληλη εποχή φύτευσης είναι το φθινόπωρο και (κυρίως) η άνοιξη, οδηγεί στην ανάγκη τελικής διάστρωσης του χώματος αυτές τις εποχές. Επειδή θα είναι απίθανο το χώμα που θα εξασφαλιστεί για την τελική επίστρωση να είναι βιολογικά ενεργό, θεωρούνται απαραίτητες κάποιες παρεμβάσεις βελτίωσης των οικολογικών του χαρακτηριστικών, κυρίως όσον αφορά το οργανικό υλικό, τα θρεπτικά συστατικά και την εδαφοπανίδα. Έτσι, σε πρώτη φάση ενδείκνυται η χρήση ετήσιων ποωδών μέσω των οποίων θα επιτευχθεί η αναγκαία βελτίωση των βιολογικών του εδάφους. Πριν ξεκινήσει η φύτευση ή η σπορά, πρέπει να προετοιμαστεί το έδαφος και όταν αυτό είναι συμπιεσμένο φροντίζουμε για φρεζάρισμα. Όταν προβλέπουμε σπορά ποωδών απαιτείται το όργωμα όλης της επιφάνειας, συνήθως μέχρι βάθους 20 cm. Στη συνέχεια, το έδαφος αφήνεται να καθιζάνει για λίγες μέρες και ακολουθεί η σπορά.

86 79 Εικόνα 3-4 Τρόποι τελευταίας στρώσης εδάφους (Φρατζής κ.α., 2000) Ευνοϊκός είναι ο εμπλουτισμός του εδάφους με νεκρά φυτικά τμήματα. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται μείωση της εξάτμισης, ευνοϊκότερες συνθήκες υγρασίας και αερισμού, σταθεροποίηση του εδάφους, ευνοϊκότερες συνθήκες φύτρωσης και τόνωση των βιολογικών διεργασιών στο έδαφος. Οι παραπάνω ευνοϊκές επιδράσεις (και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό) επιτυγχάνονται με τη χρησιμοποίηση κομπόστ. Η επιλογή των ειδών εξαρτάται από πάρα πολλούς παράγοντες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η χρησιμοποίηση αγρωστωδών σε μεγάλη κλίμακα πρέπει να αποφεύγεται γιατί ευνοούν την ανάπτυξη τρωκτικών, αποικοδομούνται δύσκολα και δημιουργούν (λόγω συσσώρευσης ξηρής φυτικής μάζας) κινδύνους πυρκαγιών. Η σπορά των αγρωστωδών θεωρείται σκόπιμη σε συνδυασμό με ψυχανθή για να εμπλουτισθεί το έδαφος με άζωτο 14 gr/m2 ανά έτος. Μερικά είδη που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι τριφύλλι, αγριοτριφύλλι, λούπινα, μελίλωτος. Με τη χρησιμοποίηση σπόρων από αυτοφυή είδη επιλέγουμε εκείνα για τα οποία η ενδοειδική επιλογή έχει εν μέρει ολοκληρωθεί και κατά συνέπεια έχουμε σπόρους από άτομα φυτών που είναι προσαρμοσμένα στις εκάστοτε συνθήκες. Για τη σπορά απαιτούνται σπόροι σε αναλογία g/m2, ο δε χρόνος σποράς εξαρτάται από τα είδη, συνήθως γίνεται το φθινόπωρο ή στις αρχές της άνοιξης. Αφού τα ποώδη ολοκληρώσουν τον κύκλο ανάπτυξης τους, ακολουθεί φρεζάρισμα του εδάφους χωρίς την απομάκρυνση των νεκρών φυτικών τμημάτων εδάφους (όταν η στρώση που δημιουργείται είναι πολύ πυκνή αφαιρούμε κάποιες ποσότητες) τα οποία αφήνονται στο έδαφος για να τονωθεί η εποικοδομητική του δραστηριότητα.

87 80 Αν πάντως θέλουμε γρήγορη και κατά το δυνατόν πλήρη φυτοκάλυψη, δε θα μπορέσουμε να αποφύγουμε τη λίπανση. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να αποκαθιστάται η εδαφική ισορροπία μεταξύ εποικοδομητικής δραστηριότητας και φυτικών αναγκών, με διακοπή της λίπανσης, διαφορετικά θα υπάρξει δραστική μείωση της παραγωγικότητας των φυτών. Τα ξυλώδη φυτεύονται σε απόσταση 1 m μεταξύ τους. Πριν τη φύτευση, ο χώρος πρέπει να καθαριστεί από άλλα φυτά για να μη δημιουργηθούν προβλήματα σκίασης. Η πιο κατάλληλη εποχή φύτευσης για τα μεσογειακά είδη είναι το φθινόπωρο. Η φύτευση στα πρανή γίνεται σε αυλάκια που σκάβονται σε απόσταση 1 m μεταξύ τους και πλάγια προς τα πρανή, σε γωνία 15 ο. Με αυτόν τον τρόπο αξιοποιούνται καλύτερα τα νερά των βροχών, ενώ μειώνεται ο κίνδυνος διάβρωσης. Το έδαφος που περισσεύει από το σκάψιμο των αυλακιών αφήνεται κατάντι τους. Ο τρόπος αυτός βοηθάει στις πρώτες φυτεύσεις, πρέπει όμως στη συνέχεια να επιδιώξουμε κάποια φυσικότερη μορφή στη μορφή διάταξης των φυτών. Για την επιλογή των ειδών ξεκινάμε αρχικά από την υπάρχουσα και την εν δυνάμει βλάστηση της ευρύτερης περιοχής, για την οποία μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις ζώνες βλάστησης όπως έχουν διεθνώς περιγραφεί. Η παραπάνω προεργασία είναι ιδιαίτερα σημαντική για να καταγραφούν τα είδη, που συνιστούν σε κανονικές συνθήκες, τη χλωρίδα της περιοχής. Θα προτιμηθούν αείφυλλα είδη γιατί όπως ήδη αναφέραμε, επιδρούν στη μείωση των διασταλλαζόντων. Στην περίπτωση φύτευσης φυλλοβόλων θα ληφθεί μέριμνα για την ύπαρξη ενός ποώδους και / ή θαμνώδους υποορόφου. Εκτός από τα προηγούμενα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι κάθε χώρος εμφανίζει τις δικές του ιδιομορφίες και κάθε φύτευση είναι εν μέρει πειραματική. Κατά συνέπεια πρέπει να υπάρχει συνεχής έλεγχος ώστε να υποβοηθούμε τα είδη να αντεπεξέρχονται στις τοπικές συνθήκες. Στην Εικόνα 3-5 παρουσιάζεται ο τρόπος διαμόρφωσης των χώρων φύτευσης.

88 81 Εικόνα 3-5 Διαμόρφωση χώρων φύτευσης Μεταφροντίδα Η μεταφροντίδα του χώρου, απαραίτητη προϋπόθεση για την ολοκλήρωση του στόχου της ήπιας αποκατάστασης με φυσική επανένταξη ενός ανεξέλεγκτου χώρου διάθεσης συνίσταται στις ακόλουθες ενέργειες (Ζήνδρος, 1998): 1. Παρακολούθηση κατά τακτά χρονικά διαστήματα της μηχανικής συμπεριφοράς του αναπλασθέντος ανάγλυφου και ιδιαίτερα: Διαφορικών καθιζήσεων. Οριζόντιων μετατοπίσεων. Τοπικών διαβρώσεων. Ρηγματώσεων. 2. Τακτική επιθεώρηση ή /και συντήρηση των επιμέρους έργων και εγκαταστάσεων:

89 82 Των περιμετρικών χαντακιών ή τάφρων παροχέτευσης των ομβρίων από πιθανή έμφραξη τους. Των αβαθών αυλακιών (απορροής των ομβρίων του απορριμματικού ανάγλυφου) από διάβρωση, έμφραξη, ανάπτυξη βλάστησης, τοπική καθίζηση. Των στοιχείων φυσικής κατείσδησης των στραγγισμάτων. Ενδεχόμενη εμφάνιση πλευροδιηθημάτων πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα με επιτόπου διοχέτευση τους στο εσωτερικό του χώρου. Του συστήματος διαχείρισης των στραγγισμάτων, με έμφαση στη λειτουργική κατάσταση των αντλιών στα φρεάτια τροφοδοσίας των αντλιών και στην παροχετευτικότητα των τάφρων κατείσδησης των στραγγισμάτων. Των γεωτρήσεων απαγωγής και των διατάξεων συνεχούς καύσης του βιοαερίου. 3. Παρακολούθηση και όταν χρειάζεται προστασία αλλά και υποστήριξη της φυσικής διαδικασίας φυτοκάλυψης του χώρου. 4. Προστασία του χώρου έναντι ανεπιθύμητων ανθρωπογενών παρεμβάσεων όπως: Απόρριψη απορριμμάτων. Καταπάτηση εκτάσεων. Ανάπτυξη παράνομων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Παράνομο κυνήγι Περιβαλλοντικός έλεγχος Ενέργειες περιβαλλοντικού ελέγχου που κρίνονται τεχνικά και οικονομικά εφικτές είναι οι παρακάτω (Ζήνδρος, 1998): Διαχρονική παρακολούθηση και αξιολόγηση βασικών φυσικοχημικών παραμέτρων των στραγγισμάτων και της ποσότητας τους.

90 83 Διαχρονική παρακολούθηση και αξιολόγηση βασικών φυσικοχημικών παραμέτρων των νερών του πλησιέστερου κατάντι επηρεαζόμενου σημείου υδροληψίας. Διαχρονική παρακολούθηση και αξιολόγηση βασικών παραμέτρων του παραγόμενου βιοαερίου και της εκτιμώμενης ποσότητας του, εφόσον υφίσταται το σχετικό δίκτυο. Για τους παραπάνω σκοπούς απαιτείται εγκαθίδρυση συστήματος παρακολούθησης (φρεάτια παρακολούθησης), μηχανισμός ελέγχου συστήματος παρακολούθησης τόσο των στραγγισμάτων όσο και του βιοαερίου. Ο οποιοσδήποτε προτεινόμενος σχεδιασμός ανάπλασης του χώρου πρέπει να ανταποκρίνεται στα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος αλλά και να είναι σύμφωνος με το γενικότερο χωροταξικό σχεδιασμό Συστήματα αποκατάστασης Ο σχεδιασμός αποκατάστασης-επανένταξης πρέπει να αποτελείται από δύο μέρη. Μιά τεχνική έκθεση-μελέτη και τους χάρτες. Στους χάρτες πρέπει να παρουσιάζονται, η τοποθεσία της εγκατάστασης, η περιοχή γύρω από την ελεγχόμενη εναπόθεση, η σταδιακή αποκατάσταση- επανένταξη κατά την διάρκεια και μετά την λειτουργία του χώρου, η προσομοίωση ανά χρόνο και χώρο και η τελική μορφή του χώρου με την προτεινόμενη χρήση του. Προϋπόθεση βέβαια είναι η τελική μορφή της μονάδας να εντάσσεται στη μορφολογία της περιοχής. Όλοι οι δρόμοι πρόσβασης και η τελική εσωτερική οδοποιία της εγκατάστασης, πρέπει να είναι έτσι σχεδιασμένοι και κατασκευασμένοι, ώστε κατά την διάρκεια και μετά την λειτουργία του χώρου, να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άλλους σκοπούς ή να καταστραφούν χωρίς δυσκολία.

91 84 Οι διεθνείς εμπειρίες από τα μέχρι τώρα εφαρμοσμένα μέτρα ανάκτησης και αξιοποίησης χώρων υγειονομικής ταφής,οδηγούν στα 5 παρακάτω βασικά συστήματα: Καλυμμένη επιφάνεια Πριν από την ενσωμάτωση των αποβλήτων κατασκευάζεται ένα τοίχωμα "θετικής προστασίας" από χώμα που δεντροφυτεύεται αμέσως με γρήγορα αναπτυσσόμενα δέντρα. Τα απόβλητα καλύπτονται με στρώμα πάχους τουλάχιστον 1,5m (καλύτερα 2m) αν προβλέπεται δεντροφύτευση, τουλάχιστον 0,5m για θάμνους και τουλάχιστον 0,3m για την δημιουργία πρασίνου. Η επικάλυψη των στρωμάτων και η ανάκτηση του χώρου μπορούν να ακολουθούν σταδιακά την εναπόθεση των αποβλήτων. Σε περίπτωση λάκκων δεν χρειάζεται φυσικά περιφερειακό ανάχωμα αλλά μόνο δεντροφύτευση. Πλεονέκτημα αυτού του συστήματος είναι η δυνατότητα που παρέχεται για άμεση δεντροφύτευση μετά την επικάλυψη, με αποτέλεσμα την μείωση της ποσότητας των στραγγισμάτων. Μειονεκτήματα είναι τα υψηλά έξοδα επικάλυψης και απαερίωσης. Κυκλικό ανάχωμα Αυτή η τεχνική φαίνεται να διαδίδεται σε νέες εγκαταστάσεις. Η συνολική κάλυψη του εδάφους γίνεται σε μορφή αναχωμάτων που κάθε φορά κατασκευάζονται πριν την επίστρωση νέου στρώματος αποβλήτων. Η δημιουργία πρασίνου ακολουθεί σταδιακά και άμεσα την επίστρωση ώστε να επιτυγχάνεται η ενσωμάτωση των αποβλήτων. Το προτέρημα είναι ότι υπάρχει οπτικό τείχος προστασίας. Τα μειονεκτήματα είναι τα ίδια με το πρώτο μοντέλο και επιπλέον υπάρχει κίνδυνος πτώσης των αναχωμάτων προς το εσωτερικό (Εικόνα 3-6).

92 85 Εικόνα 3-6 Καλυμμένη εγκατάσταση ελεγχόμενης εναπόθεσης με κυκλικό ανάχωμα Εγκατάσταση ελεγχόμενης εναπόθεσης με μόνωση στο τελικό στρώμα Διαφέρει από τα προηγούμενα στην επικάλυψη του τελικού στρώματος. Το τελικό στρώμα μονώνεται με κάλυμμα πηλού ή πλαστικών φύλλων. Η δεντροφύτευση μπορεί να αρχίσει αμέσως μετά την επικάλυψη. Αν η μόνωση λειτουργεί καλά, δεν επηρεάζονται τα δέντρα από τα αέρια και οι βροχοπτώσεις δεν εισχωρούν στο κύριο σώμα των αποβλήτων (ελαχιστοποίηση των στραγγισμάτων). Τα έξοδα για τα έργα υποδομής των στραγγισμάτων ελαχιστοποιούνται. Μειονεκτήματα: αποκλείεται η κατασκευή περιφερειακών αναχωμάτων και έτσι η δεντροφύτευση είναι δυνατή μόνο μετά το τέλος της λειτουργίας εγκατάστασης. Τα έξοδα εγκαταστάσεων είναι υψηλότερα από τις τεχνικές 1 και 2 (Εικόνα 3-7).

93 86 Εικόνα 3-7 Μονωμένη εγκατάσταση ελεγχόμενης εναπόθεσης Ανοικτή εγκατάσταση ελεγχόμενης εναπόθεσης Όπως και στην τεχνική 1, κατασκευάζεται ένα "οπτικό τείχος" από δέντρα. Το τελικό στρώμα αποβλήτων μένει ασυμπίεστο και δεν καλύπτεται με χώμα. (Εικόνα 3-8) Εικόνα 3-8 Ανοικτή εγκατάσταση ελεγχόμενης εναπόθεσης Για οπτική βελτίωση καλύπτεται το τελικό στρώμα των αποβλήτων με στρώμα βελτιωτικού εδάφους πάχους cm. Η δεντροφύτευση γίνεται σε διαφορετικές φάσεις. Πρώτα αφήνεται να αναπτυχθεί η χλόη με φυσικό τρόπο ή υποστηρίζεται με

94 87 σπορά. Μετά την πτώση των θερμοκρασιών, κάτω από 25 C ακολουθούν δεντροφυτεύεις. Δε χρειάζονται έτσι μέτρα απαερίωσης. Τα έξοδα διαμόρφωσης της επιφανείας είναι ελάχιστα επίσης δεν υπάρχουν κίνδυνοι διάβρωσης ή πτώσεων αναχωμάτων από ανέμους. Τα βιοχημικά αερόβια φαινόμενα επιφέρουν στην αρχική φάση υψηλές θερμοκρασίες που μειώνουν την ποσότητα των στραγγισμάτων. Το μειονέκτημα είναι ότι περιορίζονται οι δυνατότητες αξιοποίησης (π.χ γεωργικές καλλιέργειες). Ημιανοιχτές εγκαταστάσεις ελεγχόμενης εναπόθεσης Με βάση την τεχνική 2 κατασκευάζεται ανάχωμα μόνο κάθε δεύτερο στρώμα αποβλήτων, ενώ για τα υπόλοιπα στρώματα αποβλήτων ισχύει ότι για την τεχνική 4. Ανάλογα γίνεται η επικάλυψη επιπέδων επιφανειών κατά ζώνες. Δε χρειάζονται μέτρα απαερίωσης. Τα έξοδα και η απώλεια όγκου για επικάλυψη είναι χαμηλότερα από ότι στην τεχνική 2, αλλά τα στραγγίσματα είναι περισσότερα. Δεν υπάρχουν ακόμα ακριβείς γνώσεις για την βέλτιστη τιμή μεταξύ καλυμμένης επιφάνειας και ανοικτής επιφάνειας. Για τις παραπάνω τεχνικές ισχύει ότι οι εγκαταστάσεις ελεγχόμενης εναπόθεσης με χωμάτινη επικάλυψη χρειάζονται συστήματα απαερίωσης και πρέπει να δεντροφυτευτούν αμέσως μετά την διαμόρφωση της τελικής επιφανείας οι εγκαταστάσεις ή τμήματα εγκαταστάσεων ελεγχόμενης εναπόθεσης χωρίς χωμάτινη επικάλυψη, μόνο μετά από πάροδο πολλών ετών μπορούν να δεντροφυτευτούν (Εικόνα 3-9).

95 88 Εικόνα 3-9 Ημιανοικτή εγκατάσταση ελεγχόμενης εναπόθεσης Στην Εικόνα 3-10 παρουσιάζεται ένας χώρος διάθεσης αποβλήτων με σύστημα οριζοντίων αγωγών συλλογής αερίων και σύστημα μόνωσης βάσης της επιφανείας. Εικόνα 3-10 Αποκατάσταση χώρου ελεγχόμενης εναπόθεσης

96 Παράδειγμα διαμόρφωσης χώρου ελεγχόμενης εναπόθεσης 1 η φάση: Μετατόπιση προς τα εμπρός και ανύψωση της πλαγιάς, επιχωμάτωση με μπάζα και επιτόπιο χώμα. 2 η φάση: Ανάκτηση της πλαγιάς σύμφωνα με τις υποδείξεις των δασονομικών αρχών, με γρήγορα αναπτυσσόμενα δέντρα και φυτά. 3 η φάση: Κατασκευή της βάσης της εγκατάστασης (1 η και 2η σκάλα), στεγανοποίηση και με'τρα προστασίας υπογείων υδάτων, ανάλογα την υδρογεω-λογική κατάσταση, κατασκευή νέας κοίτης ρυακιού από το Β στο Β', για τη συλλογή και απομάκρυνση επιφανειακών νερών. 4 η φάση: Εναπόθεση αποβλήτων. Εικόνα 3-11 Εργασίες διαμόρφωσης

97 90 Εικόνα 3-12 Διαμορφωμένος χώρος Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Ρύπανση οικοτόπων - βιοτόπων: Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση των λιμνών Λαγκαδά και Βόλβης. Οι λίμνες αυτές περιβάλλονται από πληθώρα τέτοιων χώρων, ενώ το ίδιο διαπιστώθηκε και με ορισμένες κοίτες ποταμών σε πολλούς Νομούς της χώρας μας. Τα επιφανειακά εκπλύματα από τους χώρους κατέληγαν με μεγάλη ευκολία στις λίμνες, περαιτέρω επιβάρυνση προκαλείτο λόγω της ρύπανσης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και της επαφής των λιμνών με αυτόν, ενώ η γενικότερη προκαλούμενη περιβαλλοντική υποβάθμιση είχε πολύπλευρη επίπτωση σε αυτές λόγω της άμεσης γειτνίασης. Ρύπανση υπόγειων και επιφανειακών υδάτων: Χημικά, εντομοκτόνα και άλλα ρυπογόνα και συχνά τοξικά συστατικά των παραγόμενων στους χώρους αυτούς διασταλλαζόντων υγρών εκπλύονται στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα με αποτέλεσμα φαινόμενα μεγάλης ρύπανσης στη γύρω περιοχή, η οποία μπορούσε να επηρεάσει υπάρχουσες γεωτρήσεις και καλλιέργειες.