Π.Δ.ΛΑΓΙΟΥ 1. Αιτιολογία και πρόληψη κακοήθων νεοπλασιών

Transcript

1 και θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες ανά 100,000 γυναίκεςέτη (WHO, Globocan 2008) κόσμος Αιτιολογία και πρόληψη κακοήθων νεοπλασιών Παγώνα Λάγιου, MD Καθηγήτρια Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής και θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες ανά 100,000 άνδρες-έτη (WHO, Globocan 2008) - κόσμος και θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες ανά 100,000 ανθρωποέτη (WHO, Globocan 2012) - κόσμος και θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες ανά 100,000 γυναίκεςέτη (WHO, Globocan 2008) Ευρωπαϊκή Ένωση και θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες ανά 100,000 άνδρες-έτη (WHO, Globocan 2008) Ευρωπαϊκή Ένωση Π.Δ.ΛΑΓΙΟΥ 1

2 και θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες ανά 100,000 ανθρωποέτη (WHO, Globocan 2012) ΗΠΑ vs Ευρωπαϊκή Ένωση και θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες ανά 100,000 γυναίκεςέτη (WHO, Globocan 2008) Ελλάδα και θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες ανά 100,000 άνδρες-έτη (WHO, Globocan 2008) Ελλάδα και θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες ανά 100,000 ανθρωποέτη (WHO, Globocan 2012) Ευρωπαϊκή Ένωση vs Ελλάδα Νέες περιπτώσεις και θάνατοι (*100) από κακοήθεις νεοπλασίες στην Ελλάδα Ετήσιοι προτυπωμένοι κατά ηλικία δείκτες επίπτωσης κακοήθων νεοπλασιών, ΗΠΑ, Πηγή: CA CANCER J CLIN 2014;64:9 22 Π.Δ.ΛΑΓΙΟΥ 2

3 Δείκτες θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίές ανά γυναίκες έτη ΗΠΑ, 1930 ως 2010 Πηγή: CA CANCER J CLIN 2014;64:9 22 Δείκτες θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες ανά άνδρες έτη ΗΠΑ, 1930 ως 2010 Πηγή: CA CANCER J CLIN 2014;64:9 22 Σημαντικές καρκινογόνες επαγγελματικές εκθέσεις Επαγγελματική έκθεση Νεοπλασία Έκθεση γενικού πληθυσμού Ενδεικτικές επαγγελματικές εκθέσεις Αρσενικό Πνεύμονας, δέρμα Σπάνια Ψεκαστές εντομο- παρασιτοκτόνων, βαφείς, εργάτες διυλιστηρίων Βιολογικοί παράγοντες με καρκινογόνο δράση στον άνθρωπο Αμίαντος Μεσοθηλίωμα, πνεύμονας Ασυνήθης Εργάτες ναυπηγείων, κατεδαφίσεων, μονώσεων Βενζίνη Μυελογενής Λ Συνήθης Ντήζελ (προϊόντα καύσης) Πνεύμονας Συνήθης Φορμαλδεϋδη Τεχνητές μεταλλικές ίνες Βαφές μαλλιών Ιονίζουσα ακτινοβολία Ρινική κοιλότητα, ρινοφάρυγγας Σπάνια Ζωγράφοι, εργάτες διυλιστηρίων και πετροχημικών, χρήστες βαφών, επιπλοποιοί Εργάτες σιδηροδρόμων, σταθμών λεωφορείων, χειριστές φορτηγών, μεταλλωρύχοι Εργαζόμενοι σε νοσοκομεία και εργαστήρια, κατασκευαστές προϊόντων ξύλου, χαρτιού, υφασμάτων, ενδυμάτων και μεταλλικών προϊόντων Πνεύμονας Ασυνήθης Μονωτές τοίχων και σωληνώσεων Ουροδόχος κύστη Μυελός οστών και πολλές άλλες Ασυνήθης Συνήθης Κομμωτές (ανεπαρκείς ενδείξεις για πελάτες) Πυρηνικά υλικά, ιατρικά προϊόντα και πράξεις Μεταλλικά έλαια Δέρμα Συνήθης Εργασίες μετάλλου Μη αρσενικούχα παρασιτοκτόνα Πνεύμονας Συνήθης Ψεκαστές, αγρότες Παράγοντας Aspergillus flavus (αφλατοξίνες) HBV HCV Helicobacter pylori Schistosoma hematobium Opisthorchis viverrini Clonorchis sinensis HPV Herpes simplex virus 8 (HSV-8) HIV-1 HTLV-1 Epstein-Barr Νεοπλασία Στόμαχος Ουροδόχος κύστη Χολαγγειοκαρκίνωμα Χολαγγειοκαρκίνωμα Ca τραχήλου και ορθού Σάρκωμα Kaposi NHL, σάρκωμα Kaposi Λευχαιμία T-κυττάρων Λεμφοϋπερπλαστικά νοσήματα, ρινοφάρυγγας Φαρμακευτικοί παράγοντες με καρκινογόνο δράση για τον άνθρωπο Παράγοντες καθημερινής έκθεσης με καρκινογόνες ιδιότητες Παράγοντας Χημειοθεραπευτικά Ανοσοκατασταλτικά Εξωγενείς ορμόνες Εμμηνοπαυσιακά οιστρογόνα Διαιθυλστιλβεστρόλη Αναβολικά στεροειδή Αντισυλληπτικά δισκία Ταμοξιφαίνη Φαινακετίνη Εντοπιση Ca Μυελός οστών ΔΕΣ Ενδομήτριο, μαστός Κόλπος, τράχηλος μήτρας, μαστός Ενδομήτριο Νεφρική πύελος Κάπνισμα Παράγοντας Παθητικό κάπνισμα Αιθανόλη Προϊόντα καπνού - μάσηση (betel) Ιονίζουσα ακτινοβολία Υπεριώδης ακτινοβολία Νεοπλασία Πνεύμονας, ουρ. κύστη, οισοφάγος, στοματική κοιλότητα, λάρυγγας, πάγκρεας, ήπαρ Πνεύμονας Οισοφάγος, λάρυγγας, στοματική κοιλότητα, φάρυγγας, ήπαρ Στοματική κοιλότητα Μυελός οστών και διάφορες άλλες Δέρμα, χείλος Π.Δ.ΛΑΓΙΟΥ 3

4 Κατανάλωση ομάδων τροφίμων και κίνδυνος κακοήθων νεοπλασιών Νεοπλασίες Δημητρι Όσπρια Λαχανικά Φρούτα Κρέας Ψάρι Γαλακτ Αυγά Ζάχαρη ακά (κοκ.). Στ/φάρυγγας Ρ/φάρυγγας Οισοφάγος Στόμαχος Παχύ έντερο Χολ. κύστη Πάγκρεας Λάρυγγας Πνεύμονας Μαστός Ενδομήτριο Τράχηλος μ. Ωοθήκες Προστάτης Ουρ. κύστη πειστική αρνητική συσχέτιση πειστική θετική συσχέτιση πολύ πιθανή αρνητική συσχέτιση πιθανή αρνητική συσχέτιση πολύ πιθανή θετική συσχέτιση πιθανή θετική συσχέτιση Κατανάλωση μακρο-θρεπτικών συστατικών και κίνδυνος κακοήθων νεοπλασιών Νεοπλασία Πρωτεϊνες Άμυλο Φυτ. Κορ. λίπη Μονοακόρεστα Πολυακόρεστ ίνες λίπη α λίπη Στ/φάρυγγας Ρ/φάρυγγας Οισοφάγος Στόμαχος Παχύ έντερο Χολ. κύστη Πάγκρεας Λάρυγγας Πνεύμονας Μαστός Ενδομήτριο Τράχηλος μ. Ωοθήκες Προστάτης Ουρ. κύστη πειστική αρνητική συσχέτιση πειστική θετική συσχέτιση πολύ πιθανή αρνητική συσχέτιση πολύ πιθανή θετική συσχέτιση πιθανή αρνητική συσχέτιση πιθανή θετική συσχέτιση Κατανάλωση μικρο-θρεπτικών συστατικών και κίνδυνος κακοήθων νεοπλασιών Νεοπλασία Βιτ. A & Φυλλικό Βιτ. C Βιτ. D Βιτ. E Ασβέστιο Σελήνιο καρωτινοειδή οξύ Στ/φάρυγγας Ρ/φάρυγγας Οισοφάγος Στόμαχος Παχύ έντερο Χολ. κύστη Πάγκρεας Λάρυγγας Πνεύμονας!!! Μαστός Ενδομήτριο Τράχηλος μ. Ωοθήκες Προστάτης!!! Ουρ. κύστη πειστική αρνητική συσχέτιση πειστική θετική συσχέτιση πολύ πιθανή αρνητική συσχέτιση πολύ πιθανή θετική συσχέτιση πιθανή αρνητική συσχέτιση πιθανή θετική συσχέτιση Κατανάλωση μη-θρεπτικών συστατικών, διατροφοεξαρτώμενοι παράγοντες και κίνδυνος κακοήθων νεοπλασιών Νεοπλασία Αιθανόλη Αλάτι Καφές Καυτά ποτά Σ/φάρυγγας (mate) Ρ/φάρυγγας Ύψος Παχυσαρκία Άσκηση Οισοφάγος (mate) Στόμαχος Παχύ έντερο Χολ. κύστη Πάγκρεας Λάρυγγας (mate) Πνεύμονας Μαστός / Ενδομήτριο Τράχηλος μ. Ωοθήκες Προστάτης Ουρ. κύστη πειστική αρνητική συσχέτιση πολύ πιθανή αρνητική συσχέτιση πιθανή αρνητική συσχέτιση πειστική θετική συσχέτιση πολύ πιθανή θετική συσχέτιση πιθανή θετική συσχέτιση World Cancer Research Fund / American Institute for Cancer Research. Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective. Washington DC: AICR, 2007 Π.Δ.ΛΑΓΙΟΥ 4

5 Δεκάλογος WCRF-ASCR Διατηρείστε το βάρος σας σε φυσιολογικά επίπεδα Εντάξτε τη φυσική άσκηση στην καθημερινότητά σας Περιορίστε την κατανάλωση τροφίμων υψηλής θερμιδικής αξίας Καταναλώνετε κυρίως τρόφιμα φυτικής προέλευσης Περιορίστε την πρόσληψη κόκκινου κρέατος και των προϊόντων του Περιορίστε την κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών Περιορίστε την κατανάλωση αλατιού Φροντίστε να καλύπτετε τις ανάγκες σας σε θρεπτικά συστατικά μέσω της διατροφής Οι μητέρες θηλάζετε τα παιδιά σας Όσοι έχουν ιστορικό κακοήθους νεοπλασίας να ακολουθούν, όσο αυτό είναι δυνατό, τις οδηγίες για τους υγιείς Ενδογενείς παράγοντες καρκινογένεσης Γονίδια Αύξηση Παχυσαρκία Αναπαραγωγικοί παράγοντες Π.Δ.ΛΑΓΙΟΥ 5

6 Ca οισοφάγου Κάπνισμα, αλκοόλ, χαμηλή κ/ο τάξη (ΠΕ), παχυσαρκία (ΑΔ), γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΑΔ), διαφραγματοκήλη (ΑΔ), οισοφαγίτιδα (ΑΔ), οισοφάγος Barrett (ΑΔ) Ca παχεός εντέρου Ελκώδης κολίτις, ν. Crohn (?), κληρονομική αδενωμάτωση, κορεσμένα λιπίδια, κόκκινο κρέας Λαχανικά, φυτικές ίνες, φυσική άσκηση, ασπιρίνη Ca στομάχου Helicobacter pylori, αλάτι, χαμηλή κ/ο τάξη, ομάδα αίματος Α, ιστορικό γαστρεκτομής Φρέσκα φρούτα και λαχανικά Πρωτοπαθές Ca ήπατος Θοροτράστη, As, Clonorchis sinensis, Opisthorchis viverini, HBV, HCV, αφλατοξίνες, κάπνισμα, αλκοόλ, κίρρωση, εξωγενείς ορμόνες Ca παγκρέατος Κάπνισμα, σ. διαβήτης, παγκρεατίτιδα (?), κορεσμένα λιπίδια Φρούτα και λαχανικά Μελάνωμα, Ca δέρματος Υπεριώδης ακτινοβολία, ηλιακά εγκαύματα Ca πνεύμονα Κάπνισμα, παθητικό κάπνισμα, ρύπανση, προϊόντα καύσης πετρελαιοειδών, ραδόνιο, αμίαντος κ.α. επαγγελματικοί παράγοντες Φρούτα και λαχανικά Ca μαστού Μικρή ηλικία πρώτης κύησης, πρώιμη εμμηναρχή, όψιμη εμμηνόπαυση, κυστική μαστοπάθεια, υψηλό ανάστημα, μετεμμηνοπαυσιακή παχυσαρκία, αντισυλληπτικά δισκία, HRT, ενδογενείς ορμόνες, αλκοόλ Ca ενδομητρίου Οιστρογόνα, παχυσαρκία, υψηλό ανάστημα, HRT, πρώιμη εμμηναρχή, όψιμη εμμηνόπαυση, μικρός αριθμός παιδιών Αντισυλληπτικά δισκία, κάπνισμα Ca ωοθήκης Κορεσμένα λιπίδια, κρέας Αντισυλληπτικά δισκία, μεγάλος αριθμός παιδιών, υστερεκτομή χωρίς εξαρτήματα, φρούτα, λαχανικά, μονοακόρεστα λιπίδια Ca τραχήλου μήτρας HPV 16, 18, αντισυλληπτικά δισκία, πρώιμη και πολυμερής γενετήσια δραστηριότητα, STD, χαμηλή κ/ο τάξη, κάπνισμα Αντισυλληπτικές μέθοδοι φραγμού, φρούτα, λαχανικά Ca προστάτη Εκτομή σπερματικών πόρων, υψηλό ανάστημα, τεστοστερόνη, IGF-1, κορεσμένα και πολυακόρεστα λιπίδια Άσκηση, λυκοπένη, βιταμίνη Ε, σελήνιο Π.Δ.ΛΑΓΙΟΥ 6

7 Ca όρχεων Κρυψορχία, οιστρογόνα κύησης, χαμηλή τεστοστερόνη εφηβείας Ca ουροδόχου κύστης Schistosoma haematobium, κάπνισμα, καφές, επαγγελματικοί παράγοντες, χλωρίωση νερού Ca νεφρού Κάπνισμα, παχυσαρκία, υπέρταση και αντιυπερτασικά, φαινακετίνη, σ. διαβήτης, επαγγελματικοί παράγοντες Αντισυλληπτικά δισκία, φρούτα, λαχανικά Μέγιστη δυνατή μείωση θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες ανά κατηγορία παραγόντων Παράγοντας % Κάπνισμα 25 Αιθανόλη 2 Διατροφή στην ενήλικο ζωή 15 Αυξημένη ενεργειακή πρόσληψη σε νεαρή ηλικία Πρόσθετα τροφίμων 1 Καθιστική ζωή 1 Λοιμώδεις παράγοντες 14 Αναπαραγωγικοί παράγοντες 4 Ιονίζουσα και υπεριώδης ακτινοβολία Επαγγελματικοί παράγοντες 5 Ρύπανση περιβάλλοντος 4 Ιατρικές παρεμβάσεις Προσυμπτωματικός έλεγχος- Θεωρία κρίσιμου σημείου Δευτερογενής πρόληψη κακοήθων νεοπλασιών -1 Εκβαση Βιολογική Διαλογή Συμπτωματική έναρξη διάγνωση ΚΣ 1 ΚΣ 2 ΚΣ 3 Ca παχέος εντέρου (θνησιμότητα 1/3) >40: ανά 2ετία δακτυλική ή Mayer κοπράνων >50: ανά έτος Mayer κοπράνων και ανά 3ετία ορθοσιγμοειδοσκόπηση Ca μαστού (θνησιμότητα 1/4) Ενήλικες γυναίκες: μηνιαία αυτοεξέταση των μαστών >30: ετήσια εξέταση των μαστών από τον οικογενειακό ιατρό Μαστογραφία αναφοράς πριν από το 40ό έτος. Επανάληψη ανά 3ετία σε γυναίκες <50 και ανά 2ετία μετά το 50ό έτος. χρόνος American Cancer Society Recommendations for the Early Detection of Cancer in Average-risk, Asymptomatic Individuals CA Cancer J Clin 2014;64:30-51 American Cancer Society Recommendations for the Early Detection of Cancer in Average-risk, Asymptomatic Individuals CA Cancer J Clin 2014;64:30-51 Π.Δ.ΛΑΓΙΟΥ 7

8 Δευτερογενής πρόληψη κακοήθων νεοπλασιών -2 American Cancer Society Recommendations for the Early Detection of Cancer in Average-risk, Asymptomatic Individuals CA Cancer J Clin 2014;64:30-51 Ca τραχήλου μήτρας (θνησιμότητα 1/2) ετήσια γυναικολογική εξέταση και ανά 2ετία (?) εξέταση κατά Παπανικολάου μετά το 21o έτος ή νωρίτερα όταν υπάρχει πολυμερής γενετήσια δραστηριότητα Ca προστάτη (θνησιμότητα?) δακτυλική εξέταση και PSA (?) ανά 3ετία στις ηλικίες ετών και ανά 2ετία μετά την ηλικία των 60 ετών Μελάνωμα εξέταση του δέρματος σε άτομα αυξημένου κινδύνου, όπως άτομα με δυσπλαστικούς σπίλους, εξαιρετικά ανοιχτόχρωμο δέρμα, φακίδες, επιρρεπή σε ηλιακά εγκαύματα ή θετικό οικογενειακό ιστορικό 800 SDR, malignant neoplasms, 65+ per , female SDR, malignant neoplasms, 65+ per , male SDR, trachea/bronchus/lung cancer, all ages per , male 20 SDR, trachea/bronchus/lung cancer, all ages per , female Π.Δ.ΛΑΓΙΟΥ 8

9 30 SDR, malignant neoplasm female breast, all ages per SDR, cancer of the cervix, all ages, per Trends in Five-year Relative Survival Rates* (%) for Selected Cancers by Year of Diagnosis Πηγή: CA CANCER J CLIN 2014;64:9 22 Π.Δ.ΛΑΓΙΟΥ 9