25 χρόνια Τσερνόμπιλ 1 μήνας Φουκουσίμα Ο άνθρωπος αντιμέτωπος με τη ραδιενέργεια

Transcript

1 25 χρόνια Τσερνόμπιλ 1 μήνας Φουκουσίμα Ο άνθρωπος αντιμέτωπος με τη ραδιενέργεια Το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ Νωρίς το πρωί της 26 ης Απριλίου 1986, ένα σοβαρό πυρηνικό ατύχημα έπληξε τον αντιδραστήρα Νο 4 του πυρηνικού σταθμού του Τσερνόμπιλ στην Ουκρανία, τότε μέρος της ΕΣΣΔ. Η έκλυση ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα ήταν εκατοντάδες φορές περισσότερη από αυτή που είχε απελευθερωθεί από τις ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, με αποτέλεσμα η έκρηξη και η ακόλουθη ανάφλεξη του αντιδραστήρα να καταγραφούν στην ιστορία ως το χειρότερο πυρηνικό ατύχημα μέχρι σήμερα. Οι επιπτώσεις του ατυχήματος εξαπλώθηκαν σε όλη την Ευρώπη και εξακολουθούν να επηρεάζουν τις ζωές των ανθρώπων ακόμα και σήμερα, 25 χρόνια μετά. 26 Απριλίου 1986, 1.23 π.μ. Μέσα σε λίγα λεπτά, η δοκιμή του συστήματος ασφαλείας μετατρέπεται σε καταστροφή. Αυτό που προκάλεσε την έκρηξη στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ είχε αρχικά σχεδιαστεί ως μία δοκιμή του συστήματος ασφαλείας. Οι εργαζόμενοι στον πυρηνικό σταθμό σκόπευαν να ελέγξουν εάν, σε περίπτωση διακοπής ρεύματος, οι τουρμπίνες του αντιδραστήρα θα μπορούσαν να παρέχουν επαρκή ενέργεια ώστε οι αντλίες ψύξης να συνεχίσουν να λειτουργούν μέχρι την ενεργοποίηση της γεννήτριας έκτακτης ανάγκης. Για να μη μειωθεί όμως η παροχή ενέργειας στην περιοχή, ιδιαίτερα κατά την απογευματινή ώρα αιχμής, το πείραμα, το οποίο απαιτούσε σημαντική μείωση στην απόδοση του σταθμού, μετατέθηκε για αργά τη νύχτα. Πριν ξεκινήσει το πείραμα, στις 1.23 π.μ., η ειδικά εκπαιδευμένη ομάδα που θα το διενεργούσε είχε τελειώσει τη βάρδια της. Στην προσπάθεια να μειώσει την απόδοση του αντιδραστήρα προκειμένου να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για τη δοκιμή, το προσωπικό έθεσε τα συστήματα ασφαλείας εκτός λειτουργίας. Ως αποτέλεσμα, λίγο μετά την έναρξη του πειράματος, ο αντιδραστήρας τέθηκε εκτός ελέγχου. Τα στοιχεία του πυρηνικού καυσίμου άρχισαν να λιώνουν και σύντομα μία βίαιη έκρηξη ανατίναξε την προστατευτική οροφή του κτιρίου. Καθώς οι ράβδοι καυσίμου έβραζαν σε θερμοκρασίες άνω των C, ο γραφίτης που βρισκόταν στον αντιδραστήρα πήρε φωτιά και συνέχισε να καίγεται για 9 μέρες. Οι προσπάθειες για κατάσβεση της φωτιάς κρατούν μέρες, ενώ χτίζεται μία σαρκοφάγος γύρω από τον κατεστραμμένο αντιδραστήρα. Οι αρχικές προσπάθειες για την κατάσβεση του φλεγόμενου αντιδραστήρα με τη ρίψη νερού από πυροσβέστες, εγκαταλείφθηκαν μέσα σε 10 ώρες. Από τις 27 Απριλίου έως τις 5 Μαΐου στρατιωτικά ελικόπτερα έριξαν τόνους μολύβδου και τόνους άμμου στον αντιδραστήρα, σε μία προσπάθεια να περιοριστεί η φωτιά και να απορροφηθεί η ραδιενέργεια. Οι ενέργειες αυτές ήταν επίσης ανεπιτυχείς, μάλιστα έκαναν την κατάσταση χειρότερη, καθώς η θερμότητα συσσωρεύτηκε κάτω από το υλικό κατάσβεσης. Η θερμοκρασία στον αντιδραστήρα ανέβηκε ξανά, όπως και η ποσότητα ραδιενέργειας που εκλυόταν. Στην τελευταία φάση της κατάσβεσης, ο πυρήνας του αντιδραστήρα ψύχθηκε με άζωτο. Μόνο στις 6 Μαΐου η φωτιά και η έκλυση ραδιενέργειας τέθηκαν υπό έλεγχο. Οχτώ μήνες μετά το ατύχημα, το Νοέμβριο του 1986, μία σαρκοφάγος που αποτελούνταν από τόνους ατσάλι και τόνους μπετόν κατασκευάστηκε γύρω από τον κατεστραμμένο αντιδραστήρα, με στόχο να σταματήσει την έκλυση ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα. Τρία χρόνια μετά το πυρηνικό ατύχημα, η σοβιετική

2 κυβέρνηση σταμάτησε την κατασκευή των αντιδραστήρων Νο 5 και Νο 6 στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ. Μετά από μακρές διαπραγματεύσεις σε διεθνές επίπεδο, ο πυρηνικός σταθμός έκλεισε στις 12 Δεκεμβρίου 2000, 14 χρόνια μετά το ατύχημα. Εκτεταμένη ρύπανση, μετεγκαταστάσεις πληθυσμού, μακρόχρονες επιπτώσεις στην υγεία οι επιπτώσεις του χειρότερου πυρηνικού ατυχήματος στην ιστορία. Σύμφωνα με υπολογισμούς, από το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ εκλύθηκε στην ατμόσφαιρα εκατοντάδες φορές περισσότερη ραδιενέργεια από όση είχε απελευθερωθεί από τις ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, με αποτέλεσμα τη ρύπανση τεράστιων εκτάσεων γης και επιπτώσεις στην υγεία και τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων. Το μεγαλύτερο μέρος της ραδιενέργειας εκλύθηκε τις πρώτες 10 ημέρες μετά το ατύχημα. Οι καιρικές συνθήκες τις ημέρες μετά το ατύχημα εξάπλωσαν τη ρύπανση στη Σκανδιναβία, την Ελλάδα, την κεντρική και ανατολική Ευρώπη, τη νότια Γερμανία, την Ελβετία, τη βόρεια Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Γη έκτασης μεταξύ και χλμ 2, στη Λευκορωσία, τη Ρωσία και την Ουκρανία ρυπάνθηκε σε επίπεδα που απαιτούσαν την εκκένωση των ανθρώπων ή την επιβολή αυστηρών περιορισμών στη χρήση της γης ή την παραγωγή τροφίμων. Η έκταση αυτή αντιστοιχεί περίπου στο μέγεθος της Ελλάδας. Τη στιγμή του ατυχήματος, 7 εκατομμύρια άνθρωποι (ανάμεσά τους 3 εκατομμύρια παιδιά) ζούσαν σε αυτές τις περιοχές. Περίπου από αυτούς αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους. Η πιο σοβαρή μορφή ραδιενεργούς ρύπανσης μακροπρόθεσμα είναι από το καίσιο 137. Το καίσιο 137 έχει χρόνο ημιζωής 30 χρόνια, επομένως θα χρειαστούν αρκετοί αιώνες για τον περιορισμό της ραδιενεργούς ρύπανσης. Υψηλά επίπεδα ραδιενεργού καισίου μπορούν ακόμα να μετρηθούν σε περιοχές τόσο μακρινές από το Τσερνόμπιλ όπως η Σκωτία, η Λαπωνία και η Ελλάδα. Ταυτόχρονα, οι επιπτώσεις στην υγεία από τη ραδιενεργό ρύπανση επίσης θα συνεχιστούν για αρκετές δεκαετίες. Σύμφωνα με εκτιμήσεις σε έκθεση που δημοσιεύτηκε με πρωτοβουλία της Greenpeace το 2006, οι οποίες βασίστηκαν στις εθνικές στατιστικές για τον καρκίνο στη Λευκορωσία, εξαιτίας του Τσερνόμπιλ θα προκληθούν περίπου περιπτώσεις καρκίνου και περιπτώσεις θανατηφόρου καρκίνου χρόνια μετά το ατύχημα ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή γύρω από το Τσερνόμπιλ σήμερα; Δυστυχώς υπάρχουν πολύ λίγα σημάδια βελτίωσης της κατάστασης. Αν και με μια πρώτη ματιά η φύση γύρω από τον αντιδραστήρα φαίνεται να ανακάμπτει, επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν επιπτώσεις στην χλωρίδα και την πανίδα των πιο ρυπασμένων περιοχών. Οι άνθρωποι έχουν αρχίσει να επιστρέφουν στα χωριά που εγκατέλειψαν πριν 25 χρόνια, παρά την ύπαρξη στοιχείων που αποδεικνύουν ότι δεν είναι ασφαλή. Το 2006, η Greenpeace συνέλεξε δείγματα στο χωριό Μπομπέρ, εκτός της ζώνης αποκλεισμού, και τα αποτελέσματα των αναλύσεων αποκάλυψαν επίπεδα ραδιενεργούς ρύπανσης 20 φορές υψηλότερα από το όριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα επικίνδυνα ραδιενεργά απόβλητα. Σοβιετικοί επιστήμονες εκτίμησαν το χρόνο ζωής της σαρκοφάγου που περιβάλλει τον αντιδραστήρα σε 20 με 30 χρόνια όταν κατασκευάστηκε. Η σαρκοφάγος όμως διαβρώνεται με γρήγορους ρυθμούς, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατάρρευσή της μέσα στον πυρήνα του αντιδραστήρα, προκαλώντας μία δεύτερη μαζική έκλυση ραδιενέργειας. Μία νέα σαρκοφάγος, κόστους περίπου 1,2 δις δολαρίων είναι υπό κατασκευή, αλλά το σχέδιο ήδη αντιμετωπίζει προβλήματα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει παραδεχθεί ότι 1

3 τμήματα του σχεδίου ήδη κοστίζουν το διπλάσιο από το προβλεπόμενο κόστος, εν μέρει λόγω «κάποιων καθυστερήσεων». Έχει ζητηθεί από κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να συνεισφέρουν στην κατασκευή της σαρκοφάγου με ποσά έως και 750 εκατομμύρια ευρώ, αλλά δεδομένης της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης αρκετές εμφανίζονται διστακτικές. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης, η οποία επιβλέπει τα έξοδα για το Τσερνόμπιλ, παραδέχτηκε ότι η ανεύρεση κονδυλίων αυτή τη στιγμή είναι μία «μεγάλη πρόκληση». Τροφή για σκέψη 25 χρόνια μετά το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ, κι ενώ η προσοχή του κόσμου έχει στραφεί στο πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα, μία ομάδα ερευνητών της Greenpeace επισκέφτηκε την Ουκρανία για να διενεργήσει ελέγχους σε τρόφιμα. Η πιλοτική έρευνα που έγινε τον Μάρτιο του 2011 αποκάλυψε ότι σε βασικά είδη διατροφής ακόμα και σήμερα ανιχνεύονται υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας. 25 χρόνια μετά, η κυβέρνηση της Ουκρανίας έχει σταματήσει τους τακτικούς ελέγχους για ραδιενέργεια Η ραδιενέργεια που εκλύθηκε από το ατύχημα του Τσερνόμπιλ προκάλεσε σοβαρά προβλήματα σε πολλές χώρες. Στην Ουκρανία, τετραγωνικά χιλιόμετρα αγροτικής γης ρυπάνθηκαν με ραδιενέργεια. Υπολογίζεται ότι ρυπάνθηκε το 40% των δασών της χώρας, μία έκταση τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η ραδιενέργεια δε γίνεται αντιληπτή με τις αισθήσεις. Όπως και πριν από το ατύχημα, πολλοί ντόπιοι συνέχισαν να καταναλώνουν φρούτα και λαχανικά, ψάρια, μανιτάρια και μούρα που καλλιεργούνταν στις περιοχές που ρυπάνθηκαν μετά το ατύχημα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα πρόσληψη ραδιενέργειας 2 με 5 φορές περισσότερο από τα αποδεκτά όρια. Μία από τις μεγαλύτερες ανησυχίες μετά το ατύχημα ήταν η έκλυση, μεταφορά και επακόλουθη εναπόθεση καισίου 137, ενός ραδιονουκλιδίου με μεγάλο χρόνο ζωής, το οποίο περνάει στην τροφική αλυσίδα και ρυπαίνει το γάλα, τα ψάρια και άλλα είδη διατροφής. Τα χρόνια που ακολούθησαν το ατύχημα, η ουκρανική κυβέρνηση διεξήγαγε τακτικές αναλύσεις σε τρόφιμα που παράγονταν στις ρυπασμένες περιοχές και δημοσίευε τα αποτελέσματα. Τα τελευταία δύο χρόνια όμως δεν έχουν διεξαχθεί αναλύσεις, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η παρακολούθηση των επιπτώσεων του ατυχήματος μακροπρόθεσμα. Μία πιλοτική έρευνα από τη Greenpeace Με στόχο τη συλλογή στοιχείων σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί σήμερα, η Greenpeace διεξήγαγε μία πιλοτική έρευνα πάνω στη ρύπανση των τροφίμων με ραδιονουκλίδια. Το Μάρτιο του 2011, μία ομάδα έρευνας της Greenpeace επισκέφτηκε τις περιοχές της Ουκρανίας Ρίβνενσκα Όμπλαστ και Ζιτόμιρσκα Όμπλαστ, και συνέλεξε δείγματα τροφίμων που παρήχθησαν σε αυτές τις περιοχές και αποτελούν βασικά είδη της εντόπιας διατροφής. Για λόγους σύγκρισης, δείγματα τροφίμων αγοράστηκαν και από το Κίεβο και τις γύρω περιοχές. Συνολικά αναλύθηκαν 114 δείγματα τροφίμων, που είτε αγοράστηκαν σε αγορές τροφίμων είτε παρασχέθηκαν στους ειδικούς της Greenpeace από ντόπιους αγρότες. Η έρευνα επικεντρώθηκε σε περιοχές της Ουκρανίας όπου στο παρελθόν είχε ανιχνευθεί ραδιενέργεια. Παρόλο που η έρευνα δεν είναι αντιπροσωπευτική, όσον αφορά τη ρύπανση των τροφίμων από ραδιονουκλίδια είτε σε ολόκληρη την Ουκρανία είτε σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας, εντούτοις δίνει σημαντικά στοιχεία σχετικά με προβλήματα που εξακολουθούν να εντοπίζονται σε αρκετές κατηγορίες τροφίμων. Τα τρόφιμα αυτά αποτελούν σημαντικά συστατικά της δίαιτας του ντόπιου πληθυσμού

4 στις περιοχές που ρυπάνθηκαν με ραδιονουκλίδια από το ατύχημα του Τσερνόμπιλ το Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι δεν είναι καιρός για εφησυχασμό Τα αποτελέσματα της έρευνας που διεξήγαγαν οι επιστήμονες της Greenpeace υποδεικνύουν ότι βασικά είδη διατροφής ακόμα και σήμερα μπορεί να είναι ρυπασμένα με ραδιενέργεια. Το καίσιο 137 είναι ο βασικός παράγοντας ρύπανσης, τουλάχιστον όμως ένα από τα δείγματα υποδεικνύει την παρουσία και άλλων ραδιονουκλιδίων με μεγάλο χρόνο ζωής. Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά τα αποτελέσματα της έρευνας 2, με έμφαση στα τρόφιμα στα οποία βρέθηκαν επίπεδα ραδιενέργειας που υπερβαίνουν τα όρια του Υπουργείου Υγείας, όπως αυτά δημοσιεύτηκαν το Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα Τα 14 από τα 15 δείγματα γάλακτος (93%) από το χωριό Ντρόζντυν, στο Ρίβνενσκα Όμπλαστ, υπερέβαιναν τα Αποδεκτά Όρια για Παιδιά για το καίσιο 137, κατά 1,2 έως 16,3 φορές. Ένα δείγμα από το Ρούντνια Ζερεβέτσκα, στο Ζιτόμιρσκα Όμπλαστ, είχε ραδιενέργεια σε επίπεδα 60 μπεκερέλ/λίτρο. Εάν αυτό το γάλα δινόταν σε ένα παιδί, θα υπερέβαινε τα Αποδεκτά Όρια για Παιδιά για το καίσιο 137 των 40 μπεκερέλ/λίτρο. Άγρια μανιτάρια και μούρα Δύο δείγματα αποξηραμένων μανιταριών από το Ζιτόμιρσκα Όμπλαστ ήταν πάνω από τα αποδεκτά όρια, ιδιαίτερα το δείγμα από το Ναρόντιτσι, με επίπεδα καισίου μπεκερέλ/λίτρο, δηλαδή 115 φορές υψηλότερα από τα όρια για το συγκεκριμένο τρόφιμο. Αυτό το δείγμα είχε το υψηλότερο ποσοστό καισίου 137 από όλα τα δείγματα που αναλύθηκαν στα πλαίσια της έρευνας της Greenpeace. Αποξηραμένα μανιτάρια που αγοράστηκαν στην αγορά του Ντεμίντιβ, στο Κίιβσκα Όμπλαστ, περιείχαν καίσιο 137 4,4 φορές περισσότερο από τα αποδεκτά όρια. Αποξηραμένα μανιτάρια από το Νοβί Σοκόλι, στο Κίιβσκα Όμπλαστ, υπερέβαιναν κατά 1,2 φορές το όριο των μπεκερέλ/κιλό που έχει τεθεί για άγρια αποξηραμένα μανιτάρια και μούρα. Μούρα από το Ζιτόμιρσκα Όμπλαστ επίσης είχαν υψηλά επίπεδα καισίου 137. Ανάμεσα σε αυτά ήταν κατεψυγμένο μύρτιλλο, μαρμελάδα μύρτιλλο και αποξηραμένα μύρτιλλα, με ποσοστά 1,5, 4,4 και 4,8 φορές πάνω από τα αποδεκτά όρια αντίστοιχα για το κάθε προϊόν. Από τα 7 δείγματα αποξηραμένων μανιταριών από το χωριό Ντροζντύν, στο Ρίβνένσκα Όμπλαστ, τα έξι ξεπερνούσαν τα αποδεκτά όρια για το καίσιο 137, κατά 1,3 έως 7 φορές. Ριζώδη λαχανικά 1 από τα 8 δείγματα καρότων από το χωριό Ντροζντύν ξεπερνούσαν τα αποδεκτά όρια για το καίσιο 137 κατά 1,3 φορές. 2 Αναλυτικά τα αποτελέσματα της έρευνας βρίσκονται στην ηλεκτρονική διεύθυνση

5 4 από τα 15 δείγματα πατάτας από το χωριό Ντροζντύν ξεπερνούσαν τα αποδεκτά όρια για το καίσιο 137 κατά 1,2 έως 1,7 φορές. Το τέλος των ελέγχων από την ουκρανική κυβέρνηση είναι πρόωρο Κατά την έρευνα της Greenpeace βρέθηκαν πολυάριθμα δείγματα που ξεπερνούσαν τα αποδεκτά όρια ραδιενέργειας για ενήλικους και παιδιά. Αυτά τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι η παύση των τακτικών ελέγχων είναι πρόωρη και ενέχει κινδύνους για τον ντόπιο πληθυσμό. Η Greenpeace υποστηρίζει ότι υπάρχει άμεση ανάγκη για διεξοδική και επιστημονική εκτίμηση της ρύπανσης της αγροτικής γης με ραδιονουκλίδια, καθώς και για τη λήψη των απαραίτητων μέτρων για τις εκτάσεις γης που προτείνεται να δοθούν προς αγροτική χρήση. Παράλληλα, μέτρα πρέπει να ληφθούν και για τα βοσκοτόπια των βοοειδών, όπου αυτό είναι δυνατό, με στόχο να αποτραπούν περαιτέρω απειλές στην υγεία του πληθυσμού της Ουκρανίας, ο οποίος τα τελευταία 25 χρόνια καταναλώνει τρόφιμα με υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας. Χωρίς τη λήψη όλων των απαραίτητων μέτρων, η αγροτική χρήση ρυπασμένων εδαφών ενέχει κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Το ατύχημα του Τσερνόμπιλ δεν αφορά απλώς την περιοχή αποκλεισμού. Μία περιοχή πολύ μεγαλύτερης έκτασης έχει υποστεί τις συνέπειες και εξακολουθεί να τις υφίσταται μέχρι και σήμερα. Η Greenpeace υποστηρίζει ότι οι κοινότητες που υπέστησαν τις επιπτώσεις του πυρηνικού ατυχήματος πρέπει να προστατευτούν μέχρι οι κάτοικοι να μπορέσουν να επιστρέψουν στην κανονική τους ζωή σε ένα καθαρό και ασφαλές περιβάλλον. Το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα Σήμερα, καθώς κλείνει ένας μήνας από το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας, η κατάσταση στον πυρηνικό σταθμό παραμένει ανεξέλεγκτη, ενώ δεν έχει ακόμα παρέλθει ο κίνδυνος να χειροτερέψει. Σύμφωνα με δηλώσεις της Tepco, πιθανώς θα χρειαστούν περισσότερο από 10 χρόνια έως ότου απομακρυνθούν οι κατεστραμμένοι πυρηνικοί ράβδοι από τους αντιδραστήρες. 3 Οι επιπτώσεις από αυτό το ατύχημα παραμένουν ακόμα εν πολλοίς άγνωστες, αλλά με την πάροδο των ημερών αποκαλύπτονται περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την έκλυση ραδιενέργειας και τη ρύπανση τροφίμων και νερού. Παρά τις συνεχείς προσπάθειες εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρά προβλήματα με την ψύξη των τριών αντιδραστήρων που έκλεισαν μετά τον καταστροφικό σεισμό και το τσουνάμι. Οι πυρήνες των αντιδραστήρων πρέπει να ψύχονται διαρκώς προκειμένου να αποφευχθεί περαιτέρω τήξη των ράβδων καυσίμου και συνεπώς μεγαλύτερη έκλυση ραδιενέργειας. Οι δεξαμενές χρησιμοποιημένου καυσίμου και στους έξι αντιδραστήρες της Φουκουσίμα εξακολουθούν να δημιουργούν προβλήματα. Αυτές οι δεξαμενές περιέχουν μεγάλες ποσότητες υψηλά ραδιενεργού υλικού και αν δεν ψύχονται επαρκώς μπορεί να προκληθούν εκρήξεις και τήξη των ραδιενεργών ράβδων καυσίμου, οδηγώντας ενδεχομένως σε σημαντική απελευθέρωση ραδιενέργειας. Εφόσον η ψύξη αποκατασταθεί σε όλους τους αντιδραστήρες και τις δεξαμενές χρησιμοποιημένου καυσίμου, η περαιτέρω καταστροφή μπορεί να αποφευχθεί. Μπορεί όμως να χρειαστούν εβδομάδες ή μήνες για να τεθεί υπό έλεγχο η κατάσταση και να σταματήσει η έκλυση ραδιενέργειας από τον πυρηνικό σταθμό, δεδομένου ότι υπάρχουν υποψίες για ρωγμές στο προστατευτικό περίβλημα των αντιδραστήρων, ενώ οι δεξαμενές χρησιμοποιημένου καυσίμου βρίσκονται σε άμεση επαφή με το 3

6 περιβάλλον λόγω των προηγούμενων εκρήξεων. Βλάβες στα συστήματα του πυρηνικού σταθμού Παρόλο που οι αντιδραστήρες άντεξαν στην ορμή του σεισμού και του τσουνάμι, τα ζωτικά συστήματα ψύξης του σταθμού υπέστησαν βλάβες, το ίδιο και τα εφεδρικά συστήματα. Αυτό προκάλεσε την υπερθέρμανση των αντιδραστήρων, και συνεπώς την έκλυση ραδιενέργειας. Οι αντιδραστήρες είναι ισχυρές κατασκευές, υπάρχουν όμως παράγοντες που τους καθιστούν ιδιαίτερα ευάλωτους σε περίπτωση φυσικών καταστροφών. Ένα από τα πιο αδύναμα σημεία των αντιδραστήρων ελαφρού ύδατος σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι 361 από τους 442 αντιδραστήρες που βρίσκονται σε λειτουργία διεθνώς είναι η απώλεια παροχής ηλεκτρισμού, η οποία προκαλεί βλάβες στα συστήματα ψύξης και ελέγχου των αντιδραστήρων. Αυτό φαίνεται ότι συνέβη στη Φουκουσίμα, έπειτα από το πλημμύρισμα του σταθμού. Υπάρχουν ωστόσο και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις που παραλίγο να οδηγήσουν σε πυρηνικό ατύχημα (η πιο σοβαρή συνέβη το 2006 στο Φόρσμαρκ της Σουηδίας). Έκλυση ραδιενέργειας Στον πυρηνικό σταθμό της Φουκουσίμα μετά το ατύχημα έχουν καταγραφεί επίπεδα ραδιενέργειας μερικών εκατοντάδων μιλισιβέρτ ανά ώρα. Σε απόσταση 30 χιλιομέτρων, οι μετρήσεις φτάνουν τα 150 μικροσιβέρτ ανά ώρα. Η ραδιενέργεια που εκλύεται στον αέρα από το σταθμό επεκτείνεται σε μία μεγάλη περιοχή με τη μορφή ραδιενεργών «σύννεφων». Η ακριβής πηγή των εκλύσεων, η απόσταση, το ύψος του σύννεφου, η κατεύθυνση του ανέμου και οι καιρικές συνθήκες καθορίζουν τη διασπορά του ραδιενεργού νέφους, καθώς και τον τρόπο και τις περιοχές όπου εναποτίθενται ραδιενεργά σωματίδια στο έδαφος. Όλοι αυτοί οι παράγοντες είναι πολύ δύσκολο να συνεκτιμηθούν ώστε να προβλεφθεί η εναπόθεση ραδιενέργειας, οι επιπτώσεις όμως ήδη ανιχνεύονται μέχρι το Τόκιο, 250 χιλιόμετρα νότια του πυρηνικού σταθμού της Φουκουσίμα. Η συνολική ποσότητα ραδιενέργειας που μπορεί θεωρητικά να εκλυθεί κατά τη διάρκεια της κρίσης συνδέεται με τη συνολική ποσότητα ραδιενεργών υλικών στους κατεστραμμένους πυρήνες των αντιδραστήρων και τις δεξαμενές χρησιμοποιημένου καυσίμου. Η ραδιενέργεια μπορεί να εκλυθεί σε διαφορετικές «δόσεις», ανάλογα με τις εξελίξεις σε κάθε σημείο του πυρηνικού σταθμού. Αυτό θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία διαφορετικών ραδιενεργών σύννεφων σε διάστημα αρκετών ημερών ή εβδομάδων. Κάθε «δόση» που εκλύεται μπορεί να δημιουργήσει ένα ραδιενεργό νέφος που μπορεί να μεταφερθεί σε διαφορετικές κατευθύνσεις ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Εφόσον η ρύπανση ξεπεράσει ένα συγκεκριμένο όριο, κάποιες περιοχές θα καταστούν ακατάλληλες προς κατοίκηση ή θα πρέπει να απορρυπανθούν. Ραδιενεργά υλικά που επικάθονται στο έδαφος ή τη βλάστηση μπορούν να εισέλθουν στην τροφική αλυσίδα, κάτι που ήδη έχει διαπιστωθεί σε κάποιες περιπτώσεις, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την υγεία ανθρώπων και ζώων. Λόγω του ατυχήματος μπορούν επίσης να ρυπανθούν τα υπόγεια ύδατα, από τις ρίψεις νερού για την ψύξη των αντιδραστήρων και των δεξαμενών χρησιμοποιημένου καυσίμου, επιπλέον των ραδιενεργών υλικών που εναποτίθενται από τον αέρα. Χαμηλά επίπεδα ρύπανσης με ιώδιο 131 και καίσιο 137 έχουν ήδη ανιχνευθεί στο νερό της βρύσης σε 12 επαρχίες της Ιαπωνίας, συμπεριλαμβανομένου του Τόκιο. Τα επίπεδα αυτά βρίσκονται πάνω από τα συνιστώμενα όρια για βρέφη.

7 Φουκουσίμα και Τσερνόμπιλ Με βάση τις εκλύσεις ραδιενέργειας από τον πυρηνικό σταθμό της Φουκουσίμα μέχρι τις 28 Μαρτίου 2011, ειδικοί εκτιμούν ότι το ατύχημα θα έπρεπε ήδη να κατατάσσεται στο επίπεδο 7 της Διεθνούς Κλίμακας Πυρηνικών και Ραδιενεργών Περιστατικών (INES International Nuclear Event Scale). Αυτό είναι το υψηλότερο επίπεδο της κλίμακας και ίσο με το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ το Η επίσημη ζώνη αποκλεισμού σήμερα τοποθετείται στα 20 χιλιόμετρα περιμετρικά της Φουκουσίμα, ενώ στην περιοχή μεταξύ 20 και 30 χιλιομέτρων οι συνιστάται στους κατοίκους να παραμένουν στα σπίτια τους. Υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας όμως έχουν επεκταθεί πολύ πέρα από την επίσημη ζώνη αποκλεισμού, σε περιοχές όπως το χωριό Ιιτάτε, 40 χιλιόμετρα βορειοδυτικά από τον πυρηνικό σταθμό και 20 χιλιόμετρα μακρύτερα από τη ζώνη αποκλεισμού, όπως επιβεβαίωσαν μετρήσεις από το ειδικό κλιμάκιο της Greenpeace. Αν και οι αρχές δεν έχουν λάβει μέχρι στιγμής μέτρα για την αποτελεσματική προστασία του πληθυσμού ή για την ενημέρωσή του σχετικά με τους κινδύνους για την υγεία του, ωστόσο πληθαίνουν οι φωνές που ζητάνε από την κυβέρνηση να επεκτείνει τη ζώνη αποκλεισμού. Ως αποτέλεσμα, η Ιαπωνική κυβέρνηση φαίνεται να εξετάζει σοβαρά αυτό το αίτημα, πάντα σε συνδυασμό με το ενδεχόμενο να χρειαστούν μήνες να τεθεί υπό έλεγχο η κατάσταση στο σταθμό της Φουκουσίμα και να σταματήσει η διαρροή ραδιενέργειας. Ωστόσο, ενώ όλοι ελπίζουν για το αντίθετο, η κατάσταση θα μπορούσε ακόμα να χειροτερέψει, με αποτέλεσμα την επιπλέον έκλυση σημαντικών ποσοτήτων ραδιενέργειας. Συγκρίνοντας την κατάσταση με το Τσερνόμπιλ, όπου ένα ραδιενεργό σύννεφο ταξίδεψε χιλιάδες μίλια, στη Φουκουσίμα αναμένεται ότι το σύννεφο θα παραμείνει σε μία μικρότερη περιοχή με μέγιστη επέκταση μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα. Οι πληροφορίες που είναι διαθέσιμες αυτή τη στιγμή είναι ανεπαρκείς ώστε να συμπεράνει κανείς εάν οι κάτοικοι θα μπορέσουν να επιστρέψουν στη ζώνη αποκλεισμού. Σε κάθε περίπτωση, η περιοχή της Φουκουσίμα θα χρειαστεί μακροπρόθεσμα μέτρα αποκατάστασης για την προστασία του ντόπιου πληθυσμού και του περιβάλλοντος από τους κινδύνους που ενέχει η ραδιενέργεια. Από τη στιγμή που ξεκίνησε η πυρηνική κρίση στην Ιαπωνία, η σκέψη μας βρίσκεται με τους ανθρώπους εκεί και με τους εργαζομένους στον πυρηνικό σταθμό που με αυτοθυσία και ηρωισμό θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους στην προσπάθεια να θέσουν υπό έλεγχο την κατάσταση. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι δίνουν μάχη με το χρόνο για να αποφύγουν μία ακόμα μεγαλύτερη καταστροφή.