«Θ Δφναμθ τθσ Τζχνθσ ςτθν Ρροαγωγι τθσ Ψυχικισ Υγείασ του Ραιδιοφ και του Εφιβου και ςτθν πρόλθψθ και αντιμετϊπιςθ φαινομζνων βίασ»

Transcript

1 ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΝΘΣ ΕΕΥΝΘΤΙΚΘ ΕΓΑΣΙΑ Αϋ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΧΝΘ & ΡΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Αϋ ΤΕΤΑΜΘΝΟ «Θ Δφναμθ τθσ Τζχνθσ ςτθν Ρροαγωγι τθσ Ψυχικισ Υγείασ του Ραιδιοφ και του Εφιβου και ςτθν πρόλθψθ και αντιμετϊπιςθ φαινομζνων βίασ» Σεπτζμβριοσ 2011 Ιανουάριοσ

2 Συμμετζχοντεσ μακθτζσ και μακιτριεσ 1 ΚΟΚΚΑΛΛΑ ΜΥΤΩ 4Β 2 ΚΟΥΘ ΣΤΕΛΛΑ 4Β 3 ΛΛΤΣΟΓΛΑΝΝΘ ΕΥΘ 4Γ 4 ΜΑΚΟΓΚΛΚΑΣ ΜΑΝΩΛΘΣ 4Γ 5 ΜΕΛΕΑ ΑΓΓΕΛΛΚΘ 4Γ 6 ΜΟΥΗΑΛΑ ΕΛΕΝΘ 4Δ 7 ΜΡΑΛΘ ΚΑΤΛΑΝΝΑ 4Γ 8 ΜΡΑΜΡΑΤΣΛΚΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΛΝΑ 4Γ 9 ΜΡΑΤΗΛΟΥ ΣΟΦΛΑ 4Γ 10 ΡΑΝΑΓΟΥΛΛΑ ΒIBH 4Γ 11 ΡΑΡΑΔΟΡΟΥΛΟΥ ΑΛΣΤΕΑ 4Δ 12 ΡΛΕΓΚΑ ΕΥΓΕΝΛΑ 4Δ 13 ΣΑΝΤΛΒΑΝΟΡΟΥΛΟΣ ΓΛΑΝΝΟΣ 4Δ 14 ΣΛΔΕΘ ΚΩΝΣΤΑΝΤΛΝΑ 4Ε 15 ΦΛΩΟΥ ΕΛΕΝΘ 4Ε 16 ΦΩΤΟΡΟΥΛΟΣ ΓΛΩΓΟΣ 4Ε 17 ΧΑΛΛΟΥΛΛΑ ΣΤΕΦΑΝΛΑ 4Ε ΥΡΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΘΓΘΤΕΣ Ηοφρασ Ραντελισ, ΡΕ1 Ραραδειςανοφ Δζςποινα, ΡΕ6 2

3 Ρίνακασ περιεχομζνων Ειςαγωγι, Ρερί του Θζματόσ μασ... 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1, Ρερί Τζχνθσ Τι είναι τζχνθ Μορφζσ τθσ Τζχνθσ Τα οφζλθ τθσ Τζχνθσ Τζχνθ κι Εφθβεία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2, Ρερί Ψυχικισ Υγείασ Τι ονομάηουμε Ψυχικι Υγεία Φορείσ που αςχολοφνται με τθν Ψυχικι Υγεία του παιδιοφ και του Εφιβου και το ζργο τουσ Εφθβεία και Ψυχικι Υγεία Μζκοδοι προαγωγισ τθσ Ψυχικισ Υγείασ Τζχνθ και Ψυχικι Υγεία Θ Τζχνθ ςτθν Αρχαιότθτα και ςτθν Αναγζννθςθ Κεραπεία μζςω τθσ Τζχνθσ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3, Ρερί Βίασ Θ βία ςτθ ηωι του ανκρϊπου Μορφζσ βίασ Βία και εφθβεία Θ Τζχνθ ωσ μζςο αποφυγισ φαινομζνων βίασ Τρόποι αντιμετϊπιςθσ τθσ βίασ Βία και Τζχνθ Βία και Λογοτεχνία Βία και Μουςικι ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4, Συμπεράςματα από τθν επεξεργαςία του ερωτθματολογίου Το Ερωτθματολόγιο Τα ςυμπεράςματα Στατιςτικοί Ρίνακεσ από τθν επεξεργαςία του ερωτθματολογίου Αγόρια Γυμναςίου Κορίτςια Γυμναςίου Αγόρια Λυκείου Κορίτςια Λυκείου ΡΑΑΤΘΜΑ

4 Ειςαγωγι Περί του θέματόσ μασ Τζχνθ δεν είναι αυτό που βλζπεισ. Είναι αυτό που κάνεισ τουσ άλλουσ να δουν. Εντγκάρ Ντεγκά ( ), γλφπτησ 4

5 Κατά τθ φετινι ςχολικι χρονιά ( ) ςτθ χϊρα μασ, οι μακθτζσ τθσ πρϊτθσ Λυκείου διδάςκονται ζνα νζο μάκθμα: Το μάκθμα τθσ Ερευνθτικισ Εργαςίασ. Σκοπόσ του μακιματοσ είναι: να εξοικειωκοφν οι μακθτζσ με τθ μζκοδο τθσ ομαδικισ εργαςίασ και ςυνεργαςίασ, να μυθκοφν ςτθν ζρευνα και τθν αποδελτίωςθ των πλθροφοριϊν, να μελετοφν με κριτικι ςκζψθ τισ πθγζσ (Βιβλιογραφία, διαδίκτυο, ςυνεντεφξεισ, ζργα καλλιτεχνϊν κ.λπ.) που χρθςιμοποιοφν κατά τθν ζρευνα, να προετοιμάηουν εργαςίεσ παρόμοιεσ με αυτζσ που κα τουσ ηθτθκοφν κατά τθ φοίτθςι τουσ ςτο πανεπιςτιμιο. Κακϊσ όλοι οι μακθτζσ είχαν τθ δυνατότθτα να επιλζξουν το πεδίο τθσ Ε.Ε., 17 άτομα βρεκικαμε τθν πρϊτθ Ρζμπτθ του ςχολικοφ ζτουσ ςτθν αίκουςα Β9, όπου μασ περίμενε θ κυρία Ραραδειςανοφ. Στθν αρχι μασ μίλθςε για τθ ςθμαςία του μακιματοσ αλλά και για πϊσ κα δουλζψουμε κατά τθ διάρκεια τθσ χρονιάσ. Στθ ςυνζχεια ο κφριοσ Ηοφρασ μασ χϊριςε ςε ομάδεσ, μασ ανακοίνωςε το κζμα τθσ εργαςίασ μασ και ανζκεςε ςε κάκε ομάδα από ζνα κεφάλαιο ςφμφωνα με το κζμα μασ, το οποίο κινοφταν ανάμεςα ςτα πεδία «Τζχνθ και Ρολιτιςμόσ» και «Ανκρωπιςτικζσ Ε- πιςτιμεσ». Το κζμα, λοιπόν, το οποίο αναλάβαμε να ερευνιςουμε ιταν: «Θ δφναμθ τθσ τζχνθσ ςτθν προαγωγι τθσ ψυχικισ υγείασ του παιδιοφ και του εφιβου αλλά και ςτθν πρόλθψθ και αντιμετϊπιςθ τθσ βίασ». Οι ομάδεσ ςτισ οποίεσ χωριςτικαμε ιταν τζςςερισ (4) και δϊςαμε ζνα όνομα ςτθν κακεμιά για να αποκτιςουν ζνα είδοσ ταυτότθτασ κι εφκολθσ αναγνϊριςθσ: Οι 5 Cent (Βιβι, Κων/να, Αγγελικι, Γιϊργοσ και Στζλλα) Οι ART COMPANY (Αριςτζα, Κων/να, Στεφανία και Μανϊλθσ) Οι ART is 4 FREE (Εφθ, Κατιάννα, Ελζνθ και Σοφία) Οι Κ.Ο.Μ.Ε.Γ.Ε. (Μυρτϊ, Ευγενία, Ελζνθ και Γιάννοσ). Θ κάκε ομάδα μάλιςτα δθμιοφργθςε και μια αφίςα με το λογότυπό τθσ και το ανάρτθςε ςτθν αίκουςα. Με τθ βοικεια των κακθγθτϊν μασ προχωριςαμε ςτθν εξερεφνθςθ του κζματοσ και ςτθ ςφνταξθ ερωτθμάτων ςχετικϊν με αυτό. Μάλιςτα δθμιουργιςαμε κι ζνα μεγάλο poster που περιλάμβανε τα βαςικά ερωτιματα του κζματοσ. Τα ερωτιματα αυτά που αποτελοφςαν και το ςκελετό τθσ εργαςίασ μασ διακλαδϊκθκαν ςε επιμζρουσ υποερωτιματα που ανζλαβε θ κάκε ομάδα. Ζτςι λοιπόν: Το Κεφάλαιο 1 με κζμα τι είναι τζχνθ ανατζκθκε ςτθν ομάδα ART is 4 FREE. 5

6 Το Κεφάλαιο 2 με κζμα τθν ψυχικι υγεία του παιδιοφ και του εφιβου ανατζκθκε ςτουσ 5 Cent. Το Κεφάλαιο 3 που αναφζρεται ςτθ βία και τισ μεκόδουσ πρόλθψθσ και αντιμετϊπιςισ τθσ το ανζλαβαν οι ART COMPANY και οι Κ.Ο.Μ.Ε.Γ.Ε. Το Κεφάλαιο 4 τθσ εργαςίασ μασ περιλαμβάνει το ερωτθματολόγιο που μοιράςαμε ςτο Γυμνάςιο και ςτο Λφκειο, τα αποτελζςματά του αλλά και τα ςυμπεράςματα που προζκυψαν (Με αυτά αςχολικθκαν όλεσ οι ομάδεσ). Το Κεφάλαιο 5 περιλαμβάνει τα τελικά ςυμπεράςματα ςτα οποία ο- δθγθκικαμε (Πλεσ οι ομάδεσ). Στο παράρτθμα υπάρχουν φωτογραφίεσ και επί μζρουσ εργαςίεσ από επιςκζψεισ ςε εικαςτικζσ εκκζςεισ και βιωματικά εργαςτιρια που παρακολουκιςαμε. Στο τζλοσ τθσ εργαςίασ παρακζτουμε τθ βιβλιογραφία που χρθςιμοποιιςαμε. Κατά τθ διάρκεια του τετραμινου επιςκεφτικαμε: Τθν ζκκεςθ «Ραιδιά και ζφθβοι, φωνζσ και ψίκυροι», που διοργάνωςε τον Οκτϊβριο 2011 ο Διμοσ Ακθναίων ςτο Ρολιτιςτικό Κζντρο «ΜΕΛΛ- ΝΑ» ςτο Κθςείο με τθ ςυνεργαςία τθσ Ε.Ψ.Υ.Ρ.Ε. και αφοροφςε άμεςα το κζμα μασ. Στθν επίςκεψι μασ αυτι είχαμε τθν ευκαιρία να γνωρίςουμε και να ςυηθτιςουμε με τθν ιςτορικό τζχνθσ και επιμελιτρια τθσ ζκκεςθσ κυρία Μρισ Κρθτικοφ, να καυμάςουμε ζργα ελλινων ηωγράφων αλλά και φοιτθτϊν τθσ ςχολισ Καλϊν Τεχνϊν και τζλοσ να ςυηθτιςουμε με τουσ καλλιτζχνεσ. Το Μίνι Φεςτιβάλ Ταινιϊν μικροφ μικουσ που διοργάνωςε θ Ε.Ψ.Υ.Ρ.Ε. ςτον ίδιο χϊρο ςτισ 23 Οκτωβρίου με τίτλο «Μίλα! Μθ φοβάςαι» και ςυμμετείχε και ο Πμιλοσ Καινοτόμων Δράςεων του ςχολείου μασ με τθν προβολι τριϊν ταινιϊν που είχε δθμιουργιςει για τθν ευαιςκθτοποίθςθ, τθν πρόλθψθ και αντιμετϊπιςθ φαινομζνων ςχολικισ βίασ. Κατά τθ διάρκεια του φεςτιβάλ οι μακθτζσ μαγνθτοφϊνθςαν ςυνεντεφξεισ με το κοινό οι ο- ποίεσ ακοφςτθκαν ςε εκπομπζσ ςτο διαδικτυακό ραδιόφωνο του ςχολείου μασ. Επιπρόςκετα με ςκοπό τθν καλφτερθ κατανόθςθ του Art therapy ςυμμετείχαμε κατά δυο ςυνεχόμενεσ Ραραςκευζσ του Δεκεμβρίου ςε βιωματικό εργαςτιριο τθσ κακθγιτριασ εικαςτικϊν του ςχολείου μασ κυρίασ Μαγδαλθνισ Δθμοποφλου, θ οποία ζχει ειδικευκεί ςτθν κεραπεία μζςω τθσ τζχνθσ. Για τα αποτελζςματα αλλά και τισ δθμιουργίεσ του εργαςτθρίου 6

7 μπορείτε να πλθροφορθκείτε από το ςχετικό παράρτθμα με τισ εμπειρίεσ μασ που υπάρχει ςτο τζλοσ τθσ εργαςίασ μασ. Για τθν καλφτερθ ενθμζρωςθ των ςυμμακθτϊν μασ αλλά και όςων ενδιαφζρονται για το κζμα μασ δθμιουργιςαμε ιςτοςελίδα ςτθν οποία αναρτιςαμε όλο το υ- λικό που χρθςιμοποιιςαμε για τθ ςφνκεςθ τθσ εργαςίασ μασ, φωτογραφίεσ, επιμζρουσ εργαςίεσ κακϊσ και το ςφνολο τθσ εργαςίασ μασ. Τθν ιςτοςελίδα μασ μπορείτε να τθν επιςκεφτείτε ςτθ διεφκυνςθ: Αξιοςθμείωτο κα ιταν να αναφερκοφν και οι δυςκολίεσ που αντιμετωπίςαμε κατά τθ διάρκεια τθσ ζρευνασ. Καταρχάσ μάσ ιταν λίγο δφςκολο το γεγονόσ πωσ ζ- πρεπε να δουλζψουμε ςε ομάδεσ, κάτι το οποίο δεν είχαμε ξανακάνει. Σιγά ςιγά όμωσ με τισ οδθγίεσ των κακθγθτϊν μασ αντιλθφκικαμε τα οφζλθ μιασ ομαδοςυνεργατικισ εργαςίασ κι ελπίηουμε κατά το Βϋ τετράμθνο αλλά και κατά τισ επόμενεσ χρονιζσ να μπορζςουμε να ςυνεργαςτοφμε καλφτερα με τισ ομάδεσ μασ. Κα πρζπει επίςθσ να αναφζρουμε τισ δυςκολίεσ που ςυναντιςαμε κατά τθ διάρκεια τθσ διανομισ και ςυμπλιρωςθσ του ερωτθματολογίου ςτα τμιματα του Γυμναςίου και του Λυκείου. Κάποιοι κακθγθτζσ δυςτυχϊσ δεν διευκόλυναν το ζργο μασ, παρόλο που μασ είχε δοκεί ειδικι άδεια από το Διευκυντι του Λυκείου και τθ Διευκφντρια του Γυμναςίου και είχε αναρτθκεί ςχετικι ανακοίνωςθ ςτθν αίκουςα κακθγθτϊν. Δεν μασ ενόχλθςε τόςο το ότι αρνικθκαν να μασ δεχτοφν, όςο το ότι (οριςμζνοι) το ζκαναν με αγζνεια. Τζλοσ κα μποροφςαμε ίςωσ να ποφμε πωσ μασ κοφραςε λίγο το γεγονόσ ότι ζπρεπε να βγάλουμε τα αποτελζςματα των ερωτθματολογίων και να καταλιξουμε ςε ςυμπεράςματα, κάτι με το οποίο δεν είχαμε αςχολθκεί ποτζ ςτο παρελκόν. Ολοκλθρϊνοντασ το ειςαγωγικό αυτό ςθμείωμα κα ιταν μεγάλθ παράλειψθ να μθν εκφράςουμε τισ ευχαριςτίεσ μασ ςτουσ υπεφκυνουσ κακθγθτζσ του τμιματόσ μασ κ. Ραραδειςανοφ Δζςποινα και κ. Ηοφρα Ραντελι για τθν πολφτιμθ βοικειά τουσ αλλά και για τον κόπο που κατζβαλαν ϊςτε να ολοκλθρωκεί θ ερευνθτικι αυτι εργαςία. 7

8 Κεφάλαιο 1 Περί Τέχνησ «Όλοι ξζρουμε ότι ο καλόσ άνκρωποσ δεν είναι απαραίτθτα και καλόσ καλλιτζχνθσ. Κανείσ, όμωσ, δεν κα γίνει γνιςιοσ καλλιτζχνθσ, αν δεν είναι ςπουδαίοσ άνκρωποσ, και επομζνωσ καλόσ». Μαρκ Σαγκάλ 8

9 1.1 Τι είναι Τζχνθ Ρϊσ μπορεί να απαντιςει κανείσ ςτο ερϊτθμα «τι είναι τζχνθ», όταν αιϊνεσ ζχουν διατυπωκεί πολλοί οριςμοί και ιδζεσ. Αυτό προςπακοφςε να διατυπϊςει με δικό του τρόπο και ο ποιθτισ Σθμωνίδθσ 1 πωσ αν «θ ηωγραφιά είναι ποίθςθ χωρίσ μίλια και θ ποίθςθ ηωγραφιά που μιλάει, τότε ο ηωγράφοσ και ο ποιθτισ κα ιταν ιςότιμοι». Για τισ μορφζσ τζχνθσ κα μιλιςουμε ςτο επόμενο κεφάλαιο τθσ εργαςίασ μασ. Επειδι όμωσ θ ηωγραφικι ωσ μορφι τζχνθσ παίηει ςθμαντικό ρόλο ςτθ ηωι του παιδιοφ και του εφιβου, κα προςπακιςουμε ςτο κεφάλαιο αυτό να προςεγγίςουμε τθν ζννοια τθσ τζχνθσ κυρίωσ μζςα από τθ ηωγραφικι. Εξάλλου μζςα από τισ επιςκζψεισ που κάναμε ωσ τμιμα «Τζχνθ και Ρολιτιςμόσ» ςε διάφορεσ ςχετικζσ με το κζμα μασ εικαςτικζσ εκκζςεισ διαπιςτϊςαμε τθ δφναμθ των χρωμάτων, των ςχθμάτων και των ιδεϊν μζςα από ζνα ηωγραφικό πίνακα. Ρϊσ μιλάσ ς ζνα παιδί για τα πλαςτικά ςτοιχεία τθσ τζχνθσ; Ρϊσ μπορεί να νιϊςει και να εκφραςτεί κανείσ μζςα από τα πλαςτικά ςτοιχεία τθσ τζχνθσ; Τι είναι ςθμείο; Απλά και μόνο μία μικρι τελεία; Είναι τα άςτρα ςτον ουρανό, οι άπειροι κόκκοι τθσ άμμου δίπλα ςτθ κάλαςςα, τα φϊτα τθσ πόλθσ μζςα ςτθ νφχτα, μικρά και μεγάλα φωτεινά ςφνολα; Και θ γραμμι; Είναι μόνο το αποτζλεςμα τθσ διαδρομισ που κάνει ζνα ςθμείο; Μπορεί να είναι μια ιςυχθ, ιρεμθ ευκεία ι μια ταραγμζνθ πλάγια γραμμι, που κάποια ςτιγμι ςυναντάει μια καμπφλθ τρυφερι και ρυκμικι και οι δφο μαηί, χορεφοντασ, δθμιουργοφν ςχιματα και όγκουσ, δθμιουργοφν ζνα μεγάλο ςφνολο, μια ςφνκεςθ 2. Δεν υπάρχουν χρϊματα χωρίσ το φωσ. Ρϊσ τα φτερά τθσ πεταλοφδασ είναι κίτρινα, διότι απορροφοφν όλεσ τισ ακτινοβολίεσ του φωτόσ, εκτόσ από εκείνεσ που αντιςτοιχοφν ςτο κίτρινο. Ρϊσ κάκε χρϊμα ζχει μια ταυτότθτα: εγϊ είμαι κόκκινο, εςφ είςαι μπλε, εκείνοσ είναι κίτρινο. Ρϊσ κάκε χρϊμα ζχει ζναν τόνο: εγϊ είμαι πράςινο ςκοφρο, κάποιοσ με λζρωςε με μαφρο, εγϊ είμαι πορτοκαλί ανοιχτό, κάποιοσ με φϊτιςε με άςπρο. Τζλοσ, ζχω μια υφι και όταν είμαι ηωγραφιά και όταν είμαι καταςκευι μζςα ςτο χϊρο. Θ υφι μου μπορεί να είναι λεία, καμπι, γυαλιςτερι, άγρια ι ιςυχθ. Μπορεί να είναι τζχνθ! Θ τζχνθ δεν είναι μόνο ζνα μζςο προςωπικισ ζκφραςθσ, αλλά αποτελεί πολιτιςμικό και κοινωνικό φαινόμενο. Το πρόγραμμα κάκε τάξθσ προςφζρει πολλά λογικά ςθμεία ςφνδεςθσ μεταξφ τζχνθσ και κοινωνικϊν ςπουδϊν. Ταυτόχρονα, το άμεςο περιβάλλον του παιδιοφ, μασ προςφζρει τθν ευκαιρία να δείξουμε τθ ςθμαςία των Μυταρά Χ., Αρμενίηοντασ με τθ τζχνθ 9

10 εικαςτικϊν μορφϊν και τθν επίδραςι τουσ ςτθν κακθμερινι ηωι. Στισ πρϊτεσ τάξεισ του Δθμοτικοφ, τα παιδιά γνωρίηουν τθ ςθμαςία τθσ κοινωνικισ προςφοράσ και τισ ζννοιεσ τθσ γειτονιάσ, τθσ πόλθσ, τθσ εξοχισ ι του νομοφ. Ανάμεςα ςε όςουσ προςφζρουν κοινωνικό ζργο, περιλαμβάνονται ηωγράφοι, ςχεδιαςτζσ, εικονογράφοι και άλλοι επαγγελματίεσ καλλιτζχνεσ, που δθμιουργοφν εικόνεσ, οι οποίεσ διαμορφϊνουν, εμπνζουν και εμπλουτίηουν τθ ηωι μασ. Θ τζχνθ είναι πθγι ηωισ για όλουσ τοφσ ανκρϊπουσ απλά κάποιοι το εκμεταλλεφονται για τθν πνευματικι τοφσ ανάπτυξθ και κάποιοι το αγνοοφν Θ τζχνθ είναι ςυναίςκθμα, κλάμα, γζλιο, είναι οτιδιποτε κινείται ι μζνει ςτακερό ςτθ γθ, είναι αντανακλάςεισ φωτόσ, προςωπικζσ εμπειρίεσ, κοινωνικά ι πολιτικά ερεκίςματα! Ζχουμε πζντε αιςκιςεισ. Θ όραςθ, δφναμθ τθσ δφναμθσ ανάμεςα ςτισ αιςκιςεισ, από τότε που ι- μαςταν πολφ μικρά παιδιά, βοικθςε τθ φανταςία μασ να κάνει ξόρκια ςτισ ςκιζσ του τοίχου του δωματίου μασ, τισ νφχτεσ που το λίγο φωσ του δεν ιταν αρκετό να διϊξει τουσ δράκουσ του παραμυκιοφ. 3 Υπάρχει κάποιο παιχνίδι το οποίο μποροφμε να παίξουμε με τα μεγαλφτερα παιδιά. Ζνα παιχνίδι με πολλά μικρά χαρτιά. Μαφρα κανςόν, κομμζνα ςτα τρία βαςικά γεωμετρικά ςχιματα: το τετράγωνο, ςυμμετρικό και ςτατικό, τον κφκλο, κλειςμζνο ερμθτικά ςτον εαυτό του, πακθτικό και ενεργθτικό μαηί, το τρίγωνο, ενεργθτικό, δυναμικό, ςχιμα τθσ ζνταςθσ. Τθν ιςορροπθμζνθ ςχζςθ που πρζπει να ζχουν, για μια εκφραςτικι διαμόρφωςθ τθσ ςφνκεςθσ. Διςδιάςτατθσ ι τριςδιάςτατθσ. Ρροςεγγίηουμε τθν ζννοια του ςχεδίου ςτθ βακφτερθ υπόςταςι του. Αφουγκραηόμαςτε τισ αρχζσ τθσ γραφιςτικισ και του design, εκμεταλλευόμενοι τισ πλοφςιεσ φόρμεσ που δθμιουργοφμε ςε διακοςμθτικζσ εφαρμογζσ. Τα παιδιά ανακαλφπτουν ότι ςτθν ζννοια του «design» εμπεριζχεται θ ςκζψθ για μια αιςκθτικά ενδιαφζρουςα φόρμα και ταυτόχρονα ελλειπτικι και περιεκτικι, ςυνδεδεμζνθ με ζνα ςκοπό. Το ςθμείο ςυνάντθςθσ χρθςτικοφ και αιςκθτικοφ, λειτουργίασ και μορφισ. Εκμεταλλευόμενοι, λοιπόν, το παιχνίδι που ζχουμε μάκει, δθμιουργοφμε τα πρϊτα μασ ςφμβολα για διακοςμθτικζσ εφαρμογζσ. Χρθςιμοποιοφμε για άλλθ μια φορά τα βαςικά γεωμετρικά ςχιματα και προςκζτουμε τθν παρατιρθςθ από τθ φφςθ. Το Εργαςτιρι μεταβάλλεται ςε ζναν κιπο οπωρολαχανικϊν, όπου το κάκε παιδί ανακαλφπτει τι πρζπει να κρατιςει, τι να αφαιρζςει και τι να εξάρει, για να δθμιουργιςει τθν προςωπικι του άποψθ για ζνα περιεκτικό, ακζραιο ςφμβολο. 3 Chapman L. H., Διδακτικι τθσ τζχνθσ. Ακινα: Εκδόςεισ Νεφζλθ. 10

11 Ροιζσ απαντιςεισ, άραγε, περιμζνουμε από ζνα παιδί που εμείσ οι ίδιοι δθλϊνουμε πωσ κζλουμε να γίνει δθμιουργικό, αυτόνομο, ιςότιμο με εκείνουσ που το ζφεραν ςτον κόςμο; Οι Γονείσ και οι δάςκαλοι είναι πομποί. Δζκτθσ είναι το νεόφερτο ςτθ γθ πλάςμα. Ζνα πλάςμα που ςτθν ανατολι τθσ φπαρξισ του δεν ζχει τθν πείρα να χειριςτεί τον εαυτό του. Στα πρϊτα πζντε ι ζξι χρόνια τθσ ηωισ του αρχίηει να αποκτά ςυνείδθςθ και να εκτιμά τον εαυτό του. Βιϊνει τισ ςχζςεισ του με τουσ γονείσ του. Με το άμεςο περιβάλλον του. Αυτό το καταφφγιο απζναντι ςε ζναν κόςμο άγνωςτο ςε εκείνο και ςυχνά απειλθτικό. Οι πρϊτεσ εμπειρίεσ του είναι κακοριςτικζσ. Κα το διαμορφϊςουν. Αργότερα, όταν κα αρχίςει θ ψυχικι και νοθτικι ε- ξερεφνθςθ των άλλων ομάδων, όπωσ των φίλων και των ςυμμακθτϊν, οι δάςκαλοι μποροφν να ανακαλφψουν ςτισ ηωγραφιζσ του εςϊτατεσ εξομολογιςεισ άφατθσ ειλικρίνειασ: μζςα από τθ ςφνκεςθ τθσ οικογζνειασ, τθ ςειρά με τθν οποία εικονίηονται τα πρόςωπα, το μζγεκόσ τουσ, τα χρϊματα, τα ςχιματα και τισ γραμμζσ. Αλίμονο ς αυτόν που δεν κα ζχει τθν ψυχικι ευγζνεια να δεχτεί αυτζσ τισ εξομολογιςεισ. Αλίμονο ςε αυτόν που δεν κα βοθκιςει το παιδί να αποδεχκεί τθν ανκρϊπινθ φφςθ. Να ανακαλφψει τθ ταυτότθτά του. Ατομικι και ομαδικι. Να ενταχκεί ςτθν κοινωνία, αποδεχόμενο τθ ςκλθρότθτα, αλλά και τθ ςτοργι και τθν αγάπθ. Θ καταςκευαςτικι χρωματικι διδαςκαλία περιλαμβάνει τουσ ςτοιχειϊδεισ νόμουσ των χρωματικϊν εντυπϊςεων, όπωσ αυτοί προκφπτουν από τθν παρατιρθςθ. 4 Ο άινερ Μαρία ίλκε ρωτοφςε μια μζρα τον οντζν: «Αγαπθτζ δάςκαλε, πϊσ εξελίςςεται ςε ςασ θ δθμιουργικι διαδικαςία, όταν διαμορφϊνετε ζνα καινοφργιο ζργο;» Ο οντζν απάντθςε: «Κατ αρχιν, ζχω ζνα ζντονο αίςκθμα, που ςυγκεντρϊνεται όλο και περιςςότερο και το οποίο με πιζηει εςωτερικά να του δϊςω πλαςτικι μορφι. Τότε αρχίηω να κάνω ςχζδια για να καταςκευάςω. Τζλοσ, εγκαταλείπομαι και πάλι, εντελϊσ, ςτο αρχικό μου αίςκθμα για να εκτελζςω και ςυμβαίνει να με υποχρεϊςει να μετατρζψω αυτό που καταςκεφαςα». Ο Σεηάν ζλεγε: «Ρθγαίνω προσ τθ λογικι ανάπτυξθ αυτοφ που βλζπω ςτθ φφςθ». Ο Ματίσ, ο οποίοσ, προφανϊσ, αφθνόταν περιςςότερο να οδθγθκεί από τθν αίςκθςι του, ζκανε, για πίνακεσ που ικελε να ηωγραφίςει, μικρά ςχζδια, όπου όριηε τθν επιλογι και τον καταμεριςμό των χρωμάτων, πριν αρχίςει να ηωγραφίηει. Ζκανε λοιπόν μια λογικι και υπολογιςμζνθ χρωματικι ςφνκεςθ, που όπωσ ο οντζν και πολλοί άλλοι δάςκαλοι, ενςωμάτωνε ι απζρριπτε ςτθ διάρκεια τθσ εκτζλεςθσ, 4 Κττεν Γ., 1998, Θ τζχνθ του χρϊματοσ. Ακινα: Εκδόςεισ Ζνωςθ Κακθγθτϊν Καλλιτεχνικϊν Μακθμάτων. 11

12 ςφμφωνα με τθν αίςκθςθ που είχε εκείνεσ τισ ϊρεσ. Θ εικόνα πιο κάτω, δείχνει ζνα τζτοιο ςκίτςο του Ματίσ. Συνεπϊσ, οτιδιποτε είναι υπολογιςμζνο καταςκευαςτικά, δεν είναι αυτό που κακοδθγεί με αποφαςιςτικό τρόπο ςτθν τζχνθ. Θ διαίςκθςθ τίκεται υπεράνω, γιατί οδθγεί ςτο βαςίλειο του ανορκολογικοφ και του μεταφυςικοφ, που δεν γίνεται κατανοθτό μζςω του αρικμοφ. Οι διανοθτικοί, καταςκευαςτικοί υπολογιςμοί, είναι μόνο το «όχθμα», που μασ μεταφζρει ςτα πρόκυρα ενόσ νζου γίγνεςκαι. Πποιοσ κζλει να χρθςιμοποιιςει το όχθμα, πρζπει να ηωγραφίςει με το πινζλο του τισ αςκιςεισ και τα κζματα που κα υποδείξω τϊρα. Οι εικόνεσ δίνουν μόνο τισ ςτοιχειϊδεισ αρχζσ και όποιοσ κζλει ν αρχίςει να ε- ξαςκείται ςτα χρϊματα, πρζπει να δουλζψει και να αςκθκεί πολφ, για να αποφφγει να βυκιςτεί μζςα ςτθ κεωρία. Τισ περιςςότερεσ φορζσ δίνω μόνο ζνα παράδειγμα ςαν μοντζλο για το χρωματικό αποτζλεςμα. Για τα υπόλοιπα χρϊματα, ο μακθτισ κα κάνει τθν επεξεργαςία με το ίδιο πνεφμα. Συνκζτω με χρϊματα, ςθμαίνει τοποκετϊ δφο ι περιςςότερα χρϊματα μεταξφ τουσ, με τρόπο που να δίνουν, ωσ χρωματικι ςυγχορδία, μία ζκφραςθ χαρακτθριςτικι και ςαφι. Θ επιλογι αυτϊν των χρωμάτων, θ μεταξφ τουσ τοποκζτθςθ, οι κζςεισ και κατευκφνςεισ τουσ ςτο εςωτερικό τθσ ςφνκεςθσ, τα ςχιματα ι οι ταυτόχρονεσ μορφζσ τουσ, οι ποςότθτεσ και αντικετικζσ ςχζςεισ τουσ, είναι αποφαςιςτικισ ςθμαςίασ για τθν ζκφραςθ. Ο χαρακτιρασ και το αποτζλεςμα ενόσ χρϊματοσ κακορίηεται από τθν τοποκζτθςι του απζναντι ςτα χρϊματα που το ςυνοδεφουν. Δεν βλζπουμε ποτζ μόνο του ζνα χρϊμα, αλλά πάντοτε ςε ςχζςθ με το περιβάλλον του.. Θ αντίκεςθ ςκοφροανοιχτό δεν υπάρχει. Πςο περιςςότερο ζνα χρϊμα είναι απομακρυςμζνο από ζνα άλλο μζςα ςτο χρωματικό κφκλο, τόςο περιςςότερο μεγαλφτερθ είναι θ δφναμθ τθσ αντίκεςθσ. Θ αξία και θ ςθμαςία ενόσ χρϊματοσ ς ζναν πίνακα δεν κακορίηονται, εντοφτοισ, μόνον από τα χρϊματα που το ςυνοδεφουν. Θ ποιότθτα και το μζγεκοσ των χρωματικϊν κθλίδων είναι επίςθσ αρμόδια για το αποτζλεςμά τουσ. Άραγε βλζπουμε όλοι τα ίδια πράγματα; Ακοφμε τουσ ίδιουσ ιχουσ; Αυτι θ μετάπλαςθ τθσ εμπειρίασ ςε κάτι άλλο δεν είναι θ απόλυτθ αίςκθςθ τθσ προςωπικισ ελευκερίασ, το ζναυςμα τθσ δθμιουργικισ πράξθσ; Στο Εργαςτιρι, όλοι οι ηωγράφοι, με τθν ελεφκερθ ςκζψθ και πράξθ του δθμιουργικοφ ανκρϊπου, δθμιουργοφν ποικιλότροπεσ αςκιςεισ, ελπίηοντασ να ενεργοποιιςουν τα παιδιά. Κυρίαρχοσ ςτόχοσ θ δθμιουργικι ικανότθτα, θ δθμιουργικι παραγωγι, ςαν το κορφφωμα των ανκρϊπινων πράξεων. 12

13 1.2 Μορφζσ τθσ Τζχνθσ Σαφισ οριςμόσ για τθν τζχνθ δεν μπορεί να δοκεί. Είναι βζβαια αναντίλεκτθ αλικεια ότι αυτι διατρζχει όλεσ τισ εκφάνςεισ τθσ ανκρϊπινθσ ηωισ, δθλαδι επθρεάηει τον τρόπο ηωισ και τθν νοοτροπία του ατόμου. Θ Τζχνθ είναι το αποτζλεςμα τθσ ανκρϊπινθσ δθμιουργίασ, μζςα ςτο οποίο α- ποκρυςταλλϊνεται θ αξία του ωραίου. Ωσ φαινόμενο εκδθλϊνεται πανανκρϊπινα και διαχρονικά, γιατί ζμφυτθ είναι και θ ανάγκθ του ανκρϊπου να εκφράηεται δθμιουργικά και να αναηθτά τθν αρμονία και τθν ομορφιά. Θ Τζχνθ, από τότε που πρωτοεμφανίςτθκε, παρουςιάηεται ςε ποικίλεσ μορφζσ. Ρεριςςότερο γνωςτζσ είναι οι αποκαλοφμενεσ "Καλζσ Τζχνεσ". Αυτζσ είναι: θ Αρχιτεκτονικι, δθλαδι θ τζχνθ υλοποίθςθσ κτθρίων, θ Γλυπτικι, θ τζχνθ τθσ καλλιτεχνικισ ζκφραςθσ που εκτελείται μζςω τθσ δθμιουργίασ τριςδιάςτατων μορφϊν ςε κάποιο μζςο όπωσ το μάρμαρο, θ πζτρα, το μζταλλο, το ξφλο, ο πυλόσ 5, θ Ηωγραφικι, αναπαράςταςθ μιασ πραγματικισ ι φανταςτικισ εικόνασ μζςω προςωπικισ εργαςίασ με τθ βοικεια φυςικϊν ι θλεκτρονικϊν μζςων, θ Ροίθςθ, ο ζμμετροσ λόγοσ, θ ζκφραςθ του ωραίου μζςω λζξεων περίτεχνα υφαςμζνων μεταξφ τουσ, θ Μουςικι, φόρμα τζχνθσ τθσ οποίασ μζςο είναι ο ιχοσ και ο Χορόσ, δθλαδι ανκρϊπινθ κίνθςθ που χρθςιμοποιείται ωσ μορφι ζκφραςθσ. Οι ζξι αυτζσ μορφζσ αντιςτοιχοφν ςτθν πιο διαδεδομζνθ - παραδοςιακι διάκριςθ των τεχνϊν. Σε αυτζσ προςτζκθκαν ο Κινθματογράφοσ (ζβδομθ τζχνθ), οι Οπτικοακουςτικζσ τζχνεσ, δθλαδι οι τζχνεσ τθσ φωτογραφίασ και του βίντεο, το Κζατρο, θ Λογοτεχνία, θ Χαρακτικι, θ τζχνθ τθσ εγχάραξθσ μιασ ςκλθρισ επιφάνειασ με ςκοπό τθ δθμιουργία διακοςμθτικϊν ςχεδίων ι ςυμβόλων, θ Αγιογραφία, θ 'Ππερα, θ Φωτογραφία (όγδοθ τζχνθ) και τα Κόμικσ (ζνατθ τζχνθ). Ωςτόςο τζχνεσ κεωροφνται και θ Μαγειρικι, θ Διακοςμθτικι, θ Αγγειοπλαςτικι, θ Υφαντουργία, θ Επιπλοποιία, θ Αρωματοποιία, θ απτικι, θ Κομμωτικι και άλλεσ. Αξίηει όμωσ εδϊ να αναφζρουμε και κάποιουσ άλλουσ χαρακτθριςμοφσ που αποδίδονται ςτθν Τζχνθ, επιχειρϊντασ τθν εννοιολογικι τουσ προςζγγιςθ. Ρολφ ςυχνά γίνεται αναφορά ςτον όρο Εικαςτικζσ Τζχνεσ : Σε αυτζσ εντάςςονται οι τζχνεσ του χϊρου και οι πλαςτικζσ τζχνεσ, δθλαδι θ Αρχιτεκτονικι, θ Γλυπτικι και θ Ηωγραφικι. 1. Wikipedia'' 13

14 Επίςθσ, οι χαρακτθριςμοί Υψθλι Τζχνθ, Αφθρθμζνθ Τζχνθ, αλλά και Στρατευμζνθ Τζχνθ ςυναντϊνται ςυχνά ςτο λεξιλόγιο των καλλιτεχνϊν. Τουσ ό- ρουσ αυτοφσ κα πρζπει λοιπόν να επιχειριςουμε να διευκρινίςουμε. Υψθλι Τζχνθ: είναι προϊόν τθσ αποκαλοφμενθσ ποιοτικισ κουλτοφρασ, ςτοχεφει ςτισ υψθλότερεσ αξίεσ τθσ πολιτιςμικισ ιεραρχίασ του εκάςτοτε κοινωνικοφ πλαιςίου προσ το οποίο απευκφνεται. Ο όροσ αυτόσ επινοικθκε από τουσ υποςτθρικτζσ του Κλαςικιςμοφ το 17ο αιϊνα. 6 Αφθρθμζνθ Τζχνθ: Κίνθμα ςτισ εικαςτικζσ Τζχνεσ ςφμφωνα με το οποίο αποκλείεται και απορρίπτεται οποιαδιποτε αναφορά ςτθν εςωτερικι φυςικι πραγματικότθτα. Κα μποροφςε να οριςτεί ωσ αφθρθμζνθ θ μθ-παραςτατικι, μθ- αντικειμενικι τζχνθ. 7 Στρατευμζνθ Τζχνθ: Είναι κάκε τζχνθ που υπθρετεί ζνα ςκοπό, όπωσ για παράδειγμα μια ιδεολογία, πολιτικζσ ςκοπιμότθτεσ, ςκοποφσ ενόσ κόμματοσ κ.λπ.. Για τον ποιθτι Κϊςτα Βάρναλθ "θ τζχνθ δεν είναι δυνατό να μθν πολιτεφεται. Πλεσ οι τζχνεσ πολιτεφονται και όλων των τεχνϊν το περιεχόμενο και θ τεχνικι είναι κοινωνιολογικά κακοριςμζνα ςτοιχεία. Τζχνθ ουδζτερθ, Θκικι ουδζτερθ και Επιςτιμθ ουδζτερθ δεν υπάρχουν". 8 Πποια μορφι τθσ τζχνθσ και αν εξετάςει κανείσ, προοριςμόσ τθσ είναι να υπθρετεί τον άνκρωπο αιςκθτικά και κοινωνικά, να ςυντελεί ςτθν πνευματικι ακόμθ και θκικι του ανφψωςθ, χωρίσ να λειτουργεί με περιοριςμοφσ και φραγμοφσ, ανεξάρτθτθ από το δθμιουργό του ζργου. 6 Wikipedia CF%87%CE%BD%CE%B7 7 Wikipedia E%BD%CE%B7_%CF%84%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7 8 Κϊςτασ Βάρναλθσ, Φιλολογικά Απομνθμονεφματα, Εκδόςεισ Κζδροσ, Ακινα

15 1.3 Τα οφζλθ τθσ τζχνθσ Στθν Βικιπαίδεια θ «τζχνθ» ορίηεται ωσ ακολοφκωσ: Το ςφνολο τθσ ανκρϊπινθσ δθμιουργίασ με βάςθ τθν πνευματικι κατανόθςθ, επεξεργαςία και ανάπλαςθ, κοινϊν εμπειριϊν τθσ κακθμερινισ ηωισ ςε ςχζςθ με το κοινωνικό, πολιτιςμικό, ιςτορικό και γεωγραφικό πλαίςιο ςτο οποίο διζπονται, ονομάηεται τζχνθ. Η διαδικαςία, θ οργάνωςθ, θ ζμπνευςθ με ςκοπό τθν προςπάκεια αποτφπωςθσ των αιςκιςεων αλλά και των ςυναιςκθμάτων, αποτελοφν βαςικό ςτοιχείο ζκφραςθσ τθσ Τζχνθσ 9. Θ τζχνθ βαςίηεται ςτθν εμπειρία και ςτο ταλζντο. Αποτελεί ζναν ευρφτερθσ ερμθνείασ όρο που χρθςιμοποιείται για να περιγράψουμε τθν διαδικαςία, τθσ οποίασ προϊόν είναι κάτι το μθ φυςικό, το οποίο ακολουκεί τουσ κανόνεσ του δθμιουργοφ. Κατά ςυνζπεια όροι με κοινι ρίηα όπωσ τεχνικό, τεχνίτθσ, καλλιτζχνθσ αποδίδονται ςε ανκρϊπινεσ δθμιουργίεσ, τρόπουσ ζκφραςθσ και δραςτθριότθτεσ αυκαίρετεσ με τθ ροπι του φυςικοφ κόςμου. Ζνα από τα βαςικότερα οφζλθ τθσ τζχνθσ ςτον άνκρωπο είναι ότι τον βοθκά να κάνει πιο εφκολθ θ ηωι του. Επιπλζον τον βοθκά να αντιλαμβάνεται τθν ομορφιά τθσ ηωισ και να νιϊκει ευχαρίςτθςθ χωρίσ τθν χριςθ υλικϊν αγακϊν και να μπορεί να αντιςτζκεται ςτισ ψεφτικεσ υλιςτικζσ ομορφιζσ. «Νζοι, ςτθ ςκζψθ όλων μασ, μια χϊρα δε ηει από τουσ πολζμουσ, τισ κατακτιςεισ, τισ νίκεσ τθσ. Ζει μζςα ςτισ καρδιζσ και μεγαλϊνει ςτισ ςκζψεισ μασ, από τθ ςυμβολι τθσ ςτον πνευματικό και αιςκθτικό τομζα τθσ ανκρωπότθτασ. Πολλζσ πολιτείεσ χάκθκαν, πολλζσ χϊρεσ ςκοτείνιαςαν. Εκείνο που ζμεινε, εκείνο που μζνει, είναι θ ομορφιά τθσ Τζχνθσ και θ Σκζψθ» 10. Σε αυτά τα λόγια του γλφπτθ Αντουάν Μπουρντζλ ςυνοψίηει θ γλφπτρια Μοςχονά-Καλαμάρα (1986) τθν ανυπολόγιςτθ προςφορά τθσ τζχνθσ ςτον άνκρωπο και τονίηει ότι τα κετικά, από εκπαιδευτικι άποψθ, τθσ διδαςκαλίασ των εικαςτικϊν ειδικά τεχνϊν εμπεριζχονται ςτθν ίδια τθ διαδικαςία τθσ δθμιουργίασ. Υπάρχουν πολλά ιδθ τεχνϊν που χωρίηονται ςε κατθγορίεσ/ομάδεσ Στθν κατθγορία των «Καλϊν Τεχνϊν» ανικουν θ Αρχιτεκτονικι, θ Γλυπτικι, θ Ηωγραφικι, θ Ροίθςθ, θ Μουςικι, ο Χορόσ και ο Κινθματογράφοσ. Στθν κατθγορία των «Οπτικοακουςτικϊν Τεχνϊν» ανικουν το Κζατρο, θ Ππερα, θ Λογοτεχνία, θ Χαρακτικι, θ Φωτογραφία και τα Κόμικσ

16 Ρερά από τα γενικά οφζλθ που προφζρει θ τζχνθ ςτον άνκρωπο, θ κάκε μια μορφι τζχνθσ ζχει ιδιαιτερότθτεσ και προςφζρει ξεχωριςτά οφζλθ. Με τθν «Τζχνθ ςτον δρόμο» γίνεται μια προςπάκεια να διεγείρουν τισ αιςκιςεισ μασ αλλά και να ταράξουν τθ μονοτονία τθσ κακθμερινότθτάσ μασ, ςθμαντικοί καλλιτζχνεσ βγαίνουν ςε δρόμουσ, πάρκα και πλατείεσ τθσ πόλθσ για να προςφζρουν ςτουσ εκάςτοτε περαςτικοφσ απλόχερα τθν τζχνθ τουσ. 11 Το κζατρο μζςα από τθ ςτενι ςχζςθ με τισ καλζσ τζχνεσ, αλλά και με τθν ιςτορία, τισ παραδόςεισ, τθν πολιτιςμικι ςυνείδθςθ και τθ ςυλλογικι μνιμθ ενόσ λαοφ, με τθν αίγλθ του μφκου, τον επαναπροςδιοριςμό και τθν ανάδειξθ αξιϊν και ιδεϊν, είναι ζνα καλλιτζχνθμα ςφνκετο, που αποςκοπεί ςτθν θκικι και πνευματικι καλλιζργεια του κεατι, ςτθ μόρφωςι του, ςτθν παιδεία του εν γζνει. 12 Και το κζατρο ζχει τθ δφναμθ να πετφχει αυτόν το ςτόχο γιατί διακζτει κακθλωτικι δφναμθ και γοθτεία. Θ ηωγραφικι προςφζρει ςθμαντικά οφζλθ ςτα παιδιά γιατί είναι ζνα μζςο ζκφραςθσ και ζνασ τρόποσ επικοινωνίασ. Ακόμθ και όταν ζνα παιδί δεν ηωγραφίηει πράςινο το δζντρο αλλά κίτρινο, θ ηωγραφικι είναι ζνα μζςο για να μασ δείξει αυτό που κζλει μόνο με μια του μουντηοφρα πάνω ςε ζνα χαρτί. Με ζνα μαρκαδόρο φτιάχνει το δικό του φανταςτικό κόςμο. Θ Τζχνθ είναι κοινωνικό φαινόμενο, είναι μια ειδικι δραςτθριότθτα τθσ κοινωνικισ ηωισ, που άμεςοσ ςκοπόσ τθσ είναι θ δθμιουργία του ωραίου. Ρθγάηει από τθ βακφτερθ ανάγκθ του ανκρϊπου να γνωρίςει όχι μόνο τον εαυτό αλλά και τον κόςμο που τον περιβάλλει p=1&resid=97b %

17 1.4 Τζχνθ κι Εφθβεία Ρροχωρϊντασ ςτθν εργαςία μασ και αφοφ δϊςαμε τουσ απαραίτθτουσ οριςμοφσ κα προςπακιςουμε να παρουςιάςουμε τθ ςχζςθ που υπάρχει ανάμεςα ςτθν τζχνθ και ςτθν εφθβεία κεωρϊντασ δεδομζνο ότι θ τζχνθ είναι ζνα από τα πιο βαςικά ςτοιχεία του πολιτιςμοφ κάκε εποχισ και όλων των λαϊν και. Κα δϊςουμε τον οριςμό των δφο ςτοιχείων του κζματόσ μασ: τζχνθ, εφθβεία. Κα αναφζρουμε είδθ τζχνθσ. Κα παρουςιάςουμε τα χαρακτθριςτικά και τα προβλιματα τθσ εφθβείασ. Κα προςπακιςουμε να αποδείξουμε τθ ςχζςθ που αναπτφςςεται ανάμεςα ςτθν τζχνθ και ςτουσ εφιβουσ. Κα αναφζρουμε καλλιτζχνεσ που τα ζργα τουσ ζχουν εμπνευςκεί από τουσ εφιβουσ και τα προβλιματά τουσ κακϊσ και ςφγχρονεσ δραςτθριότθτεσ εκπαιδευτικϊν και πολιτιςτικϊν φορζων, για να μυιςουν τουσ νζουσ ςτα μυςτιρια τθσ τζχνθσ και να τουσ κάνουν κοινωνοφσ τθσ γοθτείασ τουσ. Θ τζχνθ είναι ζνα ςτοιχείο του πολιτιςμοφ μασ και μζςω των μορφϊν τθσ παρουςιάηει και απεικονίηει πρόςωπα, καταςτάςεισ, ανθςυχίεσ, προβλθματιςμοφσ, φυςικά φαινόμενα και ςτοιχεία τθσ φφςθσ. Οι καλλιτζχνεσ, άνκρωποι με ταλζντο, ευαιςκθςία και πνευματικι καλλιζργεια ηουν ζντονα τθν εποχι τουσ, παρακολουκοφν ό,τι ςυμβαίνει γφρω τουσ, οςμίηονται τισ ανθςυχίεσ και τουσ προβλθματιςμοφσ τθσ κοινωνίασ τουσ και με τα μζςα τθσ τζχνθσ που αςκοφν δθμιουργοφν ζργα που αρχικά ικανοποιοφν τουσ ίδιουσ και ςτθ ςυνζχεια, για να κεωρθκοφν ζργα με πραγματικι και διαχρονικι αξία, πρζπει να εκφράηουν και να ςυγκινοφν ζνα ευρφ κοινό τθσ εποχισ τουσ και του μζλλοντοσ. Δθλαδι ο καλλιτζχνθσ πρζπει να εκφράηει καλλιτεχνικά αυτό που οι άλλοι δεν μποροφν να κάνουν, γιατί δεν ζχουν τισ προχποκζςεισ που αναφζραμε. Τα είδθ τθσ τζχνθσ από τα πανάρχαια χρόνια ζωσ ςιμερα είναι πολλά. Κα αναφζρουμε μερικά από αυτά. Λογοτεχνία. Ο λογοτζχνθσ με τθν παρατιρθςθ, τθ γνϊςθ, τθ φανταςία και το χάριςμα του λόγου (ςτισ μζρεσ μασ και με ειδικζσ ςπουδζσ) κα ςυγγράψει ποιιματα, διθγιματα, μυκιςτοριματα κ.ά. Ηωγραφικι. Ο ηωγράφοσ με τα πρϊτα μζςα του λογοτζχνθ και με το ςχζδιο, το χρωςτιρα, τα χρϊματα και άλλα ςφγχρονα υλικά κα δθμιουργιςει πίνακεσ. Γλυπτικι. Ο γλφπτθσ με τα πρϊτα μζςα του λογοτζχνθ, τθ ςμίλθ, τισ πζτρεσ, τα μζταλλα, το γυαλί, κα φιλοτεχνιςει γλυπτζσ ςυνκζςεισ. Μουςικι. Ο μουςικόσ με τα πρϊτα μζςα του λογοτζχνθ, με τισ νότεσ και το ρυκμό κα ςυνκζςει μουςικι, κλαςικι, μοντζρνα κ.ά. 17

18 Ο κινθματογράφοσ. Ο ςκθνοκζτθσ χρθςιμοποιϊντασ πολλζσ τζχνεσ (λογοτεχνία, μουςικι, φωτογραφία, θκοποιία ) κα δϊςει ζργα που, αν είναι υψθλισ ποιότθτασ, κα αγαπθκοφν και κα διαςκεδάςουν πλικοσ ανκρϊπων. Και ασ περάςουμε τϊρα ςτο δεφτερο μζροσ του κζματοσ μασ, τθν εφθβεία. Θ εφθβεία είναι μια ιδιαίτερα ςθμαντικι περίοδοσ του ανκρϊπου. «Είναι το πζραςμα από τον κόςμο τθσ παιδικότθτασ ςτον κόςμο των ενθλίκων και περιλαμβάνει κυρίωσ ψυχολογικζσ αλλαγζσ του παιδιοφ. Θ ζναρξθ τθσ εφθβείασ είναι ςχετικά εφκολο να κακοριςτεί, γιατί αντιςτοιχεί με τισ πρϊτεσ ενδείξεισ τθσ ιβθσ, τθσ πρϊτεσ εκφράςεισ δθλαδι των ςεξουαλικϊν χαρακτθριςτικϊν». 13 Οι ζφθβοι, και ιδιαίτερα ςτθν εποχι μασ, περνοφν δφςκολεσ ϊρεσ. Βαςανίηονται να προςαρμοςτοφν βιολογικά και ψυχολογικά ςτισ αλλαγζσ που τουσ προκαλεί θ εφθβεία. Ψάχνουν να βρουν τον εαυτό τουσ, να τον διαμορφϊςουν, να ςυμφιλιωκοφν με το ςϊμα τουσ, με τθν εμφάνιςι τουσ. Αναηθτοφν πρότυπα από παντοφ. Ο καταιγιςμόσ των προτφπων που τουσ προςφζρει θ τθλεόραςθ και ειδικά τα ΜΜΕ αλλά και ο κόςμοσ γφρω τουσ τθσ οικογζνειασ, του ςχολείου, τθσ εκκλθςίασ, τουσ προκαλεί ίλιγγο. Δεν τουσ είναι εφκολο να επιλζξουν, αλλά, και αν επιλζξουν, δεν τουσ βοθκοφν πολλοί παράγοντεσ, όπωσ οι γονείσ με τουσ οποίουσ ςυχνά ςυγκροφονται, οι φίλοι, οι οποίοι πολλζσ φορζσ τουσ απογοθτεφουν, τα προςωπικά τουσ γνωρίςματα, ςωματικά, πνευματικά, ψυχικά. «Θ εδραίωςθ τθσ ταυτότθτασ και θ ε- κτίμθςθ που τρζφουν για αυτι είναι θ βαςικότερθ διανοθτικι και ςυναιςκθματικι διαδικαςία ςτθν εφθβεία» 14 γράφει θ Καππάτου και ςυμπλθρϊνει : «Ο ζφθβοσ παλεφει με τισ επικυμίεσ του, τα ιδεϊδθ, τα μοντζλα ταυτοποίθςθσ, τα ενδιαφζροντα τθσ παιδικισ θλικίασ. Ερευνά νζεσ πθγζσ ενδιαφζροντοσ. Θ διαμόρφωςθ τθσ ταυτότθτασ και θ αναγνϊριςι τθσ από τον ίδιο και τουσ άλλουσ ςυνκζτουν ζνα μαγικό *αλλά και βαςανιςτικό+ παιχνίδι. Για κάποιο νζο το να εδραιϊςει τθν ταυτότθτά του ςθμαίνει να ανακαλφψει τι του αρζςει, τι επικυμεί, τι αντιμετωπίηει ςυναιςκθματικά και επαγγελματικά, δθλαδι τι περιμζνει από τθ ηωι» 15. Ο ζφθβοσ, ιδιαίτερα ςτθν εποχι μασ, καταπιζηεται από το ςπίτι, το ςχολείο, το φροντιςτιριο, από τον ί- διο του τον εαυτό. Και όλα αυτά για ζνα αβζβαιο μζλλον, ζνα μζλλον που γίνεται όλο και πιο ςκοτεινό. Κάτι όμωσ πρζπει να κάνει ο ζφθβοσ αλλά και οι άλλοι για αυτόν, για να τον βοθκιςουν να απολαφςει τα αγακά τθσ θλικίασ του και να βρει διζξοδο ςτα προβλιματά του. 13 Αιεμάλδξα Α. Καππάηνπ, Δθεβεία, 2007, ζ Αιεμάλδξα Α. Καππάηνπ, Δθεβεία, 2007, ζ Αιεμάλδξα Α. Καππάηνπ, Δθεβεία, 2007, ζ

19 Ζνασ ςπουδαίοσ φίλοσ τθσ εφθβείασ είναι θ τζχνθ ςε όλεσ τισ μορφζσ τθσ, είτε ωσ απόλαυςθ, κυρίωσ, είτε ωσ δθμιουργία. Θ τζχνθ με τον τρόπο τθσ ανάλογα με το είδοσ τθσ και τθν ποιότθτά τθσ επθρεάηει κετικά τουσ εφιβουσ. Ο Στάινερ ςτισ γενικζσ αρχζσ του για τθν τζχνθ και τθ ςθμαςία τθσ αναφζρει : «Ο εςωτερικόσ κόςμοσ των νζων χρειάηεται να τροφοδοτθκεί με ενκουςιαςμό που γεννιζται μζςα από καλλιτεχνικζσ εμπειρίεσ, ειδικά κατά τθ διάρκεια τθσ εφθβείασ, περίοδο όπου αναπτφςςεται θ κρίςθ. Θ κατανόθςθ τθσ τζχνθσ ςυμβάλλει ςτθν ενδυνάμωςθ τθσ αξιοπρζπειασ και τθσ δθμιουργικισ δφναμθσ τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ» 16. Θ μουςικι ξεκουράηει, θρεμεί, δίνει ρυκμό, φζρνει ςτο φωσ κρυφά ταλζντα. Συχνά με τθν υπερβολικι ζνταςι τθσ εκτονϊνει κυμοφσ και ςυναιςκθματικζσ φορτίςεισ των νζων. Οι ζφθβοι δεν απολαμβάνουν μόνο μουςικά δθμιουργιματα άλλων, αλλά γίνονται και οι ίδιοι παράγοντεσ μουςικισ είτε ςυμμετζχοντασ ςε μουςικά ςυγκροτιματα είτε δθμιουργϊντασ προςωπικζσ ςυνκζςεισ. Είναι πια ςφνθκεσ το φαινόμενο ςε μουςικζσ εταιρίεσ ζφθβοι να κατζχουν ςθμαντικζσ κζςεισ. Αυτό κάνει τουσ εφιβουσ να ονειρεφονται μια ςθμαντικι καριζρα για τουσ εαυτοφσ τουσ ςτο μζλλον. Θ μουςικι λοιπόν προςφζρει ςτουσ νζουσ ευχάριςτεσ και δθμιουργικζσ ςτιγμζσ, τουσ κάνει να δραπετεφουν από τθν κακθμερινότθτα, να ξεχνιοφνται, να ονειρεφονται, να ερωτεφονται. Θ λογοτεχνία προςφζρει ςτουσ εφιβουσ ςυντροφιά και φιλία ςτισ ϊρεσ τθσ μοναξιάσ. Οξφνει το νου, τθν κριτικι ςκζψθ, τουσ καλλιεργεί το λόγο, γραπτό και προφορικό, τουσ κάνει κοινωνοφσ κεμάτων ψυχολογικϊν, κοινωνικϊν, ιςτορικϊν, ανάλογα με το είδοσ τθσ λογοτεχνίασ που επιλζγουν. Δεν είναι λίγεσ οι φορζσ που οι νζοι με το να διαβάηουν πολλά λογοτεχνικά βιβλία να ανακαλφπτουν πωσ και οι ίδιου κα μποροφςαν να γράψουν κάτι. Και το επιχειροφν. Δεν ζχει απόλυτθ ςθμαςία αν αυτό που κα δθμιουργιςουν κα είναι λογοτζχνθμα. Το εγχείρθμα και μόνο φτάνει. Θ γλυπτικι και θ ηωγραφικι με το δικό τουσ τρόπο επθρεάηουν κετικά τουσ νζουσ. Μελετϊντασ οι νζοι γλυπτά και ηωγραφικά ζργα μακαίνουν για τισ διάφορεσ ςχολζσ τζχνθσ (ρεαλιςμό, ιμπρεςιονιςμό, εξπρεςιονιςμό, κυβιςμό κ.ά.), για τουσ μεγάλουσ δθμιουργοφσ (αρχαίουσ, νεότερουσ και ςφγχρονουσ), απολαμβάνουν τθν τεχνικι τθσ ςφνκεςθσ και τθν ομορφιά των ςχθμάτων και των χρωμάτων και ςυχνά γίνονται και οι ίδιοι δθμιουργοί. Αξίηει εδϊ να αναφζρουμε ζνα είδοσ ηωγραφικισ ςτο οποίο επιδίδονται ςχεδόν με μανία και πολλζσ φορζσ με μεγάλθ επιτυχία οι ζφθβοι, το graffiti. Θ όηα Κράμερθ γράφει : «Ακοφω ςυχνά τουσ ανκρϊπουσ να περνοφν μπροςτά από ζνα graffiti και να ςυηθτοφν : Τι μουντηοφρα! Δεν ξζρουν τα ατζλειωτα ξενφχτια των παιδιϊν

20 δοκιμάηοντασ τα ςχζδια ξανά και ξανά μζχρι να τα πετφχουν. Σε καμιά περίοδο ςτθν ιςτορία δεν υπιρχε αμιγϊσ εφθβικι τζχνθ. Και το graffiti είναι θ δικι τουσ τζχνθ. Μια εφιμερθ τζχνθ των δρόμων που κα ςβθςτεί τθν επόμενθ εβδομάδα, αλλά α- ποδεικνφει ότι ιςουν εκεί. Αυτό χρειάηεται κάκε ζφθβοσ» 17. Το κζατρο και ο κινθματογράφοσ χαρίηουν διαςκζδαςθ και παιδεία ςτουσ νζουσ, όπωσ άλλωςτε και ςε όλεσ τισ θλικίεσ. Με τα μζςα που διακζτουν τόςο το κζατρο όςο και ο κινθματογράφοσ λειτουργοφν με πλιρθ αμεςότθτα ςτθν ψυχι και ςτο μυαλό των νζων και τουσ γεμίηουν με γνϊςεισ και ςκζψεισ που κα τουσ ςυνοδεφουν ςε όλθ τουσ τθ ηωι. Αξίηει να ςθμειϊςουμε πωσ ςτισ μζρεσ μασ το κζατρο για εφιβουσ ζχει γίνει πια κεςμόσ. Επίςθσ ότι πολφ ςυχνά δάςκαλοι και κακθγθτζσ παρακολουκοφν με τουσ μακθτζσ τουσ κεατρικζσ παραςτάςεισ και κινθματογραφικά ζργα ι οργανϊνουν παραςτάςεισ ςτα ςχολεία. Για να ςυμβοφν όλα τα κετικά που αναφζραμε από τθ ςχζςθ ανάμεςα ςτθν τζχνθ και ςτουσ εφιβουσ, χρειάηονται κάποιεσ προχποκζςεισ. Οι νζοι πρζπει να μυθκοφν ςτα μυςτικά των τεχνϊν και να τισ πλθςιάηουν με μεγάλθ προςδοκία. Να παραδειγματίηονται, ϊςτε να βρίςκονται ςε ςτενι και ςυχνι επικοινωνία με τισ διάφορεσ μορφζσ τθσ, από τουσ μεγαλφτεροφσ τουσ, γονείσ, αδζρφια, δαςκάλουσ. «Βαςικόσ ςτόχοσ ςτθ διδαςκαλία τθσ τζχνθσ είναι να αφυπνίηεται και να εκλεπτφνεται θ δφναμθ τθσ παρατθρθτικότθτασ» 18. «Ο δάςκαλοσ κα πρζπει να είναι τόςο πεπειςμζνοσ για τθν αποςτολι τθσ τζχνθσ ςτθν εξζλιξθ τθσ ανκρωπότθτασ, ϊςτε να είναι ικανόσ να διεγείρει ςυνεχϊσ τον ενκουςιαςμό και το ενδιαφζρον των μακθτϊν. Ζτςι κα αναπτυχκεί θ χαρά τθσ ενατζνιςθσ, θ υπομονι να αςχολθκοφν με τα ζργα τζχνθσ, θ ανάγκθ να ψυχαγωγθκοφν μζςα από αυτά ςχεδιάηοντασ ι πλάκοντασ, ζτςι ϊςτε να διαφωτίςουν τα ανεξάντλθτα μυςτικά τουσ» 19. Σθμαντικό ρόλο ςε αυτό κα μποροφςε να παίξει και θ τθλεόραςθ αντικακιςτϊντασ τισ ανόθτεσ και βλαπτικζσ μεςθμεριανζσ και πρωινζσ εκπομπζσ με εκπομπζσ πολιτιςμοφ. Ευτυχϊσ ςτθν εποχι μασ εκπαιδευτικοί και πολιτιςτικοί φορείσ οργανϊνουν ε- πιςκζψεισ ςε μουςεία, ςε εκκζςεισ ηωγραφικισ, γλυπτικισ και βιβλίων, ενϊ παράλλθλα πολλά μουςεία οργανϊνουν για μακθτζσ ςειρά μακθμάτων τζχνθσ. Και τϊρα κζτω το ερϊτθμα : Θ τζχνθ μόνο προςφζρει ςτουσ εφιβουσ ι μιπωσ υπάρχει μια αμφίδρομθ ςχζςθ προςφοράσ ανάμεςά τουσ; Και βζβαια υπάρχει. Οι ζφθβοι παίρνουν πολλά από τισ τζχνεσ. Από τθν άλλθ χαρίηουν ςε αυτζσ τθ νιότθ, το ςφρίγοσ τουσ, τα κελκτικά και ρωμαλζα ςϊματά τουσ, τα ονειροπόλα μάτια τουσ, τισ

21 αςχολίεσ τουσ, τουσ προβλθματιςμοφσ τουσ. Και αυτοί τα κάνουν ζργα, ζργα ηωγραφικισ, γλυπτικισ, λογοτεχνίασ κτλ. Από όςα αναφζραμε ςυμπεραίνουμε ότι θ τζχνθ μπορεί να προςφζρει πολλά ςτουσ εφιβουσ, αρκεί αυτοί να κακοδθγθκοφν ςωςτά, να τθν αγαπιςουν, να τθν κατανοιςουν και να τθν αναηθτοφν. Αυτι, ωσ πθγι αςτείρευτθσ απόλαυςθσ, ευχαρίςτθςθσ και γνϊςθσ, κα τουσ ξεδιψά, κα τουσ ςυντροφεφει και κα τουσ προςφζρει τουσ πολφτιμουσ κθςαυροφσ τθσ. Ασ αναφζρουμε όμωσ μερικά ζργα εμπνευςμζνα από τθ ηωι, τθν ομορφιά και τα προβλιματα των νζων. 1) Λογοτεχνία: Άλκθ Ηζθ, Ο μεγάλοσ περίπατοσ του Πζτρου (μυκιςτόρθμα-κεατρικό ζργο ςε διαςκευι) Ρθνελόπθ Δζλτα, Ο Τρελαντϊνθσ, Για τθν πατρίδα Κοςμά Ρολίτθ, Ερϊικα Μζνθ Κουμανταρζα, Τα μθχανάκια Σοφία Ευγενοποφλου, Στθν οκόνθ φωσ (κεατρικό) Βοφλα Μάςτορθ, Η εφθβεία κζλει τζχνθ 2) Κινθματογράφοσ: Michael Curtiz, Άγγελοι με βρόμικα πρόςωπα Frasoa Trifo, Τα τετρακόςια χτυπιματα Nikolas Rey, Επαναςτάτθσ χωρίσ αιτία Francis Ford Coppola, Rumble Fish, Outsiders Κακογιάννθσ Μιχάλθσ, Ερϊικα 3) Ηωγραφικι-Γλυπτικι: Ο ζφθβοσ του Μαρακϊνα Henri Matisse, Το μάκθμα του πιάνου Γιάννθσ Μόραλθσ, Μορφι, Ζευγάρι Μιχάλθσ Τόμπρου, Οι δφο φίλεσ, Κόρθ ςε ζκςταςθ Το φίλθμα-έρωσ και ψυχι (ρωμαϊκισ εποχισ αντίγραφο) Ο Απακανκιηόμενοσ (αντίγραφο χάλκινο ρωμαϊκισ εποχισ) Rodin, Το φίλθμα Manet, Ο φλαουτίςτασ Γ. Λακωβίδθσ, Ο παπποφσ και το εγγονάκι, Μικρι Μεγαρίτιςςα, Παιδικι ςυναυλία 21

22 Κεφάλαιο 2 Περί Ψυχικήσ Υγείασ «Τίποτα δεν εξθμερϊνει τόςο τα ικθ και δεν απομακρφνει απ' αυτά τθν αγριότθτα, όςο θ ςτακερι αφοςίωςθ ςτθ ςπουδι των καλϊν τεχνϊν.» Οβίδιοσ 22

23 2.1 Τι ονομάηουμε Ψυχικι Υγεία Θ ψυχικι υγεία ορίηεται ωσ θ αναηιτθςθ τθσ ιςορροπίασ όλων των πτυχϊν τθσ ανκρϊπινθσ ηωισ, είτε πρόκειται για τθ ςωματικι, τθ διανοθτικι και τθν ςυναιςκθματικι, είτε για τθν πνευματικι πτυχι του ανκρϊπινου βίου. Θ ψυχικι υγεία είναι θ ικανότθτα μασ να απολαμβάνουμε τθ ηωι και να αντιμετωπίηουμε τισ κακθμερινζσ μασ προκλιςεισ. Κάτι τζτοιο προχποκζτει τθ λιψθ αποφάςεων και επιλογϊν, προκειμζνου να προςαρμόςουμε τθ ςυμπεριφορά μασ ςε δφςκολεσ καταςτάςεισ και να τισ αντιμετωπίςουμε επιτυχϊσ. Συνεπάγεται, επίςθσ, τθν ικανότθτα μασ να εκφράηουμε τισ ανάγκεσ και τισ επικυμίεσ μασ. 20 Οι ςυγκυρίεσ τθσ ηωισ αλλάηουν διαρκϊσ και μαηί τουσ μεταβάλλονται θ διάκεςθ και οι ςκζψεισ μασ. Για το λόγο αυτό, είναι εξαιρετικά ςθμαντικό να επιτφχουμε ιςορροπία ςτθ ηωι μασ, θ οποία να είναι μακροχρόνια και να αφορά ςε μεγάλο εφροσ καταςτάςεων. Είναι απολφτωσ φυςιολογικό να μασ κυριεφουν διάφορα αιςκιματα κλίψθσ, ανθςυχίασ και φόβου. Τα αιςκιματα αυτά μπορεί ωςτόςο να α- ποτελζςουν πρόβλθμα, εάν παρεμβαίνουν ςτισ κακθμερινζσ μασ δραςτθριότθτεσ και τισ επθρεάηουν για μεγάλο χρονικό διάςτθμα. 21 Υπάρχουν πολλζσ απόψεισ ςχετικά με τα αίτια των διαταραχϊν τθσ ψυχικισ υ- γείασ. Επιςτθμονικζσ μελζτεσ υποςτθρίηουν ότι πολλζσ από τισ ςοβαρζσ μορφζσ διαταραχϊν τθσ ψυχικισ υγείασ οφείλονται ςε βιομθχανικζσ διαταραχζσ του εγκεφάλου. Οι ειδικοί υποςτθρίηουν επίςθσ πωσ διάφοροι παράγοντεσ τθσ ηωισ μασ επθρεάηουν το «ευ ηθν». Κατά αναλογία, οι ςωματικζσ, νοθτικζσ, ςυναιςκθματικζσ, πνευματικζσ πτυχζσ τθσ ηωισ μασ επιδροφν ςτθν ψυχικι μασ υγεία. Το άγχοσ μπορεί να επθρεάςει τον τρόπο με τον οποίο αντιδροφμε και αντιμετωπίηουμε καταςτάςεισ, δυςκολεφοντασ ςθμαντικά τθν εκτζλεςθ δραςτθριοτιτων τθσ κακθμερινισ ηωισ. 22 Υπάρχουν πολλοί παράγοντεσ που μποροφν να προκαλζςουν άγχοσ όπωσ: Ζνα διαηφγιο. Θ απϊλεια ενόσ αγαπθμζνου προςϊπου. Θ εμπειρία ενόσ τροχαίου Ρροβλιματα ςωματικισ υγείασ 1 challenges and Choices: Finding Mental Health Services in Ontario Copyright 2003 Centre for Addiction and Mental Health 21 Challenges and Choices: Finding Mental Health Services in Ontario Copyright 2003 Centre for Addiction and Mental Health 22 Challenges and Choices: Finding Mental Health Services in Ontario Copyright 2003 Centre for Addiction and Mental Health 23

24 Θ εμπειρία του να μεγαλϊςει κάποιοσ ςε μια χϊρα που ζχει υποςτεί τισ ςυνζπειεσ του πολζμου ι τθ διαδικαςία τθσ μετανάςτευςθσ Ο ρατςιςμόσ και θ κάκε άλλθ μορφι διάκριςθσ Το χαμθλό ειςόδθμα ι ζλλειψθ ςτζγθσ Θ απουςία ίςων ευκαιριϊν ςτθν εκπαίδευςθ,τθν εργαςία και τθν περίκαλψθ Το οικογενειακό ιςτορικό διαταραχϊν ψυχικισ υγείασ Τραυματικζσ εμπειρίεσ π.χ. κακοποίθςθ, βία κ.α. 23 Θ ψυχικι υγεία είναι ςυνάρτθςθ τθσ αγάπθσ, τθσ υποςτιριξθσ και τθσ αποδοχισ που παίρνουμε από το οικογενειακό μασ περιβάλλον και από τρίτουσ. Πμωσ κάκε πολιτιςμόσ και κοινωνία αποδζχονται με διαφορετικό τρόπο τθν ψυχικι υγεία. Ραραδείγματοσ χάρθ ςε κάποιεσ χϊρεσ τα άτομα που πάςχουν από ςχιηοφρζνεια κεωρείται ότι ζχουν ειδικζσ δυνάμεισ και ικανότθτεσ ενόραςθσ. 24 Θ διάγνωςθ, τα αίτια και οι παράγοντεσ που ςυνζβαλαν ςε αυτι, αλλά και οι τρόποι αντιμετϊπιςθσ τθσ ψυχικισ διαταραχισ πρζπει να αποτελζςουν τον απϊτερο ςτόχο προσ τθν επίτευξθ του εμείσ και ο κεράπων ιατρόσ κα εργαςτοφμε από κοινοφ. Πποια κι αν είναι θ αιτία τθσ ψυχικισ διαταραχισ, πρζπει να γνωρίηουμε πωσ κανζνασ δεν επιλζγει ςυνειδθτά να ζχει πρόβλθμα κι ότι δεν ευκφνεται για ότι του ςυμβαίνει. 25 Μορφζσ ψυχικϊν διαταραχϊν Υπάρχουν ποικίλεσ μορφζσ ψυχικϊν διαταραχϊν που εμφανίηονται ςε διαφορετικζσ χρονικζσ ςτιγμζσ. Κάποιοι μπορεί να αιςκάνονται κλίψθ. Άλλοι καταβάλλονται από ςυναιςκιματα αγωνίασ και φόβου. Οριςμζνα παιδιά ςτο ςχολείο ςυμπεριφζρονται αντικοινωνικά και προκλθτικά. Μερικοί ζχουν προβλιματα ςτθν πρόςλθψθ τθσ τροφισ. Υπάρχουν και αυτοί που βρίςκουν διζξοδο ςτο αλκοόλ ι τα ναρκωτικά για να ξεχάςουν. Οριςμζνοι από τουσ ςυνανκρϊπουσ μασ χάνουν τθν επαφι με τθν πραγματικότθτα. Άλλοι ζχουν τάςεισ αυτοκτονίασ και αποπειρϊνται να δϊςουν ζνα τζλοσ ςτθ ηωι τουσ. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που ζχουν ςτιγματιςτεί από μια τραυματικι εμπειρία. Ρολλοί από εμάσ αντιμετωπίηουν περιςςότερα από ζνα πρόβλθμα ςυγχρόνωσ Challenges and Choices: Finding Mental Health Services in Ontario Copyright 2003 Centre for Addiction and Mental Health 24 Challenges and Choices: Finding Mental Health Services in Ontario Copyright 2003 Centre for Addiction and Mental Health 25 Challenges and Choices: Finding Mental Health Services in Ontario Copyright Centre for Addiction and Mental Health 26 Challenges and Choices: Finding Mental Health Services in Ontario Copyright 2003 Centre for Addiction and Mental Health 24

25 Πλοι μασ γνωρίηουμε πωσ πολλοί από τουσ ςυνανκρϊπουσ μασ που υπζφεραν ψυχικά κατάφεραν και κεραπεφκθκαν. Δεν είναι λίγοι οι ψυχικά αςκενείσ που ζγιναν καλφτερα, χάρθ ςτθν εςωτερικι τουσ δφναμθ, τθν οικογζνεια, τουσ φίλουσ, τισ τεχνικζσ για τθν καταπολζμθςθ του άγχουσ, μζςω τθσ φαρμακευτικισ αγωγισ ακόμθ και μζςω κάποιασ μορφισ τζχνθσ κατάφεραν να ξεπεράςουν το πρόβλθμα τουσ. 27 Οριςμζνοι αςκενείσ νοιϊκουν μεγαλφτερθ αςφάλεια, όταν γνωρίηουν τον τρόπο με τον οποίο ο γιατρόσ διαγιγνϊςκει το πρόβλθμα. Άλλοι πάλι δεν επικυμοφν κακόλου τθν διάγνωςθ. Θ διάγνωςθ εκλαμβάνεται ωσ ςτίγμα το οποίο δεν χαρακτθρίηει, αυτό κακ αυτό τθν κατάςταςθ τουσ. Κάποιοι μάλιςτα αυταπατϊνται νομίηοντασ ότι το πρόβλθμα τουσ οφείλεται ςε μια δυςκολία τθσ ηωισ και δεν εμπίπτει ςτθν κατθγορία των αςκενειϊν. Είναι αλικεια ότι δεν ςπανίηουν οι περιπτϊςεισ κακισ διάγνωςθσ και κατά ςυνζπεια, λανκαςμζνθσ κεραπείασ. Κάποιεσ φορζσ, ψυχικά άρρωςτοι ζχουν να αντιμετωπίςουν διαφορετικζσ και ςυχνά αντικρουόμενεσ διαγνϊςεισ οι οποίεσ κλονίηουν τθν εμπιςτοςφνθ τουσ ςτο ψυχικό τουσ ςφςτθμα. Δεν όμωσ και λίγοι αυτοί που λαμβάνουν ζγκαιρα ςωςτι διάγνωςθ και κάνουν τθ ςωςτι κεραπεία, ξανακερδίηοντασ ζτςι κατά πολφ, τθν ψυχικι τουσ υγεία Challenges and Choices: Finding Mental Health Services in Ontario Copyright 2003 Centre for Addiction and Mental Health 28 Challenges and Choices: Finding Mental Health Services in Ontario Copyright 2003 Centre for Addiction and Mental Health 25

26 2.2 Φορείσ που αςχολοφνται με τθν προαγωγι τθσ ψυχικισ υγείασ του παιδιοφ και του και του εφιβου και το ζργο τουσ Στισ μζρεσ μασ θ ψυχικι υγεία του παιδιοφ και του εφιβου αποτελεί ζνα πολφ ςθμαντικό ηιτθμα. Ραγκοςμίωσ υπάρχουν χιλιάδεσ οργανιςμοί που κφριο ζργο τουσ ζχουν τθν προαγωγι τθσ ψυχικισ υγείασ των νζων. Στθ χϊρα μασ ςυγκεκριμζνα υ- πάρχουν αρκετοί τζτοιοι οργανιςμοί οι περιςςότεροι των οποίων είναι μθ κερδοςκοπικοί. Αξίηει να αναφερκοφμε ςε μερικοφσ από αυτοφσ αλλά και ςτο ζργο τουσ. Εταιρεία Ψυχοκοινωνικισ Υγείασ του Ραιδιοφ και του Εφιβου 29 Θ Εταιρεία Ψυχοκοινωνικισ Υγείασ του Ραιδιοφ και του Εφιβου (Ε.Ψ.Υ.Ρ.Ε) ι- δρφκθκε το 1991 και αποτελεί ζναν από τουσ πρϊτουσ φορείσ που δραςτθριοποιικθκαν ςτθν Ελλάδα, με ςκοπό τθν προϊκθςθ τθσ ψυχιατρικισ μεταρρφκμιςθσ και τθν ανάπτυξθ του μοντζλου τθσ κοινοτικισ φροντίδασ τθσ ψυχικισ υγείασ του παιδιοφ και του εφιβου. Επιςτθμονικόσ υπεφκυνοσ τθσ Ε.Ψ.Υ.Ρ.Ε είναι ο κ. Λ.Τςιάντθσ Αν. Κακθγθτισ Ραιδοψυχιατικισ τθσ Λατρικισ Σχολισ του Ρανεπιςτθμίου Ακθνϊν. Θ E.Ψ.Y.Ρ.E. είναι επιςτθμονικό μθ κερδοςκοπικό ςωματείο (Ν.Ρ.Λ.Δ.) ςτα μζλθ τθσ δε περιλαμβάνονται ζγκριτοι επιςτιμονεσ με πολφχρονθ και διακεκριμζνθ κθτεία ςτον τομζα τθσ ψυχικισ υγείασ του παιδιοφ και του εφιβου, με μεγάλθ κλινικι εμπειρία και ςθμαντικό εκπαιδευτικό και ερευνθτικό ζργο. Θ Ε.Ψ.Υ.Ρ.Ε. αναπτφςςει δραςτθριότθτεσ ςτουσ τομείσ τθσ λειτουργίασ νζων, πρότυπων υπθρεςιϊν (μονάδεσ ψυχοκοινωνικισ αποκατάςταςθσ,) τθσ υλοποίθςθσ προγραμμάτων και παρεμβάςεων προαγωγισ τθσ ψυχικισ υγείασ του παιδιοφ και του εφιβου, τθσ διενζργειασ, ςχετικϊν ερευνϊν και ανάλογων εκπαιδευτικϊν προγραμμάτων, των εκδόςεων και τθσ παραγωγισ εκπαιδευτικϊν ταινιϊν. Επίςθσ, διοργανϊνει επιςτθμονικζσ θμερίδεσ, ςυμπόςια και ςυνζδρια. Ερευνθτικό Ρανεπιςτθμιακό Ινςτιτοφτο Ψυχικισ Υγείασ (ΕΡΙΨΥ) 30 Το Ερευνθτικό Ρανεπιςτθμιακό Λνςτιτοφτο Ψυχικισ Υγιεινισ (ΕΡΛΨΥ) ιδρφκθκε αρχικά ωσ Ακαδθμαϊκό Ερευνθτικό Λνςτιτοφτο Ψυχικισ Υγιεινισ (ΑΕΛΨΥ). Με τθν α- πόφαςθ του τότε Υπουργοφ Εκνικισ Ραιδείασ και Κρθςκευμάτων, διορίςτθκε Δ/ντισ του Λνςτιτοφτου ο Κακθγθτισ Κ. Στεφανισ. Ο ςκοπόσ του ΕΡΛΨΥ είναι: (α) Θ διεξαγωγι και προϊκθςθ τθσ ζρευνασ ςτουσ βαςικοφσ άξονεσ του τομζα τθσ Ψυχικισ Υγιεινισ (βιολογικό, ψυχολογικό, κοινωνικό) ςε Εκνικό, Ευρωπαϊκό και 29 ΔΦΤΠΔ,2011.[online] δηαζέζηκν ζην:< ΔΠΙΦΤ,2011.[online] δηαζέζηκν ζην:< 26

27 Διεκνζσ επίπεδο και θ ςυνεργαςία με ανάλογθσ δραςτθριότθτασ φορείσ ςτο εςωτερικό και το εξωτερικό. (β) Θ παροχι ςυμβουλευτικισ ςυνδρομισ και ιατρικϊν πλθροφοριϊν ςε κζματα του αντικειμζνου του προσ το Κράτοσ, τα θμεδαπά ι αλλοδαπά Α.Ε.Λ., Σχολζσ ι τμιματά τουσ, φυςικά και νομικά πρόςωπα δθμοςίου ι ιδιωτικοφ δικαίου, κακϊσ και προσ τισ οργανϊςεισ γιατρϊν και γενικότερα των φορζων ιατρικισ δραςτθριότθτασ. (γ) Ο ςχεδιαςμόσ και θ ανάπτυξθ εκπαιδευτικϊν προγραμμάτων ςτθν ψυχικι υγιεινι που ανταποκρίνονται ςτισ ανάγκεσ και ςτισ προοπτικζσ λειτουργοφντων προγραμμάτων των μεταπτυχιακϊν ςπουδϊν τθσ Λατρικισ Σχολισ του Ρανεπιςτθμίου Ακθνϊν. Θ εκτζλεςθ μζρουσ ι του ςυνόλου τθσ διδακτορικισ διατριβισ των μεταπτυχιακϊν φοιτθτϊν. (δ) Θ λειτουργία μονάδων ςχετιηομζνων με τθν κατάρτιςθ επαγγελματιϊν και φροντιςτϊν ψυχικισ υγείασ, αλλά και ψυχικά παςχόντων κακϊσ και θ υλοποίθςθ μετεκπαιδευτικϊν και λοιπϊν προγραμμάτων, με ςτόχο τθν παροχι ειδικϊν γνϊςεων ςε επιμζρουσ τομείσ ψυχικισ υγείασ (ε) Θ παροχι υπθρεςιϊν υγείασ με τθν λειτουργία ειδικϊν μονάδων διάγνωςθσ και κεραπείασ ψυχιατρικϊν πακιςεων κακϊσ και δομϊν αποκατάςταςθσ. ΕΤΑΙΕΙΑ ΡΕΙΦΕΕΙΑΚΘΣ ΑΝΑΡΤΥΞΘΣ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΘΣ ΥΓΕΙΑΣ 31 Πολλζσ φορζσ πιςτεφουμε ότι το άτομο που πάςχει ψυχικά πρζπει να είναι α- πομονωμζνο από τουσ άλλουσ, χωρίσ ευκαιρίεσ ςτθ ηωι, χωρίσ επικυμίεσ, άποψθ, δικαιϊματα, ελπίδα. Το ζργο τθσ Ε.Π.Α.Ψ.Υ προςφζρει τθν ευκαιρία ςε ανκρϊπουσ να ξεφφγουν από τον εγκλειςμό, να βρουν βοικεια ςε απομακρυςμζνεσ περιοχζσ, να αποκτιςουν λόγο και να υπεραςπιςτοφν τα δικαιϊματά τουσ. Θ Ε.Ρ.Α.Ψ.Υ. ιδρφκθκε το 1988 και ζκτοτε δραςτθριοποιείται αδιάκοπα με ςκοπό τθν προςφορά ενόσ εναλλακτικοφ μοντζλου παροχισ ψυχιατρικισ φροντίδασ ςτθν Κοινότθτα, ςτο πλαίςιο του Εκνικοφ Σχεδίου για τθν Ψυχικι Υγεία «Ψυχαργϊσ» και με βάςθ τισ αρχζσ τθσ Ψυχοκοινωνικισ Αποκατάςταςθσ. Λδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, με τθν ανάλθψθ τθσ επιςτθμονικισ και διοικθτικισ ευκφνθσ ζντεκα ςυνολικά ςτεγαςτικϊν δομϊν ψυχοκοινωνικισ αποκατάςταςθσ, δφο Κινθτϊν Μονάδων Ψυχικισ Υγείασ ςτισ Κυκλάδεσ και ενόσ Κζντρου Θμζρασ ςτα Μελίςςια καινοτομεί με τθν δθμιουργία ενόσ δικτφου υπθρεςιϊν και επαγγελματιϊν που εργάηονται για τουσ ςκοποφσ τθσ Κοινωνικισ Ψυχιατρικισ. 31 ΔΠΑΦΤ,2011.[online] δηαζέζηκν ζην:<http// 27

28 Θ παροχι ενόσ μοντζλου ολοκλθρωμζνθσ φροντίδασ ψυχικισ υγείασ ςτθν κοινότθτα, ςε αντίκεςθ με το ιατρικοκεντρικό μοντζλο αντιμετϊπιςθσ τθσ ψυχικισ α- ςκζνειασ. Θ ποιότθτα τθσ φροντίδασ διαςφαλίηεται μζςω τθσ διεπιςτθμονικισ ςυνεργαςίασ, τθσ εφαρμογισ των κατευκυντιριων γραμμϊν του Ρ.Ο.Υ., τθσ διαςφνδεςθσ με τισ τοπικζσ υπθρεςίεσ, τουσ τοπικοφσ φορείσ, τουσ χριςτεσ και τισ οικογζνειεσ, τθσ καταπολζμθςθσ του ςτίγματοσ και του κοινωνικοφ αποκλειςμοφ, τθσ ςυνεχοφσ εκπαίδευςθσ και κατάρτιςθσ των επαγγελματιϊν. Πραμά τθσ Ε.Ρ.Α.Ψ.Υ είναι θ προςφορά ςυνεχοφσ ποιοτικισ και αποτελεςματικισ φροντίδασ ςε άτομα με προβλιματα ψυχικισ υγείασ, εργαηόμενοι και αγωνιηόμενοι για ζναν κόςμο με καλφτερθ ψυχικι υγεία. Συνεχίηοντασ ςτθ νζα πορεία που ξεκίνθςε το 1988 ςτθ Λζρο, με ςτόχο να προςφζρει αίςκθμα αςφάλειασ και ικανοποίθςθσ ςε λιπτεσ υπθρεςιϊν ψυχικισ υγείασ, ςτισ οικογζνειζσ τουσ και ςτουσ ε- παγγελματίεσ λειτουργοφσ που παρζχουν υπθρεςίεσ, ςτθρίηοντάσ τουσ και εκπαιδεφοντάσ τουσ. ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΡΑΙΔΙΟΥ (ΙΥΡ) 32 Το Λνςτιτοφτο Υγείασ του Ραιδιοφ παρζχει εξειδικευμζνο ζργο πρόλθψθσ και δθμόςιασ υγείασ και αναπτφςςει ερευνθτικι και εκπαιδευτικι δραςτθριότθτα ςτο πεδίο τθσ υγείασ του παιδιοφ. Λδρφκθκε το 1965 από τον Σπφρο Δοξιάδθ. Θ λειτουργία και το βαςικό ζργο του ΛΥΡ χρθματοδοτοφνται από τον τακτικό προχπολογιςμό του Υπουργείου Υγείασ και Ρρόνοιασ. Μάλιςτα για ςυγκεκριμζνα προγράμματα το ΛΥΡ εξαςφαλίηει πρόςκετουσ πόρουσ από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ και άλλουσ εκνικοφσ ι διεκνείσ οργανιςμοφσ κακϊσ και από ςυνεργαηόμενουσ φορείσ ι δωρεζσ. Από το 1977, θ Διεφκυνςθ Ψυχικισ Υγείασ και Κοινωνικισ Ρρόνοιασ του ΛΥΡ εφαρμόηει προγράμματα ζρευνασ, ζρευνασ-δράςθσ, εκπαίδευςθσ επαγγελματιϊν και παροχισ εξειδικευμζνων υπθρεςιϊν με ςκοπό τθ μελζτθ τθσ ενδοοικογενειακισ βίασ (ενεργθτικισ και πακθτικισ) απζναντι ςτα παιδιά κακϊσ και τθν πρόλθψθ τθσ κυματοποίθςισ του. Λόγω τθσ εξειδίκευςισ τθσ, θ Διεφκυνςθ από το 1988 λειτουργεί και ωσ Κζντρο Μελζτθσ και Ρρόλθψθσ τθσ Κακοποίθςθσ και Ραραμζλθςθσ των Ραιδιϊν. Ριο ςυγκεκριμζνα, ζχοντασ ωσ προτεραιότθτα τα παιδιά τα οποία υφίςτανται βίαιεσ ςυμπεριφορζσ ςτο οικογενειακό τουσ περιβάλλον, θ Διεφκυνςθ διεξάγει ποςοτικζσ και ποιοτικζσ ζρευνεσ με ζμφαςθ ςτθν πρωτογενι, δευτερογενι και τριτογενι πρόλθψθ. Ραράλλθλα, εκπονοφνται και διεξάγονται μελζτεσ με τθ μορφι τθσ ζρευνασ 32 ΙΤΠ,2011.[online] δηαζέζηκν ζην:< 28

29 δράςθσ διαπραγματεφονται το κζμα των ςυνεπειϊν τθσ κακομεταχείριςθσ ςτα παιδιά αλλά και ςτθν όλθ λειτουργία τθσ οικογζνειασ, προςφζροντασ ταυτόχρονα διαγνωςτικζσ και κεραπευτικζσ υπθρεςίεσ. Διεξάγονται, ακόμα, μελζτεσ του ςυςτιματοσ παιδικισ προςταςίασ ςτθν Ελλάδα, μζροσ των οποίων ιδθ εξελίχκθκαν ςε προγράμματα παρζμβαςθσ ςε ιδρφματα και ςτθ δθμιουργία καινοτόμων δομϊν. Αναπτφςςονται, επίςθσ, καινοτόμα προγράμματα «εκπαίδευςθσ δράςθσ», με κφριο άξονα το πρόγραμμα ςυμβουλευτικισ υποςτιριξθσ επαγγελματιϊν για τθν αντιμετϊπιςθ δφςκολων περιπτϊςεων ενδοοικογενειακισ βίασ προσ το παιδί. Αναπτφςςεται ακόμα Ρρόγραμμα Ρλαίςιο για τθν προαγωγι των δικαιωμάτων των παιδιϊν ςτθν Ελλάδα και τθν Ευρϊπθ, αλλά και Ευρωπαϊκζσ ςυνεργαςίεσ που αφοροφν ςτθν κινθτοποίθςθ μζςω πολιτικοφ lobby με ςτόχο τθν ενίςχυςθ τθσ κζςθσ των παιδιϊν ωσ ξεχωριςτισ κοινωνικισ κατθγορίασ ςτισ Συνκικεσ τθσ Ε.Ε. Θ Διεφκυνςθ λειτουργεί ωσ Κζντρο Ρλθροφόρθςθσ για διεκνείσ και εκνικοφσ φορείσ ςχετικά με κζματα κακοποίθςθσ και δικαιωμάτων του παιδιοφ όπωσ και γενικότερα κζματα παιδικισ προςταςίασ. Από το 2007 θ Διεφκυνςθ Οικογενειακϊν Σχζςεων του Λ.Υ.Ρ., ζχει μετονομαςτεί ςε Διεφκυνςθ Ψυχικισ Υγείασ και Κοινωνικισ Ρρόνοιασ. Λνςτιτοφτο Υγείασ του Ραιδιοφ (Λ.Υ.Ρ.) επιχορθγείται από το Υπουργείο Υγείασ και Κοινωνικισ Αλλθλεγγφθσ. Αυτοί είναι λίγοι από τουσ χιλιάδεσ οργανιςμοφσ που κφριο ζργο τουσ ζχουν τθν προαγωγι τθσ ψυχικισ υγείασ του παιδιοφ και του εφιβου. Ασ μθν ξεχνάμε λοιπόν, πωσ εμείσ οι ζφθβου, δεν είμαςτε μόνοι. Πλοι αυτοί οι οργανιςμοί ζχουν δθμιουργθκεί με ςκοπό να μασ βοθκιςουν να ξεπεράςουμε διάφορα προβλιματα που ίςωσ να αντιμετωπίηουμε. Γιϋ αυτό, όταν μασ απαςχολεί κάποιο κζμα δεν κα πρζπει να διςτάηουμε να αναηθτιςουμε τθ βοικεια κάποιου ειδικοφ αλλά οφτε και να διςτάηουμε να εκφράςουμε τισ ςκζψεισ, τουσ φόβουσ ι τα όνειρά μασ για το μζλλον λόγω τθσ άςχθμθσ αντιμετϊπιςθσ που μπορεί να δεχτοφμε από τουσ ςυμμακθτζσ μασ για τθν επιλογι μασ αυτι! 29

30 2.3 Εφθβεία και ψυχικι υγεία Θ προαγωγι τθσ ψυχικισ υγείασ του ανκρϊπου εξαρτάται από πολλοφσ παράγοντεσ. Ειδικά θ ψυχικι υγεία του ζφθβου είναι άμεςα ςυνδεδεμζνθ με τθν οικογζνεια. Πμωσ εκτόσ από τθν οικογζνεια βαςικό ρόλο παίηει θ κοινωνία, ςτθν οποία περιλαμβάνεται και το ςχολείο. Το κφριο πρόβλθμα, που παρατθρικθκε ςτο ςχολείο, και που αναφζρκθκε για εφιβουσ και των δφο θλικιϊν ιταν κυρίωσ κοινωνικό! Ωςτόςο ςτο παραςκινιο υπάρχουν επίςθσ και τα διαπροςωπικά και τα οικογενειακά προβλιματα τα οποία κατανάλωναν το μεγαλφτερο ποςοςτό πόρων των προςφερόμενων υπθρεςιϊν. Πςο μεγαλφτερθ είναι θ ςυνεργαςία ανάμεςα ςτο ςχολείο και τθν οικογζνεια τόςο πιο εφκολα κα επιτυγχάνει θ προαγωγι τθσ ψυχικισ υγείασ. Λόγω αυτοφ του αυξθμζνου προβλιματοσ, ζχει δθμιουργθκεί το Ρρόγραμμα Ρροαγωγισ τθσ Ψυχικισ Υγείασ. Σκοπόσ του είναι θ ενθμζρωςθ και θ ευαιςκθτοποίθςθ για τισ ψυχικζσ διαταραχζσ, κακϊσ και τθν πρόλθψθ αυτοφ. Ράνω ςε αυτό το φαινόμενο ζχουν διεξαχκεί πολλζσ ζρευνεσ. Από αυτϊν τα αποτελζςματα, μάκαμε, πωσ οι άνκρωποι που κατζχουν γνϊςεισ επί αυτοφ, που δεν φοβοφνται, και που ζχουν αποδεχκεί τισ ψυχικζσ διαταραχζσ, λειτουργοφν πιο βοθκθτικά ςτθν πρόλθψθ. Στισ μζρεσ μασ κυριότερα οι νζοι αντιμετωπίηουν προβλιματα που αφοροφν τθν ψυχικι τουσ υγεία. Αυτό ζχει μπορεί να αποφζρει πολλοφσ κινδφνουσ. Ζνασ από αυτοφσ μπορεί να είναι κάποιεσ ψυχολογικζσ διαταραχζσ. Ραρόλα αυτά ζχουν γίνει ζρευνεσ για τθν αντιμετϊπιςθ αυτϊν των προβλθμάτων. Ραρακάτω αναλφονται κάποιοι μζκοδοι προαγωγισ τθσ ψυχικισ υγείασ προτεινόμενοι από τθν ψυχολόγο Μαρία Κυριακίδου. Θ προαγωγι τθσ ψυχικισ υγείασ του ανκρϊπου εξαρτάται από πολλοφσ παράγοντεσ. Ειδικά θ ψυχικι υγεία του ζφθβου είναι άμεςα ςυνδεδεμζνθ με τθν οικογζνεια 33. Πμωσ εκτόσ από τθν οικογζνεια βαςικό ρόλο παίηει θ κοινωνία,ςτθν οποία περιλαμβάνεται και το ςχολειό. Το κφριο πρόβλθμα, που παρατθρικθκε ςτο ςχολείο, και που αναφζρκθκε για εφιβουσ και των δφο θλικιϊν ιταν κυρίωσ κοινωνικό! Ωςτόςο ςτο παραςκινιο υπάρχουν επίςθσ και τα διαπροςωπικά και τα οικογενειακά προβλιματα τα οποία κατανάλωναν το μεγαλφτερο ποςοςτό πόρων των προςφερόμενων υπθρεςιϊν.πςο μεγαλφτερθ είναι θ ςυνεργαςία ανάμεςα ςτο ςχολείο και τθν οικογζνεια τόςο πιο εφκολα κα επιτυγχάνει θ προαγωγι τθσ ψυχικισ υγείασ. Λόγω αυτοφ του αυξθμζνου προβλιματοσ, ζχει δθμιουργθκεί το Ρρόγραμμα Ρροαγωγισ τθσ Ψυχικισ Υγείασ. Σκοπόσ του είναι θ ενθμζρωςθ και θ ευαιςκθτοποίθςθ για τισ ψυχικζσ διαταραχζσ, κακϊσ και τθν πρόλθψθ αυτοφ. 33 Ση γίλεηαη κε ην άγρνο. Γηαζέζηκν ζην: 30

31 Ράνω ςε αυτό το φαινόμενο ζχουν διεξαχκεί πολλζσ ζρευνεσ. Από αυτϊν τα αποτελζςματα, μάκαμε, πωσ οι άνκρωποι που κατζχουν γνϊςεισ επί αυτοφ, που δεν φοβοφνται, και που ζχουν αποδεχκεί τισ ψυχικζσ διαταραχζσ, λειτουργοφν πιο βοθκθτικά ςτθν πρόλθψθ. Επιπροςκζτωσ θ εφθβεία είναι θ περίοδοσ τθσ μετάβαςθσ από τθν παιδικι ςτθν ϊριμθ θλικία. Σαν όροσ δθλαδι, αφορά ςτο ςφνολο των ψυχικϊν λειτουργιϊν που ςυντελοφνται επί τθσ εφθβείασ για να μπορζςει το άτομο να ενςωματϊςει ψυχικά τισ μεγάλεσ αλλαγζσ που προκφπτουν απ αυτιν. Τα όρια τθσ χρονικά είναι αρκετά αςαφι. Για αυτό τον λόγο οι ζφθβοι δεν μιλάνε. Πχι γιατί δεν ζχουν τίποτα να πουν, αλλά γιατί όλα μζςα τουσ είναι ςυγκεχυμζνα και βιϊνουν μία αδιόρατθ αίςκθςθ κινδφνου. Ππωσ οι αςτακοί που όταν αλλάηουν εξωτερικό περίβλθμα, χάνουν κατ αρχιν το παλιό και μζνουν χωρίσ καμία άμυνα όςο χρόνο χρειάηεται να φτιάξουν ζνα καινοφριο, ζτςι και οι ζφθβοι ςε όλο αυτό το διάςτθμα κινδυνεφουν πολφ. Βρίςκονται γεμάτοι αναςφάλεια μπροςτά ςε αλλαγζσ - όπωσ για παράδειγμα θ αλλαγι τθσ φωνισ ςτ αγόρια, όπου καλοφνται να πενκιςουν το «παλιό» με το ο- ποίο αναγνϊριηαν τον εαυτό τουσ, χωρίσ να ξζρουν πϊσ κα είναι το «καινοφριο». Ζχουν διλιμματα ςτο θκικό πεδίο, αμφιςβθτοφν αρχζσ και αξίεσ ςτθν προςπάκεια να επαναπροςδιορίςουν τουσ γονείσ τουσ για να καταφζρουν αργότερα να τουσ «αποχωριςτοφν», να μπουν δθλαδι ςε μία νζα ενιλικθ ςχζςθ μαηί τουσ. Ηθτοφν το ενδιαφζρον των ενθλίκων γι αυτι τθν απίςτευτθ εξζλιξθ που ςυντελείται μζςα τουσ, όταν όμωσ το ενδιαφζρον αυτό εκδθλϊνεται νιϊκουν ςυχνά ακινθτοποιθμζνοι. Τζλοσ όπωσ, χαρακτθριςτικά, αναφζρει θ ψυχολόγοσ του Ρανεπιςτθμίου Κριτθσ Μαρία Κυριακίδου: «Το κζμα τθσ Ψυχικισ Υγείασ δεν αφινει περικϊρια ςε κανζναν να λειτουργιςει ωσ κεατισ ςε ζνα ζργο που είτε του αρζςει είτε όχι. Πλοι παίηουμε ςε αυτό το ζργο! Ο κακζνασ με τον ρόλο του!». 31

32 2.4 Μζκοδοι προαγωγισ τθσ ψυχικισ υγείασ Το άγχοσ χάνει τθ λειτουργικότθτά του και μετατρζπεται ςε ςτοιχείο που παρεμποδίηει τθν ομαλι προςαρμογι του ατόμου διότι αντί να προετοιμάηει τον οργανιςμό για τθν αντιμετϊπιςθ τθσ δφςκολθσ κατάςταςθσ, αντίκετα τον προτρζπει ςτθν αποφυγι τθσ. 34 Ραιδιά και ζφθβοι με αγχϊδεισ διαταραχζσ ςυνικωσ αντιμετωπίηουν ζντονο φόβο, ανθςυχία ι ςφγχυςθ που μπορεί να διαρκζςει για μεγάλα χρονικά διαςτιματα. Αν δεν αντιμετωπιςτοφν νωρίσ οι αγχϊδεισ διαταραχζσ μποροφν να οδθγιςουν ςε: επανειλθμμζνεσ απουςίεσ από το ςχολείο ι αδυναμία να τελειϊςουν το ςχολείο επιςφαλείσ ςχζςεισ με τουσ ςυμμακθτζσ χαμθλι αυτοεκτίμθςθ χριςθ αλκοόλ ι άλλων ναρκωτικϊν ουςιϊν προβλιματα προςαρμογισ ςε καταςτάςεισ ςτο χϊρο τθσ εργαςίασ αγχϊδθ διαταραχι ςτθν ενθλικίωςθ Ραιδιά και ζφθβοι με φοβίεσ ζχουν εξωπραγματικοφσ και υπερβολικοφσ φόβουσ οριςμζνων καταςτάςεων ι αντικειμζνων. Ρολλζσ φοβίεσ ζχουν ςυγκεκριμζνα ονόματα και θ διαταραχι ςυνικωσ επικεντρϊνεται ςε ηϊα, ςτο νερό ι ςε καταςτάςεισ, όπωσ για παράδειγμα φοβία του να βρίςκεςαι ςε ζναν κλειςτό χϊρο. Χαρακτθριςτικά αναφζρουμε τθν κοινωνικι φοβία. Βαςικό χαρακτθριςτικό τθσ είναι ο ζντονοσ και επίμονοσ φόβοσ που διακατζχει το άτομο ςε μία ι περιςςότερεσ κοινωνικζσ καταςτάςεισ. Το άτομο φοβάται ότι κα περιζλκει ςε κατάςταςθ αμθχανίασ ι ςφγχυςθσ. Το κφριο πρόβλθμα ψυχικισ υγείασ που αναφζρκθκε από τα ςχολεία για εφιβουσ και των δφο φφλων αφοροφςε κοινωνικά, διαπροςωπικά και οικογενειακά προβλιματα. Είναι λοιπόν πολφ ςθμαντικό ςιμερα οι οικογζνειεσ και θ εκπαιδευτικοί: Να ενκαρρφνουν τουσ εφιβουσ να ακολουκοφν τα ταλζντα τουσ και τα ενδιαφζροντά τουσ και να διαςκεδάηουν. Να τουσ βοθκάνε να προχωράνε με ευκολία ςε νζεσ καταςτάςεισ και να τουσ επιδοκιμάηουν όταν αντιμετωπίηουν τουσ φόβουσ τουσ. Να τουσ βοθκάνε να εκφράηουν τισ ανθςυχίεσ τουσ ρεαλιςτικά και να διορκϊνουν τα λάκθ τουσ. 34 Είναι πολφ ςθμαντικά τα ςυμπεράςματα ςχετικά με το άγχοσ από το ερωτθματολόγιο που ςυμπλιρωςαν οι ςυμμακθτζσ μασ ςτο Λεόντειο Λφκειο Νζασ Σμφρνθσ. Ζνα δθμιουργικό είδοσ άγχουσ είναι και αυτό που πθγάηει από τθ ςυμμετοχι των παιδιϊν ςε ποικίλεσ καλλιτεχνικζσ εκδθλϊςεισ. Ο φόβοσ του να εκτεκεί κάποιοσ ςτο κοινό είναι πολφ λογικόσ. Τα αποτελζςματα όμωσ από τθ ςυμμετοχι αυτι είναι κατά γενικι ομολογία κάτι παραπάνω από κετικι. Για τα ςυμπεράςματα αυτά βλζπε ςτο αντίςτοιχο κεφάλαιο ςελ

33 2.5 Τζχνθ και ψυχικι υγεία Ππωσ ζχει ιδθ αναφερκεί θ τζχνθ είναι μία λζξθ που δφςκολα μπορεί κανείσ να εξθγιςει ςωςτά. Στο λεξικό γράφει: «Τζχνθ(θ)ουσ.*<αρχ. Τζχνθ <τίκτω+ειδικότθτα ςτθν εκτζλεςθ χειρωνακτικοφ ζργου επαγγελματικι ικανότθτα επάγγελμα εμπειρία από τθν άςκθςθ ζργου (γεν.) ικανότθτα, δεξιότθτα, μαςτοριά τζχναςμα, πανθρία, τερτίπι δθμιουργία καλλιτεχνιμάτων, ζργων με αιςκθτικι αξία καλζσ τζχνεσ, αρχιτεκτονικι, γλυπτικι, ηωγραφικι, ποιιςθ μουςικι, χορόσ ζβδομθ τζχνθ, ο κινθματογράφοσ». 35 Μία λζξθ πζντε γραμμάτων δεν είναι εφικτό να εξθγθκεί πλιρωσ μζςα ςε πζντε γραμμζσ. Κάποιοι άλλοι κα περιγράψουν τθν τζχνθ λζγοντασ απλά παραδείγματα: «Τζχνθ είναι θ ηωγραφικι, θ μουςικι, ο χορόσ και διάφορα άλλα». Μερικοί κα αναφζρουν ότι αποτελεί ζκφραςθ ςυναιςκθμάτων και λίγοι κα δθλϊςουν ότι θ τζχνθ είναι τα ςυναιςκιματα και θ ψφχθ του ανκρϊπου. Ψυχικι υγεία. Ζννοια που επίςθσ δεν προςδιορίηεται εφκολα. «Ο Karl Menninger ορίηει τθ ψυχικι υγεία ωσ "τθ προςαρμογι των ανκρϊπων ςτον κόςμο και ςτουσ ςυνανκρϊπουσ τουσ με το μζγιςτο τθσ αποτελεςματικότθτασ και τθσ ευτυχίασ". Ο οριςμόσ του παγκόςμιου οργανιςμοφ υγείασ εξακολουκεί να είναι επίκαιροσ και χρθςτικόσ. «Υγεία είναι μια κατάςταςθ πλιρουσ ςωματικισ, ψυχικισ και κοινωνικισ ευεξίασ και όχι απλϊσ ι απουςία νόςου ι αναπθρίασ». Ο οριςμόσ αυτόσ είναι ςφμφωνοσ με τθν αντίλθψθ, ότι θ υγεία προςδιορίηεται όχι από μια (τθ βιολογικι), αλλά από τρείσ ςυνιςτϊςεσ και επομζνωσ προςχωρεί ςτθ βιοψυχοκοινωνικι αντίλθψθ τθσ Ψυχοςωματικισ Λατρικισ.» 36 ΜΟΥΣΙΚΘ Οι δφο αυτζσ ζννοιεσ είναι άμεςα ςυνδεδεμζνεσ μεταξφ τουσ. Γφρω ςτα 1950, Γάλλοι φυςιολόγοι μελζτθςαν τθν επίδραςθ τθσ μουςικισ ςτθν κινθτικότθτα, ςτο νευροφυτικό ςφςτθμα, αλλά και ςτο εγκεφαλικό φλοιό. Ανάμεςα ςε πολλά μελζτθςαν τθ ςχζςθ ανάμεςα ςτον τφπο του οργάνου και τθν επίδραςι του ςτο ςωματικό και ςυγκινθςιακό επίπεδο. Και υποςτθρίηουν πωσ θ μελωδία ζχει μεγαλφτερθ ςυγγζνεια με τθ ςκζψθ και εκφράηεται καλφτερα με τα πνευςτά όργανα, θ αρμονία με τα ςυναιςκιματα και εκφράηεται με τα ζγχορδα και ο ρυκμόσ με τθ κζλθςθ και εκφράηεται με τα κρουςτά. 35 Λεμηθό Σεγόπνπινο-Φπηξάθεο 36 < αλαθηήζεθε ζηηο 13/12/

34 Ακόμα, θ κατάλλθλθ επιλογι του μουςικοφ οργάνου που χρθςιμοποιείται ςε κάκε ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ (ανάλογα με τθ φόρμα του, τον ιχο που βγάηει και τθ κζςθ του εν ςχζςθ με το ςϊμα) βοθκά ςθμαντικά ςτθ ςωςτι κεραπευτικι αντιμετϊπιςθ. Ζτςι κα μποροφςαμε ενδεικτικά να ποφμε πωσ το ξυλόφωνο π.χ., ενδείκνυται ιδιαίτερα για ςυγκρατθμζνα άτομα με εςωτερικι επικετικότθτα. Αντίκετα, για εςωςτρεφείσ, αγχϊδεισ ανκρϊπουσ είναι πιο κατάλλθλα τα όργανα που επιτρζπουν μια πιο ευαίςκθτθ ζκφραςθ τθσ εςωτερικότθτασ, όπωσ π.χ. θ φλογζρα και θ άρπα. Θ χρθςιμοποίθςθ τθσ φωνισ απαιτεί ζνα ζντονο ςυναίςκθμα αςφάλειασ, μια εςωτερικι αυτοπεποίκθςθ. Ο Άγγλοσ Άλβιν υπογραμμίηει ιδιαίτερα τθν αξία του βιολοντςζλου και του πιάνου. Το πρϊτο ζχει μια μορφι ςχεδόν ανκρϊπινθ και μια πολφ εκφραςτικι και διειςδυτικι θχθτικότθτα. Το πιάνο πάλι, δθμιουργεί ςτο μουςικό το ςυναίςκθμα ότι προςτατεφεται από όλεσ τισ πλευρζσ από το ίδιο το όργανο, και ενδείκνυται ιδιαίτερα για καταπιεςμζνα και αναςφαλι άτομα. 37 Επίςθσ πρόςφατεσ μελζτεσ αποδεικνφουν τθν ευεργετικι επίδραςθ τθσ μουςικισ όςον αφορά τθν περιγεννθτικι αφξθςθ του βάρουσ και τθν πρωιμότερθ ζξοδο από τθ μονάδα εντατικισ παρακολοφκθςθσ ςε πρόωρα νεογνά. Ο αμερικανόσ αναιςκθςιολόγοσ Fred Schwartz, που εφαρμόηει ςυςτθματικά μουςικι ςτθ μονάδα ε- ντατικισ παρακολοφκθςθσ νεογνϊν του Piedmont Hospital τθσ Atlanta, ζχει διαπιςτϊςει ότι νανουρίςματα με τθ φωνι τθσ μθτζρασ ι μουςικοί ιχοι που προςομοιάηουν με ιχουσ του εμβρυϊκοφ περιβάλλοντοσ (womb sounds) βοθκοφν ςτθν ταχφτερθ απόκτθςθ βάρουσ και τθν ταχφτερθ αφξθςθ τθσ περιμζτρου τθσ κεφαλισ ςτα πρόωρα νεογνά. Στθ μονάδα εντατικισ παρακολοφκθςθσ του νοςοκομείου που προαναφζρκθκε τοποκετοφνται ειδικά θχεία ςε απόςταςθ 3-10 ίντςεσ από τθ βρεφοκοιτίδα και παράλλθλα γίνονται μετριςεισ τθσ ζνταςθσ του ιχου με ειδικζσ ςυςκευζσ (battery operated digital sound level meter) ϊςτε θ ζνταςθ να διατθρείται ςε επίπεδα 75-80d B με δυνατότθτα αναπροςαρμογισ τθσ ζνταςθσ ανάλογα με τισ α- ντιδράςεισ του νεογνοφ. Κατά τθ διάρκεια του 24ϊρου ειδικά εκπαιδευμζνεσ νοςθλεφτριεσ είναι υπεφκυνεσ για τθν εκπομπι τθσ μουςικισ -μζςω CD player- και τθν επιλογι ςυγκεκριμζνων θχθτικϊν ςυνδυαςμϊν. Θ κετικι επίδραςθ τθσ μουςικισ ςτα πρόωρα νεογνά εκτιμάται αντικειμενικά εφόςον προκαλεί και επικυμθτζσ μεταβολζσ ςε καρδιοαναπνευςτικοφσ δείκτεσ όπωσ είναι θ αφξθςθ του κορεςμοφ οξυγόνου (oxygen saturation), θ ελάττωςθ τθσ καρδιακισ ςυχνότθτασ και τθσ αρτθριακισ πίεςθσ Αμαλία Κ. Θλιάδθ, φιλόλογοσ-ιςτορικόσ «Τζχνεσ και Ψυχικι Υγεία»: Ζρευνα για το ρόλο των Τεχνϊν ςτθ διατιρθςθ και ανάκτθςθ τθσ ψυχικισ υγείασ του ανκρϊπου (e-book) 38 < αλαθηήζεθε ζηηο 13/12/

35 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Ξεκινϊντασ τθν αναφορά ςτθν ςυςχζτιςθ των εικαςτικϊν τεχνϊν με τθν ψυχολογία του ανκρϊπου κα πρζπει να τονιςτεί θ ςθμαςία των χρωμάτων και το πϊσ αυτά τθν επθρεάηουν. Το κάκε χρϊμα προκαλεί διαφορετικά οπτικά ερεκίςματα και κατ επζκταςθ εκφράηει διαφορετικά ςυναιςκιματα. Ζτςι θ ψυχολογία ενόσ ατόμου διαφοροποιείται ανάλογα με τα χρϊματα με τα οποία προτιμά να ντφνεται. Τα πειράματα και οι ζρευνεσ που ζχουν γίνει ςχετικά με τθν επιρροι των χρωμάτων ςτον άνκρωπο είναι πάρα πολλά. Ζχει παρατθρθκεί, για παράδειγμα, ότι οι άνκρωποι που περιβάλλονται ςυνζχεια από ηωθρά και φωτεινά χρϊματα, χαίρουν καλφτερθσ φυςικισ κατάςταςθσ και ψυχικισ θρεμίασ από εκείνουσ που περιβάλλονται από μουντά χρϊματα. Επίςθσ, πειράματα ςε επαγγελματικοφσ χϊρουσ καταδεικνφουν, ότι οι εργαηόμενοι αποδίδουν καλφτερα ςε ζνα φωτεινό χϊρο με ευχάριςτα χρϊματα, παρά ςε ζνα ςκοτεινό χϊρο. Ζχει παρατθρθκεί ακόμθ, ότι ο άνκρωποσ επιλζγει να ντυκεί με τα χρϊματα που εναρμονίηονται τζλεια ςτθν ψυχολογικι του κατάςταςθ. Δθλαδι, ζνασ άνκρωποσ που πάςχει από κατάκλιψθ κα προτιμιςει τα ςκοφρα χρϊματα, ενϊ κάποιοσ που θ ψυχολογικι του κατάςταςθ είναι καλι, κα προτιμιςει χαροφμενα χρϊματα. Επομζνωσ γίνεται εφκολα αντιλθπτό ότι και ςε ζνα ζργο τζχνθσ ο κακζνασ κα επιλζξει χρϊματα τα οποία κα ςυςχετίηονται με τθν ψυχολογία του τθν εκάςτοτε χρονικι ςτιγμι. ΧΟΟΣ «εν αρχι ιν ο χορόσ και φςτερα ο λόγοσ» Ο χορόσ ιταν από τα αρχαία κιόλασ χρόνια ζνασ διαφορετικόσ τρόποσ «ομιλίασ» αφοφ είναι ζνασ ιδιαίτερα άμεςοσ τρόποσ ζκφραςθσ. Μζςω του χοροφ αποβάλλεται το άγχοσ και θ πίεςθ τθσ κακθμερινότθτασ, θ ζνταςθ που ο κάκε άνκρωποσ «βάηει» ςτισ κινιςεισ του προδίδουν τθν ψυχολογία του τθν ϊρα που χορεφει. Ζνασ άνκρωποσ που κρφβει κυμό μζςα του, ςε μία ελεφκερθ χορογραφία (αυτοςχεδιαςμό) κα κάνει κυρίωσ απότομεσ κινιςεισ. Αντίςτοιχα κάποιοσ με μεγάλθ αυτοπεποίκθςθ κα προτιμιςει δυναμικζσ κινιςεισ που τον αναδεικνφουν. Αργζσ και μεγάλεσ κινιςεισ ςυνικωσ κα επιλεχκοφν για να αποδϊςουν νωχελικά και δυςάρεςτα ςυναιςκιματα. Είναι φανερό ότι όλα τα είδθ τζχνθσ επθρεάηουν και επθρεάηονται ςε μεγάλο βακμό από τθν ψυχολογία και τα ςυναιςκιματα των ανκρϊπων. Επιπλζον όλεσ οι 35

36 μορφζσ τζχνθσ ςυνδζονται και αλλθλεπιδροφν αφοφ χωρίσ τθ μουςικι δε μπορεί να ςτακεί ο χορόσ, χωρίσ το λόγο (Λογοτεχνία) δεν μπορεί να ςτακεί το κζατρο. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προςπάκεια από τθν πολιτεία ϊςτε θ τζχνθ να γίνει πιο προςιτι ςτισ λαϊκζσ μάηεσ μζςα από τθ διοργάνωςθ εκδθλϊςεων ςτουσ δρόμουσ των πόλεων και ςε πλατείεσ με ςκοπό τθν προαγωγι τθσ ψυχικισ υγείασ των ανκρϊπων. Βλζπουμε λοιπόν εκδθλϊςεισ ςε περιοχζσ υποβακμιςμζνεσ, ςε περιοχζσ που θ εγκλθματικότθτα είναι αυξθμζνθ και αντιλαμβανόμαςτε πωσ θ πολιτεία προςπακεί με τον τρόπο αυτό να ωφελιςει ψυχικά τουσ κατοίκουσ των πόλεων και να ανεβάςει το επίπεδό τουσ. Με μια μικρι ζρευνα που κάναμε ςτο διαδίκτυο βρικαμε πλθκϊρα αναφορϊν για εκδθλϊςεισ τζτοιασ μορφισ Βιέπε: Γηώξγνπ Καξνπζάθε, Η ηέρλε ζηνπο δξόκνπο, άξζξν ζηελ ΔΛΔΤΘΔΡΟΣΤΠΙΑ, (αλαθηήζεθε 15/10/2012) Γεκήηξε Μαληάηε, Η ηέρλε βγήθε ζηνπο δξόκνπο, Άξζξν ζηα ΝΔΑ, (Αλαθηήζεθε ) Ίζκα Μ. Σνπιάηνπ, Η ηέρλε ηεο νξγήο γελληέηαη ζηνπο δξόκνπο, Άξζξν ζην ΒΗΜΑ (Αλαθηήζεθε ) %CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%B7- %CF%83%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82- %CE%B4%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%82%E2%80%9D.aspx (Αλαθηήζεθε ) (Αλαθηήζεθε ) 36

37 2.6 Θ Τζχνθ ςτθν Αρχαιότθτα και ςτθν Αναγζννθςθ Θ τζχνθ δεν επθρζαςε μόνον τθ δικι μασ εποχι. Ρολλά ςθμαντικά επιτεφγματα αλλά και θ ψυχαγωγία αναπτφχκθκε ςτισ παλαιότερεσ αποχζσ. Στο παρακάτω κεφάλαιο γίνεται αναφορά για τθν επιρροι τθσ Αναγζννθςθσ κακϊσ και του χοροφ ςτθν αρχαία Ελλάδα. Αρχαιότθτα Τα μεγάλα επιτεφγματα ςτθν τυπογραφία δθμιοφργθςαν τισ ςυνκικεσ για μια αναβίωςθ τθσ αρχαιότθτασ μζςω των ελλθνικϊν κειμζνων και θ αναγζννθςθ χαρακτθρίςτθκε από ζντονθ πολιτιςμικι ςυνάφεια με τον Αρχαίο κόςμο. Στο χϊρο τθσ τζχνθσ επιχειρικθκε θ ανάδειξθ των αρχαίων μφκων, οι οποίοι με τθ ςειρά τουσ ε- μπλοφτιςαν ςθμαντικά τθ κεματολογία τθσ αναγεννθςιακισ τζχνθσ. Ραράλλθλα, αρχαιολογικζσ ανακαλφψεισ ενζπνευςαν τουσ αρχιτζκτονεσ και γλφπτεσ τθσ εποχισ. ΑΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ: Στθν αρχαία Ελλάδα οι άνκρωποι μζςω τθσ τζχνθσ εξζφραηαν τα ςυναιςκιματά τουσ. Συγκεκριμζνα είχαν διάφορα είδθ χορϊν: 40 Αγωνιςτικοί Ρολεμικοί χοροί: Δθμιουργοφςαν πολεμιςτζσ,των οποίων οι κινιςεισ ςτθν μάχθ κα ζπρεπε να διακρίνονται από ακρίβεια, ρυκμό, τάξθ και πεικαρχία, χαρακτθριςτικά τθσ χορευτικισ αγωγισ Κρθςκευτικοί χοροί: Το ςυγκεκριμζνο είδοσ χοροφ το χόρευαν διότι ικελαν να δείξουν τον ςεβαςμό τουσ προσ τουσ κεοφσ του Ολφμπου. Χοροί των ςυμποςίων Χοροί των γάμων Χοροί του πζνκουσ Πμωσ τι ςυμβόλιηε ο χορόσ; Οι ελικοειδείσ και κυκλικζσ μορφζσ των χορϊν ςυμβολίηουν τθν αναηιτθςθ του βάκουσ τθσ ψυχισ του ανκρϊπου και τθν τελικι νίκθ ενάντια ςτουσ φόβουσ του, καλλιεργϊντασ ζναν καλφτερο εαυτό. Ραρόλα αυτά οι άνκρωποι ςτθν αρχαία Ελλάδα δεν αςχολοφνταν αποκλειςτικά με τον χορό. Υπιρχε ωςτόςο και θ εναςχόλθςθ με τθν γλυπτικι και τθν ηωγραφικι, όπου εκεί αποτφπωναν τα ςυναιςκιματά τουσ, το κζατρο που λειτουργοφςε ωσ ψυχαγωγικό μζςο και τζλοσ θ μουςικι όπου λειτουργοφςε και για ψυχαγωγία αλλά και για εξιςτόρθςθ ιςτοριϊν και άκλων θρϊων. 40 ηαύξνο Καιακαηηαλόο «Υνξνύ έλζηηθην» 37

38 ΑΝΑΓΕΝΝΘΣΘ Με τον όρο Αναγεννθςιακι τζχνθ αναφερόμαςτε ςτθν καλλιτεχνικι παραγωγι κατά τθν ιςτορικι περίοδο τθσ Αναγζννθςθσ. Ζνα από τα κφρια χαρακτθριςτικά τθσ ιταν θ ανανζωςθ των κεμάτων και τθσ αιςκθτικισ ςτθν Ευρϊπθ. Θ καλλιτεχνικι παραγωγι τθν περίοδο αυτι είναι δφςκολο να οριοκετθκεί χρονικά, ωςτόςο κεωροφμε πωσ ξεκίνθςε ςτθν Λταλία τον 15ο αιϊνα και διαδόκθκε ςτθν υπόλοιπθ Ευρϊπθ, με διαφορετικοφσ όμωσ ρυκμοφσ και ςε διαφορετικό βακμό ανάλογα με τθν γεωγραφικι περιοχι. Τον 16ο αιϊνα ζφκαςε ςε πολλζσ χϊρεσ ςτο απόγειό τθσ. Θ Αναγεννθςιακι τζχνθ δεν χαρακτθρίςτθκε από μια επιςτροφι ςτο παρελκόν, αντίκετα, οι νζεσ τεχνικζσ ςε ςυνδυαςμό με το νζο πολιτικό, κοινωνικό και επιςτθμονικό πλαίςιο που διαμορφϊκθκε εκείνθ τθν εποχι, επζτρεψαν ςτουσ καλλιτζχνεσ να καινοτομιςουν. Επιπλζον, για πρϊτθ φορά, θ τζχνθ ζγινε ιδιωτικι, με τθν ζννοια πωσ δεν διαμορφωνόταν από τθ κρθςκευτικι ι πολιτικι εξουςία, αλλά αποτελοφςε προϊόν αποκλειςτικά των ίδιων των καλλιτεχνϊν Wikipedia. δηαζέζηκν CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B7 ( ) 38

39 2.7 Θεραπεία μζςω τθσ τζχνθσ 42 Από τα πολφ παλιά χρόνια κάκε είδοσ τζχνθσ ζχει μεγάλθ κεραπευτικι αξία για τον δθμιουργό κακϊσ είναι ο ςυνδετικόσ κρίκοσ μεταξφ ςυνειδθτοφ και αςυνείδθτου, αλλά και ςτθ ςφγχρονθ εποχι που θ τζχνθ χρθςιμοποιείται ςτον τομζα τθσ ψυχολογίασ ζχει μεγάλθ αξία και για τον κεραπευτι. Οι άνκρωποι χρθςιμοποιοφςαν πάντα τθν τζχνθ για προςωπικοφσ λόγουσ. Άλλοτε για χαλάρωςθ, άλλοτε για να αντιμετωπίςουμε διάφορεσ δυςκολίεσ, άλλοτε για μια αίςκθςθ δθμιουργίασ και οφτω κακεξισ. Σχετικά με τθν κεραπευτικι αξία τθσ τζχνθσ ειπϊκθκαν διάφορεσ κεωρίεσ που ζδωςαν λαβι για καταχριςεισ κάποιων νοθμάτων και αξίων, που ζχει θ τζχνθ για τθν ψυχικι υγεία των παιδιϊν κυρίωσ. Γενικϊσ ζχουν καταλιξει ότι οι ςτόχοι του εικαςτικοφ κεραπευτι και του δαςκάλου τθσ τζχνθσ είναι κοινοί από αρκετζσ απόψεισ. Στισ μζρεσ μασ, θ εκπαίδευςθ ςτρζφεται και πάλι ςτον ζνα και μοναδικό ςτόχο, τον εξανκρωπιςμό του ςχολείου. Ο Flannery πιςτεφει ότι θ διδαςκαλία των ςυναιςκθμάτων είναι το μόνο είδοσ διδαςκαλίασ τθσ τζχνθσ που μπορεί να βοθκιςει τουσ ανκρϊπουσ να γίνουν πιο άνκρωποι. Κατά καιροφσ ειπϊκθκαν διάφορεσ κεωρίεσ ςχετικά με το ρόλο του δαςκάλου και του κεραπευτι. Οι παιδοκεραπευτζσ πιςτεφουν ότι το ςτοιχείο κλειδί είναι θ ποιότθτα τθσ ςχζςθσ. Ο Petrice πιςτεφει ότι οι γονείσ και οι δάςκαλοι χρθςιμοποιοφςαν ανζκακεν τισ γνϊςεισ τουσ περί ψυχολογίασ, που είχαν αποκτιςει από τθν πείρα τουσ.σχετικά διατυπϊνονται διάφορεσ κεωρίεσ και ακοφγονται ςχόλια ςχετικά με τθν επίδραςθ τθσ τζχνθσ ςτο παιδί. Ο Parker πιςτεφει ότι θ τζχνθ αςκεί από μόνθ τθσ κεραπευτικι επίδραςθ ςτο παιδί και ότι δεν χρειάηεται απαραίτθτα να αποτελζςει μζροσ κάποιου προγράμματοσ. Γενικά θ τζχνθ μζςω οργανωμζνων μεκόδων που ζχουν εφαρμοςτεί ςτθν εκπαίδευςθ και τθν ψυχολογία, βοθκά τα παιδιά να ξεπεράςουν τα προβλιματα τθσ κακθμερινότθτάσ τουσ, να πάρουν κάρροσ ι να παρθγορθκοφν, να εκφραςτοφν και να δθμιουργιςουν, και μζςα από το βιβλίο Κεραπεφοντασ παιδιά μζςα από τθν τζχνθ (J.A.Rubin) βλζπουμε πολλά πρακτικά παραδείγματα παιδιϊν που χρθςιμοποίθςαν τθν τζχνθ και βοθκικθκαν μζςω αυτισ. Στθ ςυνζχεια παρουςιάηονται μερικζσ από τισ κυριότερεσ μορφζσ κεραπείασ μζςω τθσ τζχνθσ, τεχνικι γνωςτι και ωσ Arttherapy 43. Τι είναι θ εικαςτικι ψυχοκεραπεία; Γφρω ςτο 1940, μια ςειρά ηωγράφων και ψυχοκεραπευτϊν ζχουν αρχίςει να αντιλαμβάνονται πωσ για κάποιο λόγο θ δθμιουργικι ζκφραςθ ζχει κεραπευτικι επί- 42 Judith Aron Rubin, εκδόςεισ Ελλθνικά γράμματα, Ακινα 1997, «Κεραπεφοντασ παιδιά μζςα από τθν τζχνθ» 43 Κζντρο τζχνθσ και ψυχοκεραπείασ, ανακτικθκε ςτισ 21 Δεκεμβρίου 2011, 39

40 δραςθ ςτθν ψυχολογικι υγεία του ανκρϊπου. Από τότε το «μυςτιριο» ζχει εξελιχκεί τόςο ϊςτε να αποτελεί ξεχωριςτι ψυχοκεραπευτικι μζκοδο τθν «Εικαςτικι Κεραπεία» (Art-Therapy). Θ Εικαςτικι Κεραπεία εφαρμόςτθκε ςτισ Θ.Ρ.Α. και τθ Μεγ. Βρετανία από το 1960, ενϊ ςτθν Ελλάδα αρχίηει να εφαρμόηεται γφρω ςτο Ροια είναι λοιπόν αυτι θ ξεχωριςτι κεραπευτικι προςζγγιςθ; Θ Εικαςτικι Ψυχοκεραπεία βαςίηεται ςτθ δφναμθ τθσ Εικαςτικισ Ζκφραςθσ (ηωγραφικισ, πθλοφ, κολλάη, φωτογραφίασ, άμμου κ.α.) ωσ μζςου επικοινωνίασ. Θ κεραπευτικι προςζγγιςθ μζςα από τθν τζχνθ, αναγνωρίηει τισ καλλιτεχνικζσ διεργαςίεσ, τισ δομζσ, το περιεχόμενο και τουσ ςυνειρμοφσ πάνω ςε αυτά, ςαν κακρζπτεσ των ικανοτιτων, τθσ προςωπικότθτασ και των ενδιαφερόντων του ανκρϊπου. Θ Εικαςτικι Ψυχοκεραπεία είναι μια μορφι ψυχοκεραπείασ που επιτρζπει τθ ςυναιςκθματικι ζκφραςθ και «ίαςθ» μζςω εξωλεκτικϊν οδϊν. Θ ηωγραφικι είναι μια προβλθτικι τεχνικι που επιτρζπει ςε παιδιά και ενιλικεσ να δθμιουργιςουν, να καταςκευάςουν μια εικόνα του κόςμου όπωσ τον βιϊνουν. Μια εικόνα που αντανακλά τουσ ςυναιςκθματικοφσ προβλθματιςμοφσ των ανκρϊπων. Συνικωσ οι ενιλικεσ, χρθςιμοποιοφν λζξεισ για να εκλογικεφςουν τα ςυναιςκιματά τουσ κι ζτςι να απομακρυνκοφν από αυτά. Ροιοσ μπορεί να χρθςιμοποιιςει τθν Εικαςτικι Ψυχοκεραπεία Θ Εικαςτικι Ψυχοκεραπεία δεν ζχει περιοριςμοφσ. Είναι και για μικροφσ και για μεγάλουσ. Επίςθσ δεν απαιτεί κανζνα ιδιαίτερο «ταλζντο» ςτθ ηωγραφικι. Το μόνο που χρειάηεται είναι θ κζλθςθ να χρθςιμοποιιςει κάποιοσ τα υλικά για να εκφραςτεί. Θ Εικαςτικι Ψυχοκεραπεία προςφζρει ζνα διαφορετικό τρόπο επικοινωνίασ, μια διαφορετικι «γλϊςςα». Τθ γλϊςςα τθσ εικόνασ και του ςυμβολιςμοφ. Είναι ιδιαίτερα χριςιμθ ςε ανκρϊπουσ που βρίςκουν τα λόγια δφςκολα ι ανεπαρκι για να εκφράςουν αυτά που επικυμοφν. Είναι επίςθσ χριςιμθ και ςε ανκρϊπουσ, οι οποίοι ςτθρίηονται τόςο πολφ ςτο λόγο (ςτο διανοθτικό, ςτθ ςκζψθ) ϊςτε χάνουν επαφι με το ςυναίςκθμα. Τι ςυμβαίνει ςε μια ςυνεδρία Εικαςτικισ Ψυχοκεραπείασ; Σε μια ςυνεδρία Εικαςτικισ Ψυχοκεραπείασ μοιράηεται ο χρόνοσ ανάμεςα ςτθ δθμιουργία και ςτθ ςυηιτθςθ πάνω ςε αυτό που δθμιοφργθςε κάποιοσ. Το πϊσ κα μοιραςτεί αυτόσ ο χρόνοσ εξαρτάται από τισ ανάγκεσ του κεραπευόμενου. Ο κεραπευτισ δεν βρίςκεται εκεί για να κακοδθγεί και να επιβάλλει το δικό του «εγϊ». Βρίςκεται εκεί για να δθμιουργιςει μια ατμόςφαιρα αςφάλειασ, εμπιςτοςφνθσ και αποδοχισ του ανκρϊπου χωρίσ κριτικι. Βοθκάει ςτθ διερεφνθςθ και επεξεργα- 40

41 ςία τθσ εικόνασ με τον εαυτό. Θ ςχζςθ είναι τριαδικι δθλαδι κεραπευτισκεραπευόμενοσ-εικόνα. Θ αξία τθσ Εικαςτικισ Ψυχοκεραπείασ 44 Θ Εικαςτικι Ψυχοκεραπεία προςφζρει ζναν «κακρζφτθ» ςτα ςυναιςκιματα και ςτισ ςκζψεισ. Σε αντίκεςθ με τον προφορικό λόγο, θ εικόνα είναι κάτι που μζνει. Είναι λοιπόν ζνα είδοσ «χειροπιαςτισ μνιμθσ» γιατί ο άνκρωποσ μπορεί να επιςτρζψει ςε μια εικόνα που ζκανε παλιά και να τθ διερευνιςει ξανά. Εκφραηόμενοσ κάποιοσ μζςα από τα δθμιουργιματά του αποκτά ζναν απόλυτα προςωπικό και ιδιαίτερο τρόπο για να επικοινωνιςει με αυτά που γνωρίηει ι αυτά που δεν γνωρίηει. ΜΟΥΣΙΚΟΘΕΑΡΕΙΑ 45 Θ μουςικι για κεραπεία ςτθν κατάκλιψθ, τον πόνο, το άγχοσ και το ςτρεσ. Ρερίπου 121 εκατομμφρια ανκρϊπων παγκόςμια πάςχουν από κατάκλιψθ. Θ πάκθςθ καταπονεί τουσ αςκενείσ ψυχικά και ςωματικά. Θ κατάκλιψθ δθμιουργεί αιςκιματα χαμθλισ αυτοεκτίμθςθσ, απελπιςίασ και ενοχϊν, διαταραχζσ ςτισ κοινωνικζσ αλλθλεπιδράςεισ, μείωςθ τθσ ποιότθτασ ηωισ, αχπνία, διαταραχζσ τθσ όρεξθσ και διατροφισ, αυξθμζνθ κνθτότθτα και κίνδυνο αυτοκτονίασ.θ πάκθςθ ςχετίηεται με 1 εκατομμφριο κανάτουσ κάκε χρόνο παγκόςμια. Υπάρχει αποτελεςματικι αντιμετϊπιςθ με τθ βοικεια εξειδικευμζνων γιατρϊν, ψυχιάτρων, ψυχολόγων και άλλων. Χρθςιμοποιοφνται ςυνικωσ φάρμακα και ψυχοκεραπεία. Θ κεραπεία με τθ βοικεια τθσ μουςικισ, χρθςιμοποιείται από μουςικοκεραπευτζσ για να βοθκά μερικοφσ αςκενείσ να καταπολεμοφν τθν κατάκλιψθ, να βελτιϊνονται και να αποκακιςτοφν τθ διάκεςι τουσ διατθρϊντασ ζτςι μια καλι ψυχικι και ςωματικι υγεία. Ο πόλοσ τθσ μουςικοκεραπείασ ςτθν αντιμετϊπιςθ κατάκλιψθσ εξετάςτθκε από ερευνθτζσ ςε αναςκόπθςθ τθσ βιβλιογραφίασ. Είναι πράγματι ςθμαντικό να γνωρίηουμε εάν ςοβαρζσ μελζτεσ που ελζχκθςαν από αναγνωριςμζνα επιςτθμονικά ςϊματα, τεκμθρίωςαν ι όχι το ότι θ μουςικοκεραπεία ωφελεί τουσ αςκενείσ με κατάκλιψθ. Μετά από ενδελεχι ζρευνα, οι ερευνθτζσ από το Λονδίνο (central and northwest London foundation NHS trust) αναγνϊριςαν 5 εργαςίεσ, οι οποίεσ πλθροφςαν αυςτθρά επιςτθμονικά κριτιρια που απαιτοφνται για να γίνουν αποδεκτά τα ςυμπεράςματά τουσ. Οι 4 από αυτζσ ζδειξαν μεγαλφτερθ μείωςθ των ςυμπτωμάτων κατάκλιψθσ ςε αςκενείσ που ζλαβαν μουςικοκεραπεία ςε ςφγκριςθ με εκείνουσ που με τυχαιοποιθμζνο τρόπο είχαν επιλεγεί να λάβουν κεραπεία χωρίσ μουςικι. Θ πζμπτθ ζρευνα δεν ζδειξε κάτι τζτοιο. Οι μελετθτζσ ςυμπζραναν ότι παρά το γεγονόσ ότι οι τεκμθριωμζνεσ αποδείξεισ για τισ ευεργετικζσ επιδράςεισ τθσ μουςικισ ςτουσ 44 Αμαλία Κ. Θλιάδθ, φιλόλογοσ-ιςτορικόσ «Τζχνεσ και Ψυχικι Υγεία»: Ζρευνα για το ρόλο των Τεχνϊν ςτθ διατιρθςθ και ανάκτθςθ τθσ ψυχικισ υγείασ του ανκρϊπου (e-book) 45 Ανακτικθκε ςτισ 21 Δεκεμβρίου 2011, 41

42 αςκενείσ με κατάκλιψθ προζρχονται από μερικζσ μικρζσ ζρευνεσ, εντοφτοισ απαιτείται να διεξαχκοφν ευρφτερεσ κεραπευτικζσ δοκιμζσ, με μεγάλουσ αρικμοφσ α- ςκενϊν για να διαφανοφν καλφτερα ποιεσ μορφζσ μουςικισ και μουςικοκεραπείασ ζχουν τισ καλφτερεσ κεραπευτικζσ επιδράςεισ ςτουσ αςκενείσ. Οι εργαςίεσ που υ- πάρχουν τϊρα, αναδεικνφουν τθ μουςικοκεραπεία ικανι να βελτιϊνει τθ διάκεςθ των κατακλιπτικϊν αςκενϊν και παράλλθλα να ζχει μεγάλθ αποδεκτικότθτα, με πολφ μικρό αρικμό αςκενϊν να τθν διακόπτουν. Λαμβάνοντασ υπόψθ το γεγονόσ αυτό, είναι πολφ ςθμαντικό να δοκεί θ ςθμαςία που αρμόηει ςτθ μουςικοκεραπεία για ζνα τόςο ςοβαρό και ευρζωσ διαδεδομζνο πρόβλθμα που είναι θ κατάκλιψθ. Άλλεσ ζρευνεσ ζδειξαν τθ μουςικοκεραπεία να ανακουφίηει από τον πόνο και ικανι να αυξάνει τθν αποτελεςματικότθτα των αναλγθτικϊν φαρμάκων. Επίςθσ οι κετικζσ επιδράςεισ τθσ τεκμθριϊκθκαν ςτθν αντιμετϊπιςθ του ςτρεσ, του άγχουσ των ςυνεπειϊν των εγκεφαλικϊν επειςοδίων, των καρδιοπακειϊν και του καρκίνου. Σε ε- παγγελματίεσ με υψθλό επίπεδο ςτρεσ όπωσ γιατροί, νοςοκόμοι, αςτυνομικοί, πυροςβζςτεσ, επιχειρθματίεσ και άλλοι, θ μουςικι και θ μουςικοκεραπεία ζχουν πολλά να προςφζρουν. Ακόμα και ςτισ εγκφουσ γυναίκεσ, θ μουςικι βρζκθκε ότι μπορεί να απαλφνει από το ςτρεσ, το άγχοσ και τθν κατάκλιψθ που ςχετίηονται με τθν ε- γκυμοςφνθ. Θ μουςικι ζχει κεμελιϊδθ ρόλο ςτθ ηωι των ανκρϊπων. Από τθ δθμιουργία τθσ ανκρωπότθτασ θ μουςικι ςυνοδεφει τον άνκρωπο και αποτελοφςε μζροσ όλων των πολιτιςμϊν. Οι επιδράςεισ τθσ ςτον ψυχικό και ςωματικό τουσ κόςμο, ο μοναδικόσ τρόποσ με τον οποίο θ μουςικι επικοινωνεί μαηί τουσ, αποτελοφν ζνα κεραπευτικό μζςο το οποίο αξίηει να διερευνθκεί ςτο μζγιςτο δυνατό βακμό. ΧΟΟΘΕΑΡΕΙΑ Θ χοροκεραπεία 46 είναι θ ψυχοκεραπευτικι χριςθ τθσ κίνθςθσ και του χοροφ, μζςα από τθν οποία το άτομο ςυμμετζχει δθμιουργικά ςε μια διαδικαςία που προωκεί τθ γνωςτικι, ςυναιςκθματικι και κοινωνικι του ολοκλιρωςθ. Θ χοροκεραπεία πρεςβεφει ότι: Το ςϊμα κακρεφτίηει τθν προςωπικι ιςτορία, τθν προςωπικότθτα και τθ ςυναιςκθματικι κατάςταςθ του ατόμου. Μζςα από τθν κίνθςθ ζχουμε πρόςβαςθ και ςε οτιδιποτε αφορά τα προ-λεκτικά ςτάδια τθσ ανάπτυξθσ και τθσ ωρίμανςθσ. Τα βαςικά επίπεδα τθσ ανκρϊπινθσ υπόςταςθσ (βιολογικό, ψυχολογικό, γνωςτικό, πνευματικό, κοινωνικό) βρίςκονται ςε ςυνεχι αλλθλεπίδραςθ, άρα επθρεάηοντασ ζνα από αυτά κα επζλκουν αλλαγζσ και ςτα άλλα. 46 Κζντρο χοροκεραπείασ, ανακτικθκε ςτισ 21 Δεκεμβρίου 2011, 42

43 Σφντομθ ιςτορικι αναδρομι Είναι μια κεραπεία γνωςτι ςτουσ ανκρϊπουσ μζςα από τθ μνιμθ του ςυλλογικοφ παρελκόντοσ του είδουσ. Οι παραδοςιακζσ πρακτικζσ τθσ χοροκεραπείασ (όροσ που χρθςιμοποιείται ςτο ςφγχρονο κόςμο) χάνονται ςτα βάκθ των αιϊνων και είναι παγκόςμιεσ. Από τθν προϊςτορικι εποχι ο άνκρωποσ χρθςιμοποιεί το χορό για τθ δφναμθ που ζχει να τον οδθγεί ςτθ μετουςίωςθ. Με τθ ςθμερινι τθσ μορφι αναπτφχκθκε ςτα μζςα του 20ου αιϊνα, μετά το Θ εξζλιξι τθσ, ωσ ιδιαίτερου ψυχοκεραπευτικοφ κλάδου, ςυμβαδίηει με τθν εξζλιξθ των ψυχαναλυτικϊν κεωριϊν και ψυχοκεραπευτικϊν προςεγγίςεων, αλλά και του ςφγχρονου χοροφ, που ςτράφθκε ςε νζεσ αξίεσ όπωσ ο αυκορμθτιςμόσ, θ αυκεντικότθτα, θ ατομικι ζκφραςθ. Θ ςυνεχόμενθ ανάπτυξι τθσ ζχει οδθγιςει ςτθ διαμόρφωςθ ποικίλων μεκόδων και τεχνικϊν, οι οποίεσ αντανακλοφν τισ διαφορετικζσ προςεγγίςεισ των χοροκεραπευτϊν, οι οποίεσ ανταποκρίνονται και ςτισ ανάγκεσ των διαφόρων πλθκυςμιακϊν ο- μάδων. Θ χοροκεραπεία απευκφνεται ςε όλεσ τισ θλικίεσ και ςε όλεσ τισ πλθκυςμιακζσ ομάδεσ. Οι χοροκεραπευτζσ εργάηονται με άτομα (παιδιά, εφιβουσ, ενιλικεσ, θλικιωμζνουσ) με ςωματικά ι ψυχικά προβλιματα, αλλά και με άτομα που αποηθτοφν τθν ζκφραςθ, τθ δθμιουργικότθτα, τθν αυτογνωςία μζςα από τθν κίνθςθ και το χορό. Επίςθσ εργάηονται ςε προγράμματα πρόλθψθσ, εκπαίδευςθσ, επιμόρφωςθσ, ςε μονάδεσ απεξάρτθςθσ, επανζνταξθσ, αποαςυλοποίθςθσ κ.λπ. Τα τελευταία χρόνια γίνεται ςθμαντικι ζρευνα για τα κεραπευτικά αποτελζςματα τθσ χοροκεραπείασ, όπωσ και αντίςτοιχεσ δθμοςιεφςεισ. 43

44 Κεφάλαιο 3 Περί Βίασ «Η κοινωνία προετοιμάηει το ζγκλθμα. Ο εγκλθματίασ το διαπράττει.» Βίκτωρ Ουγκϊ 44

45 3.1 Θ βία ςτθ ηωι του ανκρϊπου Κα μποροφςαμε να ποφμε, ότι θ ηωι θ ίδια είναι μια τεράςτια πράξθ βίασ. Π- πωσ τα ηϊα με βίαιο τρόπο αφαιροφν το ζνα τθν ηωι του άλλου για να επιβιϊςουν, όπωσ με βίαιο τρόπο ζνα δζντρο ςκίηει το ζδαφοσ για να βγει ςτον ιλιο, ζτςι και ςτον άνκρωπο δυςτυχϊσ με βίαιο τρόπο γίνονται όλα. Θ βία αυτι αςκείτε πάνω ςε κάτι άλλο, απλά και μόνο για να επιβιϊςει. Μπορεί αυτό ςτα ηϊα να μασ ακοφγεται πιο ξεκάκαρο αλλά ουςιαςτικά και ςτον άνκρωπο για τον ίδιο ςκοπό γίνονται όλα, τθν επιβίωςθ. Φυςικά εκτόσ από τθν κυριολεκτικι ςθμαςία τθσ λζξθσ, θ επιβίωςθ υπάρχει και ςτθν ψυχι, ςτθν προςωπικότθτα και ςτον εγωιςμό του ανκρϊπου. Ραρόλα αυτά όμωσ είμαςτε το μόνο είδοσ που απλά αςκεί βία, γιατί απλά μπορεί, γιατί απλά πολλζσ φορζσ βρίςκει ευχαρίςτθςθ ςε αυτό και είμαςτε το μόνο είδοσ που αςκοφμε τόςθ βία, χωρίσ πάντα να υπάρχει θ δικαιολογία τθσ επιβίωςθσ. Βία για τθν βία. Βία ςτθν βία. Και το παιχνίδι ςυνεχίηεται. Και το παιχνίδι αν και πάντα μοιάηει ότι ζχει βγει από τον ζλεγχο, πάντα υπάρχει ζνα ακόμα κατϊτερο ςθμείο να πάει. Ράντα υπάρχει ζνασ νζοσ τρόποσ να βιαιοπραγιςεισ πάνω ςε κάποιον. Και το παιχνίδι μοιάηει να μθν ελζγχεται από κανζναν. Ζνα παιχνίδι βίασ, που μοιάηει να είναι ζνα με εμάσ. Μιπωσ τελικά δεν μποροφμε να βγοφμε από αυτι τθν βία και απλά κοροϊδεφουμε τουσ εαυτοφσ μασ, ότι μποροφμε; Μιπωσ τελικά θ βία είναι ζνα από τα ςυςτατικά μασ; Μιπωσ τελικά θ βία είναι ο μόνοσ δρόμοσ που είμαςτε άξιοι, ικανοί να βιϊςουμε; Μιπωσ είναι θ μόνθ επιλογι μασ; Ρϊσ μπορεί να είναι θ μόνθ επιλογι μασ και να διεκδικοφμε ότι μπορεί να είμαςτε παιδιά κάποιου ανϊτερου όντοσ; Και εάν ναι, τότε ςθμαίνει ότι αυτό το ανϊτερο ον είναι βίαιο; Μερικά ερωτιματα με τα οποία ο κακζνασ από εμάσ κα ιταν καλό να προβλθματιςτεί και να ψάξει βακιά μζςα του τθν αλθκινι απάντθςθ. Ομολογουμζνωσ θ βία, είναι κομμάτι όλων των ανκρϊπων και μάλιςτα ζνα πολφ μεγάλο κομμάτι, που λίγοι αποδζχονται. Ελάχιςτοι προςπακοφν να τθν χαλιναγωγιςουν, προςπακοφν να τθσ επιβλθκοφν, με οποιονδιποτε τρόπο, ακόμα και εάν είναι θ ίδια. Θ βία είναι μζςα μασ, και το τρομακτικό είναι ότι οι πειςτικζσ απαντιςεισ γιατί υπάρχει είναι δφςκολο να βρεκοφν κακϊσ και ότι δεν ξζρουμε πότε κα ξεςπάςει ζ- τςι ϊςτε να τθν ελζγξουμε, να τθν καταλαγιάςουμε. «Ελπίηουμε να μθν ξεςπάςει, εάν γίνει ποτζ όμωσ κα κζλαμε να είμαςτε εκεί» 47 Κα μποροφςα να χωρίςω τον βίαιο άνκρωπο ςε 2 κατθγορίεσ, ςε αυτόν που εκδθλϊνει μια απάκεια απζναντι ςτα φαινόμενα βίασ και ς αυτόν που νιϊκει θδονι από τθ βία. Και ςτισ 2 περιπτϊςεισ πρόκειται για πάκθ ι ψυχικζσ νόςουσ, ςτθν πρϊ- 47 Βία και άνκρωποσ ςτον 21ο αιϊνα, metafysiko.gt/forum 45

46 τθ περίπτωςθ πρόκειται απλά για ζλλειψθ ευαιςκθςίασ απζναντι ςτθν ουςία αυτοφ του φαινομζνου και πικανότατα για απουςία ταφτιςθσ με τον ςυνάνκρωπο, δθλαδι οπωςδιποτε χαρακτθρίηει άτομο εγωιςτι. Στθ δεφτερθ περίπτωςθ παρατθρείται πλιρθσ διαςτροφι τθσ ζννοιασ του καλοφ και του κακοφ. Το πϊσ γεννιοφνται θ βία ωσ πάκοσ, νομίηω ότι είναι πολφ κοντά ςτθν αλικεια το ρθτό, «θ βία γεννάει βία». Ζνα άτομο δθλαδι που είναι εκτεκειμζνο ςυνεχϊσ ςτθ βία και ταυτόχρονα δεν ζχει γνωρίςει το αγακό ςτθ ηωι του, κατά πάςα πικανότθτα κα εκδθλϊςει μια από τισ παραπάνω ςυμπεριφορζσ. Στθν ερϊτθςθ: αν αυτά τα πάκθ ανικουν ςτθ φφςθ του ανκρϊπου, θ απάντθςθ είναι οριςμζνεσ φορζσ ναι και ο- ριςμζνεσ όχι. Είναι αποδεδειγμζνο ότι ο όταν γεννιζται ζνασ άνκρωποσ κουβαλάει γονιδιακι μνιμθ ςτο αςυνείδθτο του που διαμορφϊνει ςε μεγάλο βακμό, μαηί φυςικά με τισ μνιμεσ που προζρχονται από τισ εμπειρίεσ αυτισ τθσ ηωισ τον χαρακτιρα, τισ ζξεισ και τα πάκθ του. Άρα ανάλογα με τισ μνιμεσ που κουβαλάει κάποιοσ, άλλοσ κα ζχει αυτό το πάκοσ από τθ φφςθ του και άλλοσ όχι. Στισ περιςςότερεσ περιπτϊςεισ πάντωσ τα πάκθ αυτά είναι άμεςα ςυνυφαςμζνα με τθν κατϊτερθ πνευματικι φφςθ του ανκρϊπου, υπάρχουν δθλαδι αυτά τα ζμφυτα ζνςτικτα αφοφ γεννιοφνται από τισ κοινωνίεσ. Βζβαια πρζπει να ςυνειδθτοποιιςουμε ότι και αυτόσ που δεν ζχει αυτό το πάκοσ από τθ φφςθ του μπορεί να το αποκτιςει ςτθν πορεία, ενϊ αυτόσ που το ζχει μπορεί να το αποβάλει μζςω του κακαρμοφ 48. Βία κατά των γυναικϊν είναι κάκε πράξθ ι απειλι πράξθσ βίασ που ςυνδζεται με το φφλο και οδθγεί ι ενδζχεται να οδθγιςει ςε ςωματικζσ, ςεξουαλικζσ, ψυχολογικζσ βλάβεσ ι ςε ταλαιπωρία τθσ γυναίκασ. Κφματα βίασ γίνονται γυναίκεσ διαφόρων θλικιϊν, φυλϊν, μορφωτικοφ και οικονομικοφ επιπζδου. Θ ανοχι ςτθν ά- ςκθςθ βίασ ι τθν απειλι βίασ πλιττει το βιοτικό επίπεδο, τθν προςωπικότθτα και τθν αξιοπρζπεια των γυναικϊν 49. Πςον αφορά τθν ενδοοικογενειακι βία, πριν από δφο χρόνια μια ανάλογθ ζ- ρευνα αποκάλυπτε ότι μία ςτισ τρεισ γυναίκεσ ςτθν Ελλάδα (33,3%) πζφτει κφμα ενδοοικογενειακισ βίασ. Κάποια πρόςφατα ςτοιχεία προβάλλουν και μια άλλθ παράμετρο: τα μεγάλα ποςοςτά ανδρϊν που δθλϊνουν ότι υφίςτανται βία και κακομεταχείριςθ από τθ ςφντροφο ι ςυμβία τουσ. Ρριν ο φεμινιςμόσ καταρρεφςει ςτα πόδια τθσ πραγματικότθτασ και θ ιςότθτα πραγματωκεί με τον πιο τραυματικό τρόπο (με τα δφο φφλα να εμφανίηονται ιςοδφναμα κακοποιθμζνα), ασ ςτραφοφμε ςτθν ουςία τθσ διαπίςτωςθσ: ςε καιροφσ ιςτορικϊν κρίςεων, με τθν ανεργία να ςαρϊνει 48 sxeseis.gr/forum, βία και άνκρωποσ 49 4θ Ραγκόςμια Συνδιάςκεψθ για τθ Γυναίκα, Ρεκίνο,

47 και τον κυμό να χρωματίηει κάκε ςχεδόν απόπειρα επικοινωνίασ, τα ςτερεότυπα ανατρζπονται και επανατοποκετοφνται. Στθν Ελλάδα, πριν από ζνα χρόνο, ςε ςχετικι ζρευνα επιςθμάνκθκε ότι το μεγαλφτερο ποςοςτό των γυναικϊν που κακοποιοφνται «είτε δεν αναγνωρίηει ότι αυτό που υφίςταται ςυνιςτά καταχρθςτικι, βίαιθ ςυμπεριφορά είτε αυτοενοχοποιείται». Ππωσ ςθμειϊνεται από το Κζντρο Ερευνϊν για Κζματα Λςότθτασ, «ςτθν Ελλάδα θ άςκθςθ βίασ μζςα ςτθν οικογζνεια κεωρείται αυςτθρά οικογενειακι υπόκεςθ και υπάρχει ζντονθ κοινωνικι προκατάλθψθ ωσ προσ τθ δθμοςιοποίθςθ του προβλιματοσ». Θ ςιωπι εξαςφαλίηει τθ ςυνενοχι, επωάηει τθν επόμενθ, μεγαλφτερθ, ζνταςθ. Εκτρζφει το φόβο, εςωτερικεφει τθν κραυγι, τθ μεταλλάςςει ςε απόςτθμα δφςοςμο και μολυςματικό. Το κράτοσ πρόνοιασ, με τισ ειδικζσ υπθρεςίεσ του, ζχει και εδϊ τον πρϊτο λόγο. Πμωσ και θ ίδια θ κοινωνία πρζπει να αποδεχκεί και να καλλιεργιςει τον διάλογο. Μασ αφορά όλουσ. Πςο και θ ποιότθτα του αζρα που αναπνζουμε Μαρια Κατςουνακθ, Κακθμερινθ 47

48 3.2 Μορφζσ βίασ 51 Σωματικι βία Από χαςτοφκι μζχρι βαριά ςωματικι βλάβθ, ςυμπεριλαμβάνοντασ κακετί που προξενεί πόνο, τραυματιςμό, ακρωτθριαςμό ι που ζχει πρόκεςθ να βλάψει ζνα ά- τομο.. Και o βιαςμόσ και κάκε άλλθ βίαιθ & καταπιεςτικι ςυμπεριφορά προσ το ςϊμα...χτυπιματα, καψίματα, ςπρωξίματα, χριςθ όπλου, φυςικόσ περιοριςμόσ, παρεμπόδιςθ κάλυψθσ βαςικϊν αναγκϊν (πχ. τροφι, φάρμακα, φπνοσ). Απομόνωςθ Ρεριοριςμόσ τθσ ελευκερίασ, ζλεγχοσ τθσ επικοινωνίασ με φίλουσ και ςυγγενείσ, περιοριςμοί τθσ κοινωνικότθτασ, 'Ζλεγχοσ τθσ πρόςβαςθσ ςε πλθροφόρθςθ, τθσ ςυμμετοχισ ςε ομάδεσ κι οργανϊςεισ, κλείδωμα ςε περιοριςμζνο χϊρο, περιοριςμόσ τθσ κινθτικότθτασ, παρακολοφκθςθ τθλεφϊνων, κλπ. παράδειγμα: "Γιατί να δεισ τουσ παλιοφσ ςου φίλουσ και τθν οικογζνεια? Τϊρα παντρεφτθκεσ." "Ροφ κα πασ λζει? Δεν κατάλαβεσ. Στο απαγορεφω." Ψυχολογικι βία Υποτιμθτικζσ ςυμπεριφορζσ, ταπείνωςθ, μζχρι ςοβαρι ψυχολογικι βλάβθ (ιδ. ςε μακρόχρονθ ι και ζντονθ ζκκεςθ). Διαρκζσ κριτικάριςμα, υποτίμθςθ & κοροϊδίεσ (εαυτοφ, οικογζνειασ, φίλων, παρελκόντοσ.) Ρροςπάκειεσ εξευτελιςμοφ, ψζματα, υπονόμευςθ τθσ αυτοεκτίμθςθσ. Συναιςκθματικι βία Λδιαίτερα καταπίεςθ κι εξαναγκαςμοί που εκμεταλλεφονται τθν ψυχολογικι και ςυναιςκθματικι μασ εξάρτθςθ, πικανϊσ με απειλζσ κι εκβιαςμοφσ. Τα όρια ςυγχζονται με τθν ψυχολογικι βία. Λδιαίτερα ςοβαρι για τισ νζεσ και τα παιδιά, αλλά και για κάκε άτομο "αποκλειςμζνο" από ευρφτερθ κοινωνικότθτα. Συχνά ςε ςυνδυαςμό με ςτζρθςθαπομόνωςθ. Λεκτικι βία Φωνζσ, βριςιζσ, εξευτελιςμοί, απειλζσ & τρομοκράτθςθ (με ςτόχο το ίδιο το κφμα ι και οικείουσ του) Αποτελεί τμιμα τθσ ψυχολογικισ & ςυναιςκθματικισ βίασ, ςυνικωσ ςυμπεριλαμβάνει τισ απειλζσ, ενϊ θ τρομοκράτθςθ ςυνικωσ ςυμπεριλαμβάνει κι άλλουσ τρόπουσ βίασ.. Απειλζσ, εκφοβιςμοί, εκβιαςμοί Απειλζσ βίασ ι πρόκλθςθσ κάκε είδουσ κακοφ ςτον απειλοφμενο, ςτον εαυτό του (απειλοφντα), ι ςε άλλουσ (παιδιά, οικογζνεια, κατοικίδια κλπ.), Απειλζσ για καταγγελίεσ ςτισ αρχζσ που κα κζςουν ςε κίνδυνο κάτι ςθμαντικό για το κφμα (πχ. ε- 51 Οκάδα επηθνηλσλίαο & ελεκέξσζεο γπλαηθώλ απθίδεο, 48

49 πιμζλεια παιδιϊν, πράςινθ κάρτα.. κλπ.).. ι και αντίςτοιχων αναφορϊν που επίςθσ μπορεί να κοςτίςουν ςτο κφμα.. πχ. κατθγορίεσ ςτθν οικογζνεια, ςτθ δουλιά, κλπ. Εξαναγκαςμόσ Σε κάκε πράξθ ι απραξία του κφματοσ, παρά ςτθ κζλθςθ του Συχνά επιβάλεται με εκφραςμζνεσ ι μθ απειλζσ κι εκβιαςμοφσ.. και με κάκε άλλο είδοσ βίασ και καταπίεςθσ. Οικονομικι βία - εκμετάλλευςθ 'Ζλεγχοσ τθσ περιουςίασ και των εςόδων του κφματοσ ι και κατάχρθςθ, καλλιζργεια οικονομικισ εξάρτθςθσ (απαγόρευςθ εργαςίασ, αποκλειςμόσ χρθματοπιςτωτικϊν πόρων και δυνατότθτασ εργαςίασ, κλπ.), άμιςκθ εργαςία, καταναγκαςτικι εργαςία (για κζρδοσ του κφτθ) οικονομικζσ αποφάςεισ χωρίσ ενθμζρωςθ του ςυντρόφου (για κοινοφσ πόρουσ), παράδειγμα: " θ δικιά μου θ γυναίκα/κόρθ δεν μπορεί να δουλεφει " Συμπεριφορζσ παρενόχλθςθσ Ραρακολοφκθςθ, εμφανίςεισ ςτθ δουλειά ι ςτο ςπίτι, επανειλθμμζνα τθλεφωνιματα ςτο κφμα ι και ςτθν οικογζνεια, τουσ φίλουσ, τουσ ςυναδζλφουσ (εμφανίηεται διαρκϊσ μπροςτά μασ.. ι επικοινωνεί διαρκϊσ με κάκε τρόπο, μασ επιβάλλει τθν παρουςία του.) Σεξουαλικι βία & παρενόχλθςθ Επιβολι ςεξουαλικισ πράξθσ ι ςυμπεριφορϊν ενάντια ςτθ κζλθςθ του κφματοσ, πίεςθ για ςεξουαλικζσ ςυμπεριφορζσ που μασ κάνουν να νοιϊκουμε άςχθμα, κριτικάριςμα τθσ ςυμπεριφοράσ και τθσ απόδοςισ μασ ςτο κρεβάτι.. (Και μζςα ςτο γάμο ι ςτο ηευγάρι, κάκε ςεξουαλικόσ καταναγκαςμόσ που δεν δζχεται "όχι" είναι βία.) Καταςτροφι περιουςίασ Από ζπιπλα κι αντικείμενα αξίασ, μζχρι θμερολόγια κι αντικείμενα ςυναιςκθματικισ μόνο αξίασ, και τα κλαςικά γυαλικά που θ κραφςθ τουσ τρομάηει πάντα, ανεξάρτθτα από τθν αξία τουσ. Κατά προτίμθςθ με βίαιο τρόπο που να τρομοκρατεί όςο γίνεται περιςςότερο. Ρζταμα ι με κάκε άλλο τρόπο εξαφάνιςθ ρουχιςμοφ ι άλλων αντικειμζνων του κφματοσ.. Ραραμζλθςθ-ςτζρθςθ Στζρθςθ βαςικϊν δικαιωμάτων, ιδ. ελευκερίασ, επικοινωνίασ, βαςικϊν αναγκϊν (& ςυναιςκθματικϊν) αναγκϊν ςωματικισ & ψυχικισ υγείασ, εκπαίδευςθσ, κλπ. Τισ περιςςότερεσ φορζσ οι "απαγορεφςεισ" δεν δθλϊνονται ρθτά, αλλά επιβάλλονται με "τιμωρθτικζσ" ςυμπεριφορζσ κακε φορά που παραβαίνουμε τουσ υποτι- 49

50 κζμενουσ "κανόνεσ" του κφτθ, τουσ οποίουσ "οφείλουμε" να γνωρίηουμε. Κι οι ο- ποίοι παραβιάηουν τα βαςικά μασ δικαιϊματα και δεν λαβαίνουν υπόψθ καμια βαςικι μασ ανάγκθ. Θ πιο ςυνθκιςμζνθ και "απλι" τιμωρία είναι νευράκια, καυγαδάκια κλπ. αμζςωσ μετά, (μζτριεσ ι και ςοβαρζσ μορφζσ ψυχολογικισ και λεκτικισ βίασ).. μζχρι και ηθμιζσ ςτο ςπίτι, αλλά και κάκε άλλθ "τιμωρθτικι" ι απειλθτικι ςυμπεριφορά. "Κα ςου κάνω, κα ςου δείξω.." και βζβαια κυρίωσ: "Κα ςε μάκω εγϊ". Κα ςε εκπαιδεφςω δθλαδι, να κάνεισ ό,τι ακριβϊσ κζλω και τίποτα άλλο. Για να ξζρεισ τθν άλλθ φορά και να μθν ξανατολμιςεισ οφτε να το ςκεφτείσ. Ρολφ ςυχνά γίνεται προςπάκεια να κεωρθκοφν "αυτονόθτοι" οι κανόνεσ ςυμπεριφοράσ που κζλει να επιβάλει ο κφτθσ, είτε γενικά ςτθν κοινωνία, είτε ςε κάποια δικι του ομάδα, πχ. ςτθν οικογζνειά του, ςτον τόπο καταγωγισ του κλπ. ΒΙΑ ΣΤΟΥΣ ΔΟΜΟΥΣ Κανζνα κοινωνικό κίνθμα δεν αναπτφχκθκε ςτθριηόμενο ςτθ λογικι τθσ βίασ. Αντίκετα, θ λογικι τθσ βίασ διζλυςε μαηικά κοινωνικά κινιματα, οδθγϊντασ τμιματα τθσ νεολαίασ ςτθν περικωριοποίθςθ και τθν ποινικοποίθςθ, ιδιαίτερα όςα υιοκζτθςαν τθ λογικι τθσ ςτρατιωτικοποίθςθσ τθσ αντιπαράκεςθσ και τθσ ζνοπλθσ ςφγκρουςθσ με το κράτοσ. Επιπλζον, θ ενδθμικι βία υπονομεφει ευρφτερεσ κατακτιςεισ ςε επίπεδο κεςμϊν και δικαιωμάτων. Για παράδειγμα, θ μετατροπι των πανεπιςτθμίων ςε χϊρουσ άμυνασ ι επίκεςθσ κατά τθ διάρκεια ςυγκροφςεων με τθν α- ςτυνομία (με τισ επανειλθμμζνεσ καταςτροφζσ που τισ ςυνόδευαν), οδιγθςαν ςτθν απαξίωςθ ςτθν πανεπιςτθμιακοφ αςφλου ςτθ ςυνείδθςθ τθσ κοινωνίασ, θ οποία ε- πιςφραγίςτθκε με τθν πρόςφατθ νομοκετικι κατάργθςι του. Τζλοσ, θ βία αποδυναμϊνει τθ δυναμικι των κινθτοποιιςεων. Από τθ ςτιγμι που ξεκινοφν τα επειςόδια, θ ςυντριπτικι πλειονότθτα των διαδθλωτϊν μετατρζπονται ςε κεατζσ των ςυγκροφςεων και οι κινθτοποιιςεισ απομαηικοποιοφνται, κακϊσ οι περιςςότεροι ςταματοφν πλζον να διαδθλϊνουν φοβιςμζνοι ι κορεςμζνοι από τθ βία των ςυγκροφςεων. Το πιο ανθςυχθτικό και επικίνδυνο είναι ότι θ βία, από τθ ςτιγμι που γίνεται ενδθμικι, ςτρζφεται τελικά εναντίον τθσ κοινωνίασ 52. ΒΙΑ ΣΤΑ ΓΘΡΕΔΑ Για ποιό λόγο όμωσ λειτουργοφμε βίαια και γιατί εκδθλϊνεται αυτι θ ςυμπεριφορά μασ ςυνικωσ ςτα γιπεδα; Είναι γεγονόσ ότι ο ακλθτιςμόσ ςαν ςωματικι δραςτθριότθτα και ςαν κζαμα προςελκφει μεγάλεσ μάηεσ ανκρϊπων (κυρίωσ το ποδόςφαιρο). Ο βαςικότεροσ παράγοντασ τθσ δθμιουργίασ των βιαιοτιτων μζςα ςτο γιπεδο είναι οπωςδιποτε θ

51 δομι του ακλιματοσ. Σε ακλιματα όπου θ νίκθ ςτθρίηεται ςτο βακμό δεξιότθτασ όπωσ π.χ ςτθν ενόργανθ και ρυκμικι, ςτισ καταδφςεισ, ςτο ςκι ι ςτα ακλιματα που οι ακλθτζσ αγωνίηονται ο ζνασ μακριά του άλλου π.χ. ςτθν κολφμβθςθ, ςτο τζνισ, ςτουσ δρόμουσ, ςτισ ρίψεισ θ δθμιουργία επικετικισ ςυμπεριφοράσ είναι ανφπαρκτθ ι ελάχιςτθ. Αντίκετα ακλιματα που ςτθρίηονται ςτο δυναμιςμό και οι ακλθτζσ ζρχονται ςε άμεςθ ςωματικι επαφι τότε θ παραγωγι βίασ είναι αναπόφευκτθ π.χ. αμερικάνικο φουτμπόλ, ποδόςφαιρο, ράγκμπι κ.ά. Εδϊ πρζπει να ποφμε ότι οι κανονιςμοί κάκε ακλιματοσ παίηουν κακοριςτικό ρόλο για τθν αποφυγι βιαιοτιτων, διότι δεν ςυμμετζχουν όλοι ςε αυτά αλλά ζνα μζροσ μόνο. 51

52 3.3 Βία και εφθβεία Θ λζξθ εφθβεία δθλϊνει τθ μετάβαςθ από τθν παιδικι θλικία ςτθν ωριμότθτα που χαρακτθρίηεται από τθν αφξθςθ των πνευματικϊν ικανοτιτων και ζνταςθ του ςυναιςκθματικοφ βίου 53. Ενϊ θ λζξθ βία δθλϊνει τθν άςκθςθ ςωματικισ ι άλλθσ μορφισ βίασ ι θ χρθςιμοποίθςθ απειλϊν με ςκοπό τθν επιβολι τθσ κζλθςθσ (κάποιου). 54 Ρϊσ και Γιατί αυτζσ οι δφο ζννοιεσ ςχετίηονται; Ροιεσ μορφζσ μπορεί να πάρει θ βία και ποφ εκδθλϊνεται ςυνικωσ; Μπορεί να εξελιχκεί επικίνδυνα; Ρϊσ προκαλείται; Ρϊσ αντιμετωπίηεται; Θ ενδοςχολικι βία, θ βία μζςα ςτα πλαίςια του οικογενειακοφ περιβάλλοντοσ, θ βία ςτον εμπορευματοποιθμζνο ακλθτιςμό (π.χ. ποδόςφαιρο), θ βία ςτθν πολιτικι και ςτον πολιτιςμό είναι οι πιο ςφνθκεσ μορφζσ βίασ ςτισ οποίεσ εμπλζκονται και ζφθβοι. Αρχικά, θ ενδοςχολικι βία, το bullying ςτα αγγλικά, το bizutage ςτα γαλλικά και το bullismo ςτα ιταλικά είναι λζξεισ που εκφράηουν το φαινόμενο αυτό, το οποίο ζχει λάβει ςτισ μζρεσ μασ τραγικζσ διαςτάςεισ 55. Συνικωσ αςκείται από μακθτζσ μεγαλφτερων τάξεων ςε αυτοφσ των μικρότερων και είναι είτε λεκτικι, είτε ςωματικι. Θ χριςθ προςβλθτικϊν λζξεων, απειλϊν, υπονοοφμενων με ςεξουαλικό περιεχόμενο και αρκετζσ φορζσ εκβιαςμϊν είναι μορφζσ λεκτικισ βίασ. Θ ςυγκεκριμζνθ μορφι βίασ μπορεί να επιφζρει πολλά προβλιματα ςτθ ψυχολογία του εφιβου κακϊσ και ςτθν προςαρμογι του ςτο ςχολικό περιβάλλον. Πςον αφορά τθ ςωματικι βία, τα κροφςματα που ζχουν παρατθρθκεί δεν είναι τόςα πολλά όςο αυτά τθσ λεκτικισ βίασ διότι το ςχολείο αντιδρά γρθγορότερα ςε αυτά, τα οποία είναι και τα πιο προφανι. Το παράδοξο είναι ότι αντιδρά πάλι με τθ χριςθ βίασ αντί τθσ πρόλθψθσ (π.χ. ποινζσ, αποβολζσ κ.λ.π). Αιτίεσ εμφάνιςθσ αυτοφ του φαινομζνου είναι το εκπαιδευτικό ςφςτθμα με τθν αδυναμία του να εμπνεφςει τουσ μακθτζσ, το ςχολικό περιβάλλον που κατά κανόνα είναι υποβακμιςμζνο και θ πακθτικι ςτάςθ των κακθγθτϊν. Θ «επιβράβευςθ», θ «απόρριψθ», θ τυφλι προςιλωςθ ςτθ διεκπεραίωςθ τθσ «φλθσ» και θ αποφυγι ςυ- 53 ΛΔΞΙΚΟ ΣΗ ΝΔΑ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΧΑ Γ.ΜΠΑΜΠΙΝΙΧΣΗ Β ΔΚΓΟΗ 54 ΛΔΞΙΚΟ ΣΗ ΝΔΑ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΧΑ Γ.ΜΠΑΜΠΙΝΙΧΣΗ Β ΔΚΓΟΗ 55 Βιέπε ζην Youtube:

53 ηθτιςεων που αφοροφν κοινωνικά κζματα απωκοφν τον ζφθβο από τθν κατάκτθςθ τθσ γνϊςθ κάνοντάσ τον εφκολο κφμα ι κιτθ. Πλα τα παραπάνω ζρχονται να ςυμπλθρϊςουν τθ γενικότερθ αιτία του προβλιματοσ που είναι θ προβολι λανκαςμζνων κοινωνικϊν προτφπων από τθν κοινωνία. Επιπροςκζτωσ, θ βία ςτο οικογενειακό περιβάλλον των εφιβων αυξάνεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Ρολλοί είναι οι λόγοι που τθν προκαλοφν όπωσ για παράδειγμα ο κυμόσ των γονζων που ξεςπά ςτο παιδί ι ακόμα και ωσ παιχνίδι ανάμεςα ςτα παιδιά και τουσ ενιλικεσ. Σε καμία περίπτωςθ βζβαια θ βία δεν είναι επιτρεπτι ι δικαιολογθμζνθ. Δθμιουργεί ακαταμζτρθτα ψυχολογικά προβλιματα ςτο ζφθβο και είναι πολφ πικανό να αναπτφξει ςτο μζλλον βίαιθ ςυμπεριφορά επθρεαςμζνοσ από το οικογενειακό του περιβάλλον. Γίνεται λοιπόν κφτθσ ςτο ςχολείο για να μθν υποςτεί κατάςταςθ παρόμοια με αυτι ςτο ςπίτι του. Επίςθσ θ βία ςτο ςπίτι δεν εμφανίηεται μόνο με αυτι τθ μορφι. Άλλθ μορφι που μπορεί να πάρει είναι θ παραμζλθςθ ι θ υποτίμθςθ του παιδιοφ με αποτζλεςμα ο ζφθβοσ καταφεφγει ςε βίαιεσ πράξεισ ζτςι ϊςτε να τον προςζξουν οι γονείσ του με οποιοδιποτε κόςτοσ. Δυςτυχϊσ ςτισ μζρεσ μασ το φαινόμενο τθσ βίασ κατά τθν περίοδο τθσ εφθβείασ είναι πολφ ςφνθκεσ και ραγδαία αυξανόμενο. Οι ζφθβοι ςε μία τόςο ευαίςκθτθ περίοδο τθσ ηωισ τουσ προβαίνουν ςε βίαιεσ πράξεισ είτε για να κάνουν «αιςκθτι τθν παρουςία τουσ», είτε μιμοφμενοι τουσ ςυνομιλικοφσ τουσ, είτε επθρεαςμζνοι από τα κοινωνικά πρότυπα ι ακόμα και από τθν οικογζνειά τουσ. Θ βία μπορεί και ζχει πάρει επικίνδυνεσ μορφζσ που μασ είναι άγνωςτεσ για τον πολφ απλό λόγο ότι το κφμα διςτάηει να μιλιςει είτε λόγω φόβου, είτε λόγω ντροπισ. Γι αυτό το λόγο ζχουν δθμιουργθκεί υπθρεςίεσ ψυχολογικισ υποςτιριξθσ ό- πωσ: θ τθλεφωνικι γραμμι τθσ Ε.Ψ.Υ.Ρ.Ε και θ γραμμι «Μαηί για το παιδί». (βλ. κεφάλαιο 2.2) Το φαινόμενο τθσ εφθβικισ βίασ μπορεί, εάν δεν ζχει λάβει επικίνδυνεσ διαςτάςεισ, να αντιμετωπιςτεί ι να προλθφκεί μζςω τθσ τζχνθσ. Το κφμα ι ο κφτθσ μπορεί να εκφραςτεί και να «μιλιςει» για το πρόβλθμά του μζςω τθσ τζχνθσ θ ο- ποία επθρεάηει τον άνκρωπο ιδιαίτερα κατά τθν περίοδο τθσ εφθβείασ που το άτομο επιηθτά ζναν τρόπο διαφυγισ από τον κόςμο που τον περιβάλλει. 53

54 3.4 Θ τζχνθ ωσ μζςο αποφυγισ φαινομζνων βίασ Θ τζχνθ, όπωσ ιδθ αναφζραμε, είναι ζνασ τρόποσ δθμιουργικισ ζκφραςθσ ι- δεϊν, αντιλιψεων, προτάςεων, ςυναιςκθμάτων, ζνασ τρόποσ διαφυγισ από τθν κακθμερινι ρουτίνα, αποκλιμάκωςθσ τθσ πίεςθσ και του άγχουσ. Λδιαίτερα ςτουσ εφιβουσ που βρίςκονται ςε μια κρίςιμθ μεταβατικι θλικία, μια θλικία ωρίμανςθσ και αλλθλοςυγκρουόμενων ςυναιςκθμάτων θ τζχνθ αφινει ανεξίτθλθ ςφραγίδα. (βλ. κεφάλαιο 2.3 και 2.5) Δυςτυχϊσ ςτθ ςθμερινι καταναλωτικι κοινωνία οι ζφθβοι, για πολλζσ ϊρεσ, παραςφρονται ςτθν εναςχόλθςθ με μθ εποικοδομθτικά μζςα ψυχαγωγίασ (υπολογιςτισ, κινθτό τθλζφωνο, βιντεοπαιχνίδια). Θ ηωι τουσ γυρίηει γφρω από μια οκόνθ που μζρα με τθ μζρα απορροφά όλο και περιςςότερο τισ εποικοδομθτικζσ εναςχολιςεισ, με αποτζλεςμα να υπεριςχφει θ ανία και θ ςωματικι αδράνεια. 56 Θ φανταςία, θ δθμιουργικότθτά τουσ εξαφανίηεται και τθ κζςθ τουσ παίρνει θ ανάγκθ να αντλοφν τθν ευχαρίςτθςθ και τθν αυτοεκτίμθςθ τουσ από ςυμπεριφορζσ βίαιεσ και τυραννικζσ προσ τουσ άλλουσ. Σιγά ςιγά μεταμορφϊνονται ςε αντίγραφα των θρϊων από τα παιχνίδια και τισ ταινίεσ βίασ, με τουσ οποίουσ ταυτίηονται. Απελευκερϊνουν τθν ενζργειά τουσ με αρνθτικό τρόπο. Εκτονϊνονται ξεςπϊντασ πάνω ςε άλλουσ, όχι μόνο με λεκτικι βία, αλλά καμιά φορά και με ςωματικι. Ζρευνεσ δείχνουν ότι θ επικετικότθτα ςε αυτι τθν θλικία είναι ιδιαίτερα αυξθμζνθ. Το ζλλειμμα τθσ οικογενειακισ ςυνφπαρξθσ και ςυνοχισ, τα απαιτθτικά μακιματα, τα αιςκιματα ανταγωνιςμοφ που διακατζχουν τουσ εφιβουσ και θ ανάγκθ τουσ να δείξουν με κάποιο τρόπο τθν παρουςία τουσ και τα προβλιματά τουσ, τουσ ωκοφν ςε παραβατικζσ ςυμπεριφορζσ. Σε αυτό το ςθμείο θ τζχνθ μπορεί να αποτελζςει κεραπεία. (βλ. Ραράρτθμα και κεφάλαιο 2.7) Διοχετεφει τθν ενζργεια, τθν εςωτερικι πίεςθ και το κακθμερινό άγχοσ ςε μια υγιι δραςτθριότθτα, ςε ζνα πεδίο δθμιουργίασ. Τα χειροπιαςτά αποτελζςματα του καλλιτεχνικοφ ζργου προςφζρουν τθν πολυπόκθτθ ικανοποίθςθ και πλθρότθτα που ψάχνουν οι ζφθβοι να βρουν. Συγκεκριμζνα αναφζρει θ ψυχοκεραπευτισ κ. Νιηζττα Αναγνϊςτου ότι «το ά- τομο χρθςιμοποιϊντασ τισ δθμιουργικζσ του δυνατότθτεσ, εκφράηει άλυτεσ ςυγκροφςεισ, προβλιματα, τον τρόπο που ςκζφτεται. Συχνά αυτό γίνεται χωρίσ να το ςυνειδθτοποιεί. Απλά ηωγραφίηει ι επιδίδεται ςε κάποιο άλλο είδοσ καλλιτεχνικισ δθμιουργίασ. Μζςω τθσ τζχνθσ, αιςκιματα, άγχθ, τραφματα που βρίςκονται ςε χαϊδθ κατάςταςθ μζςα ςτο ανκρϊπινο μυαλό, απελευκερϊνονται και ςυγχρόνωσ

55 δομοφνται. Επιπλζον, όλα αυτά τα δυςάρεςτα ςυναιςκιματα αυτόματα μειϊνονται ςε ζνταςθ από το γεγονόσ και μόνο ότι το άτομο βρίςκει το κουράγιο να τα εκφράςει και, επομζνωσ, να τα αντιμετωπίςει». 57 Ρολλζσ οργανϊςεισ φορείσ 58 και κζντρα ψυχοκεραπείασ ςυμβάλλουν ςτο να αποφευχκοφν φαινόμενα βίασ. Ζνα αξιόλογο παράδειγμα είναι θ Art Therapy, μια ψυχοκεραπευτικι μζκοδοσ που βαςίηεται πάνω ςτθ δφναμθ τθσ εικαςτικισ ζκφραςθσ ωσ μζςου επικοινωνίασ και ςτοχεφει ςτθν ζκφραςθ των ςυναιςκθμάτων των παιδιϊν μζςα από τθν τζχνθ και το λόγο, τθν καλλιζργεια τθσ φανταςίασ και τθσ δθμιουργικότθτάσ τουσ και τθν ανάπτυξθ τθσ επικοινωνίασ και τθσ ςυνεργαςίασ με τουσ ςυνομθλίκουσ και τουσ μεγαλφτεροφσ τουσ. 59 Με τθν Ομάδα μασ Τζχνθ και Ρολιτιςμόσ βιϊςαμε μια τζτοια εμπειρία με τθν κα. Δθμοποφλου και αντιλθφτικαμε τθν αξιοκαφμαςτθ επικοινωνία που υπάρχει ανάμεςα ςτον άνκρωπο και τθν τζχνθ, όπωσ και τθν επίδραςι τθσ πάνω ςτθ ψυχικι του υγεία.(βλ. Ραράρτθμα) Αξίηει ακόμθ να αναφζρουμε και τθν ζκκεςθ «Ραιδιά και Ζφθβοι- Φωνζσ και Ψίκυροι» που ζλαβε χϊρα ςτο Ρολιτιςτικό Κζντρο του Διμου Ακθναίων «Μελίνα» και ςτο οποίο θ Ε.Ψ.Υ.Ρ.Ε. ανζλαβε να παρουςιάςει ζργα 100 περίπου εικαςτικϊν, που ο κακζνασ με διαφορετικό τρόπο προςπακοφςε να ευαιςκθτοποιιςει το κοινό ςε κζματα ψυχικισ υγείασ παιδιϊν και εφιβων. Μζςα από τθν τζχνθ οι ζφθβοι αρχίηουν ξανά να ηουν και να χαίρονται. Επιςτρζφουν νοθτά ςτθν αγνι, ξζγνοιαςτθ παιδικι τουσ θλικία. Ρεριτριγυρίηονται από ζναν υγιι χϊρο αςφάλειασ, ζμπνευςθσ, φανταςίασ, εκτόνωςθσ, προςφοράσ. Μακαίνουν να αγαποφν το ωραίο, να απεικονίηουν το δίκαιο, το αλθκινό με ποικίλουσ τρόπουσ. Κάποιοσ μζςα από τθ μουςικι, άλλοσ από τθ ηωγραφικι ι το χορό, όμωσ όλοι μζςα από τθν καλλιτεχνικι ζκφραςθ. Εφόςον το πετφχουν αυτό, τότε πλάκουν και το ικοσ τουσ, αφοφ θ τζχνθ ςυνδζεται απόλυτα με τθν θκικι. Αςχολοφμενοι με τθν τζχνθ οι ζφθβοι απεικονίηουν τον πραγματικό εαυτό τουσ, τα αλθκινά ςυναιςκιματά τουσ αφοφ, όπωσ ζλεγε ο Καντ, θ τζχνθ είναι θ απεικόνιςθ τθσ ψυχισ, τθσ μοναδικότθτασ και του μεγαλείου τθσ ανκρϊπινθσ ζκφραςθσ, τθσ ςφλλθψθσ τθσ πραγματικότθτασ με ζνα πινζλο, με ζνα μολφβι, με μία νότα 60 Κεραπεία για τθ βία, πθγι ανανζωςθσ τθσ ςκζψθσ, αντίδοτο ςτθ μελαγχολία, φραγμόσ ςτθν πολιτικι παρακμι. Αυτζσ τισ καυματουργζσ ιδιότθτεσ αποδίδει ςτθν ποίθςθ ζνασ από τουσ κορυφαίουσ κριτικοφσ τθσ λογοτεχνίασ, ο Αμερικανόσ Χά Βιέπε θεθ spx?cid=00097b &group=1&resid=97b %

56 ρολντ Μπλουμ. Κακθγθτισ ςτο πανεπιςτιμιο του Γζιλ, ο Μπλουμ δθμοςίευςε πρόςφατα μιαν ογκϊδθ ανκολογία 972 ςελίδων, με τίτλο «The best poems of the english 61 Χαρακτθριςτικό παράδειγμα τθσ δφναμθσ τθσ μουςικισ για τθν πρόλθψθ και αντιμετϊπιςθ τθσ βίασ αποτελεί το παράδειγμα του μαζςτρου από τθ Βενεηουζλα Χοςζ Αντόνιο Αμπρζου 62. Πλα άρχιςαν το 1975, όταν ο μαζςτροσ και ςυνκζτθσ Χοςζ Αντόνιο Αμπρζου αποφάςιςε να ιδρφςει τθν Ορχιςτρα Νζων «Σιμόν Μπολίβαρ». Για τθ ςτελζχωςι τθσ επζλεξε παιδιά και εφιβουσ από τισ φτωχογειτονιζσ τθσ Βενεηουζλασ, οι οποίεσ κεωροφνται από τισ πιο βίαιεσ ςτθ Νότια Αμερικι. Θ εν λόγω ορχιςτρα- όπωσ άλλωςτε και θ «δίδυμι» τθσ Εκνικι Ορχιςτρα Νζων- αποτζλεςαν τθ «ραχοκοκαλιά» ενόσ πρωτότυπου ςυςτιματοσ εκπαίδευςθσ το οποίο, με «όπλο» τθ μουςικι, προςπακοφςε να καταπολεμιςει τθν ανζχεια και τθν εγκλθματικότθτα που κυριολεκτικά μάςτιηαν τθ χϊρα. Ξεκινϊντασ με ζντεκα παιδιά που πρωτογνϊριςαν τθν τζχνθ των ιχων μζςα ςε ζνα γκαράη, ο Αμπρζου κατόρκωςε να ςυςτιςει νεανικζσ ορχιςτρεσ ςε πολλζσ πόλεισ τθσ Βενεηουζλασ, γεγονόσ που, βακμιαία, ο- διγθςε ςτθν εγκακίδρυςθ του Εκνικοφ Συςτιματοσ Ραιδικϊν και Νεανικϊν Ορχθςτρϊν τθσ χϊρασ το πολυςυηθτθμζνο ςιμερα Εl Sistema- το οποίο γριγορα ετζκθ υπό επίςθμθ κρατικι μζριμνα. Οι αρικμοί είναι πράγματι εντυπωςιακοί: ςτο πζραςμα του χρόνου, το ςφςτθμα ζφταςε να «αγκαλιάςει» Βενεηουαλανοφσ, οι οποίοι ςτελζχωςαν 120 νεανικζσ και 60 παιδικζσ ορχιςτρεσ ςε ολόκλθρθ τθ χϊρα κακϊσ και ζνα μεγάλο δίκτυο χορωδιϊν, όπου θ μουςικι εκπαίδευςθ άρχιηε από τθν θλικία των δφο ετϊν. Ραράλλθλα, ςυμπεριλιφκθκαν εργαςτιρια ςτο πλαίςιο των οποίων τα παιδιά διδάςκονταν να καταςκευάηουν αλλά και να επιςκευάηουν όργανα, ειδικά προγράμματα για παιδιά με ειδικζσ ανάγκεσ ι μακθςιακζσ δυςκολίεσ, κακϊσ και εξειδικευμζνα κζντρα φωνολογίασ, οπτικοακουςτικϊν μζςων και ανϊτερθσ μουςικισ εκπαίδευςθσ. Ωςτόςο, ιδιαίτερο χαρακτθριςτικό του ςυςτιματοσ είναι ότι επικεντρϊκθκε ςε παιδιά και νζουσ των κατϊτερων κοινωνικοοικονομικϊν ςτρωμάτων τθσ χϊρασ. «Η πλειονότθτα των νεαρϊν τουσ οποίουσ ζχουμε προςεγγίςει προζρχεται από τισ πλζον ευάλωτεσ και περικωριοποιθμζνεσ κοινωνικζσ ομάδεσ ςε ολόκλθρθ τθ Βενεηουζλα» εξθγοφςε ο Αμπρζου προςκζτοντασ: «Η ςυμμετοχι ςτισ ορχιςτρεσ τουσ ζδωςε τθ δυνατότθτα να κζςουν νζουσ ςτόχουσ, να κάνουν ςχζδια και όνειρα ενϊ παράλ- 61 ΣΘΜΕΛΩΜΑΤΑΛΟ ΛΔΕΩΝ, Θ ποίθςθ ενάντια ςτθ βία, (Ελευκεροτυπία Online) (Ανακτικθκε ) 62 Ίζκα Μ. Σνπιάηνπ, Η κνπζηθή ελάληηα ζηε θηώρεηα θαη ζηε βία, Σν ΒΗΜΑ online,

57 λθλα, είναι κι ζνασ τρόποσ να βοθκθκοφν ςτον κακθμερινό αγϊνα επιβίωςθσ μζςα από ςθμαντικζσ ευκαιρίεσ που τουσ παρζχονται». Και πραγματικά, όπωσ αποδείχκθκε μζςα από ςχετικζσ μελζτεσ που είδαν το φωσ τθσ δθμοςιότθτασ τα προθγοφμενα χρόνια, οι ορχιςτρεσ που οργανϊκθκαν είχαν δυναμικό αντίκτυπο ςτισ κοινότθτεσ ςτισ οποίεσ δραςτθριοποιοφνταν, ενϊ τα ίδια τα παιδιά που ζλαβαν μζροσ ςε αυτζσ παρουςίαςαν μεγάλθ κοινωνικι προςαρμοςτικότθτα αλλά και εμφανϊσ υ- ψθλότερθ απόδοςθ ςε άλλουσ τομείσ τθσ ακαδθμαϊκισ ηωισ τουσ. Το ςφςτθμα προςζλκυςε διεκνζσ ενδιαφζρον, κακϊσ περιςςότερεσ από 20 χϊρεσ «δανείςτθκαν» ςτοιχεία προκειμζνου να οργανϊςουν τθ δικι τουσ μουςικι εκπαίδευςθ και ηωι. Κα ιταν επίςθσ παράλειψθ να μθ αναφζρουμε τθ ςθμαςία του κεάτρου και των διαφόρων κεατρικϊν βιωματικϊν εργαςτθρίων 63 που γίνονται προκειμζνου να προαχκεί θ ψυχικι υγεία παιδιϊν, εφιβων αλλά και ενθλίκων. Τα βιωματικά αυτά εργαςτιρια ζχουν ςαν ςτόχο να ςτιςουν μια ζμπρακτθ δοκιμι «εξζγερςθσ» ενάντια ςε κάκε είδουσ καταπίεςθ. Ο κεατισ (Spectator) δε μζνει πακθτικόσ απζναντι ςε αυτά που διαδραματίηονται κεατρικά μα καλείται να λάβει ενεργά μζροσ ςτθ ςκθνι, μεταμορφϊνοντάσ τον ζτςι ςε Κεατι-Δράςτθ (Spect-actor). Αυτι θ ςυμμετοχι οδθγεί ςτθν κοινωνικι χειραφζτθςθ. Ππωσ αναφζρεται ςτο κζμα κάποιων εργαςτθρίων, «ο Β(δ)ιάδρομοσ Αφφπνιςθσ, μζςα από μια αλυςίδα ςκθνϊν που εξελίςςονταν αςτραπιαία τθν ομάδα ςυμμετεχόντων, κεατρόφιλων ι μθ, με κεατρικι εμπειρία ι όχι, οποιαςδιποτε θλικίασ επιτυγχάνει να τραβιξει τα βλζμματα των περαςτικϊν και των καμϊνων». Διαγείρει «τθν προςοχι τουσ ςτο κζμα τθσ βίασ, ταρακουνϊντασ τουσ και καταφζρνοντασ να τουσ εμπλζξει ενεργά ςε κάποιεσ περιπτϊςεισ ςτθν ίδια τθ δραςτθριότθτα, ηθτϊντασ τουσ να λάβουν ενεργό ρόλο ςτθ κετικι εξζλιξθ/ διαμόρφωςθ τθσ εκάςτοτε κατάςταςθσ». 63 Η Καζεκεξηλή online, (Αλαθηήζεθε ) 57

58 3.5 Τρόποι αντιμετϊπιςθσ τθσ βίασ Το φαινόμενο τθσ βίασ είναι πλζον ςυνθκιςμζνο και πολλζσ φορζσ αποδεχτό από τθ νεολαία. Πλοι ανεξαρτιτωσ ζχουν βιϊςει κάποια μορφι βίασ είτε από προςωπικι τουσ εμπειρία, είτε μζςα από το ςτενό οικογενειακό ι φιλικό τουσ περιβάλλον. Οι λόγοι που εξωκοφν τθ βία γενικότερα μπορεί να οφείλονται ςε ενδογενείσ ι εξωγενείσ παράγοντεσ. Ρροκφπτουν διάφορα διλιμματα αναφορικά με τα όρια που μπορεί εν μζρει να δικαιολογθκεί θ οποιαδιποτε μορφι βίασ, είτε αυτι είναι ςωματικι, ψυχολογικι, ι ακόμθ και ςεξουαλικι. Επικρατεί ζντονοσ προβλθματιςμόσ ωσ προσ τθν εξζλιξθ τθσ βίασ τόςο ςτθν ευρφτερθ κοινωνία, όςο και ςτο οικογενειακό περιβάλλον Λόγοι φπαρξθσ οικογενειακισ βίασ Το αλκοόλ Ναρκωτικά Υπερβολικι ελευκερία που δίνεται ςτα παιδιά (γονείσ: να μθν λείψει τίποτα ςτα παιδιά τουσ) Τάςθ του ανκρϊπου για επίδειξθ ιςχφοσ και «ανδριςμοφ» Χριςθ βίασ ωσ μζςο να αποςπάςει τθν προςοχι μασ ζνα άτομο (να νιϊςει ςθμαντικόσ επιδεικνφοντασ τθ δφναμθ του) Κάποιο άτομο ςτο ςπίτι, ςυνικωσ ο/θ ςφντροφοσ, προκαλεί με τθ ςυμπεριφορά του και εξωκεί τθ βία μζςα από τον άλλο χαρακτιρασ κάποιων ανκρϊπων Είναι οξφκυμοι, νευριάηουν εφκολα, ζχουν τάςθ να αςκοφν βία ςτουσ άλλουσ Καλλιεργείται πολλζσ φορζσ μζςα από απλζσ, «ακϊεσ», κακθμερινζσ ςυνικειεσ, όπωσ: τα παιδιά παρακολουκοφν κινοφμενα ςχζδια τα οποία ςυχνά προωκοφν τθ βία παρακολοφκθςθ ποδοςφαιρικϊν αγϊνων ςτα γιπεδα όπου ςυνικωσ παιδιά και γονείσ γίνονται μάρτυρεσ βίαιθσ ςυμπεριφοράσ ΣΧΟΛΙΚΘ ΒΙΑ Στισ μζρεσ μασ όλο και περιςςότερα είναι τα περιςτατικά βίασ ςτα ςχολεία. Μορφζσ ςχολικισ βίασ Θ βία ςτο ςχολείο ζχει διάφορεσ μορφζσ, ςωματικζσ, λεκτικζσ, ψυχολογικζσ που μποροφν να παρουςιάηονται ςε ςυνδυαςμό μεταξφ τουσ. Πλεσ ζχουν ςοβαρό ςυναιςκθματικό αντίκτυπο. Θ ςυνεχισ κοροϊδία, θ καηοφρα, οι γκριμάτςεσ και τα καψϊνια. Οι κλωτςιζσ, οι τρικλοποδιζσ, οι ςπρωξιζσ, τα χτυπιματα, το φτφςιμο, 58

59 μαλλιοτράβθγμα, δάγκωμα ι οποιαςδιποτε άλλθσ μορφισ ςωματικι επίκεςθ. Θ αρπαγι, απόκρυψθ ι καταςτροφι των πραγμάτων. Οι απειλζσ και ο εκβιαςμόσ, ο εκφοβιςμόσ. Θ ςτζρθςθ φίλων, θ απομόνωςθ και ο αποκλειςμόσ. Οι διάδοςθ φθμϊν και οι ςυκοφαντίεσ. ατςιςτικζσ, μερολθπτικζσ δθλϊςεισ και ςυμπεριφορζσ που αφοροφν, τθν προζλευςθ, το παρουςιαςτικό, τθν ταυτότθτα, τθ ςεξουαλικι τοποκζτθςθ, τθ δυςκολία, τθν ιδιαιτερότθτα, τθν αςκζνεια του άλλου. Θ αποκάλυψθ μυςτικϊν. Τα κακοικθ μθνφματα ι οι ςιωπθλζσ κλιςεισ κινθτοφ. Θ φωτογράφθςθ ι μαγνθτοςκόπθςθ χωρίσ ςυγκατάκεςθ. Θ τοποκζτθςθ ςτο διαδίκτυο υλικοφ και κειμζνων που αφοροφν κάποιον χωρίσ ςυγκατάκεςθ. Το να επιμζνεισ ςτα ίδια παρότι ο άλλοσ αναςτατϊνεται και πλθγϊνεται. Λόγοι φπαρξθσ ςχολικισ βίασ Υπάρχει βία ςτο ςπίτι, υπάρχει χαοτικό περιβάλλον, υπάρχει δυςτυχία, ι ςφγκριςθ ςτο ςπίτι. Ειςπράττει αυταρχικι ι άκαμπτθ ανατροφι με ςκλθρι τιμωρία. Το αμελοφν ι και δεν του κζτουν όρια. Ειςπράττει αγάπθ αλλά όχι πεικαρχία και όρια. Φοβάται μθ χάςει τα ςκιπτρα του «δθμοφιλοφσ και του ιςχυροφ παιδιοφ». Εξαναγκάηεται να αςκιςει ςχολικι βία ςτουσ ςυμμακθτζσ του. Ζχει κάποια ιδιαιτερότθτα που δυςχεραίνει τισ διαπροςωπικζσ του ςχζςεισ (πχ Αςπενγκερ). Ζχει ανάγκθ ψυχολογικισ ι ψυχιατρικισ ςτιριξθσ. Τρόποι αντιμετϊπιςθσ ςχολικισ βίασ 1. Στα ςχολεία αλλά και ςτισ τάξεισ κα πρζπει να υπάρχουν ςυμφωνίεσ και ςτακεροί κανόνεσ ςχετικά με τθν αντιμετϊπιςθ περιςτατικϊν βίασ μεταξφ των μακθτϊν, ςτθ διαμόρφωςθ των οποίων κα ςυμμετζχουν και οι μακθτζσ. 2. Δθμιουργία κλίματοσ ςυνεργαςίασ και δθμοκρατικοφ διαλόγου ανάμεςα ςε εκπαιδευτικοφσ και μακθτζσ. 3. Συηθτιςεισ ςτισ τάξεισ ςχετικά με τα δικαιϊματα και ειδικότερα για τισ ςχζςεισ μεταξφ των μακθτϊν. 4. Ειδικά προγράμματα και βιωματικά εργαςτιρια, με εκελοντικι ςυμμετοχι μακθτϊν, για το πϊσ μποροφν να επιλφονται οι ςυγκροφςεισ μεταξφ των μακθτϊν. 5. Σε κάκε ςχολείο καλό είναι να ορίηονται οριςμζνοι εκπαιδευτικοί με ειδικζσ δεξιότθτεσ και γνϊςεισ, ωσ μεςολαβθτζσ - ςφμβουλοι, προσ τουσ μακθτζσ. 6. Σε κάκε ςχολείο είναι ςθμαντικό να ορίηονται κάποιοι μακθτζσ, ωσ ςυνομιλικοι μεςολαβθτζσ ι «ειρθνοποιοί» που κα εκπαιδεφονται ειδικά και κα μεςολαβοφν μεταξφ μακθτϊν που τςακϊνονται ι φζρονται άςχθμα ο ζνασ ςτον άλλον, ϊ- ςτε να επιτυγχάνουν τθ ςυμφιλίωςι τουσ. 7. Το ςχολείο δε κα πρζπει να ξεκινάει επιβάλλοντασ ποινζσ ςε περιπτϊςεισ άςκθςθσ βίασ μεταξφ μακθτϊν. Οι ποινζσ κα πρζπει να επιβάλλονται μετά, εφόςον 59

60 κρίνεται ςκόπιμο και εάν τα παραπτϊματα είναι ςοβαρά. Αν ζχει επιτευχκεί δζςμευςθ ςυμφιλίωςθσ, κα πρζπει να δίνεται ευκαιρία τιρθςισ τθσ, με αναςτολι τθσ ποινισ. 8. Σε κάκε ςχολείο είναι καλό να γίνονται πολλζσ δραςτθριότθτεσ που ενδιαφζρουν και φζρνουν κοντά τουσ μακθτζσ και τουσ βοθκοφν να καλλιεργθκοφν. Το ςχολείο κα πρζπει να καλεί ςυχνά τουσ γονείσ να τουσ ευαιςκθτοποιεί και να τουσ κατευκφνει, ϊςτε να βρίςκονται κοντά ςτα παιδιά τουσ, να τα υποςτθρίηουν χωρίσ να τα καταπιζηουν. 9. Το ςχολικό ςυμβοφλιο (εκπαιδευτικοί, 15μελζσ μακθτϊν και εκπρόςωποι γονζων) κα πρζπει να ςυναντιζται τακτικά και να αναλαμβάνει πρωτοβουλίεσ - δράςεισ για τθν αποτελεςματικότερθ πρόλθψθ και αντιμετϊπιςθ τθσ χριςθσ βίασ μζςα και ζξω από το ςχολείο Χριςθ τθσ παιδικισ διαμεςολάβθςθσ, πρόκειται για μία διαδικαςία ειρθνικισ επίλυςθσ των διαφορϊν μεταξφ των μακθτϊν που βρίςκονται ςε ςφγκρουςθ κι ενόσ ουδζτερου διαμεςολαβθτι, χρθςιμοποιϊντασ το διάλογο μζςα ς ζνα πλαίςιο ιςότθτασ και ςεβαςμοφ των διαφορετικϊν απόψεων. Θ διαμεςολάβθςθ δεν αποτελεί διαδικαςία ςυμβιβαςμοφ, διαιτθςίασ ι δίκθσ. Στο τελικό ςτάδιο τθσ διαδικαςίασ τθσ διαμεςολάβθςθσ, οι ίδιοι οι μακθτζσ προτείνουν λφςεισ και επιλζγουν μια από αυτζσ για τθν επίλυςθ του προβλιματοσ. Ζτςι, μζςα από τθ διαμεςολάβθςθ κερδιςμζνοι είναι και οι δφο μακθτζσ 65. Θ ΕΓΚΛΘΜΑΤΙΚΟΤΘΤΑ ΩΣ ΜΟΦΘ ΒΙΑΣ Οι κοινωνικοί λόγοι που οδθγοφν ςτθν εγκλθματικότθτα Θ κρίςθ του κεςμοφ τθσ οικογζνειασ. Οι γονείσ υπερεργάηονται με αποτζλεςμα να μθν υπάρχει χρόνοσ ςυμβίωςθσ και επικοινωνίασ των μελϊν τθσ οικογζνειασ. Θ διαρκισ προβολι τθσ βίασ ωσ μζςου επίλυςθσ των ανκρωπίνων διαφορϊν. Θ ζξαρςθ του φαινομζνου τθσ περικωριοποίθςθσ. Θ ζνταξθ των νζων ςε παραβατικζσ ο- μάδεσ. Τρόποι αντιμετϊπιςθσ τθσ εγκλθματικότθτασ Θ μεταρρφκμιςθ ςτθ δομι και τθν οργάνωςθ του Σϊματοσ, θ αποκατάςταςθ τθσ ςχζςθσ εμπιςτοςφνθσ και ςυνεργαςίασ των πολιτϊν με τουσ κεςμικοφσ φορείσ 64 Γθνλέια, Δ. (Υ.Υ.). Αλάθηεζε 12 8, 2012, από OY_SXOLEIOY.pdf 65 Θ., Θ. (2010, Ινύληνο Σξίηε). Αλάθηεζε Γεθέκβξηνο άββαην, 2011, από &catid=1:latest-news&Itemid=73 60

61 ελζγχου του εγκλιματοσ 66. Οι γονείσ είναι υποχρεωμζνοι να κζτουν φραγμοφσ ςτθ κζλθςθ του νζου να είναι απολφτωσ ανεξάρτθτοσ. Στα ςχολεία να υπάρχει ενθμζρωςθ των μακθτϊν ςχετικά με τον ςωςτό τρόπο ςυμπεριφοράσ. Συμμετοχι των μακθτϊν ςε εικαςτικά προγράμματα προαγωγισ τθσ ψυχικισ υγείασ (π.χ.art therapy). Επιβάλλεται επίςθσ να αναφερκοφμε ςε κάποιουσ ςθμαντικοφσ παράγοντεσ που βοθκοφν ςτθν πρόλθψθ και αντιμετϊπιςθ τθσ βίασ υπό τισ κατάλλθλεσ πάντα προχποκζςεισ: 1. Διαπαιδαγϊγθςθ Από μικρι θλικία τα παιδιά πρζπει να ενθμερϊνονται ςτο ςχολείο για το τι είναι θ βία, ποιεσ είναι οι μορφζσ τθσ βίασ και πωσ αντιμετωπίηεται. Χρειάηεται επίςθσ καλι ενθμζρωςθ μζςα από τθν ίδια οικογζνεια και τα πρότυπα που αναπτφςςει (θ γυναίκα πρζπει να διεκδικιςει τθν ιςότιμθ κζςθ τθσ, τον ςεβαςμό και τα δικαιϊματα τθσ μζςα ςτθν οικογζνεια). Ρρζπει να γνωρίηουν ότι θ βία καταδικάηεται και να αποκαρρφνονται από να τθν αςκοφν. Ρρζπει να αλλάξει θ αντίλθψθ που επικρατεί για τθν «ςιωπι» και να ενκαρρφνονται τα κφματα να καταγγείλουν τα περιςτατικά. 2. Ρρογράμματα/Οργανϊςεισ Ρρζπει να υπάρχει μεγαλφτερθ προβολι και ενθμζρωςθ για τισ οργανϊςεισ που ςτθρίηουν τα κφματα βίασ. Ρρζπει να γίνει πιο ενεργι θ δράςθ τουσ ςτο ςφνολο τθσ κοινωνίασ και ςτα κφματα. Να κερδθκεί θ εμπιςτοςφνθ των κυμάτων. Να οργανϊνουν ςεμινάρια και προγράμματα με ςτόχο τθν καταπολζμθςθ τθσ βίασ. Ειδικά προγράμματα για επανζνταξθ των κυτϊν ςτθν κοινωνία. 3. Σφμβουλοι/Ψυχολόγοι Ειδικι ομάδα ςυμβοφλων και ψυχολόγων κα πρζπει να επιςκζπτονται ςχολεία με ςτόχο τθν προςζγγιςθ και ςτιριξθ των παιδιϊν που τουσ αςκείται οικογενειακι βία. Να παρζχουν ςτιριξθ ςε οικογζνειεσ που είναι κφματα οικογενειακισ βίασ. Να οργανϊνουν μικρζσ ςυγκεντρϊςεισ όπου κφματα και κφτεσ κα μποροφν να λαμβάνουν μζροσ. 4. Κράτοσ Το κράτοσ ζχει μεγάλθ ευκφνθ και διαδραματίηει ουςιαςτικό ρόλο ςτθν καταπολζμθςθ τθσ βίασ. Κα πρζπει να ενθμερϊςει το κοινό και ειδικότερα τα κφματα τθσ βίασ, ότι τουσ ςτθρίηει και ότι μποροφν και πρζπει να καταγγζλλουν τα περιςτατικά βίασ. Να υπάρχει μεγαλφτερθ διακριτικότθτα, ειδικά από τθν αςτυνομία, ςτον χειριςμό καταγγελιϊν για οικογενειακι βία. 66 Σζηγθξήο, Α. (ρ.ρ.). Αλάθηεζε 12 10, 2011, από 61

62 3.6 Βία και Τζχνθ Βία τθσ μουςικισ Το ροκ είναι ζνα κοινωνικό φαινόμενο πρωτοφανζσ ςτθν ιςτορία τθσ ανκρωπότθτασ που κζτει το καυτό ερϊτθμα τθσ ςχζςθσ μεταξφ μουςικισ και βίασ. Θ ιςτορία του είναι γεμάτθ βία 67. Ο Τηιμ Μόριςον, αρχθγόσ των Ντορσ, απόςτολοσ του ςεξ, του αλκοόλ και του LSD, πζκανε ςε νεαρι θλικία από καρδιακι προςβολι μζςα ςτθ μπανιζρα του, ςτο Ραρίςι. Ο Τηίμι Χζντριξ και θ Τηάνισ Τηόπλιν πζκαναν από κατάχρθςθ ναρκωτικϊν. Θ acid rock κεωρείται ςυνϊνυμο των πανκ και των ποδοςφαιρικϊν ςυγκροφςεων ςτθν Αγγλία. Οι οπαδοί των Μετάλλικα και των Γκανσ εντ όουηεσ ζχουν κάψει αυτοκίνθτα και ςε μια πρόςφατθ ςυναυλία ςτο Μόντρεαλ ριμαξαν το ςτάδιο και τραυμάτιςαν δϊδεκα άτομα. Οι Σεξ Ρίςτολσ δθλϊνουν ςτο τραγοφδι τουσ «Αναρχία ςτο Θνωμζνο Βαςίλειο»: «κζλω να καταςτρζψω τουσ περαςτικοφσ, γιατί κζλω να μαι αναρχικόσ». Ο Τηον Φίλιπσ, μζλοσ των Μάμασ εντ Ράπασ, φζρεται να ιςχυρίηεται, κατά τον μουςικολόγο Ντζιβιντ Τζιμ, ότι κάκε ςυγκρότθμα μπορεί να οδθγιςει ζνα πλικοσ ςε υςτερικι φρενίτιδα ακολουκϊντασ μια ςειρά ρυκμϊν. Ο ίδιοσ το πζτυχε ςτο Φοίνιξ το Πταν το Hell s Angels ξεςικωςε τουσ κεατζσ τθσ ςυναυλίασ των όλινγκ Στόουνσ ςτθν Καλιφόρνια, ο Μικ Τηάγκερ παρατιρθςε ότι «κάτι τζτοιο ςυμβαίνει κάκε φορά που παίηω αυτό το τραγοφδι». Θ βία εκφράηεται, όχι τόςο ζντονα βζβαια, ςτουσ ςτίχουσ μουςικισ τθσ πόλθσ όπωσ θ ραπ (μια πρόςφατθ επιτυχία του Άισ Τ ονομάηεται «Μπάτςοσ φονιάσ») και θ free jazz («δεν είμαςτε κυμωμζνοι νζοι, είμαςτε εξοργιςμζνοι!», διακιρυττε ο ςαξοφωνίςτασ Άρτςι Σεπ ςτα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 60). Εδϊ θ βία φαίνεται ςτουσ ςτίχουσ, ςτουσ τίτλουσ των τραγουδιϊν, ςτισ δθλϊςεισ των μουςικϊν και τθν ίδια τθ μουςικι: ςτο δυνατό ιχο, το «γρατςοφνιςμα» και τθ διαςτρζβλωςθ τθσ ροκ, ςτισ ςφυριζσ τθσ ραπ, ςτα ςαξόφωνα που ουρλιάηουν και τισ εναλλαςςόμενεσ νότεσ τθσ τηαη, ςτθν πλθκωρικι κυριαρχία του μπάςου ςτθ ρζγκε. Θ βία ςυνδζεται επίςθσ με άλλα είδθ μουςικισ. Στθν ταινία του Στάνλεϊ Κιοφμπρικ «Το κουρδιςτό πορτοκάλι», ο Άλεξ, ο πρωταγωνιςτισ, πθδάει από το παράκυρο ζχοντασ τρελακεί από τθ μουςικι του Μπετόβεν. Στθν Κοφβα τισ δεκαετίεσ του 20 και του 30, οι ςυναυλίεσ α- ντίπαλων ςυγκροτθμάτων που ζπαιηαν λαϊκι μουςικι γνωςτι ωσ ςον κατζλθγαν ςε καβγάδεσ και επζμβαςθ τθσ αςτυνομίασ. Θ βία είναι παροφςα και ςε πολλζσ άλλεσ, καινοφργιεσ και παλιζσ, μουςικζσ παραδόςεισ, αλλά με ελεγχόμενθ μορφι: ςτουσ κρινουσ των μοιρολογιϊν των γυναι

63 κϊν των Βαλκανίων, ςε μερικά τραγοφδια τθσ Σενεγάλθσ, οι ςτίχοι των οποίων είναι ζνα πικρόχολο υβρεολόγιο για τισ νζεσ γυναίκεσ που μπαίνουν ςτθν οικογζνεια, ςτο ρυκμό των τυμπάνων των αφρικανϊν αφθγθτϊν γκριςτ, που ξεςικωναν κάποτε τουσ πολεμιςτζσ και ςιμερα παίηουν παρόμοιο ρόλο για όςουσ ςυμμετζχουν ςε αγϊνεσ πάλθσ. Είναι παροφςα ςτθν πολεμικι μουςικι, ςτα ςαλπίςματα των κυνθγϊν και ςτα κρίλερ για να δθμιουργεί ατμόςφαιρα. Βία υπάρχει επίςθσ ςτθν κλαςικι μουςικι: ςτο «Σαοφλ» του Χζντελ, ςτθν Θρωϊκι ςυμφωνία του Μπετόβεν, ςτισ όπερεσ εν γζνει -του Βζρντι, για παράδειγμα, ο οποίοσ είπε κάποτε ότι ικελε να εκφράηει «τα πάκθ περιςςότερο από οτιδιποτε άλλο» και όλεσ ςχεδόν οι θρωίδεσ του πεκαίνουν με τραγικό τρόπο- ςτθν Τζταρτθ ςυμφωνία του Μάλερ, ςτθ Φανταςτικι ςυμφωνία του Μπερλιόη με το δραματικό Dies irae και ςτθν Λεροτελεςτία τθσ άνοιξθσ του Στραβίνςκι, όπου μια παρκζνα κυςιαςμζνθ ςτουσ κεοφσ πεκαίνει χορεφοντασ (ςτθ διάρκεια τθσ πρϊτθσ παράςταςθσ ξζςπαςαν φοβερζσ διαμαρτυρίεσ): ο κατάλογοσ δεν τελειϊνει ποτζ. Βία ςτθ ςφγχρονθ τζχνθ Το 1839, ο Ρόε περιζγραφε με γλαφυρότθτα το φανταςτικό βαςανιςτιριο ενόσ γάτου και το λόγο που τον οδιγθςε ςε αυτό: τθν ανκρϊπινθ φυςικι τάςθ προσ το ςαδιςμό και τθ βαρβαρότθτα 68. Το 2007, ο Κοςταρικανόσ καλλιτζχνθσ Guillermo Vargas Habacuc, κα οπτικοποιιςει αυτι τθν τάςθ με το ζργο του «Είςαι ό,τι διαβάηεισ». Στο ζργο, ο κφριοσ πρωταγωνιςτισ είναι ζνα ςκελετωμζνο, θμικανζσ ςκυλί που ο καλλιτζχνθσ εγκλωβίηει ςτο χϊρο μιασ γκαλερί, δζνοντάσ το με ζνα ςκοινί. Θ ειρωνεία βρίςκεται ςτο γεγονόσ ότι ενϊ ςτο ςκυλί δεν χορθγείται τροφι και νερό, αυτό τοποκετείται κάτω από τον τίτλο (είςαι ό,τι διαβάηεισ), τον οποίο ο καλλιτζχνθσ ζχει ςχθματίςει, κολλϊντασ ςτον τοίχο τροφι ςκφλου. Ραράλλθλα, από τα θ- χεία ακοφγεται ο φμνοσ των Σαντινίςτασ, ενϊ όλο το δωμάτιο ζχει τθ μυρωδιά καμζνθσ κόκασ, δθμιουργϊντασ μία αποπνικτικι ατμόςφαιρα. Οι εικόνεσ του ηϊου μεταδίδονται ανά τον κόςμο διαμζςου του διαδικτφου και προκαλοφν τθν οργι φιλότεχνων και μθ, φιλόηωων, δθμοςιογράφων και απλϊν επιςκεπτϊν του κυβερνοχϊρου. Ο καλλιτζχνθσ, που όπωσ μασ λζει, ικελε να κάνει μία διλωςθ για τθν υποκριςία του κόςμου, κα κατθγορθκεί ότι άφθςε το ςκυλί να πεκάνει από αςιτία και το ιντερνζτ κα γεμίςει απειλθτικά μθνφματα. Ο ίδιοσ δεν παραδζχεται, αλλά οφτε και αρνείται τίποτα και το όλο περιςτατικό ζχει πάρει πια τθ μορφι ενόσ παγκόςμιου αςτικοφ μφκου

64 3.7 Βία και λογοτεχνία Ολοζνα και περιςςότεροι ςυγγραφείσ χρθςιμοποιοφν ςτισ μζρεσ μασ παραδείγματα ιςτοριϊν βίασ προκειμζνου να ευαιςκθτοποιιςουν τον αναγνϊςτθ για το ςυγκεκριμζνο κζμα. Κακθμερινά ωςτόςο γινόμαςτε κεατζσ ενόσ περιςτατικοφ βίασ ςτο δρόμο το οποίο αφινουμε να περάςει απαρατιρθτο δείχνοντασ πλιρθ αδιαφορία. Με αυτόν τον τρόπο γινόμαςτε ςυνζνοχοι και επιτρζπουμε ςτθν ςυγκεκριμζνθ πράξθ να επαναλθφκεί. Τα λογοτεχνικά επομζνωσ βιβλία που αναφζρονται ςε κζματα βίασ ζ- χουν ςτόχο να μασ κάνουν λιγότερο εγωιςτζσ και περιςςότερο ευαίςκθτουσ. Οριςμζνα παραδείγματα Λογοτεχνικϊν κειμζνων που ευαιςκθτοποιοφν τον α- ναγνϊςτθ ςτο κζμα τθσ ςχολικισ βίασ και τθσ κυματοποίθςθσ είναι και το βιβλίο τθσ Ε.Ψ.Υ.Ρ.Ε. «Μίλα! Μθ φοβάςαι!» 69. Στο βιβλίο εμπεριζχονται τρία διθγιματα και παρακζτουμε μια ςφντομθ παρουςίαςι τουσ: Στθν πρϊτθ ιςτορία, τθ «Σθμαία τθσ Φροξυλάνκθσ», θ Ελζνθ Δικαίου παρουςιάηει ζνα κορίτςι που αςκεί ςυςτθματικά τζτοιου είδουσ βία ςτισ ςυμμακιτριζσ τθσ και ειδικότερα ςτθν Λςιδϊρα. Τθν ιςτορία αφθγείται μια τρίτθ ςυμμακιτρια που ςυνικωσ περνά απαρατιρθτθ, αγανακτεί όμωσ με τθν α- δικία εισ βάροσ τθσ Λςιδϊρασ και καταφζρνει να μιλιςει και να αποκαλφψει τθν αλικεια, βγαίνοντασ και θ ίδια από τθν αφάνεια και βρίςκοντασ ζναν εποικοδομθτικό ρόλο να παίξει ςτθν τάξθ. Στθ δεφτερθ ιςτορία, «Στθ φωλιά του Νίκου», ο Βαγγζλθσ Θλιόπουλοσ διαλζγει ζνα ηευγάρι μοβ γυαλιά για να αφθγθκεί τθν ιςτορία τθσ κλοπισ τουσ από τα αδφναμα μάτια του Γιϊργου. Το πορτρζτο του «κλζφτθ» είναι μια ανατομία ςτθν ψυχολογία των παιδιϊν που οδθγοφνται ςε τζτοιου είδουσ ενζργειεσ. Θ απομόνωςθ, θ ςιωπι, θ βία φζρνουν απομόνωςθ, ςιωπι, βία, λζει θ ιςτορία. Αν αποφαςίςεισ να μοιραςτείσ τθ «φωλιά ςου», τα πολφτιμα μυςτικά παιχνίδια ςου με τουσ άλλουσ, τα πράγματα αρχίηουν να αλλάηουν. Στο «Θμερολόγιο ενόσ κακοφ» θ Τηζμθ Ταςάκου χρθςιμοποιεί τθν θμερολογιακι γραφι για να διειςδφςει ςτον κόςμο ενόσ «κακοφ» παιδιοφ. Και εδϊ αναδεικνφονται οι ςυνκικεσ που οδθγοφν ζνα παιδί ςτισ «κακζσ πράξεισ». Θ αποδοχι των γονιϊν που δεν ζρχεται ποτζ βρίςκεται ςτθ ρίηα του προβλιματοσ. Και ςτισ τρεισ ιςτορίεσ διαφαίνεται θ ευκφνθ μιασ ςειράσ προςϊπων: του γονιοφ, του ςυμμακθτι που δε μιλάει, του διευκυντι ι του εκπαιδευτικοφ που δεν ερευνά, ολόκλθρθσ τθσ ςχολικισ κοινότθτασ τελικά. 69 Ε.Ψ.Υ.Ρ.Ε., (2008), Μίλα μθ Φοβάςαι, Συλλογικό ζργο, Βϋ ζκδοςθ, εκδόςεισ Ε.Ψ.Υ.Ρ.Ε. 64

65 Οι ιςτορίεσ πετυχαίνουν να διατθριςουν το ενδιαφζρον του αναγνϊςτθ και να αποδϊςουν ςφαιρικά τισ καταςτάςεισ χωρίσ διάκεςθ νουκεςίασ. Θ ενκάρρυνςθ ςτθν ζκφραςθ των ςυναιςκθμάτων είναι ο ςτόχοσ, όπωσ φαίνεται και από τον τίτλο του βιβλίου, και όχι θ ςυμμόρφωςθ. Οι δραςτθριότθτεσ που παρατίκενται ςτο τζλοσ κακιςτοφν το βιβλίο χριςιμο εργαλείο για τον εκπαιδευτικό που κα κελιςει να αςχολθκεί με ζνα πρόβλθμα που ςυχνά δεν είναι ορατό δια γυμνοφ οφκαλμοφ. Οι ηωγραφιζσ περιγράφουν τα κείμενα, αναδεικνφουν τθν αςχιμια των προςϊπων όταν κυριαρχεί ο εγωιςμόσ και θ κακία και εφιςτοφν τθν προςοχι ςε κακθμερινά περιςτατικά βίασ που μπορεί να περάςουν απαρατιρθτα. 70 Ζνα ακόμθ πολφ ςθμαντικό βιβλίο τθσ Ε.Ψ.Υ.Ρ.Ε. πάνω ςτο κζμα τθσ ενδοςχολικισ βίασ είναι και το «Μου ζκλεψαν το όνομά μου» του ιςπανοφ ςυγγραφζα και εικονογράφου Tassies. 71 Στο ςυγκεκριμζνο βιβλίο ο ςυγγραφζασ που είναι και βραβευμζνοσ εικονογράφοσ προςπακεί να ευαιςκθτοποιιςει τουσ αναγνϊςτεσ πάνω ςτο κζμα τθσ κυματοποίθςθσ και τθσ ςχολικισ βίασ. Το κείμενο είναι απλό και λιτό. Με λίγεσ φράςεισ ο ςυγγραφζασ επιςθμαίνει το πρόβλθμα μζςα από τθ ματιά ενόσ παιδιοφ που υφίςταται κυματοποίθςθ. Ο ιρωασ του βιβλίου εξομολογείται πωσ δεν ζχει πια όνομα, γιατί οι ςυμμακθτζσ του τον φωνάηουν φυτό, επειδι διαβάηει ι τον αποκαλοφν κότα, επειδι επιλζγει να μθ μαλϊνει μαηί τουσ. Στα αποδυτιρια του παίρνουν τα ροφχα του και δεν τον αφινουν να κάνει φιλίεσ ςτο ςχολείο. Το αποτζλεςμα είναι να τρζχει να κρυφτεί με το χτφπθμα του τελευταίου κουδουνιοφ μζχρι να φφγουν όλοι οι ςυμμακθτζσ του, διότι βιϊνει το φόβο και τθν απόρριψθ και αιςκάνεται ότι το ςχολείο είναι γι αυτόν φυλακι και καταδίκθ. Στο τζλοσ του βιβλίου όμωσ φαίνεται πωσ ςυνειδθτοποιεί ότι πρζπει να ξεπεράςει τουσ φόβουσ του και απευκφνεται ςε εμάσ τουσ αναγνϊςτεσ που ςυμπάςχουμε μαηί του και κζλουμε να ςταματιςει κάκε είδουσ βία ςτο ςχολείο. Μασ ευχαριςτεί λοιπόν που του δίνουμε ελπίδα κυμίηοντάσ του όπωσ λζει χαρακτθριςτικά «πωσ τα πουλιά πετάνε» και ηθτάει να μάκει το δικό μασ όνομα. Θ εικονογράφθςθ εξαιρετικι αντικακιςτά το κεφάλι των θρϊων με φροφτα (κυρίωσ μιλα και αχλάδια) προςπακϊντασ με αυτό τον τρόπο να μασ μεταφζρει τα ςυναιςκιματα των παιδιϊν αυτϊν που κυματοποιοφνται. 70 Μίλα μθ φοβάςαι diavasame.gr 8/12/11 71 Tassies, (2011) Μου ζκλεψαν το όνομά μου, Ε.Ψ.Υ.Ρ.Ε. 65

66 3.8 Βία και μουςικι Ωσ Βία μποροφμε να ορίςουμε κάκε ςυμπεριφορά ι ςυςτθματικι πολιτικι ςυμπεριφοράσ που χρθςιμοποιείται για να εξαναγκάςει, να κυριαρχιςει ι να απομονϊςει το κφμα. Είναι κάκε ςωματικι, ψυχολογικι και λεκτικι κακοποίθςθ ανκρϊπου που δθμιουργεί ςωματικό ι και ψυχικό πόνο ι και πλθγζσ, Είναι θ χριςθ κάκε μορφισ εξουςίασ που επιβάλλεται ςτο άλλο άτομο για τθ διατιρθςθ του ελζγχου τθσ ςχζςθσ και τθσ ςυμπεριφοράσ του κφματοσ. Συχνά ςυμπεριλαμβάνει παραβίαςθ των δικαιωμάτων του κφματοσ 72. Με βάςθ αυτό τον οριςμό πολλζσ ςυμπεριφορζσ κα μποροφςαν να χαρακτθριςτοφν ωσ βίαιεσ. Οι βαςικοί όμωσ τρόποι άςκθςθσ βίασ, ςφμφωνα με τθ βιβλιογραφία, είναι: ξφλο, τραυματιςμοί, ακρωτθριαςμοί, ςκοτωμοί, βιαςμοί, ςεξουαλικι κι οικονομικι εκμετάλλευςθ, κι οτιδιποτε ζχει φανερά μετριςιμα καταςτροφικά αποτελζςματα ι προςβάλει τα "χρθςτά ικθ" (εμφανισ ψυχολογικι βλάβθ, εξαναγκαςμόσ ςε εγκλθματικζσ πράξεισ, απειλζσ βίασ, εκβιαςμοί, περιοριςμόσ κίνθςθσ, εκμετάλλευςθ, καταςτροφι περιουςίασ). Αλλά ζχει μακροπρόκεςμα καταςτροφικά αποτελζςματα και όταν εκφράηεται με μορφζσ όχι τόςο εφκολα αναγνωρίςιμεσ και δυςτυχϊσ ευρφτατα διαδεδομζνεσ, ςυχνά χωρίσ τθ ςυνειδθτοποίθςθ οφτε κφματοσ οφτε κφτθ, όπωσ για παράδειγμα θ λεκτικι, θ ςυναιςκθματικι και θ ψυχολογικι βία. Μια από αυτζσ τισ μθ αναγνωρίςιμεσ μορφζσ βίασ ςυναντάμε και ςτθ μουςικι. Θ μουςικι, ανεξάρτθτα από το είδοσ ςτο οποίο ανικει, μπορεί να ζχει τόςο κετικι όςο και αρνθτικι επίδραςθ ςτουσ ανκρϊπουσ. Ενϊ θ κετικι επίδραςθ είναι φανερι ςε όλουσ, θρεμία, χαλάρωςθ, διαςκζδαςθ, εκτόνωςθ κλπ, τα αρνθτικά είναι ςυνικωσ δυςδιάκριτα. Αυτά ποικίλουν από τθ ςφγχυςθ που μπορεί να προκαλεί, εκνευριςμό, κλίψθ, αλλά το κυριότερο είναι ότι μπορεί να μυεί (κυρίωσ τουσ νζουσ) ςε οριςμζνουσ τρόπουσ ηωισ που ζχουν ωσ βάςθ τθ «βία», τισ καταχριςεισ, τθν αντικοινωνικι ςυμπεριφορά. Θ ροκ, για παράδειγμα, μουςικι και κοινωνικό φαινόμενο πρωτοφανζσ ςτθν ι- ςτορία τθσ ανκρωπότθτασ, κζτει το καυτό ερϊτθμα τθσ ςχζςθσ μεταξφ μουςικισ και βίασ. Θ ιςτορία του είναι γεμάτθ βία. Ο Jim Morrison, αρχθγόσ των Doors, απόςτολοσ του ςεξ, του αλκοόλ και του LSD, πζκανε ςε νεαρι θλικία από καρδιακι προςβολι μζςα ςτθ μπανιζρα του, ςτο Ραρίςι. Ο Jimmy Hendrix και θ Janis Joplin, πζκαναν από κατάχρθςθ ναρκωτικϊν. Θ acid rock κεωρείται ςυνϊνυμο των πανκ και των ποδοςφαιρικϊν ςυγκροφςεων ςτθν Αγγλία. Οι οπαδοί των Metallica και των

67 Guns n Roses ζκαψαν αυτοκίνθτα και ςε μια πρόςφατθ ςυναυλία ςτο Μόντρεαλ ριμαξαν το ςτάδιο και τραυμάτιςαν δϊδεκα άτομα. Οι Sex Pistols δθλϊνουν ςτο τραγοφδι τουσ «Anarchy in the UK»: «I wanna destroy the passer by cus I wanna be anarchy». Ο John Philips, μζλοσ των Mammas and Pappas, φζρεται να ιςχυρίηεται, κατά τον μουςικολόγο David Tame, ότι κάκε ςυγκρότθμα μπορεί να οδθγιςει ζνα πλικοσ ςε υςτερικι φρενίτιδα ακολουκϊντασ μια ςειρά ρυκμϊν. Ο ίδιοσ το πζτυχε ςτο Φοίνιξ το Πταν το Hell s Angels ξεςικωςε τουσ κεατζσ τθσ ςυναυλίασ των Rolling Stones ςτθν Καλιφόρνια, ο Mick Jaeger παρατιρθςε ότι «κάτι τζτοιο ςυμβαίνει κάκε φορά που παίηω αυτό το τραγοφδι». Θ βία εκφράηεται, όχι τόςο ζντονα βζβαια, ςτουσ ςτίχουσ μουςικισ τθσ πόλθσ όπωσ θ ραπ (μια πρόςφατθ επιτυχία του Ice T ονομάηεται «Μπάτςοσ φονιάσ») και θ free jazz («δεν είμαςτε κυμωμζνοι νζοι, είμαςτε εξοργιςμζνοι!», διακιρυττε ο ςαξοφωνίςτασ Archie Shepp ςτα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 60). Εδϊ θ βία φαίνεται ςτουσ ςτίχουσ, ςτουσ τίτλουσ των τραγουδιϊν, ςτισ δθλϊςεισ των μουςικϊν και τθν ίδια τθ μουςικι: ςτο δυνατό ιχο, το «γρατςοφνιςμα» και τθ διαςτρζβλωςθ τθσ ροκ, ςτισ ςφυριζσ τθσ ραπ, ςτα ςαξόφωνα που ουρλιάηουν και τισ εναλλαςςόμενεσ νότεσ τθσ τηαη, ςτθν πλθκωρικι κυριαρχία του μπάςου ςτθ ρζγκε. Θ βία ςυνδζεται επίςθσ με άλλα είδθ μουςικισ. Στθν ταινία του Stanley Kubrick«Το κουρδιςτό πορτοκάλι», ο Άλεξ, ο πρωταγωνιςτισ, πθδάει από το παράκυρο ζχοντασ τρελακεί από τθ μουςικι του Μπετόβεν. Στθν Κοφβα τισ δεκαετίεσ του 20 και του 30, οι ςυναυλίεσ αντίπαλων ςυγκροτθμάτων που ζπαιηαν λαϊκι μουςικι γνωςτι ωσ ςον κατζλθγαν ςε καβγάδεσ και επζμβαςθ τθσ αςτυνομίασ. Θ βία είναι παροφςα και ςε πολλζσ άλλεσ, καινοφργιεσ και παλιζσ, μουςικζσ παραδόςεισ, αλλά με ελεγχόμενθ μορφι: ςτουσ κρινουσ των μοιρολογιϊν των γυναικϊν των Βαλκανίων, ςε μερικά τραγοφδια τθσ Σενεγάλθσ, οι ςτίχοι των οποίων είναι ζνα πικρόχολο υβρεολόγιο για τισ νζεσ γυναίκεσ που μπαίνουν ςτθν οικογζνεια, ςτο ρυκμό των τυμπάνων των αφρικανϊν αφθγθτϊν γκριςτ, που ξεςικωναν κάποτε τουσ πολεμιςτζσ και ςιμερα παίηουν παρόμοιο ρόλο για όςουσ ςυμμετζχουν ςε αγϊνεσ πάλθσ. Είναι παροφςα ςτθν πολεμικι μουςικι, ςτα ςαλπίςματα των κυνθγϊν και ςτα κρίλερ για να δθμιουργεί ατμόςφαιρα. Βία υπάρχει επίςθσ ςτθν κλαςικι μουςικι: ςτο «Σαοφλ» του Χζντελ, ςτθν Θρωικι ςυμφωνία του Μπετόβεν, ςτισ όπερεσ εν γζνει -του Βζρντι, για παράδειγμα, ο οποίοσ είπε κάποτε ότι ικελε να εκφράηει «τα πάκθ περιςςότερο από οτιδιποτε άλλο» και όλεσ ςχεδόν οι θρωίδεσ του πεκαίνουν με τραγικό τρόπο- ςτθν Τζταρτθ ςυμφωνία του Μάλερ, ςτθ Φανταςτικι ςυμφωνία του Μπερλιόη με το δραματικό Dies irae και ςτθν Λεροτελεςτία τθσ άνοιξθσ του Στραβίνςκι, όπου μια παρκζνα κυ- 67

68 ςιαςμζνθ ςτουσ κεοφσ πεκαίνει χορεφοντασ (ςτθ διάρκεια τθσ πρϊτθσ παράςταςθσ ξζςπαςαν φοβερζσ διαμαρτυρίεσ): ο κατάλογοσ δεν τελειϊνει ποτζ. Πλεσ αυτζσ οι εκφάνςεισ βίασ όςο ακραίεσ και αν ακοφγονται αποτελοφν αλθκινά παραδείγματα για τθ δφναμθ που μπορεί να ζχει θ μουςικι ςτισ ηωζσ των ανκρϊπων. Ππωσ ςυμβαίνει με όλα τα κοινωνικά φαινόμενα, ζτςι και με τθ μουςικι το ηιτθμα είναι πωσ πραγματικά αξιοποιείται με ςτόχο τθ βελτίωςθ τθσ ηωισ των ανκρϊπων και όχι τθν χειραγϊγθςι τουσ. 68

69 Κεφάλαιο 4 Συμπεράςματα από την επεξεργαςία του Ερωτηματολογίου Όταν βιϊςεισ κάτι και δεν βγάλεισ ςυμπζραςμα από αυτό, είναι ςαν να μθ το ζηθςεσ ποτζ! 69

70 70

71 71

72 ηε κεζνδνινγία ηεο έξεπλάο καο εληάμακε θη έλα εξσηεκαηνιόγην 73 πνπ απεπζπλόηαλ ζηνπο ζπκκαζεηέο καο Γπκλαζίνπ θαη Λπθείνπ. ην εξσηεκαηνιόγηό καο απάληεζαλ ζπλνιηθά 500 καζεηέο από ην Γπκλάζην θαη ην Λύθεην. πγθεθξηκέλα 260 καζεηέο από ην Γπκλάζην θαη 240 από ην Λύθεην ηζνκεξώο ρσξηζκέλνη ζε αγόξηα θαη θνξίηζηα ( από ην Γπκλάζην θαη από ην Λύθεην). ηε ζπλέρεηα ζα πξνζπαζήζνπκε λα απνηππώζνπκε ηα ζπκπεξάζκαηά καο από ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηώλ πνπ πξαγκαηηθά εκθαλίδνπλ κεγάιν ελδηαθέξνλ. 1. Αγόρια Γυμναςίου Σν δείγκα ησλ αγνξηώλ ηνπ Γπκλαζίνπ, ην νπνίν αλεξρόηαλ ζηα 130 άηνκα απάληεζε πσο θαηά έλα 48% αζρνιείηαη κε ηελ ηέρλε (ηδηαίηεξα κε ηε Μνπζηθή θαη ηα εηθαζηηθά) θαη ην ππόινηπν 52% πνπ δελ αζρνιείηαη κε ηελ ηέρλε, αλ θάπνηε αζρνινύηαλ ζα επέιεγε ζε πνιύ πςειό πνζνζηό ηε κνπζηθή θαη ηα εηθαζηηθά. Δθείλν πνπ εληππσζηάδεη είλαη πσο ζε πνζνζηό πάλσ από 50% νη καζεηέο αξέζθνληαη ζην λα ελεκεξώλνληαη ζρεηηθά κε πνιηηηζηηθά γεγνλόηα θαη όηη επηζθέπηνληαη κέξε πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ πνιηηηζκό θαη ηελ ηέρλε. Σν 48% ηνπ δείγκαηνο ησλ αγνξηώλ δηαβάδεη ινγνηερλία θαη επηζθέπηεηαη ηαθηηθόηαηα ηνλ θηλεκαηνγξάθν. Ο ελζνπζηαζκόο, ε ραξά θαη ε εθηόλσζε είλαη ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ππεξηεξνύλ ζηνπο καζεηέο πνπ έξρνληαη ζε επαθή κε ηελ ηέρλε. ην δεύηεξν κέξνο ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ πιεξνθνξνύκαζηε πσο ζην δεκνηηθό ζρνιείν ην κεγαιύηεξν κέξνο ησλ καζεηώλ (86%) έρεη ζπκκεηάζρεη ζε πνιηηηζηηθέο εθδειώζεηο ελώ ζην Γπκλάζην ηα πξάγκαηα αιιάδνπλ θαη κόλν ην 35% ζπκκεηέρεη ζε εθδειώζεηο. Δθείλν ην νπνίν εληππσζηάδεη είλαη όηη ελώ ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο είλαη έληνλα θαη ζεηηθά όπσο ε ραξά θη ν ελζνπζηαζκόο θαηά έλα πνιύ κεγάιν πνζνζηό αηζζάλνληαη άγρνο όηαλ ζπκκεηέρνπλ ζε πνιηηηζηηθέο εθδειώζεηο. Βέβαηα δελ πξέπεη λα μερλάκε πσο ε έθζεζε ζην επξύηεξν θνηλό είλαη θάηη πνπ ζπλήζσο πξνθαιεί άγρνο ζηνπο πεξηζζόηεξνπο αλζξώπνπο. Παξόια απηά όκσο ην απνηέιεζκα είλαη πνιύ ζεηηθό γηα ηνλ ςπρηζκό ηνπ κεγαιύηεξνπ πνζνζηνύ. Όζνλ αθνξά ζηηο πξνηάζεηο ζην ηέινο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, ε πιεηνςεθία ησλ αγνξηώλ πηζηεύεη ζηε δύλακε ηεο ηέρλεο θαη ηε ζπκβνιή ηεο ζηε ςπρηθή πγεία ηνπ παηδηνύ θαη ηνπ εθήβνπ θαζώο θαη ζηελ πξόιεςε θαη αληηκεηώπηζε θαηλνκέλσλ βίαο. Σέινο, ηα αγόξηα ζεσξνύλ πσο ζεκαληηθόηεξεο κνξθέο ηέρλεο γηα ηε δσή ησλ παηδηώλ θαη ησλ εθήβσλ είλαη ην ζέαηξν, ν θηλεκαηνγξάθνο, ε κνπζηθή, ε δσγξαθηθή, ν ρνξόο θαη ε ινγνηερλία. 73 Σν εξσηεκαηνιόγηό καο κπνξείηε λα ην δείηε ζην παξάξηεκα ηεο Δξεπλεηηθήο καο εξγαζίαο θαζώο θαη ζηελ ηζηνζειίδα πνπ δεκηνπξγήζακε σο ηέρλεκα, γηα λα αλαξηνύκε ην πιηθό πνπ πξνθύπηεη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο έξεπλάο καο. 72

73 2. Κορίτςια Γυμναςίου ε κεγαιύηεξν πνζνζηό από ηα αγόξηα, ηα θνξίηζηα αζρνινύληαη κε ηελ ηέρλε. πγθεθξηκέλα από ην δείγκα ησλ 130 θνξηηζηώλ ην 67% αζρνιείηαη κε ηελ ηέρλε θαη ζπγθεθξηκέλα κε ην ρνξό, ηε κνπζηθή, ηε δσγξαθηθή θαη ην ζέαηξν. Από ηα ππόινηπα θνξίηζηα πνπ αζρνινύληαη κε ηελ ηέρλε απάληεζαλ πσο ζα ηνπο ελδηέθεξε λα α- ζρνιεζνύλ κε ην ρνξό, ηε κνπζηθή θαη ηα εηθαζηηθά. Σν 82% ησλ θνξηηζηώλ δειώλεη πσο ζηα ζπίηηα ηνπο θηινμελνύλ έξγα ηέρλεο θαη ην 78% πσο θάπνην κέινο ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο αζρνιείηαη κε ηελ ηέρλε ζε θάπνηα ηεο κνξθή. Απηό βέβαηα καο θάλεη λα ζπκπεξάλνπκε πσο ηα θνξίηζηα απηά από κηθξή ειηθία έρνπλ έξζεη ζε επαθή κε ηελ ηέρλε. Σν 75% κάιηζηα δειώλεη πσο έρεη επεξεαζηεί από ην κέινο ηεο νηθνγέλεηαο πνπ αζρνιείηαη κε ηελ ηέρλε. Η ελεκέξσζε ζρεηηθά κε ζέκαηα ηέρλεο αξέζεη ζην 87% ησλ θνξηηζηώλ ηνπ δείγκαηνο θαη ην 94% (πνιύ πςειό πνζνζηό) επηζθέπηεηαη ηαθηηθά κέξε πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηνλ πνιηηηζκό θαη ηελ ηέρλε. Σν 71% δηαβάδεη ινγνηερλία, πνζνζηό πνιύ κεγαιύηεξν από ην δείγκα ησλ αγνξηώλ (48%). Βέβαηα νη απόςεηο κε ηα αγόξηα ζπγθιίλνπλ ζην ζέκα ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ πνπ επηζθέπηνληαη κε κεγαιύηεξε ζπρλόηεηα θαη ζεηξά πξνηίκεζεο. Αθνινπζνύλ νη εηθαζηηθέο εθζέζεηο, ην ζέαηξν θαη ηα κνπζεία. Σα ζπλαηζζήκαηα πνπ αλαθέξνληαη από ηα θνξίηζηα ζρεηηθά κε ηελ επαθή ηνπο κε ηελ ηέρλε είλαη θπξίσο ν ελζνπζηαζκόο, ε ραξά, ε εθηόλσζε, ε επραξίζηεζε, ε δηαζθέδαζε, ε πιεξόηεηα θαη ν ζαπκαζκόο. ην Β κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ην 92% ησλ θνξηηζηώλ δειώλεη πσο έρεη ζπκκεηάζρεη ζε πνιηηηζηηθέο εθδειώζεηο ζην δεκνηηθό ζρνιείν ελώ κόιηο ην 49% ηνπ δείγκαηνο έρεη ζπκκεηάζρεη ζε πνιηηηζηηθέο εθδειώζεηο ζην Γπκλάζην (πνζνζηό κεγαιύηεξν από ηα αγόξηα ηνπ Γπκλαζίνπ). Σα ζπλαηζζήκαηα πνπ πεξηγξάθνληαη από ηε ζπκκεηνρή απηή είλαη θπξίσο ε ραξά, ν ελζνπζηαζκόο, ην άγρνο (!), ε εθηόλσζε θαη ε επηπρία. Σν ζέκα ηνπο άγρνπο αλαθέξεηαη γηα δεύηεξε θνξά ζηα ζπκπεξάζκαηά καο, αθνύ θαη ηα αγόξηα ηνπ γπκλαζίνπ δήισζαλ ην ίδην ζπλαίζζεκα, θάηη θπζηνινγηθό από ςπρνινγηθήο απόςεσο, όπσο ήδε αλαθέξακε. Ληγόηεξα θνξίηζηα από ηα αγόξηα (πνζνζηό 64%) έρνπλ εθθξάζεη ηηο θαιιηηερληθέο ηνπο αλεζπρίεο ζηα ζξαλία Σν 74% ησλ θνξηηζηώλ πηζηεύεη πσο ε ηέρλε θαη ε ε- λαζρόιεζε καδί ηεο κπνξεί λα ηα βνεζήζεη λα μεπεξάζνπλ επθνιόηεξα θάπνηα πξνβιήκαηα ή αλεζπρίεο ηνπο. Σν πνιύ πςειό πνζνζηό απηό καο βνεζάεη λα ζηεξίμνπκε ηελ θύξηα ζέζε ηνπ ζέκαηόο καο. ρεηηθά κε ηηο πξνηάζεηο ζην ηέινο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ είλαη εληππσζηαθή ε ζεηηθή άπνςε ησλ πεξηζζόηεξσλ θνξηηζηώλ ζρεηηθά κε ηε δύλακε ηεο ηέρλεο θαη ηνλ α- ληίθηππό ηεο ζηελ ςπρνινγία ηνπ παηδηνύ θαη ηνπ εθήβνπ. Σέινο σο ζεκαληηθόηεξεο ηέρλεο ζηε δσή ησλ θνξηηζηώλ αλαθέξνληαη θαηά ζεηξά πξνηεξαηόηεηαο ε ινγνηερλία, ε δσγξαθηθή, ν ρνξόο, ε κνπζηθή, ην ζέαηξν θαη ν θηλεκαηνγξάθνο. 73

74 3. Αγόρια Λυκείου Κακϊσ μεγαλϊνουν τα αγόρια φαίνεται πωσ απομακρφνονται από τισ τζχνεσ αφοφ μόνο το 42% δθλϊνει πωσ αςχολείται με αυτζσ. Κυρίωσ αςχολοφνται με τθ μουςικι και τα εικαςτικά. Από εκείνουσ που απάντθςαν πωσ δεν αςχολοφνται κακόλου με τθν τζχνθ πάλι κα επζλεγαν τθ μουςικι και τα εικαςτικά αν κάποτε το αποφάςιηαν. Ραρόλα αυτά το 90% δθλϊνει πωσ ζχει ζργα τζχνθσ ςτο ςπίτι τουσ και το 55% πωσ κάποιο μζλοσ τθσ οικογζνειάσ τουσ αςχολείται με τθν τζχνθ και το 47% ζχει επθρεαςτεί από αυτό. Το 58% αρζςκεται ςτο να ενθμερϊνεται ςχετικά με κζματα τζχνθσ και πολιτιςμοφ. Αλλά μόνο το 45% επιςκζπτεται τακτικά μζρθ που ςχετίηονται με τον πολιτιςμό και τθν τζχνθ. Το 51% των αγοριϊν του Λυκείου διαβάηει λογοτεχνικά βιβλία και κατά πλειοψθφία τα αγόρια πθγαίνουν κυρίωσ ςτον κινθματογράφο. Τα ςυναιςκιματα που περιγράφονται από τθν επαφι με τισ διάφορεσ μορφζσ τζχνθσ είναι θ χαρά, θ εκτόνωςθ, ο ενκουςιαςμόσ, θ πλθρότθτα και θ θρεμία. Στο Βϋ μζροσ του ερωτθματολογίου το 90% των αγοριϊν δθλϊνει πωσ ζχει ςυμμετάςχει ςε πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ κατά φοίτθςι τουσ ςτο δθμοτικό ςχολείο, ενϊ μόνο το 43% ςτο Γυμνάςιο. Ωσ κφρια ςυναιςκιματα αναφζρονται θ χαρά, ο ενκουςιαςμόσ, το άγχοσ (για ακόμθ μια φορά), θ εκτόνωςθ και θ πλθρότθτα. Το 75% των αγοριϊν ζχει εκφράςει τισ καλλιτεχνικζσ του ανθςυχίεσ ςτα κρανία και το 67% πιςτεφει πωσ θ τζχνθ ςτισ διάφορεσ μορφζσ τθσ μπορεί να βοθκιςει τουσ εφιβουσ να ξεπεράςουν τα διάφορα προβλιματα και τισ ανθςυχίεσ τουσ. Για μια κόμθ φορά εντυπωςιάηει πωσ και τα αγόρια του Λυκείου κατά πλειοψθφία βλζπουν με κετικό μάτι τισ προτάςεισ ςτο τζλοσ του ερωτθματολογίου και ςυμφωνοφν με τθν κφρια κζςθ τθσ εργαςίασ μασ για τθ ςυμβολι τθσ τζχνθσ ςτθν προαγωγι τθσ ψυχικισ υγείασ του παιδιοφ και του εφιβου. Οι τζχνεσ που αναφζρονται ωσ πιο ςθμαντικζσ ςτθ ηωι τουσ είναι θ μουςικι, ο κινθματογράφοσ, θ λογοτεχνία, θ ηωγραφικι, ο χορόσ, θ ποίθςθ και το κζατρο. 4. Κορίτςια Λυκείου Ρεριςςότερα από τα αγόρια του Λυκείου, τα κορίτςια αςχολοφνται κατά ποςοςτό 69% με τθν τζχνθ και ιδιαίτερα με τθ μουςικι, τθ ηωγραφικι, το χορό και το κζατρο. Από τα κορίτςια που απάντθςαν ΟΧΛ, κα ικελαν να αςχολθκοφν κάποτε με τθ μουςικι, τθ ηωγραφικι και το χορό. Το 80% των κοριτςιϊν δθλϊνει πωσ ςτο ςπίτι τουσ ζχουν ζργα τζχνθσ και το 38% πωσ κάποιο μζλοσ τθσ οικογζνειάσ τουσ αςχολείται με τθν τζχνθ. Μάλιςτα το 53% από τα κορίτςια που διλωςαν το παραπάνω, βεβαιϊνουν πωσ ζχουν επθρεαςτεί από αυτό το άτομο. 74

75 Το 68% των κοριτςιϊν αρζςκεται ςτο να ενθμερϊνεται με κζματα ςχετικά με τθν τζχνθ και πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ ενϊ το 78% δθλϊνει πωσ επιςκζπτεται τακτικά μζρθ ςχετικά με τον πολιτιςμό και τθν τζχνθ. Το 66% των κοριτςιϊν διαβάηει λογοτεχνικά βιβλία και κατά πλειοψθφία επιςκζπτονται κυρίωσ τον κινθματογράφο, το κζατρο και τισ εικαςτικζσ εκκζςεισ. Τα μουςεία ακολουκοφν αλλά ςε πολφ μικρό ποςοςτό όπωσ άλλωςτε και ςε όλα τα δείγματα. Τα ςυναιςκιματα που αναφζρονται από τθν επαφι με τθν τζχνθ είναι ο ενκουςιαςμόσ, θ χαρά, θ εκτόνωςθ και θ πλθρότθτα. Στο Βϋ μζροσ του ερωτθματολογίου το 96% του δείγματοσ των κοριτςιϊν διλωςε πωσ ςυμμετείχε ςε πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ ςτο δθμοτικό ςχολείο και το 71% ςτο Γυμνάςιο (ποςοςτό πολφ μεγαλφτερο από των αγοριϊν). Τα κυριότερα ςυναιςκιματα που αναφζρονται είναι ο ενκουςιαςμόσ, θ χαρά και το άγχοσ. Το 79% των κοριτςιϊν διλωςε πωσ ζχει ηωγραφίςει ςτα κρανία του ςχολείου και το 91% (εντυπωςιακότατο ποςοςτό) πιςτεφει ςτθ δφναμθ τθσ τζχνθσ πάνω ςτθ ψυχολογία του εφιβου και ςτθ ςυνειςφορά τθσ ϊςτε να ξεπεραςτοφν προβλιματα. Αυτό ενιςχφεται και από τθν πλειοψθφικι αποδοχι των προτάςεων ςτο τζλοσ του Ερωτθματολογίου που ςυνθγοροφν ςτθν ορκότθτα τθσ κφριασ κζςεωσ του κζματόσ μασ. Ωσ ςθμαντικότερεσ τζχνεσ για τθ ηωι των εφιβων αναφζρονται από τα κορίτςια θ μουςικι, ο χορόσ, ο κινθματογράφοσ, το κζατρο, θ ηωγραφικι, θ λογοτεχνία και θ ποίθςθ. 75

76 Στατιςτικοί Ρίνακεσ Ερωτθματολογίου «Res, non verba» ζργα, όχι λόγια 76

77 Αγόξηα Γπκλαζίνπ Α ΜΕΡΟ 1. Αςχολείςαι με κάποια μορφι τζχνθσ; ΝΑΙ ΠΧΙ % 52% Μουςικι Εικαςτικά Αν απάντθςεσ ΝΑΛ ςθμείωςε με ποια μορφι τζχνθσ Μουςικι Εικαςτικά Χορόσ Θζατρο ΣΥΝΟΛΟ % 41% 3% 5% Κζατρο Χορόσ Εικαςτικά Σειρά2 Σειρά1 Μουςικι Αν απάντθςεσ ΟΧΛ ςθμείωςε με ποια μορφι τζχνθσ κα ικελεσ να αςχολθκείσ Μουςικι Εικαςτικά Χορόσ Θζατρο ΣΥΝΟΛΟ % 28% 3% 6% Κζατρο Χορόσ Εικαςτικά Σειρά2 Σειρά1 Μουςικι

78 2. Ζχεισ ζργα τζχνθσ ςτο ςπίτι ςου; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 24% ΝΑΛ ΠΧΛ 3. Αςχολείται κάποιο μζλοσ τθσ οικογζνειάσ ςου με τθν τζχνθ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 65% ΝΑΛ ΠΧΛ Αν απάντθςεσ «ΝΑΛ», ςθμείωςε αν ςε ζχει επθρεάςει ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 74% ΝΑΛ ΠΧΛ 78

79 4. Σου αρζςει να ενθμερϊνεςαι ςχετικά με κζματα τζχνθσ και πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 48% ΝΑΛ ΠΧΛ 5. Επιςκζπτεςαι τακτικά μζρθ που ςχετίηονται με τον πολιτιςμό και τθν τζχνθ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 38% ΝΑΛ ΠΧΛ 6. Διαβάηεισ λογοτεχνικά βιβλία; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 52% ΝΑΛ ΠΧΛ 79

80 7. Ροια από τα παρακάτω επιςκζπτεςαι; Θζατρο Κινθματογράφοσ Μουςεία Εικαςτικζσ Εκξκζςεισ Άλλο Κακόλου Λίγο Αρκετά Ρολφ Άλλο Εικαςτικζσ Μουςεία Κινθματογράφοσ Κζατρο Ρολφ Αρκετά Λίγο Κακόλου Μπορείσ να περιγράψεισ τα ςυναιςκιματά ςου, όταν ζρχεςαι ςε επαφι με τισ παραπάνω μορφζσ τζχνθσ που επιςκζπτεςαι πιο τακτικά; Χαρά 68 Ενκουςιαςμόσ 71 Ρλθρότθτα 15 Εκτόνωςθ 27 Ευχαρίςτθςθ 6 Διαςκζδαςθ 7 Θαυμαςμόσ 3 Καυμαςμόσ Διαςκζδαςθ Ευχαρίςτθςθ Εκτόνωςθ Ρλθρότθτα Ενκουςιαςμόσ Χαρά Σειρά2 Σειρά

81 Β ΜΕΡΟ 1. Ζχεισ πάρει μζροσ ςε πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ ςτο δθμοτικό; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 14% ΝΑΛ ΠΧΛ 2. Ζχεισ πάρει μζροσ ςε πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ ςτο Γυμνάςιο; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 65% ΝΑΛ ΠΧΛ Αν απάντθςεσ «ΝΑΛ» ςτα παραπάνω, μπορείσ να περιγράψεισ τα ςυναιςκιματά ςου από τθ ςυμμετοχι ςου αυτι; Άγχοσ 50 Ενκουςιαςμόσ 22 Χαρά 44 Ευτυχία 2 Ντροπι 1 Ξεκοφραςθ 2 Εκτόνωςθ 5 Χαλάρωςθ 1 Ρλθρότθτα 1 81

82 Ρλθρότθτα Χαλάρωςθ Εκτόνωςθ Ξεκοφραςθ Ντροπι Ευτυχία Χαρά Ενκουςιαςμόσ Άγχοσ Σειρά2 Σειρά Ζχεισ εκφράςει ποτζ τισ «καλλιτεχνικζσ» ςου ανθςυχίεσ ςτο κρανίο; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 27% ΝΑΛ ΠΧΛ 4. Ριςτεφεισ πωσ θ τζχνθ και θ εναςχόλθςθ μαηί τθσ μπορεί να ςε βοθκιςει να ξεπεράςεισ ευκολότερα κάποια προβλιματα ι ανθςυχίεσ ςου; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 41% ΝΑΛ ΠΧΛ 82

83 5. Πόζν ζπκθσλείο κε ηηο παξαθάησ πξνηάζεηο; α) Η ελαζρόιεζε κε ηελ ηέρλε γεκίδεη ηνλ άλζξσπν ραξά θαη δεκηνπξγηθή δηάζεζε. Συμφωνϊ απόλυτα 32 25% Συμφωνϊ 64 49% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 29 22% Διαφωνϊ 2 2% Διαφωνϊ απόλυτα 3 2% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά β) Η ηέρλε κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ θαιή ςπρνινγία ηνπ εθήβνπ. Συμφωνϊ απόλυτα 30 23% Συμφωνϊ 55 42% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 33 25% Διαφωνϊ 11 8% Διαφωνϊ απόλυτα 1 1% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε Συμφωνϊ Σειρά1 Συμφωνϊ απόλυτα γ) Η ηέρλε κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηελ πξόιεςε θαη απνθπγή θαηλνκέλσλ βίαο. Συμφωνϊ απόλυτα 21 16% Συμφωνϊ 27 21% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 33 25% Διαφωνϊ 39 30% Διαφωνϊ απόλυτα 10 8%

84 Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά δ) Σα παηδηά πξέπεη λα ελεκεξώλνληαη πεξηζζόηεξν γηα ζέκαηα ηέρλεο ζην ζρνιείν κέζα από ηα δηάθνξα δηδαθηηθά αληηθείκελα. Συμφωνϊ απόλυτα 33 25% Συμφωνϊ 41 32% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 34 26% Διαφωνϊ 13 10% Διαφωνϊ απόλυτα 9 7% 130 Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά ε) Η πνιηηεία νθείιεη λα βξίζθεη ηξόπνπο ώζηε ε ηέρλε λα θηάλεη ζηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο. Συμφωνϊ απόλυτα 36 28% Συμφωνϊ 55 42% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 30 23% Διαφωνϊ 2 2% Διαφωνϊ απόλυτα 7 5% 130 Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά

85 ζη) Η ηέρλε έρεη ηε δύλακε λα δηακνξθώζεη ή θαη λα αιιάμεη ηηο αληηιήςεηο ησλ αλζξώπσλ. Συμφωνϊ απόλυτα 45 35% Συμφωνϊ 36 28% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 33 25% Διαφωνϊ 12 9% Διαφωνϊ απόλυτα 4 3% 130 Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά δ) Ο άλζξσπνο δελ κπνξεί λα δήζεη ρσξίο ηέρλε. Συμφωνϊ απόλυτα 34 26% Συμφωνϊ 36 28% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 33 25% Διαφωνϊ 12 9% Διαφωνϊ απόλυτα 15 12% 130 Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά Γξάςε ηηο κνξθέο ηέρλεο πνπ εζύ ζεσξείο πην ζεκαληηθέο ζηε δσή ησλ παηδηώλ θαη ησλ εθήβσλ Κινθματογράφοσ 86 Ηωγραφικι 59 Κζατρο 90 Χορόσ 31 Μουςικι 73 Λογοτεχνία 26 Ροίθςθ 11 Μουςεία 1 85

86 Μουςεία Ροίθςθ Λογοτεχνία Μουςικι Χορόσ Κζατρο Ηωγραφικι Κινθματογράφοσ Σειρά

87 Κνξίηζηα Γπκλαζίνπ Α ΜΕΡΟ 1. Αςχολείςαι με κάποια μορφι τζχνθσ; ΝΑΙ ΠΧΙ % 33% ΝΑΛ ΠΧΛ Αλ απάληεζεο ΝΑΙ ζεκείσζε κε πνηα κνξθή ηέρλεο Κινθματογράφοσ 3 Ηωγραφικι 23 Κζατρο 16 Χορόσ 54 Μουςικι 44 Λογοτεχνία 4 πατινάη 1 πατινάη Λογοτεχνία Μουςικι Χορόσ Κζατρο Ηωγραφικι Κινθματογράφοσ Σειρά Αλ απάληεζεο ΟΥΙ, ζεκείσζε κε πνηα κνξθή ηέρλεο ζα ήζειεο λα αζρνιεζείο Μουςικι 12 Χορόσ 14 Εικαςτικά 17 87

88 Εικαςτικά Χορόσ Σειρά1 Μουςικι Ζχεισ ζργα τζχνθσ ςτο ςπίτι ςου; ΝΑΙ ΠΧΙ % 18% ΝΑΛ ΠΧΛ 3. Αςχολείται κάποιο μζλοσ τθσ οικογζνειάσ ςου με τθν τζχνθ; ΝΑΙ ΠΧΙ % 22% ΝΑΛ ΠΧΛ Αν απάντθςεσ «ΝΑΛ», ςθμείωςε αν ςε ζχει επθρεάςει ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 26% 88

89 ΝΑΛ ΠΧΛ 4. Σου αρζςει να ενθμερϊνεςαι ςχετικά με κζματα τζχνθσ και πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 33% ΝΑΛ ΠΧΛ 5. Επιςκζπτεςαι τακτικά μζρθ που ςχετίηονται με τον πολιτιςμό και τθν τζχνθ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 28% ΝΑΛ ΠΧΛ 6. Διαβάηεισ λογοτεχνικά βιβλία; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 29% 89

90 ΝΑΛ ΠΧΛ 7. Ροια από τα παρακάτω επιςκζπτεςαι; Θζατρο Κινθματογράφοσ Μουςεία Εικαςτικζσ Εκξκζςεισ Άλλο Κακόλου Λίγο Αρκετά Ρολφ Άλλο Εικαςτικζσ Εκξκζςεισ Μουςεία Κινθματογράφοσ Κζατρο Ρολφ Αρκετά Λίγο Κακόλου Μπορείσ να περιγράψεισ τα ςυναιςκιματά ςου, όταν ζρχεςαι ςε επαφι με τισ παραπάνω μορφζσ τζχνθσ που επιςκζπτεςαι πιο τακτικά; Χαρά 62 Ενκουςιαςμόσ 79 Ρλθρότθτα 17 Εκτόνωςθ 35 Ευχαρίςτθςθ 27 Διαςκζδαςθ 16 Θαυμαςμόσ 12 Καυμαςμόσ Διαςκζδαςθ Ευχαρίςτθςθ Εκτόνωςθ Ρλθρότθτα Ενκουςιαςμόσ Χαρά Σειρά2 Σειρά

91 Β ΜΕΡΟ 1. Ζχεισ πάρει μζροσ ςε πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ ςτο δθμοτικό; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 8% ΝΑΛ ΠΧΛ 2. Ζχεισ πάρει μζροσ ςε πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ ςτο Γυμνάςιο; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 62% ΝΑΛ ΠΧΛ Αν απάντθςεσ «ΝΑΛ» ςτα παραπάνω, μπορείσ να περιγράψεισ τα ςυναιςκιματά ςου από τθ ςυμμετοχι ςου αυτι; Άγχοσ 42 Ενκουςιαςμόσ 45 Χαρά 54 Ευτυχία 15 Ξεκοφραςθ 2 Εκτόνωςθ 25 Χαλάρωςθ 7 Ρλθρότθτα 4 91

92 Ρλθρότθτα Χαλάρωςθ Εκτόνωςθ Ξεκοφραςθ Ευτυχία Χαρά Ενκουςιαςμόσ Άγχοσ Σειρά2 Σειρά Ζχεισ εκφράςει ποτζ τισ «καλλιτεχνικζσ» ςου ανθςυχίεσ ςτο κρανίο; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 36% ΝΑΛ ΠΧΛ 4. Ριςτεφεισ πωσ θ τζχνθ και θ εναςχόλθςθ μαηί τθσ μπορεί να ςε βοθκιςει να ξεπεράςεισ ευκολότερα κάποια προβλιματα ι ανθςυχίεσ ςου; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 26% ΝΑΛ ΠΧΛ 92

93 5. Πόζν ζπκθσλείο κε ηηο παξαθάησ πξνηάζεηο; α) Η ελαζρόιεζε κε ηελ ηέρλε γεκίδεη ηνλ άλζξσπν ραξά θαη δεκηνπξγηθή δηάζεζε. Συμφωνϊ απόλυτα 60 46% Συμφωνϊ 33 25% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 32 25% Διαφωνϊ 2 2% Διαφωνϊ απόλυτα 3 2% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ Σειρά1 Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα β) Η ηέρλε κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ θαιή ςπρνινγία ηνπ εθήβνπ. Συμφωνϊ απόλυτα 52 40% Συμφωνϊ 39 30% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 22 17% Διαφωνϊ 15 12% Διαφωνϊ απόλυτα 2 2% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ Σειρά1 Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα

94 γ) Η ηέρλε κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηελ πξόιεςε θαη απνθπγή θαηλνκέλσλ βίαο. Συμφωνϊ απόλυτα 35 27% Συμφωνϊ 32 25% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 37 28% Διαφωνϊ 26 20% Διαφωνϊ απόλυτα 0 0% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Σειρά1 Συμφωνϊ απόλυτα δ) Σα παηδηά πξέπεη λα ελεκεξώλνληαη πεξηζζόηεξν γηα ζέκαηα ηέρλεο ζην ζρνιείν κέζα από ηα δηάθνξα δηδαθηηθά αληηθείκελα. Συμφωνϊ απόλυτα 37 28% Συμφωνϊ 58 45% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 28 22% Διαφωνϊ 7 5% Διαφωνϊ απόλυτα 0 0% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Σειρά1 Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα

95 ε) Η πνιηηεία νθείιεη λα βξίζθεη ηξόπνπο ώζηε ε ηέρλε λα θηάλεη ζηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο. Συμφωνϊ απόλυτα 50 38% Συμφωνϊ 56 43% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 16 12% Διαφωνϊ 0 0% Διαφωνϊ απόλυτα 8 6% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Σειρά1 Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα ζη) Η ηέρλε έρεη ηε δύλακε λα δηακνξθώζεη ή θαη λα αιιάμεη ηηο αληηιήςεηο ησλ αλζξώπσλ. Συμφωνϊ απόλυτα 40 31% Συμφωνϊ 49 38% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 19 15% Διαφωνϊ 16 12% Διαφωνϊ απόλυτα 6 5% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Σειρά1 Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα

96 δ) Ο άλζξσπνο δελ κπνξεί λα δήζεη ρσξίο ηέρλε. Συμφωνϊ απόλυτα 32 25% Συμφωνϊ 45 35% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 27 21% Διαφωνϊ 14 11% Διαφωνϊ απόλυτα 12 9% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Σειρά1 Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Γξάςε ηηο κνξθέο ηέρλεο πνπ εζύ ζεσξείο πην ζεκαληηθέο ζηε δσή ησλ παηδηώλ θαη ησλ εθήβσλ Κινθματογράφοσ 57 Ηωγραφικι 65 Κζατρο 57 Χορόσ 63 Μουςικι 62 Λογοτεχνία 46 Φωτογραφία 1 Φωτογραφία Λογοτεχνία Μουςικι Χορόσ Κζατρο Ηωγραφικι Κινθματογράφοσ Σειρά

97 Αγόξηα Λπθείνπ Α ΜΕΡΟ 1. Αςχολείςαι με κάποια μορφι τζχνθσ; ΝΑΙ ΠΧΙ % 51% ΝΑΛ ΠΧΛ Αν απάντθςεσ ΝΑΛ ςθμείωςε με ποια μορφι τζχνθσ; Μουςικι 30 56% Καλλιτεχνικά 12 22% Χορόσ 3 6% Κζατρο 2 4% Μοντελιςμόσ 4 7% Μαγειρικι 1 2% Κινθματογράφοσ 2 4% 54 Κινθματογράφοσ Μαγειρικι Μοντελιςμόσ Κζατρο Χορόσ Καλλιτεχνικά Μουςικι Σειρά Αλ απάληεζεο ΟΥΙ ζεκείσζε κε πνηα κνξθή ηέρλεο ζα ήζειεο λα αζρνιεζείο Μουςικι 32 48% Καλλιτεχνικά 12 18% Κινθματογράφοσ 3 5% Χορόσ 2 3% Καμία 17 26% 66 97

98 Καμία Χορόσ Κινθματογράφοσ Καλλιτεχνικά Μουςικι Σειρά Ζχεισ ζργα τζχνθσ ςπίτι ςου; ΝΑΙ ΠΧΙ % 10% ΝΑΛ ΠΧΛ 3. Αςχολείται κάποιο μζλοσ τθσ οικογζνειάσ ςου με τθν τζχνθ; ΝΑΙ ΠΧΙ % 45% ΝΑΛ ΠΧΛ Αν απάντθςεσ «ΝΑΛ», ςθμείωςε αν ςε ζχει επθρεάςει ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 53% ΝΑΛ ΠΧΛ 98

99 4. Σου αρζςει να ενθμερϊνεςαι ςχετικά με κζματα τζχνθσ και πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 43% ΝΑΛ ΠΧΛ 5. Επιςκζπτεςαι τακτικά μζρθ που ςχετίηονται με τον πολιτιςμό και τθν τζχνθ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 55% ΝΑΛ ΠΧΛ 6. Διαβάηεισ λογοτεχνικά βιβλία; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 49% ΝΑΛ ΠΧΛ 7. Ροια από τα παρακάτω επιςκζπτεςαι; Θζατρο Κινθματογράφοσ Μουςεία Εικαςτικζσ Εκκζςεισ Άλλο Κακόλου Λίγο Αρκετά Ρολφ

100 Άλλο Εικαςτικζσ Εκκζςεισ Μουςεία Κινθματογράφοσ Κζατρο Ρολφ Αρκετά Λίγο Κακόλου Μπορείσ να περιγράψεισ τα ςυναιςκιματά ςου, όταν ζρχεςαι ςε επαφι με τισ παραπάνω μορφζσ τζχνθσ που επιςκζπτεςαι πιο τακτικά; Χαρά 69 Ενκουςιαςμόσ 31 Ρλθρότθτα 28 Εκτόνωςθ 40 Ενδιαφζρον 5 Θρεμία 12 Τίποτα 5 Τίποτα Θρεμία Ενδιαφζρον Εκτόνωςθ Ρλθρότθτα Ενκουςιαςμόσ Χαρά Σειρά2 Σειρά Β ΜΕΡΟ 1. Ζχεισ πάρει μζροσ ςε πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ ςτο δθμοτικό; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 10% ΝΑΛ ΠΧΛ 2. Ζχεισ πάρει μζροσ ςε πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ ςτο Γυμνάςιο; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 57% 100

101 ΝΑΛ ΠΧΛ Αν απάντθςεσ «ΝΑΛ» ςτα παραπάνω, μπορείσ να περιγράψεισ τα ςυναιςκιματά ςου από τθ ςυμμετοχι ςου αυτι; Άγχοσ 23 Ενκουςιαςμόσ 32 Χαρά 40 Ευτυχία 5 ικανοποίθςθ 3 Ξεκοφραςθ 7 Εκτόνωςθ 13 Υπερθφάνια 2 Ρλθρότθτα 13 Ρλθρότθτα Υπερθφάνια Εκτόνωςθ Ξεκοφραςθ ικανοποίθςθ Ευτυχία Χαρά Ενκουςιαςμόσ Άγχοσ Σειρά2 Σειρά Ζχεισ εκφράςει ποτζ τισ «καλλιτεχνικζσ» ςου ανθςυχίεσ ςτο κρανίο; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 25% ΝΑΛ ΠΧΛ 101

102 4. Ριςτεφεισ πωσ θ τζχνθ και θ εναςχόλθςθ μαηί τθσ μπορεί να ςε βοθκιςει να ξεπεράςεισ ευκολότερα κάποια προβλιματα ι ανθςυχίεσ ςου; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 33% ΝΑΛ ΠΧΛ 5. Πόζν ζπκθσλείο κε ηηο παξαθάησ πξνηάζεηο; α) Η ελαζρόιεζε κε ηελ ηέρλε γεκίδεη ηνλ άλζξσπν ραξά θαη δεκηνπξγηθή δηάζεζε. Συμφωνϊ απόλυτα 29 24% Συμφωνϊ 59 49% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 27 23% Διαφωνϊ 4 3% Διαφωνϊ απόλυτα 1 1% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε Συμφωνϊ Σειρά1 Συμφωνϊ απόλυτα β) Η ηέρλε κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ θαιή ςπρνινγία ηνπ εθήβνπ. Συμφωνϊ απόλυτα 24 20% Συμφωνϊ 57 48% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 29 24% Διαφωνϊ 9 8% Διαφωνϊ απόλυτα 1 1%

103 Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε Συμφωνϊ Σειρά1 Συμφωνϊ απόλυτα γ) Η ηέρλε κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηελ πξόιεςε θαη απνθπγή θαηλνκέλσλ βίαο. Συμφωνϊ απόλυτα 31 26% Συμφωνϊ 39 33% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 29 24% Διαφωνϊ 14 12% Διαφωνϊ απόλυτα 7 6% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά δ) Σα παηδηά πξέπεη λα ελεκεξώλνληαη πεξηζζόηεξν γηα ζέκαηα ηέρλεο ζην ζρνιείν κέζα από ηα δηάθνξα δηδαθηηθά αληηθείκελα. Συμφωνϊ απόλυτα 32 27% Συμφωνϊ 49 41% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 20 17% Διαφωνϊ 12 10% Διαφωνϊ απόλυτα 7 6% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά

104 ε) Η πνιηηεία νθείιεη λα βξίζθεη ηξόπνπο ώζηε ε ηέρλε λα θηάλεη ζηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο. Συμφωνϊ απόλυτα 46 38% Συμφωνϊ 47 39% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 16 13% Διαφωνϊ 5 4% Διαφωνϊ απόλυτα 6 5% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά ζη) Η ηέρλε έρεη ηε δύλακε λα δηακνξθώζεη ή θαη λα αιιάμεη ηηο αληηιήςεηο ησλ αλζξώπσλ. Συμφωνϊ απόλυτα 39 33% Συμφωνϊ 42 35% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 20 17% Διαφωνϊ 10 8% Διαφωνϊ απόλυτα 9 8% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά δ) Ο άλζξσπνο δελ κπνξεί λα δήζεη ρσξίο ηέρλε. Συμφωνϊ απόλυτα 29 24% Συμφωνϊ 39 33% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 26 22% Διαφωνϊ 13 11% Διαφωνϊ απόλυτα 13 11% 104

105 Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά Γξάςε ηηο κνξθέο ηέρλεο πνπ εζύ ζεσξείο πην ζεκαληηθέο ζηε δσή ησλ παηδηώλ θαη ησλ εθήβσλ Κινθματογράφοσ 66 Ηωγραφικι 36 Κζατρο 23 Χορόσ 26 Μουςικι 86 Λογοτεχνία 38 Ροίθςθ 24 Άλλο 2 Άλλο Ροίθςθ Λογοτεχνία Μουςικι Χορόσ Κζατρο Ηωγραφικι Κινθματογράφοσ Σειρά

106 Κνξίηζηα Λπθείνπ Α ΜΕΡΟ 1. Αςχολείςαι με κάποια μορφι τζχνθσ; ΝΑΙ ΠΧΙ % 31% ΝΑΛ ΠΧΛ Αν απάντθςεσ ΝΑΛ ςθμείωςε με ποια μορφι τζχνθσ; Μουςικι 46 Ηωγραφικι 29 Φωτογραφία 7 Χορόσ 27 Κζατρο 10 Ροίθςθ 1 Χορόσ Σειρά1 Ηωγραφικι Μουςικι Αλ απάληεζεο ΟΥΙ ζεκείσζε κε πνηα κνξθή ηέρλεο ζα ήζειεο λα αζρνιεζείο Μουςικι 18 Ηωγραφικι 8 Χορόσ 7 106

107 Χορόσ Ηωγραφικι Σειρά1 Μουςικι Ζχεισ ζργα τζχνθσ ςπίτι ςου; ΝΑΙ ΠΧΙ % 20% ΝΑΛ ΠΧΛ 3. Αςχολείται κάποιο μζλοσ τθσ οικογζνειάσ ςου με τθν τζχνθ; ΝΑΙ ΠΧΙ % 70% ΝΑΛ ΠΧΛ Αν απάντθςεσ «ΝΑΛ», ςθμείωςε αν ςε ζχει επθρεάςει ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 47% 107

108 ΝΑΛ ΠΧΛ 4. Σου αρζςει να ενθμερϊνεςαι ςχετικά με κζματα τζχνθσ και πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 32% ΝΑΛ ΠΧΛ 5. Επιςκζπτεςαι τακτικά μζρθ που ςχετίηονται με τον πολιτιςμό και τθν τζχνθ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 22% ΝΑΛ ΠΧΛ 6. Διαβάηεισ λογοτεχνικά βιβλία; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 34% 108

109 ΝΑΛ ΠΧΛ 7. Ροια από τα παρακάτω επιςκζπτεςαι; Θζατρο Κινθματογράφοσ Μουςεία Εικαςτικζσ Εκκζςεισ Άλλο Κακόλου Λίγο Αρκετά Ρολφ Άλλο Εικαςτικζσ Εκκζςεισ Μουςεία Κινθματογράφοσ Κζατρο Ρολφ Αρκετά Λίγο Κακόλου

110 8.Μπορείσ να περιγράψεισ τα ςυναιςκιματά ςου, όταν ζρχεςαι ςε επαφι με τισ παραπάνω μορφζσ τζχνθσ που επιςκζπτεςαι πιο τακτικά; Χαρά 18 Ενκουςιαςμόσ 54 Ρλθρότθτα 15 Εκτόνωςθ 20 Ξεκοφραςθ 3 Αγωνία 2 Αγωνία Ξεκοφραςθ Εκτόνωςθ Ρλθρότθτα Σειρά2 Σειρά1 Ενκουςιαςμόσ Χαρά Β ΜΕΡΟ 1. Ζχεισ πάρει μζροσ ςε πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ ςτο δθμοτικό; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 4% ΝΑΛ ΠΧΛ 2. Ζχεισ πάρει μζροσ ςε πολιτιςτικζσ εκδθλϊςεισ ςτο Γυμνάςιο; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 29% 110

111 ΝΑΛ ΠΧΛ Αν απάντθςεσ «ΝΑΛ» ςτα παραπάνω, μπορείσ να περιγράψεισ τα ςυναιςκιματά ςου από τθ ςυμμετοχι ςου αυτι; Άγχοσ 28 Ενκουςιαςμόσ 53 Χαρά 53 κοφραςθ 6 ικανοποίθςθ 3 Ξεκοφραςθ 7 Εκτόνωςθ 7 Ρλθρότθτα 12 Ρλθρότθτα Εκτόνωςθ Ξεκοφραςθ ικανοποίθςθ κοφραςθ Χαρά Ενκουςιαςμόσ Άγχοσ Σειρά2 Σειρά Ζχεισ εκφράςει ποτζ τισ «καλλιτεχνικζσ» ςου ανθςυχίεσ ςτο κρανίο; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 21% ΝΑΛ ΠΧΛ 111

112 4. Ριςτεφεισ πωσ θ τζχνθ και θ εναςχόλθςθ μαηί τθσ μπορεί να ςε βοθκιςει να ξεπεράςεισ ευκολότερα κάποια προβλιματα ι ανθςυχίεσ ςου; ΝΑΙ ΠΧΙ ΣΥΝΟΛΟ % 9% ΝΑΛ ΠΧΛ 5. Πόζν ζπκθσλείο κε ηηο παξαθάησ πξνηάζεηο; α) Η ελαζρόιεζε κε ηελ ηέρλε γεκίδεη ηνλ άλζξσπν ραξά θαη δεκηνπξγηθή δηάζεζε. Συμφωνϊ απόλυτα 65 54% Συμφωνϊ 43 36% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 12 10% Διαφωνϊ 0 0% Διαφωνϊ απόλυτα 0 0% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά β) Η ηέρλε κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ θαιή ςπρνινγία ηνπ εθήβνπ. Συμφωνϊ απόλυτα 63 53% Συμφωνϊ 48 40% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 8 7% Διαφωνϊ 1 1% Διαφωνϊ απόλυτα 0 0% 112

113 Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά γ) Η ηέρλε κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηελ πξόιεςε θαη απνθπγή θαηλνκέλσλ βίαο. Συμφωνϊ απόλυτα 28 23% Συμφωνϊ 64 53% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 18 15% Διαφωνϊ 10 8% Διαφωνϊ απόλυτα 0 0% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά δ) Σα παηδηά πξέπεη λα ελεκεξώλνληαη πεξηζζόηεξν γηα ζέκαηα ηέρλεο ζην ζρνιείν κέζα από ηα δηάθνξα δηδαθηηθά αληηθείκελα. Συμφωνϊ απόλυτα 42 35% Συμφωνϊ 60 50% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 18 15% Διαφωνϊ 0 0% Διαφωνϊ απόλυτα 0 0% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά

114 ε) Η πνιηηεία νθείιεη λα βξίζθεη ηξόπνπο ώζηε ε ηέρλε λα θηάλεη ζηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο. Συμφωνϊ απόλυτα 72 60% Συμφωνϊ 42 35% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 6 5% Διαφωνϊ 0 0% Διαφωνϊ απόλυτα 0 0% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Σειρά1 Συμφωνϊ απόλυτα ζη) Η ηέρλε έρεη ηε δύλακε λα δηακνξθώζεη ή θαη λα αιιάμεη ηηο αληηιήςεηο ησλ αλζξώπσλ. Συμφωνϊ απόλυτα 36 30% Συμφωνϊ 64 53% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 15 13% Διαφωνϊ 5 4% Διαφωνϊ απόλυτα 0 0% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Σειρά1 Συμφωνϊ απόλυτα

115 δ) Ο άλζξσπνο δελ κπνξεί λα δήζεη ρσξίο ηέρλε. Συμφωνϊ απόλυτα 62 52% Συμφωνϊ 35 29% Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε διαφωνϊ 14 12% Διαφωνϊ 9 8% Διαφωνϊ απόλυτα 0 0% Διαφωνϊ απόλυτα Διαφωνϊ Οφτε ςυμφωνϊ/οφτε Συμφωνϊ Συμφωνϊ απόλυτα Σειρά Γξάςε ηηο κνξθέο ηέρλεο πνπ εζύ ζεσξείο πην ζεκαληηθέο ζηε δσή ησλ παηδηώλ θαη ησλ εθήβσλ Κινθματογράφοσ 35 Ηωγραφικι 28 Κζατρο 29 Χορόσ 46 Μουςικι 54 Λογοτεχνία 25 Ροίθςθ 10 Ροίθςθ Λογοτεχνία Μουςικι Χορόσ Κζατρο Ηωγραφικι Κινθματογράφοσ Σειρά