ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ Άμεσο κόστος, Έμμεσο κόστος, Κόστος ευκαιρίας, Μέσο κόστος

Transcript

1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία αυτή έχει στόχο την παρουσίαση της κατάλληλης μεθοδολογίας και την πρακτική εφαρμογή της στην κοστολόγηση της υπηρεσίας αξονικού τομογράφου. Αντικείμενο της κοστολόγησης θα είναι η υπηρεσία αξονικού τομογράφου του 6 ου Νοσοκομείου ΙΚΑ. Θα προσδιοριστεί το κόστος (των υλικών και ανθρώπινων πόρων) και θα επισημανθούν τα σημεία όπου αυτός ο προσδιορισμός είναι ασαφής. Στα σημεία αυτά θα προταθεί, όπου είναι δυνατόν, εναλλακτικός τρόπος αντιμετώπισης της αβεβαιότητας. Το συνολικό κόστος που θα προκύψει, θα συγκριθεί με την τιμή του «κρατικού τιμολογίου», με την οποία το ΙΚΑ αποζημιώνει, για την εξέταση αξονικού τομογράφου, τις συμβεβλημένες με αυτό μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ Άμεσο κόστος, Έμμεσο κόστος, Κόστος ευκαιρίας, Μέσο κόστος SUMMARY This study aims at the presentation of the appropriate methodology and its practical application in the unit costing of the CT Scanner (Computer Tomography Scanner) service. As assessment object of the costing will be the CT Scanner health care service of the 6 th Hospital of the Social Security Organization (IKA, in Greek). The cost (of material and human resources) will be assessed and the points whereat this assessment is unclear will be highlighted. As to these points, an alternative manner of facing uncertainty, wherever possible, will be suggested. The total cost, which will result, will be compared to the price of the State price-list, on the basis of which IKA compensates, for a CT Scanner examination, the contracted with it units of health care services. KEY WORDS Direct cost, Indirect cost, Opportunity cost, Average cost

2 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σε κάθε παραγωγική διαδικασία, και όχι μόνο στις υπηρεσίες φροντίδας υγείας, υπάρχουν δύο στοιχεία τα οποία την ορίζουν απόλυτα. Τα στοιχεία αυτά αφορούν τη διαθεσιμότητα των πόρων και είναι η περιγραφή των διαδικασιών παραγωγής και το κόστος. Αν αυτά είναι γνωστά, τότε τα πάντα γι αυτήν την παραγωγική διαδικασία είναι γνωστά. Με την περιγραφή των διαδικασιών ασχολούνται οι ποιοτικές αναλύσεις, με τον ορισμό του κόστους οι κοστολογικές αναλύσεις. Η εργασία αυτή έχει στόχο να δημιουργήσει ένα μεθοδολογικό πλαίσιο για την κοστολόγηση μίας υπηρεσίας βιοϊατρικής τεχνολογίας, της εξέτασης αξονικού τομογράφου, σε μία μονάδα υγείας του ΙΚΑ, το 6 ο Νοσοκομείο ΙΚΑ. Θα καταδειχτεί, πρώτο, πόσο ρευστή και εξαρτώμενη από υποκειμενικούς παράγοντες είναι η έννοια του κόστους και, δεύτερο, θα εντοπισθούν οι επιπλέον δυσκολίες για τον προσδιορισμό του κόστους σε ένα δημόσιου χαρακτήρα οργανισμό, όπως το ΙΚΑ. Σκοπός της εργασίας είναι, πρώτο, να υπολογιστεί το κόστος της υπηρεσίας εξέτασης αξονικού τομογράφου για το ΙΚΑ για το έτος 2000 και, δεύτερο, το κόστος αυτό να συγκριθεί με την τιμή που το ΙΚΑ χρεώνεται όταν η υπηρεσία παρέχεται στους ασφαλισμένους του σε συμβεβλημένες μονάδες υγείας. Η τιμή αυτή καθορίζεται με Προεδρικό Διάταγμα -αποτελεί το λεγόμενο «κρατικό τιμολόγιο». Στο 1 ο Κεφάλαιο ορίζεται η έννοια του κόστους, τόσο γενικά όσο και αναφορικά με τις υπηρεσίες φροντίδας υγείας. Αναπτύσσεται η λογική των δύο προσεγγίσεων του κόστους -οικονομική και λογιστική προσέγγιση- και εξηγούνται οι λόγοι για τους οποίους επιλέγεται η λογιστική προσέγγιση. Στο 2 ο Κεφάλαιο περιγράφεται ο τρόπος λειτουργίας της υπηρεσίας εξέτασης αξονικού τομογράφου του 6 ου Νοσοκομείου ΙΚΑ και προσφέρονται βασικά στοιχεία ζήτησης και προσφοράς. Επίσης, ορίζεται ως μονάδα υπολογισμού του κόστους το μέσο κόστος ανά εξέταση και εξηγείται γιατί γίνεται αυτή η επιλογή. Στο 3 ο Κεφάλαιο γίνεται το πρώτο βήμα για τον καθορισμό του κόστους: προσδιορίζονται οι πόροι, οι οποίοι καταναλώνονται για την παραγωγή της υπηρεσίας

3 2 της εξέτασης, οι μονάδες μέτρησης του κόστους τους και η βάση υπολογισμού του κόστους κατανάλωσής τους. Επίσης, προσδιορίζονται οι πόροι για τους οποίους δεν μπορεί να καθορισθεί το κόστος και εξηγείται γιατί συμβαίνει αυτό. Στο 4 ο Κεφάλαιο γίνεται το δεύτερο βήμα για τον καθορισμό του κόστους: προσδιορίζονται οι μονάδες κάθε πόρου, οι οποίες καταναλώνονται ανά μονάδα εξέτασης. Γίνεται, επίσης, το τρίτο βήμα για τον καθορισμό του κόστους: προσδιορίζεται η νομισματική αξία κάθε πόρου που καταναλώνεται ανά μονάδα εξέτασης. Τέλος, στο 5 ο Κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τα αποτελέσματα της ανάλυσης και γίνεται μία ευρύτερη συζήτηση.

4 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ 1.1 Τι είναι κόστος Η έννοια του κόστους γενικά αναφέρεται στο μέγεθος των πόρων οι οποίοι χρησιμοποιούνται ή καταναλώνονται στην παραγωγή ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας: κόστος είναι η νομισματική αξία των πόρων οι οποίοι καταναλώνονται στην παραγωγή ή διανομή του αγαθού ή της υπηρεσίας. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, στο σύστημα φροντίδας υγείας, οι πόροι περιλαμβάνουν: το ανθρώπινο δυναμικό, τα αναλώσιμα, το βασικό εξοπλισμό, το κεφαλαιουχικό κόστος και το κόστος των υποστηρικτικών λειτουργιών (Bootman L. et al, 1996). Οι πόροι αυτοί -οι εισροές του συστήματος- με τη χρησιμοποίηση διαφόρων υπηρεσιών -εργαστηριακές εξετάσεις, ιατρικές επισκέψεις, εγχειρήσεις, παραμονή σε νοσοκομείο κ.ά.- παράγουν πρόληψη και θεραπείες οι οποίες είναι οι εκροές του συστήματος. Συνεπώς, οι υπηρεσίες φροντίδας υγείας, όπως αυτή του αξονικού τομογράφου, μπορούν να θεωρηθούν ως ενδιάμεσα αγαθά τα οποία καταναλώνουν βασικούς πόρους και με τη σειρά τους καταναλώνονται στην παραγωγή των θεραπειών. 1.2 Ορισμός βασικών εννοιών Παρακάτω, παρουσιάζονται βασικές έννοιες του κόστους, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία (Sloan F., 1996; Bootman L. et al, 1996): - Άμεσο κόστος (direct cost): περιλαμβάνει μεταβίβαση χρήματος. Εάν υπάρχει άμεση χρηματική ανταλλαγή για τη χρήση ενός πόρου τότε αυτό είναι άμεσο κόστος. - Έμμεσο κόστος (indirect cost)-(οικονομική προσέγγιση): αφορά τη χρησιμοποίηση του πόρου χωρίς χρηματική ανταλλαγή. Για παράδειγμα: η βοήθεια από μέλος της οικογένειας, χαμένες ώρες εργασίας. - Έμμεσο κόστος (indirect cost)-(λογιστική προσέγγιση): αναφέρεται στο κόστος των γενικών υποστηρικτικών λειτουργιών (overheads) και στο κεφαλαιουχικό κόστος. Οι υποστηρικτικές λειτουργίες αφορούν την κατανάλωση πόρων για τη διανομή υπηρεσιών σε όλη την παραγωγική μονάδα και όχι μεμονωμένα στα επιμέρους τμήματα. Επομένως, πρέπει να γίνει επιμερισμός του κόστους χρησιμοποίησής τους στα επιμέρους τμήματα. Η κατανάλωση ρεύματος, το ενοίκιο και η υπηρεσία καθαριότητας για συστεγαζόμενες μονάδες είναι παραδείγματα υποστηρικτικών λειτουργιών. Το κεφαλαιουχικό κόστος αναφέρεται στο κόστος των

5 4 παγίων (γη, κτίρια, μηχανήματα υποστήριξης, έπιπλα, σκεύη). (Σημείωση: στην οικονομική προσέγγιση, το έμμεσο κόστος της λογιστικής προσέγγισης ανήκει στο άμεσο κόστος, παρά το ότι η χρηματική ανταλλαγή είναι έμμεση). - Πάγιο κόστος (fixed cost): κόστος το οποίο δε μεταβάλλεται ανεξάρτητα της ποσότητας των εκροών. - Μεταβλητό κόστος (variable cost): κόστος το οποίο μεταβάλλεται ανάλογα με τη μεταβολή των εκροών. - Μέσο κόστος (average cost): εκφράζει τους πόρους οι οποίοι καταναλώνονται, ανά μονάδα εκροής. Προκύπτει με τη διαίρεση του συνολικού κόστους με την ποσότητα των εκροών. - Οριακό κόστος (marginal cost): εκφράζει το επιπλέον κόστος το οποίο προκύπτει από την παραγωγή μιας πρόσθετης (ή μιας λιγότερης) μονάδας εκροής. - Κόστος ευκαιρίας (opportunity cost): αναφέρεται στη χρήση του πόρου στην αξιακά υψηλότερα αποτιμούμενη εναλλακτική του χρήση. Δηλαδή, αναγνωρίζεται το γεγονός ότι οι πόροι οι οποίοι καταναλώθηκαν για την παραγωγή μιας υπηρεσίας θα μπορούσαν να είχαν καταναλωθεί για την παραγωγή άλλων υπηρεσιών. Το κόστος ευκαιρίας είναι η καλύτερη μέτρηση της αξίας ενός πόρου, όμως είναι πολύ δύσκολο να οριστεί. Αυτό που είναι εφικτό, είναι να μετρηθεί το κόστος σε εναλλακτικές δυνατότητες χρήσης του πόρου. Συμπερασματικά, το κόστος ευκαιρίας είναι μία έννοια η οποία δεν μπορεί να οριστεί με απόλυτο τρόπο. 1.3 Προσεγγίσεις του κόστους Στη βάση των προσεγγίσεων που αναφέρθηκαν παραπάνω, το κόστος μιας διαγνωστικής εξέτασης, όπως η αξονική τομογραφία, μπορεί να οριστεί με δυο τρόπους: - Οικονομική προσέγγιση: το κόστος διακρίνεται σε άμεσο και έμμεσο. Το άμεσο διακρίνεται σε ιατρικό και μη ιατρικό. Το άμεσο ιατρικό κόστος περιλαμβάνει τις υπηρεσίες οι οποίες χρησιμοποιούνται για την εξέταση καθεαυτή. Οι υπηρεσίες αυτές περιλαμβάνουν τη δαπάνη για το ιατρικό, νοσηλευτικό και τεχνικό προσωπικό καθώς επίσης και τη δαπάνη για αναλώσιμα και συντήρηση -μόνο όσο αφορά τα μηχανήματα και τα υλικά με τα οποία πραγματοποιείται η εξέταση. Στο άμεσο ιατρικό κόστος περιλαμβάνεται επίσης και η απόσβεση του μηχανήματος της εξέτασης, του αξονικού τομογράφου. Το άμεσο μη ιατρικό κόστος διακρίνεται σε

6 5 κεφαλαιουχικό κόστος, σε άμεσες διοικητικές δαπάνες (για μισθοδοσία και υλικά) και σε κόστος υποστηρικτικών λειτουργιών (overheads). Τέλος, το έμμεσο κόστος αφορά, όπως αναφέρθηκε, τη χρησιμοποίηση πόρων χωρίς χρηματική ανταλλαγή. - Λογιστική προσέγγιση: το κόστος διακρίνεται σε άμεσο και έμμεσο. Το άμεσο περιλαμβάνει το προσωπικό, τα αναλώσιμα, την απόσβεση του βασικού εξοπλισμού και τη συντήρησή του. Το έμμεσο περιλαμβάνει, όπως αναφέρθηκε, το κεφαλαιουχικό κόστος και το κόστος υποστηρικτικών λειτουργιών. Κόστος με την έννοια του έμμεσου της οικονομικής προσέγγισης δεν εξετάζεται στην προσέγγιση αυτή. Συμπερασματικά, η οικονομική προσέγγιση είναι η ευρύτερη: εκφράζει την έννοια του κόστους από την οπτική γωνία του χρήστη των υπηρεσιών φροντίδας υγείας και της κοινωνίας γενικότερα όπως θα εξηγηθεί στη συνέχεια, ο καθορισμός του κόστους εξαρτάται από την οπτική γωνία κάτω από την οποία γίνεται η κοστολογική ανάλυση. Η λογιστική προσέγγιση εκφράζει την έννοια του κόστους από την οπτική γωνία του διαχειριστή ενός προϋπολογισμού της διοίκησης του ΙΚΑ στη συγκεκριμένη περίπτωση. 1.4 Tι δεν είναι το κόστος Συνοψίζοντας, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι: - το κόστος δε θα πρέπει να συγχέεται με την τιμή. Η τιμή αναφέρεται στο χρηματικό ποσό το οποίο ζητείται από τον πελάτη-χρήστη της υπηρεσίας. Μια επιχείρηση, για παράδειγμα, στην τιμή την οποία χρεώνει για τη χρήση μιας υπηρεσίας περιλαμβάνει και το αναμενόμενο γι αυτήν κέρδος (βέβαια, κάτω από την οπτική του πελάτη-χρήστη το κόστος ταυτίζεται με την τιμή). - το κόστος δε θα πρέπει να συγχέεται με την πληρωμή. Ειδικά όσο αφορά τις υπηρεσίες υγείας, είναι συνηθισμένο να υπάρχει πληρωμή από τρίτο μέροςκράτος ή ταμείο. Είναι λάθος να θεωρηθεί ότι μια προνοιακή παροχή, για παράδειγμα, είναι δίχως κόστος. - το κόστος δε θα πρέπει να συγχέεται με χρηματική ροή. Για παράδειγμα, εάν αρχίσει να παρέχεται μια καινούργια υπηρεσία δίχως αύξηση του ήδη υπάρχοντος προσωπικού, είναι λάθος να θεωρηθεί ότι η υπηρεσία αυτή δεν

7 6 έχει εργατικό κόστος, παρόλο που η μισθοδοσία πριν και μετά την παροχή της υπηρεσίας παραμένει η ίδια. 1.5 Καθορισμός του κόστους στις υπηρεσίες υγείας Σύμφωνα με τους Bootman, Townsend και McGhan, για τον καθορισμό του κόστους μιας υπηρεσίας φροντίδας υγείας, πρέπει (Bootman L. et al, 1996): 1. Να καθορισθούν τα συστατικά μέρη, οι εισροές. Δηλαδή, να προσδιοριστούν οι πόροι που καταναλώνονται, η μονάδα μέτρησης του κόστους τους και η βάση υπολογισμού του κόστους κατανάλωσής τους. Σ αυτό το σημείο είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι ο καθορισμός αυτός εξαρτάται από την οπτική γωνία κάτω από την οποία γίνεται η ανάλυση. Διαφορετικά αντιλαμβάνεται την έννοια του κόστους η διοίκηση ενός Νοσοκομείου από τη διοίκηση του ΙΚΑ. Ένα στοιχείο μπορεί να αντιπροσωπεύει κόστος κάτω από μια οπτική γωνία και όχι κάτω από μια άλλη οπτική. Για παράδειγμα, η μετάβαση του εξεταζόμενου στο χώρο εξέτασης, ιδιαίτερα όταν λόγω απόστασης απαιτεί μεταφορικό μέσο, έχει κόστος για τον εξεταζόμενο αλλά δεν αντιπροσωπεύει κόστος για το ΙΚΑ. Διαφορετικές οπτικές μπορεί να αντιπροσωπεύουν: ο χρήστης των υπηρεσιών υγείας, ο πάροχος της υπηρεσίας υγείας, το Υπουργείο Υγείας, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, η κοινωνία ή και άλλοι. Ωστόσο, σε περίπτωση αμφιβολίας υιοθετείται πάντα η άποψη της κοινωνίας η οποία είναι η ευρύτερη. 2. Να μετρηθούν οι μονάδες κάθε πόρου οι οποίες καταναλώνονται ανά μονάδα εκροής. Είναι χρήσιμο να μετρηθούν και να αναφερθούν οι μονάδες των πόρων που καταναλώθηκαν, ξεχωριστά από τη μετατροπή τους σε νομισματικές αξίες. Για παράδειγμα, είναι πιο αποκαλυπτικό το ότι για την πραγματοποίηση μιας εξέτασης αξονικής τομογραφίας κάτω κοιλίας απαιτούνται χ δόσεις γαστρογραφίνης αξίας ψ δραχμών η δόση, από το ότι η γαστρογραφίνη η οποία απαιτείται για την πραγματοποίηση μιας εξέτασης αξονικής τομογραφίας κάτω κοιλίας κοστίζει χ*ψ δραχμές. 3. Να καθορισθούν νομισματικές αξίες. Παρόλο που το κόστος ευκαιρίας είναι το πραγματικό κόστος της κατανάλωσης ενός πόρου, αυτό είναι πολύ δύσκολο να καθοριστεί. Βέβαια, σε μια ανταγωνιστική αγορά η τιμή είναι ο καλύτερος δείκτης της αξίας και εκφράζει το κόστος ευκαιρίας. Όμως, η λειτουργία ανταγωνιστικής αγοράς στον τομέα των υπηρεσιών φροντίδας υγείας είναι σε όλο τον κόσμο, με τη μερική εξαίρεση ελάχιστων χωρών, η εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Συνεπώς, η τιμή

8 7 της αγοράς είναι πολύ πιθανό να μην εκφράζει απόλυτα το κόστος ευκαιρίας. Ωστόσο, είναι ο μόνος διαθέσιμος δείκτης της αξίας των πόρων, οι οποίοι καταναλώνονται για την παραγωγή της υπηρεσίας. 4. Να προσαρμοσθούν οι χρηματικές αξίες λόγω πιθανών διαφοροποιήσεων εξαιτίας μεταχρονολογημένης εισροής ή εκροής του χρηματικού ποσού. Το σημείο αυτό αφορά στη διάκριση της χρηματικής αποτίμησης τη χρονική στιγμή της βεβαίωσης της κατανάλωσης των πόρων από τη χρονική στιγμή της είσπραξης του χρηματικού αντιτίμου. Αν η είσπραξη των χρημάτων για την παροχή της υπηρεσίας καθυστερεί, είναι λάθος να αποτιμούνται οι πόροι στην τωρινή τους αξία. Πρέπει να αποτιμούνται στη μελλοντική τους αξία και συγκεκριμένα στην αξία της χρονικής στιγμής που γίνεται η πληρωμή. Δηλαδή, πρέπει να υπολογίζεται ο χρόνος που μεσολαβεί ανάμεσα στην κατανάλωση και την είσπραξη του χρηματικού αντιτίμου. Όμως, δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος κανόνας ο οποίος να ορίζει το προεξοφλητικό επιτόκιο (depreciation). Πρέπει να γίνει σαφές ότι το προεξοφλητικό επιτόκιο δεν ταυτίζεται με το ρυθμό πληθωρισμού, αν και βέβαια σχετίζεται με αυτόν. 5. Να ληφθεί υπόψη η αβεβαιότητα για κάθε κόστος το οποίο δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα. Κατάλληλη σε τέτοιες περιπτώσεις είναι η ανάλυση ευαισθησίας (sensitivity analysis). Σε μία ανάλυση ευαισθησίας, η κοστολόγηση γίνεται ξανά, χρησιμοποιώντας διαφορετικές εκτιμήσεις στα σημεία αμφιβολίας. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να εκτιμηθεί η επίδραση που επέρχεται στο συνολικό κόστος, εξαιτίας της μεταβολής του μεγέθους ή της αξίας ενός πόρου. 6. Τέλος, σύμφωνα με τους Drummond, Stoddart και Torrance, εάν η κοστολόγηση αφορά την επιλογή από δυο ή περισσότερες εναλλακτικές λύσεις, τότε, στοιχεία κόστους τα οποία είναι κοινά δεν είναι αναγκαίο να υπολογίζονται, εφόσον δεν επηρεάζουν την επιλογή ανάμεσα στις εναλλακτικές λύσεις (Drummond M. et al, 1996). 1.6 Το πρόβλημα του έμμεσου κόστους της οικονομικής προσέγγισης Ένα από τα σημαντικότερα θέματα, τα οποία συνήθως αναδύονται στη διαδικασία της κοστολόγησης, είναι αυτό που αφορά τον τρόπο με τον οποίο θα αποτιμηθεί το έμμεσο κόστος, όπως αυτό ορίστηκε προηγουμένως σύμφωνα με την οικονομική προσέγγιση. Θα πρέπει να τονισθεί ότι είναι σημαντικό να μην περιορίζεται η κοστολογική ανάλυση στις δαπάνες. Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και άλλοι πόροι οι οποίοι καταναλώνονται, δίχως αυτή η κατανάλωση να εκφράζεται σε τιμές αγοράς.

9 8 Όσο αφορά τις υπηρεσίες υγείας οι βασικοί πόροι, οι οποίοι ενώ καταναλώνονται δεν εκφράζονται σε τιμές αγοράς, είναι ο χρόνος των εθελοντών (volunteer time) και ο χαμένος χρόνος του ασθενή και της οικογένειάς του (leisure time) (Drummond M. et al, 1996). Πρέπει δηλαδή να εκτιμηθεί ο χαμένος χρόνος των εξεταζόμενων, καθώς και των πιθανών συνοδών τους, κατά τη μετάβαση από τον τόπο κατοικίας στον τόπο της εξέτασης. Ο ορισμός νομισματικής αξίας για το χαμένο χρόνο είναι ένα δύσκολο εγχείρημα. Θα μπορούσε να οριστεί με βάση το μέσο ή το κατώτερο ημερομίσθιο, τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ικανοποιητικοί δείκτες του κόστους ευκαιρίας. Στη συνέχεια θα πρέπει να εξετασθεί το στοιχείο του από πόσο μακρινές περιοχές από το σημείο της εξέτασης προέρχονται οι εξεταζόμενοι και ποιο ποσοστό από αυτούς συνοδεύεται από συγγενικό πρόσωπο, ώστε να εκτιμηθεί η μέση διάρκεια χαμένου χρόνου. Λόγω λοιπόν των προφανών δυσχερειών στη συλλογή των στοιχείων και του έντονα υποκειμενικού χαρακτήρα της νομισματικής αποτίμησης του χαμένου χρόνου, η πιο συνηθισμένη πρακτική, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, είναι να μην κοστολογείται ο χαμένος χρόνος στη βασική ανάλυση κόστους. Αυτό που προτείνεται (Drummond M. et al, 1996) είναι να ερευνάται η επίδραση άλλων υποθέσεων μέσω ανάλυσης ευαισθησίας, είτε να υπολογίζεται ο χαμένος χρόνος εντελώς ανεξάρτητα από την κύρια ανάλυση κόστους. Ειδικά όσο αφορά διαγνωστικές εξετάσεις, όπως αυτή του αξονικού τομογράφου, είναι σημαντικό να εκτιμηθεί και η μέση χρονική διάρκεια της αναμονής, από την έκδοση του παραπεμπτικού ως την έκδοση των αποτελεσμάτων της εξέτασης. Σ αυτό το σημείο επανέρχεται το κρίσιμο ζήτημα της οπτικής γωνίας κάτω από την οποία εξετάζεται το κόστος. Επιπλέον, ζητήματα όπως ο χρόνος αναμονής, αφορούν μάλλον την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών παρά την κοστολόγησή τους καθεαυτή, τουλάχιστον κάτω από την οπτική γωνία του ΙΚΑ. Εξάλλου, όπως έχει σημειωθεί, η διαθεσιμότητα κάθε πόρου έχει δύο όψεις, την ποσοτική και την ποιοτική. Η κοστολογική ανάλυση εξετάζει βασικά την ποσοτική όψη της διαθεσιμότητας των πόρων αν και, βέβαια, η εξέταση αυτή γίνεται πάνω στη βάση ποιοτικών προδιαγραφών των διαδικασιών.

10 9 1.7 Συμπέρασμα Η κοστολόγηση είναι μία διαδικασία η οποία δεν μπορεί να τυποποιηθεί με απόλυτο τρόπο. Πρέπει, σε κάθε περίπτωση, να ορίζονται οι παραδοχές κάτω από τις οποίες αυτή πραγματοποιείται. Ο προσδιορισμός του έμμεσου κόστους της οικονομικής προσέγγισης είναι ένα ιδιαίτερα ασαφές και δύσκολο εγχείρημα, το οποίο, επιπλέον, έχει έντονα υποκειμενικό χαρακτήρα. Η λογιστική προσέγγιση είναι στενότερη από την οικονομική, αλλά σαφέστερα προσδιορίσιμη. Επιπλέον, εκφράζει την έννοια του κόστους από την οπτική γωνία του διαχειριστή ενός προϋπολογισμού. Η οπτική αυτή γωνία είναι το κύριο ενδιαφέρον αυτής της εργασίας: όπως αναφέρθηκε, σκοπός της εργασίας είναι ο υπολογισμός του κόστους της υπηρεσίας εξέτασης αξονικού τομογράφου για το ΙΚΑ και η σύγκριση της νομισματικής αποτίμησης αυτού του κόστους με την τιμή που χρεώνεται το ΙΚΑ, όταν η υπηρεσία παρέχεται σε συμβεβλημένη μονάδα υγείας. Συνεπώς, η κοστολογική ανάλυση, την οποία προτείνει η εργασία αυτή, θα στηριχθεί στη λογιστική προσέγγιση του κόστους. Το έμμεσο κόστος της οικονομικής προσέγγισης μπορεί να εξεταστεί μεμονωμένα και ανεξάρτητα από την κοστολογική ανάλυση.

11 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ Το Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ) είναι ο μεγαλύτερος ασφαλιστικός οργανισμός στην Ελλάδα. Καλύπτει ασφαλιστικά όλους τους εργαζομένους οι οποίοι παρέχουν εξαρτημένη εργασία, εκτός από τους δημόσιους υπαλλήλους. Όπως είναι συνηθισμένο για τα ασφαλιστικά ταμεία στην Ελλάδα, στο ΙΚΑ κάτω από ενιαία διοίκηση ανήκουν ο κλάδος συντάξεων και ο κλάδος υγείας. Η ιδιαιτερότητα του ΙΚΑ είναι ότι παρέχει υπηρεσίες υγείας απευθείας στα μέλη του, μέσω των οργανωμένων του μονάδων υγείας. Αυτό ισχύει κυρίως για την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας - το ΙΚΑ είναι και παραγωγός δευτεροβάθμιας φροντίδας υγείας μέσω των 5 Νοσοκομείων του. Οι βασικές μονάδες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας του ΙΚΑ είναι οι Τοπικές Μονάδες Υγείας (κυρίως σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη) και οι Νομαρχιακές Μονάδες Υγείας (στις πρωτεύουσες των νομών). 2.1 Οι αξονικοί τομογράφοι του ΙΚΑ Το ΙΚΑ διαθέτει 7 αξονικούς τομογράφους, οι οποίοι, αν και ανήκουν στα Νοσοκομεία του Ιδρύματος, δε βρίσκονται, εκτός από έναν, στους χώρους των Νοσοκομείων -επίσης, το ΙΚΑ έχει παραχωρήσει, με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του, αξονικό τομογράφο στο Νομαρχιακό Νοσοκομείο Μυτιλήνης. Στην πρώτη στήλη του Πίνακα 1, αναφέρονται τα Νοσοκομεία του ΙΚΑ στα οποία ανήκουν οι αξονικοί τομογράφοι. Στη δεύτερη στήλη του ίδιου Πίνακα, αναφέρονται τα Νοσοκομεία ή οι Νομαρχιακές ή Τοπικές Μονάδες Υγείας του ΙΚΑ (Ν.Μ.Υγείας και Τ.Μ.Υγείας αντίστοιχα), όπου οι αξονικοί τομογράφοι βρίσκονται και λειτουργούν. Σε όλες τις περιπτώσεις, το σύνολο του προσωπικού που απασχολείται στην υπηρεσία αξονικού τομογράφου ιατρικό, νοσηλευτικό, τεχνικό και διοικητικό ανήκει διοικητικά στο νοσοκομείο του ΙΚΑ, όπου ο τομογράφος ανήκει. Μόνη μερική εξαίρεση αποτελεί ο αξονικός τομογράφος του 6 ου Νοσοκομείου ΙΚΑ, όπου το ιατρικό και μόνο προσωπικό ανήκει διοικητικά στο 1 ο Νοσοκομείο ΙΚΑ. Επίσης, στα 2 ο, 6 ο, 7 ο και 1 ο (ΚΑΤ) Νοσοκομεία του ΙΚΑ λειτουργούν μαγνητικοί τομογράφοι

12 11 στον ίδιο χώρο και με κοινό προσωπικό δηλαδή το προσωπικό ανήκει στο ενιαίο Τμήμα αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας. ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΟΙ ΑΞΟΝΙΚΟΙ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΙ ΤΟΥ ΙΚΑ Διοικητική ένταξη Χώρος αξονικών τομογράφων 1 ο Νοσοκομείο ΙΚΑ ΚΑΤ, Σισμανόγλειο (2) 2 ο Νοσοκομείο ΙΚΑ Τ.Μ.Υγείας 25 ης Μαρτίου (2) 6 ο Νοσοκομείο ΙΚΑ Ν.Μ.Υγείας Αλεξάνδρας (1) 7 ο Νοσοκομείο ΙΚΑ 7 ο Νοσοκομείο ΙΚΑ, Τζάνειο (2) - Νομαρχιακό Νοσοκομείο Μυτιλήνης Πηγή: Διεύθυνση Υγειονομικών Υπηρεσιών (Διοίκηση ΙΚΑ) Συμπερασματικά, η συνήθης μορφή, με την οποία το ΙΚΑ, ως παραγωγός υπηρεσιών φροντίδας υγείας, παρέχει την υπηρεσία εξέτασης αξονικού τομογράφου, είναι αυτή του ενιαίου Τμήματος αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας, το οποίο ανήκει διοικητικά σε Νοσοκομείο του ΙΚΑ αλλά βρίσκεται σε άλλο χώρο -Νοσοκομείο του ΕΣΥ ή Μονάδα Υγείας του ΙΚΑ. 2.2 Η υπηρεσία αξονικού τομογράφου του 6 ου Νοσοκομείου ΙΚΑ Όπως αναφέρθηκε, το ενιαίο Τμήμα αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας του 6 ου Νοσοκομείου ΙΚΑ δε βρίσκεται στο χώρο του Νοσοκομείου, αλλά σε αυτόν της Τοπικής Μονάδας Υγείας Αλεξάνδρας. Μία επιπλέον ιδιαιτερότητα, που επίσης αναφέρθηκε, είναι ότι το ιατρικό προσωπικό του Τμήματος ανήκει στο 1 ο Νοσοκομείο ΙΚΑ το υπόλοιπο προσωπικό ανήκει στο 6 ο Νοσοκομείο. Το ωράριο λειτουργίας της υπηρεσίας εξέτασης αξονικού τομογράφου είναι από τις 8 π.μ. έως τις 7 μ.μ. (11 ώρες) τις εργάσιμες ημέρες. Για 7 ώρες (8-9 και 13-19) τηρείται το σύστημα των προγραμματισμένων ιατρικών επισκέψεων (σημείωση: οι έννοιες «προγραμματισμένη ιατρική επίσκεψη» και «ραντεβού» θα χρησιμοποιούνται ως συνώνυμες στο εξής). Στην περίπτωση αυτή υπάρχει μια συνεχής και προγραμματισμένη ροή εξεταζόμενων. Για 4 ώρες (9-13), η υπηρεσία αξονικού τομογράφου δε δέχεται ραντεβού από τους ασφαλισμένους του ΙΚΑ. Για το διάστημα αυτό, λειτουργεί ξεχωριστό σύστημα ραντεβού, το οποίο εξυπηρετεί τη ζήτηση που

13 12 προέρχεται από ασφαλισμένους του Ιδρύματος οι οποίοι νοσηλεύονται σε Νοσοκομεία του ΕΣΥ ή του ΙΚΑ. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνονται μικρότερες αναμονές για τους νοσοκομειακούς ασθενείς (0-2 ημέρες αντί για ημέρες, για το διάστημα Οκτωβρίου-Νοεμβρίου 2000). Η υπηρεσία αξονικού τομογράφου εφημερεύει ανά 4 ημέρες (από τις 7 μ.μ. έως τις 7 π.μ.) και ανά 4 αργίες, οπότε και λειτουργεί με προσωπικό ασφαλείας και δέχεται μόνο εξαιρετικά επείγοντα περιστατικά. Εκτός από τις ενδεχόμενες βλάβες, ο αξονικός τομογράφος δε λειτουργεί όταν υπάρχει προγραμματισμένη συντήρηση (service), η οποία πραγματοποιείται 8-9 φορές το χρόνο. Η συντήρηση δεσμεύει τον αξονικό τομογράφο για αρκετές ώρες (ο χρόνος δεν είναι σαφώς καθορισμένος, εφόσον η συντήρηση δεν είναι μία τυποποιημένη διαδικασία). Την προγραμματισμένη ημέρα της συντήρησης, δεν ορίζονται ραντεβού. Πραγματοποιούνται εξετάσεις μόνο σε νοσοκομειακούς ασθενείς, εφόσον η διαδικασία της συντήρησης ολοκληρωθεί μέσα στο ωράριο λειτουργίας. Από τις 3 Ιουλίου του 2000, τα ραντεβού για την υπηρεσία εξέτασης αξονικού τομογράφου, εκτός των νοσοκομειακών, προγραμματίζονται μέσω ανεξάρτητης υπηρεσίας η οποία προγραμματίζει και τα ραντεβού των ιατρών της Τ.Μ.Υγείας Αλεξάνδρας. Το διοικητικό προσωπικό του τμήματος αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας προγραμματίζει τα ραντεβού για την υπηρεσία αξονικού τομογράφου, μόνο όσο αφορά νοσοκομειακούς ασθενείς. Επίσης, προγραμματίζει τα ραντεβού για την υπηρεσία μαγνητικού τομογράφου, σε κάθε περίπτωση. Συμπερασματικά, υπάρχουν δύο διαφορετικά συστήματα προγραμματισμού των ιατρικών επισκέψεων, στην υπηρεσία εξέτασης αξονικού τομογράφου του 6 ου Νοσοκομείου ΙΚΑ: ένα για τους νοσηλευόμενους ασφαλισμένους, για το οποίο υπεύθυνο είναι το διοικητικό προσωπικό του Τμήματος, και ένα για τους υπόλοιπους ασφαλισμένους, για το οποίο υπεύθυνη είναι ανεξάρτητη υπηρεσία. 2.3 Η διαδικασία της εξέτασης Το πληροφοριακό σύστημα, το οποίο υποστηρίζει το ραντεβού της υπηρεσίας αξονικού τομογράφου, δέχεται ως χρόνο πραγματοποίησης της εξέτασης τα 25 λεπτά, ανεξάρτητα από το είδος της εξέτασης. Από το χρόνο αυτό, τα 15 λεπτά θεωρείται ότι

14 13 αφιερώνονται στην εξέταση καθεαυτή και τα 10 λεπτά στην προετοιμασία της - βιογραφικό το οποίο παίρνει ο ιατρός από τον εξεταζόμενο, προετοιμασία του χώρου της εξέτασης από το νοσηλευτικό προσωπικό, μεταφορά του εξεταζόμενου από τον τραυματιοφορέα εφόσον αυτό απαιτείται, ρύθμιση του αξονικού τομογράφου για τη λήψη τομών σύμφωνα με τις οδηγίες του ιατρού, ενδοφλέβια χορήγηση σκιαγραφικού από τη νοσηλεύτρια εφόσον το κρίνει εκ των προτέρων απαραίτητο ο ιατρός. Σε περίπτωση κατά την οποία πραγματοποιούνται περισσότερες από μία εξετάσεις στον ίδιο εξεταζόμενο, ο θεωρούμενος ως απαιτούμενος χρόνος για κάθε επιπλέον εξέταση, είναι 15 λεπτά -δηλαδή, ο χρόνος προετοιμασίας των 10 λεπτών δεν επαναλαμβάνεται για κάθε επιπλέον εξέταση στον ίδιο εξεταζόμενο. Συνεπώς, για έναν εξεταζόμενο που πραγματοποιεί 2 εξετάσεις θεωρείται ότι απαιτούνται 40 λεπτά, για έναν που πραγματοποιεί 3 εξετάσεις θεωρείται ότι απαιτούνται 55 λεπτά κ.ο.κ. Πρέπει να σημειωθεί, ότι ο χρόνος των 15 λεπτών είναι ο μέσος χρόνος της εξέτασης. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν εξετάσεις οι οποίες διαρκούν, συνήθως, λιγότερο και άλλες οι οποίες διαρκούν, συνήθως, περισσότερο από τα 15 λεπτά. Γενικά, εξετάσεις οι οποίες είναι περισσότερο τυποποιημένες -δηλαδή, απαιτούν λιγότερες ρυθμίσεις- και απαιτούν λιγότερες τομές, διαρκούν λιγότερο. Παράδειγμα τέτοιας εξέτασης είναι αυτή του εγκεφάλου, για την οποία η ρύθμιση της απόστασης των τομών είναι συνήθως δεδομένη και ο αριθμός των τομών είναι σχετικά μικρός (15-16 τομές). Παράδειγμα εξέτασης η οποία απαιτεί περισσότερο χρόνο είναι αυτή του άκρου ποδός, η οποία απαιτεί, πρώτο, καταρχήν ρυθμίσεις από τον τεχνικό σύμφωνα με την κατά περίπτωση εκτίμηση του ιατρού, και, δεύτερο, σχετικά πολλές τομές (πιθανόν και περισσότερες από 30). Γενικά, οι εξετάσεις οι οποίες είναι λιγότερο τυποποιημένες, είναι αυτές που αφορούν τις αρθρώσεις των άκρων (ποδός και χειρός). Πρέπει να τονισθεί ότι ακόμα και η εξέταση του ίδιου τμήματος (ή οργάνου) του σώματος δεν μπορεί να τυποποιηθεί απόλυτα. Για παράδειγμα, η εξέταση του ίδιου τμήματος του σώματος μπορεί να διαφοροποιηθεί, στην περίπτωση που ο γιατρός κρίνει ότι απαιτείται η ενδοφλέβια λήψη σκιαγραφικού, προκειμένου να ληφθούν

15 14 νέες τομές. Η διαφοροποίηση αυτή δεν αφορά μόνο το χρόνο εξέτασης αλλά και την κατανάλωση αναλώσιμων υλικών. Επομένως, εκτός από τις εξετάσεις οι οποίες απαιτούν ιδιαίτερες καταρχήν ρυθμίσεις, και οι καταρχήν σχετικά τυποποιημένες εξετάσεις δεν πραγματοποιούνται σε κάθε περίπτωση με τον ίδιο τρόπο. Επιπλέον, σημαντικό ρόλο παίζει η κατάσταση και η συμπεριφορά του εξεταζόμενου. Κατάκοιτοι, υπερήλικες, αγχώδεις ή μη συνεργάσιμοι εξεταζόμενοι, παρατείνουν τη διάρκεια της εξέτασης. Για παράδειγμα, εξεταζόμενοι οι οποίοι κινούνται κατά τη διάρκεια της εξέτασης ή δεν εισπνέουν με το σωστό τρόπο και στο σωστό χρόνο, όπου αυτό απαιτείται. Είναι, τέλος, σημαντικό να αναφερθεί ότι ο αξονικός τομογράφος του 6 ου Νοσοκομείου ΙΚΑ είναι παλαιάς τεχνολογίας -τοποθετήθηκε το Μάρτιο του Απαιτεί πολλαπλάσιο χρόνο, σε σχέση με αυτούς που είναι νεώτερης τεχνολογίας, για την πραγματοποίηση ίδιου τύπου εξετάσεων. Αυτό συμβαίνει για μια σειρά από λόγους, οι οποίοι είναι σχετικοί με την παλαιότητα της τεχνολογίας. Για παράδειγμα, απαιτούνται περισσότερες και χειροκίνητες ρυθμίσεις, απαιτείται αναμονή -έως και 35 δευτερολέπτων- για την πραγματοποίηση τομής, εφόσον η υγρασία ανέλθει πάνω από 93%, απαιτείται από τους εξεταζόμενους να εισπνέουν για τη λήψη τομών, σε ορισμένες συνηθισμένες εξετάσεις. Συμπερασματικά, η διαδικασία της εξέτασης αξονικού τομογράφου δεν είναι τυποποιημένη σε καμία περίπτωση: διαφέρει για τα διαφορετικά τμήματα (ή όργανα) του σώματος, και, επίσης, δεν μπορεί να τυποποιηθεί απόλυτα ούτε όσο αφορά εξέταση στο ίδιο τμήμα (ή όργανο) του σώματος. 2.4 Γενικά στοιχεία προσφοράς και ζήτησης Ο μέσος όρος αριθμού εξετάσεων ανά εξεταζόμενο είναι περίπου 1,5 για τα δύο τελευταία έτη (Πίνακας 2). Η μείωση της παραγωγικότητας -κατά 13,2%- που παρατηρείται το 2000, σε σχέση με το 1999 (Πίνακας 2), οφείλεται στην εφαρμογή του προγράμματος ραντεβού μέσω ανεξάρτητης υπηρεσίας. Το πρόγραμμα αυτό, όπως προαναφέρθηκε, άρχισε να εφαρμόζεται στις 3 Ιουλίου 2000, συνεπώς, εφαρμόσθηκε σε όλη τη διάρκεια του δευτέρου εξαμήνου του Αν συγκριθούν τα χρονικά διαστήματα του δεύτερου εξαμήνου κάθε έτους και η μείωση

16 15 της παραγωγικότητας που προκύπτει το 2000, σε σχέση με το 1999, ανέρχεται σε 27,8% (Πίνακας 3). ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΖΗΤΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΑΞΟΝΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ 6 ΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΙΚΑ Έτος Αριθμός εξετάσεων αξονικού τομογράφου (1) Αριθμός εξεταζομένων (2) Αριθμός εξετάσεων ανά εξεταζόμενο (1) / (2) , ,50 (2000) / 86,8 86,1 - (1999) % Πηγή: Τμήμα αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας (6 ο Νοσοκομείο ΙΚΑ) ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΖΗΤΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΑΞΟΝΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ 6 ΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΙΚΑ Χρονική διάρκεια Αριθμός εξετάσεων Αριθμός εξεταζομένων αξονικού τομογράφου / 1999 (1) / 2000 (2) (2) / (1) % 72,2 70,6 Πηγή: Τμήμα αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας (6 ο Νοσοκομείο ΙΚΑ), Η μείωση της παραγωγικότητας εξηγείται από το γεγονός ότι το πληροφοριακό σύστημα, που υποστηρίζει το πρόγραμμα των μη νοσοκομειακών ραντεβού, θέτει στον αριθμό των ραντεβού ανώτατο όριο, το οποίο δεν υπήρχε ως τότε. Ως αποτέλεσμα, ο ανώτατος αριθμός εξεταζόμενων ανά ημέρα δεν μπορεί να υπερβεί σε καμία περίπτωση τους 16 (2 στο ωράριο 8-9 και 14 στο ωράριο 13-19). Στην ακραία αυτή περίπτωση, ο κάθε εξεταζόμενος πραγματοποιεί μία μόνο εξέταση, οπότε ο αριθμός των εξετάσεων είναι επίσης 16. Στη μέση περίπτωση όπου, όπως αναφέρθηκε, αντιστοιχούν 1,5 εξετάσεις ανά εξεταζόμενο, πραγματοποιούνται 18 εξετάσεις σε 13 εξεταζομένους (Πίνακας 4).

17 16 ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΑΞΟΝΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ 6 ΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΙΚΑ Αριθμός εξετάσεων ανά εξεταζόμενο Δυνατός αριθμός εξεταζομένων ανά ημέρα Δυνατός αριθμός εξετάσεων ανά ημέρα 1, , , Ίδιοι υπολογισμοί Στο ωράριο του συστήματος ραντεβού για τους νοσοκομειακούς ασθενείς (9-13) δεν τίθεται ανώτατο όριο ραντεβού ανά ημέρα, εφόσον το σύστημα αυτό δεν υποστηρίζεται από πληροφοριακό σύστημα που να θέτει τέτοιο περιορισμό. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία, οπότε η τυχόν γρηγορότερη διεκπεραίωση μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη παραγωγικότητα. Πρέπει να σημειωθεί, ότι στο σύστημα ραντεβού της υπηρεσίας μαγνητικού τομογράφου δεν παρατηρείται μείωση της παραγωγικότητας το 2000, σε σχέση με το 1999 (Πίνακας 5). Αυτό συμβαίνει γιατί το σύνολο των ραντεβού εξακολουθεί να προγραμματίζεται από το διοικητικό προσωπικό του Τμήματος αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας -όπως συμβαίνει μόνο για τους νοσοκομειακούς ασθενείς στην υπηρεσία αξονικού τομογράφου- οπότε υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία. ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΖΗΤΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ 6 ΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΙΚΑ Έτος Αριθμός εξετάσεων μαγνητικού τομογράφου (1) Αριθμός εξεταζομένων (2) Αριθμός εξετάσεων ανά εξεταζόμενο (1)/(2) , ,11 (2000) / 102,0 103,8 - (1999) % Πηγή: Τμήμα αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας (6 ο Νοσοκομείο ΙΚΑ)

18 17 Τέλος, οι εργάσιμες ημέρες -εκτός των εφημεριών- για την υπηρεσία αξονικού τομογράφου του 6 ου Νοσοκομείου ΙΚΑ ήταν 251, για το έτος Από αυτές, τις 23 ημέρες η υπηρεσία δεν προσφέρθηκε, λόγω προγραμματισμένης συντήρησης ή βλάβης του μηχανήματος του αξονικού τομογράφου (Πίνακας 6). Συνεπώς, η προσφορά της υπηρεσίας, εκτός εφημεριών, ήταν, κατά μέσο όρο, 19 ημέρες ανά μήνα για το έτος 2000 (αναλυτικά: 228 / 12 = 19). ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΑΞΟΝΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ 6 ΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΙΚΑ (2000) Κατάσταση λειτουργίας Αριθμός ημερών Αριθμός ημερών (%) Εργάσιμες ημέρες ,0 Λειτουργία ,8 Συντήρηση 8 3,2 Βλάβη 15 6,0 Πηγή: Τμήμα αξονικής και μαγνητικής τομογραφίας (6 ο Νοσοκομείο ΙΚΑ) Συμπερασματικά, η παροχή μίας ποιοτικότερης υπηρεσίας από το ΙΚΑ προς τους ασφαλισμένους του -ορισμός ραντεβού μέσω ανεξάρτητης υπηρεσίας, με την υποστήριξη πληροφοριακού συστήματος- είχε ως παρενέργεια τη μείωση της αποδοτικότητας. 2.5 Αναλυτικά στοιχεία ζήτησης Η διαχείριση της υποδοχής των εξεταζομένων, στην υπηρεσία αξονικού και μαγνητικού τομογράφου του 6 ου Νοσοκομείου ΙΚΑ, δεν υποστηρίζεται από πληροφοριακό σύστημα. Τα στοιχεία των χρηστών καταχωρούνται χειρόγραφα στο «Μητρώο ασθενών» (βιβλίο των εξεταζομένων, στην ουσία). Προκειμένου να αντληθούν τα βασικά χαρακτηριστικά των εξεταζομένων και, κυρίως, των ειδών των εξετάσεων, κρίθηκε σκόπιμο να πραγματοποιηθεί ηλεκτρονική καταχώρηση των στοιχείων αυτών για χρονικό διάστημα δύο μηνών. Επιλέχθηκαν οι μήνες Σεπτέμβριος και Οκτώβριος του Κατά τη διάρκεια των δύο αυτών μηνών, η υπηρεσία αξονικού τομογράφου λειτούργησε για 37 ημέρες πλήρως και για μία επιπλέον ημέρα μερικώς, μόνο με νοσοκομειακούς

19 18 εξεταζομένους, λόγω συντήρησης του μηχανήματος. Εφόσον, όπως αναφέρθηκε, η μέση διάρκεια λειτουργίας ανά μήνα ήταν 19 ημέρες, για το έτος 2000, οι δύο αυτοί μήνες είναι καταρχήν αντιπροσωπευτικοί. Από την επεξεργασία των στοιχείων προέκυψε ότι κατά τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 2000 πραγματοποιήθηκαν 1071 εξετάσεις σε 704 άτομα (μέση τιμή: 1,52 εξετάσεις ανά άτομο).όσο αφορά τα χαρακτηριστικά των χρηστών: η μέση ηλικία τους είναι 59,0 ετών το 58,8% (414 άτομα) είναι γυναίκες και το 41,2% (290 άτομα) είναι άνδρες Όσο αφορά τον τόπο της μόνιμης κατοικίας των χρηστών: 49,4% (348 άτομα) είναι κάτοικοι του Δήμου της Αθήνας 40,6% (286 άτομα) είναι κάτοικοι των υπόλοιπων Δήμων της πρώην Περιφέρειας Πρωτευούσης 3,3% (23 άτομα) είναι κάτοικοι των υπόλοιπων περιοχών των Νομών Αττικής και Πειραιά περιλαμβάνονται τα νησιά του Αργοσαρωνικού και εφαπτόμενες της Πρωτεύουσας περιοχές, όπως οι Αχαρνές και τα Άνω Λιόσια 2,2% (15 άτομα) είναι κάτοικοι νομών που συνορεύουν με το νομό Αττικής 4,4% (31 άτομα) είναι κάτοικοι υπόλοιπων νομών της χώρας 0,1% (1 άτομο) είναι κάτοικος εξωτερικού Όσο αφορά το είδος της εξέτασης, ανάλογα με το τμήμα του σώματος που αφορούσε, αυτές ήταν: 1. 26,3% άνω κοιλίας (282 εξετάσεις) 2. 21,8% κάτω κοιλίας (233 εξετάσεις) 3. 17,2% εγκεφαλικού κρανίου (184 εξετάσεις) 4. 14,2 % θώρακα (152 εξετάσεις) 5. 10,6% οσφυοιερής μοίρας σπονδυλικής στήλης (113 εξετάσεις) 6. 3,6% σπλαχνικού κρανίου (39 εξετάσεις) 7. 3,0% αυχενικής μοίρας σπονδυλικής στήλης (32 εξετάσεις) 8. 1,4% οπισθοπεριτόναιου (15 εξετάσεις) 9. 0,9% άκρου ποδός (10 εξετάσεις) 10. 0,7% θωρακικής μοίρας σπονδυλικής στήλης (8 εξετάσεις) 11. 0,3% άκρου χειρός (3 εξετάσεις)

20 19 Δηλαδή, το 90,1% του συνόλου των εξετάσεων αφορούν 5 τμήματα του σώματος (άνω κοιλία, κάτω κοιλία, εγκεφαλικό κρανίο, θώρακα, οσφυοιερή μοίρα σπονδυλικής στήλης). Το 93,7% των εξετάσεων (1004 στις 1071) αφορούν τα παραπάνω τμήματα του σώματος, δίχως επιπλέον εντοπισμό. Μόνο το 6,3% των εξετάσεων (67 στις 1071) αφορούν μέρος των παραπάνω τμημάτων του σώματος. Για παράδειγμα, 18 από τις 184 εξετάσεις του εγκεφαλικού κρανίου ήταν εντοπισμένες, οι 12 στα λιθοειδή οστά και οι 6 στην υπόφυση (οι υπόλοιπες 166 αφορούσαν το εγκεφαλικό κρανίο συνολικά). Πρέπει να σημειωθεί ότι οι εξετάσεις του τραχήλου -20 σε αριθμόπεριλαμβάνονται σε αυτές του σπλαχνικού κρανίου, παρόλο που ιατρικά πρόκειται για διαφορετικά τμήματα του σώματος. Οι εντοπισμένες εξετάσεις δεν είναι πιο σύντομες από τις υπόλοιπες. Άλλωστε, συνήθως δεν είναι τυποποιημένες. Επιπλέον, απαιτούν τη λήψη πιο κοντινών μεταξύ τους τομών, οπότε ο συνολικός αριθμός των τομών τους δεν είναι απαραίτητα μικρότερος από αυτόν των μη εντοπισμένων εξετάσεων. Συμπερασματικά, δεν υπάρχουν στοιχεία για την κατανομή των εξετάσεων ανά είδος εξέτασης, λόγω της μη ύπαρξης μηχανογράφησης. Από την επεξεργασία των χειρόγραφων στοιχείων δύο μηνών, προέκυψε ότι το 90,1% του συνόλου των εξετάσεων αφορούν 5 από τα 11 τμήματα του σώματος και, επίσης, ότι το 93,7% των εξετάσεων αφορούν εξετάσεις δίχως επιπλέον εντοπισμό. 2.6 Συμπέρασμα Η εξέταση του αξονικού τομογράφου δεν είναι τυποποιημένη. Υπάρχουν, καταρχήν, 11 βασικά είδη εξέτασης, τα οποία αφορούν τα διαφορετικά τμήματα του σώματος, για τα οποία ο τρόπος πραγματοποίησης της εξέτασης είναι διαφορετικός. Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις, υπάρχει επιπλέον εντοπισμός σε όργανο ή σημείο του τμήματος του σώματος, γεγονός που διαφοροποιεί την εξέταση. Επιπλέον, ούτε η εξέταση στο ίδιο τμήμα του σώματος είναι απόλυτα τυποποιημένη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι τυποποιημένος ο αριθμός των τομών που απαιτούνται για την εξέταση ενός τμήματος του σώματος (για παράδειγμα, εξέταση