ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ

Transcript

1 ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ

2 EIKONOΓPAΦHΣH: O Oδηγός Σπουδών του ακαδημαϊκού έτους έχει διακοσμηθεί με βυζαντινές μικρογραφίες και λεπτομέρειες βυζαντινών τοιχογραφιών. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ EKΔOΣEΩΣ: Θωμάς Ιωαννίδης, Επίκ. Καθηγητής Μιχαήλ Μαριόρας, Λέκτωρ Eλένη Aλεβίζου, Γραμματέας Tμήματος ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Ιωάννα Στουφή Πουλημένου, Επίκ. Καθηγήτρια ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ: π. Ευγένιος Παντζαρίδης, Π.Φ. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Θεολογική Σχολή Τμήμα Θεολογίας Πανεπιστημιούπολη (Άνω Ιλίσια)

3 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Θ Ε Ο Λ Ο Γ Ι Κ Η Σ Χ Ο Λ Η Τ Μ Η Μ Α Θ Ε Ο Λ Ο Γ Ι Α Σ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Π. ΟΛΥΜΠΙΟΥ ΑΘΗΝΑ

4 ΠΡΥΤΑΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Πρύτανης: Χρήστος Κίττας, Kαθηγητής Iατρικής Σχολής Αντιπρύτανης Aκαδημαϊκών Yποθέσεων και Προσωπικού: Γεώργιος Κρεατσάς, Kαθηγητής Iατρικής Σχολής Αντιπρύτανης Oικονομικού Προγραμματισμού και Aνάπτυξης: Δημοσθένης Ασημακόπουλος, Kαθηγητής Σχολής Θετικών Eπιστημών Αντιπρύτανης Φοιτητικής Mέριμνας και Διεθνών Σχέσεων: Ιωάννης Καράκωστας, Kαθηγητής Σχολής Nομικών, Oικονομικών και Πολιτικών Eπιστημών ΘEOΛOΓIKH ΣXOΛH Κοσμήτωρ: Eλένη Παπακώστα Xριστινάκη Πρόεδροι Tμημάτων: Τμήμα Θεολογίας Πρόεδρος: Νικόλαος Π. Ολυμπίου Αναπλ. Πρόεδρος: Βελουδία Παπαδοπούλου Σιδέρη Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας Πρόεδρος: Απόστολος Νικολαΐδης Αναπλ. Πρόεδρος: Γεώργιος Φίλιας 4

5 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΕΤΕΙΣ ΦΟΙΤΗΤΑΣ Ἀγαπητοί πρωτοετεῖς φοιτητές, ἡ σημερινή ἡμέρα εἶναι ἡμέρα χαρᾶς καί εὐφροσύνης τόσο γιά τή Θεολογική Σχολή ὅσο καί γιά τήν Ἐκκλησία. Καί τοῦτο διότι σήμερα ἡ μέν Θεολογική Σχολή ὑποδέχεται τούς νέους φοιτητές Θεολογίας, ἡ δέ Ἐκκλησία εὐλογεῖ καί καλωσορίζει τούς μελλοντικούς ἀρωγούς της. Εἰσαχθήκατε σέ μία ἀπό τίς ἀρχαιότερες καί σημαντικώτερες Σχολές τοῦ πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ἡ ὁποία στή μακρόχρονη πορεία της γαλούχησε σειρές ἐκλεκτῶν θεολόγων καί πρόσφερε στήν Ἐκκλησία καί στήν Πολιτεία στελέχη ἱκανά, μέ πολλαπλῆ προσφορά καί παγκόσμια ἀκτινοβολία. Ἀπό τή Θεολογική Σχολή ἀναδείχθηκαν σημαντικές προσωπικότητες, στόν ἐκπαιδευτικό, ἀκαδημαϊκό καί ἐκκλησιαστικό χῶρο. Πτυχιοῦχοι θεολόγοι σταδιοδρόμησαν εὐδόκιμα στό χῶρο τῆς Μέσης Ἐκπαίδευσης καί διέπρεψαν σέ ποικίλους τομεῖς τῆς κοινωνίας καί τῆς πολιτείας. Διαπρεπεῖς Καθηγητές της κατέκτησαν τά ὕπατα ἀξιώματα τῶν πρυτανικῶν ἀρχῶν καί τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν. 5

6 Λόγιοι κληρικοί ἀναδείχθηκαν ἐξαίρετοι καί σεπτοί Ἱεράρχες, ἔξοχοι καί πεφωτισμένοι Ἀρχιεπίσκοποι, ἐξαίσιοι καί περικλεεῖς Πατριάρχες. Στήν πανεπιστημιακή αὐτή Σχολή, μέ τήν τόσο βαρειά καί ὑπερήφανη κληρονομιά, καλεῖσθε ἀπό φέτος καί σεῖς, ἀγαπητοί πρωτοετεῖς, νά συνεχίσετε τή θεολογική σας πορεία. Καί εἶμαι σίγουρος ὅτι ὄχι μόνο θά συνεχίσετε τήν ἱστορική αὐτή παράδοση, ἀλλά καί ὅτι θά συμβάλετε στή θετική διεύρυνσή της. Καί στό σημεῖο αὐτό θά ἤθελα νά ἑστιάσω τήν προσοχή σας σέ τρία ἐνδιαφέροντα σημεῖα, τά ὁποῖα θά μποροῦσαν νά ἀποτελοῦν τούς τρεῖς βασικούς ἄξονες τῆς φοιτητικῆς σας πορείας. Τό πρῶτο εἶναι ἡ ἐλευθερία. Ὅπως συμβαίνει μέ ὅλες τίς σειρές ἐπιτυχόντων σέ Ἀνώτετες Σχολές, οἱ περισσότεροι ἀπό σᾶς, γιά πρώτη ἴσως φορά, ἀποχωρίζεσθε τό οἰκογενειακό σας περιβάλλον καί γιά πρώτη ἴσως φορά νά μείνετε μόνοι σας μακρυά γιά τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Κατά τήν περίοδο λοιπόν αὐτή τῆς φοιτητικῆς σας ζωῆς, ἡ ὁποία θεωρεῖται ὡς ἡ ὡραιότερη καί ὡς ἡ πιό καθοριστική, πολλοί θά ζεῖτε μόνοι, ἐλεύθεροι καί μακρυά ἀπό γονεῖς ἤ ἄλλα προσφιλῆ σας πρόσωπα, τά ὁποῖα μέχρι τώρα φρόντιζαν γιά ἐσᾶς. Τώρα πλέον ἔχετε ἐσεῖς ἀναλάβει τήν εὐθύνη καί πρέπει ἐσεῖς ἐλεύθερα νά ἐπιλέγετε καί νά ἀποφασίζετε, ἐλεύθερα νά μετακινεῖσθε καί νά διαχειρίζεσθε, ἐλεύθερα νά ἀκοῦτε καί νά ἐρωτᾶτε, ἐλεύθεροι νά εἶσθε γιά ὅλα καί ἐλεύθερα νά ἐνεργεῖτε. Προσέξτε ὅμως! Τήν ἐλευθερία σας αὐτή νά τήν κρατήσετε δική σας καί νά τή διαχειρίζεσθε μέ σύνεση. Ἐσεῖς ἐλεύθερα νά ἀποφασίζετε γιά τό καλό ἤ τό κακό, τό ὡραῖο ἤ τό ἄσχημο, τό δίκαιο ἤ τό ἄδικο, τό σωστό ἤ τό λάθος, τήν ἀλήθεια ἤ τό ψέμμα. Μήν ἐπιτρέψετε ποτέ καί σέ 6

7 κανένα νά ἐκμεταλλευθεῖ τό πολυτιμότατο αὐτό ἀγαθό καί σᾶς στερήσει τήν ἐλευθερία. Νά τήν χρησιμοποιεῖτε ἀξιοπρεπῶς, πάντοτε ἐπ ἀγαθῷ καί οὐδέποτε ὡς «ἐπικάλυμμα τῆς κακίας». Τό δεύτερο σημεῖο εἶναι ἡ ἀπόκτηση γνώσης. Ἡ γνώση θά σᾶς ὁδηγεῖ στήν ὀρθή ἱεράρχηση τῶν ἀξιῶν καί στήν ἀπόκτηση σοφίας. Καί μή λησμονεῖτε ὅτι «ἀρχή σοφίας φόβος Θεοῦ» (Παρ. 1,7) καί «μακάριος ἄνθρωπος ὅς εὗρε σοφίαν» (3,13). Ἡ γνώση ἐλευθερῶνει τόν ἄνθρωπο, τόν κάνει δυνατό, τοῦ παρέχει σύνεση καί φρόνηση, τοῦ προσθέτει σεβασμό καί ἐπιβάλλει ταπεινοφροσύνη, ἐνῶ τόν καθιστᾶ δίκαιο καί «στόμα δικαίου ἀποστάζει σοφίαν» (Παρ. 10,31). Ἔτσι καί σεῖς «φωτίσατε τούς ἑαυτούς σας φῶς γνώσεως» (Ὠσ. 10,12) καί «ἐν σοφία περιπατεῖτε πρός τούς ἔξω» (Κολ. 4,15). Βεβαίως, ἡ ἀπόκτηση γνώσεως καί σοφίας ἀπαιτεῖ χρόνο καί μόχθο πολύ, θυσίες καί στερήσεις μεγάλες. Προβλήματα βεβαίως θά συναντήσετε πολλά. Ἄλλωστε, κανένας δρὀμος δέν εἶναι εὔκολος, πολλῶ δέ μᾶλλον ὁ δρόμος τῆς ἐπιτυχίας. Ὅμως μπορεῖτε, μπορεῖτε ὅλοι σας νά πετύχετε, νά γίνετε μέτοχοι τῆς γνώσεως καί κοινωνοί τῆς σοφίας. Βασικές προϋποθέσεις γιά τήν ἐπίτευξη τοῦ σκοποῦ αὐτοῦ εἶναι ἡ διαρκής παρακολούθηση τῶν μαθημάτων, ἡ ἐπιμελής μελέτη καί ἔρευνα στίς βιβλιοθῆκες, ἡ συχνή ἐπίσκεψη καί παρακολούθηση ὁμιλιῶν καί διαλέξεων, ἡ ἐκμάθηση ξένων γλωσσῶν καί ἡ ἐπικοινωνία μέ ξένα Πανεπιστήμια, καθώς καί ἡ χρήση ὅλων τῶν σύγχρονων τεχνολογικῶν μέσων. Καί ὅλα ἀξίζουν, καθώς «κρείσσων γάρ σοφία λίθων πολυτελῶν» (Παρ. 8,11). Τό τρίτο σημεῖο εἶναι ἡ διάπλαση τῆς προσωπικότητάς σας. Εἶναι ἀληθές ὅτι κατά τό εὐαίσθητο χρονικό διάστημα τῆς ἐδῶ παραμονῆς σας θά διαπλάσετε ἴδιον χαρακτῆρα καί θά θέσετε τίς βάσεις γιά τή διαμόρφωση τῶν πνευματικῶν καί ψυχικῶν σας 7

8 ἀναζητήσεων. Καί εἶναι σαφές ὅτι ὅσο πιό πολλές πτυχές τοῦ ἑαυτοῦ του συμπληρώνει κάποιος, τόσο πιό ὁλοκληρωμένος ἐμφανίζεται στή ζωή. Καί σεῖς θά ἀποκτήσετε ὅλες αὐτές τίς ἐμπειρίες στό χῶρο αὐτό πού καθημερινά θά περιέρχεσθε. Ἐδῶ θά ἀνδρωθεῖτε καί θά ὡριμάσετε, ἐδῶ θά σφυρηλατήσετε τήν ψυχή σας καί θά γευθεῖτε τίς πνευματικές ἀνατάσεις, ἐδῶ θά καλλιεργήσετε σταθερές φιλίες καί θά γνωρίσετε ἀληθινή ἀγάπη, ἐδῶ θά βιώστετε τόν λειτουργικό λόγο καί θά συναισθανθεῖτε τόν θεολογικό. Ἔτσι παράλληλα μέ τήν ἀπόκτηση τῆς γνώσης, βασικότατο στοιχεῖο εἶναι καί ἡ ἐπιδίωξη καλλιέργειας τοῦ ἐσωτερικοῦ σας κόσμου. Καί ἡ Σχολή μας, συγχρόνως μέ τήν ἀνώτατη παιδεία, διδάσκει ἦθος καί ἀρετή. Τό σύνολο λοιπόν τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν πού θά ἀποκομίσετε κατά τά χρόνια τῆς ἐδῶ φοιτήσεώς σας, θά σᾶς καταστήσουν ἱκανούς νά διαπλάσετε μία ὁλοκληρωμένη προσωπικότητα, ἡ ὁποία θά μπορεῖ νά στθεῖ δυνατή στή ζωή καί ἀντιμέτωπη στίς σύγχρονες προκλήσεις. Ἀγαπητοί πρωτοετεῖς φοιτητές, ὡς Πρόεδρος τοῦ Τμήματος Θεολογίας ἐπιθυμῶ ἐκ μέρους ὅλων τῶν μελῶν τοῦ Διδακτικοῦ καί Διοικητικοῦ προσωπικοῦ νά σᾶς συγχαρῶ γιά τήν ἐπιτυχίας σας αὐτή καί νά σᾶς καλωσορίσω στή Σχολή μας, ὅπου γιά τέσσερα τουλάχιστον χρόνια θά συμπορευθοῦμε στό δρόμο τῆς ἀκαδημαϊκῆς σας πορείας. Καί στή πορεία αὐτή «νά μή δειλιάσετε καί οὔτε νά φοβηθεῖτε», τό χέρι τοῦ Θεοῦ θά σᾶς ὁδηγήσει τελικά στή Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας. «Μηδείς σας τῆς νεότητος καταφρονείτω». Εἶμαι σίγουρος ὅτι ὅλοι σας ἔχετε τά ψυχικά καί πνευματικά χαρίσματα γιά νά διαβεῖτε τίς ἀτραπούς τῆς θεολογικῆς Ἐπιστήμης. Καί στήν προσπάθειά σας αὐτή, νά εἶσθε βέβαιοι ὅτι ἀρωγοί αί συμπαραστάτες θά εἴμαστε ὅλοι, τόσο οἱ Καθηγητές σας ὅσο καί ἡ 8

9 Διοίκηση. Ὁλόψυχα σᾶς εὔχομαι ὑγίεια καί ἡ φοίτησή σας στή Θεολογική Σχολή νά εἶναι καρποφόρα καί δημιουργική. Καθηγητής ΝΙΚΟΛΑΟΣ Π. ΟΛΥΜΠΙΟΥ Πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας 9

10 Α. Η ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ 1 1. Γενικά. Ένα από τα κρισιμότερα υπαρξιακά ερωτήματα που απασχόλησαν τον άνθρωπο μέσα στην ιστορία είναι, δίχως άλλο, η αναζήτηση γύρω από την ανώτερη δύναμη που δημιούργησε και κυβερνά τον κόσμο. Δεν θα πρέπει να θεωρηθεί τυχαίο ότι η λατρευτική πράξη, στοιχείο που συνοδεύει τον άνθρωπο σε κάθε βήμα του, στοιχείο αναπόσπαστο της ανθρώπινης δράσης σε κάθε επίπεδο πολιτισμού, αποτελεί το ανώτερο δείγμα του κάθε πολιτισμού. Έτσι στον αρχαίο ελληνικό κόσμο η ποίηση και η φιλοσοφία, όταν διένυαν την ακμή τους, επιχειρούν να απαντήσουν στο περί Θεού ερώτημα. Οι ποιητές πρώτοι θεολογούν, όταν πλάθουν μύθους για τους θεούς, σύμφωνα με τον Σωκράτη (Πλάτωνος, Πολιτεία 379a) και έπειτα οι φιλόσοφοι θεολογούν, όταν αναζητούν το θείο στον κόσμο των ιδεών, όπως ο Πλάτων, ή μετά τα φυσικά, όπως ο 1 Τα στοιχεία προέρχονται από την μελέτη του Ομότιμου Καθηγητή κ. Κοντογιάννη Σπυρίδωνος, η Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επί τη 150ετηρίδι ( ), Αθήναι, 1987, σελ

11 Αριστοτέλης. Οι αναζητήσεις για το Θεό βρήκαν την ολοκλήρωσή τους στο πρόσωπο του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού, ο οποίος έγινε άνθρωπος ανάμεσά μας, για να μας αποκαλύψει την αλήθεια. Οι μαρτυρίες αυτές καταγράφηκαν στην Αγία Γραφή και διασώθηκαν μέσα στην Ιερά Παράδοση. Η ορθόδοξη μαρτυρία διαφυλάχθηκε στο πέρασμα των αιώνων διά πυρός και σιδήρου, για να φθάσει μέχρι την εποχή μας. Αρχικά οι διωγμοί από κοσμικούς άρχοντες, στη συνέχεια οι αυθαίρετες προσπάθειες ανθρώπων που υπερεκτίμησαν τη λογική τους ικανότητα, προσπαθώντας με το λόγο να ερμηνεύσουν την πίστη, και τέλος οι δυσκολίες, που οφείλονται στην αλλόθρησκη κατάκτηση, κατάφεραν σε διάφορες ιστορικές στιγμές να απειλήσουν τη μετάδοση της αλήθειας του Θεανθρώπινου μηνύματος στις επόμενες γενιές. Αυτός ο αγώνας για τη διαφύλαξη της πίστης αμόλυντης από κάθε λογής κακοδοξίες οδήγησε στην ανάπτυξη της Ορθόδοξης Θεολογίας. Το έργο αυτό δεν βασίστηκε στην πίστη των πολλών, μια και δεν ήσαν λίγες οι φορές εκείνες, όταν ακόμη και ένας άνθρωπος ήταν αρκετός για να διαφυλάξει την Ορθοδοξία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον άγ. Μάξιμο τον Ομολογητή. Ούτε είναι το έργο αυτό αποτέλεσμα μυστικής γνώσης που αποκτά κανείς, αλλά κοινά παραδεδομένη αλήθεια που ανήκει σε όλους, όσοι είναι πρόθυμοι να τη γνωρίσουν. Η γνωριμία με την Ορθόδοξη Θεολογία έρχεται μέσα από τη λειτουργική ζωή, τη μελέτη των Γραφών και την ερμηνεία της αποκεκαλυμμένης αλήθειας από τους Πατέρες της Εκκλησίας. Σε αυτό το πνεύμα καλείται λοιπόν να εισέλθει ο σπουδαστής των Θεολογικών γραμμάτων μέσα από την παρακολούθηση του τετραετούς προγράμματος που προσφέρει το Τμήμα Θεολογίας, με σκοπό να αποκτήσει ευχέρεια στην κατανόηση της Ορθοδοξίας και στην ερμηνεία του Ευαγγελικού λόγου μέσα από ένα ιστορικό και πατερικοθεολογικό πρίσμα. 11

12 2. Ιστορική αναδρομή. Η δύση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας οδήγησε, προσωρινά μόνο, τον χριστιανικό πνευματικό κόσμο στο σκοτάδι. Δεν άργησαν να φανούν πρόσωπα και πνευματικά κέντρα που διατηρούσαν ακατάλυτη τη μακραίωνη παράδοση της Ορθόδοξης Αυτοκρατορίας, που κατόρθωσε να συμπληρώσει περισσότερα από χίλια χρόνια ζωής. Παρόλα αυτά, ακόμα και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, ενός αλλόθρησκου κατακτητή, διατηρήθηκε η πνευματική δράση, ενώ αναδείχθηκαν και σπουδαία πνευματικά κέντρα τόσο στην Κωνσταντινούπολη, όσο και αλλού. Προσωπικότητες όπως ο Πατροκοσμάς, ο Βικέντιος Δαμωδός, ο Παχώμιος Ρουσσάνος, ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων και ο Θεόκλητος Φαρμακίδης αποτέλεσαν φάρους για τη διατήρηση της θεολογικής σκέψης. Το ζήτημα της παιδείας στο πλαίσιο του κινήματος του νεοελληνικού Διαφωτισμού είχε αναδειχθεί σε κέντρο του εθνεγερτικού αγώνα. Με την πρώτη σύσταση του Ελληνικού κράτους δημιουργήθηκαν τοπικοί αλλά και κεντρικοί εκπαιδευτικοί οργανισμοί και το αίτημα για ίδρυση Πανεπιστημίου ήταν επιθυμία όλων και ελπίδα για την αναγέννηση του Γένους των Ελλήνων. Το πρώτο Πανεπιστήμιο του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους ιδρύθηκε το Στις 14 Απριλίου 1837 υπογράφηκε από τον Όθωνα διάταγμα Περὶ κανονισμοῦ τοῦ ἐν Ἀθήναις συστηθησομένου Πανεπιστημίου. Πρόκειται για έγγραφο που ανακηρύσσει την ίδρυση του πρώτου Πανεπιστημιακού Ιδρύματος των Βαλκανίων, αλλά και γενικότερα του χώρου της Ανατολικής Μεσογείου. Το διάταγμα προβλέπει συγκεκριμένα την ίδρυση τεσσάρων Σχολών του Οθωνείου Πανεπιστημίου, όπως ονομάστηκε από τον ιδρυτή του, δηλαδή των Σχολών της Θεολογίας, των Νομικών Επιστημών, της Ιατρικής και της Φιλοσοφίας. Στη συνάφεια αυτή θα πρέπει να αναφέρουμε τόσο 12

13 την μετονομασία του Πανεπιστημίου σε Ἐθνικὸν Πανεπιστήμιον το 1862 με την έξωση του Όθωνα, όσο και την υπαγωγή της Θεολογικής Σχολής μαζί με τη Νομική και τη Φιλοσοφική στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1911 για την εκπλήρωση της διαθήκης του Ηπειρώτη ευεργέτη Ιωάννη Δομπόλη. Έτσι, από το 1932 με την ένωση των δύο Πανεπιστημίων, του Εθνικού και του Καποδιστριακού, η Θεολογική Σχολή ανήκει στο Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών. Το πρώτο Πανεπιστήμιο εγκαταστάθηκε στην ιδιωτική κατοικία του αρχιτέκτονα Σταματίου Κλεάνθους στις βορειοανατολικές υπώρειες του βράχου της Ακρόπολης. Από την πρώτη στιγμή εντοπίστηκαν οι αυξημένες ανάγκες σε χώρους και η κινητοποίηση των φορέων για την ανοικοδόμηση νέου κτηρίου δεν άργησε να γίνει. Έτσι, με πρωτοβουλία του δεύτερου Πρύτανη, Κωνσταντίνου Ράλλη, το 1839 συστήθηκε επιτροπή για την ανέγερση κτηρίου για το νέο Πανεπιστήμιο. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους, εγκρίθηκε η μελέτη του Δανού αρχιτέκτονα Christian Hansen για την ανοικοδόμηση του κτηρίου επί της οδού Πανεπιστημίου. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν στα μέσα Νοεμβρίου του 1841 και η Θεολογική Σχολή μαζί με τις άλλες σχολές του Οθωνείου Πανεπιστημίου μεταφέρθηκαν στο νέο κτήριο. Η περίοδος που ακολούθησε σημαδεύτηκε από οικονομικές κρίσεις και πολέμους τόσο σε τοπικό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι αυξημένες ανάγκες του Πανεπιστημίου οδήγησαν στη σταδιακή μεταστέγαση σχολών του Πανεπιστημίου σε νέες κτηριακές εγκαταστάσεις. Η Θεολογική Σχολή παρέμεινε στο κεντρικό κτήριο, δανειζόμενη αίθουσες από το Μέγαρο της Νομικής, αλλά και σε κτήρια στην Ιπποκράτους και στους γύρω δρόμους. Το κτηριακό πρόβλημα της Σχολής είχε γίνει οξύ, και το 1973, στο πλαίσιο της μεταφοράς του Πανεπιστημίου στην Πανεπιστημιούπολη των Ιλισίων, αποφασίστηκε η ανοικοδόμηση νέου κτηριακού συγκροτήματος που θα στέγαζε τη Θεολογική Σχολή. Με βάση τη 13

14 μελέτη, που εκπονήθηκε από τους αρχιτέκτονες Γεώργιο Λεονάρδο και Λάζαρο Καλυβίτη, ανοικοδομήθηκε το νέο συγκρότημα και η Θεολογική Σχολή εγκαταστάθηκε και λειτούργησε σε αυτό το Φθινόπωρο του Πρόκειται για κτηριακό συγκρότημα συνολικής έκτασης τ.μ. που στεγάζει τη Γραμματεία, τη Βιβλιοθήκη, τα Αμφιθέατρα, τις Αίθουσες διδασκαλίας, τα γραφεία των Καθηγητών και τους βοηθητικούς χώρους της Σχολής. Κατά την ίδρυση της Θεολογικής Σχολής πρώτοι καθηγητές ορίστηκαν ο Μισαήλ Αποστολίδης, που διετέλεσε και πρώτος Σχολάρχης της, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, Γραμματέας της Ιεράς Συνόδου, και ο Κωνσταντίνος Κοντογόνης. Ο μικρός αριθμός φοιτητών, μόλις οκτώ, επέτρεπε στους πρώτους καθηγητές να διδάξουν διευρυμένα γνωστικά αντικείμενα. Έτσι ο Μισαήλ Αποστολίδης δίδαξε Δογματική και Ηθική, αλλά και Ερμηνεία της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ ο Κωνσταντίνος Κοντογόνης δίδαξε Εγκυκλοπαιδεία και Μεθοδολογία της Θεολογίας, Εβραϊκή Αρχαιολογία, Εισαγωγή και Ερμηνεία των Αγίων Γραφών, καθώς και Εκκλησιαστική Ιστορία και Γραμματολογία. Τα πρώτα εκατό χρόνια από την ίδρυση του Πανεπιστημίου ( ) στη Θεολογική Σχολή διορίστηκαν 33 καθηγητές. Στα επόμενα πενήντα έτη ( ) διορίστηκαν 55 καθηγητές (περιλαμβάνονται εδώ οι ομότιμοι, οι τακτικοί που σήμερα ονομάζονται απλά καθηγητές οι διατελέσαντες τακτικοί, οι έκτακτοι, οι αναπληρωτές, οι επίκουροι και οι άμισθοι επίκουροι καθηγητές), 8 λέκτορες και 20 βοηθοί και επιστημονικοί συνεργάτες. Οι πρώτοι φοιτητές της σχολής ήταν οκτώ σε σύνολο πενήντα δύο φοιτητών που δέχθηκε το Πανεπιστήμιο το έτος εκείνο. Πρώτος φοιτητής της Σχολής ήταν ο ιερομόναχος Δαμιανός Βασιλειάδης από τη Σπάρτη, που γράφτηκε τέταρτος στο μητρώο του Πανεπιστημίου, ενώ η πρώτη φοιτήτρια της Σχολής γράφτηκε το Η διάρκεια των σπουδών ήταν πάντοτε τέσσερα έτη. 14

15 Πολλαπλή είναι η προσφορά της Θεολογικής Σχολής στην Επιστήμη, την Εκκλησία και το Έθνος με το ποιμαντικό έργο των λαϊκών και κληρικών αποφοίτων της, καθώς και με τη διαρκή διεθνή παρουσία της σε πανορθόδοξες και διαχριστιανικές συσκέψεις και συνέδρια. Η Θεολογική Σχολή αναδεικνύει ικανά στελέχη με παγκόσμια προβολή, χωρίς παρεκκλίσεις από τη γνήσια ορθόδοξη παράδοση, καλλιεργεί και προάγει όλους τους τομείς της θεολογικής επιστήμης και εξακολουθεί να δίνει μορφωμένα στελέχη τόσο στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όσο και στη μέση εκπαίδευση, καθώς και σε άλλους χώρους του δημόσιου βίου. Σημειώνουμε εδώ ενδεικτικά ότι πτυχιούχοι της υπήρξαν οι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Βασίλειος Γ ( 1929) και Φώτιος Β ( 1935), Αλεξανδρείας Νικόλαος Ε ( 1939) και Πέτρος Ζ ( 2004), Ιεροσολύμων Βενέδικτος Α ( 1980), Διόδωρος Α ( 2000), Ειρηναίος ( ) και Θεόφιλος (2005), Ρουμανίας Ιουστίνος ( 1986), καθώς και προκαθήμενοι και αρχιερείς των Αυτοκεφάλων Ορθοδόξων Εκκλησιών Κύπρου, Ελλάδας και Αλβανίας. Απόφοιτοι της Θεολογικής Σχολής ήσαν ο Άγιος Νεκτάριος ( 1920) και ο Εθνάρχης της Κύπρου Μακάριος ( 1977), ενώ μέχρι και σήμερα οι περισσότεροι από τους μητροπολίτες της Εκκλησίας της Ελλάδος είναι πτυχιούχοι της Σχολής. Απόφοιτος επίσης της Σχολής και υφηγητής της ήταν ο Χρήστος Μακρής ( ), που έπεσε ηρωικά στη μάχη του Δρίσκου. Στη Σχολή φοίτησαν κατά καιρούς και φοιτητές όχι μόνο από Ορθόδοξες, αλλά και από ετερόδοξες Εκκλησίες, από διάφορα μάλιστα μέρη του κόσμου. Είναι και τούτο δείγμα της ακτινοβολίας της. Από το 1924 εκδίδεται Επιστημονική Επετηρίδα που φιλοξενεί εργασίες του διδακτικού προσωπικού της Θεολογικής Σχολής. Μέχρι σήμερα έχουν δημοσιευθεί 41 τόμοι και ο τελευταίος αντιστοιχεί στο έτος Από τον 10ο τόμο ( ) καθιερώθηκε ο θεσμός των αφιερωμάτων και κάθε τόμος αφιερώνεται σε έναν ή περισσότερους καθηγητές φιλοξενώντας βιογραφία και εργογραφία τους. Από το 15

16 έτος 1995 οργανώθηκε ο θεσμός της εποπτείας της έκδοσης και καταβάλλεται προσπάθεια οι τόμοι να εκδίδονται σε ετήσια βάση και να μη δημιουργούνται κενά. Οι εργασίες που δημοσιεύονται είναι κατά κανόνα θεολογικού περιεχομένου και καλύπτουν τους τέσσερις τομείς της Θεολογίας (Ερμηνευτικό, Ιστορικό, Πρακτικό και Συστηματικό). Η Θεολογική Σχολή σήμερα διαθέτει στη συλλογή της βιβλιοθήκης της βιβλία και 425 τίτλους επιστημονικών περιοδικών, που φυλάσσονται σε 864 τ.μ., υποστηρίζοντας την επιστημονική έρευνα και διδασκαλία της Σχολής τόσο στο προπτυχιακό, όσο και στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών. Το θέμα της σύστασης πανεπιστημιακού ναού τέθηκε για πρώτη φορά στη Σύγκλητο από τον πρώτο Σχολάρχη της Θεολογικής Σχολής Αρχιμ. Μισαήλ Αποστολίδη και τον Γεώργιο Γεννάδιο, Καθηγητή της Φιλοσοφικής, ήδη από τον Απρίλιο του Σήμερα βρίσκονται υπό τη διαχείριση του Πανεπιστημίου τρεις ναοί για την εξυπηρέτηση των λατρευτικών αναγκών του. 1) Εισοδίων της Θεοτόκου και Αγίας Βαρβάρας (Καπνικαρέα, 11ος αι.). Ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, που αποτελεί ιστορικό μνημείο του 11ου αιώνα, παραχωρήθηκε στη Θεολογική Σχολή το 1932 (Ν. 5343/1932) και σήμερα βρίσκεται υπό τη διοίκηση και εποπτεία της. 2) Αγίων Ιωάννου του Προδρόμου, Ιωάννου του Θεολόγου και Ιερομάρτυρα Αντίπα (1975). Από το 1975 λειτουργεί ο ναός του Αγίου Αντίπα, προστάτη των Οδοντιάτρων, που ανεγέρθη με δαπάνη του Ομότιμου Καθηγητή της Οδοντιατρικής Ορέστη Λουρίδη. 3) Παρεκκλήσιο Αποστόλου Παύλου (1976). Για τις λατρευτικές ανάγκες της Σχολής λειτουργεί παρεκκλήσιο του Αποστόλου Παύλου στην κεντρική πτέρυγα του τρίτου επιπέδου ανατολικά της Σχολής. Η Θεολογική Σχολή ήταν ενιαία μέχρι και το 1974, όταν με διάταγμα ιδρύθηκε Ποιμαντικό Τμήμα, που σκοπό είχε την 16

17 κατάρτιση του κλήρου (ΠΔ 760/1974, ΦΕΚ Α 333). Το διάταγμα αυτό ακολούθησε νέο το επόμενο έτος, που καταργούσε το Ποιμαντικό Τμήμα και ίδρυε και στις δύο Θεολογικές Σχολές, Αθηνών και Θεσσαλονίκης, Τμήμα Ιερατικής Επιμορφώσεως με διετή φοίτηση (ΠΔ 469/1975 ΦΕΚ Α 148). Οριστική διευθέτηση δόθηκε μετά δύο χρόνια με νέο διάταγμα που καταργούσε το Τμήμα Ιερατικής Επιμορφώσεως και στη θέση του όριζε τη σύσταση Ποιμαντικού Τμήματος με τετραετή φοίτηση (ΠΔ 434/1977), πού σύμφωνα με τη διατύπωση του διατάγματος σκοπό είχε την «εἰδικήν κατάρτισιν στελεχῶν τὴς Ἐκκλησίας, κληρικῶν, λαϊκῶν καί μοναχῶν, πρός ἐπάνδρωσιν θέσεων ἐκκλησιαστικῆς διακονίας». Με νόμο του 1982 θεσπίστηκαν στη Θεολογική Σχολή δύο Τμήματα, το Τμήμα Θεολογίας και το Τμήμα Ποιμαντικής. Αρχικά δικαίωμα διορισμού στη Μέση Εκπαίδευση είχαν οι απόφοιτοι μόνο του Τμήματος Θεολογίας, με νόμο όμως του 1983 αναγνωρίστηκε και στους απόφοιτους του Τμήματος Ποιμανικής το δικαίωμα αυτό (Ν. 1351). Τέλος Προεδρικό Διάταγμα του 1994 μετονόμασε το Τμήμα Ποιμαντικής σε Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας. 3. Κοσμήτορες Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών ( ). 1. Μισαήλ Aποστολίδης ( ) 2. Kωνσταντίνος Kοντογόνης ( ) 3. Διονύσιος Kλεόπας ( ) 4. Kωνσταντίνος Kοντογόνης ( ) 5. Παναγιώτης Pομποτής ( ) 6. Kωνσταντίνος Kοντογόνης ( ) 7. Παναγιώτης Pομποτής ( ) 8. Kωνσταντίνος Kοντογόνης ( ) 9. Aλέξανδρος Λυκούργος ( ) 10. Παναγιώτης Pομποτής ( ) 17

18 11. Kωνσταντίνος Kοντογόνης ( ) 12. Θεόκλητος Bίμπος ( ) 13. Παναγιώτης Pομποτής ( ) 14. Kωνσταντίνος Kοντογόνης ( ) 15. Παναγιώτης Pομποτής ( ) 16. Kωνσταντίνος Kοντογόνης ( ) 17. Nικόλαος Δαμαλάς ( ) 18. Nικηφόρος Kαλογεράς ( ) 19. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους ( ) 20. Kωνσταντίνος Kοντογόνης ( ) 21. Zήκος Pώσης ( ) 22. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους ( ) 23. Nικηφόρος Kαλογεράς ( ) 24. Παναγιώτης Παυλίδης ( ) 25. Zήκος Pώσης ( ) 26. Nικηφόρος Kαλογεράς ( ) 27. Nικόλαος Δαμαλάς ( ) 28. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους ( ) 29. Παναγιώτης Παυλίδης ( ) 30. Zήκος Pώσης ( ) 31. Nικόλαος Δαμαλάς ( ) 32. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους ( ) 33. Παναγιώτης Παυλίδης ( ) 34. Zήκος Pώσης ( ) 35. Nικόλαος Δαμαλάς ( ) 36. Προκόπιος Oικονομίδης ( ) 37. Eμμανουήλ Zολώτας ( ) 38. Zήκος Pώσης ( ) 39. Προκόπιος Oικονομίδης ( ) 40. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους ( ) 41. Γεώργιος Δέρβος ( ) 42. Iωάννης Mεσολωράς ( ) 18

19 43. Iγνάτιος Mοσχάκης ( ) 44. Eμμανουήλ Zολώτας ( ) 45. Zήκος Pώσης ( ) 46. Γεώργιος Δέρβος ( ) 47. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους ( ) 48. Iωάννης Mεσολωράς ( ) 49. Eμμανουήλ Zολώτας ( ) 50. Nικόλαος Παπαγιαννόπουλος ( ) 51. Γεώργιος Δέρβος ( ) 52. Kυριάκος Aναστάσιος Διομήδους ( ) 53. Kωνσταντίνος Pάλλης ( ) 54. Iωάννης Mεσολωράς ( ) 55. Xρήστος Aνδρούτσος ( ) 56. Nικόλαος Παπαγιαννόπουλος ( ) 57. Γεώργιος Δέρβος ( ) 58. Xρυσόστομος Παπαδόπουλος ( ) 59. Iωάννης Mεσολωράς ( ) 60. Xρήστος Aνδρούτσος ( ) 61. Eμμανουήλ Zολώτας ( ) 62. Nικόλαος Παπαγιαννόπουλος ( ) 63. Γεώργιος Δέρβος ( ) 64. Xρήστος Aνδρούτσος ( ) 65. Iωάννης Mεσολωράς ( ) 66. Nικόλαος Παπαγιαννόπουλος ( ) 67. Γρηγόριος Παπαμιχαήλ ( ) 68. Aμίλκας Aλιβιζάτος ( ) 69. Kωνσταντίνος Δυοβουνιώτης ( ) 70. Aμίλκας Aλιβιζάτος ( ) 71. Γρηγόριος Παπαμιχαήλ ( ) 72. Δημήτριος Mπαλάνος ( ) 73. Bασίλειος Στεφανίδης ( ) 74. Nικόλαος Λούβαρις ( ) 19

20 75. Γρηγόριος Παπαμιχαήλ ( ) 76. Γεώργιος Σωτηρίου ( ) 77. Παναγιώτης Mπρατσιώτης ( ) 78. Aμίλκας Aλιβιζάτος ( ) 79. Kωνσταντίνος Δυοβουνιώτης ( ) 80. Nικόλαος Λούβαρις ( ) 81. Γεώργιος Σωτηρίου ( ) 82. Nικόλαος Λούβαρις ( ) 83. Bασίλειος Bέλλας ( ) 84. Παναγιώτης Mπρατσιώτης ( ) 85. Παναγιώτης Tρεμπέλας ( ) 86. Λεωνίδας Φιλιππίδης ( ) 87. Bασίλειος Στεφανίδης ( ) 88. Iωάννης Kαρμίρης ( ) 89. Aμίλκας Aλιβιζάτος ( ) 90. Παναγιώτης Mπρατσιώτης ( ) 91. Bασίλειος Bέλλας ( ) 92. Παναγιώτης Tρεμπέλας ( ) 93. Nικόλαος Λούβαρις ( ) 94. Iωάννης Kαρμίρης ( ) 95. Λεωνίδας Φιλιππίδης ( ) 96. Bασίλειος Iωαννίδης ( ) 97. Kωνσταντίνος Mπόνης ( ) 98. Γεράσιμος Kονιδάρης ( ) 99. Παναγιώτης Mπρατσιώτης ( ) 100. Λεωνίδας Φιλιππίδης ( ) 101. Aνδρέας Φυτράκης ( ) 102. Iωάννης Kαρμίρης ( ) 103. Δημήτριος Mωραΐτης ( ) 104. Bασίλειος Iωαννίδης ( ) 105. Kωνσταντίνος Mπόνης ( ) 106. Γεράσιμος Kονιδάρης ( ) 20

21 107. Mάρκος Σιώτης ( ) 108. Aνδρέας Φυτράκης ( ) 109. Aθανάσιος Xαστούπης ( ) 110. Kωνσταντίνος Mπόνης ( ) 111. Aθανάσιος Xαστούπης ( ) 112. Eυάγγελος Θεοδώρου ( ) 113. Σάββας Aγουρίδης ( ) 114. Kωνσταντίνος Mουρατίδης ( ) 115. Nικόλαος Nησιώτης ( ) 116. Aνδρέας Θεοδώρου ( ) 117. Nικόλαος Mπρατσιώτης ( ) 118. Bασίλειος Δεντάκης ( ) 119. Hλίας Oικονόμου ( ) 120. Bλάσιος Φειδάς ( ) 121. Aναστάσιος Γιαννουλάτος ( ) 122. Bασίλειος Tσάκωνας ( ) 123. Hλίας Oικονόμου ( ) 124. Bασίλειος Tσάκωνας ( ) 125. Xρήστος Bούλγαρης ( ) 126. Kωνσταντίνος Σκουτέρης ( ) 127. Γεώργιος Mεταλληνός ( ) 128. Eλένη Παπακώστα Xριστινάκη (2007 ) 4. Διατελέσαντες Καθηγητές της Σχολής ( ). 1. Μισαήλ Αποστολίδης, της Δογματικής, Ηθικής και Ερμηνείας της Π. Διαθήκης των Εβδομήκοντα ( ). 2. Θεόκλητος Φαρμακίδης ( , στο διάστημα αυτό δίδαξε ελάχιστα). 3. Κωνσταντίνος Κοντογόνης, της Εγκυκλοπαιδείας και Μεθοδολογίας της Θεολογίας, Εβραϊκής Αρχαιολογίας, 21

22 Εισαγωγής και Ερμηνείας εις τας Αγίας Γραφάς, Εκκλησιαστικής Ιστορίας και Εκκλησιαστικής Γραμματολογίας ( ). 4. Δαμιανός Λιβερόπουλος, της Δογματικής και Χριστιανικής Ηθικής ( ). 5. Παναγιώτης Ρομπότης, της Δογματικής, Χριστιανικής Ηθικής και Λειτουργικής ( ). 6. Διονύσιος Κλεόπας, της Δογματικής και Χριστιανικής Ηθικής ( ). 7. Αλέξανδρος Λυκούργος, της Εγκυκλοπαιδείας της Θεολογίας, Ομιλητικής, Συμβολικής και Ιστορίας των Δογμάτων ( ). 8. Θεόκλητος Βίμπος, της Εβραϊκής Γλώσσης, Εισαγωγής και Ερμηνείας της Π. Διαθήκης εκ του εβραϊκού κειμένου ( ). 9. Νικόλαος Δαμαλάς, της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης ( ). 10. Αναστάσιος Διομήδης Κυριακός, της Εκκλησιαστικής Ιστορίας και Συμβολικής ( ). 11. Νικηφόρος Καλογεράς, της Ποιμαντικής και Χριστιανικής Αρχαιολογίας ( ). 12. Παναγιώτης Παυλίδης, της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Π. Διαθήκης (1875). 13. Ζήκος Ρώσης, της Δογματικής, Χριστιανικής Ηθικής και Εγκυκλοπαιδείας της Θεολογίας ( ). 14. Προκόπιος Οικονομίδης, της Ιστορίας των Δογμάτων και προσωρινά της Πατρολογίας και Απολογητικής ( ). 15. Εμμανουήλ Ζολώτας, της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Καινής Διαθήκης ( ). 16. Γεώργιος Δέρβος, της Πατρολογίας και Χριστιανικής Αρχαιολογίας ( ). 22

23 17. Ιωάννης Μεσολωράς, της Ομιλητικής, της Λειτουργικής και προσωρινά της Ποιμαντικής, Συμβολικής και Κατηχητικής ( ). 18. Ιγνάτιος Μοσχάκης, του Πρακτικού Κλάδου ( ). 19. Νικόλαος Παπαγιαννόπουλος, της Ερμηνείας της Π. Διαθήκης και της Εβραϊκής Γλώσσης ( ). 20. Κωνσταντίνος Ράλλης, του Κανονικού Δικαίου ( ). 21. Χρήστος Ανδρούτσος, της Δογματικής και Χριστιανικής Ηθικής ( ). 22. Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, της Γενικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας, επίτιμος καθηγητής, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος ( ). 23. Φίλιππος Παπαδόπουλος, της Πρακτικής Θεολογίας και Συμβολικής (1918). 24. Γρηγόριος Παπαμιχαήλ, της Απολογητικής και Εγκυκλοπαιδείας της Θεολογίας ( ). 25. Αμίλκας Αλιβιζάτος, του Κανονικού Δικαίου και της Ποιμαντικής ( ). 26. Κωνσταντίνος Δυοβουνιώτης, της Ιστορίας των Δογμάτων και της Συμβολικής ( ). 27. Δημήτριος Μπαλάνος, της Πατρολογίας και της Ερμηνείας των Πατέρων ( ). 28. Βασίλειος Στεφανίδης, της Εκκλησιαστικής Ιστορίας ( ). 29. Γεώργιος Σωτηρίου, της Χριστιανικής Αρχαιολογίας και Παλαιογραφίας ( ). 30. Νικόλαος Λούβαρις, της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης ( ). 23

24 31. Παναγιώτης Μπρατσιώτης, της Εισαγωγής εις την Π. Διαθήκην και της Ερμηνείας των Εβδομήκοντα ( ). 32. Βασίλειος Βέλλας, της Εβραϊκής Γλώσσης και της Ερμηνείας της Π. Διαθήκης εκ του πρωτοτύπου κειμένου και της Εβραϊκής Αρχαιολογίας ( ). 33. Ευάγγελος Αντωνιάδης, της Ιστορίας της Κ. Διαθήκης και των Ιερών Προσώπων αυτής και της Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης ( ). 34. Παναγιώτης Τρεμπέλας, της Πρακτικής Θεολογίας (Κατηχητικής, Λειτουργικής και Εκκλησιαστικής Ομιλητικής) ( ). 35. Λεωνίδας Φιλιππίδης, της Ιστορίας των Θρησκευμάτων ( ). 36. Ιωάννης Καρμίρης, της Ιστορίας των Δογμάτων και της Συμβολικής, της Δογματικής και της Χριστιανικής Ηθικής ( ). 37. Βασίλειος Ιωαννίδης, της Ερμηνευτικής και Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης και της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης ( ). 38. Κωνσταντίνος Μπόνης, της Πατρολογίας μετ αναγνώσεως των Πατερικών Έργων ( ). 39. Γεράσιμος Κονιδάρης, της Γενικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας ( ). 40. Ανδρέας Φυτράκης, της Αγιολογίας, Υμνολογίας και Παλαιογραφίας ( ). 41. Δημήτριος Μωραΐτης, της Πρακτικής Θεολογίας (Κατηχητικής, Λειτουργικής και Εκκλησιαστικής Ρητορικής) ( ). 24

25 42. Μάρκος Σιώτης, της Ερμηνευτικής και Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης ( ). 43. Κωνσταντίνος Μουρατίδης, του Κανονικού Δικαίου και της Ποιμαντικής ( ). 44. Βασίλειος Δεντάκης, της Ιστορίας της από του Θ αιώνος Ελληνικής Εκκλησιαστικής Γραμματείας ( ). 45. Νικόλαος Νησιώτης, της Φιλοσοφίας της Θρησκείας μετά στοιχείων της Ψυχολογίας της Θρησκείας ( ). 46. Σάββας Αγουρίδης, της Ερμηνευτικής και Ερμηνείας της Κ. Διαθήκης ( ). 47. Ανδρέας Θεοδώρου, της Ιστορίας των Δογμάτων και της Συμβολικής ( ). 48. Μέγας Φαράντος, της Δογματικής και Χριστιανικής Ηθικής ( ). 49. Αθανάσιος Χαστούπης, της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Παλαιάς Διαθήκης ( ). 50. Ευάγγελος Θεοδώρου, της Πρακτικής Θεολογίας (Κατηχητικής, Λειτουργικής και Εκκλησιαστικής Ρητορικής), (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 1961, Πανεπιστήμιο Αθηνών ). 51. Ιωάννης Κορναράκης, της Ποιμαντικής Ψυχολογίας και Εξομολογητικής (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 1974, Πανεπιστήμιο Αθηνών ). 52. Γεώργιος Γαλίτης, της Εισαγωγής και Ερμηνείας της Καινής Διαθήκης (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 1969, μετάκληση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ). 53. Αναστάσιος Γιαννουλάτος, της Ιστορίας των Θρησκευμάτων ( ). 25