Ç åõñùðáúêþ ôõðïðïßçóç ôùí áëýâùí êáé õôïóéäþñùí

Transcript

1 Kùíóôáíôßíïò Ã. ÐáóðáëÜò Ç åõñùðáúêþ ôõðïðïßçóç ôùí áëýâùí êáé õôïóéäþñùí Óýëëïãïò Mç áíïëüãùí-hëåêôñïëüãùí B. EëëÜäïò

2 Kωνσταντίνος Γ. Πασπαλάς ιπλ. Mηχανολόγος-Hλεκτρολόγος Eπιστηµονικός Συνεργάτης AΠΘ Η ευρωπαϊκή τυποποίηση των χαλύβων και χυτοσιδήρων Σύλλογος Mηχανολόγων-Hλεκτρολόγων B. Eλλάδος

3 ISBN: , Σύλλογος Mηχανολόγων-Hλεκτρολόγων B. Eλλάδος, Θεσσαλονίκη II

4 στους δάσκαλούς µου καθηγητές Ρ. - Γ. Γραικούση, Κ. Πάττα, Β. Σωτηρόπουλο, που µε εισήγαγαν στην τυποποίηση και Α. Τζαβάρα, που µε εισήγαγε στη µεταλλογνωσία III

5 O συγγραφέας O Kωνσταντίνος Πασπαλάς γεννήθηκε στις 29 Mαρτίου 1955 στη Θεσσαλονίκη Eίναι γιός του Γεωργίου και της Kυριακής Πασπαλά Tελείωσε το ηµοτικό και το εξατάξιο Kλασσικό Γυµνάσιο στη Σκύδρα Σπούδασε στο Tµήµα Mηχανολόγων-Hλεκτρολόγων της Πολυτεχνικής Σχολής του Aριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης ( ) Mιλάει Γερµανικά, Aγγλικά, Γαλλικά Aπό το 1979 είναι Eπιστηµονικός Συνεργάτης στο Eργαστήριο Kατασκευής Συσκευών ιεργασιών του Tµήµατος Mηχανολόγων του Aριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Συµµετέχει σήµερα στη διδασκαλία των µαθηµάτων: Καυστήρες-λέβητες, Σωληνώσεις, Εναλλάκτες θερµότητας, οχεία υπό πίεση. Παλαιότερα συµµετείχε στη διδασκαλία των µαθηµάτων: Θερµοδυναµική των µιγµάτων, Καύση, Ψύξη, Συσκευές προστασίας περιβάλλοντος. ίδαξε το µάθηµα Μετάδοση Θερµότητας στο ΤΕΙ Σερρών για ένα εξάµηνο Eργάζεται και ως ελεύθερος επαγγελµατίας µηχανικός. Eίναι µέλος του ΤΕΕ και των Deutsche Vereinigung des Gas- und Wasserfaches (Γερµανική 'Eνωση Aερίου και Yδραυλικών) Schweizerischer Verein des Gas- und Wasserfaches (Eλβετική 'Eνωση Aερίου και Yδραυλικών) Association Française du Gaz (Γαλλική 'Eνωση Aερίου) Eίναι ο εισηγητής των σχεδίων Tεχνικών Kανονισµών "Eσωτερικές εγκαταστάσεις φυσικού αερίου µε πίεση λειτουργίας άνω των 50 mbar και µέγιστη πίεση λειτουργίας έως και 16 bar"(φek 236 B'/ ) "Eσωτερικές εγκαταστάσεις φυσικού αερίου µε πίεση λειτουργίας έως και 1 bar" (ΦEK 963 B'/ ) και "Eγκαταστάσεις υγραερίου στα κτίρια" (ΦEK 1257 B'/ ) Eκπροσωπεί το AΠΘ στην Tεχνική Eπιτροπή του EΛOT TE-84 "Aέριο". Eκπροσωπεί τον EΛOT στην Eυρωπαΐκή Tεχνική Eπιτροπή CEN/TC 234 "Gas Infrastructure" για εγκαταστάσεις αερίου και στις Eυρωπαϊκές Tεχνικές Eπιτροπές - CEN/Sector Forum Gas-Infrastructure και - CEN/Sector Forum Gas-Utilization. Παλαιότερα ως εκπρόσωπος του AΠΘ στην Tεχνική Eπιτροπή του EΛOT TE-35 "Hλιακή Eνέργεια" ήταν εισηγητής σε περισσότερα από 10 εθνικά πρότυπα του EΛOT µε αντικείµενα σωληνώσεις, µονώσεις, εναλλάκτες, δοχεία πίεσης κλπ. Συγγραφική δραστηριότητα: 1) Mετάδοση Θερµότητας, έκδοση του Συλλόγου M-H B. Eλλάδος, 2008, 3η έκδοση βελτιωµένη 2) Tεχνολογία εγκαταστάσεων και χρήσεων φυσικού αερίου, έκδοση του ΣMΗΒΕ, ) Kαυστήρες λέβητες, έκδοση του ΣMΗΒΕ, ) O τεχνικός αέριων καυσίµων, έκδοση του ΣMΗΒΕ, ) Eγκαταστάσεις ρύθµισης της πίεσης και µέτρησης ποσοτήτων αερίου, ΣMΗΒΕ, ) Eγκαταστάσεις υγραερίου, ΣMΗΒΕ, ) Mετάφραση-επιµέλεια των Γερµανικών Kανονισµών για τα καύσιµα αέρια DVGW-TRGI, ) Mετάφραση-επιµέλεια Γερµανικών Kανονισµών του DVGW για τα καύσιµα αέρια για εγκαταστάσεις µέσης και υψηλής πίεσης, ΣMΗΒΕ, 1996 'Eπαιξε 15 χρόνια βόλλεϋ µε τον Aριστοτέλη Σκύδρας, από τα οποία 3 στην A' Eθνική. IV

6 Πρόλογος Η εκπαίδευση των µηχανικών περιλαµβάνει βέβαια τη θεωρητική κατάρτιση, µε κατά το δυνατόν εκτενή και βαθιά ανάλυση φυσικών φαινοµένων, νόµων και διεργασιών. Όταν όµως το προϊόν της εργασίας τους έχει σχέση µε την ασφάλεια προσώπων αλλά και ζώων και περιουσιών, η µελέτη του αντικειµένου υπόκειται σε τυποποίηση υπολογιστικών διαδικασιών αλλά και υλικών. Έτσι π.χ. οι µελέτες των δοχείων πίεσης βασίζονται σε ευρωπαϊκά πρότυπα υπολογισµών της σειράς ΕΝ 13445, εναρµονισµένα µε την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Οδηγία 97/23/ΕΚ, (ή άλλα εθνικά πρότυπα οµοίως εναρµονισµένα, όπως π.χ. οι γερµανικοί κανόνες AD-Merkblätter-2000), ενώ τα επιλεγόµενα υλικά πρέπει οµοίως να ικανοποιούν τις απαιτήσεις προτύπων. Για τους λόγους αυτούς η εκπαίδευση των κατασκευαστών µηχανικών περιλαµβάνει εξοικείωση µε πρότυπα, κανόνες, κανονισµούς κλπ. Οι χάλυβες και τα λοιπά σιδηρούχα υλικά αποτελούν βασικά υλικά στις µηχανολογικές κατασκευές (µηχανές, δοχεία πίεσης, σωληνώσεις κλπ) και στατικές κατασκευές (σιδηρές κατασκευές, οπλισµένο σκυρόδεµα κλπ). Ως υλικά ευρείας κατανάλωσης υπόκεινται σε τυποποίηση. Επειδή µέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990 η ευρωπαϊκή τυποποίηση των χαλύβων και τα λοιπών σιδηρούχων υλικών δεν είχε προχωρήσει ικανοποιητικά, η δε ελληνική εθνική τυποποίηση τους ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, η εκπαίδευση των µηχανικών, όπως η δική µου, βασιζόταν σε ξενα πρότυπα, κυρίως γερµανικά πρότυπα DIN. Έτσι τα διδακτικά βιβλία µε τα οποία εκπαιδεύθηκα ανέφεραν υλικά κατά DIN (π.χ. σωλήνες λεβήτων από St 35.8, ελάσµατα λεβήτων από HII), όπως και γερµανικούς κανονισµούς υπολογισµού. Οµοίως µε γερµανικούς κανονισµούς, υπολογισµούς και τυποποίηση χαλύβων κατά DIN εκπαιδεύθηκε ο αδελφός µου, πολιτικός µηχανικός. Σήµερα η ευρωπαϊκή τυποποίηση των χαλύβων έχει προχωρήσει σε µεγάλη έκταση, και οι χάλυβες χαρακτηρίζονται µε το ευρωπαϊκό σύστηµα. Φυσικά χρειάζεται πολύς χρόνος για να ξαναγραφούν τα βιβλία βασιζόµενα στην ευρωπαϊκή τυποποίηση, καθώς και πολύς χρόνος για να εξοικειωθούν οι µηχανικοί µε τον ευρωπαϊκό χαρακτηρισµό των χαλύβων. Το παρόν βιβλίο γράφηκε για να γεφυρώσει το κενό το οποίο δηµιουργήθηκε στην εκπαίδευση και κυρίως στην πράξη των µηχανικών µε τη µεταπήδηση από την παλιά στην νέα (και υποχρεωτική εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης) τυποποίηση των χαλύβων. Πρώτος στόχος του βιβλίου είναι να καλύψει κατά το δυνατόν όλους τους χάλυβες, χυτοχάλυβες και χυτοσίδηρους, οι οποίοι έχουν ήδη χαρακτηρισµό κατά ΕΝ, τόσο µε σύµβολα όσο και µε αριθµούς υλικού. Ζητώ συγγνώµη, εάν κάποια υλικά µου ξέφυγαν. εύτερος στόχος είναι να βοηθηθεί ο αναγνώστης στην ανίχνευση του ευρωπαϊκού χαρακτηρισµού ενός υλικού, για το οποίο γνωρίζει από παλιά τον χαρακτηρισµό του κατά DIN, αν, βεβαίως, ακόµη υφίσταται και δεν έχει αντικατασταθεί από άλλα βελτιωµένα υλικά. Το βιβλίο περιλαµβάνει επτά κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο δίνεται σύντοµη ιστορία της τυποποίησης των χαλύβων, εθνικής, ευρωπαϊκής και διεθνούς. Tο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ευρωπαϊκή τυποποίηση των χαλύβων µε βάση το αντίστοιχο ευρωπαϊκό πρότυπο. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι παλαιότεροι χαρακτηρισµοί των χαλύβων, χυτοχαλύβων και χυτοσιδήρων κατά DIN καθώς και οι νέοι χαρακτηρισµοί τους κατά την ευρωπαϊκή τυποποίηση. V

7 Στο τέταρτο κεφάλαιο δίνονται πίνακες των χαλύβων, χυτοχαλύβων και χυτοσιδήρων µε βάση τα σύµβολα και µε βάση τους αριθµούς υλικού. Στο πέµπτο κεφάλαιο δίνονται τα ευρωπαϊκά και γερµανικά πρότυπα στα οποία αναφέρονται οι πίνακες του προηγούµενου κεφαλαίου. Στο έκτο κεφάλαιο δίνονται πίνακες χαλύβων, χυτοχαλύβων και χυτοσιδήρων οι οποίοι έχουν αποσυρθεί µε βάση τα σύµβολα και µε βάση τους αριθµούς υλικού. Στο έβδοµο κεφάλαιο δίνονται πίνακες παλαιών προτύπων χαλύβων, χυτοχαλύβων και χυτοσιδήρων κατά DIN µε υπόδειξη για το νέο σύµβολο µε βάση τον ευρωπαϊκό χαρακτηρισµό. Ευχαριστώ τον καθηγητή Στ. Σκολιανό, τον αν. καθηγητή K. Ευσταθίου, τον αν. καθηγητή Αθ. Μιχαηλίδη και τον επ. καθηγητή Ν. Μιχαηλίδη του Τµήµατος Μηχανολόγων Μηχανικών του ΑΠΘ για τη βοήθειά τους στην ορολογία του παρόντος. Ευχαριστώ το συνάδελφο και φίλο Μ-Μ Γ. Γκιθώνα, αν. διευθυντή του ΕΛΟΤ, υπεύθυνο για την τυποποίηση στη µηχανολογία και τη χαλυβουργία, για την πολύτιµη βοήθεια που µου παρείχε στη συγγραφή του παρόντος µε τη γνώση και την εµπειρία του. Ευχαριστώ τη ΣΙ ΕΝΟΡ ΑΕ για τη χορηγία, η οποία κάλυψε τα έξοδα της σύνταξης και έκδοσης του παρόντος σε ηλεκτρονική αλλά και έντυπη µορφή, και ιδιαίτερα το στέλεχός της φίλο Θ. Αποστολόπουλο. Θεσσαλονίκη, Σεπτέµβριος 2009 Κ. Γ. Πασπαλάς Οι ενδιαφερόµενοι µπορούν να λαµβάνουν δωρεάν το παρόν σε έντυπη µορφή, παραγγέλλοντάς το στην ιστοσελίδα VI

8 Περιεχόµενα Πρόλογος σελίδα 1 Eισαγωγή Η τυποποίηση των σιδηρούχων υλικών Η ευρωπαϊκή τυποποίηση Η ευρωπαϊκή τυποποίηση για τα σιδηρούχα υλικά Η διεθνής τυποποίηση Η Συµφωνία της Βιέννης Γενικά Στόχοι της συµφωνίας Βασικές αρχές Τρόποι συνεργασίας Bιβλιογραφία Ορισµοί εννοιών και ταξινόµηση των χαλύβων Γενικά Ορισµός του χάλυβα ιάκριση ανάλογα µε τη χηµική σύσταση Καθοριστικές περιεκτικότητες κραµάτων Ορισµός κλάσεων Μη κραµατωµένοι χάλυβες Ανοξείδωτοι χάλυβες Λοιποί κραµατωµένοι χάλυβες Ταξινόµηση των κύριων κλάσεων ποιότητας Μη κραµατωµένοι χάλυβες Μη κραµατωµένοι χάλυβες ποιότητας Μη κραµατωµένοι ειδικοί χάλυβες Ανοξείδωτοι χάλυβες Λοιποί κραµατωµένοι χάλυβες Κραµατωµένοι χάλυβες ποιότητας Κραµατωµένοι ειδικοί χάλυβες Βιβλιογραφία Χαρακτηρισµός των χαλύβων Γενικά Παλαιότερος χαρακτηρισµός χαλύβων µε σύµβολα κατά DIN Σύµβολα ανάλογα µε ιδιότητες της χρήσης τους Σύµβολα ανάλογα µε τη χηµική σύσταση Σύµβολα χωρίς σταθερό σύστηµα και σχηµατισµό κατά περίπτωση Το ευρωπαϊκό σύστηµα χαρακτηρισµού των χαλύβων µε σύµβολα κατά ΕURONORM Το ευρωπαϊκό σύστηµα χαρακτηρισµού των χαλύβων µε σύµβολα κατά ΕΝ Γενικά οµή των συµβόλων ιάκριση των συµβόλων Σχηµατισµός των συµβόλων Χάλυβες της Κατηγορίας Χάλυβες της Κατηγορίας Το ευρωπαϊκό σύστηµα χαρακτηρισµού των χαλύβων µε αριθµούς υλικού κατά ΕΝ Γενικά οµή των αριθµών υλικού IV VII

9 σελίδα 3.6 Χαρακτηρισµός των χυτοσιδήρων µέσω συµβόλων και αριθµών υλικού κατά DIN Σύµβολα Αριθµοί υλικού Χαρακτηρισµός των χυτοσιδήρων µέσω συµβόλων και αριθµών υλικού κατά ΕΝ Γενικά Χαρακτηρισµός µε σύµβολα Χαρακτηρισµός µε αριθµούς υλικού Βιβλιογραφία Κατάλογοι υλικών Γενικά Κατάλογος χαλύβων µε βάση τo σύµβολο Κατάλογος χαλύβων µε βάση τoν αριθµό υλικού Κατάλογος χυτοχαλύβων µε βάση τo σύµβολο Κατάλογος χυτοχαλύβων µε βάση τoν αριθµό υλικού Κατάλογος χυτοσιδήρων µε βάση τo σύµβολο Κατάλογος χυτοσιδήρων µε βάση τoν αριθµό υλικού Κατάλογος προτύπων Ευρωπαϊκά πρότυπα ΕΝ Γερµανικά πρότυπα DIN Προδιαγραφές του Ινστιτούτου Χάλυβα VDEh Αποσυρθέντα υλικά Γενικά Αποσυρθέντες χάλυβες µε βάση τo σύµβολο Αποσυρθέντες χάλυβες µε βάση τoν αριθµό υλικού Αποσυρθέντες χυτοσίδηροι και χυτοχάλυβες µε βάση τo σύµβολο Αποσυρθέντες χυτοσίδηροι και χυτοχάλυβες µε βάση τoν αριθµό υλικού Αποσυρθέντα πρότυπα DIN VIII

10 1 Εισαγωγή 1.1 Η τυποποίηση των σιδηρούχων υλικών Οι χάλυβες και τα λοιπά σιδηρούχα υλικά έχουν εκτενή χρήση και σηµαντική συµµετοχή στον τεχνικό πολιτισµό µας. Στη σύγχρονη εποχή, µετά τη βιοµηχανική επανάσταση, υπήρχε ανάγκη τα υλικά αυτά να έχουν κάποια ταυτότητα, από την οποία θα ήταν αναγνωρίσιµες οι ιδιότητες του συγκεκριµένου υλικού, δηλαδή η σύστασή του, η αντοχή του και οι λοιπές τεχνολογικές του ιδιότητες. Η ταυτότητα των υλικών συνήθως οριζόταν µε κάποιο αλφαριθµητικό τρόπο. Έτσι οι οργανισµοί τυποποίησης των διαφόρων κρατών προχώρησαν από νωρίς στην τυποποίηση των χαλύβων. Οι χάλυβες τυποποιήθηκαν µε βάση εθνικά πρότυπα, στα οποία ο κάθε χάλυβας (ή άλλο υλικό) ταυτοποιείτο µε συνήθως µε ένα συνδυασµό γραµµάτων και αριθµών, π.χ. St 37.2, GG-30, X 5 CrNi Αργότερα αναπτύχθηκε και σύστηµα ταυτοποίησης των χαλύβων µέσω αριθµών, π.χ. χάλυβας , χυτοσίδηρος , χάλυβας Κάθε οργανισµός τυποποίησης, ουσιαστικά κάθε χώρα, χρησιµοποιούσε τα δικά της σύµβολα. Έτσι δηµιουργούσε εν µέρει και ένα είδος συστήµατος προστατευτισµού έναντι των εισαγωγών από άλλες χώρες. Η χώρα µας, τεχνολογικά µη προχωρηµένη, και µε περιορισµένη παραγωγή και χρήση χαλύβων, δεν ανέπτυξε δικό της σύστηµα τυποποίησης των χαλύβων. Στη χώρα µας οι χάλυβες, ανάλογα µε την εφαρµογή (στην οποία θα είχε µεγαλύτερη επίδραση µια συγκεκριµένη ξένη χώρα) χρησιµοποιούσαµε τυποποίηση και σύµβολα κυρίως είτε κατά DIN, είτε κατά κάποιο αµερικανικό σύστηµα (π.χ. API, ASME, ATM), είτε αργότερα κατά ISO (όταν πλέον ιδρύθηκε ο ιεθνής Οργανισµός Τυποποίησης). Με τη δηµιουργία της πρώτης µορφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (European Coal and Steel Community)) τέθηκαν τα θεµέλια για την άρση των µέτρων προστατευτισµού στη διακίνηση των προϊόντων χάλυβα και αναγνωρίσθηκε η ανάγκη για κοινή ευρωπαϊκή τυποποίηση. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, πρόδροµος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν µια Οικονοµική Ένωση µεταξύ 6 κρατών, του Βελγίου, της Γαλλίας, της Γερµανίας, της Ιταλίας του Λουξεµβούργου και της Ολλανδίας. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα ιδρύθηκε µε τη συµφωνία του Παρισιού στις 18 Απριλίου 1951, η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 23 Ιουλίου Οι Ευρωνόρµες (EURONORMS, το όνοµα γραφόταν επισήµως µε κεφαλαία γράµµατα,) άρχισαν να εκδίδονται από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα τη δεκαετία του 1950 για να ρυθµίσουν τη διακίνηση των προϊόντων µεταξύ των 6 κρατών-µελών. Οι Ευρωνόρµες περιείχαν προ παντός τεχνικούς όρους παράδοσης και µεθόδους δοκιµής για τους χάλυβες και τα ηµιέτοιµα προϊόντα χάλυβα. 1

11 1 Εισαγωγή 1.2 Η ευρωπαϊκή τυποποίηση Η ευρωπαϊκή τυποποίηση ήλθε να αντικαταστήσει τις εθνικές τυποποιήσεις, ώστε τελικά να υπάρχουν µόνον κοινά ευρωπαϊκά πρότυπα. Τα ευρωπαϊκά πρότυπα συντάσσονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης CEN (Comité Européen de Normalisation, European Committee for Standardisation, Europäisches Komitee für Normung). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης CEN είναι ένας µη κερδοσκοπικός οργανισµός µε αποστολή να υποστηρίξει την ευρωπαϊκή οικονοµία στο διεθνές εµπόριο, την ευηµερία των ευρωπαίων πολιτών και την προστασία του περιβάλλοντος µε την ανάπτυξη, διατήρηση και διανοµή συναφών προτύπων και προδιαγραφών. Έχει έδρα τις Βρυξέλλες. Η CEN ιδρύθηκε το Στη CEN συµµετέχουν όλοι οι εθνικοί οργανισµοί τυποποίησης των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Γαλλία, Γερµανία, ανία, Ελλάδα, Εσθονία, Ηνωµένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεµβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Ουγγαρία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουµανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Σουηδία, Τσεχία και Φιλλανδία), καθώς και των 3 άλλων κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ελεύθερου Εµπορίου (European Free Trade Association, EFTA, Ελβετία, Ισλανδία, Νορβηγία). Η Ελλάδα εκπροσωπείται από τον ΕΛΟΤ, τον Ελληνικό Οργανισµό Τυποποίησης. Συνδεδεµένα µέλη µε τη CEN είναι οι Οργανισµοί Τυποποίησης ορισµένων άλλων κρατών, µη µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Αλβανία, Αρµενία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κροατία, FYROM, Γεωργία, Ισραήλ, Ιορδανία, Λίβανος, Μολδαβία, Μαυροβούνιο, Σερβία, Τυνησία, Τουρκία, Ουκρανία), οι οποίοι συµµετέχουν ως παρατηρητές. Ο Οργανισµός Τυποποίησης της Αυστραλίας είναι Συνεργαζόµενος Οργανισµός. Η CEN είναι επίσηµα αναγνωρισµένη ως ένας Οργανισµός Τυποποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι άλλοι επίσηµα αναγνωρισµένοι Οργανισµοί Τυποποίησης είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ηλεκτροτεχνικής Τυποποίησης CENELEC (European Committee for Electrotechnical Standardization), η οποία ιδρύθηκε συγχρόνως µε τη CEN, και το Ευρωπαϊκό Ίδρυµα Τυποποίησης στις Τηλεπικοινωνίες ETSI (European Telecommunications Standards Institute) µε έτος ίδρυσης το Το 1982 οι CEN και CENELEC ανακηρύχθηκαν ως Κοινό Ευρωπαϊκό Ίδρυµα Τυποποίησης. Όµως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφάσισε το 1999 ότι οι τρεις Οργανισµοί Τυποποίησης συνεργάζονται αρµονικά και ότι η συγχώνευση τους δεν θα έχει καθαρά αποτελέσµατα. Η CEN έχει συστήσει ειδικές Τεχνικές Επιτροπές (Technical Committees, TC s), κάθε µια υπεύθυνη για την τυποποίηση σε ένα συγκεκριµένο τοµέα (π.χ. για τους λέβητες, για τις εγκαταστάσεις αερίου κλπ). Κάθε Τεχνική Επιτροπή µπορεί να έχει µία ή περισσότερες οµάδες εργασίας για επί µέρους αντικείµενα του γενικού πεδίου, για την τυποποίηση εντός του οποίου είναι υπεύθυνη. Η CEN έχει ακόµη κάποιους Συνδεδεµένους Φορείς Τυποποίησης (Associated Standards Bodies), όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Τυποποίηση του Σιδήρου και του Χάλυβα ECISS (European Committee for Iron and Steel Standardization) και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Τυποποίηση στις Βιοµηχανίες Αεροδιαστηµικής και Άµυνας ASD-STAN (AeroSpace and Defence Industries of Europe - Standardization). Οι εθνικοί οργανισµοί τυποποίησης εργάζονται από κοινού για τη σύνταξη των προτύπων. Τα ευρωπαϊκά πρότυπα συνεπάγονται την υποχρέωση της υιοθέτησης ως πανοµοιότυπου εθνικού προτύπου και την απόσυρση αντιτιθεµένων εθνικών προτύπων. Τα ευρωπαϊκά πρότυπα στις περισσότερες περιπτώσεις συντάσσονται για να βοηθηθεί η 2

12 1 Εισαγωγή βιοµηχανία στην εφαρµογή Ευρωπαϊκών Οδηγιών. Πρόκειται για τα εναρµονισµένα πρότυπα, η εφαρµογή των οποίων αποτελεί απόδειξη εφαρµογής της αντίστοιχης Ευρωπαϊκής Οδηγίας. Γενικά η απόδειξη εφαρµογής της Οδηγίας δεν απαιτεί εφαρµογή εναρµονισµένων προτύπων, µε λίγες εξαιρέσεις, για τις οποίες η απόδειξη εφαρµογής της Οδηγίας απαιτεί εφαρµογή εναρµονισµένων προτύπων. Έτσι π.χ. για την Οδηγία 97/23/ΕΚ για το εξοπλισµό υπό πίεση (π.χ. δοχεία υπό πίεση, λέβητες), αν και υπάρχουν εναρµονισµένα πρότυπα, η εφαρµογής της Οδηγίας µπορεί να γίνει µε άµεση εφαρµογή της ίδιας της Οδηγίας. Αντιθέτως η Οδηγία 89/106/ΕΟΚ για τα προϊόντα δοµικών κατασκευών (π.χ. σωλήνες για αέριο εντός κτιρίου, καπνοδόχοι κλπ) απαιτεί εφαρµογή εναρµονισµένων προτύπων (ή, αν δεν υπάρχουν ευρωπαϊκά εναρµονισµένα πρότυπα, εφαρµογή εθνικών προτύπων, τα οποία καταργούνται µόλις τεθούν σε ισχύ τα εναρµονισµένα πρότυπα) και δεν είναι δυνατή η εφαρµογή της χωρίς πρότυπο. Όταν τα ευρωπαϊκά πρότυπα τεθούν σε ισχύ, τα κράτη µέλη είναι υποχρεωµένα να αντικαταστήσουν εντός καθορισµένου χρονικού διαστήµατος τα αντίστοιχα εθνικά τους πρότυπα, τα οποία στη συνέχεια καταργούνται. Έτσι, τέθηκε σε ισχύ το ευρωπαϊκό πρότυπο ΕΝ για χαλυβδοσωλήνες και καταργήθηκαν τα αντίστοιχα πρότυπα ΕΛΟΤ 268 και ΕΛΟΤ 269. Κατά την πορεία του χρόνου τα ευρωπαϊκά πρότυπα κατά τακτά χρονικά διαστήµατα (5 έτη) επανεξετάζονται και βελτιώνονται αν κριθεί ότι επιβάλλεται, π.χ. λόγω µεταβολών στην ευρωπαϊκή νοµοθεσία (π.χ. εναρµόνιση µε νέα σχετική Οδηγία) ή λόγω τεχνολογικών εξελίξεων στον σχετικό τοµέα. Τα ευρωπαϊκά πρότυπα διακρίνονται από τα δύο γράµµατα ΕΝ ακολουθούµενα από ένα αριθµό, π.χ. το πρότυπο ΕΝ για τους ορισµούς και την ταξινόµηση των χαλύβων. Κάθε οργανισµός µέλος της CEN θέτει µπροστά από το ΕΝ το δικό της σύµβολο, π.χ. ΕΛΟΤ ΕΝ για την Ελλάδα, DIN ΕΝ για τη Γερµανία, ΒS ΕΝ για το Ηνωµένο Βασίλειο κλπ. H Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης CEN συνεργάζεται σε ορισµένες περιπτώσεις µε τον ιεθνή Οργανισµό Τυποποίησης ISO (International Standardization Organization) για τη σύνταξη κοινά αποδεκτών προτύπων (και την αποφυγή συγκρούσεων και διπλής δουλειάς), βλέπε επόµενη παράγραφο. Τα κοινά πρότυπα διακρίνονται µε το συµβολισµό ΕΝ ISO, π.χ. ΕΝ ISO 9000 και αντίστοιχα για την Ελλάδα ΕΛΟΤ ΕΝ ISO Κατά την πορεία του χρόνου τα ευρωπαϊκά πρότυπα κατά τακτά χρονικά διαστήµατα (5 έτη) επανεξετάζονται µε βάση την εµπειρία από την εφαρµογή τους και την εξέλιξη της τεχνικής και αναθεωρούνται/βελτιώνονται, αν χρειάζεται. Η CEN εκτός από πρότυπα συντάσσει Τεχνικές Προδιαγραφές (Technical Specifications, CEN/TS) Τεχνικές Εκθέσεις (Technical Reports, CEN/TR) και Οι Τεχνικές Προδιαγραφές (TS) είναι έγγραφα υιοθετηµένα από τη CEN, για τα οποία υπάρχει η µελλοντική δυνατότητα συµφωνίας να γίνουν ευρωπαϊκά πρότυπα, αλλά για τα οποία προς το παρόν δεν µπορεί να ληφθεί η απαιτούµενη υποστήριξη για έγκριση ως ευρωπαϊκό πρότυπο, υπάρχει αµφιβολία ότι µπορεί να επιτευχθεί γενική συναίνεση, το αντικείµενο είναι ακόµη υπό τεχνική εξέλιξη ή υπάρχει κάποιος λόγος ο οποίος εµποδίζει άµεση δηµοσίευση ως ευρωπαϊκό πρότυπο. Μια Τεχνική Προδιαγραφή δεν επιτρέπεται να έρχεται σε αντίθεση µε ισχύον ευρωπαϊκό πρότυπο. Οι τεχνικές εκθέσεις (TR) είναι έγγραφα υιοθετηµένα από τη CEN, τα οποία περιέχουν πληροφοριακό υλικό µη κατάλληλο να δηµοσιευθεί ως ευρωπαϊκό πρότυπο ή τεχνική προδιαγραφή. Μια Τεχνική Έκθεση µπορεί για παράδειγµα να περιέχει στοιχεία ληφθέντα από έρευνα 3

13 Πίνακας 1.1 Αντιστοιχία ευρωπαϊκών και εθνικών συµβόλων για χάλυβες ευρωπαϊκός χαρακτηρισµός σύµβολο EN αριθµός υλικού EN Γερµανία DIN Γαλλία AFNOR Ηνωµένο Βασίλειο BSI Ισπανία AENOR παλαιοί εθνικοί χαρακτηρισµοί Ιταλία UNI Βέλγιο NBN Σουηδία SIS Πορτογαλία IPQ Αυστρία ON Νορβηγία S Fe310-0 St33 A33 A310-0 Fe320 A Fe310-0 St320 S235 JR Fe360B St37-2 A37-2 Fe360B AE235-B Fe 360-B NS12120 /AE24B /E24-2 /AE235C /37B /360C S235JRG Fe360BFU USt37-2 AE235B-FU USt360B NS12122 S235JRG Fe360BFN RSt B AE235BFN RSt360B NS12123 S235JO Fe360C St37-3U E C AE235C Fe360C AE235-C Fe360-C St360C NS12124 S235J2G Fe360D1 St37-3N E D AE235D Fe360D AE235-D Fe360-D St360D NS12124 S235J2G Fe360D2 S275JR Fe430B St44-2 E B AE275B Fe430B AE255-B Fe430-B St430B NS12142 S275JO Fe430C St44-3U E C AE275C Fe430C AE255-C Fe430-C St430C NS12143 S275J2G Fe430D1 St44-3N E D AE275D Fe430D AE255-D Fe430-D St430D NS12143 S275J2G Fe430D S355JR Fe510B E B AE355B Fe510B AE355-B Fe510-B S355JO Fe510C St52-3U E C AE355C Fe510C AE355-C Fe510-C St510C NS12153 S355J2G Fe510D1 St52-3N E D AE355D Fe510D AE355D Fe510-D St510D NS12153 /AE36C /St52-3 /A52C /A510D S355J2G Fe510D2 S355K2G Fe510DD1 E DD AE355-DD Fe510-DD S355K2G Fe510DD2 E Fe490-2 St50-2 A50-2 A490 Fe480 A Fe490-2 St490 E Fe590-2 St60-2 A60-2 A590 Fe580 A Fe590-2 St590 E Fe690-2 St70-2 A70-2 A690 Fe Fe690-2 St690 Σηµείωση: Το πρότυπο EN ακολουθεί τους συµβολισµούς κατά EURONORM SN

14 Πίνακας 1.2 Αντιστοιχία ευρωπαϊκών και εθνικών συµβόλων για χάλυβες ευρωπαϊκός χαρακτηρισµός παλαιοί εθνικοί χαρακτηρισµοί σύµβολο EN αριθµός υλικού Γερµανία DIN Γαλλία AFNOR Βέλγιο C15E Ck15 XC18 SAE1015 C35E Ck35 XC38 C35-2 /C36 SAE1035 C45E Ck45 XC48 C45m SAE MnV6 20MV6 E St52 Tu52b /A50 4LM SAE Mn6 C C35 XC38 C30-2 /C35-2 /A490-2 A360gr80 11SMnPb SMnPb36 S300Pb SAE12L14 11SMn SMn36 S300 SAE SMnPb SMnPb28 S250Pb SAE12L13 11SMn SMn28 S250 SAE S S20 45MF6.3 ETG100 SAE MnCr MnCr5G 16MC5 /16MC5 /NFA NBN 16MnCr5G /NBN /16MnCr5 20NiCrMo NiCrMo2 20NCD2 20NiCrMo2 SAE CrMoS CrMoS4V 42CD4T 42CrMoS4V SAE CrMo CrMo4V 42CD4 42CrMo4 SAE CrNiMo CrNiMo6V 35NCD6T /35NCD6 35NiCrMo6V /NiCrMo CrMoV7 45KDV C75 C Si7 50S7 Si518 51CrV CrV4 50CrV4 50CrV4 SAE6150 X210CrW X210CrW12 Z200CW12 AISID3 X210Cr X210Cr12 Z200C12 AISID3 X5CrNi X5CrNi18.9 Z6CN18.09 AISI304 X8CrNiS X12CrNiS18 8 Z10CNF18.09 AISI303 ΗΠΑ

15 1 Εισαγωγή µεταξύ των εθνικών µελών της CEN, στοιχεία εργασιών άλλων οργανισµών, ή στοιχεία προηγ- µένης τεχνολογίας ("state-of-the-art") σε σχέση µε εθνικά πρότυπα σε ειδικό αντικείµενο. 1.3 Η ευρωπαϊκή τυποποίηση για τα σιδηρούχα υλικά Η ευρωπαϊκή τυποποίηση στην περιοχή των σιδηρούχων υλικών (χάλυβες, χυτοχάλυβες, χυτοσίδηροι και σιδηροκράµατα) ήλθε να αντικαταστήσει τις εθνικές τυποποιήσεις. Η αντίστοιχη ευρωπαϊκή επιτροπή τυποποίησης είναι ο Συνδεδεµένος Φορέας Τυποποίησης ECISS. Η ECISS έχει αναλάβει τις δραστηριότητες τυποποίησης της Συντονιστικής Επιτροπής για την ονοµατολογία των προϊόντων σιδήρου και χάλυβα COCOR (Coordinating Committee on the nomenclature of iron and steel products), µία επιτροπή η οποία αρχικά συστήθηκε από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα ECSC (European Coal and Steel Community). Η COCOR συνέτασσε κατ αρχή τις Ευρωνόρµες. Η ECISS έγινε Συνδεδεµένος Φορέας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τυποποίησης CEN το Για την ιστορία αναφέρουµε ότι οι χάλυβες χαρακτηρίζονταν κατά EURONORM Designation of Steels. Ο χαρακτηρισµός κατά EURONORM διατηρήθηκε στα ευρωπαϊκά πρότυπα µέχρι να αντικατασταθεί από τον χαρακτηρισµό κατά ΕΝ Στους πίνακες 1.1 και 1.2 δίνονται πληροφοριακά τα ευρωπαϊκά σύµβολα και οι αριθµοί υλικού καθώς και παλαιότερες εθνικές τυποποιήσεις για σύγκριση. Η ECISS έχει σήµερα 20 ενεργές Τεχνικές Επιτροπές, ασχολούµενες µε τα θέµατα τυποποίησης στην περιοχή των σιδηρούχων υλικών. Οι σηµαντικές για το παρόν βιβλίο Τεχνικές Επιτροπές είναι η ECISS/ΤC 6 Definition and Classification η οποία ασχολείται µε τον ορισµό και την ταξινόµηση των χαλύβων και η ECISS/ΤC 7 Conventional Designation η οποία ασχολείται µε το συµβατικό χαρακτηρισµό των χαλύβων. Οι χάλυβες (αλλά και τα λοιπά υλικά) στα ευρωπαϊκά πρότυπα διακρίνονται µεταξύ τους είτε µε σύµβολα, είτε µε αριθµούς υλικού. Τα σύµβολα και οι αριθµοί υλικού σχηµατίζονται σύµφωνα µε τα πρότυπα ΕΝ και ΕΝ Τα σύµβολα και οι αριθµοί υλικού θα αναλυθούν αντίστοιχα στο κεφάλαιο Η διεθνής τυποποίηση Για να µην περιορισθεί η τυποποίηση στις ανάγκες µιας χώρας, αλλά αντιθέτως για να λειτουργήσει σε διεθνές επίπεδο ιδρύθηκε το 1926 η ιεθνής Οµοσπονδία των Εθνικών Οργανισµών Τυποποίησης (ISA, International Federation of the National Standardizing Associations). Τα αποτελέσµατα των εργασιών της αποτελούσαν συστάσεις για τους εθνικούς οργανισµούς τυποποίησης. ιάδοχος της ISA µετά το 2ο παγκόσµιο πόλεµο είναι ο ιεθνής Οργανισµός Τυποποίησης ISO (International Standardization Organization). Όµως οι πρώτες προσπάθειες για τυποποίηση σε διεθνές επίπεδο έγιναν στο πεδίο της Ηλεκτροτεχνίας. Το 1906 ιδρύθηκε η ιεθνής Ηλεκτροτεχνική Επιτροπή (IEC, International Electrotechnical Committee) για την τυποποίηση στην περιοχή της Ηλεκτροτεχνίας. O ISO και η IEC έχουν έδρα τη Γενεύη. O ISO έχει 150 µέλη τα οποία καλύπτουν το 95% της παγκόσµιας αγοράς. Το 75% των µελών προέρχονται από τον τρίτο κόσµο, µε πολύ περιορισµένη όµως συµµετοχή και αντιπροσώπευση. 6

16 1 Εισαγωγή Από το 1995 έχουν εναρµονισθεί οι κανόνες των ISO και IEC για την παραγωγή τεχνικού έργου. Οι ISO και IEC έχουν συστήσει κοινή Τεχνική Επιτροπή (Joint Technical Committee) για την Τυποποίηση στην Πληροφορική (ISO/IEC JTC 1). Ο ISO και η IEC έχουν Τεχνικές Επιτροπές, κάθε µια υπεύθυνη για την τυποποίηση σε ένα συγκεκριµένο τοµέα. Τα διακρίνονται πρότυπα διακρίνονται αντίστοιχα από τα τρία γράµµατα ISO ή IEC ακολουθούµενα από ένα αριθµό, π.χ. το πρότυπο ISO 9000 για τα συστήµατα διαχείρισης ποιότητας. Σήµερα (2008) υφίστανται περίπου διεθνή πρότυπα των ISO και IEC. 1.5 Η Συµφωνία της Βιέννης Γενικά Η Συµφωνία της Βιέννης (Vienna Agreement) είναι µια συµφωνία µεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τυποποίησης CEN και του ιεθνούς Οργανισµού Τυποποίησης ISO για την τεχνική συνεργασία µεταξύ των δύο Οργανισµών Τυποποίησης, δηλαδή για την ανταλλαγή τεχνικών πληροφοριών και τελικά τη σύνταξη κοινά αποδεκτών προτύπων. Μετά από µια πρόταση του ISO (απόφαση του Συµβουλίου του ISO το 1987) τον Ιανουάριο του 1989 το ιοικητικό Συµβούλιο της CEN ενέκρινε τη Συµφωνία ανταλλαγής τεχνικών πληροφοριών (Συµφωνία της Λισαβώνας, Lisbon Agreement). Στη συνέχεια το 1990 εγκρίθηκε η συµφωνία για τεχνική συνεργασία µεταξύ των δύο Οργανισµών Τυποποίησης (Συµφωνία της Βιέννης). Το 1992 εγκρίθηκαν οι Οδηγίες Εφαρµογής της Συµφωνίας, οι οποίες αναθεωρήθηκαν το Η ανάγκη για τη Συµφωνία επιβεβαιώθηκε µετά από µια δεκαετία εµπειρίας, το Στόχοι της συµφωνίας Η Συµφωνία της Βιέννης αναγνωρίζει την πρωτοκαθεδρία των διεθνών προτύπων ISO (υποστηριζόµενη από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου WTO). Όµως η συµφωνία αναγνωρίζει επίσης ότι ιδιαίτερες ανάγκες (για παράδειγµα της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς) µπορεί να απαιτούν την ανάπτυξη προτύπων για τα οποία δεν αναγνωρίζεται η ανάγκη σε διεθνές επίπεδο. Η προτεραιότητα του έργου του ISO είναι επίσης τέτοια, ώστε σε µερικές περιπτώσεις η CEN χρειάζεται να αναλάβει έργο το οποίο είναι επείγον στο ευρωπαϊκό πλαίσιο αλλά όχι σε διεθνές επίπεδο (σύνταξη προτύπων εναρµονισµένων µε ευρωπαϊκές Οδηγίες προς υποστήριξή τους, π.χ. η Οδηγία 89/106/ΕΟΚ για τα προϊόντα δοµικών κατασκευών απαιτεί εναρµονισµένα πρότυπα για την εφαρµογή της). Ως αποτέλεσµα η συµφωνία καθορίζει ουσιαστικά δύο διαδικασίες για τη συλλογική ανάπτυξη προτύπων: τη διαδικασία υπό την ηγεσία του ISO και τη διαδικασία υπό την ηγεσία της CEN. Και στις δύο διαδικασίες τα έγγραφα τα οποία αναπτύσσονται στον ένα Οργανισµό κοινοποιούνται προς έγκριση στον άλλο. Τα οφέλη τα οποία αναµένονται από την εφαρµογή της συµφωνίας σύµφωνα µε τις Οδηγίες Εφαρµογής της Συµφωνίας, περιλαµβάνουν: Ενίσχυση της διαφάνειας προς τα µέλη του ISO στο έργο που επιτελείται εντός της CEN και της δυνατότητάς τους να επηρεάσουν το περιεχόµενο των προτύπων της CEN. 7

17 1 Εισαγωγή Αποφυγή του διπλού έργου και διπλών δοµών, επιτρέποντας έτσι η γνώση και εµπειρία των ειδικών να εστιασθούν και να χρησιµοποιηθούν µε αποτελεσµατικό τρόπο προς όφελος της διεθνούς τυποποίησης. Αύξηση στην ταχύτητα επεξεργασίας, διαθεσιµότητα και συντήρηση προτύπων, µε την ανάγκη να επιτευχθεί συµφωνία µόνο µια φορά Βασικές αρχές Η Συµφωνία της Βιέννης γενικά βασίζεται στις ακόλουθες αρχές: Η τεχνική συνεργασία λειτουργεί υπό τους τρέχοντες κανόνες, πολιτικές και διαδικασίες του ISO ή της CEN, σχετικούς µε τις ανάλογες δραστηριότητές τους. Ο ISO αναγνωρίζει και σέβεται ότι η CEN λειτουργεί εντός και πρέπει να σέβεται ένα πολιτικό περιβάλλον το οποίο ορίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις συνδεδεµένες χώρες µέσω της συνεργασίας των Ευρωπαϊκών Οργανισµών Τυποποίησης. Ο ISO και η CEN είναι αφοσιωµένοι σε αξίες όπως η διαφάνεια, οι ανοικτοί ορίζοντες, η συνεργασία και η σχετικότητα. Η CEN υποστηρίζει τη συνεργασία µέσω της απόσυρσης αντιτιθέµενων εθνικών προτύπων µετά τη δηµοσίευση του αντίστοιχου ευρωπαϊκού προτύπου. Η CEN αποδέχεται ότι το ενδιαφέρον του ISO για το έργο της CEN, µέσω αυτής της συµφωνίας, έχει κάποια επακόλουθα για τις διαδικασίες και τη διαφάνεια της CEN. Η µεταφορά έργου από τη CEN στον ISO είναι η προτιµώµενη οδός, αλλά δεν είναι αυτόµατη. Όταν τα αναµενόµενα αποτελέσµατα δεν επιτυγχάνονται, το µέρος το οποίο δεν είναι ικανοποιηµένο µπορεί να αποφασίσει να προχωρήσει χωριστά Η ανάπτυξη των προτύπων γίνεται είτε εντός του ISO είτε εντός της CEN, αλλά και οι δύο Οργανισµοί εξασφαλίζουν ότι οι διαδικασίες επιβεβαίωσης της συµφωνίας και έγκρισης συγχρονίζονται για να επιτευχθεί ο στόχος της σύγχρονης δηµοσίευσης. Η CEN υποχρεώνεται να απαντά ικανοποιητικά σε σχόλια από µέλη του ISO τα οποία δεν ανήκουν στη CEN Τρόποι συνεργασίας Η τεχνική συνεργασία είναι δυνατή σε διάφορα επίπεδα: Με τακτική ανταλλαγή πληροφοριών στο επίπεδο του Κέντρου ιοίκησης της CEN (CEN Management Centre, CMC) και της Κεντρικής Γραµµατείας του ISO (ISO Central Secretariat, ISO/CS), όπως καταλόγων, προγράµµατος εργασιών, αποφάσεων, (σχεδίων) προτύπων. Με την υιοθέτηση υφισταµένων διεθνών προτύπων ως ευρωπαϊκών προτύπων. Όταν ο ISO και η CEN συµφωνούν να υποβάλλουν σχετικά και εγκεκριµµένα αντικείµενα εργασίας εντός του ιδίου πεδίου εφαρµογής σε παράλληλες διαδικασίες, µε συµφωνία για την ηγεσία (ηγεσία του ISO αποφασιζόµενη από τη CEN, ηγεσία της CEN αποφασιζόµενη από τον ISO). Με (αµοιβαία) αντιπροσώπευση σε συναντήσεις τεχνικών επιτροπών. Με εργασία δι αλληλογραφίας. 1.6 Βιβλιογραφία [1] Klein, Einführung in die DIN-Normen, 10. Auflage 1989, 14. Auflage 2008, Beuth [2] Langehenke H.: Werkstoff-Kurznamen und Werkstoff-Nummern für Eisenwerkstoffe, DIN-Normenheft 3, 10. Auflage, Beuth, 2007 [3] [4] 8

18 2 Ορισµοί εννοιών και ταξινόµηση των χαλύβων 2.1 Γενικά Είναι προφανής η ανάγκη να ορισθούν ορισµένες έννοιες σχετικές µε τους χάλυβες προς αποφυγή παρερµηνειών και παρεξηγήσεων. Οι έννοιες οι σχετικές µε τους χάλυβες καθορίζονται στο ευρωπαϊκό πρότυπο ΕΝ [1]. To πρότυπο ΕΝ συντάχθηκε από την Τεχνική Επιτροπή 6 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Τυποποίηση του Σιδήρου και του Χάλυβα ECISS, ECISS/ΤC 6, κατ αρχή το 1995 και αναθεωρήθηκε το Πρόκειται για εξέλιξη της EURONORM 20:1974, όπου η ECISS έλαβε υπ όψη το εναρµονισµένο σύστηµα ονοµατοδοσίας του Παγκόσµιου Οργανισµού ασµών (World Customs Organisation, WCO) τα διεθνή πρότυπα ISO και ISO την εµπειρία από την εφαρµογή της EURONORM 20 καθώς και τις εξελίξεις στην ευρωπαϊκή βιοµηχανία του χάλυβα. To πρότυπο ΕΝ ορίζει την έννοια χάλυβας και διακρίνει τους χάλυβες σε µη κραµατωµένους, ανοξείδωτους και λοιπούς κραµατωµένους χάλυβες ανάλογα µε τη χηµική τους σύσταση κύριες κλάσεις ποιότητας, οι οποίες ορίζονται από τα κύρια χαρακτηριστικά ιδιοτήτων ή χρήσης των µη κραµατωµένων, ανοξείδωτων και λοιπών κραµατωµένων χαλύβων. 2.2 Ορισµός του χάλυβα Ο χάλυβας είναι υλικό, το κλάσµα µάζας του οποίου σε σίδηρο είναι µεγαλύτερο από εκείνο κάθε άλλου στοιχείου, η περιεκτικότητα σε άνθρακα γενικά είναι µικρότερη από 2% και το οποίο περιέχει και άλλα στοιχεία. Ένας περιορισµένος αριθµός χρωµιούχων χαλύβων µπορεί να περιέχει περισσότερο από 2% άνθρακα, αλλά το 2% είναι το σύνηθες όριο µεταξύ χάλυβα και χυτοσιδήρου. 2.3 ιάκριση ανάλογα µε τη χηµική σύσταση Καθοριστικές περιεκτικότητες κραµάτων Για τα ευρωπαϊκά πρότυπα ισχύει η διάκριση (ταξινόµηση) η οποία δίνεται στο πρότυπο ή την προδιαγραφή προϊόντος ανεξάρτητα από ποιος χάλυβας πραγµατικά παράγεται, µε την προϋπόθεση ότι η χηµική σύσταση αντιστοιχεί στις απαιτήσεις του σχετικού προτύπου Η διάκριση βασίζεται στην ανάλυση τήγµατος η οποία ορίζεται στο πρότυπο ή την προδιαγραφή προϊόντος και προσδιορίζεται µέσω της ελάχιστης τιµής της καθορισµένης για κάθε στοιχείο. 9

19 2 Ορισµοί εννοιών για τη διάκριση των χαλύβων Στην περίπτωση στην οποία για τα στοιχεία, πλην του µαγγανίου, στο πρότυπο ή την προδιαγραφή προϊόντος έχει καθορισθεί µόνο µια µέγιστη τιµή για την ανάλυση τήγµατος, πρέπει να χρησιµοποιείται µια τιµή στο 70% αυτής της µέγιστης τιµής για τη διάκριση, όπως παρουσιάζεται στους πίνακες 2.1 και 2.2. Για το µαγγάνιο βλέπε τον πίνακα 2.1, υποσηµείωση Αν ένα πρότυπο ή προδιαγραφή προϊόντος βασίζεται στην ανάλυση τεµαχίου, πρέπει να υπολογισθεί η ισοδύναµη ανάλυση τήγµατος χρησιµοποιώντας τις οριακές αποκλίσεις από την ανάλυση τήγµατος οι οποίες καθορίζονται στο πρότυπο ή την προδιαγραφή προϊόντος ή το αντίστοιχο ευρωπαϊκό πρότυπο ή την EURONORM Αν δεν υπάρχει πρότυπο ή προδιαγραφή προϊόντος ή ακριβώς καθορισµένη χηµική σύσταση, η διάκριση βασίζεται στην πραγµατική ανάλυση τήγµατος η οποία γίνεται από τον κατασκευαστή Τα αποτελέσµατα της ανάλυσης τεµαχίου επιτρέπεται να αποκλίνουν από εκείνα της ανάλυσης τήγµατος τόσο όσο επιτρέπει το σχετικό πρότυπο ή προδιαγραφή προϊόντος (τέτοιες αποκλίσεις δεν επηρεάζουν την διάκριση του χάλυβα ως µη κραµατωµένος ή κραµατωµένος). Αν η ανάλυση τεµαχίου (προϊόντος) δίνει µια τιµή σύµφωνα µε την οποία ο χάλυβας θα έπρεπε να καταταγεί σε µια άλλη κλάση από την προβλεπόµενη, τότε η κατάταξή του στην αρχικά προβλεπόµενη κλάση πρέπει να επιβεβαιωθεί ιδιαίτερα και αξιόπιστα Προϊόντα πολλών στρωµάτων ή προϊόντα µε επικαλύψεις διακρίνονται ανάλογα µε την καθορισµένη χηµική σύσταση για το προϊόν, το οποίο είναι εφοδιασµένο µε επικάλυψη ή επιµεταλλώθηκε Για κάθε στοιχείο κραµάτωσης εκφράζεται η καθορισµένη, υπολογισµένη ή πραγµατική τιµή σύµφωνα µε την ανάλυση τήγµατος µε τον ίδιο αριθµό δεκαδικών ψηφίων όπως η αντίστοιχη οριακή τιµή στον πίνακα 2.1. Για παράδειγµα σ αυτό το ευρωπαϊκό πρότυπο αντιστοιχεί ένα Πίνακας 2.1 Όρια µεταξύ µη κραµατωµένων και κραµατωµένων χαλύβων (ανάλυση τήγµατος) στοιχείο οριακή τιµή κλάσµα µάζας % στοιχείο οριακή τιµή κλάσµα µάζας % Al αργίλιο (αλουµίνιο) 0,30 Ni νικέλιο 0,30 B βόριο 0,0008 Pb µόλυβδος 0,40 Bi βισµούθιο 0,10 Se σελήνιο 0,10 Co κοβάλτιο 0,30 Si πυρίτιο 0,60 Cr χρώµιο 0,30 Te τελλούριο 0,10 Cu χαλκός 0,40 Ti τιτάνιο 0,05 La λανθανίδες 0,10 V βανάδιο 0,10 (αξιολογούµενα W βολφράµιο 0,30 ξεχωριστά) Zr ζιρκόνιο 0,05 Mn µαγγάνιο 1,65 1) λοιπά, µε εξαίρεση τους Mo µολυβδαίνιο 0,08 άνθρακα, φωσφόρο, θείο Nb νιόβιο 0,06 άζωτο (εκάστοτε) 0,10 1) Στην περίπτωση που καθορισθεί για το µαγγάνιο υψηλότερη τιµή, η οριακή τιµή είναι 1,8% και δεν ισχύει ο κανόνας του 70% 10

20 2 Ορισµοί εννοιών για τη διάκριση των χαλύβων Πίνακας 2.2 Κατάλληλοι για συγκόλληση κραµατωµένοι λεπτόκοκκοι χάλυβες κατασκευών Όριο της χηµικής σύστασης µεταξύ ποιοτικών και ανοξείδωτων χαλύβων στοιχείο οριακή τιµή κλάσµα µάζας % στοιχείο οριακή τιµή κλάσµα µάζας % Cr χρώµιο 0,50 Ni νικέλιο 0,50 Cu χαλκός 0,50 Ti τιτάνιο 0,12 Mn µαγγάνιο 1,80 V βανάδιο 0,12 Mo µολυβδαίνιο 0,10 Zr ζιρκόνιο 0,12 Nb νιόβιο 0,08 καθορισµένο διάστηµα 0,3% έως 0,5% σε ένα διάστηµα 0,30% έως 0,50%. Αντίστοιχα µια καθορισµένη περιεκτικότητα 2% πρέπει να δίνεται ως περιεκτικότητα 2,00% Ορισµός κλάσεων Μη κραµατωµένοι χάλυβες Μη κραµατωµένοι χάλυβες είναι είδη χαλύβων στους οποίους, σύµφωνα µε τον ορισµό των περιεκτικοτήτων στην 2.3.1, δεν επιτυγχάνεται καµµία από της οριακές τιµές του πίνακα Ανοξείδωτοι χάλυβες Ανοξείδωτοι χάλυβες είναι χάλυβες µε ελάχιστο κλάσµα µάζας χρωµίου τουλάχιστον 10,5% και κατά µέγιστο 1,2% άνθρακα Λοιποί κραµατωµένοι χάλυβες Λοιποί κραµατωµένοι χάλυβες είναι είδη χαλύβων, οι οποίοι δεν αντιστοιχούν στον ορισµό για ανοξείδωτους χάλυβες και στους οποίους, σύµφωνα µε τον ορισµό των περιεκτικοτήτων στην 2.3.1, επιτυγχάνεται τουλάχιστον µία από τις οριακές τιµές του πίνακα Ταξινόµηση των κύριων κλάσεων ποιότητας Μη κραµατωµένοι χάλυβες Μη κραµατωµένοι χάλυβες ποιότητας Γενική περιγραφή Οι µη κραµατωµένοι χάλυβες ποιότητας είναι είδη χαλύβων για τους οποίους υφίστανται γενικά καθορισµένες απαιτήσεις όπως π.χ. για την σκληρότητα, το µέγεθος κόκκου και/ή τη δυνατότητα διαµόρφωσης Ορισµός Οι µη κραµατωµένοι χάλυβες ποιότητας (non alloy quality steels, unlegierte Qualitätsstähle) είναι µη κραµατωµένοι χάλυβες οι οποίοι είναι διαφορετικοί από τους µη κραµατωµένους ειδικούς χάλυβες οι οποίοι ορίζονται στην Οι µη κραµατωµένοι ηλεκτρικοί χάλυβες ορίζονται ως µη κραµατωµένοι χάλυβες ποιοτητας µε καθορισµένες απαιτήσεις για τις µέγιστες τιµές για την ειδική ολική απώλεια µαγνήτισης ή τις ελάχιστες τιµές για την µαγνητική επαγωγή, πόλωση ή διαπερατότητα. 11