ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ 2: Τεκμηριωμένο Σχέδιο Δράσης

Transcript

1 ΕΡΓΟ: «Στρατηγικά σχέδια αποκατάστασης, προστασίας και ανάδειξης του οικοτουρισμού σε περιοχές NATURA που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές», NAT PRO «Strategic plans for restoration, protection & eco tourism promotion in Natura 2000 sites which devastated by natural disasters» MIS: ΔΡΑΣΗ 4.2.: Ολοκληρωμένο Σύστημα Πρόληψης & Παρακολούθησης Πυρκαϊών στη Ζάκυνθο ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ 2: Τεκμηριωμένο Σχέδιο Δράσης ΜΕΛΕΤΗ: ΘΩΜΑ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ 8, ΑΧΑΡΝΕΣ - ΤΗΛ./FAX: info@m-athanasiou.gr ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013

2 ΦΟΡΕΑΣ ΑΝΑΘΕΣΗΣ Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων Επιτροπή Εκπαίδευσης και Ερευνών Επιστημονικός Υπεύθυνος του Έργου NAT-PRO με κωδικό MIS: ΦΟΡΕΑΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ Το Έργο συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΤΠΑ) και από Εθνικούς Πόρους. Η πλήρης βιβλιογραφική αναφορά στο κείμενο αυτό είναι: Αθανασίου Μ., Μελέτη και επιχειρησιακό σχέδιο για την διαχείριση των δασικών πυρκαϊών στην Ζάκυνθο, Έργο Interreg IV NAT-PRO, Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων, Σελ ΜΕΛΕΤΗ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ: Μιλτιάδης Αθανασίου Δρ. Μιχαήλ Ξανθάκης Περιβαλλοντολόγος M.Sc. Πρόληψη & Διαχείριση Φυσικών Καταστροφών Δασολόγος, Γεωπληροφορική, Φυσική Γεωγραφία Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 2 από 153

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη 5 1. Εισαγωγή 5 2. Η περιοχή μελέτης Οι καμένες εκτάσεις του διαστήματος 1991 έως Συλλογή χωρικών και περιγραφικών δεδομένων Κλίμακα εργασίας και ακρίβεια δεδομένων Ανθρωπογενές περιβάλλον Δίκτυα Aνθρώπινο δυναμικό & εξοπλισμός δασοπυροσβεστικού ενδιαφέροντος Πηγές υδροληψίας Πυροφυλάκια Τακτικές πυροσβεστικές δυνάμεις Θέσεις περιπολικών πυροσβεστικών οχημάτων Χωματουργικά μηχανήματα Εθελοντικές δυνάμεις Αίτια έναρξης δασικών πυρκαϊών Εργασίες πεδίου Δασικά καύσιμα (βλάστηση) & Μοντέλα Καύσιμης Ύλης (Μ.Κ.Υ.) Ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων Πρόβλεψη συμπεριφοράς πιθανών δασικών πυρκαϊών Το σύστημα FARSITE Δεδομένα εισόδου Δημιουργία αρχείου Μ.Κ.Υ. (χάρτη Μ.Κ.Υ. της περιοχής μελέτης - Παραδοτέο 1 της Δράσης 4.2) & αρχείου κάλυψης κόμης Δημιουργία αρχείου εργασίας Ορισμός σεναρίων μετεωρολογικών συνθηκών Αρχείο καιρού Αρχείο αρχικής υγρασίας καύσιμης ύλης FMC% δυσμενών συνθηκών (ΣΕΝΑΡΙΟ 1) FMC% μέσων συνθηκών (ΣΕΝΑΡΙΟ 2) Αρχείο ανέμου Ορισμός πιθανών σημείων έναρξης πυρκαϊάς 37 Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 3 από 153

4 Δεδομένα εξόδου - ποσοτικά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς της φωτιάς Πλεονεκτήματα και περιορισμοί κατά τη χρήση του Farsite Τεκμηρίωση επιχειρησιακού σχεδίου Πρόληψη και Προκατασταλτικός Σχεδιασμός Διαχείριση της καύσιμης ύλης Οι καμένες περιοχές & η συχνότητα εμφάνισης πυρκαϊάς Χόρτα Συλλογή αποβλήτων Παρακολούθηση και έγκαιρος εντοπισμός πυρκαϊών Εκτίμηση κινδύνου - ετοιμότητα Διασπορά δυνάμεων - περιπολίες Εθελοντές Πολίτες προσέλκυση νέων εθελοντών Συμβατότητα μέσων και μεθόδων κοινές ασκήσεις Καταστολή στόχοι και τακτικές Μελέτη σχεδιασμού Συστήματος Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (Παραδοτέο 1 της Δράσης 5.2) Σχεδιασμός του DSS Αξιοποίηση του DSS Χειρισμός της διεπαφής του DSS 79 Ευχαριστίες 79 Βιβλιογραφία 80 Παράρτημα 1: Απλοποιημένος οδηγός ενεργειών - Παραδοτέο 3 της Δράσης Παράρτημα 2: Φωτογραφική τεκμηρίωση [βλάστηση (δασικά καύσιμα) & Μ.Κ.Υ.] 89 Παράρτημα 3: Παραμετροποίηση Μοντέλων Καύσιμης Ύλης 104 Παράρτημα 4: Μετεωρολογικές συνθήκες και σημεία έναρξης ενδεχόμενων πυρκαϊών 105 Παράρτημα 5: Χειρισμός του λογισμικού Farsite 109 Παράρτημα 6: Προσομοιώσεις χωρικής εξάπλωσης δασικών πυρκαϊών από το Farsite 114 Παράρτημα 7: Παράδοση ψηφιακών δεδομένων διανυσματικής και πλεγματικής μορφής για το Σύστημα Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων - Παραδοτέο 2 της Δράσης Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 4 από 153

5 Περίληψη Για την μείωση του κινδύνου πυρκαϊάς και την αντιπυρική προστασία της περιοχής μελέτης - η οποία περιλαμβάνει και τμήματα των Τόπων Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ SCI) GR και GR του Ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura 2000 προτάθηκαν, στα πλαίσια του έργου NAT-PRO, προληπτικά, προκατασταλτικά και κατασταλτικά μέτρα με βάση: α) την ανάλυση του συνόλου των διαθέσιμων στοιχείων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του φυσικού περιβάλλοντος και β) την πρόβλεψη της συμπεριφοράς ενδεχόμενων δασικών πυρκαϊών, υπό ποικίλες πιθανές μετεωρολογικές συνθήκες. Από την αξιοποίηση του συνόλου των σχετικών δεδομένων και τη σχετική ανάλυση που διεξήχθη στο περιβάλλον του Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών ArcMap 9.3 της ESRI, τεκμηριώθηκε η ανάγκη ενίσχυσης των περιπολιών στο βόρειο άκρο και στο ανατολικό όριο της περιοχής μελέτης και διατυπώθηκαν ποικίλες εναλλακτικές προσεγγίσεις ως προς τη διασπορά και τις τακτικές των δασοπυροσβεστικών δυνάμεων. Η βλάστηση της περιοχής, στην οποία μπορεί να μεταδοθεί η φωτιά, περιγράφηκε χρησιμοποιώντας Μοντέλα Καύσιμης Ύλης (Μ.Κ.Υ.) που έχουν δημιουργηθεί για την Ελλάδα [από τους Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), και Dimitrakopoulos (2002)]. Τα Μ.Κ.Υ. εισήχθησαν, στη συνέχεια, στο ελεύθερο λογισμικό - σύστημα Farsite (Finney, 1998) ως ένα εκ των απαιτούμενων δεδομένων εισόδου. Οι προσομοιώσεις της χωρικής εξάπλωσης των δασικών πυρκαϊών που παρήχθησαν, συμπεριλαμβάνονται στο Σύστημα Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (DSS) που δημιουργήθηκε στα πλαίσια του έργου, είναι διαθέσιμες προς αξιοποίηση μέσω της σχετικής γραφικής διεπαφής και τεκμηρίωσαν μεταξύ άλλων - τα προληπτικά μέτρα και τις κατασταλτικές τακτικές που προτάθηκαν. Το DSS σχεδιάστηκε έτσι ώστε να είναι απλό, να χρησιμοποιείται εύκολα (Little, 1970), να μην υποκαθιστά τις δυνατότητες της κριτικής σκέψης του λήπτη αποφάσεων αλλά να διευκολύνει τη λύση συγκεκριμμένων προβλημάτων που αφορούν στη διαχείριση της δασικής πυρκαϊάς, ακόμα κι όταν ο χρήστης δεν έχει ιδιαίτερες γνώσεις πληροφορικής (Sprague and Watson, 1976, Sprague and Carlson, 1982, Ιωάννου, 2008). 1. Εισαγωγή Το Έργο ΝΑΤ-PRO πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Διασυνοριακού Προγράμματος Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας «Ελλάδα - Ιταλία », το οποίο εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 28/03/2008 με την απόφαση C(2008)1132/ 28/03/2008. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 5 από 153

6 Αντικείμενο της δράσης 4.2 του Έργου, είναι η εκπόνηση μελέτης για την τεκμηρίωση σχετικού σχεδίου δράσης για την διαχείριση των δασικών πυρκαϊών, στο δυτικό τμήμα της νήσου της Ζακύνθου. Η περιοχή μελέτης είναι κυρίως ημιορεινή, κατά τόπους ορεινή και περιλαμβάνει τμήματα των ΤΚΣ GR (Δυτικές και βορειοανατολικές ακτές Ζακύνθου) και GR [Κόλπος Λαγανά Ζακύνθου (ακρ. Γεράκι-Κερί) και νησίδες Μαραθωνήσι & Πελούζο] του Ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura 2000 καθώς και το Καταφύγιο Άγριας Ζωής Κ425 [Βραχίωνας (Γυρίου-Μαριών)]. Παρ όλη την υψηλή ικανότητα των οικοσυστημάτων της Ζακύνθου να ανακάμπτουν από την πυρκαϊά (Χαϊδευτού κ.α., 2013), η υψηλή συχνότητα εμφάνισης των πυρκαϊών στην περιοχή μελέτης συνιστά ισχυρή διαταραχή και έχει μετατρέψει αρκετές περιοχές της, σε φρυγανότοπους. Ο κίνδυνος πυρκαϊών οι οποίες είναι πιθανόν να εκδηλωθούν στο μέλλον, υπαγορεύει την ανάγκη στοχευμένων παρεμβάσεων στα πλαίσια της συνολικής διαχείρισης του οικοσυστήματος του νησιού καθώς και την ανάγκη της διαρκούς επόπτευσής του για την προστασία του. Η αποτελεσματική πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαϊών προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, και: α) τη γνώση και ανάλυση των αιτίων έναρξης των δασικών πυρκαϊών των παρελθόντων ετών αλλά και β) την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αυτές θα εξαπλωθούν δηλαδή τη δυνατότητα πρόβλεψης των χαρακτηριστικών που θα έχουν κάτω από τις εκάστοτε επικρατούσες συνθήκες, έτσι ώστε να είναι εφικτή η έγκαιρη λήψη προληπτικών μέτρων αλλά και γρήγορων και αποτελεσματικών αποφάσεων κατά την καταστολή. Η πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει τις προσπάθειες ισορροπημένου συνδυασμού των σταδίων της διαχείρισης των δασικών πυρκαϊών και οι περιορισμοί στη χρηματοδότηση αναδεικνύουν την μεγάλη σημασία της επιστημονικής ανάλυσης αξιόπιστων στοιχείων. Η συλλογή, προετοιμασία, επεξεργασία και αξιοποίηση των δεδομένων καθώς και τα επί μέρους στάδια του συνόλου των εργασιών, παρουσιάζονται αναλυτικά στα επόμενα κεφάλαια και γίνεται σαφής μνεία των παραδοχών, των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και των περιορισμών της μεθοδολογίας που χρησιμοποιήθηκε. Κατά την εκπόνηση της μελέτης αξιοποιήθηκαν το Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών ArcMap 9.3 της ESRI (license Type: ArcView single use) και το ελεύθερο λογισμικό σύστημα δισδιάστατης προσομοίωσης χωρικής εξάπλωσης δασικών πυρκαϊών Farsite (έκδοση ) της Δασικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ (Finney, 1998). Λόγω της φύσης της παρούσας μελέτης τεκμηρίωσης του σχεδίου δράσης (παραδοτέο 2 της Δράσης 4.2), σε αυτήν περιλαμβάνεται το σύνολο των λοιπών παραδοτέων της από 10/04/2013 Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 6 από 153

7 Σύμβασης του Αναδόχου με την Αναθέτουσα Αρχή, ήτοι τα Παραδοτέα 1 & 3 της Δράσης 4.2 και το Παραδοτέα 1 & 2 της Δράσης 5.2 (Χάρτης Μοντέλων Καύσιμης Ύλης της περιοχής μελέτης, Απλοποιημένος οδηγός ενεργειών, Μελέτη σχεδιασμού Συστήματος Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων και τα σχετικά ψηφιακά δεδομένα διανυσματικής και πλεγματικής μορφής, αντίστοιχα). 2. Η περιοχή μελέτης Στα πλαίσια της εκπόνησης του επιχειρησιακού σχεδίου δράσης για την διαχείριση των δασικών πυρκαϊών, ως περιοχή μελέτης ορίστηκε η περιοχή μελέτης του έργου Στρατηγικά σχέδια αποκατάστασης, προστασίας και ανάδειξης του οικοτουρισμού σε περιοχές NATURA που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές (NAT PRO), μαζί με το χερσαίο τμήμα της ζώνης επιρροής της, του ενός χιλιομέτρου (1 km) προς τα ανατολικά, με συνολικό εμβαδόν εκτάρια (ha) (σχήμα 1). Δηλαδή, η περιοχή μελέτης της δράσης 4.2 (ήτοι της παρούσας μελέτης 1 ) είναι το δυτικό τμήμα της νήσου της Ζακύνθου και αποτελείται από: το χερσαίο τμήμα του ΤΚΣ GR (Δυτικές και βορειοανατολικές ακτές Ζακύνθου, βλ. εικόνα 1) του Ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura , το χερσαίο τμήμα του ΤΚΣ GR (Κόλπος Λαγανά Ζακύνθου (ακρ. Γεράκι-Κερί) και νησίδες Μαραθωνήσι & Πελούζο) του Ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura 2000, στο νοτιοδυτικό του άκρο του οποίου υπάρχουν η υψηλής οικολογικής αξίας λίμνη του Κερίου (εικόνα 2) και η πηγή του Ηρόδοτου. Η λίμνη συνιστά τον μοναδικό εναπομείναντα υγρότοπο του νησιού, αποστραγγίζει φυσικά κατά το μεγαλύτερο διάστημα του έτους και καλύπτεται από υδροχαρή βλάστηση (κυρίως Arundo donax, Juncus acutus, J. heldreichianus, J. bufonius, Schoenoplectus spp., Scirpus maritimus, στον πυρήνα της) και καλαμιώνα (Phragmites australis). τον υπόλοιπο ορεινό όγκο του νησιού (εικόνα 3) εντός του οποίου υπάρχει το Καταφύγιο Άγριας Ζωής Κ425 [Βραχίωνας (Γυρίου-Μαριών)] και το χερσαίο τμήμα της ζώνης επιρροής 1 km, του ορεινού όγκου προς τα ανατολικά. 1 Η περιοχή μελέτης επεκτάθηκε προς τα ανατολικά, για λόγους πραγματισμού και της παράλληλης αύξησης: α) της αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων των προσομοιώσεων της χωρικής εξάπλωσης των δασικών πυρκαϊών και των προβλέψεων της συμπεριφοράς τους καθώς και β) της χρησιμότητας των επακόλουθων σχετικών συμπερασμάτων επί του δυναμικού φαινομένου των δασικών πυρκαϊών. 2 Σύμφωνα με το άρθρο 3, παρ.1 της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας». Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 7 από 153

8 Σχήμα 1: Χάρτης προσανατολισμού για την περιοχή μελέτης της Δράσης 4.2. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 8 από 153

9 Το τοπίο της περιοχής μελέτης είναι ετερογενές, περιλαμβάνει πλήθος χωριών και οικισμών, όντας ένα μωσαϊκό: α) διεσπαρμένων συστάδων ή μεγαλύτερων περιοχών ώριμου δάσους, β) περιοχών που καλύπτονται μόνον από επιφανειακή βλάστηση (κυρίως μακία και φρυγανικά είδη, αμιγώς ή σε μίξη κατά περίπτωση) και γ) γεωργικών καλλιεργειών (π.χ. ελαιώνες, κ.α.). Εικόνα 1: Άποψη τμήματος των δυτικών ακτών της Ζακύνθου (GR ). Λήψη από θέση, νοτιοδυτικά του χωριού Κερί. Εικόνα 2: Η λίμνη Κερίου η οποία βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα της περιοχής μελέτης και εντός του χερσαίου τμήματος του ΤΚΣ GR , στο νοτιοδυτικό του άκρο. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 9 από 153

10 Εικόνα 3: Άποψη τμήματος του ορεινού όγκου του Βραχίωνα, στο μεγαλύτερο μέρος του οποίου (κόκκινο πλαίσιο) η διεργασία της διάβρωσης είναι έντονη. Στα αριστερά της φωτογραφίας, στους πρόποδες του βουνού διακρίνεται το χωριό Αγία Μαρίνα της Δημοτικής Ενότητας Αρτεμισίων. Λήψη από το χωριό Άγιος Δημήτριος της Δημοτικής Ενότητας Αλυκών Οι καμένες εκτάσεις του διαστήματος 1991 έως 2012 Στην περιοχή μελέτης, τα τμήματα που δεν έχουν πληγεί από δασική πυρκαϊά τα τελευταία 22 έτη (από το έτος 1991 έως το 2012 και εξαιρουμένης της αντιπυρικής περιόδου του 2013) είναι πολύ λίγα (σχήμα 2). Με βάση τα χωρικά δεδομένα των καμένων εκτάσεων από το 1991 έως και το 2012, οι μεγαλύτερες από αυτές τις περιοχές είναι τρεις και εντοπίζονται, σε γενικές γραμμές (από βορρά προς νότο): Περιοχή 1 η : ανατολικά των Μαριών και της Έξω Χώρας, βόρεια του Άγιου Λέοντα, νότια των Ορθονιών και δυτικά του χωριού Πηγαδάκια, Περιοχή 2 η : νότια του Κοιλιωμένου και βόρεια του Αγαλά και Περιοχή 3 η : το μεγαλύτερο τμήμα του ακρωτηρίου Γεράκι - Κερί Με βάση τα χωρικά δεδομένα των καμένων εκτάσεων από το 2002 έως και το 2012, αναδεικνύονται οι περιοχές που έχουν πρόσφατα πληγεί από δασική πυρκαϊά περισσότερες από μία φορές (σχήμα 2) που όπως διαπιστώθηκε και από τις εργασίες πεδίου - καλύπτονται επί το πλείστον από λεπτά δασικά καύσιμα (φρύγανα και χόρτα). Η μεταπυρική αναγέννηση της βλάστησης στις περισσότερες από τις περιοχές αυτές, έχει δημιουργήσει συνθήκες αύξησης του κινδύνου δασικής πυρκαϊάς γεγονός που (εκτός από την, δυνητικά, αρνητική επίδραση στην οικολογική ισορροπία και την βιοποικιλότητά τους) μπορεί να ευνοήσει δασική πυρκαϊά υψηλής ταχύτητας διάδοσης η οποία θα είναι πολύ δύσκολο να κατασταλεί. Σε κάποιες περιοχές, η υψηλή συχνότητας εμφάνιση πυρκαϊάς έχει οδηγήσει στην δημιουργία μωσαϊκού δασικών και αγροτοδασικών εκτάσεων ενώ σε άλλες περιοχές (ειδικά εκεί όπου πρωτίστως η υδατική αλλά και η αιολική διάβρωση είναι έντονες) έχει επιταχύνει τις διαδικασίες ερημοποίησης (εικόνα 4). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 10 από 153

11 Σχήμα 2: Οι καμμένες εκτάσεις του διαστήματος 1991 έως Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 11 από 153

12 Εικόνα 4: Γενική άποψη και λεπτομέρεια περιοχής στις δυτικές ακτές της Ζακύνθου η οποία έχει πληγεί 4 φορές από πυρκαϊά, από το Η περιοχή βρίσκεται 4,5 km νότια του χωριού Άγιος Λέων και 4,7 km δυτικά, νοτιοδυτικά του χωριού Κοιλιωμένος. Στο μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής μελέτης, η εδαφική απώλεια και η διάβρωση δεν είναι έντονες ενώ στο όριο μεταξύ του ορεινού όγκου του Βραχίωνα και του πεδινού τμήματος του νησιού 3 (εικόνα 3), είναι μεγάλη (10 20 ton/ha*year 4 ) ή πολύ μεγάλη (>20 ton/ha*year), κυρίως λόγω των χαρακτηριστικών των γεωλογικών σχηματισμών και των υψηλών τιμών της μορφολογικής κλίσης (Μπαθρέλλος κ.α., 2010). 3. Συλλογή χωρικών και περιγραφικών δεδομένων Τα απαιτούμενα χωρικά και περιγραφικά ψηφιακά δεδομένα συλλέχθηκαν ή δημιουργήθηκαν και τελικά εισήχθησαν με την μορφή των αντίστοιχων επιπέδων πληροφορίας, διανυσματικής ή πλεγματικής μορφής - στο εγκατεστημένο Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (ΓΣΠ) (λογισμικό ArcGIS ArcView Single User της ESRI) του Γραφείου Περιβαλλοντικών Μελετών Αθανασίου Μιλτιάδης. Το σύνολο των ως άνω δεδομένων και του λοιπού υποστηρικτικού υλικού (πίνακας 1) συχνά αφορά σε πληροφορία που εκτείνεται χωρικά και εκτός της περιοχής μελέτης. 3 Είναι το ανατολικό όριο της περιοχής μελέτης του έργου NAT-PRO που βρίσκεται, όμως, εντός της περιοχής μελέτης της δράσης 4.2 (βλ. κεφάλαιο 2). 4 τόνοι/εκτάριο*έτος Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 12 από 153

13 Πίνακας 1: Χωρικά και περιγραφικά δεδομένα της ευρύτερης περιοχής Περιγραφή επιπέδου Τύπος αρχείου Συντομογραφία Περιοχή μελέτης Δράσης 4.2 διανυσματικός (vector) Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους πλεγματικός (raster) DEM Μορφολογικές κλίσεις πλεγματικός (raster) Slope Προσανατολισμός (έκθεση) μορφολογικών κλίσεων πλεγματικός (raster) Aspect Όρια του ΤΚΣ 5 GR του δικτύου Natura 2000 διανυσματικός (vector) Όρια του ΤΚΣ GR του δικτύου Natura 2000 διανυσματικός (vector) Όρια του Καταφυγίου Άγριας Ζωής Κ425 διανυσματικός (vector) Λίμνη Κερίου διανυσματικός (vector) RAPIDEYE χωρικής διακριτικής ικανότητας 5m πλεγματικός (raster) Βλάστηση (δασικά καύσιμα) 6 διανυσματικός (vector) Μοντέλα Καύσιμης Ύλης 7 (Fuel Models) διανυσματικός (vector) Μ.Κ.Υ. (F.M.) Μοντέλα Καύσιμης Ύλης (Fuel Models) πλεγματικός (raster) Μ.Κ.Υ. (F.M.) Κάλυψη κόμης (Canopy Cover) πλεγματικός (raster) CC Καμένες εκτάσεις διανυσματικός (vector) Πιθανά σημεία έναρξης δασικών πυρκαϊών διανυσματικός (vector) Πρατήρια καυσίμων διανυσματικός (vector) Μεμονωμένα κτίσματα (οικίες, κλπ) διανυσματικός (vector) Οδικό δίκτυο (Εθνικό και Επαρχιακό) διανυσματικός (vector) Χώροι Υγειονομικής Ταφής & Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων διανυσματικός (vector) ΧΥΤΑ & ΧΑΔΑ Θέσεις Πυροσβεστικού Σταθμού & Κλιμακίου 9 διανυσματικός (vector) Θέσεις υφιστάμενων πυροφυλακίων (βλ. παραπομπή 9) διανυσματικός (vector) Ορατότητα από τα υφιστάμενα πυροφυλάκια πλεγματικός (raster) Θέσεις περιπολικών πυροσβεστικών οχημάτων (βλ. παραπομπή 9) διανυσματικός (vector) Ορατότητα από τα περιπολικά οχήματα πλεγματικός (raster) Θέσεις δυνατότητας προσγείωσης ελικοπτέρου(βλ. παραπομπή 9) διανυσματικός (vector) Μορφολογικές κλίσεις > 30 μοιρών ( ο ) πλεγματικός (raster) Νοτιοδυτικές εκθέσεις μορφολογικών κλίσεων πλεγματικός (raster) 3.1. Κλίμακα εργασίας και ακρίβεια δεδομένων Η χαρτογραφική κλίμακα εργασίας κυμάνθηκε από 1: (για την επόπτευση της περιοχής μελέτης, εμβαδού ha) έως και περίπου 1:8.000 για τις επί μέρους προσομοιώσεις της χωρικής εξάπλωσης των πιθανών δασικών πυρκαϊών. Το μέγεθος του εικονοστοιχείου (pixel) του Ψηφιακού Μοντέλου Εδάφους (Digital Elevation Model DEM) που χρησιμοποιήθηκε είναι 20 m και συνιστά πολύ ικανοποιητική ανάλυση για τις προσομοιώσεις της εξάπλωσης των δασικών πυρκαϊών στο ετερογενές τοπίο της περιοχής, καθώς 5 Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (Special Community Interest SCI). 6 Το διανυσματικό αρχείο της βλάστησης δημιουργήθηκε με βάση την μεθοδολογία: α) καταγραφής των δασικών καυσίμων στο πεδίο από τον γράφοντα μελετητή και τον Δρ. Μιχαήλ Ξανθάκη και β) εφαρμογής στη συνέχεια της μεθόδου επιβλεπόμενης ταξινόμησης της μέγιστης πιθανοφάνειας (maximum likelihood) από τον Δρ. Μιχαήλ Ξανθάκη, για την ταξινόμηση της δορυφορικής εικόνας RAPIDEYE. 7 Το αρχείο των Μ.Κ.Υ., όπως αυτό προέκυψε μετά την περιφραφή της βλάστησης από τα Μ.Κ.Υ. των Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002) και Scott and Burgan (2005). 8 Πηγή στοιχείων: Δασαρχείο Ζακύνθου. 9 Πηγή στοιχείων: Πυροσβεστική Υπηρεσία Ζακύνθου Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 13 από 153

14 είναι μικρότερο από τις τιμές 25 έως 50 m που συχνά χρησιμοποιούνται (Finney, 1998) στο πρόγραμμα Farsite. Οι απαιτήσεις της μελέτης, το μέγεθος των επί μέρους στοιχείων του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και των υποδομών της περιοχής, καθόρισαν το είδος, τον αριθμό και τη σχετική ανάλυση των αποτελεσμάτων και των σχετικών χαρτών που παρήχθησαν. Σχετικά με τη βλάστηση, η διαθέσιμη πληροφορία και λεπτομέρεια ήταν ιδιαίτερα αυξημένες λόγω της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε για την παραγωγή του σχετικού χάρτη, κατά την ταξινόμηση της δορυφορικής εικόνας RAPIDEYE (χωρικής διακριτικής ικανότητας 5m, βλ. κεφάλαιο 3.4.1) Ανθρωπογενές περιβάλλον Τα χωριά, οι οικισμοί και τα μεμονωμένα κτίσματα της ευρύτερης περιοχής (ποικίλων χρήσεων, μόνιμης ή εποχικής δραστηριότητας) της περιοχής μελέτης, παρουσιάζονται στο σχήμα 3 μαζί με τα υπόλοιπα δεδομένα του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος τα οποία περιγράφονται στα επόμενα κεφάλαια Δίκτυα Το οδικό δίκτυο 10 (Εθνικό και Επαρχιακό, βλ. πίνακα 1) είναι πυκνό, στην πλειονότητά του είναι στενό, βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση και παρουσιάζεται στο σχήμα 3. Η βατότητα και το πλάτος 11 των αγροτικών και των δασικών δρόμων ποικίλουν και η συντήρησή τους λαμβάνει χώρα πριν την έναρξη των αντιπυρικών περιόδων. 10 Βάσει του ΠΔ209/98 (ΦΕΚ-169/Α/ ): α) Βασικό Εθνικό Οδικό Δίκτυο είναι το τμήμα εκείνο του Εθνικού Οδικού Δικτύου που συνδέει τη χώρα με άλλες επικράτειες, απ' ευθείας ή με παρέμβαση πορθμείων ή τα σπουδαιότερα αστικά κέντρα μεταξύ τους. β) Δευτερεύον Εθνικό Οδικό Δίκτυο είναι το τμήμα εκείνο του Εθνικού Οδικού Δικτύου που συνδέει βασικούς εθνικούς οδικούς άξονες μεταξύ τους ή με μεγάλα αστικά κέντρα, λιμάνια, αεροδρόμια ή με τόπους εξαιρετικού τουριστικού ενδιαφέροντος ή είναι οδικοί άξονες για τους οποίους έχει γίνει παραλλαγή με Βασικό Εθνικό Οδικό Δίκτυο. γ) Τριτεύον Εθνικό Οδικό Δίκτυο είναι το τμήμα εκείνο του Εθνικού Οδικού Δικτύου που έχει αντικατασταθεί με νέες χαράξεις Εθνικού Οδικού Δικτύου ή εξυπηρετεί μετακινήσεις σε περιοχές με αρχαιολογικό, τουριστικό, ιστορικό ή αναπτυξιακό ενδιαφέρον. δ) Πρωτεύον Επαρχιακό Οδικό Δίκτυο είναι το τμήμα εκείνο του Επαρχιακού Οδικού Δικτύου που συνδέει αστικά κέντρα με το Εθνικό Οδικό Δίκτυο, καθώς και περιοχές με αρχαιολογικό, τουριστικό, ιστορικό ή αναπτυξιακό ενδιαφέρον. ε) Δευτερεύον Επαρχιακό Οδικό Δίκτυο είναι το τμήμα εκείνο του Επαρχιακού Οδικού Δικτύου, που συνδέει Δήμους ή Κοινότητες, εκτός της πρωτεύουσας του Νομού, μεταξύ τους. 11 Το πλάτος που απαιτείται για την διασταύρωση δύο πυροσβεστικών οχημάτων είναι 7 μέτρα, τουλάχιστον. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 14 από 153

15 Σχήμα 3: Χάρτης ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 15 από 153

16 Η γραμμή υψηλής τάσης, του δικτύου μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας της ΔΕΗ, έχει γενική διεύθυνση βορειοδυτική νοτιοανατολική μεταξύ του Αγίου Νικολάου Βολιμών και της πόλης της Ζακύνθου, περνά επάνω από μακία βλάστηση, αγροτικές καλλιέργειες και δεν εγκυμονεί μεγάλο κίνδυνο έναρξης πυρκαϊάς, σε γενικές γραμμές. Αντίθετα, στις γραμμές μεταφοράς του δικτύου μεσαίας τάσης, λαμβάνουν χώρα βραχυκυκλώματα, κατά τις περιόδους που αυτές περιβάλλονται από αρκετή σκόνη και οι τιμές της σχετικής υγρασίας του αέρα είναι σχετικά υψηλές Aνθρώπινο δυναμικό & εξοπλισμός δασοπυροσβεστικού ενδιαφέροντος Πηγές υδροληψίας Οι ανάγκες πλήρωσης των δεξαμενών των δασοπυροσβεστικών οχημάτων με νερό, καλύπτονται από τα υδροστόμια (κρουνούς) και τις υδρογεωτρήσεις της περιοχής καθώς και από τα υδροφόρα οχήματα τα οποία παρέχονται με μέριμνα του Δήμου Ζακύνθου ή της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, κατά περίπτωση. Η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Ζακύνθου (ΔΕΥΑΖ) κατασκευάζει υδροστόμια, κυρίως στην ορεινή Ζάκυνθο (συνήθως από 1 υδροστόμιο σε κάθε χωριό και κατά μήκος επιλεγμένων δρόμων). Στο νησί της Ζακύνθου δεν υπάρχουν υδατοδεξαμενές, με κάποιες εξαιρέσεις όπως η κλειστή υδατοδεξαμενή στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (εικόνα 5) που βρίσκεται ανατολικά των Ορθονιών, στην περιοχή Χαρτάτα - Λαγκάδα της Δημοτικής ενότητας Αλυκών. Η θάλασσα αποτελεί την πηγή υδροληψίας για τα πυροσβεστικά αεροσκάφη (Α/Φ) και ελικόπτερα (Ε/Π) Πυροφυλάκια Στην περιοχή μελέτης υπάρχουν δύο πυροφυλάκια (στις Άνω Βολίμες και στο Κερί) τα οποία επανδρώνονται κατά τις αντιπυρικές περιόδους (συγκεκριμένα από την 1 η Ιουνίου έως την 31 η Οκτωβρίου κάθε έτους). Οι θέσεις τους παρουσιάζονται στα σχήματα 1 & Τακτικές πυροσβεστικές δυνάμεις Ο τομέας ευθύνης του Πυροσβεστικού Σταθμού του νησιού που βρίσκεται μεταξύ της πόλης και του αεροδρομίου της Ζακύνθου είναι όλο το νησί εκτός της Δημοτικής Ενότητας Ελατίων, η οποία είναι τομέας ευθύνης του Πυροσβεστικού Κλιμακίου Ελατίων που είναι εγκατεστημένο στο χωριό Αναφωνήτρια. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 16 από 153

17 Εικόνα 5: Κλειστή υδατοδεξαμενή στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στην περιοχή Χαρτάτα - Λαγκάδα της Δημοτικής ενότητας Αλυκών. Η συνολική δύναμη του Πυροσβεστικού Σταθμού και του Κλιμακίου είναι 39 μόνιμοι και 42 πυροσβέστες πενταετούς υποχρέωσης. Κατά τις αντιπυρικές περιόδους η δύναμη του κλιμακίου ενισχύεται από ακόμη 18 εποχικούς δασοπυροσβέστες. Τα συνολικά υδροφόρα δασοπυροσβεστικά οχήματα είναι: 2 οχήματα, χωρητικότητας λίτρων 1 όχημα, χωρητικότητας 800 λίτρων 1 όχημα, χωρητικότητας λίτρων 2 οχήματα, χωρητικότητας λίτρων 1 όχημα, χωρητικότητας λίτρων 5 οχήματα, χωρητικότητας λίτρων 1 όχημα χωρητικότητας λίτρων 2 οχήματα, χωρητικότητας λίτρων (δότες) 1 όχημα, χωρητικότητας λίτρων (δότης) 12 Της δεξαμενής νερού Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 17 από 153

18 Θέσεις περιπολικών πυροσβεστικών οχημάτων Κατά τις αντιπυρικές περιόδους, σε συνθήκες κατηγορίας κινδύνου από 1 έως και 3 του Ημερήσιου Χάρτη Πρόβλεψης Κινδύνου Πυρκαϊάς της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας (Γ.Γ.Π.Π.) (πίνακας 10), τα πυροσβεστικά περιπολικά οχήματα του νησιού σταθμεύουν στις θέσεις Βασιλικό, Κερί, Μπόχαλη, Λούχα και Μαριές (σχήματα 1 & 3) και περιπολούν ανά τακτά χρονικά διαστήματα εντός ακτίνας 10 έως 15 km, επιστρέφοντας στις θέσεις τους. Στις περιπτώσεις των κατηγοριών κινδύνου 4 και 5 του πίνακα 10, η δύναμη των περιπολικών αυξάνεται, οι περιπολίες εντείνονται και η διασπορά τους προσαρμόζεται ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες Χωματουργικά μηχανήματα Η Περιφερειακή Ενότητα Ζακύνθου διαθέτει τα απαιτούμενα χωματουργικά μηχανήματα (π.χ. φορτωτές, εκσκαφείς, κ.α.), όταν απαιτείται Εθελοντικές δυνάμεις Στον Πυροσβεστικό Σταθμό και το Κλιμάκιο του νησιού της Ζακύνθου εντάσσονται 17 ενεργοί εθελοντές πυροσβέστες 13. Στο νησί δραστηριοποιείται, επίσης, η πιστοποιημένη από την Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, Ομάδα Εθελοντών Έκτακτης Ανάγκης. Στην περιοχή του Κερίου, δραστηριοποιούνται εθελοντές που κατέχουν πυροσβεστικό όχημα χωρητικότητας 500 lt νερού, με πολύ καλά αποτελέσματα και σε συνεχή επικοινωνία με την Πυροσβεστική Υπηρεσία, την οποία ενημερώνουν για τις ενέργειές τους. Ο Κυνηγετικός Σύλλογος και η Ομοσπονδιακή Θηροφυλακή Ζακύνθου, συνεργάζονται με την Πυροσβεστική Υπηρεσία κατά περίπτωση, και στις Δημοτικές Ενότητες Αρτεμησίων και Αρκαδίων έχουν συσταθεί ομάδες πυρασφάλειας με 16 και 4 μέλη, αντίστοιχα. Οι επιπλέον - σε κάθε Δημοτική Ενότητα ομάδες πυρασφάλειας δεν έχουν ακόμη δημιουργηθεί ώστε να ενταχθούν στην υπολογίσιμη δύναμη των εθελοντών της περιοχής. Άτυπα, κατά τη διάρκεια των αντιπυρικών περιόδων δημιουργούνται μικρές ομάδες πυρασφάλειας και δασοπυρόσβεσης, κυρίως στα χωριά Κοιλιωμένο, Μαριές, Έξω Χώρα και Άγιος Λέων. 13 Σύμφωνα με τον Νόμο 1951/1991 (ΦΕΚ 84 Α, ) Καθιέρωση του θεσμού του εθελοντή πυροσβέστη και άλλες διατάξεις. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 18 από 153

19 3.3. Αίτια έναρξης δασικών πυρκαϊών Η διερεύνηση των αιτίων των δασικών πυρκαϊών και η ανάλυση των σχετικών δεδομένων αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο για την οργάνωση της πρόληψης στη σωστή κατεύθυνση (Chandler et al. 1983, Velez 1997, FAO 2006, Ξανθόπουλος 2012). Με βάση τα στοιχεία των δασικών πυρκαϊών της περιοχής για την περίοδο , τα αίτια έναρξης στην περιοχή μελέτης είναι άγνωστα, στην συντριπτική τους πλειονότητα. Παρά τις σοβαρές ενδείξεις για άμεση συσχέτιση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των δασών και των δασικών εκτάσεων στο νησί με το αίτιο εμπρησμός και παρά την πολύ αυξημένη συχνότητα εμφάνισης πυρκαϊών σε περιοχές των οποίων η χωρική κατανομή δεν φαίνεται να είναι τυχαία (σχήμα 2), δεν έχει παρ όλα αυτά - έως σήμερα μετρηθεί και τεκμηριωθεί εμπεριστατωμένα η συμβολή (το συγκεκριμμένο ποσοστό) του αιτίου έναρξη από πρόθεση επί του συνολικού αριθμού ενάρξεων πυρκαϊάς στο νησί Εργασίες πεδίου Οι εργασίες πεδίου αφορούσαν σε παρατηρήσεις του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της περιοχής μελέτης και στην καταγραφή των χαρακτηριστικών της δασικής και αγροτικής βλάστησης. Συγκεκριμμένα, χρησιμοποιήθηκαν: α) φορητή δορυφορική συσκευή εντοπισμού θέσης (GPS GARMIN etrex SUMMIT με σφάλμα από 3 έως 5 m), β) ψηφιακή φωτογραφική μηχανή, γ) πυξίδα για τον υπολογισμό του οριζοντίου αζιμουθίου λήψης των φωτογραφιών και δ) ψηφιακός καταγραφέας φωνής για την επί τόπου αποθήκευση με την μορφή αρχείου ήχου, του συνόλου των μετρήσεων και των πληροφοριών, με αφήγηση Δασικά καύσιμα (βλάστηση) & Μοντέλα Καύσιμης Ύλης 14 (Μ.Κ.Υ.) Τα δασικά καύσιμα της περιοχής μελέτης, είναι το σύνολο της ζωντανής και νεκρής βλάστησης (φυλλόστρωµα, βελόνες, κορµοί, χόρτα, θάµνοι, φύλλωµα, ζωντανά και νεκρά κλαδιά, δέντρα) που μπορεί να καεί (Pyne et al, 1996). Τα δασικά καύσιμα, αφού ομαδοποιηθούν υπό την μορφή Μοντέλων Καύσιμης Ύλης (Μ.Κ.Υ.), αποτελούν ένα από τα δεδομένα εισόδου στο σύστημα 14 Μοντέλο καύσιμης ύλης είναι ένας προσομοιασμένος τύπος καύσιμης ύλης για τον οποίο έχουν καθοριστεί οι τιμές για όλες τις μεταβλητές περιγραφής του, που απαιτούνται για τη επίλυση του μαθηματικού μοντέλου διάδοσης της φωτιάς (Ξανθόπουλος, 1990). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 19 από 153

20 προσομοίωσης της χωρικής εξάπλωσης της φωτιάς, Farsite 15 (Finney, 1998). Γι αυτόν τον λόγο, αρχικά δημιουργήθηκε διανυσματικό αρχείο των δασικών καυσίμων (ήτοι της βλάστησης) της περιοχής μελέτης (σχήμα 4) με την μέθοδο της επιβλεπόμενης ταξινόμησης της μέγιστης πιθανοφάνειας (maximum likelihood) που εφαρμόστηκε από τον Δρ. Μιχαήλ Ξανθάκη σε δορυφορική εικόνα RAPIDEYE 16, στο περιβάλλον του λογισμικού ΕΝVI 5.0. Αναλυτικά, ακολουθήθηκε η εξής μεθοδολογία: Πραγματοποιήθηκαν δύο πολυήμερες επισκέψεις στην περιοχή μελέτης από τον γράφοντα μελετητή και τον Δρ. Μιχαήλ Ξανθάκη μαζί, κατά τη διάρκεια των οποίων δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ακριβή αποτύπωση των ορίων μεταξύ των διαφορετικών τύπων βλάστησης καθώς και στην καταγραφή των ειδών, της διάταξης, του ύψους και της δομής της βλάστησης, με τελικό στόχο τη δημιουργία χάρτη Μ.Κ.Υ. της περιοχής μελέτης ο οποίος να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Για την εξασφάλιση της μέγιστης δυνατής ακρίβειας περιγραφής της βλάστησης, κυρίως από τα Μ.Κ.Υ των Δημητρακόπουλος και άλλοι (2001) και Dimitrakopoulos (2002), βλ. πίνακα 3 του κεφαλαίου , ορίστηκε ένα πυκνό δίκτυο θέσεων στάσεων και καταγράφηκαν λεπτομερώς στο πεδίο τα ομοιογενή και τα ανομοιογενή τμήματά της. Στη συνέχεια, ορίστηκαν οι κάτωθι δέκα (10) κλάσεις βλάστησης για την ταξινόμηση της δορυφορικής εικόνας: 1. Χορτολίβαδο ή ξηρική καλλιέργεια, 2. Αμπελώνας ή δενδρώδης καλλιέργεια ή καλλιέργεια οπωροκηπευτικών 3. Ελαιώνας 4. Δάσος χαλεπίου πεύκης 5. Θαμνώνας αειφύλλων πλατυφύλλων (Μακία βλάστηση) 6. Μεταβατική θαμνώδης έκταση μεταξύ φρυγάνων και μακίας βλάστησης 7. Φρύγανα 8. Καμένη έκταση 9. Χωριό ή οικισμός 10. Γυμνό έδαφος Για τον αλγόριθμο ταξινόμησης της μέγιστης πιθανοφάνειας που χρησιμοποιήθηκε, δημιουργήθη- 15 Το Farsite έχει ενσωματωμένο και αξιοποιεί το μαθηματικό μοντέλο πρόβλεψης της διάδοσης της φωτιάς του Rothermel (1972) για την πυρκαϊά επιφανείας (Finney, 1998). 16 Χωρικής διακριτικής ικανότητας 5 μέτρων (m), λήψη: 15 και 19 Ιουλίου Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 20 από 153

21 Σχήμα 4: Ο χάρτης βλάστησης (δασικών καυσίμων) που δημιουργήθηκε με την μέθοδο της επιβλεπόμενης ταξινόμησης της μέγιστης πιθανοφάνειας (maximum likelihood) η οποία εφαρμόστηκε από τον Δρ. Μιχαήλ Ξανθάκη, σε δορυφορική εικόνα RAPIDEYE. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 21 από 153

22 καν περιοχές εκπαίδευσης με βάση τις εργασίες πεδίου. Κατά τη διαδικασία ορισμού των περιοχών εκπαίδευσης, εξασφαλίστηκε μετά τους σχετικούς ελέγχους ότι ο δείκτης Jeffries - Matusita (Matusita, 1966, Swain and Davis, 1978, Richards, 1993) ήταν μεγαλύτερος από 0.90, για κάθε μία σύγκριση μεταξύ των κλάσεων ταξινόμησηςπου επιλέχθηκαν. Μετά την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος για τον συγκεκριμμένο δείκτη, εφαρμόστηκε η ταξινόμηση στην δορυφορική εικόνα. Για την μείωση του θορύβου της ταξινομημένης δορυφορικής εικόνας εφαρμόστηκαν αλγόριθμοι γενίκευσης. Συγκεκριμένα, εφαρμόστηκαν: α) ένα φίλτρο majority filter με διάσταση 7x7, β) ένα φίλτρο clump 5x5 και γ) ένα φίλτρο sieve 5x5 και επιτεύχθηκε γενίκευση που οδήγησε σε αισθητή μείωση του αριθμού των πολυγώνων (περίπου στις ), γεγονός που διευκόλυνε την επεξεργασία των πολυγώνων και τη συνακόλουθη δημιουργία του χάρτη βλάστησης. Ακολούθως, η ταξινόμηση εισήχθη στο λογισμικό Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, διορθώθηκε στις περιπτώσεις των κλάσεων βλάστησης όπου ο δείκτης Jeffries-Matusita σύγκρισης ήταν μικρότερος του 0.90 και η ακρίβεια της ταξινόμησης ελέγχθηκε δηλαδή τα όρια της καύσιμης ύλης επιβεβαιώθηκαν οπτικά (μακροσκοπικά και φωτοερμηνευτικά) με τη βοήθεια του λογισμικού Google Earth. Με βάση τον τελικό χάρτη βλάστησης που προέκυψε (σχήμα 4), δημιουργήθηκε ο χάρτης Μ.Κ.Υ. με μέγεθος εικονοστοιχείου (pixel size) ίσο με 20 m (βλ. σχήμα 5, κεφάλαιο :). Αρχικά, κατασκευάστηκε το σχετικό αρχείο Μ.Κ.Υ. διανυσματικού μορφότυπου (vector) το οποίο, στη συνέχεια, μετατράπηκε σε αρχείο πλεγματικού μορφότυπου (raster), για την εισαγωγή του στο Farsite. Με στόχο την επίτευξη της μέγιστης δυνατής ακρίβειας και για την μείωση της πιθανότητας χρήσης εσφαλμένων δεδομένων εισόδου κατά την προσομοίωση της χωρικής εξάπλωσης της φωτιάς, στο πεδίο καταγράφηκαν και τα κάτωθι ιδιαίτερα χρήσιμα συμπληρωματικά στοιχεία: η ύπαρξη ή μη ανωρόφου, ο βαθμός προστασίας από τον άνεμο που παρέχει ο ανώροφος στην επιφανειακή βλάστηση και η θέση της βλάστησης σε σχέση με τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής (partially sheltered, sheltered or not) ώστε να είναι εφικτό να εκτιμηθεί ο βαθμός μείωσης της έντασης του πνέοντος ανέμου κατά περιοχές 17 με βάση τα συμπεράσματα των Albini and Baughman (1979) και Rothermel (1983) και 17 Για παράδειγμα: α) στις χωρίς ανώροφο, θαμνώδεις περιοχές των αείφυλλων πλατύφυλλων (μακία βλάστηση), η ταχύτητα του ανέμου στο ύψος του 1,5 m, μειώνεται περίπου κατά 45% σε σχέση με την πραγματική ταχύτητα του ανέμου (δηλαδή την Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 22 από 153

23 ο βαθμός (το ποσοστό) κάλυψης του υπορόφου από τον ανώροφο(canopy cover) για τον υπολογισμό της περιεχόμενης υγρασίας 18 στην επιφανειακή βλάστηση. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε κατά την κατηγοριοποίηση της βλάστησης σε κλάσεις αλλά και κατά την περιγραφή της βλάστησης από Μ.Κ.Υ., σε περιοχές που αναγεννώνται γοργά και καλύπτονται από λεπτά καύσιμα (χόρτα και φρύγανα) σε μίξη με χαμηλά κυρίως μακί (εικόνα 6), ενίοτε με α- Εικόνα 6: Φρύγανα [κυρίως λαδανιά (Cistus creticus), αγριοφασκομηλιά (Cistus salvifolius) και αστοιβίδα (Sarcopoterium spinosum)] σε μίξη με αραιή και χαμηλή μακία βλάστηση (δυτικά της Έξω Χώρας, κοντά στην ακτή) που κατά τόπους ταξινομήθηκαν στις κλάσεις βλάστησης 6 και 7 ( Μεταβατική θαμνώδης έκταση ή Φρύγανα, αντίστοιχα). Και οι δύο κλάσεις βλάστησης (δασικών καυσίμων) περιγράφηκαν, επί το πλείστον, από το Μοντέλο Καύσιμης Ύλης (Μ.Κ.Υ.) V Φρύγανα II (Αστοιβίδα) Phrygana II (Sarcopoterium spinosum) των Δημητρακόπουλος κ.α. (2001) και Dimitrakopoulos (2002). ναγέννηση χαλεπίου πεύκης κατά τόπους, καθώς και με υπολείμματα των νεκρών καμμένων δέντρων 19 (βλ. εικόνα 13, κεφάλαιο ). Στην περιοχή δεν υπάρχουν στεγασμένες (fuel break zones) ούτε αντιπυρικές ζώνες (fire break zones). Το τμήμα του δασικού οδικού δικτύου, ταχύτητα του ανέμου η οποία καταγράφεται από τους μετεωρολογικούς σταθμούς χωρίς την επίδραση βλάστησης και αναφέρεται στο ύψος των 6 m). Συμπερασματικά, λοιπόν, οι προσαρμοσμένες τιμές της ταχύτητας του ανέμου, για τις περιοχές με θαμνώνες αείφυλλων πλατύφυλλων χωρίς ανώροφο, είναι το το 55% των τιμών της πραγματικής ταχύτητάς του ανέμου (δηλαδή οι προσαρμοσμένες τιμές προκύπτουν από τον πολλαπλασιασμό των τιμών της πραγματικής ταχύτητας του ανέμου με το συντελεστή προσαρμογής της τιμής της ταχύτητας του ανέμου, ο οποίος σε αυτήν την περίπτωση, είναι ίσος με 0,55), β) στις θαμνώδεις περιοχές των αείφυλλων πλατύφυλλων (όταν αυτά είναι μερικώς προστατευμένα ) η ταχύτητα του ανέμου στο ύψος του 1,5 m, μειώνεται περίπου κατά 75% σε σχέση με την πραγματική ταχύτητα του ανέμου. Συμπερασματικά, λοιπόν, οι προσαρμοσμένες τιμές της ταχύτητας του ανέμου, για τις περιοχές αυτές των θαμνώνων αείφυλλων πλατύφυλλων, είναι το 25% των τιμών της πραγματικής ταχύτητάς του ανέμου (δηλαδή ο συντελεστής προσαρμογής της τιμής της ταχύτητας του ανέμου, σε αυτήν την περίπτωση, είναι ίσος με 0,25). Τα παραπάνω εφαρμόστηκαν λαμβάνοντας υπόψη σχετικά συμπεράσματα των Albini and Baughman (1979) και Rothermel (1983) για το μοντέλο καύσιμης ύλης 4 (Anderson, 1982) το οποίο ονομάζεται chaparral και αντιπροσωπεύει θαμνώνες πανομοιότυπης μορφής με αυτή των θαμνώνων αείφυλλων πλατύφυλλων (Αθανασίου και Μαρτζάκλης, 2010). Το μοντέλο καύσιμης ύλης 4 είναι ένα από τα δεκατρία κλασσικά μοντέλα που συμπεριλαμβάνονται στο λογισμικό Behaveplus (Burgan and Rothermel, 1984, Andrews et al., 2005, Andrews, 2007). Με αντίστοιχο τρόπο έλαβαν χώρα οι σχετικές υποθέσεις και οι υπολογισμοί για όλα τα Μ.Κ.Υ. της περιοχής μελέτης. 18 Η περιεχόμενη υγρασία της καύσιμης ύλης (Fuel Moisture Content FMC, σε γραμμάρια νερού ανά γραμμάρια ξηρής βιομάζας) επηρεάζει καθοριστικά τη συμπεριφορά της φωτιάς καθώς η μεταβολή της προκαλεί άμεσα αλλαγές στη συμπεριφορά της φωτιάς (Rothermel, 1983). 19 Καλούνται υπολείμματα διαταραχών και πρόκειται για βιομάζα μεγάλων διαστάσεων (κλαδιά, κορμοί, φλοιοί, πρέμνα, κ.α.) η οποία παραμένει στην περιοχή που διαταράχθηκε από δασικές πυρκαϊές. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 23 από 153

24 των βατών δρόμων με ενισχυμένο πλάτος, που έχουν κατασκευαστεί από την Δασική Υπηρεσία, μπορούν σε κάποιες περιπτώσεις πυρκαϊών χαμηλής ταχύτητας διάδοσης και έντασης και υπό προϋποθέσεις - να παίξουν τον ρόλο υποτυπωδών αντιπυρικών ζωνών. Τέλος, τα είδη των καλλιεργειών στις οποίες δεν είναι δυνατόν να μεταδοθεί η φωτιά και συνιστούν πράσινες ζώνες (green belts) (εικόνα Π2.8, Παράρτημα 2)., κατατάχθηκαν στην κλάση 2 (πίνακας 2) και περιγράφηκαν από το Μ.Κ.Υ. 93 (πίνακας 3) Ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων Στη Ζάκυνθο έχουν εντοπιστεί ή/και καταγραφεί από τις αρμόδιες Δημόσιες Υπηρεσίες: περιοχές παράνομης, περιστασιακής διάθεσης αποβλήτων, δύο χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων (ΧΑΔΑ), στις θέσεις Κόρνος και Πηγή Αβύσσου, βόρεια της λίμνης Κερίου, χώρος απόθεσης αδρανών υλικών, στην θέση Κουνουφάς του Αγαλά και χώρος υγειονομικής ταφής (ΧΥΤΑ), στη θέση Βύθακας και ανάντη του κόλπου του Λαγανά, όπου τηρούνται μόνον οι προδιαγραφές πυρασφάλειας αλλά δεν εξασφαλίζεται η προστασία του ΤΚΣ GR (και Θαλάσσιου Πάρκου) από τα στραγγίδιά του και τα επεισόδια διασποράς των στερεών αποβλήτων του. Οι περιοχές αυτές παρουσιάζονται στα σχήματα 1 & 3 και πολλές από αυτές εγκυμονούν τον κίνδυνο έναρξης πυρκαϊάς αλλά έχουν και ποικίλες και εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις στην ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος και, φυσικά, στην τουριστική ανάπτυξη της περοχής. 4. Πρόβλεψη συμπεριφοράς πιθανών δασικών πυρκαϊών Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίον θα εξαπλωθεί ενδεχόμενη δασική πυρκαϊά και η δυνατότητα αξιόπιστης πρόβλεψης των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών της κάτω από ορισμένες συνθήκες, είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για την οργάνωση της πρόληψης καθώς και για την αποτελεσματική και ασφαλή καταστολή της (Αθανασίου & Ξανθόπουλος, 2009). Τα μοντέλα πρόβλεψης της συμπεριφοράς της φωτιάς και τα συστήματα προσομοίωσης της χωρικής εξάπλωσης των δασικών πυρκαϊών δεν είναι πανάκεια καθώς εμπεριέχουν αρκετές γενικεύσεις και είναι συχνά ιδιαίτερα δύσχρηστα εξ αιτίας της πληθώρας των δεδομένων εισόδου που απαιτούν τα οποία δεν είναι πάντοτε διαθέσιμα. Οι διαφοροποιήσεις και οι αποκλίσεις των αποτελεσμάτων τους από την πραγματική συμπεριφορά της πυρκαϊάς που συναντά ο δασοπυροσβέστης στο επιχειρησιακό πεδίο, συχνά οφείλονται στην Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 24 από 153

25 αδυναμία λεπτομερούς περιγραφής και ποσοτικοποίησης των παραγόντων που αλληλεπιδρώντας με πολυσύνθετο τρόπο, καθορίζουν τη συμπεριφορά της φωτιάς. Όμως, η επιταγή της προστασίας της ζωής των πολιτών, των υποδομών και των περιουσιών σε συνθήκες αντίξοων μετεωρολογικών συνθηκών, ανομοιογενούς βλάστησης, πολυσχιδούς και έντονου αναγλύφου και φαινομένων όπως η αλληλεπίδραση του ανέμου με το ανάγλυφο, επιβάλλει τη λήψη γρήγορων αποφάσεων που να αναγνωρίζουν τις ευκαιρίες, να επισημαίνουν τους κινδύνους και να αποφεύγουν την άσκοπη σπατάλη δυνάμεων, κατά την καταστολή των δασικών πυρκαϊών. Σε πολλές περιπτώσεις, οι πολλές και ταυτόχρονες προταιρεότητες δυσχεραίνουν ή ακυρώνουν το δασοπυροσβεστικό έργο, δεσμεύοντας ή αφαιρώντας τους πόρους που απαιτούνται για τον έλεγχο της δασικής πυρκαϊάς με τέτοιο τρόπο ώστε, σύντομα, να εξαντλείται η φέρουσα ικανότητα ακόμη και ενός πολύ καλά οργανωμένου δασοπυροσβεστικού μηχανισμού. Πολλές φορές, οι προσομοιώσεις της χωρικής εξάπλωσης των δασικών πυρκαϊών με τη βοήθεια των σχετικών συστημάτων ή/και η πρόβλεψη της συμπεριφοράς τους με την αξιοποίηση σχετικών μοντέλων δεν φαίνεται να μπορεί να προσφέρει κάτι περισσότερο από την εμπειρία των δασοπυροσβεστών, είτε λόγω της αντικειμενικής έλλειψης του απαιτούμενου χρόνου είτε λόγω του ότι η εμπειρική αντίληψη είναι αρκετή ώστε η έκβαση των προσπαθειών καταστολής να είναι επιτυχής. Παρ όλα αυτά, η στρατηγική επιλογή της εκ των προτέρων πρόβλεψης της συμπεριφοράς πιθανών δασικών πυρκαϊών σε μια περιοχή, επικουρεί πάντοτε τη λήψη προληπτικών και προκατασταλτικών μέτρων και αυξάνει την αποτελεσματικότητα της καταστολής. Στα επόμενα κεφάλαια και στα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης θα αποδειχθεί με σαφήνεια ότι ο κατάλληλος συνδυασμός της στοχευμένης πρόβλεψης της συμπεριφοράς της φωτιάς με την εμπειρία των δασοπυροσβεστών μπορεί να πολλαπλασιάσει τις επιλογές προσέγγισης και διαχείρισης του φαινομένου, με δεδομένο και το πεπερασμένο των διαθέσιμων πυροσβεστικών δυνάμεων της περιοχής Το σύστημα Farsite Το σύστημα Farsite είναι ένα ελεύθερο λογισμικό το οποίο προσομοιώνει χωρικά σε δύο διαστάσεις - την εξάπλωση των δασικών πυρκαϊών. Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκε η έκδοση , για τον υπολογισμό του ρυθμού εξάπλωσης (της ταχύτητας) της πυρκαϊάς Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 25 από 153

26 επιφανείας (surface Rate of Spread RoS surface σε m/min) και των διαδοχικών θέσεων 20 της περιμέτρου της πυρκαϊάς επιφανείας. Το Farsite έχει ενσωματώσει και αξιοποιεί το μαθηματικό, ημιεμπειρικό μοντέλο διάδοσης της φωτιάς του Rothermel (1972) που είναι το ευρύτερα χρησιμοποιούμενο, μέχρι σήμερα, μοντέλο που έχει διαπιστωθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόβλεψη της συμπεριφοράς δασικών πυρκαϊών επιφάνειας σε οποιονδήποτε τύπο δασικής βλάστησης (ύψους έως 3 μέτρων περίπου), αρκεί αυτός να περιγραφεί με τη μορφή αντιπροσωπευτικού μοντέλου καύσιμης ύλης (Rothermel 1972, Ξανθόπουλος 1990, Αθανασίου και Ξανθόπουλος, 2009). Το μοντέλο του Rothermel είναι πρακτικό, η αξιοπιστία του έχει ελεγχθεί σε πολλούς διαφορετικούς τύπους δασικών καυσίμων και οι αδυναμίες του είναι γνωστές (Athanasiou and Xanthopoulos, 2010). Αντίθετα, δεν έχει αποδειχθεί ότι οι επιπλέον διαθέσιμες, δυνητικά, προβλέψεις του Farsite οδηγούν σε εξ ίσου αξιόπιστα αποτελέσματα: Το μοντέλο που χρησιμοποιείταιται στο Farsite, για την εκτίμηση της πιθανότητας μετατροπής της πυρκαϊάς επιφανείας σε πυρκαϊά κόμης (επικόρυφη πυρκαϊά) και στη συνέχεια προβλέπει την εμφάνιση παθητικής, ενεργής ή ανεξάρτητης πυρκαϊάς κόμης (Rothermel, 1991a), έχει αναπτυχθεί από τον Van Wagner (1977, 1993) και είναι παρόμοιο με αυτό του Καναδικού Συστήματος Πρόβλεψης (Forestry Canada Fire Danger Group, 1992). Το μοντέλο βασίζεται στις τιμές της περιεχόμενης υγρασίας του φυλλώματος της κόμης και στο ύψος της βάσης της κόμης για την πρόβλεψη της μετατροπής της πυρκαϊάς επιφανείας σε πυρκαϊά κόμης (Van Wagner, 1989). Για τον υπολογισμό, δε, του ρυθμού εξάπλωσης της ενεργής πυρκαϊάς κόμης χρησιμοποιείται συντελεστής που έχει παραχθεί από τον Rothermel (1991a) αξιοποιώντας το μοντέλο καύσιμης ύλης 10 (Anderson, 1982) που είναι ένα από τα δεκατρία κλασσικά μοντέλα που συμπεριλαμβάνονται στο λογισμικό Behaveplus και αντιπροσωπεύει υπόροφο χαμηλής ποώδους και θαμνώδους βλάστησης με συμπιεσμένο ξηροφυλλοτάπητα. Ο συντελεστής έχει προκύψει από την ανάλυση παρατηρήσεων σε μόλις οκτώ (8) ενεργές πυρκαϊές κόμης, σε δάση κωνοφόρων των βορείων Βραχωδών ορέων των δυτικών Η.Π.Α. Επιπρόσθετα, για τον υπολογισμό του ρυθμού εξάπλωσης της ενεργής πυρκαϊάς κόμης, δεν λαμβάνεται υπ όψιν η δομή της κόμης. Το μοντέλο υπολογισμού του ρυθμού εξάπλωσης της ενεργής πυρκαϊάς κόμης που 20 Ανά τριάντα λεπτά της ώρας, για πέντε συνολικά ώρες ήτοι δέκα διαφορετικές περιμέτρους. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 26 από 153

27 δημιουργήθηκε από τον Rothermel (1991a), σύμφωνα με τον ίδιο (Rothermel, 1991b) δεν προσφέρεται για χρήση του σε περιοχές διαφορετικές από αυτές για τις οποίες δημιουργήθηκε, λόγω των περιορισμών του. Παρ όλα αυτά, ενσωματώθηκε στο FARSITE (Finney 1998) αλλά και σε άλλα συστήματα πρόβλεψης στις Η.Π.Α. Το μοντέλο του Albini (1979) που χρησιμοποιείται για την προσομοίωση του φαινομένου της μετάδοσης της δασικής πυρκαϊάς με καύτρες (φαινόμενο της κηλίδωσης) προβλέπει μόνον τις καύτρες που παράγονται κοντά στην κεφαλή (μέτωπο) της πυρκαϊάς. Περιέχει επιπλέον πολλές γενικεύσεις και υποθέσεις σχετικά με την παραγωγή, το σχήμα και το βεληνεκές των καυτρών (Finney, 1998), γεγονός που αυξάνει την αβεβαιότητα των σχετικών προβλέψεων και υπολογισμών. Επιπλεόν, το Farsite δεν μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες που επικρατούν όταν η πυρκαϊά σχηματίζει επαγωγική στήλη (Van Wagtendonk, 1996) ενώ, γενικότερα, η αξιοπιστία των παραγόμενων αποτελεσμάτων του εξαρτάται άμεσα από την ακρίβεια της περιγραφής των δασικών καυσίμων (Finney and Ryan 1995). Όπως ήδη αναφέρθηκε, κατά την πρόβλεψη της συμπεριφοράς της φωτιάς πρέπει να αποφεύγονται προσομοιώσεις και υπολογισμοί που εμπεριέχουν μεγάλες γενικεύσεις ή γενικεύσεις που είναι εντελώς ξένες προς τα ενδογενή χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης και βασίζονται σε συμπεράσματα που έχουν προκύψει από την επεξεργασία δεδομένων που αφορούν σε συνθήκες βλάστησης και κλίματος, εντελώς ξένων προς την περιοχή μελέτης. Γι αυτό, στα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης δεν περιλαμβάνονται υπολογισμοί σχετικά με την πιθανότητα η πυρκαϊά να μετατραπεί σε πυρκαϊά κόμης, τον ρυθμό εξάπλωσης ενδεχόμενης πυρκαϊάς κόμης, το φαινόμενο της κηλίδωσης, το μήκος φλόγας και τη θερμική ένταση ανά μονάδα μήκους του μετώπου. Για τον ίδιο λόγο, δεν χρησιμοποιήθηκαν τα - ενσωματωμένα στο λογισμικό Farsite - Μ.Κ.Υ. που περιγράφουν τις συνθήκες βλάστησης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής αλλά μεταξύ των δεδομένων εισόδου χρησιμοποιήθηκαν τα επτά Μ.Κ.Υ. που έχουν δημιουργηθεί για την Ελλάδα από τους Δημητρακόπουλος και άλλοι (2001) και Dimitrakopoulos (2002) (πίνακας 3), ώστε να υπολογιστεί ο ρυθμός εξάπλωσης της πυρκαϊάς επιφανείας. Η χρήση των κατάλληλα παραμετροποιημένων Μ.Κ.Υ. και δεδομένων του πεδίου του ανέμου είναι απαραίτητη για την παραγωγή ρεαλιστικών προσομοιώσεων της εξάπλωσης και συμπεριφοράς των δασικών πυρκαϊών στην Μεσογειακή βλάστηση ενώ η βαθμονόμηση και η αυστηρή αξιολόγηση του συστήματος Farsite με βάση δεδομένα συμπεριφοράς πραγματικών Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 27 από 153

28 δασκών πυρκαϊών στην περιοχή της Μεσογείου, θα συμβάλλουν στην βελτίωση της ακρίβειας των εκτιμήσεών του (Arca et al, 2007). Οι προσομοιώσεις (τα δεδομένα εξόδου) που παρήχθησαν (Παράρτημα 6) αλλά και τα δεδομένα εισόδου που χρησιμοποιήθηκαν, λόγω του μεγάλου τους αριθμού, ταξινομήθηκαν και αποθηκεύτηκαν στους αντίστοιχους ψηφιακούς φακέλους και υποφακέλους (Παράρτημα 7) ώστε να διευκολυνθεί η αξιοποίησή τους και από το Σύστημα Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (Decision Support System - DSS) (βλ. κεφάλαιο 6) Δεδομένα εισόδου Αρχικά δημιουργήθηκε το αρχείο τοπίου (Landscape file, αρχείο μορφότυπου: *.lcp) που περιέχει δεδομένα σχετικά με την γεωμορφολογία και την καύσιμη ύλη σε μορφή Μ.Κ.Υ. Τα ακόλουθα πέντε πλεγματικά (raster) αρχεία, χωρικής ανάλυσης 20 μέτρων (m), δημιουργήθηκαν με τη βοήθεια του Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών ArcMap 9.3 και συνιστούν το αρχείο τοπίου της περιοχής μελέτης: α) αρχείο υψομέτρου elevation (m), β) αρχείο κλίσεων slope (μοίρες, o ), γ) αρχείο προσανατολισμού (έκθεσης) κλίσεων aspect (μοίρες, o ), δ) αρχείο μοντέλων καύσιμης ύλης fuel models (βλ. πίνακα 3 και παράρτημα 3) και ε) αρχείο κάλυψης κόμης canopy cover (βλ. πίνακα 4). Στη συνέχεια, τα πέντε πλεγματικά αρχεία μετατράπηκαν σε αρχεία ASCII μορφής (αρχεία μορφότυπου: *.asc, με χωρική ανάλυση 20 m), μέσω του ArcMap 9.3. Τα πέντε παραπάνω αρχεία είχαν τις ιδίες ακριβώς διαστάσεις και τα όριά τους συνέπιπταν. Με δεδομένο ότι πλεγματικά αρχεία, με χωρική ανάλυση που κυμαίνεται από 25 έως 50 m, αποδίδουν ικανοποιητικά την τοπογραφία ετερογενών τοπίων (Finney, 1998), η χωρική ανάλυση των 20 m που χρησιμοποιήθηκε, επέτρεψε τους πλέον λεπτομερείς υπολογισμούς Δημιουργία αρχείου Μ.Κ.Υ. (χάρτη Μ.Κ.Υ. της περιοχής μελέτης: Παραδοτέο 1 της Δράσης 4.2) & αρχείου κάλυψης κόμης Η βλάστηση της περιοχής μελέτης που ταξινομήθηκε στο κεφάλαιο (πίνακας 2), περιγράφηκε με τη μορφή αντιπροσωπευτικών Μ.Κ.Υ. (πίνακας 3), μετά από τη σύνθεση των στοιχείων που συλλέχτηκαν από τις εργασίες υπαίθρου με τα σχετικά βιβλιογραφικά δεδομένα και στη συνέχεια δημιουργήθηκε ο χάρτης των Μ.Κ.Υ. (σχήμα 5). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 28 από 153

29 Πίνακας 2: Αντιστοίχιση κλάσεων βλάστησης με Μ.Κ.Υ. Κλάσεις βλάστησης (βλ. σχήμα 4) Μ.Κ.Υ. (βλ. πίνακα 3) 1. Χορτολίβαδο ή ξηρική καλλιέργεια Αμπελώνας ή δενδρώδης καλλιέργεια ή καλλιέργεια οπωροκηπευτικών (όπου η φωτιά δεν μπορεί να μεταδοθεί no fire spread) Ελαιώνας Δάσος χαλεπίου πεύκης 51 ή 52 ή 54 ή 55 ή Θαμνώνας αειφύλλων πλατυφύλλων (Μακία βλάστηση) 51 ή 52 ή 53 ή Μεταβατική θαμνώδης έκταση μεταξύ φρυγάνων και μακίας βλάστησης 55 ή 51 ή Φρύγανα 55 ή Καμένη έκταση 56 ή 55 ή Χωριό ή οικισμός 56 ή 54 ή Γυμνό έδαφος (η φωτιά δεν μπορεί να μεταδοθεί no fire spread) 99 Τα χορτολίβαδα και οι λίγες περιπτώσεις ξηρικών καλλιεργειών (κλάση βλάστησης 1), περιγράφηκαν με τη χρήση του Μ.Κ.Υ. 56 (βλ. εικόνα 7 & εικόνα Π2.6 του Παραρτήματος 2). Οι ελαιώνες (κλάση 3) στην πλειονότητα των οποίων υπάρχει υπόροφος χόρτων - περιγράφηκαν (ως προς την επιφανειακή τους βλάστηση) με τη χρήση του Μ.Κ.Υ. 56. Οι περιπτώσεις ελαιώνων με καθαρισμένο υπόροφο κατατάχθηκαν στην κλάση 10 (Γυμνό έδαφος) του πίνακα 2 περιγράφηκαν με το Μ.Κ.Υ. 99 (εικόνα Π2.9 του Παραρτήματος 2). Οι λοιπές καλλιέργειες (κλάση 2), στις οποίες απουσιάζει ο υπόροφος των χόρτων (π.χ. αμπελώνες, δενδρώδεις καλλιέργειες οπωροφόρων ή καλλιέργειες οπωροκηπευτικών), αποτελούν πράσινη ζώνη (green belt) και περιγράφηκαν με τη χρήση του Μ.Κ.Υ. 93 (εικόνα Π2.8 του Παραρτήματος 2). Η περίπτωση κατά την οποία η κλάση βλάστησης 5 περιγράφηκε από το Μ.Κ.Υ. 57, αφορά στον υψηλό και πυκνό πρινώνα του Ιεράς Μονής Παναγίας Υπεραγάθου (που βρίσκεται στην κεντρική Ζάκυνθο, περίπου στο μέσο της ευθείας γραμμής που ενώνει τα χωριά Άγιος Λέων και Λαγκαδάκια), όπου υπάρχει πυκνός ανώροφος υψηλών πουρναριών και απουσιάζει η επιφανειακή βλάστηση. Στα μεγαλύτερα τμήματά τους, τα χωριά και οι οικισμοί της περιοχής μελέτης δεν συνιστούν συμπαγείς αστικές περιοχές με συνεχείς τεχνητές επιφάνειες αλλά είναι διασπασμένοι από ζώνες ή εκτάσεις που καλύπτονται από επιφανειακή βλάστηση (χόρτα ή/και φρύγανα, βλ. εικόνα 14). Γι αυτό το λόγο, η κλάση 9 περιγράφηκε - κατά περίπτωση - από τα Μ.Κ.Υ. 56, 54 και 55. Οι συστάδες χαλεπίου πεύκης, ηλικίας από 12 έως 18 ετών περίπου (εικόνα 8), περιγράφηκαν από το Μ.Κ.Υ. 52. Για τα ώριμα και υψηλά πευκοδάση χρησιμοποιήθηκαν πέντε διαφορετικά Μ.Κ.Υ., ανάλογα με την βλάστηση του υπορόφου τους. 21 Αφορά στον υπόροφο του υψηλού και πυκνού πρινώνα της Ιεράς Μονής Παναγίας Υπεραγάθου. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 29 από 153

30 Εικόνα 7: Ξηρική καλλιέργεια στην ανατολική είσοδο του χωριού Μαριές. Εικόνα 8: Συστάδα χαλεπίου πεύκης, ηλικίας 17 περίπου ετών. Αρκετές περιπτώσεις εκτάσεων όπου η παρουσία της λαδανιάς είναι έντονη, περιγράφηκαν από το Μ.Κ.Υ. 54 (εικόνα Π2.4 του Παραρτήματος 2). Λόγω της επίδρασης που έχουν ασκήσει οι συχνές πυρκαϊές στις δασικές και τις αγροτοδασικές εκτάσεις, της δημιουργίας μωσαϊκού διαφορετικών σταδίων ανάπτυξης ή διαδοχής των φυτοκοινωνιών και της ετερογένειας της βλάστησης 22, η περίπτωση της Ζακύνθου είναι μία από τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις για τις οποίες θα μπορούσαν να δημιουργηθούν τοπικά μοντέλα καύσιμης ύλης, μετά από τις σχετικές δειγματοληψίες και μετρήσεις. Τυπικές φωτογραφίες των τύπων βλάστησης που περιγράφηκαν από τα αντίστοιχα Μ.Κ.Υ., παρουσιάζονται στο παράρτημα Π.χ. εκτάσεις με: α) λαδανιά(cistus creticus) σε μίξη με αστοιβίδα (Sarcopoterium spinosum) και χαμηλά μακί ή β) μίξη λαδανιάς, μακίας βλάστησης και πλήθους καμμένων κλαδιών και υπολλειμμάτων ή γ) πυκνή αναγέννηση χαλεπίου διαφόρων ηλικιών, από 2 έως και 15 περίπου ετών (εικόνα 13, κεφάλαιο ). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 30 από 153

31 Οι τιμές των παραμέτρων των μοντέλων καύσιμης ύλης για την Ελλάδα [51 έως 57 του πίνακα 3, των Δημητρακόπουλος κ.α. (2001) και Dimitrakopoulos (2002)] δεν περιλαμβάνονται στο Farsite και προστέθηκαν (με την απαιτούμενη μορφή) βάσει των προδιαγραφών του αρχείου (*.fmd) το οποίο συμπεριλαμβάνεται ως δεδομένο εισόδου - για τους υπολογισμούς της προσομοίωσης της χωρικής εξάπλωσης της πυρκαϊάς από το Farsite. Ακολουθεί το αρχείο *.fmd, με την μορφή που αυτό εισήχθη στο Farsite, στο οποίο περιλαμβάνονται οι τιμές των παραμέτρων των Μ.Κ.Υ. (οι οποίες παρουσιάζονται και στο παράρτημα 3): Custom Fuel Models (παραμετροποιημένα μοντέλα καύσιμης ύλης - *.fmd) METRIC 51 FM static Medit shrubs 52 FM static Medit shrubs2 53 FM static Quercus coccifera 54 FM static Phlomis fruticosa 55 FM static Sarcopoterium spinosum 56 FM static Medit grasslands 57 FM static Medit Pine Πίνακας 3: Η κωδικοποίηση των Μ.Κ.Υ. Κωδικός Farsite (Id) Βιβλιογραφία Δημητρακόπουλος κ.α. (2001) και Dimitrakopoulos (2002) Δημητρακόπουλος κ.α. (2001) και Dimitrakopoulos (2002) Δημητρακόπουλος κ.α. (2001) και Dimitrakopoulos (2002) Δημητρακόπουλος κ.α. (2001) και Dimitrakopoulos (2002) Δημητρακόπουλος κ.α. (2001) και Dimitrakopoulos (2002) Δημητρακόπουλος κ.α. (2001) και Dimitrakopoulos (2002) Δημητρακόπουλος κ.α. (2001) και Dimitrakopoulos (2002) 93 Scott and Burgan (2005) NB3 (93) Agricultural 99 Scott and Burgan (2005) NB9 (99) - Bare Ground Μ.Κ.Υ. (Fuel Model) I Χαμηλά Μακί (έως 1 μέτρο) Evergreen schlerophyllous shrublands (up to 1.5 m) II Υψηλά Μακί (1,5 3 μέτρα) - Evergreenschlerophyllous shrublands ( m) III Πρινώνες (έως 2 μέτρα) Quercus coccifera (up to 2.0 m) IV Φρύγανα I (Ασφάκα) Phrygana I (Phlomis fruticosa) V Φρύγανα II (Αστοιβίδα) Phrygana II (Sarcopoterium spinosum) VI Μεσογειακά χορτολίβαδα Mediterranean grasslands VII Ξηροβελονοτάπητας σε Μεσογειακά Δάση Πεύκης Mediterranean pine needle litter Για την δημιουργία του πλεγματικού αρχείου του ποσοστού κάλυψης της επιφανειακής βλάστησης από την κόμη (canopy cover), σε κάθε πολύγωνο (εγγραφή) του διανυσματικού αρχείου των Μ.Κ.Υ., αποδόθηκε μία από τις τιμές της κλάσης Farsite, του πίνακα 4. Στη συνέχεια, το διανυσματικό αρχείο των Μ.Κ.Υ. επαναταξινομήθηκε (reclassification) με κριτήριο τις τιμές του πεδίου canopy cover. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 31 από 153

32 Σχήμα 5: Χάρτης Μοντέλων Καύσιμης Ύλης (Παραδοτέο 1 της Δράσης 4.2). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 32 από 153

33 Πίνακας 4: Κλάσεις κάλυψης της επιφανειακής βλάστησης από την κόμη Κλάση FARSITE Ποσοστό κάλυψης της επιφανειακής βλάστησης από την κόμη % % % % 99 0% (απουσία κόμης) Δημιουργία αρχείου εργασίας Για τις ανάγκες της κάθε προσομοίωσης, στην συνέχεια δημιουργήθηκε αρχείο εργασίας (Project file - *.fpj) που περιέχει το σύνολο των απαραιτήτων δεδομένων εισόδου (αρχείο τοπίου, αρχείο παραμετροποιημένων μοντέλων καύσιμης ύλης, αρχείο αρχικής υγρασίας της καύσιμης ύλης, αρχείο καιρού, αρχείο ανέμου και πληροφορίες σχετικές με την παρουσίαση). Μετά την εισαγωγή του αρχείου τοπίου (*.lcp) εισήχθησαν τα παρακάτω πέντε αρχεία, μορφότυπου ASCII: 1. Παραμετροποιημένα Μ.Κ.Υ. (Custom Μodels - *.fmd), βλ. κεφάλαιο Ρυθμίσεις (Adjustments - *.adj) 3. Καιρού (Weather *.wtr) 4. Αρχική υγρασία καύσιμης ύλης (Initial fuel moisture - *.fms) 5. Ανέμου (Wind - *.wnd) Για τη δημιουργία του αρχείου (*.adj), υπολογίστηκε η μέση τιμή του συντελεστή προσαρμογής της τιμής της ταχύτητας του ανέμου για κάθε Μ.Κ.Υ. (πίνακας 5). Συγκεκριμμένα, με βάση τα επί μέρους σύνολα των εγγραφών (του σχετικού διανυσματικού αρχείου Μ.Κ.Υ.) που αντιστοιχούν σε κάθε ένα μοντέλο καύσιμης ύλης, υπολογίστηκαν οι μέσες τιμές του σχετικού πεδίου wind adjustment factor του πίνακα 5. Οι τιμές της κάθε μιας εγγραφής (δηλαδή του κάθε πολυγώνου) του διανυσματικού αρχείου των Μ.Κ.Υ. συμπληρώθηκαν με βάση τα συμπεράσματα των Albini and Baughman (1979) και Rothermel (1983) και μετά την αντιστοίχισή τους με τα χαρακτηριστικά κάθε ξεχωριστής περίπτωσης της περιοχής μελέτης (βλ. κεφάλαιο 3.4.1). Πίνακας 5: Μέσες τιμές συντελεστών προσαρμογής της ταχύτητας του ανέμου των Μ.Κ.Υ. Μ.Κ.Υ. Μέση τιμή συντελεστή προσαρμογής της τιμής της ταχύτητας του ανέμου (wind adjustment factor) , , , , , , ,080 Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 33 από 153

34 Ορισμός σεναρίων μετεωρολογικών συνθηκών Αρχείο καιρού Αρχικά, ορίστηκαν δύο διακριτά σενάρια (δυσμενών και μέσων) συνθηκών θερμοκρασίας [T( ο C)] και σχετικής υγρασίας αέρα [RH (%)] που μπορεί να επικρατήσουν κατά την αντιπυρική περίοδο στην περιοχή. Στον πίνακα 6 παρουσιάζονται οι τιμές των μεταβλητών θερμοκρασία και σχετική υγρασία αέρα, των δύο σεναρίων. Πίνακας 6: Σενάρια δυσμενών και μέσων συνθηκών T( ο C) και RH (%) Ελάχιστη θερμοκρασία αέρα T ( ο C) ΣΕΝΑΡΙΟ 1 (δυσμενείς συνθήκες) Μέγιστη σχετική υγρασία αέρα RH (%) Ώρα καταγραφής :30 Μέγιστη θερμοκρασία αέρα Ελάχιστη σχετική υγρασία αέρα Ώρα καταγραφής T ( ο C) RH (%) :30 ΣΕΝΑΡΙΟ 2 (μέσες συνήθεις - συνθήκες) Ελάχιστη θερμοκρασία αέρα T ( ο C) Μέγιστη σχετική υγρασία αέρα RH (%) Ώρα καταγραφής :30 Μέγιστη θερμοκρασία αέρα Ελάχιστη σχετική υγρασία αέρα Ώρα καταγραφής T ( ο C) RH (%) : Αρχείο αρχικής υγρασίας καύσιμης ύλης Για τον υπολογισμό της αρχικής περιεχόμενης επί τοις εκατό υγρασίας στα δασικά καύσιμα 23 (Fuel Moisture Content FMC%) (και για τα δύο σενάρια του πίνακα 6), οι παραδοχές που έγιναν είναι ότι ο μήνας είναι ο Αύγουστος, η ώρα έναρξης της πυρκαϊάς είναι 14:30 και η τιμή της νεφοκάλυψης είναι σταθερή και μηδενική (= 0), για όλες τις περιπτώσεις FMC% δυσμενών συνθηκών (ΣΕΝΑΡΙΟ 1) Η τιμή της FMC% των λεπτών νεκρών δασικών καυσίμων της μιας (1) ώρας (h) υπολογίστηκε ίση με 3%, με βάση την μεθοδολογία του Rothermel (1983), τιμή η οποία είναι αποδεκτό να χρησιμοποιείται και για τα καύσιμα των 10 h (εικόνα 9, πίνακας 7). Η τιμή FMC% των δασικών καυσίμων των 100 h ορίστηκε σύμφωνα με την μέση τιμή αδημοσίευτων μετρήσεων του Δρ. 23 Με βάση τη διάμετρό τους, τα δασικά καύσιμα διακρίνονται σε τέσσερεις (4) κατηγορίες (Albini, 1976).: α) 1h (διάμετρος < 0,63 cm), β) 10h (0,63 cm< διάμετρος < 2,54 cm), γ) 100h (2,54 cm < διάμετρος < 7,62) και δ) 1000h (διάμετρος > 7,62 cm). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 34 από 153

35 Γαβριήλ Ξανθόπουλου των 6 τελευταίων ετών (2007 έως 2012), στον Υμηττό (Αττική) τον μήνα Αύγουστο που είναι 7% (πίνακας 7). Η τιμή FMC% των ζωντανών ξυλωδών καυσίμων (Live Woody) ορίστηκε, επίσης, σύμφωνα με την μέση τιμή αδημοσίευτων μετρήσεων του Δρ. Γαβριήλ Ξανθόπουλου των 6 τελευταίων ετών (2007 έως 2012), στον Υμηττό (Αττική) τον μήνα Αύγουστο που είναι 80% (πίνακας 7). Εικόνα 9: Υπολογισμός FMC% νεκρών δασικών καυσίμων της 1 h (ΣΕΝΑΡΙΟ 1) Πίνακας 7: Τιμές FMC % στις 14:30 (ΣΕΝΑΡΙΟ 1) Ώρα έναρξης FMC% (1 h) FMC% (10 h) FMC% (100 h) Live Woody πυρκαϊάς 14:30 3* 3 7** 80*** Ακολουθεί η μορφή του αρχείου *.fms, όπως εισήχθη στο λογισμικό: Τιμές FMC % των Μ.Κ.Υ. (αρχείο *.fms) στις 14:30 (ΣΕΝΑΡΙΟ 1) Model 1hr 10 hr 100 hr LW LH FMC% μέσων συνθηκών (ΣΕΝΑΡΙΟ 2) Η τιμή της FMC% των λεπτών νεκρών δασικών καυσίμων της μιας (1) ώρας (h) υπολογίστηκε ίση με 8%, με βάση την μεθοδολογία του Rothermel (1983), τιμή η οποία είναι αποδεκτό να χρησιμοποιείται και για τα καύσιμα των 10 h (εικόνα 10, πίνακας 8). Η τιμή FMC% των Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 35 από 153

36 δασικών καυσίμων των 100 h ορίστηκε σύμφωνα με την μέση τιμή αδημοσίευτων μετρήσεων του Δρ. Γαβριήλ Ξανθόπουλου των 6 τελευταίων ετών (2007 έως 2012), στον Υμηττό (Αττική) τον μήνα Αύγουστο που είναι 7% (πίνακας 8). Η τιμή FMC% των ζωντανών ξυλωδών καυσίμων (Live Woody) ορίστηκε, επίσης, σύμφωνα με την μέση τιμή αδημοσίευτων μετρήσεων του Δρ. Γαβριήλ Ξανθόπουλου των 6 τελευταίων ετών (2007 έως 2012), στον Υμηττό (Αττική) τον μήνα Αύγουστο που είναι 80% (πίνακας 8). Εικόνα 10: Υπολογισμός FMC% νεκρών δασικών καυσίμων της 1 h (ΣΕΝΑΡΙΟ 2) Πίνακας 8: Τιμές FMC % στις 14:30 (ΣΕΝΑΡΙΟ 2) Ώρα έναρξης FMC% (1 h) FMC% (10 h) FMC% (100 h) Live Woody πυρκαϊάς 14:30 8* 8 7** 80*** Ακολουθεί η μορφή του αρχείου *.fms, όπως εισήχθη στο λογισμικό: Τιμές FMC % των Μ.Κ.Υ. (αρχείο *.fms) στις 14:30 (ΣΕΝΑΡΙΟ 2) Model 1hr 10 hr 100 hr LW LH Αρχείο ανέμου Στη συνέχεια, ανά σενάριο (του πίνακα 6) και πιθανό σημείο έναρξης πυρκαϊάς (ο αριθμός και οι θέσεις των πιθανών σημείων έναρξης πυρκαϊάς, παρουσιάζονται αναλυτικά στο επόμενο Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 36 από 153

37 κεφάλαιο, βλ. σχήμα 6 & πίνακα 9), ορίστηκαν υποπεριπτώσεις διεύθυνσης και έντασης του ανέμου. Δημιουργήθηκαν 38 διακριτά αρχεία ανέμου συνολικά, που αντιστοιχούν στο σύνολο των συνδυασμών των τιμών διεύθυνσης και έντασης του ανέμου οι οποίες δόθηκαν για όλα τα σημεία έναρξης. Τα 38 αρχεία ανέμου χρησιμοποιήθηκαν για τις 38 περιπτώσεις των δυσμενών συνθηκών (σενάριο 1 του πίνακα 6) και για τις αντίστοιχες 38 περιπτώσεις των μέσων συνθηκών (σενάριο 2 του πίνακα 6)] Ορισμός πιθανών σημείων έναρξης πυρκαϊάς Ο κίνδυνος έναρξης πυρκαϊάς στην περιοχή ενδιαφέροντος σχετίζεται κύρια με τις ανθρώπινες δραστηριότητες (κεφάλαιο 3.3) και επηρεάζεται άμεσα ή έμμεσα από τη γενικότερη κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Εξ αμελείας ή από πρόθεση, τα αίτια της έναρξης των πυρκαϊών στην περιοχή μελέτης είναι κύρια ανθρωπογενή. Ελλείψει λεπτομερών στοιχείων για την περιοχή, δεν είναι εφικτός ο υπολογισμός των απαιτούμενων συντελεστών βαρύτητας των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων που θα συνδυάζονταν και θα επέτρεπαν την κατασκευή ποσοτικού συνθετικού χάρτη κινδύνου εκδήλωσης δασικής πυρκαϊάς. Λόγω των περιορισμών που αναφέρθηκαν, τα πιθανά σημεία έναρξης πυρκαϊάς (σχήμα 6, πίνακας 9) ορίστηκαν μετά τις αυτοψίες, βρίσκονται στις ζώνες γειτνίασης των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων με τις δασικές εκτάσεις ή εντός των δασικών εκτάσεων και θεωρήθηκε ότι μπορεί να ξεσπάσουν λόγω αμέλειας, πρόθεσης ή προσγείωσης καύτρας από πυρκαϊά που θα ξεσπάσει και θα εξαπλωθεί, αρχικά, σε άλλη θέση της περιοχής μελέτης. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, παρήχθησαν 38 περιπτώσεις πυρκαϊας προς προσομοίωση ανά σενάριο, δηλαδή εκτελέστηκαν συνολικά 76 προσομοιώσεις για 76 περιπτώσεις (παράρτημα 4). Συγκεκριμμένα, για κάθε μία από τις 76 περιπτώσεις, έλαβαν χώρα υπολογισμοί: α) RoS surface σε m/min και β) διαδοχικών θέσεων 24 της περιμέτρου της πυρκαϊάς, ανά 30 λεπτά (min) για 5 h (παράρτημα 6). 24 Το πραγματικό χρονικό βήμα ορίστηκε στα 10 min ενώ το ορατό χρονικό βήμα ορίστηκε στα 30 min. Το βήμα περιμέτρου και απόστασης ορίστηκαν στα 20 m και 10 m, αντίστοιχα. Η διάρκεια κάθε προσομοίωσης της πυρκαϊάς ορίστηκε στις 5 ώρες. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 37 από 153

38 Σχήμα 6: Χάρτης των 16 πιθανών σημείων έναρξης πυρκαϊάς. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 38 από 153

39 Πίνακας 9: Πιθανά σημεία έναρξης πυρκαϊάς (βλ. σχήμα 6 - οι αποστάσεις αφορούν σε ευθεία γραμμή) Σημείο Σχετική θέση στην περιοχή μελέτης Βόρειο (Β) άκρο, εντός της GR Βόρειο τμήμα, εντός της GR , κοντά στις βορειοδυτικές (ΒΔ) ακτές Βόρειο τμήμα, κοντά στις βορειοανατολικές (ΒΑ) ακτές 4 Β τμήμα, κοντά στις ΒΔ ακτές 5 Β τμήμα Τοπωνύμιο, σχετική θέση στην ευρύτερη περιοχή Β του Κοριθίου, στην περιοχή του φάρου Σκιναρίου 1,5 km νοτιοδυτικά (ΝΔ) του χωριού Ελιές και 1,8 km Β του χωριού Βολίμες Χωριό Σκινάρια 2 km ΝΔ του χωριού Βολίμες και 1,3 km Β του χωριού Αναφωνήτρια 1,2 km ανατολικά (Α) του χωριού Αναφωνήτρια Βλάστηση μετάδοσης της φωτιάς Όριο χόρτων με χαμηλούς θαμνώνες (μακία βλάστηση) Πουρνάρι Χόρτα Χαμηλοί θαμνώνες Όριο χόρτων με χαμηλούς θαμνώνες 6 Β τμήμα 900 m Α του χωριού Ορθονιές Χόρτα 7 Β τμήμα, κοντά στις ΒΑ ακτές Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου Όριο φρυγάνων με πρινώνα 8 Κεντρικό τμήμα 1 km Α του χωριού Μαριές Χόρτα 9 Κεντρικό τμήμα 500 m Δ του χωριού Όριο χόρτων με υψηλούς Πηγαδάκια θαμνώνες 10 Κεντρικό τμήμα 600 m ΝΔ του χωριού Λούχα Υψηλοί θαμνώνες (υπόροφος πευκοδάσους) 11 Κεντρικό τμήμα Ανατολική είσοδος του χωριού Άγιος Λέοντας Χόρτα 12 Κεντρικό τμήμα 3,4 km Α του χωριού Άγιος Λέοντας και 2,3 km ΝΔ του Χαμηλοί θαμνώνες χωριού Άγιοι Πάντες 13 3,3 km Ν του χωριού Άγιος Κεντρικό τμήμα, κοντά στις Λέοντας και 4,4 km Δ του δυτικές (Δ) ακτές χωριού Κοιλιωμένος Φρύγανα 14 Κεντρικό τμήμα 1,4 km Ν του χωριού Υψηλοί θαμνώνες Κοιλιωμένος (υπόροφος πευκοδάσους) 15 Νότιο (Ν) τμήμα 400 m Ν του χωριού Λιθακιά Φρύγανα 16 Ν τμήμα 1 km ΝΔ της λίμνης Κερίου Φρύγανα Δεδομένα εξόδου - ποσοτικά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς της φωτιάς Τα δεδομένα εξόδου ήταν 152 αρχεία, για 76 περιπτώσεις δασικής πυρκαϊάς, δηλαδή: α) 76 υπολογισμοί του ρυθμού (της ταχύτητας) εξάπλωσης της πυρκαϊάς επιφανείας (RoS surface σε m/min), σε μορφή πλεγματικού αρχείου και β) 76 υπολογισμοί του αντίστοιχου ρυθμού διεύρυνσης (των διαδοχικών θέσεων) της περιμέτρου της πυρκαϊάς επιφανείας ανά 30 min για 5 h συνολικά, σε μορφή διανυσματικού αρχείου. Κάθε ένα από τα 38 ζεύγη αποτελεσμάτων (RoS surface και θέσεων περιμέτρου) του σεναρίου δυσμενών συνθηκών θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας αέρα είναι συγκρίσιμο με το αντίστοιχο Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 39 από 153

40 ζεύγος αποτελεσμάτων (RoS surface και θέσεων περιμέτρου) του σεναρίου μέσων συνθηκών θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας αέρα (δηλαδή, στο παράρτημα 6, τα αποτελέσματα της περίπτωσης 1 αντιπαραβάλλονται με τα αποτελέσματα της περίπτωσης 39, τα αποτελέσματα της περίπτωσης 2 με τα αποτελέσματα της περίπτωσης 40, τα αποτελέσματα της περίπτωσης 3 με τα αποτελέσματα της περίπτωσης 41, κ.ο.κ έως, τα αποτελέσματα της περίπτωσης 38 με τα αποτελέσματα της περίπτωσης 76). Ο τρόπος της παρουσίασης των χαρτών μέσω της αντιπαραβολής τους, στο παράρτημα 6, αναδεικνύει άμεσα (όπου υπάρχουν με βάση τις προβλέψεις) τις διαφορές της συμπεριφοράς της πυρκαϊάς η οποία θα ξεσπάσει στο ίδιο σημείο (με άνεμο ίδιας διεύθυνσης και έντασης) αλλά σε καθοριστικά διαφορετικές συνθήκες θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας αέρα. Αντίστοιχα, από δεδομένο πιθανό σημείο έναρξης και για δεδομένες τιμές θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας αέρα (είτε δυσμενείς είτε μέσες), η αύξηση της έντασης του ανέμου συνοδεύεται από χαρακτηριστικές αλλαγές στο σχήμα της περιμέτρου της πυρκαϊάς και από την πρόβλεψη καθοριστικά μεγαλύτερων τιμών του ρυθμού εξάπλωσής της. Με αυτόν τον τρόπο αναδεικνύονται με παραστατικό τρόπο - οι πιθανές ανάγκες επιλογής διαφορετικών τακτικών, προσαρμογών της στρατηγικής, αναδιάταξης των δυνάμεων και λήψης μέτρων για την ασφάλεια των δασοπυροσβεστών, όπως παρουσιάζονται στα επόμενα κεφάλαια. Τα βασικά βήματα χειρισμού του λογισμικού Farsite, για την παραγωγή των παραπάνω αρχείων παρουσιάζονται στο παράρτημα Πλεονεκτήματα και περιορισμοί κατά τη χρήση του Farsite Στο κεφάλαιο 4.1 περιγράφονται τα πλεονεκτήματα αλλά και βασικές αδυναμίες του συστήματος Farsite το οποίο αξιοποιεί το μοντέλο του Rothermel (1972) για την πρόβλεψη της συμπεριφοράς δασικών πυρκαϊών επιφάνειας, σε οποιονδήποτε τύπο δασικής βλάστησης. Η περιγραφή των τύπων της δασικής βλάστησης από αντιπροσωπευτικά μοντέλα καύσιμης ύλης, που απαιτείται (Rothermel 1972, Ξανθόπουλος 1990, Αθανασίου και Ξανθόπουλος, 2009), δεν είναι πάντα εύκολη όπως έχει διαπιστωθεί από τη διεθνή εμπειρία και από πλήθος σχετικών μελετών. Αν και η περιγραφή της βλάστησης της περιοχής από τα Μ.Κ.Υ. του πίνακα 3, αποδίδει σε ικανοποιητικό βαθμό την πραγματικότητα, σε κάποιες περιπτώσεις εμπεριέχει γενικεύσεις οι οποίες μεταφράζονται σε πιθανά σφάλματα και αβεβαιότητες κατά τις προβλέψεις, περιορίζοντας την αξιοπιστία τους και εγείροντας, ενίοτε, επιφυλάξεις ως προς την επιχειρησιακή τους χρήση και Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 40 από 153

41 αξιοποίηση. Συγκεκριμμένα, και προς επίρρωση της ανάγκης δημιουργίας τοπικών για το νησί της Ζακύνθου - μοντέλων καύσιμης ύλης η οποία αναδείχθηκε στο κεφάλαιο , υπογραμμίζεται ότι: Σε περιπτώσεις όπου χρησιμοποιήθηκε το Μ.Κ.Υ. 51 για να περιγραφούν χαμηλά μακί σε μίξη με πολλά φρύγανα (εικόνα 11), οι προβλέψεις πιθανά να υποεκτιμούν το RoS surface (άρα και την ένταση γραμμής πυρκαϊάς 25 την οποία θα συναντήσουν στο πεδίο οι δασοπυροσβέστες) και δεν αποδίδουν και άλλα κρίσιμα για την εξάπλωση ποιοτικά χαρακτηριστικά της πυρκαϊάς (π.χ. εμφάνιση καυτρών). Εικόνα 11: Περιοχή νοτιοανατολικά του Αγαλά που καλύπτεται από χαμηλά μακί σε μίξη με φρύγανα και περιγράφηκε από το Μ.Κ.Υ. 51 των Δημητρακόπουλος κ.α. (2001) και Dimitrakopoulos (2002). Σε περιπτώσεις όπου χρησιμοποιήθηκαν το Μ.Κ.Υ. 52 ή το Μ.Κ.Υ. 53, οι προβλέψεις πιθανά να υποεκτιμούν, επίσης, το RoS surface ενώ δεν αποδίδουν και άλλα κρίσιμα για την εξάπλωση ποιοτικά χαρακτηριστικά της πυρκαϊάς (π.χ. εμφάνιση καυτρών), επίσης. Σε κάποιες από τις περιπτώσεις, όπου χρησιμοποιήθηκε το Μ.Κ.Υ. 56 οι προβλέψεις πιθανά να υπερεκτιμούν το RoS surface καθώς η επιφανειακή ποώδης βλάστηση που περιγράφηκε σε αρκετές περιοχές (εικόνα 12), διακόπτονταν από αρκετά κενά και αντιστοιχούσε σε μικρότερες ποσότητες βιομάζας από αυτήν του Μ.Κ.Υ. 56. Μία ακόμη γενίκευση που έγινε κατά τις προσομοιώσεις ήταν ότι ο άνεμος θεωρήθηκε σταθερός για όλη τη διάρκεια της εξάπλωσης της πυρκαϊάς. Ο βαθμός στον οποίον η πρακτική εφαρμογή του Farite περιορίζεται από τις τεχνικές αδυναμίες που προκαλούν οι γενικεύσεις του δεν είναι γνωστός (Finney, 1998). Στο μέλλον, τα σφάλματα που προέρχονται από τον παράγοντα βλάστηση μπορούν να μειωθούν σημαντικά με τη δημιουργία τοπικών Μ.Κ.Υ. που θα βασίζεται στις αναγκαίες δειγματοληψίες και μετρήσεις. Παρ όλα αυτά, η εκ των προτέρων γνώση των τιμών του ρυθμού εξάπλωσης της πυρκαϊάς επιφανείας μεταφράζεται σε κατά προσέγγιση - γνώση των χρονικών διαστημάτων που 25 Η ποσότητα θερμότητας (σε kj/m*sec) που απελευθερώνεται ανά μονάδα χρόνου από μία μονάδα πλάτους του μετώπου της πυρκαϊάς. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 41 από 153

42 απαιτούνται ώστε η πυρκαϊά να προσεγγίσει συγκεκριμμένες θέσεις και σημεία ενδιαφέροντος (υποδομές, οικίες, διαφορετικής ευφλεκτικότητας βλάστηση, δρόμους, καλλιέργειες, κτλ.). Εικόνα 12: Περιοχή στις δυτικές ακτές της Ζακύνθου [περίπου 6 km δυτικά του Κοιλιωμένου (ευθεία γραμμή)], η βλάστηση της οποίας περιγράφηκε από το Μ.Κ.Υ. 56 των Δημητρακόπουλος κ.α. (2001) και Dimitrakopoulos (2002). Συγκρίνοντας τους παραπάνω χρόνους με τα χρονικά διαστήματα που απαιτούνται για την απόκριση και άφιξη των πυροσβεστικών δυνάμεων, στην εκάστοτε τοποθεσία ενδιαφέροντος, αναδεικνύονται προτεραιότητες, πιθανές ανάγκες αναδιάταξης των δυνάμεων (όπως η προσωρινή αλλαγή θέσεων περιπολικών για φύλαξη κρίσιμων σημείων και ζωνών υπό ορισμένες συνθήκες, και η σταδιακά αυξανόμενη επιφυλακή ανάλογα με την κατηγορία κινδύνου του σχετικού χάρτη της Γ.Γ.Π.Π.). Η παρουσίαση των προβλέψεων των διαδοχικών θέσεων των περιμέτρων των πυρκαϊών μας δίνει σ ένα βαθμό πολύτιμες πληροφορίες για το σχήμα της καμένης έκτασης της πυρκαϊάς σε συνάρτηση με τον χρόνο, στοιχείο που μπορεί να υπαγορεύσει ή να καταδείξει τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθηθεί για την αντιμετώπισής της (βλ. κεφάλαιο 5.2) παρ όλο που είναι γνωστό ότι τα σχήματα της πυρκαϊάς δεν μπορούν να αποδοθούν, από το Farsite, με μεγάλη ακρίβεια σε ασυνεχή καύσιμα (Finney, 1998). Παρόλο που, λόγω των προσπαθειών πυρόσβεσης σε περιπτώσεις εκδήλωσης δασικής πυρκαϊάς, η συμπεριφορά της φωτιάς θα είναι διαφορετική και το τελικό σχήμα της καμένης έκτασης διαφορετικό επίσης, ορίζοντας το χρονικό διάστημα των προσομοιώσεων της χωρικής εξάπλωσης των ενδεχόμενων πυρκαϊών στις 5 ώρες: α) παρουσιάζεται με σαφήνεια ο κύριος άξονας εξάπλωσης της πυρκαϊάς, β) αναδεικνύονται οι περιοχές στις οποίες η πυρκαϊά θα κινηθεί με μεγάλες ταχύτητες και γ) παρουσιάζεται η χρονική αλληλουχία διακινδύνευσης οικισμών και υποδομών. Έτσι, σε περιπτώσεις ταυτόχρονης εκδήλωσης πυρκαϊών σε διαφορετικές θέσεις (όπως έχει αρκετές φορές συμβεί και καταγραφεί στη Ζάκυνθο), οι παραπάνω πληροφορίες είναι πιθανό να φανούν χρήσιμες για την ορθολογική διαχείριση των διαθέσιμων πόρων, τον ορισμό των Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 42 από 153

43 προτεραιοτήτων των κατασταλτικών ενεργειών, την αύξηση της απόδοσης του δασοπυροσβεστικού έργου και την αποφυγή της άσκοπης σπατάλης δυνάμεων. Οι λόγοι μη προσομοίωσης της συμπεριφοράς των πυρκαϊών κόμης και της μετάδοσης με καύτρες, τεκμηριώθηκαν στο κεφάλαιο 4.1. Η απουσία των προβλέψεων αυτών είναι προτιμότερο να αντιμετωπιστεί, προς το παρόν, με την αξιοποίηση της γενικής εμπειρικής αντίληψης επί των δύο θεμάτων. 5. Τεκμηρίωση επιχειρησιακού σχεδίου Το επιχειρησιακό σχέδιο που εκπονήθηκε περιλαμβάνει τους στόχους και τις σχετικές ενέργειες πρόληψης και προκατασταλτικού σχεδιασμού καθώς και γενικές προσεγγίσεις για την καταστολή των δασικών πυρκαϊών, όπως αυτές αναλύονται στα παρακάτω αντίστοιχα κεφάλαια (5.1 και 5.2). Σημαντικό στοιχείο που θα αυξήσει μακροπρόθεσμα την αποτελεσματικότητα της αντιπυρικής προστασίας είναι η ειδική αντιμετώπιση της περιοχής με βάση το κύριο χαρακτηριστικό της γνώρισμα που είναι η αυξημένη συχνότητα εμφάνισης πυρκαϊών σε περιοχές των οποίων η χωρική κατανομή δεν φαίνεται να είναι τυχαία και, επιπλέον, φαίνεται να διαδέχονται η μία την άλλη από αντιπυρική σε αντιπυρική περίοδο (σχήμα 2). Στο σύνολο της περιοχής μελέτης, ο κίνδυνος της πυρκαϊάς είναι υψηλός και η ανάγκη προστασίας του νησιού της Ζακύνθου είναι αυξημένη. Ο αντιπυρικός σχεδιασμός πρέπει να προσανατολίζεται και να είναι σε μεγάλο βαθμό προσαρμοσμένος στην υπόθεση που με βάση τις έως σήμερα ενδείξεις υπαγορεύει ότι η πλειονότητα των αιτίων των πυρκαϊών είναι από πρόθεση (εμπρησμοί) και για διάφορους λόγους (οικονομικό συμφέρον, αντεκδίκηση, πυρομανία, άλλοι που σχετίζονται με συνήθειες όπως το κυνήγι, κτλ.) των οποίων όμως η επί μέρους ποσοστιαία συμβολή δεν είναι ακόμη γνωστή Πρόληψη και Προκατασταλτικός Σχεδιασμός Τα όρια μεταξύ της πρόληψης και του προκατασταλτικού σχεδιασμού (ο οποίος είναι οργανικό και τελικό στάδιο της πρόληψης) δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτα, ιδιαίτερα στα πλαίσια ενός ευέλικτου και αποτελεσματικού συστήματος διαχείρισης ή από αντίθετη άποψη κατά τη διάρκεια περιόδων οικονομικής δυσπραγίας. Σε γενικές γραμμές, οι εύστοχες προληπτικές ενέργειες διευκολύνουν την αποτελεσματική καταστολή ενώ τα προκατασταλτικά μέτρα οφείλουν να συντονίζουν και να προετοιμάζουν τις εν δυνάμει κατασταλτικές ενέργειες. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 43 από 153

44 Με δεδομένο ότι: α)οι διαθέσιμοι, για την πρόληψη, οικονομικοί πόροι είναι περιορισμένοι και β) η προσαρμογή του σχεδιασμού στην ανάλυση των αιτίων των πυρκαϊών είναι προς το παρόν αδύνατη καθώς τα περισσότερα από αυτά είναι άγνωστα, η έμφαση πρέπει να δοθεί στις υπόλοιπες ενέργειες της πρόληψης και του προκατασταλτικού σχεδιασμού καθώς επίσης και στην εκπαιδευτικού χαρακτήρα υποστήριξη του διαθέσιμου προσωπικού. Σε αυτό το πλαίσιο, τα αποτελέσματα των προβλέψεων και οι χάρτες των προσομοιώσεων των ενδεχόμενων πυρκαϊών (παράρτημα 6) μπορούν σε ένα βαθμό, να αποτελέσουν εργαλείο κατανόησης του φαινομένου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τον προκατασταλτικό σχεδιασμό αλλά και κατά την καταστολή Διαχείριση της καύσιμης ύλης Ο βαθμός επιτυχίας της καταστολής των δασικών πυρκαϊών σε μια περιοχή, επηρεάζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την αύξηση (συσσώρευση) των ποσοτήτων της καύσιμης ύλης (της βιομάζας) ανά μονάδα επιφανείας αλλά και από την οριζόντια και κάθετη συνέχειά της στο χώρο. Το δυναμικό της καταστροφής, σε περιπτώσεις δασικών εκτάσεων που δεν διαχειρίζονται, είναι τεράστιο, ειδικά όταν επικρατούν αντίξοες μετεωρολογικές συνθήκες. Αντιπυρικές ζώνες δεν υπάρχουν στην Ζάκυνθο και η ισχυρή και μεγάλης χρονικής διάρκειας διαταραχή που έχει υποστεί η περιοχή μελέτης από την μεγάλη συχνότητα εμφάνισης πυρκαϊών, έχει δημιουργήσει ένα μωσαϊκό βλάστησης στο οποίο δεν ενδείκνυται να εφαρμοστούν έντονες επεμβάσεις στη βλάστηση, όπως η δημιουργία αντιπυρικών ζωνών (fire breaks). Αντίθετα θα πρέπει να γίνουν περιορισμένες, καλά στοχευμένες παρεμβάσεις, με στόχο την αποτροπή έναρξης αλλά και την μείωση της έντασης ενδεχόμενων πυρκαϊών. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δίδεται στην έγκαιρη απομάκρυνση σημαντικού κλάσματος των υπολειμμάτων διαταραχών από πυρκαϊές όταν αυτή κρίνεται απαραίτητη ή/και όταν και αν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς αρνητική επίδραση στην μεταπυρική αναγέννηση της καμένης περιοχής. Στο πλαίσιο της μείωσης της έντασης ενδεχόμενων πυρκαϊών, προτείνεται να ελεγχθεί η δυνατότητα δημιουργίας στεγασμένων ζωνών (fuel breaks) κατά τόπους στα εναπομείναντα συμπαγή ώριμα πευκοδάση και σε υψηλούς και πυκνούς πρινώνες που εκτείνονται στις εξής περιοχές, (σχήμα 4): Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 44 από 153

45 στη βορειοανατολική πλευρά του συμπαγούς και υψηλού πρινώνα ο οποίος βρίσκεται στο βόρειο άκρο του νησιού, δυτικά του χωριού Ελιές και βόρεια του χωριού Βολίμες, στη βόρεια και δυτική πλευρά του πευκοδάσους που εκτείνεται νότια του χωριού Ελιές και βορειοανατολικά του χωριού Άνω Βολίμες, στη βορειοανατολική και βορειοδυτική πλευρά του συμπαγούς και υψηλού πρινώνα που εκτείνεται στις Δημοτικές Ενότητες Αλυκών και Ελατίων, στη βόρεια και βορειοανατολική πλευρά του πευκοδάσους που εκτείνεται ανατολικά του χωριού Λούχα και βόρεια της Ιεράς Μονής Παναγίας της Υπεραγάθου και στις βόρειες πλευρές των πευκώνων που βρίσκονται στο βορειοδυτικό και βορειοανατολικό τμήμα της χερσονήσου του Κερίου Συμπληρωματικά, επιπλέον πιθανές στοχευμένες παρεμβάσεις, όπως: α) η αξιοποίηση πράσινων ή πρόσφατα καμένων ζωνών, β) η αφαίρεση χόρτων από βάσεις πλαγιών στα ανάντη των οποίων υπάρχουν χωριά (εικόνα 14), υποδομές ή άλλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες και γ) η αφαίρεση χόρτων από ελαιώνες (εικόνα 15), θα συμβάλλουν στη δημιουργία ζωνών χωρίς επιφανειακή βλάστηση που μπορεί να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες κατά την καταστολή πυρκαϊών. Στις υπόλοιπες περιοχές του νησιού της Ζακύνθου όπου υπάρχουν διάσπαρτες υψηλές συστάδες πεύκων εντός εκτάσεων που βρίσκονται σε διάφορα στάδια αναγέννησης, η πιθανότητα δημιουργίας στεγασμένων ζωνών αφορά περισσότερο την προστασία των ίδιων των συστάδων για οικολογικούς λόγους, παρά τη διαχείρισή τους ώστε να παίξουν ανασχετικό ρόλο στα πλαίσια της καταστολής μιας μεγάλης πυρκαϊάς και να συμβάλλουν στον περιορισμό των καμμένων εκτάσεων. Κατά τις πιθανές μελλοντικές εργασίες απόληψης κλάσματοςτης βιομάζας από δασικές εκτάσεις (π.χ. αφαίρεση κλάδων των δένδρων έως ορισμένο ύψος, αραίωση του υπορόφου, κλπ.), κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό να εμπλέκεται άμεσα και να συμμετέχει ενεργά η τοπική κοινωνία, όπου αυτό είναι εφικτό. Η δημιουργία στεγασμένων ζωνών σε συνδυασμό με το πυκνό δασικό οδικό δίκτυο της περιοχής και τον καθαρισμό του υπορόφου των ελαιώνων, μπορούν να συμβάλλουν άμεσα στην μείωση των καμένων εκτάσεων και να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην αποτροπή εμφάνισης μεγάλων καταστροφικών πυρκαϊών, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια πολύ ξηρών αντιπυρικών περιόδων, στο μέλλον. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 45 από 153

46 Οι καμένες περιοχές & η συχνότητα εμφάνισης πυρκαϊάς Η υψηλή συχνότητα εμφάνισης πυρκαϊάς 26 στο νησί της Ζακύνθου έχει δημιουργήσει περιοχές που καλύπτονται από λεπτά δασικά καύσιμα (φρύγανα και χόρτα) σε μίξη με χαμηλά μακί, κατά τόπους αναγέννηση χαλεπίου πεύκης καθώς και με υπολείμματα διαταραχών από τις δασικές πυρκαϊές (εικόνα 13). Σ αυτές τις περιοχές οι δασικές πυρκαϊές συχνά διαδίδονται με υψηλές ταχύτητες και είναι πολύ δύσκολο να κατασταλούν γρήγορα ή με άμεση προσβολή, εάν δεν ελεγχθούν στο αρχικό τους στάδιο. Οι τιμές της ταχύτητας διάδοσης (του ρυθμού εξάπλωσης) και της έντασης της φωτιάς σε τέτοιου τύπου συμπλέγματα δασικών καυσίμων αναμένεται να είναι πολύ υψηλές και πρέπει να υπογραμμιστεί ότι σε τέτοια ενδεχόμενα περιστατικά πυρκαϊάς, οι δασοπυροσβέστες καλούνται να επιχειρήσουν κινούμενοι σε ένα δύσβατο και επικίνδυνο πεδίο (εικόνα 13) Χόρτα Ο κίνδυνος έναρξης πυρκαϊάς πέριξ της εθνικής οδού, είναι υπαρκτός (βλ. σημεία 5 και 11 στον πίνακα 9 και το σχήμα 6) κυρίως λόγω τυχόν οδικών ατυχημάτων, σπινθήρων από τη χρήση μηχανημάτων, των αναμμένων τσιγάρων που απορρίπτονται από τους οδηγούς και της στάθμευσης των αυτοκινήτων πάνω σε χόρτα ή λόγω έναρξης από πρόθεση (εμπρησμού). Ενδεχόμενη πυρκαϊά στα λεπτά δασικά καύσιμα σε συνθήκες ισχυρού ανέμου, εξ αρχής θα αναπτύξει μεγάλη ταχύτητα εξάπλωσης. Για τη μείωση του παραπάνω κινδύνου προτείνεται η αφαίρεση της καύσιμης ύλης των χόρτων σε πλάτος ζώνης 3 m εκατέρωθεν επιλεγμένων τμημάτων της εθνικής οδού, με την ολοκλήρωση της αύξησής τους, στην αρχή της αντιπυρικής περιόδου. Έχει ήδη αναφερθεί, επίσης, ότι ο καθαρισμός των χόρτων στους ελαιώνες θα συμβάλλει καθοριστικά στην μείωση των καμένων εκτάσεων αλλά και στην προστασία τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το βόρειο όριο της χερσονήσου του Κερίου κατά μήκος του οποίου υπάρχουν πολλοί ελαιώνες και ο καθαρισμός τους μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην προστασία του πευκοδάσους που εκτείνεται νότια αυτού (εικόνα 15). Με βάση την εμπειρία, οι καθαρισμένοι ή οργωμένοι ελαιώνες συνιστούν υποτυπώδεις ζώνες στις οποίες η πυρκαϊά επιφανείας δεν μπορεί να μεταδοθεί. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ελαιώνες 26 Τα οικοσυστήματα της Ζακύνθου εμφανίζουν υψηλή ικανότητα ανάκαμψης από την πυρκαγιά (Χαϊδευτού κ.α., 2013). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 46 από 153

47 α. Βορειοδυτικά του χωριού Έξω Χώρα β. Δυτικά του χωριού Μαριές γ. Νότια του χωριού Άγιος Λέων δ. Βορειοανατολικά του χωριού Αγαλάς Εικόνα 13 Ενδεικτικά παραδείγματα περιοχών μίξης φρυγάνων, χαμηλών μακί, αναγέννησης χαλεπίου πεύκης και υπολειμμάτων διαταραχής από δασική πυρκαϊά Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 47 από 153

48 Εικόνα 14: Τα χωριά Βολίμες (αριστερά, στα κατάντη) και Άνω Βολίμες (δεξιά, στα ανάντη). Η πλαγιά είναι χορτολιβαδική έκταση, δυτικής, βορειοδυτικής έκθεσης, δηλαδή σε συνθήκες δυτικού ή βορειοδυτικού ανέμου - προσήνεμη περιοχή όπου μπορεί να λάβει χώρα πολύ γρήγορη εξάπλωση ενδεχόμενης πυρκαϊάς, στα λεπτά καύσιμα. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 48 από 153

49 Εικόνα 15: Ελαιώνες και καμένη έκταση στο βόρειο όριο της χερσονήσου του Κερίου στο οποίο υπάρχει, κατά τόπους, υψηλό και ώριμο πευκοδάσος (λήψη από θέση περίπου 1,7 km ΝΔ της λίμνης Κερίου, στον δρόμο Κερίου Αγαλά). αυτοί παραμένουν σχεδόν άθικτοι ακόμα και αν η πυρκαϊά κάψει το σύνολο της γειτνιάζουσας βλάστησης ή τους υπερπηδήσει με καύτρες. Συμπληρωματικά, με βάση τα σχετικά στοιχεία που συλλέχθηκαν, το προσωπικό της ΔΕΗ διενεργεί τους σχετικούς καθαρισμούς χόρτων στις περιοχές ευθύνης της, ιδιαίτερα κατά μήκος των γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας Συλλογή αποβλήτων Στις περιοχές παράνομης, ανεξέλεγκτης και περιστασιακής διάθεσης αποβλήτων, ο κίνδυνος έναρξης πυρκαϊάς είναι ενίοτε αυξημένος. Κοντά σε κάποιες από αυτές τις περιοχές (σχήμα 1), ορίστηκαν τα πιθανά σημεία έναρξης πυρκαϊάς 2, 7, 14 και 15 (σχήμα 6 και πίνακας 9). Οι περιοχές θα πρέπει να αποκατασταθούν άμεσα με στόχο την μείωση του κινδύνου έναρξης πυρκαϊάς αλλά και την αντιμετώπιση βραχυπρόθεσμων και πιθανών μακροπρόθεσμων συνεπειών της ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων, στην περιοχή. Φυσικά, επιβάλλεται η αυστηρή τήρηση της σχετικής κείμενης νομοθεσίας και η επιβολή των προβλεπόμενων κυρώσεων και προστίμων στους παραβάτες. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 49 από 153

50 Παρακολούθηση και έγκαιρος εντοπισμός πυρκαϊών Η συνολική ορατότητα και από τις πέντε θέσεις 27 των περιπολικών πυροσβεστικών οχημάτων του νησιού του Ζακύνθου, η οποία παρουσιάζεται στο σχήμα 7, είναι στην πραγματικότητα πολύ μικρότερη και φυσικά τα περιπολικά πυροσβεστικά οχήματα δεν είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος επόπτευσης της περιοχής. Επιπλέον, είναι πολύ πιθανό κάποια από τα περιπολικά να μετακινηθούν για κατάσβεση πυρκαϊάς ή για άλλους λόγους (τροχαίο ατύχημα, παροχή βοηθείας, διάσωση, κλπ.) οπότε η ορατή περιοχή θα μειωθεί ακόμη περισσότερο. Τα δύο πυροφυλάκια της περιοχής, βρίσκονται στο βόρειο και στο νότιο τμήμα της περιοχής μελέτης αντίστοιχα, σε μακρινή απόσταση μεταξύ τους και η συνολική ορατότητα από αυτά παρουσιάζεται στο σχήμα 8. Μεγάλο τμήμα της περιοχής μελέτης δεν είναι άμεσα ορατό ούτε από τα πυροφυλάκια ούτε από τα περιπολικά πυροσβεστικά οχήματα (σχήμα 9) και σημειώνεται ότι πιθανή έναρξη πυρκαϊάς εντός της μη ορατής περιοχής σε ζώνη 100 περίπου m (περιφερειακά της άμεσα ορατής περιοχής) είναι πολύ πιθανό να γίνει αντιληπτή, σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, από τα πυροφυλάκια ή/και τα περιπολικά οχήματα. Όμως απαιτείται να υπάρχει διαρκής επόπτευση του μεγαλύτερου - τουλάχιστον - τμήματος της περιοχής μελέτης για τον άμεσο εντοπισμό ενδεχόμενων πυρκαϊών, την έγκαιρη αναγγελλία τους στα περιπολικά πυροσβεστικά οχήματα και την εξασφάλιση ταχείας επέμβασης και αρχικής προσβολής τους. Η παρατήρηση από πυροφυλάκιο (δηλαδή από σταθερή θέση παρατήρησης) είναι η πλέον ενδεδειγμένη μέθοδος επόπτευση περιοχών. Η επιλογή 28 της εγκατάστασης νέου πυροφυλακίου σε κατάλληλη θέση αποτελεί λύση πολύ χαμηλού κόστους, υψηλής αξιοπιστίας και αποτελεσματικότητας με σχεδόν μηδενική απαίτηση συντήρησης. Για το λόγο αυτό, με βάση τα κριτήρια 29 εύρεσης σταθμών παρατήρησης αλλά και με βάση την προσπελασιμότητά τους, ελέγχθηκε η ορατότητα από πολλές πιθανές, νέες θέσεις εγκατάστασης πυροφυλακίου. 27 Τα τρία από τα πέντε περιπολικά πυροσβεστικά οχήματα του νησιού, σταθμεύουν προσωρινά σε θέσεις εντός της περιοχής μελέτης 28 Στην επιλογή της μεθόδου εντοπισμού των πυρκαϊών πρέπει να συνυπολογίζονται πολλοί παράγοντες [η ιδιαίτερη σημασία δασών (π.χ. εθνικός δρυμός), η μορφολογία του εδάφους, το κόστος, η τεχνολογική ικανότητα φορέων για αξιοποίηση και συντήρηση προηγμένων συστημάτων, κ.λπ.] (Ξανθόπουλος, 2012) 29 Έχει διαπιστωθεί ότι τα σημεία που έχουν καλύτερο πεδίο όρασης σε μια περιοχή είναι : Τα υψηλότερα σημεία. Τα χαμηλότερα σημεία. Τα σημεία όπου αλλάζει η κλίση του εδάφους. Τα υψηλότερα και τα χαμηλότερα σημεία έχουν το καλύτερο πεδίο όρασης όταν η κλίση του εδάφους μειώνεται με συνεχή τρόπο από το υψηλότερο προς το χαμηλότερο υψόμετρο. Αν η κλίση του εδάφους αυξάνεται από το υψηλότερο προς το χαμηλότερο σημείο τότε θα υπάρχει περιοχή που δεν είναι ορατή. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 50 από 153

51 Σχήμα 7: Χάρτης ορατότητας από τις θέσεις των περιπολικών πυροσβεστικών οχημάτων. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 51 από 153

52 Σχήμα 8: Χάρτης ορατότητας από τα υφιστάμενα πυροφυλάκια. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 52 από 153

53 Σχήμα 9: Χάρτης συνολικής ορατότητας (από τις θέσεις των περιπολικών πυροσβεστικών οχημάτων και τα υφιστάμενα πυροφυλάκια, μαζί). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 53 από 153

54 Με βάση τα αποτελέσματα της σχετικής ανάλυσης στο περιβάλλον του λογισμικού ArcMap 9.3, καμμία από τις υποψήφιες θέσεις δεν συμβάλλει αξιοσημείωτα στην αύξηση της συνολικά ορατής περιοχής οπότε δεν γίνεται πρόταση εγκατάστασης νέου πυροφυλακίου σε καμμία από αυτές. Παρ όλο που η πιθανή εγκατάσταση νέων πυροφυλακίων από τα οποία όμως θα εποπτεύονται μόνον μικρής έκτασης περιοχές δεν απορρίπτεται, η ανάγκη διαρκούς φύλαξης και επόπτευσης του συνόλου της περιοχής μελέτης, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην οργάνωση επιπλέον περιπολιών που πρέπει να οργανωθούν με τρόπο ο οποίος να εξασφαλίζει την κάλυψη της περιοχής με το μικρότερο δυνατό κόστος (βλ. κεφάλαιο ) Εκτίμηση κινδύνου - ετοιμότητα Στα πλαίσια της δημιουργίας ενός ευέλικτου και αποτελεσματικού συστήματος διαχείρισης 30 δασικών πυρκαϊών, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε για όλες τις ενέργειες και στο μέτρο του εφικτού γιατί, πότε και πως θα πρέπει να αποφασιστεί η εφαρμογή συγκεκριμμένων στρατηγικών ή η τροποποίηση, η αλλαγή τους και η επιλογή διαφορετικών προσεγγίσεων. Η γνώση αυτή πρέπει να επικαιροποιείται όταν οι συνθήκες αλλάζουν, να είναι διαθέσιμη και να επικοινωνείται διαρκώς, μεταξύ των εμπλεκομένων. Για να καταστεί εφικτό κάτι τέτοιο πρέπει να είναι εφικτή η εκτίμηση του κινδύνου δηλαδή η πρόβλεψη (έστω με τις αναπόφευκτες γενικεύσεις) των εκάστοτε χαρακτηριστικών της δασικής πυρκαϊάς, των δυσκολιών αντιμετώπισής της, των επικινδυνοτήτων αλλά και των ευκαιριών που πιθανά θα εμφανιστούν, ανάλογα με τις επικρατούσες κατά περίπτωση συνθήκες. Γι αυτό είναι απαραίτητος ο εντοπισμός των περιοχών όπου ενδεχόμενη δασική πυρκαϊά μπορεί να εμφανίσει έντονη συμπεριφορά η οποία είτε αντικειμενικά (π.χ. εκρηκτική συμπεριφορά ή υψηλή ένταση) είτε από την άποψη των χρονικών περιθωρίων (π.χ. πολύ γρήγορη εξάπλωση σε λεπτά δασικά καύσιμα ή/και σε μεγάλη μορφολογική κλίση) να μην επιτρέπει την γρήγορη καταστολή της. Η επίτευξη του εν λόγω στόχου θα συμβάλει στον περιορισμό των εκτάσειων που καίγονται περισσότερες από μία φορές εντός μικρών χρονικών διαστημάτων (εικόνες 3, 4 και 12) αλλά και στην προστασία των περιορισμένων σήμερα εκτάσεων υψηλού και ώριμου πευκοδάσους που απειλούνται με συρρίκνωση (εικόνες 13.β, και 16). ή / και με εξαφάνιση (εικόνες 6, 11 και 13.α, 13.γ, 13.δ). 30 Διαχείριση είναι το σύνολο των ενεργειών που γίνονται σχετικά με τις πυρκαϊές δηλαδή την πρόληψη, την καταστολή και την μεταπυρική αποκατάσταση (Chandler et al. 1983, FAO 1986) Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 54 από 153

55 Εικόνα 16: Γειτνιάζοντα τμήματα πυκνού πευκοδάσους διαφορετικών ηλικιών, βόρεια του χωριού Αναφωνήτρια. Εκτός από τον εντοπισμό των περιοχών όπου η φωτιά θα αναπτύξει μεγάλες ταχύτητες (με βάση τις προσομοιώσεις της χωρικής εξάπλωσης ενδεχόμενων δασικών πυρκαϊών, βλ. παράρτημα 6), εντοπίστηκαν επιπλέον οι περιοχές όπου η τοπογραφική κλίση είναι μεγαλύτερη των τριάντα μοιρών (> 30 ο ήτοι > 58%, βλ. σχήμα 10). Σύμφωνα με τον Viegas (2006), σε αυτές τις περιοχές η έκρηξη της πυρκαϊάς μπορεί να παρατηρηθεί στα πρώτα μόλις λεπτά της εξάπλωσης ενώ όσο πιο απότομη είναι η πλαγιά ή όσο πιο στενή είναι μια χαράδρα, τόσο πιο γρήγορα θα φτάσει η πυρκαϊά στη φάση της έκρηξης. Φυσικά, εάν η πλαγιά δεν είναι αρκετά απότομη ή δεν έχει ικανό μήκος, μπορεί να καεί ολόκληρη, χωρίς η πυρκαϊά να φτάσει σε σημείο ξεσπάσματος (Viegas και Ευτυχίδης, 2007). Οι λίγες μη ορατές περιοχές μορφολογικής κλίσης μεγαλύτερης των 30 ο (σχήμα 10), πρέπει να ελέγχονται κατά προτεραιότητα, από τις επίγειες περιπολίες εφ όσον οι περιοχές αυτές είναι προσπελάσιμες μέσω του οδικού δικτύου ή είναι ορατές από επιλεγμένες προσωρινές θέσεις. Μεταξύ αυτών, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην περιοχή βόρειας, βορειοδυτικής κυρίως έκθεσης που βρίσκεται νότια, νοτιοανατολικά του χωριού Αγία Θέκλη και βόρεια, βορειοανατολικά του χωριού Ορθονιές. Σε περίπτωση δασικής πυρκαϊάς, η συμπεριφορά της φωτιάς αναμένεται να είναι έντονη στις περιοχές μορφολογικής κλίσης μεγαλύτερης των 30 ο και θα πρέπει πιθανά να δίνεται η σχετική προτεραιότητα για την εξασφάλιση της ασφάλειας πολιτών, δασοπυροσβεστών και της προστασίας υποδομών. Η προτεραιότητα που θα πρέπει να δοθεί μπορεί να συνίσταται ή/και να μεταφράζεται, ενίοτε: στην μέριμνα ώστε η πυρκαϊά να μην πλησιάσει εκεί (δηλαδή στις περιοχές μορφολογικής κλίσης μεγαλύτερης των 30 ο ) ή στην έγκαιρη μετακίνηση πολιτών ή πυροσβεστών οι οποίοι βρίσκονται εκτός οικισμών, αν τελικά η πυρκαϊά δεν αναχαιτιστεί και πλησιάσει την βάση της πλαγιάς, μορφολογικής κλίσης μεγαλύτερης των 30 ο, στα κατάντη αυτών Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 55 από 153

56 Για τις παραπάνω περιοχές, η ιεράρχηση των σχετικών απαιτούμενων ενεργειών είναι αναγκαία από το στάδιο της πρόληψης ενώ προτείνεται να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε αυτές κατά τις ημέρες πολύ υψηλού κινδύνου και κατάστασης συναγερμού [κατηγορίες 4 και 5 αντίστοιχα του Ημερήσιου Χάρτη Πρόβλεψης Κινδύνου Πυρκαϊάς της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας (Γ.Γ.Π.Π.), βλ. πίνακα 10]. Εντοπίστηκαν, επιπλέον, οι νότιο-δυτικής έκθεσης πλαγιές (σχήμα 11) οι οποίες καλύπτουν μεγάλο ποσοστό της περιοχής μελέτης. Λόγω των σχετικά αυξημένων θερμομετρικών και μειωμένων υγρομετρικών συνθηκών που επικρατούν σε αυτές τις περιοχές και επηρεάζουν την υγρομετρική κατάσταση της βλάστησης, η συμπεριφορά της φωτιάς αναμένεται να είναι έντονη, επίσης (Αθανασίου, 2008). Οι προτεραιότητες που ανεδείχθησαν από το παραπάνω δυναμικό μέρος του αντιπυρικού σχεδιασμού μπορούν να αξιοποιηθούν για την οργάνωση και υποστήριξη ορθολογικού συστήματος κλιμακούμενης επιφυλακής (ως προς τη διασπορά και τις περιπολίες των δασοπυροσβεστικών δυνάμεων) με στόχο την αύξηση της αποτελεσματικότητας, την εξοικονόμηση δυνάμεων και πόρων και την περιστολή των δαπανών (Ξανθόπουλος, 2012). Συνολικά, η διασπορά των δυνάμεων και οι περιπολίες που παρουσιάζονται στο κεφάλαιο , μπορεί να τροποποιηθούν ως προς τη συχνότητα, τα χρονικά διαστήματα, τις θέσεις και τις διαδρομές, βάσει της αξιοποίησης ή/και της συνεκτίμησης των παρακάτω στοιχείων: 1. την εμπειρία των δασοπυροσβεστών, 2. τις προβλέψεις του ρυθμού εξάπλωσης των προσομοιωμένων πυρκαϊών, 3. τις ορατές και μη ορατές περιοχές, 4. τις περιοχές με τοπογραφική κλίση > 30 ο (58%), 5. την κατηγορία κινδύνου με βάση τον σχετικό Χάρτη της Γ.Γ.Π.Π. και 6. δυνητικά, τα στοιχεία που παρατίθενται για τις παρακάτω περιπτώσεις που εντοπίστηκαν στο πεδίο κατά την μελέτη της περιοχής και αναδείχθηκαν από την ανάλυση του συνόλου των στοιχείων και δεδομένων: 6.1. Στην περιοχή βόρεια του χωριού Βολίμες η οποία έχει καεί το 2009 (σχήμα 2), το πιθανό σημείο έναρξης 2 (βλ. σχήμα 6 & πίνακα 9) έχει οριστεί σε θέση εντός στενής κοιλάδας πλησίον συμβολής υδρολογικών κλάδων (μισγαγγειών) μη μόνιμης ροής. Κατά την προσομοίωση της χωρικής εξάπλωσης ενδεχόμενης πυρκαϊάς στην περιοχή (περίπτωση 4, βλ. παράρτημα 6) υπολογίστηκε ότι ο ρυθμός εξάπλωσης στην κεφαλή της πυρκαϊάς επιφανείας προς τα ανάντη [κατά τόπους σε τμήματα μορφολογικής κλίσης μεγα - Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 56 από 153

57 Σχήμα 10: Χάρτης συνολικής ορατότητας και οι περιοχές με μορφολογική κλίση μεγαλύτερη των 30 μοιρών (ήτοι > 58%). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 57 από 153

58 Σχήμα 11: Χάρτης συνολικής ορατότητας και οι περιοχές με νοτιοδυτική έκθεση, μεταξύ 225 και 270 μοιρών. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 58 από 153

59 Πίνακας 10: Περιγραφή κατηγοριών κινδύνου του Ημερήσιου Χάρτη Πρόβλεψης Κινδύνου Πυρκαϊάς της Γ.Γ.Π.Π. Ο κίνδυνος είναι ακραίος. Οι συνθήκες (ισχυρός άνεμος, χαμηλή σχετική υγρασία, υψηλή σχετικά θερμοκρασία, κλπ.) είναι πιθανό να οδηγήσουν σε ανεξέλεγκτη κατάσταση με μεγάλο αριθμό πυρκαϊών ακραίας συμπεριφοράς. Επειδή αυτές οι συνθήκες είναι δυνατό να ξεπεράσουν τις συνολικές δυνατότητες του δασοπυροσβεστικού μηχανισμού, απαιτείται να μεγιστοποιηθούν οι προσπάθειες Κατηγορία Κινδύνου 5 πρόληψης και η ετοιμότητα του μηχανισμού για άμεση επέμβαση με όλες του τις (Κατάσταση ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΥ) δυνάμεις. Για την περίπτωση αυτή πρέπει να υπάρχει στο αντιπυρικό σχέδιο αλλά και σε κάθε εμπλεκόμενο στις πυρκαϊές φορέα κατάλληλος σχεδιασμός ετοιμότητας (αύξηση επιφυλακής προσωπικού, διατήρηση επαφής με όλο το προσωπικό και έλεγχοι ετοιμότητας, επίγειες και εναέριες περιπολίες, μηνύματα ενημέρωσης των πολιτών, πλήρης κινητοποίηση Νομαρχιών, στενή παρακολούθηση της κατάστασης με την Ε.Μ.Υ. κλπ.) και συντονισμού με τους άλλους φορείς. Επίσης πρέπει να δίδονται ιδιαίτερες οδηγίες στο προσωπικό. Ο κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός. Ο αριθμός των πυρκαϊών πιθανόν να είναι αρκετά μεγάλος αλλά, το κυριότερο, κάθε πυρκαϊά μπορεί να λάβει μεγάλες διαστάσεις εφόσον ξεφύγει από την αρχική προσβολή. Απαιτείται απόλυτη Κατηγορία Κινδύνου 4 ετοιμότητα και πλήρης στελέχωση των δυνάμεων καταστολής και παραμονή του (Πολύ Υψηλή) προσωπικού σε επαφή με τις υπηρεσίες. Όλες οι εμπλεκόμενες υπηρεσίες (Νομαρχίες, ΟΤΑ, Δασικές Υπηρεσίες, κλπ.) τίθενται σε επιφυλακή και δρουν σε αρωγή του έργου του Πυροσβεστικού Σώματος σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στα αντιπυρικά σχέδια για την κατάσταση κινδύνου επιπέδου 4 (π.χ. αυξάνονται οι περιπολίες πρόληψης και η αστυνόμευση των κρίσιμων δασικών εκτάσεων κλπ.). Ο κίνδυνος είναι υψηλός. Αναμένονται πολλές πυρκαϊές μέσης δυσκολίας ή αρκετές πυρκαϊές που είναι δύσκολο να αντιμετωπισθούν. Και στις δύο περιπτώσεις είναι απαραίτητο να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για την άμεση κινητοποίηση του Κατηγορία Κινδύνου 3 μηχανισμού σε κάθε επεισόδιο, την αποφυγή οποιασδήποτε χρονοτριβής και την (Υψηλή) αποστολή επαρκών δυνάμεων για να ολοκληρωθεί γρήγορα το έργο της κατάσβεσης δεδομένης της υπάρχουσας δυσκολίας. Με καλή οργάνωση και ετοιμότητα οι δυνάμεις του Πυροσβεστικού Σώματος αναμένεται να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες με επιτυχία Ο κίνδυνος είναι συνήθης για τη θερινή περίοδο. Εφόσον υπάρξει αποτελεσματική Κατηγορία Κινδύνου 2 αντίδραση σε κάθε εκδηλούμενη πυρκαϊά δεν πρέπει να υπάρξουν προβλήματα (Μέση) ελέγχου. Ο δασοπυροσβεστικός μηχανισμός πρέπει να είναι στην κανονική του, για την αντιπυρική περίοδο, καθημερινή στελέχωση και ετοιμότητα. Η πιθανότητα για εκδήλωση πυρκαϊάς δεν είναι ιδιαίτερα υψηλή. Εάν εκδηλωθεί Κατηγορία Κινδύνου 1 πυρκαϊά, οι συνθήκες (κατάσταση καύσιμης ύλης, μετεωρολογικές συνθήκες) δεν (Χαμηλή) θα ευνοήσουν τη γρήγορη εξέλιξή της. λύτερης των 30 ο (58%) ή/και νοτιοδυτικής έκθεσης] θα κυμανθεί σε γενικές γραμμές μεταξύ 35 και 60 m/min (ήτοι 2,1 έως 3,6 km/h). Επιπλέον, η επιστημονική γνώση (Viegas, 2006 & Viegas και Ευτυχίδης, 2007) αλλά και η γενική εμπειρική αντίληψη οδηγούν στην εκτίμηση Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 59 από 153

60 ότι η εκδήλωση εκρηκτικής συμπεριφοράς εντός της στενής αυτής κοιλάδας, η οποία καλύπτεται κυρίως από φρύγανα, είναι πολύ πιθανή (εικόνα 17) Σχετικά με την περιοχή δυτικά και βορειοδυτικά του χωριού Μαριές (εικόνες 18 & 19) η οποία έχει καεί το 2009 και το πιθανό σημείο έναρξης 5 (βλ. σχήμα 6 & πίνακα 9) το οποίο έχει οριστεί σε θέση ανατολικά του χωριού Αναφωνήτρια: κατά την προσομοίωση της χωρικής εξάπλωσης ενδεχόμενης πυρκαϊάς στην περιοχή (περίπτωση 12, βλ. παράρτημα 6) υπολογίστηκε ότι ο ρυθμός εξάπλωσης στην κεφαλή της πυρκαϊάς επιφανείας προς τα ανάντη (κατά τόπους σε τμήματα νοτιοδυτικής έκθεσης) θα κυμανθεί σε γενικές γραμμές μεταξύ 45 και 70 m/min (ήτοι 2,7 έως 4,2 km/h). Λεπτομέρεια της καύσιμης ύλης της περιοχής (κυρίως φρύγανα και πολλοί καμμένοι κατακείμενοι κορμοί) παρουσιάζεται στην εικόνα 13.β 6.3. Στην περιοχή μεταξύ των χωριών Βολίμες και Άνω Βολίμες που καλύπτεται κυρίως από χόρτα και οι εκθέσεις είναι δυτικές και βορειοδυτικές, ενδεχόμενη πυρκαϊά μπορεί να διαδοθεί με πολύ μεγάλη ταχύτητα, ειδικά σε συνθήκες ισχυρού ανέμου δυτικής ή βορειοδυτικής διεύθυνσης (βλ. κεφάλαιο , εικόνα 14) Για την εξασφάλιση της προστασίας του υψηλού και πυκνού, εναπομείναντα πρινώνα της Ιεράς Μονής της Παναγίας Υπεραγάθου (εικόνες 20, 21 και 22), πρέπει να συνεκτιμηθούν τα αποτελέσματα των σχετικών προσομοιώσεων (κυρίως οι περιπτώσεις 22, 24 & 28, βλ. παράρτημα 6), ο πιθανός τύπος (π.χ. κόμης ή επιφανείας) και τα πιθανά ποιοτικά χαρακτηριστικά (π.χ. μετάδοση με καύτρες ή όχι) ενδεχόμενων πυρκαϊών. Η περιοχή πέριξ του πρινώνα καλύπτεται από χόρτα και φρυγανικά είδη (κυρίως Sarcopoterium spinosum) δηλαδή λεπτά δασικά καύσιμα υψηλής ευφλεκτικότητας. Στον υπόροφο του πρινώνα υπάρχουν μόνον πόες και ξηροφυλλοτάπητας. Δυτικά της Ιεράς Μονής της Υπεραγάθου (300 περίπου m, ευθεία γραμμή) βρίσκονται τα ανατολικά όρια της καμμένης έκτασης της μεγάλης πυρκαϊάς του Κοιλιωμένου του Οι λοιπές μεγάλες καμμένες εκτάσεις των πυρκαϊών που έχουν λάβει χώρα από το 2004 έως το 2012 βρίσκονται κυρίως ανατολικά της Ιεράς Μονής ενώ κάποιες μικρότερες βρίσκονται στα βορειοδυτικά, νοτιοδυτικά και νότια αυτής (εικόνες 20 & 21). Η πιθανότητα πυρκαϊάς που θα εκδηλωθεί στην ευρύτερη περιοχή βορειοδυτικά της Ιεράς Μονής είναι αξιοσημείωτη και σε περίπτωση ισχυρού βορειοδυτικού ανέμου η διακινδύνευσή της θα είναι μεγάλη (περίπτωση 24, βλ. παράρτημα 6). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 60 από 153

61 6.5. Τα μονοπάτια που προσφέρονται για πεζοπορικές διαδρομές παρουσιάζονται στο σχήμα 12 και βρίσκονται στις ευρύτερες περιοχές των χωριών Κορίθι, Βολίμες 31, Αναφωνήτρια, Έξω Χώρα 32, Καμπί, Γύρι 33, Λούχα, Κοιλιωμένος 34, Αγαλάς, Μαραθιάς 35 και Κερί 36. Στα πλαίσια της προστασίας των επισκεπτών που κινούνται κατά μήκος των παραπάνω μονοπατιών και της ελαχιστοποίησης της διακινδύνευσής τους από δασική πυρκαϊά, στο κεφάλαιο επισημαίνεται η ανάγκη κατάλληλης σήμανσης των μονοπατιών. Οι περιπτώσεις 4, 8, 12, 14, 20, 22, 23, 24, 29, 30, 33, 34, 37, 38, 39, 40, 42, 60, 61, 62, 68, του Παραρτήματος 6 αφορούν σε ενδεχόμενες δασικές πυρκαϊές οι οποίες θα εξαπλωθούν στις ευρύτερες περιοχές μονοπατιών είτε θα τα προσεγγίσουν μετά από συγκεκριμμένα χρονικά διαστήματα είτε θα κάψουν τμήματά τους Διασπορά δυνάμεων - περιπολίες Οι θέσεις των περιπολικών πυροσβεστικών οχημάτων του Πυροσβεστικού Σώματος (Π.Σ.), παρουσιάζονται στο σχήμα 10 (καθώς και στα περισσότερα από τα υπόλοιπα σχήματα). Σε καθημερινή βάση ένα επιπλέον επανδρωμένο υδροφόρο δασοπυροσβεστικό όχημα χωρητικότητας 500 lt επανδρώνεται και περιπολεί για την υποστήριξη της ταχείας αρχικής προσβολής ενδεχόμενης πυρκαϊάς. Το γεγονός αυτό συνάδει με το συμπέρασμα του κεφαλαίου καθώς επιτρέπει την προσαρμογή της διαδρομής του ελαφρού περιπολικού οχήματος με βάση τις κατά περίπτωση επικρατούσες συνθήκες και ανάγκες και με βασικό στόχο την αύξηση των πιθανοτήτων επιτυχίας της άμεσης αρχικής προσβολής. Επιπλέον, κατά τις ημέρες πολύ υψηλού κινδύνου πυρκαϊάς και κατάστασης συναγερμού [κατηγορίες 4 και 5 αντίστοιχα του Ημερήσιου Χάρτη Πρόβλεψης Κινδύνου Πυρκαϊάς της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας (Γ.Γ.Π.Π.), βλ. πίνακα 10], οι δυνάμεις αναδιατάσσονται και εντός της περιοχής μελέτης αναπτύσσονται δύο ακόμη περιπολικά και μοτοσυκλέτες του Π.Σ. Οι παραπάνω ενέργειες και διαδικασίες εφαρμόζονται ήδη και πολλές φορές - συμβάλλουν στην αποτροπή της έναρξης πυρκαϊάς από πρόθεση, την γρήγορη αναγγελία πυρκαϊάς και την ταχεία αρχική προσβολή της. 31 Κατά μήκος ποδηλατόδρομου 32 Γεωλογικό μονοπάτι ή προς Μυκηναϊκό νεκροταφείο 33 Προς σπήλαιο Χαγιώτη 34 Μέσω Ιεράς Μονής της Υπεραγάθου 35 Θέα προς το Μαραθωνήσι 36 Προς τον φάρο και θέα προς τις Μυζήθρες Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 61 από 153

62 Εικόνα 17: Περιοχή βόρεια του χωριού Βολίμες κοντά στις βορειοδυτικές ακτές του νησιού. Το πιθανό σημείο έναρξης 2 του πίνακα 9 βρίσκεται στην πλαγιά δυτικού προσανατολισμού (στο δεξί άκρο της φωτογραφίας) που δεν είναι ορατή από τη θέση λήψης. Η κύρια εξάπλωση της κεφαλής της ενδεχόμενης πυρκαϊάς με βάση τις συνθήκες που ορίστηκαν στην περίπτωση 4 του παραρτήματος 6 απεικονίζεται με τα τρία κόκκινα βέλη. Τα κίτρινα βέλη δείχνουν την γενική περιοχή της στενής κοιλάδας και των πλαγιών της (που καλύπτεται κυρίως από φρύγανα) όπου η εκδήλωση εκρηκτικής συμπεριφοράς της φωτιάς είναι πολύ πιθανή. Εικόνα 18: Τμήμα της δυτικής και βορειοδυτικής περιοχής που γειτνιάζει με το χωριό Μαριές. Λήψη από το χωριό Μαριές. Εικόνα 19: Τμήμα της νοτιοδυτικής και δυτικής περιοχής που γειτνιάζει με το χωριό Μαριές. Λήψη προς το χωριό Μαριές. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 62 από 153

63 Βόρεια του χωριού Λούχα Καμμένη περιοχή Ιερά Μονή Παναγίας της Υπεραγάθου Καμμένη περιοχή Εικόνα 20: Διακρίνονται από αριστερά προ τα δεξιά: α) Η περιοχή με το χαρακτηριστικό ασβεστολιθικό μητρικό πέτρωμα που βρίσκεται βόρεια των χωριών Λούχα και Γύρι και βορειοδυτικά της Ιεράς Μονής Υπεραγάθου και β) η Ιερά Μονή και τμήμα του πυκνού και υψηλού πρινώνα, πέριξ αυτής. Διακρίνονται, επίσης, τμήματα παλαιοτέρων καμένων εκτάσεων, στη θέση του παρατηρητή και σε άλλες θέσεις της ευρύτερης περιοχής. Λήψη από θέση 200 m νότια της Ιεράς Μονής. Καμμένη περιοχή Εικόνα 21: Άποψη της Ιεράς Μονής και τμήματος του πυκνού και υψηλού πρινώνα. Ο πρινώνας πέριξ της Ιεράς Μονής Εικόνα 22: Άποψη της επίπεδης περιοχής βορειοδυτικά της Ιεράς Μονής και τμήματος του πυκνού και υψηλού πρινώνα. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 63 από 153

64 Σχήμα 12: Χάρτης πεζοπορικών διαδρομών. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 64 από 153

65 Η ενίσχυση της ευελιξίας των προγραμματισμένων περιπολιών που διενεργούνται, μπορεί να επιτευχθεί με την εισαγωγή συχνών και στοχευμένων αλλαγών στα δρομολόγια που ακολουθούνται, μεριμνώντας παράλληλα στο μέτρο του εφικτού για τη διατήρηση του λειτουργικού κόστους σε χαμηλά επίπεδα. Οι πιθανές θέσεις έναρξης πυρκαϊών, οι κατευθύνσεις εξάπλωσής τους σε συνάρτηση με τη σχετική θέση του εγγύτερου δασοπυροσβεστικού οχήματος είναι πολύ πιθανό να καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό την καμένη έκταση η οποία, υπό δυσμενείς μετεωρολογικές συνθήκες ή υπό συνθήκες ισχυρού ανέμου, φαίνεται ότι θα είναι δραματικά μεγαλύτερη σε περίπτωση αδυναμίας επιτυχημένης αρχικής (πρώτης) προσβολής (όπως φαίνεται σε πολλές από τις περιπτώσεις 37 του παραρτήματος 6 όπου η ένταση του ανέμου είναι 45 km/h, βλ. πίνακα 11). Στις περιπτώσεις που πνέει ισχυρός άνεμος και επικρατούν οι δυσμενείς συνθήκες του σεναρίου 1 του πίνακα 6 (όπου τα επίπεδα της σχετικής υγρασίας του αέρα είναι χαμηλά και τα επίπεδα της θερμοκρασίας του αέρα υψηλά δηλαδή στις περιπτώσεις 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28, 30, 32, 34, 36 και 38 του παραρτήματος 6), η πιθανότητα μετάδοσης της πυρκαϊάς με καύτρες είναι μεγάλη. Για την αντιμετώπιση του φαινομένου της κηλίδωσης πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα έγκαιρης και ταχείας κατάσβεσης των καυτρών, ιδιαίτερα εκείνων που θα προσγειωθούν σε περιοχές λεπτών καυσίμων. Σε περίπτωση έναρξης πυρκαϊάς στο βόρειο άκρο του νησιού (στην περιοχή του Κοριθίου) υπό συνθήκες ισχυρού βόρειου ανέμου (περίπτωση 2 του παραρτήματος 6), η γρήγορη προσέγγιση σε ασφαλή και πλεονεκτική θέση (πτέρνα και πλάγια της πυρκαϊάς) για την πρώτη προσβολή θα είναι σχεδόν αδύνατη, με βάση την υφιστάμενη διασπορά των δυνάμεων. Η προσέγγιση θα είναι χρονοβόρα και η πιθανή επιλογή προσέγγισης της πυρκαϊάς διαμέσου τμημάτων του επαρχιακού ή αγροτικού οδικού δικτύου προς την κεφαλή της επελαύνουσας προς τα νότια πυρκαϊάς (και πιθανά σε συνθήκες μειωμένης ορατότητας λόγω του καπνού), δεν διασφαλίζει ούτε την ασφάλεια ούτε την αποτελεσματικότητα, σε αυτήν την περίπτωση. Από την άλλη πλευρά, η πιθανή δέσμευση πόρων για τη φύλαξη του βόρειου άκρου του νησιού, μπορεί να προκαλέσει την έλλειψη των απαιτούμενων δυνάμεων ή την αργοπορημένη προσέγγισή τους σε θέση ενδεχόμενου περιστατικού πυρκαϊάς, στο κεντρικό ή το νότιο τμήμα της περιοχής μελέτης. 37 και από τα δύο διακριτά σενάρια συνθηκών - δυσμενών και μέσων - θερμοκρασίας [T( ο C)] και σχετικής υγρασίας αέρα [RH (%)]. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 65 από 153

66 Πίνακας 11: Παρουσίαση στοιχείων επιλεγμένων προσωμοιώσεων για συνθήκες ισχυρού πνέοντος ανέμου ΑΝΕΜΟΣ Ένταση ανέμου (σε χιλιόμετρα/ώρα) Διεύθυνση ανέμου Περιοχή έναρξης ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΠΥΡΚΑΪΑΣ Διακύμανση των τιμών του ρυθμού εξάπλωσης της κεφαλής της πυρκαϊάς, κατά την πρώτη μισή ώρα (σε μέτρα/λεπτό) Απόσταση της κεφαλής της πυρκαϊάς από το σημείο έναρξής της, κατά τη συμπλήρωση της πρώτης μισής ώρας (σε μέτρα) Σημείο έναρξης (του πίνακα του Παραρτήματος 4) Περιπτώσεις (του πίνακα του Παραρτήματος 4 & των χαρτών του Παραρτήματος 6) 45 Β Βόρειο άκρο 15 έως ΒΔ Βόρειο τμήμα 15 έως Β Βόρειο τμήμα 10 έως ΑΒΑ Βόρειο τμήμα 15 έως ΑΒΑ Βόρειο τμήμα 5 έως ΒΔ Βόρειο τμήμα 15 έως Β Βόρειο τμήμα 15 έως ΒΒΑ Βόρειο τμήμα 5 έως ΒΔ Βόρειο τμήμα 10 έως ΒΔ Βόρειο τμήμα 5 έως ΒΑ Βόρειο τμήμα 10 έως ΒΑ Βόρειο τμήμα 5 έως ΒΒΔ Κεντρικό τμήμα 10 έως ΒΑ Κεντρικό τμήμα 5 έως ΒΑ Κεντρικό τμήμα 5 έως ΒΔ Κεντρικό τμήμα 10 έως ΒΔ Κεντρικό τμήμα 5 έως Δ Κεντρικό τμήμα 1 έως ΒΒΔ Κεντρικό τμήμα 5 έως ΒΑ Νότιο τμήμα 5 έως Β Νότιο τμήμα 10 έως Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 66 από 153

67 Η ένταξη δύο ακόμη ελαφρών περιπολικών οχημάτων (π.χ. ημιφορτηγών 4Χ4 με πυροσβεστικό εξοπλισμό) στο πρόγραμμα περιπολιών, θα μπορούσε να διευρύνει την περιοχή εντός της οποίας θα μπορεί να επιτευχθεί πολύ γρήγορη αρχική προσβολή, πιθανά με την συμμετοχή και των εθελοντών του νησιού (στην περίπτωση που κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει ήδη, άτυπα). Για την εξασφάλιση πλεονεκτικής και ασφαλούς θέσης από τις προτεινόμενες επιπρόσθετες διαθέσιμες δυνάμεις, προτείνεται σε συνθήκες ισχυρού βόρειου ανέμου, το ένα από τα επιπλέον ελαφρά περιπολικά να μετακινείται βόρεια, να σταθμεύει προσωρινά κοντά στο χωριό Ελιές και να περιπολεί στην ευρύτερη περιοχή του βόρειου άκρου του νησιού, μεταξύ των πιθανών σημείων έναρξης πυρκαϊάς 3, 2 και 1 (σχήμα 6). Αντίθετα προτείνεται, σε συνθήκες ισχυρού νότιου ανέμου, το ίδιο αυτό επιπλέον ελαφρύ περιπολικό να μετακινείται νότια, να σταθμεύει προσωρινά σε κατάλληλη ασφαλή θέση στον επαρχιακό δρόμο που συνδέει τα χωριά Άνω Βολίμες και Σκινάρια και να περιπολεί στην ευρύτερη περιοχή (σχήμα 6). Το δεύτερο επιπλέον ελαφρύ περιπολικό προτείνεται να διατεθεί για την φύλαξη του άξονα που ορίζεται από τους πρόποδες του όρους Βραχίωνας (διεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ). Προτείνεται, σε συνθήκες ισχυρού βόρειου ανέμου, να σταθμεύει προσωρινά κοντά στο χωριό Πηγαδάκια (στον επαρχιακό δρόμο, δυτικά του Εθνικού δρόμου) και, σε συνθήκες ισχυρού νοτίου ανέμου, να σταθμεύει προσωρινά κοντά στο χωριό Μουζάκι (στον επαρχιακό δρόμο, δυτικά του χωριού). Στις περιπτώσεις που επιλέγεται η διενέργεια περιπολίας, το περιπολικό προτείνεται να κινείται κυρίως κατά μήκος του άξονα που ορίζεται από τους πρόποδες του όρους Βραχίωνας. Σημειώνεται ότι, όπως είναι προφανές, ο βαθμός επιφυλακής πρέπει να αυξάνεται κατά τις μεσημεριανές και απογευματινές ώρες της ημέρας και οι πιθανές διαδρομές περιπολιών μπορεί να επιλέγονται με σημεία αναφοράς τις κατά περίπτωση προτεινόμενες, προσωρινές θέσεις στάθμευσης και με βάση τις εκάστοτε επικρατούσες συνθήκες και τη δυναμική εξέλιξή τους. Τα μικρά μονοκινητήρια αεροσκάφη PZL M18 Dromader και άλλα εναέρια μέσα, είναι ήδη ενταγμένα στον υφιστάμενο σχεδιασμό και χρησιμοποιούνται για περιπολίες επιτήρησης ή για την επίτευξη ταχείας αρχικής προσβολής Εθελοντές Η γνώση του διαθέσιμου αριθμού των εθελοντών και του επιπέδου εκπαίδευσής τους θα πρέπει να είναι διαρκής και υψηλή προτεραιότητα. Οι εθελοντές της περιοχής μπορούν να παίξουν Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 67 από 153

68 καθοριστικό ρόλο, υποστηρίζοντας τις τακτικές πυροσβεστικές δυνάμεις στις πυροφυλάξεις, στις περιπολίες, στην ενδεχόμενη καθοδήγηση υδροφόρων ή δυνάμεων από άλλες περιοχές και υπό προϋποθέσεις - στην δασοπυρόσβεση. Μπορούν, επίσης, να συμμετέχουν στην ενημέρωση των λοιπών πολιτών της περιοχής ενώ, η διαρκής αξιολόγηση και εκπαίδευσή τους απαιτείται, για ευνόητους λόγους οι οποίοι σχετίζονται με την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους Πολίτες προσέλκυση νέων εθελοντών Τα συμπεράσματα του κεφαλαίου πρέπει να ανακοινώνονται στο κατάλληλα επιλεγμένο χρονικό διάστημα και με εύληπτο τρόπο στους πολίτες της περιοχής, ανάλογα με τις επαγγελματικές τους ασχολίες, τις παραδόσεις τους και, εν γένει, το προφίλ τους. Κατά την ενημέρωση των πολιτών πρέπει να δίνεται έμφαση στα μέτρα αυτοπροστασίας τους και να τεκμηριώνεται, με χαρακτηριστικά παραδείγματα, η ανάγκη έγκαιρων καθαρισμών των ιδιοκτησιών τους, από τα ξερά χόρτα. Η αποτελεσματική προστασία των περιουσιών τους από τους ίδιους μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα της ενεργής συμμετοχής τους στην φύλαξη και την προστασία της ευρύτερης περιοχής με την παράλληλη, πιθανά, αξιοποίηση αγροτικού εξοπλισμού (πρακτική που ήδη χρησιμοποιείται συχνά). Η αρχική κινητοποίησή τους προτείνεται να συνοδευτεί από την περαιτέρω οργάνωση και εκπαίδευσή τους σχετικά με κρίσιμα θέματα όπως οι κίνδυνοι κατά την άτακτη εκκένωση οικισμών και χωριών και τα πλεονεκτήματα της παραμονής σε αυτούς. Για την ενημέρωση των επισκεπτών της θερινής περιόδου, σχετικά με την ανάγκη προστασίας της περιοχής και σχετικά με την προσοχή που θα πρέπει να δείχνουν κατά τις ημέρες υψηλού κινδύνου πυρκαϊάς, μπορούν να τοποθετηθούν σχετικές ενημερωτικές πινακίδες σε επιλεγμένα σημεία του οδικού δικτύου ή σε σημεία αθρόας προσέλευσής τους. Για την περιοχή μελέτης, στα χωριά Κερί, Καμπί και Βολίμες υπάρχει συχνά αυξημένη τουριστική κίνηση. Θα πρέπει, επίσης, να εξασφαλιστεί η κατάλληλη πληροφόρηση των επισκεπτών και πεζοπόρων κατά την κίνησή τους στα μονοπάτια του νησιού (σχήμα 12). Κατά μήκος τους πρέπει να τοποθετηθεί ο κατάλληλος αριθμός απλών, μικρών, ξύλινων, ενημερωτικών πινακίδων, για τις αποστάσεις από τον εκάστοτε τελικό ή ενδιάμεσο προορισμό και την εκτίμηση των εκάστοτε μέσων απαιτούμενων χρονικών διαστημάτων για την προσέγγισή τους. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 68 από 153

69 Συμβατότητα μέσων και μεθόδων κοινές ασκήσεις Οι διαπροσωπικές επαφές των αρμοδίων και η γνώση του αριθμού του μόνιμου και εποχικού προσωπικού καθώς και η γνώση του πραγματικού διαθέσιμου αριθμού των εθελοντών και του επιπέδου εκπαίδευσής τους θα πρέπει να είναι διαρκής και υψηλή προτεραιότητα του συνόλου των υπηρεσιών Πολιτικής Προστασίας. Η μέριμνα για την επιλογή και χρήση συμβατών μέσων και μεθόδων από το σύνολο των δασοπυροσβεστικών δυνάμεων θα πρέπει να είναι διαρκής και η σπουδαιότητά της θα πρέπει να επιβεβαιώνεται και να αναδεικνύεται κατά την οργάνωση κοινών ασκήσεων με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων. Οι ασκήσεις είναι προτιμότερο να λαμβάνουν χώρα νωρίς, στην αρχή του σταδίου του προκατασταλτικού σχεδιασμού, πολύ πριν την έναρξη της αντιπυρικής περιόδου. Θα πρέπει, επίσης, να έχουν προηγηθεί: α) η συντήρηση του οδικού δικτύου και του δικτύου των υδροστομίων, β) η συντήρηση των πυροσβεστικών οχημάτων και του λοιπού εξοπλισμού δασοπυρόσβεσης και γ) η ενεργή ένταξη των εθελοντών στον επιχειρησιακό σχεδιασμό και η ανάληψη συγκεκριμμένου ρόλου, ανάλογα με τις γνώσεις και το επίπεδο εμπειρίας και εκπαίδευσής τους Καταστολή στόχοι και τακτικές Η αποτελεσματικότητα της καταστολής είναι συνάρτηση του βαθμού επιτυχίας των προληπτικών και προκατασταλτικών μέτρων σε συνδυασμό με την εμπειρία, τη διοίκηση του δασοπυροσβεστικού έργου, τον διαθέσιμο εξοπλισμό, την εξοικείωση με την περιοχή, τον βαθμό εκπαίδευσης, τις γνώσεις και τις δεξιότητες των δασοπυροσβεστών. Η γενική εκ των προτέρων αντίληψη της αναμενόμενης συμπεριφοράς της πυρκαϊάς - καθώς και η επισήμανση περιοχών που μπορεί να επηρεάσουν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των δασοπυροσβεστών - δίνει ευκαιρίες προσαρμογής του μηχανισμού δασοπυρόσβεσης στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φαινομένου που καλείται να αντιμετωπίσει και πολλαπλασιάζει το παραγόμενο έργο του. Ο τύπος του οικοσυστήματος της περιοχής πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη κατά την καταστολή, αλλιώς μπορεί να γίνουν σημαντικά λάθη (Xanthopoulos, 2004). Οι στρατηγικές καταστολής που περιλαμβάνουν τον τρόπο κινητοποίησης και την δράση των δασοπυροσβεστικών δυνάμεων, συνιστούν το κύριο περιεχόμενο του παρόντος κεφαλαίου. Οι συνθήκες που θα επικρατούν στο πεδίο κατά την εξάπλωση ενδεχόμενων δασικών πυρκαϊών, οι περιοχές υψηλού κινδύνου και οι σχετικές ενέργειες πρόληψης, υπολογίστηκαν, αναλύθηκαν, Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 69 από 153

70 εκτιμήθηκαν, επισημάνθηκαν και παρουσιάστηκαν (βλ. Παράρτημα 6 & κεφάλαια , , 4.1.2, , , 5.1.2, και ). Ο μηχανισμός δασοπυρόσβεσης μπορεί να κληθείνα καταστείλει πυρκαϊές που θα εκδηλωθούν εντός της περιοχής μελέτης ή πυρκαϊές που θα ξεκινήσουν σε εκτάσεις έξω από την περιοχή μελέτης και θα μεταδοθούν σε αυτήν από τις γεωργικές εκτάσεις. Όσον αφορά τη δεύτερη κατηγορία ενδεχόμενων πυρκαϊών, είναι πιθανό να εισέλθουν με μεγάλη ταχύτητα στην περιοχή μελέτης και προς τα ανάντη, κινούμενες κυρίως στα χόρτα 38 ελαιώνων, χορτολίβαδων ή ξηρικών καλλιεργειών που βρίσκονται ανατολικά (σχήμα 13) και είναι πιθανό να δημιουργήσουν συνθήκες παρόμοιες με αυτές των περιπτώσεων 21-59, 22-60, 35-73, του παραρτήματος 6. Υπό δυσμενείς μετεωρολογικές συνθήκες, στο μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής μελέτης οι συνθήκες της βλάστησης και της τοπογραφίας ευνοούν την μετάδοση των πυρκαϊών με μεγάλες ταχύτητες. Σε αυτά πλαίσια, τα χρονικά περιθώρια είναι εξαιρετικά στενά καθώς, η περιοχή μελέτης είναι μεγάλη και καλύπτεται από λεπτά δασικά καύσιμα, σε μεγάλο βαθμό. Η εναλλαγή μεταξύ διαφορετικών τακτικών (άμεσης ή έμμεσης προσβολής) είναι σε κάποιο βαθμό εφικτή καθώς υπάρχουν διαθέσιμες εναλλακτικές διαδρομές για την προσέγγιση ενδεχόμενων πυρκαϊών, στις περισσότερες περιπτώσεις. Παράλληλα, είναι διαρκής η ανάγκη λήψης σωστών και ευέλικτων αποφάσεων σχετικά με την αρχική διασπορά και διάταξη των δυνάμεων κατά τον προκατασταλτικό σχεδιασμό (βλ. κεφάλαιο ). Επικουρικά, ειδικά υπό αντίξοες μετεωρολογικές συνθήκες, η αξιοποίηση εναερίων μέσων (πυροσβεστικών αεροπλάνων και ελικοπτέρων) από τα κοντινά αεροδρόμια αποτελεί βασική επιλογή. Στα πλαίσια της ταχείας και άμεσης επέμβασής τους, τα εναέρια μέσα μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην αποδοτικότητα του μηχανισμού δασοπυρόσβεσης, συμβάλοντας καταλυτικά στην ταχεία καταστολή των πυρκαϊών (Ξανθόπουλος, 2012), επιτρέποντας έτσι, και την ορθολογική τους διαχείριση για την αποφυγή της υπερβολικής αύξησης του σχετικού κόστους. Όπως τεκμηριώθηκε στα κεφάλαια και , στις πιθανές περιπτώσεις αποτυχημένης αρχικής προσβολής υπό συνθήκες ισχυρού ανέμου, η καθοδηγούμενη από τον άνεμο πυρκαϊά Γι αυτόν τον λόγο, η πιθανότητα μετάδοσης των πυρκαϊών αυτών με καύτρες, είναι πολύ μικρή. 39 wind dominated fire Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 70 από 153

71 Σχήμα 13: Χάρτης βλάστησης τμήματος της περιοχής μελέτης και επισήμανση των ελαιώνων, ξηρικών καλλιεργειών και χορτολίβαδων των γειτνιαζουσών εκτάσεων, ανατολικά, εκτός της περιοχής μελέτης. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 71 από 153

72 (Rothermel, 1991a) θα διαφύγει του ελέγχου και οι διαθέσιμες επιλογές των επίγειων δυνάμεων για αποτελεσματική και ασφαλή άμεση προσβολή της (βλ. πίνακα 12), αναμένεται να περιοριστούν σημαντικά. Λόγω της έντονης μίξης δασικών εκτάσεων και ανθρωπογενών δραστηριοτήτων καθώς και του ότι η περιοχή μελέτης καλύπτεται σε μεγάλο ποσοστό από λεπτά δασικά καύσιμα, η επιλογή της μεθόδου της έμμεσης προσβολής δεν μπορεί να αποτελέσει πάγια τακτική. Σε συνθήκες ανάγκης (αλλά ταυτόχρονα και αδυναμίας) προσέγγισης της φωτιάς από τις επίγειες δυνάμεις για άμεση προσβολή της, η ανάγκη ταχείας κλήσης εναερίων μέσων είναι προφανής. Αν η πυρκαϊά είναι καθοδηγούμενη από τον άνεμο (Rothermel, 1991a), προτείνεται η εξ αρχής αγκύρωση της πυρκαϊάς στην πτέρνα 40 και η προσπάθεια διαδοχικής προσβολής των πλευρών της κατά τμήματα, από την πτέρνα προς την κεφαλή (μέτωπο), ώστε να διατηρηθεί μικρό το πλάτος της καμένης έκτασης 41. Αν η πυρκαϊά έχει ξεσπάσει και κινείται κοντά σε καλλιέργειες όπου η φωτιά δεν μπορεί να μεταδοθεί, η έμφαση οριοθέτησης θα πρέπει να δίνεται στην εκάστοτε απέναντι πλευρά. Πίνακας 12: Όρια ασφαλούς και επιτυχούς δασοπυρόσβεσης για άμεση προσβολή της φλόγας πυρκαϊών (πηγή: Ξανθόπουλος, 2009) Μήκος φλόγας (m) < 1,2 1,2-2,5 2,5-3,6 > 3,6 Δυνατότητες επιτυχούς προσβολής Ρίψη νερού με κάθε μέσο (πυροσβεστική αντλία, επινώτιο πυροσβεστήρα, γεωργικό ψεκαστήρα, δοχεία), ρίψη χώματος με φτυάρι, χτύπημα με πράσινα κλαδιά, φτερό κατάσβεσης, κλπ. Ρίψη νερού με πίεση (από πυροσβεστικό όχημα ή κρουνούς), αξιοποίηση μηχανικών μέσων [όπως προωθητές (μπουλντόζες)]. Ρίψη νερού με πίεση (από πυροσβεστικό όχημα ή κρουνούς), με την προϋπόθεση καλώς οργανωμένης δράσης και τη δυνατότητα εύκολης κίνησης για υποχώρηση σε περίπτωση προβλήματος. Η άμεση προσβολή είναι πολύ επικίνδυνη και έχει μικρές πιθανότητες επιτυχίας ή μπορεί να είναι αδύνατη. Για να έχει σχετικά μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας απαιτούνται πολύ ισχυρές επίγειες δυνάμεις (για παράδειγμα πυροσβεστικά οχήματα με κανόνι ή βοήθεια από ρίψεις εναερίων μέσων. Συνήθως οι καύτρες αποτελούν σοβαρό πρόβλημα. 40 Μεριμνώντας επιπλέον, αν είναι αυτό εφικτό, για την αποφυγή καταστροφής στοιχείων τα οποία δυνητικά θα συμβάλλουν στον καθορισμό του αιτίου έναρξης της πυρκαϊάς. 41 Ακολουθώντας την παραπάνω τακτική, πυρκαϊές με παρόμοια συμπεριφορά, είναι δυνατό να οριοθετούνται με τον πλέον ορθολογικό τρόπο και να αποδεσμεύουν, διαδοχικά, μεγαλύτερο διαθέσιμο αριθμό επίγειων δυνάμεων και εναερίων μέσων που δοθεισών των ευκαιριών θα μπορούν να επεμβαίνουν και στην κεφαλή της πυρκαϊάς, την κατάλληλη στιγμή, με τη μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα (Ξανθόπουλος και Αθανασίου, 2013). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 72 από 153

73 Είναι ευνόητη η ανάγκη αποτροπής της μετάδοσης της πυρκαϊάς στα εκάστοτε δύσβατα ή/και δύσκολα προσπελάσιμα τμήματα της περιοχής μελέτης [εκεί που οι επίγειες δυνάμεις και τα πεζοπόρα τμήματα αντιμετωπίζουν προβλήματα αυξημένης διακινδύνευσής τους αλλά και δυσκολίας στην κίνηση, εντός ενός δύσβατου επιχειρησιακού πεδίου (βλ. κεφάλαια & 5.1.4). Η επίδραση της τοπογραφίας στη συμπεριφορά ενδεχόμενων πυρκαϊών αναμένεται να είναι, κατά τόπους, καθοριστική και οι έντονες μορφολογικές κλίσεις (>58%) και οι νοτιοδυτικές εκθέσεις παρουσιάζονται στα σχήματα 10 και 11 αντίστοιχα, ενώ οι προσομοιώσεις του παραρτήματος 6 για την περιοχή, δίνουν μια εικόνα της εκάστοτε αναμενόμενης ταχύτητας και του αναμενόμενου σχήματος της πυρκαϊάς. Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι μεγάλες εκτάσεις καλύπτονται επί το πλείστον από πολύ εύφλεκτα είδη φρυφάνων (π.χ. αστοιβίδα, λαδανιά, κ.α.) και επιπλέον είναι κατά τόπους νοτιοτιοδυτικής έκθεσης ή/και με έντονες μορφολογικές κλίσεις, συνδυασμοί που μπορεί να οδηγήσουν την πυρκαϊά σε ακραία συμπεριφορά. Για τις περισσότερες από τις περιπτώσεις του παραρτήματος 6 όπου ο άνεμος είναι ισχυρός και ανήκουν στο σενάριο 1 του πίνακα 6 (συγκεκριμμένα οι: 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28, 30, 32, 34, 36 και 38), εκτιμάται με βάση την κοινή εμπειρική αντίληψη ότι η πιθανότητα αντιμετώπισης επιπλέον δυσκολιών λόγω εμφάνισης καυτρών είναι μεγάλη 42. Επιπλέον, η ευρεία εξάπλωση του αρκουδόβατου (Smilax aspera, βλ. εικόνα 23) σε πολλά τμήματα της περιοχής μελέτης αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης καυτρών οι οποίες συχνά μπορεί να μεταφερθούν σε αποστάσεις πολλών εκατοντάδων μετρών, ακόμα και υπό συνθήκες ανέμου χαμηλής ταχύτητας (Καϊλίδης, 1990, Ξανθόπουλος, 1996). α. β. γ. Εικόνα 23: Το αναρριχώμενο φυτό Smilax aspera (αρκουδόβατος) σε μακί (α και β) και σε χαλέπιο πεύκη (γ). 42 Επιδεινώνοντας τις συνθήκες ασφάλειας και δυσχεραίνοντας ή ακυρώνοντας το δασοπυροσβεστικό έργο (Αθανασίου και Ξανθόπουλος, 2013). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 73 από 153

74 Για τα τμήματα της περιοχής όπου υπάρχει ανώροφος, η πιθανότητα μετατροπής ενδεχόμενης πυρκαϊάς σε ενεργή πυρκαϊά κόμης (Wagner, 1977) δεν μπορεί να εκτιμηθεί στα πλαίσια της παρούσας μελέτης και δεν μπορεί, επίσης, να προβλεφθεί με σχετική αξιοπιστία ο ρυθμός εξάπλωσής της. Η ανάλυση ενός πολύ μικρού δείγματος παρατηρήσεων ενεργών πυρκαϊών κόμης που έχει γίνει από τους Athanasiou and Xanthopoulos (2010) και έδειξε ότι ο ρυθμός εξάπλωσης στην κόμη είναι σχεδόν διπλάσιος της αναμενόμενης ταχύτητας σε υπόροφο θαμνώνων αείφυλλων πλατύφυλλων, δεν είναι βέβαιο ότι μπορεί να αξιοποιηθεί, προς το παρόν. Με βάση τις προβλέψεις κατά τις προσομοιώσεις χωρικής εξάπλωσης των ενδεχόμενων πυρκαϊών υπό συνθήκες ισχυρού ανέμου, ο ρυθμός εξάπλωσης στην κεφαλή των πυρκαϊών επιφανείας εκτιμήθηκε ότι θα κυμανθεί σε γενικές γραμμές μεταξύ 25 και 50 m/min (ήτοι 1,5 έως 3 km/h) και σε κάποιες περιπτώσεις έως 60 m/min (ήτοι 3,6 km/h). Σπάνια, κατά τόπους και για πολύ μικρά χρονικά διαστήματα, εκτιμήθηκε ότι θα ξεπεράσει τα 3,6 km/h, αγγίζοντας σε κάποιες περιπτώσεις, τα 6 έως και τα 8,8 km/h (σε περιοχές όπου συνεργούν ο άνεμος, η τοπογραφική κλίση και τα δασικά καύσιμα). Στα λεπτά δασικά καύσιμα (χόρτα και φρύγανα) έχουν σημειωθεί αρκετοί θάνατοι δασοπυροσβεστών καθώς η συμπεριφορά της πυρκαϊάς μπορεί να αλλάξει ξαφνικά επειδή επηρεάζεται άμεσα από τις περιβαλλοντικές συνθήκες (άνεμος, τοπογραφία, σχετική υγρασία αέρα) και τις μεταβολές τους (Xanthopoulos, 2007). Για τον λόγο αυτό, τα πεζοπόρα τμήματα και τα πληρώματα των πυροσβεστικών οχημάτων πρέπει να επιλέγουν με μεγάλη προσοχή τις θέσεις τους σε σχέση με τη θέση και την πορεία της πυρκαϊάς, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αναγλύφου, τη διεύθυνση του ανέμου και τις λοιπές μετεωρολογικές συνθήκες. Φαινομενικά ήσυχα τμήματα της περιμέτρου της πυρκαϊάς στα κατάντη ή στους πρόποδες πλαγιών μπορεί να μετατραπούν σε ταχύτατα κινούμενες πυρκαϊές, ειδικά κατά τις πρώτες απογευματινές ώρες (από τις 15:00 έως τις 17:00 περίπου), ενδεχόμενο το οποίο πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπ όψιν από τις δασοπυροσβεστικές δυνάμεις. Η κατά τόπους πυκνή θαμνώδης (μακία) βλάστηση της περιοχής που βρίσκεται σε στάδιο αναγέννησης, είναι πιθανόν (υπό δυσμενείς μετεωρολογικές συνθήκες) να παράξει μεγάλο αριθμό καυτρών και ταυτόχρονα να απελευθερώσει την ενέργεια και τις δυνάμεις που θα τις μεταφέρουν σε υπολογίσιμα μεγάλες αποστάσεις από την περίμετρο της πυρκαϊάς. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 74 από 153

75 Υπογραμμίζεται ότι το σύνολο των προσομοιώσεων, των προβλέψεων, των επισημάνσεων, των εκτιμήσεων και των προτάσεων έγιναν με σκοπό τη δημιουργία ενός ακόμη πιθανά χρήσιμου εργαλείου, στα χέρια του δασοπυροσβέστη και του εμπλεκόμενου με τη διαχείριση των δασικών πυρκαϊών στην περιοχή. Οι προβλέψεις και οι εκτιμήσεις αυτές δεν είναι πανάκεια καθώς υπάρχει διαρκώς η πιθανότητα να χάσουν την ισχύ τους οποτεδήποτε 43 οι συνθήκες, στο επιχειρησιακό θέατρο, οδηγούν σε καταστάσεις οι οποίες δεν μπορούν να προβλεφθούν και να προσομοιωθούν ή/και ξεπερνούν κατά πολύ τα όρια της παρούσας μελέτης. Από την άλλη πλευρά, είναι διεθνώς διαδεδομένη πρακτική, οι προβλέψεις που ορίζουν το γενικό πλαίσιο της αναμενόμενης συμπεριφοράς της φωτιάς και οι σχετικές με αυτές προτάσεις, να αξιοποιούνται αυτούσιες όταν είναι εύστοχες ή μετά από τις αναγκαίες προσαρμογές και αναθεωρήσεις. Όταν διαπιστώνονται αστοχίες και σφάλματα, οι αναθεωρήσεις αυτές εφαρμόζονται για τη βελτίωση της αξιοπιστίας των προβλέψεων. Οι αναγκαίες προσαρμογές προκύπτουν από τη σύγκριση των προβλέψεων με την πραγματική συμπεριφορά της φωτιάς που καταγράφεται στο πεδίο κατά την εξέλιξή της, επιστημονική μέθοδος η οποία επίσης χρησιμοποιείται συχνά από τους ερευνητές της συμπεριφοράς των δασικών πυρκαϊών. Σε αυτό το πλαίσιο, επισημαίνεται πως δεδομένα συμπεριφοράς πραγματικών πυρκαϊών που πιθανά καταγραφούν στην περιοχή μελέτης, θα συμβάλλουν στην μελλοντική βελτίωση της ακρίβειας των προβλέψεων (Arca et al, 2007) καθώς θα καταστήσουν, σ ένα βαθμό, εφικτή την αξιολόγησή των τελευταίων (βλ. Π.1.3 του Παραρτήματος 1). Μετά την επισήμανση των παραπάνω επιφυλάξεων και προβληματισμών αλλά και έχοντας υπογραμμίσει την μεγάλη σπουδαιότητα της αξιοποίησης των συμπερασμάτων της επιστημονικής έρευνας στην πράξη, διερευνήθηκε ο τρόπος αξιοποίησης των προσομοιώσεων της χωρικής εξάπλωσης των ενδεχόμενων περιπτώσεων δασικής πυρκαϊάς. Βασικά κριτήρια κατά την αναζήτηση και την επιλογή του βέλτιστου (στα πλαίσια της παρούσας μελέτης) εργαλείου ήταν: α) η αξιοπιστία, β) η ευκολία χρήσης, γ) η ταχύτητα κατά τη χρήση του και δ) η ευελιξία κατά την πρακτική του εφαρμογή. 43 Για λόγους που σχετίζονται με τον δυναμικό και πολύπλοκο τρόπο αλληλεπίδρασης των παραγόντων οι οποίοι καθορίζουν τη συμπεριφορά και τον τρόπο με τον οποίον διαδίδεται η δασική πυρκαϊά. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 75 από 153

76 6. Μελέτη σχεδιασμού Συστήματος Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων Παραδοτέο 1 της Δράσης 5.2 Επιλέχθηκε η χρήση πληροφοριακού συστήματος το οποίο παραμετροποιήθηκε κατάλληλα ώστε: να υποστηρίζει τους λήπτες των αποφάσεων με απλό και δόκιμο τρόπο ώστε να λύνουν συγκεκριμμένα προβλήματα και να αυξάνουν δυνητικά την αποτελεσματικότητά τους, να μην στοχεύει στην υποκατάσταση των δυνατοτήτων της κριτικής σκέψης του χρήστη αλλά να συνάδει με τον αρχικό ρόλο των DSS που ήταν η παροχή βοήθειας στον χρήστη ώστε αυτός να λάβει αποφάσεις οι οποίες δεν μπορούν να περιγραφούν αλγοριθμικά όσον αφορά στα δεδομένα και στις επεξεργασίες που απαιτούνται για τη λήψη τους [αδόμητες αποφάσεις (Keen and Scott-Morton, 1978, Keen, 1980) δηλαδή αποφάσεις οι οποίες δεν είναι συνηθισμένες και επαναλαμβανόμενες, είναι πολύπλοκες και κρίσιμες για κάθε στάδιο της σχετικής ανάλυσης και σκέψης], να έχει τα χαρακτηριστικά παθητικού συστήματος λήψης αποφάσεων (Haettenschwiler, 1999), να δίνει τη δυνατότητα χρήσης, μελέτης και αξιοποίησής του πριν από την δασική πυρκαϊά δηλαδή κατά το στάδιο της πρόληψης και του προκατασταλτικού σχεδιασμού, να ταιριάζει με τη φύση των προβλημάτων που ανακύπτουν (κατά τη διαχείριση των δασικών πυρκαϊών στην περιοχή μελέτης) και των ερωτημάτων που ζητούν άμεση απάντηση κατά το στάδιο της καταστολής, να παρουσιάζεται στην κατάλληλη χαρτογραφική κλίμακα και να αναδεικνύει τις προτεραιότητες προστασίας ανθρώπινων ζωών και υποδομών, σε συνθήκες έλλειψης διαθέσιμου χρόνου, περιορισμένου χώρου και πεπερασμένων δασοπυροσβεστικών δυνάμεων, να αναδεικνύει τις συνθήκες που υπαγορεύουν την επιλογή της κατάλληλης μεθόδου ελέγχου της πυρκαϊάς (άμεση, έμμεση προσβολή, κλπ.) και να καλύπτει την ανάγκη ταχείας λήψης των σχετικών αποφάσεων κατά την καταστολή, να επικουρεί τη δημιουργία των κατάλληλων εναλλακτικών σχεδίων αναδιάταξης των δασοπυροσβεστικών δυνάμεων, των σχετικών προσεγγίσεων και τακτικών, να βοηθά στην αναγνώριση των περιπτώσεων στις οποίες η αναπροσαρμογή της στρατηγικής είναι ανέφικτη λόγω έλλειψης του διαθέσιμου χρόνου ή/και χώρου, Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 76 από 153

77 να ενισχύει την εξαγωγή ειδικών ή γενικών συμπερασμάτων και να λειτουργεί σαν εκπαιδευτικό εργαλείο Σχεδιασμός DSS Το DSS που σχεδιάστηκε είναι φιλικό στον χρήστη και παρέχει γραφική διεπαφή που καθιστά τη χρήση του πολύ απλή και εύκολη (Little, 1970). Κατά τις προσομοιώσεις, τον υπολογισμό του ρυθμού εξάπλωσης (της ταχύτητας) της πυρκαϊάς επιφανείας (surface Rate of Spread RoS surface σε m/min) και των διαδοχικών θέσεων 44 της περιμέτρου της πυρκαϊάς επιφανείας, χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό Farsite έκδοση το οποίο έχει ενσωματώσει και αξιοποιεί το μαθηματικό, ημιεμπειρικό μοντέλο διάδοσης της φωτιάς του Rothermel (1972) (βλ. κεφάλαιο 4.1). Τα αποτελέσματα (δεδομένα εξόδου) χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία χαρτών οι οποίοι ομαδοποιήθηκαν, στη συνέχεια ενσωματώθηκαν στο DSS και μπορούν να παρουσιαστούν ανά δυάδες, σε ηλεκτρονικό υπολογιστή (Η/Υ). Με αυτόν τον τρόπο, το DSS υποστηρίζει τον συνδυασμό των ανθρώπινων διανοητικών δυνατοτήτων με τις δυνατότητες του Η/Υ για την βελτίωση της ποιότητας των αδόμητων αποφάσεων, αξιοποιώντας την διαλεκτική μεταξύ των δύο αυτών πόρων (χρήστης και Η/Υ). Πιο συγκεκριμμένα, ο χρήστης βλέπει σε αντιπαραβολή δύο διαφορετικές περιπτώσεις συμπεριφοράς φωτιάς (από το ίδιο σημείο έναρξης υπό διαφορετικές μετεωρολογικές συνθήκες) και προχωρά στις δικές του υποθέσεις τόσο για τον προκατασταλτικό σχεδιασμό (π.χ. διασπορά δυνάμεων) όσο και για την καταστολή (π.χ. πως θα επιτευχθεί η γρήγορη αρχική προσβολή, που υπάρχει η δυνατότητα ή η αναγκαιότητα έμμεσης προσβολής και που όχι, ποιο τμήμα του δάσους συνιστά επιχερησιακή προτεραιότητα και γιατί, ποια η σπουδαιότητα της εξασφάλισης έγκαιρης οριοθέτησης της πυρκαϊάς σε συγκεκριμμένες περιοχές, κτλ.). Στη συνέχεια, ο χρήστης αναλογίζεται τα πιθανά κέρδη ή/και τα τιμήματα των επιλογών του και, επιπλέον, μπορεί να συνθέσει με το δικό του τρόπο τις πληροφορίες που λαμβάνει από μια ομάδα περιπτώσεων η οποία μπορεί να έχει προκύψει με βάση διαφορετικά κριτήρια κάθε φορά (τα οποία να μην αφορούν μόνο στις μετεωρολογικές συνθήκες αλλά στο ανάγλυφο, τον τύπο της βλάστησης, την σχετική χωροθέτηση υποδομών και κατασκευών ή άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά περιοχών). 44 Ανά τριάντα λεπτά της ώρας, για πέντε συνολικά ώρες ήτοι δέκα διαφορετικές περιμέτρους. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 77 από 153

78 Μετά την εξέταση και επεξεργασία των δεδομένων και των αποτελεσμάτων που παρουσιάζονται, ο χρήστης εξάγει συμπεράσματα τα οποία δημιουργούν νέα ερωτήματα που τον ωθούν να επαναλάβει τη διαδικασία υποβολής αιτήματος στο σύστημα για την παρουσίαση επιπλέον προσομοιώσεων που θα τον οδηγήσουν σε νέα συμπεράσματα. Το DSS προσαρμόστηκε στις ανάγκες των εν δυνάμει χρηστών και δόθηκε έμφαση στην ταχύτητα λήψης και στην μορφή των αποτελεσμάτων ώστε αυτά να είναι εύληπτα ακόμα και από πιθανούς χρήστες που δεν έχουν ιδιαίτερες γνώσεις πληροφορικής (Sprague and Watson, 1976, Sprague and Carlson, 1982, Ιωάννου, 2008). Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η αξιοποίηση της ενσωμάτωσης των προσομοιώσεων του Farsite (βλ. Παραρτήματα 4 και 6), στο Σύστημα Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (Decision Support System - DSS) και ο τρόπος χειρισμού της σχετικής διεπαφής. Αξιοποίηση του DSS Ο χρήστης θα καλείται να επιλέξει ένα από τα 16 διαθέσιμα και πιθανά σημεία έναρξης πυρκαϊάς (πίνακας 9) τα οποία θα βλέπει σε χάρτη στην οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή (σχήμα 6), σε συνδυασμό με ένα από τα προκαθορισμένα σενάρια μετεωρολογικών συνθηκών, ώστε να δει το αποτέλεσμα της επιλογής του και συγκεκριμμένα, την ταχύτητα (ρυθμό εξάπλωσης) της πυρκαϊάς επιφανείας και τις διαδοχικές θέσεις της περιμέτρου της (για τις μετεωρολογικές συνθήκες και τη θέση έναρξης που έχει επιλέξει). Το γεγονός αυτό θα επιτρέπει ακόμη και σε μη εξοικιωμένους χρήστες να αποκτούν με απλούς και γρήγορους χειρισμούς, χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τα συγκεκριμμένα ποσοτικά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς ενδεχόμενης δασικής πυρκαγιάς επιφανείας πριν κληθούν να την αντιμετωπίσουν στο πεδίο, γεγονός ιδιαίτερα χρήσιμο, ιδιαίτερα κατά τα στάδια της πρόληψης και του προκατασταλτικού σχεδιασμού. Οι παραδοχές, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και οι περιορισμοί της μεθοδολογίας που χρησιμοποιείται για τις προσομοιώσεις, αναφέρονται με σαφήνεια στα κεφάλαια 4.1 & 4.2. Πιο αναλυτικά, για κάθε ένα από τα 16 σημεία έναρξης, στον τελικό χρήστη θα δίνεται η δυνατότητα να επιλέξει ένα από τα δύο προκαθορισμένα και διακριτά σύνολα τιμών θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας αέρα, στη συνέχεια να επιλέξει την ένταση και τη διεύθυνση του ανέμου και να δεί στην οθόνη του, την χαρτοσύνθεση αποτέλεσμα. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 78 από 153

79 Η σχετική διεπαφή είναι η οπτικοποίηση του DSS σε περιβάλλον λογισμικού Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών η οποία μπορεί να είναι εγκατεστημένη σε μεμονωμένο Η/Υ ή στο διαδίκτυο Χειρισμός της διεπαφής του DSS Στον χρήστη δίνεται η δυνατότητα να ακολουθήσει τα ακόλουθα βήματα: Βήμα 1: Ο χρήστης θα βλέπει στην οθόνη του τον χάρτη της περιοχής με τα 16 πιθανά σημεία έναρξης πυρκαϊάς (σύμφωνα με την παραδοχή που έχει γίνει, ο μήνας είναι ο Αύγουστος και η ώρα έναρξης της πυρκαϊάς είναι 14:30). Κάθε φορά που θα χρησιμοποιεί την εφαρμογή, θα έχει τη δυνατότητα να επιλέξει ένα μεταξύ των 16 πιθανών σημείων έναρξης που θα υπάρχουν στον χάρτη. Βήμα 2: Στη συνέχεια θα του ζητείται να επιλέξει ένα από τα δύο προκαθορισμένα σενάρια (περιπτώσεις) συνθηκών θερμοκρασίας (T o C ) και σχετικής υγρασίας (RH%) του αέρα. Βήμα 3: Στη συνέχεια θα μπορεί να επιλέξει μεταξύ των προκαθορισμένων τιμών διεύθυνσης του ανέμου οι οποίες είναι από πριν καθορισμένες και διακριτές για κάθε πιθανό σημείο έναρξης. Με άλλα λόγια επισημαίνεται ότι ανάλογα με το σημείο έναρξης που θα έχει επιπλέξει θα έχει και τις αντίστοιχες διαθέσιμες τιμές διεύθυνσης ανέμου να επιλέξει, σύμφωνα με το παράρτημα 4. Ακολούθως, με ανάλογο τρόπο, θα επιλέγει μία από τις δύο διαθέσιμες τιμές της ταχύτητας του ανέμου (20 ή 45 km/h). Βήμα 4: Τέλος, για κάθε μία από τις 76 προσομοιώσεις του Παραρτήματος 4, ο χρήστης θα λαμβάνει τα παρακάτω αποτελέσματα σε μορφή μίας ψηφιακής εικόνας, την οποία θα μπορεί να αποθηκεύσει ή να τυπώσει: 1. Χάρτης 10 διαδοχικών θέσεων περιμέτρου πυρκαϊάς (ανά 30 min) για 5 ώρες 2. Χάρτης τιμών ρυθμού εξάπλωσης πυρκαϊάς επιφανείας (m/min) Ευχαριστίες Ο συγγραφέας ευχαριστεί ιδιαίτερα το προσωπικό της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Ζακύνθου και του Δασαρχείου Ζακύνθου, για την παροχή στοιχείων σχετικών με τις υποδομές πυροσβεστικού ενδιαφέροντος και τις δασικές πυρκαϊές, αντίστοιχα, για την περιοχή μελέτης. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 79 από 153

80 Βιβλιογραφία Αθανασίου, Μ., Συμπεριφορά Δασικών Πυρκαϊών στην Ελλάδα: Χαρακτηριστικά και Πρόγνωση. Μεταπτυχιακή Διατριβή Ειδίκευσης. Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Πρόληψη και Διαχείριση Φυσικών Καταστροφών, Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Τμήμα Γεωπληροφορικής και Τοπογραφίας του Tεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Σερρών. Σελ 140. Αθανασίου Μ. και Ξανθόπουλος Γ Η συμπεριφορά των μεγάλων δασικών πυρκαγιών του 2007 στην Ελλάδα. Σελ Στα πρακτικά του 14ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου, 1-4 Νοεμβρίου 2009, Πάτρα. Ελληνική Δασολογική Εταιρεία, Θεσσαλονίκη σελ. Αθανασίου Μ. και Μαρτζάκλης Β Οφέλη και περιορισμοί κατά τη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών από το Πυροσβεστικό Σώμα στα πλαίσια της διαχείρισης φυσικών καταστροφών. Σελ Στα πρακτικά του 9ου Πανελλήνιου Γεωγραφικού Συνεδρίου, 4-6 Νοεμβρίου 2010, Αθήνα. Ελληνική Γεωγραφική Εταιρεία, Αθήνα. 854 σελ. Athanasiou, M., and G. Xanthopoulos Fire behaviour of the large fires of 2007 in Greece. In proceedings of the 6th International Conference on Forest Fire Research, November 2010, Coimbra, Portugal. D.G. Viegas, Editor. ADAI/CEIF, University of Coimbra, Portugal. Abstract p. 336, full text on CD. Αθανασίου Μ. και Ξανθόπουλος Γ Παρατηρήσεις μετάδοσης δασικών πυρκαϊών με καύτρες στην Ελλάδα Σελ Στα πρακτικά του 16ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου, 6-9 Οκτωβρίου 2013, Θεσσαλονίκη. Ελληνική Δασολογική Εταιρεία, Θεσσαλονίκη σελ. Albini, F.A., Estimating wildfire behavior and effects. Gen. Tech. Rep. INT-30. Ogden, UT: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Intermountain Forest and Range Experiment Station. 92 p. Albini, F. A., and R. G. Baughman Estimating windspeeds for predicting wildland fire behavior. Res. Pap. INT-221. Ogden, UT: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Intermountain Forest and Range Experiment Station, 12 p. Anderson H.E., Aids to determining fuel models for estimating fire behavior. Gen. Tech. Rep. INT Ogden, UT: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Intermountain Forest and Range Experiment Station, 22 p. Andrews, P.L., Bevins, C.D., Seli, R.C., BehavePlus fire modeling system, Version 4.0: User s Guide. General Technical Report RMRS-GTR-106WWW revised. Ogden, UT: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Intermountain Forest and Range Experiment Station. 132 p. Andrews P.L., BehavePlus fire modeling system: Past, present, and future. In Proceedings of 7th Symposium on Fire and Forest Meteorological Society, Bar Harbor, Maine October Arca, B., Duce, P., Pellizzaro, G., Bacciu, V., Salis, M., and D. Spano Evaluation of Farsite Simulator in an Mediterranean Area, The 4th InternationalWildland Fire Conference, Seville, Spain Burgan, R. E. and Rothermel, R. C BEHAVE: fire behavior prediction and fuel modelling system FUEL subsystem. Gen. Tech. Rep. INT-167. Ogden, UT: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Intermountain Forest and Range Experiment Station. 126 p. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 80 από 153

81 Chandler, C., P., Cheney, P., Thomas, L. Trabaud, and D. Williams Fire in Forestry: Volume II. Forest Fire Management and Organization. John Wiley & Sons, New York. Δημητρακόπουλος, Α.Π., Mateeva, V., Ξανθόπουλος, Γ., Μοντέλα καύσιμης ύλης Μεσογειακών Τύπων βλάστησης της Ελλάδος. Γεωτεχνικά Επιστημονικά Θέματα ΓΕΩΤΕΕ. Σειρά VI, Τόμος 12(3): Dimitrakopoulos, A.P., 2002, Mediterranean fuel models and potential fire behaviour in Greece, International Journal of Wildland Fire 11(2) FAO Wildland Fire Management Terminology. Food and Agriculture Organization of the United Nations, FAO Forestry Paper 70. FAO Fire management: voluntary guidelines. Principles and strategic actions. Fire Management Working Paper 17. Rome (also available at site/ 35853/en). Finney, M.A. and K.C. Ryan Use of the FARSITE fire growth model for fire prediction in US National Parks. Proc. The International Emergency Mgt. and Engineering Conf. May 1995 Sofia Antipolis, France. pp Finney, Mark A FARSITE: Fire Area Simulator-model development and evaluation. Res. Pap. RMRS- RP-4, Ogden, UT: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station. 47 p.. Forestry Canada Fire Danger Group, Development and structure of the Canadian Forest Fire Behavior Prediction System. For. Can. Info. Rep. ST-X-3. Haettenschwiler, P., Neues anwenderfreundliches Konzept der Entscheidungsunterstützung. Gutes Entscheiden in Wirtschaft. Politik und Gesellschaft. Zurich, vdf Hochschulverlag AG Ιωάννου, Κ., Development of a decision support system for the protection of forests and natural environment from human made hazards, Διδακτορική Διατριβή. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος. Τομέας Σχεδιασμού και Ανάπτυξης Φυσικών Πόρων. Εργαστήριο Δασικής Πληροφορικής. Σελ Καϊλίδης, Δ Δασικές πυρκαγιές. Εκδόσεις Γιαχούδη-Γιαπούλη, Θεσσαλονίκη. 510 σελ. Keen, P. G. W., and M. S. Scott Morton Decision support systems : an organizational perspective. Reading, Mass., Addison-Wesley Pub. Co. DSS News, May 6, 2001, Vol. 2, No. 10. Keen, P. G. W., Decision support systems: a research perspective. Decision support systems : issues and challenges. G. Fick and R. H. Sprague. Oxford; New York, Pergamon Press. Little, J. D. C., "1970. Models and Managers: The Concept of a Decision Calculus". Management Science, 16, 8, B Matusita, K A distance and related statistics in multivariate analysis. In: Krishnaiah, P.R. (Ed.), multivariate Analysis. Academic Press, New York, pp Μπαθρέλλος Γ., Σκυλοδήμου Χ., και Χουσιανίτης Κ Εκτίμηση της εδαφικής διάβρωσης στη νήσο Ζάκυνθο με χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών. Σελ Στα πρακτικά του 9ου Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 81 από 153

82 Πανελλήνιου Γεωγραφικού Συνεδρίου, 4-6 Νοεμβρίου 2010, Αθήνα. Ελληνική Γεωγραφική Εταιρεία, Αθήνα. 854 σελ. Νόμος 1951/1991. (ΦΕΚ 84 Α, ). Καθιέρωση του θεσμού του εθελοντή πυροσβέστη και άλλες διατάξεις. Ξανθόπουλος, Γ Δυνατότητες πρόβλεψης συμπεριφοράς της πυρκαγιάς στα δάση της Ελλάδας. Σελ Στα πρακτικά του Πανελληνίου Συνεδρίου της Ελληνικής Δασολογικής Εταιρείας, με θέμα "Δασοπονία και Περιφερειακή Ανάπτυξη", 7-9 Νοεμβρίου 1990, Καρπενήσι. 417 σελ. Ξανθόπουλος, Γ., Mετάδοση των δασικών πυρκαγιών με καύτρες. Πρακτικά του 7ου Πανελλήνιου Συνεδρίου της Ελληνικής Δασολογικής Εταιρείας, με θέμα "Αξιοποίηση Δασικών Πόρων ", Οκτωβρίου 1995, Καρδίτσα. Σελ Ξανθόπουλος, Γ Δασοπροστασία και Δασοπυρόσβεση. WWF Ελλάς, Αθήνα. Ξανθόπουλος, Γ Η δασική πυρκαγιά ως πρόβλημα: χαρακτηριστικά, προσεγγίσεις αντιμετώπισης και συνολική διαχείριση. Σελ στο Α.Χ. Παπαγεωργίου, Γ. Καρέτσος και Γ. Κατσαδωράκης (επιμ. έκδοσης). Το δάσος: Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση. WWF Ελλάς, Αθήνα. Ξανθόπουλος Γ. και Αθανασίου Μ Η εξέλιξη της πυρκαγιάς της ΒΑ Αττικής της Αυγούστου 2009 και η αντιμετώπισή της Σελ Στα πρακτικά του 16ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου, 6-9 Οκτωβρίου 2013, Θεσσαλονίκη. Ελληνική Δασολογική Εταιρεία, Θεσσαλονίκη σελ. Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Επίσημη Εφημερίδα αριθ. L206 της 22/07/1992. Σελ ΠΔ 209/98. (ΦΕΚ-169/Α/ ). Pyne, S.J., P.L. Andrews, R.D. Laven Introduction to Wildland Fire, 2 nd edition. John Wiley & Sons, Inc., New York. Richards, J. A Remote Sensing digital image analysis. New York:Springer-Verlag. Rothermel, R.C A mathematical model for predicting fire spread in wildland fuels. Res. Pap. INT Ogden, UT: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Intermountain Forest and Range Experiment Station. 40 p. Rothermel, R.C How to predict the spread and intensity of forest and range fires. Gen. Tech. Rep. INT-143, Ogden, UT: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Intermountain Forest and Range Experiment Station. Rothermel, R.C. 1991a. Predicting behaviour and size of crown fires in the Northern Rocky Mountains. Res. Pap. INT 438. Ogden, UT: USDA Forest Service, Intermountain Research Station. Rothermel, R.C. 1991b. Crown fire analysis and interpretation, pp In: Andrews P.l., Potts D.F., (eds.), Proceedings of the 11th Conference on Fire and Forest Meteorology. Society of American Foresters, Missoula, Montana, USA. Scott, J.H., and R.E. Burgan Standard Fire Behavior Fuel Models: A ComprehensiveSet for Use with Rothermel s Surface Fire Spread Model. USDA For. Serv. Gen. Tech. Rep. RMRS-GTR p. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 82 από 153

83 Sprague, R. H. Jr. and H. J. Watson, A decision support system for banks, OMEGA, 4(6), 657. Sprague, R. H. Jr. and E. D. Carlson, Building Effective Decision Support Systems. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, Inc. Swain, P. H. and S. M. Davis Remote Sensing: the quantitative approach. New York: MacGraw-Hill. Van Wagner, C. E Conditions for the start and spread of crown fire. Canadian Journal of Forest Research. 7: Van Wagner, C.E Prediction of crown fire behaviour in conifer stands. In: MacIver, D.C, H. Auld, and R. Whitewood eds., proc. 10th conf. on fire and forest meteorology. Ottawa, Canada. Van Wagner, C.E Prediction of crown fire behavior in two stands of jack pine. Can. J. For. Res. 23: Van Wagtendonk, J. W Use of a deterministic fire growth model to test fuel treatments. In Sierra Nevada Ecosystem Project, Final Report to Congress, Vol. II. Assessments and Scientific Basis for Management Options. pp (Centers for Water and Wildland Resources, University of California: Davis, CA). Velez, R Principles of fire prevention and risk reduction. Pages in P. Balabanis, G. Eftichidis, and R. Fantechi, editors. Proceedings of the European School of Climatology and Natural Hazards Forest Fires Risk and Management May 27 - June , Halkidiki, Greece. Viegas, D.X Anatomy of a Blow-Up, Wildfire Magazine September/October k. Viegas D.X. και Γ. Ευτυχίδης Εκρήξεις στη συμεριφορά της πυρκαγιάς. Πυροσβεστική Επιθεώρηση 124: Χαϊδευτού Ε., Κεφάλας Γ., Lorilia R., Μαρτίνης Α. και Ποϊραζίδης Κ Μεταβολές στη βιοποικιλότητα δασικών οικοσυστημάτων με διαφορετική συχνότητα εμφάνισης πυρκαϊάς στη Ζάκυνθο Σελ Στα πρακτικά του 16ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου, 6-9 Οκτωβρίου 2013, Θεσσαλονίκη. Ελληνική Δασολογική Εταιρεία, Θεσσαλονίκη σελ. Xanthopoulos, G Who should be responsible for forest fires? Lessons from the Greek experience. Pages in Proceedings of the II International Symposium on Fire Economics, Planning and Policy: A Global View, April 19-22, 2004, Cordoba, Spain. USDA Forest Service, Pacific Southwest Research Station. PSW-GTR-208. Xanthopoulos, G Forest fire related deaths in Greece: confirming what we already know. p In book of abstracts of the IV International Wildland Fire Conference, May 13-17, 2004, Seville, Spain. Full paper on the CD accompanying the book of abstracts. Xanthopoulos, G., Viegas, D.X., Caballero, D., The fatal fire entrapment of Artemida (Greece) In Recent Forest Fire Related Accidents in Europe. Domingos Xavier Viegas (Editor). European Commission, Joint Research Centre, Institute for Environment and Sustainability. EUR EN. pp Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 83 από 153

84 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 Απλοποιημένος οδηγός ενεργειών Παραδοτέο 3 της Δράσης 4.2 Το επιχειρησιακό σχέδιο πρόληψης και προστασίας από τις δασικές πυρκαϊές, πρέπει να επικουρεί την αναγνώριση και κατανόηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της περιοχής, την ανάδειξη των προτεραιοτήτων και την αξιοποίηση της διαθέσιμης εμπειρίας κατά την προσέγγιση του φαινομένου. Η διατήρηση της αξιοπιστίας του μπορεί να επιτευχθεί μέσω της διαρκούς επικαιροποίησης και βελτίωσής του. Ο παρών οδηγός δεν περιέχει τα κεφάλαια της μελέτης περιληπτικά δηλαδή δεν είναι μια τυπική απαρίθμηση των στόχων της μελέτης και των σχετικών προτεινόμενων ενεργειών. Το περιεχόμενο του οδηγού προσανατολίζεται στα πιθανά άμεσα αξιοποιήσιμα συμπεράσματα της μελέτης καθώς και στους άξονες του επιχειρησιακού σχεδίου που κρίθηκε χρήσιμο να υπογραμμιστούν. Ο χαρακτήρας της γραφής είναι επιγραμματικός και, σε όλα τα κεφάλαιά του, χρησιμοποιείται πολύ απλή γλώσσα και σύνταξη ώστε το περιεχόμενό του να ανταποκρίνεται στον τίτλο του. Π.1.1. Πρόληψη Επισημαίνονται επιγραμματικά οι παρακάτω ενέργειες προς υλοποίηση: 1. Κατά την τήρηση στοιχείων σε ψηφιακή μορφή, από κάθε συναρμόδια υπηρεσία, θα πρέπει να ακολουθούνται συγκεκριμμένα κοινόχρηστα πρότυπα που θα είναι εκ των προτέρων ορισμένα και θα πληρούν κοινά συμφωνημένες προδιαγραφές ώστε να διασφαλίζεται η διαρκής διαθεσιμότητα των στοιχείων και η δυνατότητα επεξεργασίας και αξιοποίησής τους. 2. Οι περιοχές παράνομης, ανεξέλεγκτης και περιστασιακής διάθεσης αποβλήτων που εντοπίστηκαν, πρέπει να καθαριστούν από τα στερεά απόβλητα, να αποκατασταθούν άμεσα και να διατηρούνται καθαρές. 3. Η διατήρηση και η περαιτέρω ενίσχυση των περιπολιών κρίνεται καθοριστική για την επόπτευση της περιοχής και τον έγκαιρο εντοπισμό πυρκαϊών. 4. Κατά τις ημέρες υψηλού κινδύνου, ειδικά τις μεσημεριανές και απογευματινές ώρες, προτείνεται η επιχειρησιακή ένταξη δύο ακόμη ελαφρών περιπολικών οχημάτων τα οποία θα μετακινούνται και θα σταθμεύουν προσωρινά, σε επιλεγμένες θέσεις προς τον βορρά (όταν ο άνεμος είναι βόρειος) ή σε αντίστοιχες θέσεις προς τον νότο (όταν ο άνεμος είναι νότιος). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 84 από 153

85 Π.1.2. Καταστολή Κατά την επιχείρηση κατάσβεσης, η θεωρητική γνώση μπορεί υπό προϋποθέσεις να φανεί πολύ χρήσιμη αλλά δεν μπορεί πάντοτε να δώσει άμεσες και γρήγορες λύσεις. Σχεδόν πάντοτε συναντώνται παραλλαγές, λεπτομέρειες και αντιξοότητες που μπορεί να δυσχεράνουν ή να ακυρώσουν τα αρχικά, τουλάχιστον, σχέδια. Ο εκάστοτε καθοριστικός παράγοντας ή οι εκάστοτε καθοριστικοί παράγοντες που διαμορφώνουν τα χαρακτηριστικά και τη συμπεριφορά της πυρκαϊάς ορίζουν και το ποιοι είναι οι κίνδυνοι αλλά και ποιες είναι οι ευκαιρίες ελέγχου (δηλαδή καταδεικνύουν σε μεγάλο βαθμό ποια είναι η εκάστοτε ασφαλής και αποτελεσματική τακτική δασοπυρόσβεσης). Όταν ο καθοριστικός παράγοντας είναι ισχυρός άνεμος σταθερής διεύθυνσης που καθοδηγεί την πυρκαϊά και αν δεν βρίσκονται ανθρώπινες ζωές σε κίνδυνο, η κατάσβεση της πυρκαϊάς προτείνεται: είτε να ξεκινάει από την περιοχή όπου ξεκίνησε (από την πτέρνα της) είτε να υπάρχει μέριμνα ώστε να ελέγχεται το ταχύτερο δυνατό, εκεί. Εξασφαλίζεται, έτσι, ότι δεν θα υπάρξει αναζωπύρωση εκεί, η οποία θα απειλήσει ή θα υπερφαλλαγγίσει τις εκάστοτε θέσεις των πυροσβεστών οι οποίοι θα βρίσκονται στα πλευρά της προσπαθώντας να ελέγξουν διαδοχικά τα τμήματά της ώστε να πλησιάσουν το μέτωπό της (την κεφαλή της) και να το ελέγξουν. Αποφεύγεται έτσι η ακύρωση των προσπαθειών αλλά και η διαπλάτυνση της καμένης έκτασης οπότε η κατάβεση μπορεί να συνεχιστεί στα πλευρά της πυρκαϊάς, με κατεύθυνση προς το μέτωπο. Όταν η μορφολογία του εδάφους (το ανάγλυφο, η τοπογραφία της περιοχής) είναι ο κύριος παράγοντας που καθορίζει τον τρόπο με τον οποίον θα εξαπλωθεί η φωτιά, πρέπει να αξιολογείται η προθέρμανση της βλάστησης που βρίσκεται ψηλότερα από την πυρκαϊά και πρόκειται να καεί σύντομα. Ο συνδυασμός έντονου αναγλύφου (απότομης πλαγιάς) με βλάστηση που έχει προθερμαθεί για ώρα και είναι έτοιμη να καεί, μπορεί να οδηγήσει σε δραματική αλλαγή του τρόπου με τον οποίον θα εξελιχθεί η πυρκαϊά ακόμα και αν οι μετεωρολογικές συνθήκες δεν είναι αντίξοες. Η απότομη εκδήλωση εκρηκτικής συμπεριφοράς της φωτιάς (σε φαινομενικά ήσυχα τμήματά της) είναι πολύ πιθανή, συγκεκριμμένα: Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 85 από 153

86 μεγάλες ποσότητες βιομάζας των πυκνών θαμνώνων μπορεί να αναφλεγούν απότομα απελευθερώνοντας μεγάλα ποσά ενέγειας και αλλάζοντας εντυπωσιακά την ένταση και την ταχύτητα της φωτιάς προς το χειρότερο. αν η φωτιά καίει ήδη φρύγανα ή χόρτα (λεπτά καύσιμα) ή αν η πυρκαϊά εισέλθει σε λεπτά καύσιμα η πιθανή αλλαγή προς το χειρότερο θα είναι ακόμη πιο ξαφνική. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι επικίνδυνες περιοχές πρέπει έγκαιρα να γίνονται αντιληπτές, να εντοπίζονται, να προσεγγίζονται και να ελέγχονται από χαμηλότερες θέσεις (δηλαδή να δίνεται προτεραιότητα εκεί, πριν η φωτιά εκδηλώσει εκρηκτική συμπεριφορά). Στη συνέχεια παρουσιάζονται απλοποιημένα, μερικές γενικές αρχές και ερωτήματα που μπορούν να αξιοποιηθούν ως απλά, πρακτικά βοηθήματα στο επιχειρησιακό πεδίο: Η φωτιά γίνεται επικίνδυνη όταν ξαφνικά αλλάζει η ταχύτητα και η έντασή της προς το χειρότερο, γι αυτό είναι κρίσιμο να μπορεί να προβλεφθεί αυτή η αλλαγή πριν η φωτιά την εκδηλώσει. Τι, που και πως καίγεται; Η βλάστηση που ήδη καίγεται ή που πρόκειται σύντομα να κάψει η πυρκαϊά, πόσο εύφλεκτη ή πόσο λεπτή είναι; Πόσο πιθανό είναι να κατρακυλίσουν αναμμένα τεμαχίδια ή μια πυρωμένη πέτρα χαμηλά στο άκαυτο, καθώς ένα πεζοπόρο τμήμα εργάζεται ψηλότερα; Αν κατρακυλήσουν ποια είναι τα καύσιμα εκεί; Οι πυροσβέστες δεν πρέπει να εργάζονται με την φωτιά να βρίσκεται χαμηλότερα από αυτούς και αν βρεθούν σε τέτοια θέση, τότε πρέπει να μετακινηθούν πριν η χαμηλότερα ευρισκόμενη φωτιά αναπτύξει μεγάλη ταχύτητα, κινούμενη προς τα υψηλότερα σημεία. Η ώρα είναι 15:00. Μήπως έχει αρχίσει να επιδεινώνεται η κατάσταση, μήπως το τελευταίο διάστημα η φωτιά δεν ελέγχεται τόσο εύκολα; Νωρίς το απόγευμα οι πυρκαϊές εμφανίζουν την πιο έντονη συμπεριφορά. Υπάρχουν δέντρα στην περιοχή; Ετοιμάζεται η πυρκαϊά να σκαρφαλώσει σε αυτά και να μετατραπεί σε πυρκαϊά κόμης; Αν ναι, τότε το μήκος της φλόγας θα μεγαλώσει, η ακτινοβολία της θα αυξηθεί και υπάρχει πιθανότητα να παραχθούν καύτρες. Πόσο πιθανό είναι να προσγειωθούν καύτρες γύρω μας; Υπάρχουν πολλά χόρτα ή φρύγανα σε αυτά τα σημεία; Μόλις προσγειώθηκε μια καύτρα και άναψε καινούρια εστία. Θα υπάρξει άλλη; Ποια είναι τα επίπεδα της σχετικής υγρασίας του αέρα; Είναι 25%, άρα η πιθανότητα να εμφανιστούν πολλές ακόμη καύτρες, είναι μεγάλη. Είναι 45%, άρα το πιο πιθανό είναι να μην εμφανιστεί άλλη καύτρα ή να εμφανιστούν μόνο μία ή δύο καύτρες ακόμη. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 86 από 153

87 Ο αριθμός των καυτρών δεν είναι πάντα ο κρίσιμος παράγοντας. Ακόμη κι αν εμφανιστεί μία μόνο καύτρα, που πρόκειται αυτή να προσγειωθεί; Μήπως σε δυτική πλαγιά; Μήπως σε χαμηλότερο από τον πυροσβέστη σημείο; Τι βλάστηση υπάρχει εκεί; Μήπως η φωτιά ανεβαίνει την πλαγιά με άνεμο που την εμποδίζει καθώς πνέει σταθερά από τον αυχένα προς τα χαμηλά και μήπως επιπλέον η βλάστηση είναι όλο και πιο αραιή προς τον αχεύνα ο οποίος είναι προσβάσιμος και καθαρισμένος; Ίσως βρίσκεται ευκαιρία ελέγχου εκεί για αυτό το τμήμα, αν ενεργήσουμε στον κατάλληλο χρόνο. Μέχρι ποιο μήκος φλόγας, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη φωτιά με χειρωνακτικά εργαλεία; Μέχρι λίγο περισσότερο από ένα μέτρο (1,2 μέτρα), βλ. Πίνακα Π.1.1. Πρόκειται να μειώσω την απόστασή μου από την πυρκαϊά στο μισό; Αν ναι, τότε θα τετραπλασιάσω την ένταση της ακτινοβολίας που δέχομαι. Σε ποια απόσταση μπορώ να σταθώ αν το ύψος της φλόγας είναι 10 m; Η απόσταση στην οποία μπορώ να σταθώ, από την άποψη της ακτινοβολίας, είναι πρακτικά στα 50 μέτρα περίπου. (10 m* 4 = 40 m και με τον επιπλέον συντελεστή ασφαλείας, 55 m) Τα εναέρια μέσα μπορεί να προκαλέσουν τοπικά ξεσπάσματα στην συμπεριφορά της πυρκαϊάς, η οποία μπορεί να ενταθεί ξαφνικά μετά τη ρίψη νερού από αυτά. Πίνακας Π.1.1: Όρια ασφαλούς και επιτυχούς δασοπυρόσβεσης για άμεση προσβολή της φλόγας πυρκαϊών Μήκος φλόγας (σε μέτρα) έως 1,2 1,2 έως 2,5 2,5 έως 3,6 μεγαλύτερο από 3,6 Δυνατότητες επιτυχούς προσβολής Ρίψη νερού με κάθε μέσο (πυροσβεστική αντλία, επινώτιο πυροσβεστήρα, γεωργικό ψεκαστήρα, δοχεία), ρίψη χώματος με φτυάρι, χτύπημα με πράσινα κλαδιά, φτερό κατάσβεσης, κλπ. Ρίψη νερού με πίεση (από πυροσβεστικό όχημα ή κρουνούς), αξιοποίηση μηχανικών μέσων [όπως προωθητές (μπουλντόζες)]. Ρίψη νερού με πίεση (από πυροσβεστικό όχημα ή κρουνούς), με την προϋπόθεση καλώς οργανωμένης δράσης και τη δυνατότητα εύκολης κίνησης για υποχώρηση σε περίπτωση προβλήματος. Η άμεση προσβολή είναι πολύ επικίνδυνη και έχει μικρές πιθανότητες επιτυχίας ή μπορεί να είναι αδύνατη. Για να έχει σχετικά μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας απαιτούνται πολύ ισχυρές επίγειες δυνάμεις (για παράδειγμα πυροσβεστικά οχήματα με κανόνι ή βοήθεια από ρίψεις εναερίων μέσων. Συνήθως οι καύτρες αποτελούν σοβαρό πρόβλημα. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 87 από 153

88 Π.1.3. Καταγραφή συμπεριφοράς πυρκαϊών Εν κατακλείδι και για την ανατροφοδότηση του επιχειρησιακού σχεδίου προτείνεται: Όταν υπάρχει διαθέσιμος χρόνος, ο πυροσβέστης ή ο δασικός υπάλληλος μπορεί να καταγράψει τις παρακάτω πληροφορίες οι οποίες θα βοηθήσουν στην αξιολόγηση των προσομοιώσεων που έγιναν για ενδεχόμενες πυρκαϊές στην περιοχή. Οι πρώτες είναι απαραίτητες και οι υπόλοιπες προαιρετικές αλλά πολύ σημαντικές, επίσης. Απαραίτητες πληροφορίες Που βρίσκεται η φωτιά; (καταγραφή χαρακτηριστικού σημείου ή λήψη φωτογραφίας) και τι ώρα είναι; (η καταγραφή πρέπει να γίνει για δύο τουλάχιστον ή περισσότερες θέσεις της πυρκαϊάς με τις αντίστοιχες ώρες) Προαιρετικές πληροφορίες Η πυρκαϊά που βλέπετε, κινείται με τη βοήθεια του ανέμου ή είναι η πλευρά της πυρκαϊάς; Τι βλάστηση καίει η φωτιά; Η πυρκαϊά έχει ανέβει στην κόμη ή καίει μόνον την επιφανειακή βλάστηση; Αν η πυρκαϊά έχει ανέβει στην κόμη, έχει κάψει την κόμη σε μεμονωμένα δέντρα εδώ κι εκεί ή καίει το σύνολο των δέντρων; Μήπως είδατε νέες εστίες (καύτρες) να ανάβουν μακριά από τη φωτιά; Παρατηρείτε κάτι ξεχωριστό που νομίζετε πως πρέπει να αναφερθεί; Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 88 από 153

89 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 Φωτογραφική τεκμηρίωση [βλάστηση (δασικά καύσιμα) & Μ.Κ.Υ.] Παρουσιάζονται φωτογραφίες χαρακτηριστικών περιπτώσεων επιφανειακής βλάστησης που περιγράφηκαν από τα Μοντέλα Καύσιμης Ύλης του πίνακα 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 89 από 153

90 Εικόνα Π2.1: Το Μ.Κ.Υ. I Χαμηλά Μακί (έως 1,5 μέτρο) Evergreen schlerophyllous shrublands (up to 1.5 m), [Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002)], Κωδικός Farsite (Id): 51. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 90 από 153

91 Εικόνα Π2.2: Το Μ.Κ.Υ. II Υψηλά Μακί (1,5 3 μέτρα) - Evergreen-schlerophyllous shrublands ( m), [Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002)], Κωδικός Farsite (Id): 52. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 91 από 153

92 Εικόνα Π2.2 (συνέχεια): Το Μ.Κ.Υ. II Υψηλά Μακί (1,5 3 μέτρα) - Evergreen-schlerophyllous shrublands ( m), [Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002)], Κωδικός Farsite (Id): 52. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 92 από 153

93 Εικόνα Π2.3: Το Μ.Κ.Υ. III Πρινώνες (έως 2 μέτρα) Quercus coccifera (up to 2.0 m), [Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002)], Κωδικός Farsite (Id): 53. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 93 από 153

94 Εικόνα Π2.4: Το Μ.Κ.Υ. IV Φρύγανα I (Ασφάκα) Phrygana I (Phlomis fruticosa), [Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002)], Κωδικός Farsite (Id): 54. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 94 από 153

95 Εικόνα Π2.4 (συνέχεια): Το Μ.Κ.Υ. IV Φρύγανα I (Ασφάκα) Phrygana I (Phlomis fruticosa), [Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002)], Κωδικός Farsite (Id): 54. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 95 από 153

96 Εικόνα Π2.5: Το Μ.Κ.Υ. V Φρύγανα II (Αστοιβίδα) Phrygana II (Sarcopoterium spinosum), [Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002)], Κωδικός Farsite (Id): 55. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 96 από 153

97 Εικόνα Π2.5 (συνέχεια): Το Μ.Κ.Υ. V Φρύγανα II (Αστοιβίδα) Phrygana II (Sarcopoterium spinosum), [Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002)], Κωδικός Farsite (Id): 55. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 97 από 153

98 Εικόνα Π2.6: Το Μ.Κ.Υ. VI Μεσογειακά χορτολίβαδα Mediterranean grasslands, [Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002)], Κωδικός Farsite (Id): 56. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 98 από 153

99 Εικόνα Π2.6 (συνέχεια): Το Μ.Κ.Υ. VI Μεσογειακά χορτολίβαδα Mediterranean grasslands, [Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002)], Κωδικός Farsite (Id): 56. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 99 από 153

100 Εικόνα Π2.7: Το Μ.Κ.Υ. VII Ξηροβελονοτάπητας σε Μεσογειακά Δάση Πεύκης Mediterranean pine needle litter, [Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002)], Κωδικός Farsite (Id): 57. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 100 από 153

101 Πράσινη ζώνη (green belt) Εικόνα Π2.8: Μ.Κ.Υ. NB3 (93) Agricultural, [Scott and Burgan (2005)], Κωδικός Farsite (Id): 93. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 101 από 153

102 Εικόνα Π2.9: Μ.Κ.Υ. NB9 (99) - Bare Ground, [Scott and Burgan (2005)], Κωδικός Farsite (Id): 99. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 102 από 153

103 Εικόνα Π2.9 (συνέχεια): Μ.Κ.Υ. NB9 (99) - Bare Ground, [Scott and Burgan (2005)], Κωδικός Farsite (Id): 99. Πηγή: πίνακας 3. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 103 από 153

104 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3 Παραμετροποίηση Μοντέλων Καύσιμης Ύλης (Μ.Κ.Υ.) Οι τιμές των παραμέτρων των Μοντέλων Καύσιμης Ύλης (Μ.Κ.Υ.) τα οποία περιγράφουν τις συνθήκες της βλάστησης της περιοχής και χρησιμοποιήθηκαν ως δεδομένα εισόδου κατά τις προσομοιώσεις του Farsite. Π Α Ρ Α Μ Ε Τ Ρ Ο Ι Μ Ο Ν Τ Ε Λ Ω Ν Κ Α Υ Σ Ι Μ Η Σ Υ Λ Η Σ ΚΩΔΙΚΟΙ FARSITE ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΥΣΙΜΗΣ ΥΛΗΣ HR (MTON/HA) HR (MTON/HA) HR (MTON/HA) LIVE HERB (MTON/HA) LIVE WOODY (MTON/HA) 1 HR S/V (1/CM) LIVE HERB S/V (1/CM) LIVE WOODY S/V (1/CM) Ενσωματωμένα στο λογισμικό (Μη δυνατότητα εξάπλωσης πυρκαϊάς No fire spread) FUEL BED DEPTH (CM) DEAD.FUEL MOISTUREOF EXTINCTION (%) DEAD FUEL HEAT CONTENT (J/G) LIVE FUEL HEAT CONTENT (J/G) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ Δημητρακόπουλος κ.α., 2001 & ΠΗΓΗ Dimitrakopoulos, 2002 Scott & Burgan, 2005 Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 104 από 153

105 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4 Μετεωρολογικές συνθήκες και σημεία έναρξης ενδεχόμενων πυρκαϊών Ο πίνακας που ακολουθεί περιέχει (για 76 περιπτώσεις ενδεχόμενων δασικών πυρκαϊών) το εκάστοτε σημείο έναρξης, τις επικρατούσεις συνθήκες (τιμές) της θερμοκρασίας και της σχετικής υγρασίας του αέρα καθώς και της έντασης και διεύθυνσης του ανέμου. Για κάθε μία από τις 76 περιπτώσεις έλαβαν χώρα προσομοιώσεις της χωρικής εξάπλωσης των πυρκαϊών (με την αξιοποίηση του λογισμικού Farsite), οι οποίες παρουσιάζονται στο παράρτημα 6. Οι προσομοιώσεις και προβλέψεις της συμπεριφοράς κάθε μίας από τις 76 περιπτώσεις δασικής πυρκαϊάς επιφανείας περιλαμβάνουν: τον υπολογισμό του RoS surface και την εκτίμηση δέκα διαδοχικών θέσεων της περιμέτρου της πυρκαϊάς επιφανείας, ανά 30 λεπτά για 5 συνολικά ώρες. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 105 από 153

106 Α/Α Σενάριο T-RH Σημείο έναρξης Διεύθυνση ανέμου Ταχύτητα ανέμου (του πίνακα 6) (του πίνακα 9) [σε μοίρες ( ο )] (σε km/h) Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 106 από 153

107 Α/Α Σενάριο T-RH Σημείο έναρξης Διεύθυνση ανέμου Ταχύτητα ανέμου (του πίνακα 6) (του πίνακα 9) [σε μοίρες ( ο )] (σε km/h) Αλλαγή σεναρίου T-RH (του πίνακα 6) Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 107 από 153

108 Α/Α Σενάριο T-RH Σημείο έναρξης Διεύθυνση ανέμου Ταχύτητα ανέμου (του πίνακα 6) (του πίνακα 9) [σε μοίρες ( ο )] (σε km/h) Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 108 από 153

109 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5 Χειρισμός του λογισμικού Farsite Παρουσιάζονται τα βασικά βήματα εισαγωγής δεδομένων και απαιτούμενων ρυθμίσεων στο Farsite, για την προσομοίωση της χωρικής εξάπλωσης και τον υπολογισμό ποσοτικών χαρακτηριστικών της συμπεριφοράς της δασικής πυρκαϊάς με βάση τις εκάστοτε καθορισμένες συνθήκες. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 109 από 153

110 Εικόνα Π.5.1.: Εισαγωγή των αρχείων που συνιστούν το αρχείο τοπίου LCP (Επιλογή: Input>Landscape utilities >Generate Landscape file) Εικόνα Π.5.2.: Εισαγωγή των αρχείων που συνιστούν το αρχείο εργασίας FPJ (Επιλογή: Input>Project inputs) Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 110 από 153

111 Εικόνα Π.5.3.: Απεικόνιση του τοπίου προσομοίωσης της πυρκαϊάς για την περιοχή μελέτης (Επιλογή: Simulate>Initiate/Terminate) Εικόνα Π.5.4.: Καθορισμός πρότυπων παραμέτρων εφαρμογής και συμπεριφοράς (πραγματικό χρονικό βήμα=10 min, ορατό χρονικό βήμα=30 min, βήμα περιμέτρου=20 m, βήμα απόστασης=10 m) (Επιλογή: Model>Model Parameters) Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 111 από 153

112 Εικόνα Π.5.5.: Καθορισμός διάρκειας προσομοίωσης πυρκαϊάς (=5 ώρες) (Επιλογή: Simulate>Duration) Στη συνέχεια, κάθε ένα από τα 16 πιθανά σημεία έναρξης πυρκαϊάς εισήχθη, σε μορφή shape file (Επιλογή: Simulate>Modify Map>Import Ignition file) Εικόνα Π.5.6. Δεδομένα εξόδου προσομοίωσης σε μετρικές μονάδες και με ανάλυση raster 20 m (Επιλογή Output>Export & Output) Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 112 από 153

113 Εικόνα Π.5.7.: Παράδειγμα αποτελέσματος προσομοίωσης (πολυγωνικό shape file για την απεικόνιση της περιμέτρου της πυρκαϊάς), (Εντολή Simulate>Start) Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 113 από 153