ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΘΕΜΑ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΘΕΜΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΓΟΡΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ - ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΜΕΞΙΚΟ & ΝΤΟΥΜΠΑΙ GLOBAL OIL MARKET CASE STUDY MEXICO vs DUBAI ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ ΜΠΕΚΙΑΡΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΜΑΡΜΑΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΒΑΛΑ 2012

2 Πίνακας περιεχομένων Κατάλογος πινάκων... 4 Κατάλογος Διαγραμμάτων... 4 Εισαγωγή... 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΑΡΓΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ Ιστορικό Γενική Θεώρηση της Επεξεργασίας Πετρελαίου Συστατικά Αργού Πετρελαίου Ταξινόμηση Ακατέργαστων Πετρελαίων Ιδιότητες Αργού Πετρελαίου Κατανάλωση προϊόντων πετρελαίου Εξέλιξη των τιμών του πετρελαίου Ο στρατηγικός ρόλος του πετρελαίου στην παγκόσμια οικονομία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΟΙ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Μορφές Α.Π.Ε Αιολική ενέργεια Ηλιακή Ενέργεια Βιομάζα Ενεργεία των υδάτων Μικρά υδροηλεκτρικά Ενέργεια από τη θάλασσα Γεωθερμία Εναλλακτικές μορφές ενέργειας Κυψέλες καυσίμου Υδρογόνο Ενεργειακή Πολιτική [1]

3 2.4.1 Οι κύριοι άξονες της Ελληνικής Ενεργειακής Πολιτικής Ο ρόλος του Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασμού Η Εξέλιξη του Θεσμικού Πλαισίου των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην Ελλάδα Η Νέα Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Πολιτική Το Σχέδιο Δράσης για την ενεργειακή πολιτική της ΕΕ Ο ρόλος της Ευρώπης στην ενεργειακή κατανάλωση και τις Ανανεώσιμες Πήγες Ενέργειας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο : ΝΤΟΥΜΠΑΪ Γενική επισκόπηση των ΗΑΕ Πολιτικό σύστημα Οικονομία Το Εμιράτο του Abu Dhabi Το Εμιράτο του Dubai Τα Βόρεια Εμιράτα Επιπτώσεις διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης στην οικονομία των ΗΑΕ - Η κρίση στο Dubai Μέτρα αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης στα ΗΑΕ Ενέργεια ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο : ΜΕΞΙΚΟ Το Μεξικό ως πετρελαιοπαραγωγός χώρα Η διαρροή πετρελαίου στον κόλπο του Μεξικού ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο : ΜΕΞΙΚΟ vs NTOYΜΠΑΪ - ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ Εισαγωγή Θεωρία κορυφής Ο ρόλος του Μεξικού και των πετρελαίων της εκεί περιοχής Ντουμπάι [2]

4 4.5. Νοέμβριος Η φούσκα (;) του εμιράτου Το μέλλον της οικονομίας του Ντουμπάι Συμπεράσματα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ [3]

5 Κατάλογος πινάκων Πίνακας 1 - Εξέλιξη των διεργασιών επεξεργασίας πετρελαίου Πίνακας 2 - Αποδόσεις σε κλάσματα επιλεγμένων ακατέργαστων πετρελαίων - Απόδοση (% κ.ό.) Πίνακας 3 - Περιεκτικότητα σε θείο (% κ.β.) επιλεγμένων ακατέργαστων πετρελαίων και των ατμοσφαιρικών υπολειμμάτων τους Κατάλογος Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1 - Κατανομή τύπων υδρογονανθράκων στα ακατέργαστα πετρέλαια.. 16 Διάγραμμα 2 -Στοιχειακή ανάλυση αργών πετρελαίων [4]

6 Εισαγωγή Το πετρέλαιο ή «λάδι της πέτρας» έχει σαν λέξη προέλευση από την ελληνική λέξη «πέτρα» και «oleum» δηλαδή λάδι. Για πρώτη φορά η λέξη χρησιμοποιήθηκε από τον Γερμανό ορυκτολόγο Μπάουερ το Χρησιμοποιούταν και στην αρχαιότητα όπου Ασσύριοι και Σουμέριοι έπαιρναν το πετρέλαιο από διαρροές ή από αρτεσιανά πηγάδια στις όχθες του Ευφράτη, ενώ στην Μεσοποταμία έπαιρναν το πετρέλαιο από τις διαρροές αυτές και το χρησιμοποιούσαν ακατέργαστο σαν συγκολλητικό, για το καλαφάτισμα των πλοίων σαν αδιάβροχο επιστρωτικό, καθώς και στην καθημερινή ζωή σαν απολυμαντικό και καθαριστικό. Θέμα της πτυχιακής μας εργασίας είναι: «ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΓΟΡΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ - ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΜΕΞΙΚΟ & ΝΤΟΥΜΠΑΙ». Η εργασία μας αποτελείται από 5 κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο μας «Αργό Πετρέλαιο» μιλάμε όπως φανερώνει και ο τίτλος γενικά για το πετρέλαιο. Παρουσιάζονται τα συστατικά του, η ταξινόμηση των ειδών, οι ιδιότητες του, η κατανάλωση του πετρελαίου καθώς και η εξέλιξη των τιμών του μαύρου χρυσού. Το κεφάλαιο μας κλείνει με την επισήμανση του στρατηγικού ρόλου του πετρελαίου στην παγκόσμια οικονομία. Το δεύτερο κεφάλαιο μας είναι μια σύντομη περιγραφή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, του θεσμού των Α.Π.Ε. καθώς και των ενεργειακών πολιτικών της χώρας μας αλλά και την Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνεχίζουμε με το τρίτο κεφάλαιο. Τίτλος: «Ντουμπάι». Όπως γίνετε αντιληπτό παρουσιάζουμε το κρατίδιο από όλες τις πλευρές. Πολιτικό σύστημα, οικονομία καθώς και οι επιπτώσεις τις διεθνούς οικονομικής κρίσης στην οικονομία του κρατιδίου. Το κεφάλαιο μας κλείνει με τα μέτρα που έλαβε το εμιράτο για να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της κρίσης, καθώς και με το ενεργειακό καθεστώς του κρατιδίου. Ομοίως στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύουμε παρουσιάζουμε την χώρα του Μεξικό. Το 5 ο κεφάλαιο της εργασίας είναι αφιερωμένο στην σύγκριση των δύο πετρελαιοπαραγωγών χωρών. [5]

7 Βλέπουμε τον ρόλο που παίζει το πετρέλαιο στις δύο χώρες, το πως εκμεταλλεύεται και αντιλαμβάνεται τον ορυκτό της πλούτο η κάθε χώρα αλλά και τον ρόλο που παίζει η κάθε χώρα στο παγκόσμιο ενεργειακό περιβάλλον. Η εργασία μας κλείνει με την εξαγωγή των συμπερασμάτων μας. [6]

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΑΡΓΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ 1.1. Ιστορικό Το ακατέργαστο ή αργό πετρέλαιο, και ένας περιορισμένος αριθμός προϊόντων πετρελαίου όπως η άσφαλτος, η πίσσα, και η νάφθα ήταν γνωστά και έχουν χρησιμοποιηθεί σποραδικά από τους μεσαιωνικούς χρόνους στην Ανατολή, την Ευρώπη, και την Αμερική. Εντούτοις, η σημαντική επεξεργασία πετρελαίου ξεκίνησε το 19ο αιώνα. Οι πρώτες εμπορικές διαδικασίες πετρελαίου μπορούν να χρονολογηθούν από τη δεκαετία του 1850, με την παραγωγή να αρχίζει σε Ρωσία, Ρουμανία, και Ηνωμένες Πολιτείες. Η πρώτη επιτυχής γεώτρηση με τρυπάνι για παραγωγή πετρελαίου έγινε το 1859 στην Pennsylvania και ήταν η αρχή της σύγχρονης βιομηχανίας πετρελαίου, δεδομένου ότι τόνωσε τη γρήγορη ανάπτυξη στην αναζήτηση, την παραγωγή, και την επεξεργασία του πετρελαίου. Στη συνέχεια, μικρές και απλές εγκαταστάσεις επεξεργασίας πετρελαίου κατασκευάστηκαν και λειτούργησαν πολύ κοντά στις πετρελαιοπηγές και στην ανατολική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου τροποποιήθηκαν υφιστάμενες εγκαταστάσεις επεξεργασίας και απόσταξης άνθρακα για την επεξεργασία πετρελαίου. Αυτές οι πρώτες μονάδες απόσταξης ήταν διαλείπουσας (batch) λειτουργίας και παρήγαγαν έναν μικρό αριθμό κλασμάτων πετρελαίου. Η διαλείπουσας λειτουργίας απόσταξη συνδυάστηκε αργότερα με ένα στάδιο θερμικής πυρόλυσης προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγή αποστάγματος. Σε αυτήν την πυρολυτική απόσταξη, το βαρύτερο μέρος του πετρελαίου θερμαινόταν περαιτέρω και πυρολυόταν έως ότου παρέμενε ανθρακούχο υπόλειμμα (κοκ) στη στήλη. Τα χαμηλότερα τμήματα των δοχείων εξοπλίστηκαν με τους αυλούς θερμαινόμενους με φλόγα για να βελτιωθεί η μεταφορά θερμότητας. Η σημαντική πρόοδος στην επεξεργασία του πετρελαίου επιτεύχθηκε στη Ρωσία με τη διεργασία συνεχούς απόσταξης που εισήχθηκε σε ένα διυλιστήριο στο Μπακού το Η διεργασία συνεχούς απόσταξης λειτούργησε με μια συστοιχία αποστακτικών στηλών, που τοποθετήθηκαν σε σειρά, με σταδιακή υπερχείλιση του πετρελαίου λόγω βαρύτητας σε όλη τη συστοιχία. Οι στήλες θερμαίνονταν σε διαδοχικά αυξανόμενες [7]

9 θερμοκρασίες, έτσι ώστε κάθε στήλη να μπορούσε να παραγάγει ένα μέρος αποστάγματος που αντιστοιχούσε στο θερμοκρασιακό της επίπεδο. Αυτό το σύστημα συνεχούς διεργασίας πρόσφερε τη δυνατότητα μαζικής παραγωγής με μειωμένες ανάγκες σε προσωπικό, και τη χρησιμοποίηση της διαθέσιμης θερμότητας για την προθέρμανση της τροφοδοσίας ακατέργαστου πετρελαίου. Κατά τη διάρκεια των πρώτων πέντε δεκαετιών της επεξεργασίας πετρελαίου το κυρίαρχο προϊόν ήταν κηροζίνη (φωτιστικό πετρέλαιο), και μόνο μικρά ποσά άλλων προϊόντων, όπως gasoil, πίσσας, και ορυκτελαίων, ήταν εμπορεύσιμα. Τα ορυκτέλαια παρήχθησαν με απόσταξη υπό κενό (Ηνωμένες Πολιτείες, δεκαετία 1870) και απόσταξη με ατμό (Ρωσία, δεκαετία 1880). Τα ελαφρύτερα και βαρύτερα μέρη της απόσταξης αργού πετρελαίου, δηλαδή βενζίνη και υπόλειμμα, δεν χρησιμοποιούνταν εκείνη την περίοδο και έπρεπε να καούν. Από το ξεκίνημα του 20ου αιώνα, μια πλήρης μετατόπιση στην απαίτηση προϊόντων εμφανίστηκε λόγω της γρήγορης επέκτασης της ηλεκτρικής ενέργειας και της επέκτασης της αυτοκίνησης. Η διαθεσιμότητα της ηλεκτρικής ενέργειας μείωσε πολύ τη ζήτηση για το φωτιστικό πετρέλαιο, ενώ η αύξηση στα μηχανοκίνητα οχήματα αύξησε την ανάγκη για βενζίνη, η οποία έγινε σύντομα το προϊόν προτεραιότητας. Η αυξανόμενη ζήτηση βενζίνης άρχισε την ανάπτυξη των διεργασιών θερμικής πυρόλυσης. Η διεργασία Burton, που μπήκε στη λειτουργία περίπου το 1912, παρήγαγε μέχρι 30% της πυρολυμένης βενζίνης από τα την πυρόλυση παραφινικού gasoil. Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου οι απαιτήσεις για ποικίλα προϊόντα πετρελαίου, ειδικότερα βενζίνη και ντήζελ, αυξήθηκαν εντυπωσιακά, και η ζήτηση συνέχισε να αυξάνεται στη δεκαετία του '20 και η βενζίνη της δεκαετίας του '30. Η ζήτηση βενζίνης παρουσίασε πάλι υψηλότερα ποσοστά αύξησης. Στην ίδια περίοδο οι πίσσες (άσφαλτοι) έγιναν επιθυμητή και σημαντική ομάδα προϊόντων, εξ αιτίας της επέκτασης της κατασκευής οδικών έργων. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '20 προέκυψε μια νέα γενιά βελτιωμένων διεργασιών θερμικής πυρόλυσης, εκ των οποίων η διεργασία Dubbs απέκτησε μεγάλη σημασία. Η τροφοδοσία gasoil ή υπολείμματος θερμαινόταν σε ένα φούρνο [8]

10 πυρόλυσης, και οι αντιδράσεις πυρόλυσης ολοκληρώνονταν στους θαλάμους αντίδρασης στους οποίους σχηματιζόταν κοκ ως υπολειμματικό προϊόν. Η απόδοση σε πυρολυμένη βενζίνη μπορούσε να είναι ως 50 %. Εντούτοις, με την εμφάνιση της διεργασίας καταλυτικής πυρόλυσης Houdry κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού της δεκαετίας του '30, οι μονάδες θερμικής πυρόλυσης αντικαταστάθηκαν κατά ένα μεγάλο μέρος από τις μονάδες καταλυτικής πυρόλυσης που πήραν το προβάδισμα στην παραγωγή βενζίνης στις επόμενες δύο δεκαετίες. Η διεργασία καταλυτικής πυρόλυσης απέδειξε ότι η αντικροτική ικανότητα των πυρολυμένων βενζινών που περιέχουν ακόρεστους υδρογονάνθρακες ήταν ανώτερη από αυτήν των βενζινών από απευθείας ατμοσφαιρική απόσταξη. Ως εκ τούτου, οι νάφθες ατμοσφαιρικής απόσταξης άρχισαν σταδιακά να υφίστανται επεξεργασία σε μονάδες θερμικής αναμόρφωσης σε υψηλές θερμοκρασίες πυρόλυσης, για να προστεθεί μια υψηλότερη ποσοστό ακόρεστων υδρογονανθράκων στη βενζίνη. Προς το τέλος της δεκαετίας του '30 οι αναπτύχθηκαν πρώτες διεργασίες καταλυτικής αναμόρφωσης που βελτίωσαν την ποιότητα της βενζίνης με ταυτόχρονη αποθείωση και την αύξηση του αριθμό οκτανίου. Αυτές οι διεργασίες υδρογονοαναμόρφωσης (hydroforming) διαδικασίες χρησιμοποίησαν καταλύτες μολυβδαινίου επάνω σε αλούμινα με αντίδραση παρουσία υδρογόνου σε υψηλή θερμοκρασία και πίεση. Με την εισαγωγή καταλυτών λευκόχρυσου προς το τέλος της δεκαετίας του '40, η διεργασία καταλυτικής αναμόρφωσης βελτιώθηκε πολύ: παρήχθησαν υψηλής ποιότητας βενζίνες σε υψηλότερες αποδόσεις, ενώ παραγόταν και υδρογόνο ως παραπροϊόν. Πριν την αναμόρφωση εγκαταστάθηκε ένα στάδιο αποθείωσης (hydrotreating), που χρησιμοποιούσε καταλύτες μολυβδαίνιου - κοβαλτίου και υδρογόνο προκειμένου να αφαιρέσει το θείο από την τροφοδοσία της αναμόρφωσης. Διαφορετικά, το θείο θα δηλητηρίαζε τον καταλύτη ευγενούς μετάλλου της διεργασίας αναμόρφωσης. Εξ αιτίας των πλεονεκτημάτων ποιότητας και παραγωγής, οι μονάδες καταλυτικής αναμόρφωσης αντικατέστησαν τις μονάδες θερμικής αναμόρφωσης σε μια σχετικά μικρή χρονική περίοδο. Στη δεκαετία του '30 οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση ήταν οι κύριοι παραγωγοί πετρελαίου και παρείχαν ικανοποιητικές ποσότητες βενζίνης για να [9]

11 καλύψουν τις ανάγκες τους. Οι χώρες καταναλωτές στον υπόλοιπο κόσμο έπρεπε να βασιστούν στις προμήθειες πετρελαίου από διάφορες χώρες παραγωγούς, κυρίως από τη Νότιο και Κεντρική Αμερική (Βενεζουέλα, Μεξικό) και τη Μέση Ανατολή (Ιράκ, Σαουδική Αραβία). Πίνακας 1 - Εξέλιξη των διεργασιών επεξεργασίας πετρελαίου Έτος Διεργασία Σκοπός Άλλα Προϊόντα 1862 Ατμοσφαιρική απόσταξη Παραγωγή κηροζίνης Νάφθα, μαζούτ, κλπ Απόσταξη υπό κενό Λιπαντικά (αρχικά) Τροφοδοσία πυρόλυσης (1930) Άσφαλτος, βαριά υπολείμματα 1913 Θερμική πυρόλυση Αύξηση παραγωγής βενζίνης Μαζούτ 1916 Γλύκανση Μείωση θείου, βελτίωση οσμής Θείο 1930 Θερμική αναμόρφωση Βελτίωση αριθμού οκτανίου Υπόλειμμα 1932 Υδρογόνωση Απομάκρυνση θείου Θείο 1932 Εξανθράκωση Παραγωγή βενζίνης Κωκ 1933 Εκχύλιση με διαλύτες 1935 Αποπαραφίνωση με διαλύτες 1935 Καταλυτικός πολυμερισμός Βελτίωση δείκτη ιξώδους λιπαντικών Βελτίωση σημείου ροής Παραγωγή βενζίνης υψηλού αριθμού οκτανίου Αρωματικά συστατικά Παραφίνες Τροφοδοσία πετροχημικών 1937 Καταλυτική πυρόλυση Παραγωγή βενζίνης Τροφοδοσία πετροχημικών 1939 Ιξωδόλυση Μείωση ιξώδους Gasoil 1940 Αλκυλίωση 1940 Ισομερισμός 1942 Καταλυτική πυρόλυση ρευστής κλίνης 1950 Απασφάλτωση 1952 Καταλυτική αναμόρφωση Παραγωγή βενζίνης υψηλού αριθμού οκτανίου Παραγωγή τροφοδοσίας αλκυλίωσης Παραγωγή βενζίνης υψηλού αριθμού οκτανίου Αύξηση τροφοδοσίας πυρολύσεων Αναβάθμιση νάφθας χαμηλού αριθμού οκτανίου Αεροπορική βενζίνη υψηλού αριθμού οκτανίου Νάφθα Τροφοδοσία πετροχημικών Άσφαλτος Αρωματικά 1954 Υδρογονοαποθείωση Απομάκρυνση θείου Θείο 1956 Γλύκανση με αναστολέα Απομάκρυνση μερκαπτανών Δισουλφίδια [10]

12 1957 Καταλυτικός ισομερισμός 1960 Υδρογονοπυρόλυση Παραγωγή βενζίνης υψηλού αριθμού οκτανίου Βελτίωση ποιότητας και μείωση θείου Τροφοδοσία αλκυλίωσης Τροφοδοσία αλκυλίωσης 1974 Καταλυτική αποπαραφίνωση Βελτίωση σημείου ροής Παραφίνες 1975 Υδρογονοπυρόλυση υπολείμματος Παραγωγή βενζίνης από υπόλειμμα Βαριά υπολείμματα Η μεγαλύτερη επέκταση της βιομηχανίας πετρελαίου πραγματοποιήθηκε μέσα στις τρεις δεκαετίες μετά από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεταξύ 1950 και 1980, η ζήτηση πετρελαίου παγκοσμίως πενταπλασιάστηκε. Ο σχηματισμός των πολιτικών και οικονομικών ομάδων στο «ανατολικό» και στο «δυτικό» ημισφαίριο και η ίδρυση του ΟΠΕΚ (Οργανισμός Πετρέλαιο - Εξαγωγικών Κρατών) το 1960 ήταν σημαντικές εξελίξεις για το διεθνές εμπόριο και μεταφορά πετρελαίου. Η επεξεργασία πετρελαίου υπέστη μια γρήγορη ανάπτυξη αρχικά στις ιδιαίτερα βιομηχανοποιημένες περιοχές της Βόρειας Αμερικής, της Δυτικής και της Ανατολικής Ευρώπης, της Ανατολικής Ασίας, και της Αυστραλίας, και αργότερα, λόγω πληθυσμιακής αύξησης και τις ενεργειακών απαιτήσεων, επίσης σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες στη Λατινική Αμερική, την Αφρική, και την Ασία. Τέλος, οι μεγάλες εγκαταστάσεις επεξεργασίας πετρελαίου κατασκευάστηκαν επίσης στις χώρες του ΟΠΕΚ για την εξαγωγή προϊόντων εις βάρος των εξαγωγών αργού πετρελαίου. Οι δύο μεγάλες ανατιμήσεις του αργού πετρελαίου παγκοσμίως το και το προκάλεσαν αλλαγές στην κατανάλωση πετρελαίου, η οποία ανάγκασε τη βιομηχανία πετρελαίου να αναπτύξει διεργασίες με αυξημένες αποδόσεις και οδήγησε σε μείωση των διαθέσιμων εγκαταστάσεων επεξεργασίας (κλείσιμο διυλιστηρίων), ειδικά στη Βόρεια Αμερική και τη Δυτικής Ευρώπη. Τα διυλιστήρια έγιναν πιο σύνθετα με την εγκατάσταση διεργασιών μετατροπής υπολειμμάτων μεγαλύτερης δυναμικότητας, όπως η υδροπυρόλυση, η οποία αύξησε τις αποδόσεις σε καύσιμα μεταφορών ενώ μπόρεσε να μειωθεί η κατανάλωση αργού πετρελαίου. Στον Πίνακα 1 δίνεται συνοπτικά η χρονική εξέλιξη των διεργασιών επεξεργασίας πετρελαίου. [11]

13 1.2. Γενική Θεώρηση της Επεξεργασίας Πετρελαίου Τα ακατέργαστα πετρέλαια είναι σύνθετα μίγματα ενός πλήθους - συνήθως υδρογονανθρακικού τύπου - συστατικών με μια ευρεία ποικιλία ιδιοτήτων, ως εκ τούτου δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν άμεσα για βιομηχανικές ή εμπορικές εφαρμογές. Επομένως, τα ακατέργαστα πετρέλαια πρέπει να επεξεργαστούν σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας (διυλιστήρια) με τις κατάλληλες διεργασίες για να παραγάγουν μια σειρά προϊόντων που μπορούν να πωληθούν σύμφωνα με συγκεκριμένες ποιοτικές απαιτήσεις. Αυτά τα προϊόντα χρησιμοποιούνται κυρίως ως καύσιμα μεταφορών (βενζίνες, κηροζίνη, ντήζελ) και για λόγους θέρμανσης (LPG, πετρέλαια θέρμανσης), αλλά και ως τροφοδοσία για την πετροχημική βιομηχανία (νάφθα, LPG) και για ειδικές επεξεργασίες (ορυκτέλαια, γράσα, πίσσα), καθώς επίσης και για ειδικά προϊόντα (διαλύτες, κηροί, κοκ). Όλα αυτά τα προϊόντα αποτελούνται από μίγματα υδρογονανθράκων, και υπάρχουν μόνο λίγα υλικά που παράγονται ως καθαρές χημικές ενώσεις, π. χ., προπάνιο, θείο, ή αρωματικά βενζόλιο - τολουόλιο - ξυλόλιο (BTX). Τα ακατέργαστα πετρέλαια μεταφέρονται συνήθως με δεξαμενόπλοια ή/και αγωγούς στα διυλιστήρια, και αποθηκεύονται σε δεξαμενές πριν υποστούν επεξεργασία. Τα διυλιστήρια κατασκευάζονται κατά προτίμηση σε παράκτιες περιοχές κοντά σε βιομηχανικά καταναλωτικά κέντρα, αλλά από τη δεκαετία του '50 και μετά, κατασκευάστηκαν επίσης σε εσωτερικές περιοχές για την κάλυψη αναγκών τοπικών περιοχών. Στη δεκαετία του '70 και τη δεκαετία του '80 κατασκευάστηκαν μεγάλα συγκροτήματα διυλιστηρίου στις ακτές πετρελαιοεξαγωγών κρατών. Η δομή των εγκαταστάσεων επεξεργασίας πετρελαίου εξαρτάται από τις απαιτήσεις της αγοράς για τα προϊόντα που πωλούνται και από το(ους) διαθέσιμο(ους) τύπο(ους) ακατέργαστου πετρελαίου. Και οι δύο παράγοντες πρέπει να ληφθούν υπόψη για να αποφευχθεί υπερβολική παραγωγή μη εμπορεύσιμου ή ειδάλλως ανεπιθύμητου(ων) προϊόντος(ων) και για να καθορίσουν την πολυπλοκότητα των εγκαταστάσεων επεξεργασίας. [12]

14 Τα σύγχρονα διυλιστήρια λειτουργούν συνεχώς και με υψηλό βαθμό αυτοματισμού. Οι δυναμικότητες επεξεργασίας είναι υψηλές έναντι άλλων χημικών βιομηχανιών. Μέσου μεγέθους διυλιστήρια μπορούν να έχουν δυναμικότητα t ανά ημέρα [που αντιστοιχεί σε περίπου βαρέλια (bbl) ανά ημέρα]. Η δυναμικότητα της μονάδας ατμοσφαιρικής απόσταξης προσδιορίζει τη δυναμικότητα του όλου διυλιστηρίου. Στα σύγχρονα διυλιστήρια μπορούν να υπάρχουν μερικές από τις ακόλουθες μονάδες επεξεργασίας, ανάλογα με την επιλεγείσα διαδρομή επεξεργασίας: [13]

15 ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ Απόσταξη αργού Αφαλάτωση αργού (όπου απαιτείται) Απόσταξη υπό κενό Υδρογονοεπεξεργασία νάφθας Υδρογονοεπεξεργασία κηροζίνης Υδρογονοαποθείωση gasoil Καταλυτική Αναμόρφωση Επεξεργασία και Διαχωρισμός Αερίων Καταλυτική Πυρόλυση Ιξωδόλυση Υδρογονοπυρόλυση Εξανθράκωση Απασφάλτωση Αλκυλίωση (C3/C4) Πολυμεριμσμός (C3/C4) Ισομερισμός (C5/C6) Μονάδα Αρωματικών Μονάδα Λιπαντικών Εμφύσηση Ασφάλτου Ανάκτηση Θείου Μονάδα Υδρογόνου ΣΤΟΧΟΣ / ΠΡΟΪΟΝΤΑ Διαχωρισμός αργού πετρελαίου σε αέρια, βενζίνη, κηροζίνη, gasoil, και ατμοσφαιρικό υπόλειμμα Αφαλάτωση αργού πετρελαίου Διαχωρισμός ατμοσφαιρικού υπολείμματος σε gasoil κενού και υπόλειμμα κενού Αποθείωση νάφθας, βενζίνης Αποθείωση κηροζίνης Αποθείωση ντήζελ και πετρελαίου θέρμανσης Μετατροπή αποθειωμένης νάφθας σε βενζίνη υψηλού αριθμού οκτανίου, LPG, υδρογόνο, και καύσιμο αέριο Καθαρισμός LPG, καυσίμου αερίου (απομάκρυνση υδροθείου) Μετατροπή gasoil κενού ή υπολείμματος σε καύσιμο αέριο, LPG, βενζίνη, και gasoil Θερμική πυρόλυση υπολείμματος κενού σε καύσιμο αέριο, νάφθα, gasoil, και βαρύ μαζούτ Μετατροπή gasoil κενού ή υπολείμματος σε καύσιμο αέριο, βενζίνη, κηροζίνη και gasoil Θερμική πυρόλυση υπολείμματος κενού σε καύσιμο αέριο, βενζίνη, gasoil, και κοκ Εκχύλιση υπολείμματος υπό κενό με διαλύτη προς απασφαλτωμένο έλαιο και άσφαλτο Παραγωγή προϊόντος υψηλού αριθμού οκτανίου Παραγωγή προϊόντος υψηλού αριθμού οκτανίου Παραγωγή προϊόντος υψηλού αριθμού οκτανίου Εκχύλιση με διαλύτη προϊόντος αναμόρφωσης για την παραγωγή αρωματικών διαλυτών BTX Εκχύλιση, αποπαραφίνωση και υδρογονοεπεξεργασία gasoil κενού προς παραγωγή ορυκτελαίων - λιπαντικών Οξείδωση υπολείμματος κενού προς άσφαλτο Μετατροπή υδροθείου σε θείο Παραγωγή και καθαρισμός υδρογόνου 1.3. Συστατικά Αργού Πετρελαίου Τα ακατέργαστα πετρέλαια αποτελούνται από μεγάλη ποικιλία υδρογονανθράκων. Οι υδρογονάνθρακες με ένα έως τέσσερα άτομα άνθρακα (μεθάνιο - βουτάνιο) είναι [14]

16 αέριοι σε θερμοκρασία δωματίου, οι υδρογονάνθρακες με περισσότερα άτομα άνθρακα είναι υγροί σε θερμοκρασία δωματίου (πεντάνιο, εξάνιο, κ.λπ.). Οι υδρογονάνθρακες με περισσότερα από δεκαεπτά άτομα άνθρακα ανά μόριο είναι στερεοί σε θερμοκρασία δωματίου ως καθαρές ενώσεις, αλλά διαλύονται συνήθως στο υγρό μέρος του ακατέργαστου πετρελαίου. Τρεις τύποι μοριακών δομών είναι δυνατοί για τους υδρογονάνθρακες, δηλαδή ευθείας αλυσίδας, διακλαδωμένης αλυσίδας, και δομές δακτυλίου. Τα μεγαλύτερα και πιο σύνθετα μόρια υδρογονανθράκων αποτελούνται από τους διάφορους συνδυασμούς αυτών των δομών. Οι κορεσμένοι υδρογονάνθρακες είναι γνωστοί ως παραφίνες ή αλκάνια (ονομασία κατά IUPAC). Μπορούν να ταξινομηθούν περαιτέρω σε κανονικά, ισο-, και κυκλοαλκάνια. Τα κυκλοαλκάνια καλούνται επίσης ναφθένια. Οι ακόρεστοι υδρογονάνθρακες (ολεφίνες ή αλκένια) κανονικά δεν περιλαμβάνονται στα ακατέργαστα πετρέλαια, αλλά διαμορφώνονται στις διάφορες διεργασίες επεξεργασίας, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια πυρόλυσης και αφυδρογόνωσης. Τα ακατέργαστα πετρέλαια περιέχουν επίσης ποικίλα ποσά αρωματικών ενώσεων: απλές αρωματικές ενώσεις όπως βενζόλιο, συμπυκνωμένες πολυπυρηνικές αρωματικές ενώσεις, και συστήματα αρωματικών δακτυλίων με διάφορες πλευρικές παραφινικές ή ολεφινικές αλυσίδες. Οι αρωματικές ουσίες διαμορφώνονται επίσης στις διάφορες διεργασίες μετατροπής. Όσο μεγαλύτερο είναι το μοριακό βάρος, άρα και το σημείο βρασμού των υδρογονανθράκων, τόσο περισσότερα ισομερή μπορούν να υπάρχουν, ενώ όπως φαίνεται και στο Σχήμα 6.1 αυξάνει η περιεκτικότητα σε βαρύτερους πολυαρωματικούς υδρογονάνθρακες. [15]

17 Διάγραμμα 1 - Κατανομή τύπων υδρογονανθράκων στα ακατέργαστα πετρέλαια Υπάρχουν επίσης στα ακατέργαστα πετρέλαια διάφοροι μη υδρογονάνθρακες σε σχετικά μικρές συγκεντρώσεις. Παραδείγματα είναι θειούχες, αζωτούχες, και οξυγονούχες ενώσεις. Οι ενώσεις μετάλλων, π.χ., βαναδίου, σιδήρου, και νικελίου εμφανίζονται σε ποσότητες ιχνών. Τα περισσότερα από αυτά τα συστατικά είναι ανεπιθύμητα επειδή είτε δημιουργούν προβλήματα στην επεξεργασία του ακατέργαστου πετρελαίου είτε υποβαθμίζουν την ποιότητα των προϊόντων. Επομένως, πρέπει να αφαιρεθούν με κατάλληλες διεργασίες επεξεργασίας. Θειούχες ενώσεις όπως υδρόθειο, μερκαπτάνες, σουλφίδια, δισουλφίδια, πολυσουλφίδια, και θειοφαίνια, μπορούν να προκαλέσουν διάβρωση του εξοπλισμού, δυσάρεστη οσμή στα προϊόντα, και δηλητηρίαση καταλυτών. Επιπλέον, οι ενώσεις θείου στα καύσιμα συμβάλλουν στην ατμοσφαιρική ρύπανση από το σχηματισμό διοξειδίου και τριοξειδίου του θείου όταν καίγονται, και πρέπει έτσι να αφαιρεθούν από τα προϊόντα πετρελαίου όσο το δυνατόν περισσότερο. Αυτό επιτυγχάνεται με τη βοήθεια των δεργασιών αποθείωσης και της επακόλουθης μετατροπής του υδροθείου σε στοιχειακό θείο ως εμπορεύσιμο προϊόν. Οι αζωτούχες ενώσεις είναι σταθερότερες από τις θειούχες ενώσεις, και αφαιρούνται μόνο μερικώς στις διεργασίες αποθείωσης. Ειδική απαζώτωση μπορεί να είναι [16]

18 επιθυμητή για ρεύματα τροφοδοσίας καταλυτικής πυρόλυσης ή υδρογονοπυρόλυσης ώστε να αποφευχθεί υποβάθμιση καταλυτών, ή να μειωθούν οι εκπομπές οξειδίων του αζώτου από την καύση των καυσίμων. Οξυγονούχες ενώσεις μπορεί να είναι παρούσες ως ναφθενικά οξέα και φαινόλες. Τα ναφθενικά οξέα (συνήθως μονο - ή δικυκλικά καρβοξυλικά οξέα κυκλοαλκανίων, π.χ., κυκλοπεντανο καρβοξυλικό οξύ) είναι συστατικά των ναφθενικών ακατέργαστων πετρελαίων. Όντας διαβρωτικά, πρέπει να αφαιρεθούν από τα ακατέργαστα πετρέλαια ή τα αποστάγματα με αλκαλική εκχύλιση κατά τη διαδικασία απόσταξης. Τα διαχωρισμένα ναφθενικά οξέα πωλούνται ως όξινα εκχυλιστικά για μέταλλα, ενώ ναφθενικά άλατα ως σάπωνες μετάλλων. Οι φαινόλες (που προκαλούν τα προβλήματα οσμής) σχηματίζονται και ανακτώνται στη διεργασία καταλυτικής πυρόλυσης. Τα μέταλλα ενεργούν ως δηλητήρια καταλυτών και μπορούν να αφαιρεθούν από ένα στάδιο αφαίρεσης μετάλλων πριν τις καταλυτικές διεργασίες μετατροπής υπολειμμάτων. Στην καταλυτική πυρόλυση χρησιμοποιούνται παθητικοποιητές μετάλλων όπου η συγκέντρωση βαναδίου και νικελίου στην καταλυτική κλίνη δημιουργούν πρόβλημα. Ο Πίνακας 2 δίνει τα όρια κύμανσης των στοιχείων που περιέχονται στο ακατέργαστο πετρέλαιο. Διάγραμμα 2 -Στοιχειακή ανάλυση αργών πετρελαίων Στοιχεία Περιεκτικότητα (% κ.β.) Άνθρακας Υδρογόνο Θείο Άζωτο Οξυγόνο 0.50 Μέταλλα (Fe, V, Ni, κ.λπ.) 0.03 [17]

19 1.4. Ταξινόμηση Ακατέργαστων Πετρελαίων Η ποιότητα των ακατέργαστων πετρελαίων ταξινομείται είτε σύμφωνα με τον τύπο υδρογονανθράκων, την απόδοση σε επιμέρους κλάσματα προϊόντων, είτε την περιεκτικότητα σε θείο. Αν και μάλλον μη συγκεκριμένες, αυτές οι μέθοδοι ταξινόμησης είναι χρήσιμες για την επιλογή των κατάλληλων ακατέργαστων πετρελαίων για συγκεκριμένης δομής διυλιστήρια και τις αναμενόμενες απαιτήσεις σε προϊόντα. Ταξινόμηση Σύμφωνα με τους Τύπους Υδρογονανθράκων. Τα παραφικής βάσης ακατέργαστα πετρέλαια αποτελούνται κυρίως από παραφινικούς υδρογονάνθρακες. Οι χαμηλού και μέσου μοριακού βάρους παραφίνες είναι κατάλληλες για όλα τα είδη καταλυτικής μετατροπής σε βενζίνες και μέσα αποστάγματα, και για πρώτη ύλη πετροχημικής βιομηχανίας. Οι υψηλού μοριακού βάρους παραφίνες είναι συνήθως καλές πρώτες ύλες για την παρασκευή λιπαντικών ελαίων και των παραφινικών κηρών. Τα ναφθενικής βάσης ακατέργαστα πετρέλαια περιέχουν κυρίως ναφθενικούς, αρωματικούς, και ασφαλτικούς υδρογονάνθρακες. Οι χαμηλού και μέσου μοριακού βάρους σειρές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή σημαντικών συστατικών βενζίνης, διαλυτών, και πρώτης ύλης πετροχημικής βιομηχανίας για την κατασκευή αρωματικών ουσιών. Οι υψηλού μοριακού βάρους σειρές βρίσκουν χρήση σε ειδικούς τύπους λιπαντικών και στην παραγωγή ασφάλτου. Τα μικτής βάσης ακατέργαστα πετρέλαια περιέχουν μια λίγο πολύ ομοιόμορφη κατανομή παραφινικών και ναφθενικών/αρωματικών υδρογονανθράκων σε όλες τις σειρές μοριακού βάρους. Αποτελούν τη μεγαλύτερη κατηγορία ακατέργαστων πετρελαίων. Ταξινόμηση Σύμφωνα με την Παραγωγή σε Προϊόντα. Αυτή η ταξινόμηση διακρίνει συνήθως μεταξύ «ελαφρών», «μέσων», και «βαρέων» ακατέργαστων πετρελαίων, δηλαδή η ταξινόμηση είναι βασισμένη στα ποσοστά των αποσταγμάτων και του υπολείμματος. Αυτή η ποιοτική διάκριση λαμβάνει υπόψη τις ευρείες ποικιλίες κλασμάτωσης ακατέργαστου πετρελαίου. Τα ποσοστά των βασικών συστατικών μερικών γνωστών ακατέργαστων πετρελαίων παρατίθενται στον Πίνακα [18]

20 Πίνακας 2 - Αποδόσεις σε κλάσματα επιλεγμένων ακατέργαστων πετρελαίων - Απόδοση (% κ.ό.) Τύπος, προέλευση Αέρια, LPG Βενζίνη Κηροζίνη Gasoil Ατμοσφαιρικό Υπόλειμμα Nigerian light, Νιγηρία Ekofisk, Νορβηγία Forties, Μεγάλη Βρετανία Arabian light, Σαουδική Αραβία Alaska, Ηνωμένες Πολιτείες Tia Juana, Βενεζουέλα Τα ελαφρά ακατέργαστα πετρέλαια που είναι πλούσια σε βενζίνη, μέσα αποστάγματα και αέριο, αντιπροσωπεύονται παραδείγματος χάριν από τα νορβηγικά και νιγηριανά ακατέργαστα πετρέλαια με αντίστοιχα χαμηλή περιεκτικότητα σε υπόλειμμα. Τα βαριά ακατέργαστα πετρέλαια όπως τα ακατέργαστα πετρέλαια από τη Βενεζουέλας ή την Αλάσκα περιέχουν σχετικά μικρά ποσά αποσταγμάτων αλλά υψηλά ποσοστά του υπολείμματος, απαιτώντας κατά συνέπεια τις υψηλότερες δυναμικότητες μετατροπής από τα ελαφρύτερα ακατέργαστα πετρέλαια. Μια μέση ομάδα, π. χ., σαουδαραβικό ή βρετανικό ακατέργαστο πετρέλαιο, έχει μια συμφέρουσα (δηλαδή ισορροπημένη) κατανομή κλασμάτων. Η ταξινόμηση βασισμένη στα ποσοστά των κλασμάτων προϊόντων μπορεί να βοηθήσει στην επιλογή του ακατέργαστου πετρελαίου για ένα διυλιστήριο, σύμφωνα με τις απαιτήσεις προϊόντων, λαμβάνοντας υπόψη την υφιστάμενη δομή του διυλιστηρίου. Οι ελαφρύτεροι τύποι ακατέργαστου πετρελαίου είναι συνήθως ακριβότεροι από εκείνους με υψηλότερα ποσοστά υπολείμματος. Ταξινόμηση Σύμφωνα με την Περιεκτικότητα σε Θείο. Μια σημαντική ιδιότητα του ακατέργαστου πετρελαίου είναι η περιεκτικότητα σε θείο που καθορίζει σε σημαντική έκταση την πολυπλοκότητα επεξεργασίας του διυλιστηρίου. Όσο [19]

21 υψηλότερη η περιεκτικότητα σε θείο στο ακατέργαστο πετρέλαιο και τα διάφορα μέρη του, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη για εγκαταστάσεις αποθείωσης και παραγωγής θείου επαρκούς δυναμικότητας. Ο Πίνακας 3 δίνει την περιεκτικότητα σε θείο διάφορων ακατέργαστων πετρελαίων και των υπολειμμάτων τους. Πίνακας 3 - Περιεκτικότητα σε θείο (% κ.β.) επιλεγμένων ακατέργαστων πετρελαίων και των ατμοσφαιρικών υπολειμμάτων τους Τύπος, προέλευση Ακατέργαστο Πετρέλαιο Ατμοσφαιρικό Υπόλειμμα Ekofisk, Νορβηγία Forties, Μεγάλη Βρετανία Es-Sider, Λιβύη Alaska, Ηνωμένες Πολιτείες West Siberia, Ρωσία Isthmus, Μεξικό Kuwait, Κουβέιτ Arabian light, Σαουδική Αραβία Η περιεκτικότητα σε θείο είναι ένας σημαντικός παράγοντας παγκοσμίως στην τιμολόγηση του ακατέργαστου πετρελαίου. Η ομάδα ακατέργαστων πετρελαίων χαμηλού θείου με λιγότερο από 1 % κ.β. θείο αποτελεί την πιο επιθυμητή αλλά γενικά περισσότερες ακριβή ποιότητα. Τα ακατέργαστα πετρέλαια με % κ.β. θείο ταξινομούνται ως μέσου θείο, και εκείνα που έχουν πάνω από 1.5 % κ.β. θείο ως ακατέργαστα πετρέλαια υψηλού θείου Ιδιότητες Αργού Πετρελαίου Το αργό πετρέλαιο είναι ένα πολύπλοκο μίγμα και, εκτός από τα συστατικά χαμηλού σημείου βρασμού δεν μπορεί να γίνει εύκολα λεπτομερής ανάλυση των συστατικών που περιέχει. Στο αργό πετρέλαιο πραγματοποιούνται σχετικά απλές αναλύσεις και τα αποτελέσματα χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με εμπειρικές συσχετίσεις για να αξιολογήσουν τα αργά πετρέλαια ως τροφοδοσία για το κάθε διυλιστήριο. Κάθε τύπος αργού πετρελαίου συγκρίνεται με άλλους διαθέσιμους, και ανάλογα με το κόστος επεξεργασίας, και τα αναμενόμενα προϊόντα, του αποδίδεται μια τιμή. Στη [20]

22 συνέχεια γίνεται μια σύντομη αναφορά στις πιο βασικές ιδιότητες των αργών πετρελαίων. Πυκνότητα - API Βάρος: Η πυκνότητα είναι η μάζα της μονάδας όγκου του αργού πετρελαίου. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η πυκνότητα εκφράζεται ως API βάρος, μια παράμετρος που είναι αντίστροφη του σχετικού ειδικού βάρους του πετρελαίου. Περιεκτικότητα σε Θείο, % κ.β.: Η περιεκτικότητα σε θείο και η πυκνότητα είναι οι δύο ιδιότητες που επηρεάζουν περισσότερο την τιμή του αργού πετρελαίου, αν και η περιεκτικότητα σε άζωτο και μέταλλα αποκτούν πλέον μεγάλη σημασία. Η περιεκτικότητα σε θείο εκφράζεται ως επί τοις εκατό κατά βάρος και κυμαίνεται από λιγότερο του 0.1% έως πάνω από 5%. Σημείο Ροής: Το σημείο ροής του αργού πετρελαίου σε C ή F, είναι μια αδρή ένδειξη της παραφινικότητας ή της αρωματικότητας του αργού. Όσο χαμηλότερο είναι το σημείο ροής, τόσο χαμηλότερη είναι η περιεκτικότητα σε παραφίνες και μεγαλύτερη η περιεκτικότητα σε αρωματικά. Εξανθράκωμα: Το εξανθράκωμα ορίζεται ως το αποτέλεσμα της πυρόλυσης του πετρελαίου μέχρι δημιουργίας ανθρακούχου υπολείμματος απουσία αέρα. Το εξανθράκωμα σχετίζεται αδρά με την περιεκτικότητα του αργού πετρελαίου σε άσφαλτο και την ποσότητα κλασμάτων λιπαντικών που μπορούν να ληφθούν από αυτό. Περιεκτικότητα σε Άλατα: Εάν η περιεκτικότητα του αργού πετρελαίου σε άλατα, εκφρασμένα ως NaCl, είναι μεγαλύτερη από 10 lb/ 1000 bbl, είναι απαραίτητη η αφαλάτωση του αργού πετρελαίου πριν την περαιτέρω επεξεργασία. Εάν δεν απομακρυνθούν τα άλατα, μπορεί να παρατηρηθούν σοβαρά προβλήματα διάβρωσης. Συντελεστές Χαρακτηρισμού: Υπάρχουν αρκετοί συσχετισμοί μεταξύ απόδοσης και παραφινικότητας ή αρωματικότητας των αργών πετρελαίων, αλλά οι πιο συνήθεις είναι ο «συντελεστής χαρακτηρισμού» (characterization factor) UOP ή Watson Kw, και ο «δείκτης συσχετισμού» (correlation index) του U.S. Bureau of Mines CI. [21]

23 Περιεκτικότητα σε Άζωτο: Υψηλή περιεκτικότητα του αργού πετρελαίου σε άζωτο είναι ανεπιθύμητη επειδή οι οργανικές αζωτούχες ενώσεις προκαλούν σοβαρά προβλήματα δηλητηρίασης των καταλυτών που χρησιμοποιούνται κατά την επεξεργασία, και προκαλούν προβλήματα διάβρωσης όπως δημιουργία φυσαλίδων υδρογόνου. Τα αργά πετρέλαια που περιέχουν περισσότερο από 0.25% κατά βάρος άζωτο, χρειάζονται ειδική επεξεργασία για την απομάκρυνση του αζώτου. Χαρακτηριστικά Απόσταξης: Η περιοχή βρασμού του αργού πετρελαίου δίνουν μια ένδειξη των ποσοτήτων των διαφόρων προϊόντων που μπορούν να ληφθούν από το αργό. Ο πιο χρήσιμος τύπος απόσταξης είναι η απόσταξη αληθούς (true boiling point, TBP) και πραγματοποιείται σε συσκευή που επιτυγχάνει σημαντικό βαθμό κλασμάτωσης. Οι πιο συνήθεις διαδικασίες απόσταξης TBP είναι η ASTM D-285 και η Hempel του U.S. Bureau of Mines. Περιεκτικότητα σε Μέταλλα: Η περιεκτικότητα των αργών πετρελαίων σε μέταλλα μπορεί να κυμαίνεται από λίγα ppm έως πάνω από 1000 ppm και, παρά τις σχετικά χαμηλές τους συγκεντρώσεις έχουν μεγάλη σημασία. Ακόμη και πολύ μικρές ποσότητες από μερικά από αυτά τα μέταλλα (νικέλιο, βανάδιο και χαλκό) μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη δραστικότητα των καταλυτών και να οδηγήσει σε κατανομή προϊόντων μικρότερης εμπορικής αξίας. Καμπύλες Απόσταξης Αργών Πετρελαίων: Όταν σε ένα διυλιστήριο γίνεται αξιολόγηση ενός αργού πετρελαίου για τον προσδιορισμό της κατάλληλης επεξεργασίας ώστε να παραχθούν τα επιθυμητά προϊόντα, το εργαστήριο θα δώσει τα απαραίτητα στοιχεία αναφορικά με την απόσταξη και την επεξεργασία των κλασμάτων. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν είναι διαθέσιμες οι απαραίτητες πληροφορίες για την αξιολόγηση του αργού πετρελαίου. Σε αυτές τις περιπτώσεις χρησιμοποιούνται οι καμπύλες απόσταξης αληθούς σημείου βρασμού (true boiling point, TBP) και πυκνότητας - μέσου σημείου 1.6. Κατανάλωση προϊόντων πετρελαίου Τα υγρά καύσιμα αποτελούν την κατηγορία καυσίμων με τη μεγαλύτερη κατανάλωση σε όλο τον κόσμο. Επίσης, λόγω των ιδιοτήτων τους χρησιμοποιούνται τόσο σαν καύσιμα σε κινητήρες εσωτερικής καύσης για κίνηση οχημάτων, όσο και [22]

24 σαν καύσιμα σε θερμικές εγκαταστάσεις για την παραγωγή ατμού ή ηλεκτρικής ενέργειας. Η ζήτηση πετρελαίου πριν λίγα χρόνια ήταν σχετικά υψηλή παρουσιάζοντας εκ νέου αύξηση σχετικά με το συγκεκριμένο χρονικό διάστημά κατά 5,2%. Το 29,7% της ζήτησης ήταν από τις Η.Π.Α. και το 22,4% από τις χώρες της Ευρώπης. Οι χώρες του Ο.Ο.Σ.Α. κατανάλωσαν το 59,6% του συνόλου, η Ευρωπαϊκή Ένωση το 18,8% και οι υπόλοιπες χώρες το 31,6%. Στις χώρες του Ο.Ο.Σ.Α. παρατηρήθηκε μείωση της κατανάλωσης, ενώ εκτός Ο.Ο.Σ.Α. η μεγαλύτερη αύξηση της κατανάλωσης προϊόντων πετρελαίου παρατηρήθηκε στην Άπω Ανατολή, τη Λατινική Αμερική και στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Η κατανομή της ζήτησης σε προϊόντα πετρελαίου παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις από περιοχή σε περιοχή. Στις Η. Π.Α., για παράδειγμα, όπου χρησιμοποιούνται σε μεγάλα βενζινοκίνητα οχήματα η ζήτηση της βενζίνης καλύπτει σημαντικότερο ποσοστό απ' ότι στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ιαπωνίας όπου χρησιμοποιούνται περισσότερο κινητήρες ντίζελ στις οδικές μεταφορές εμπορευμάτων Εξέλιξη των τιμών του πετρελαίου Τα προϊόντα του αργού πετρελαίου αποτελούν τη βάση για την παραγωγή και τη μεταφορά αγαθών σε όλο τον κόσμο. Επίσης ο τομέας των υπηρεσιών επηρεάζεται σημαντικά από τη διαθεσιμότητα ενέργειας. Με δεδομένη την εξάρτηση των περισσότερων οικονομιών του κόσμου από το πετρέλαιο, γίνεται σαφές ότι η μεταβολή των τιμών του πετρελαίου επηρεάζει σημαντικά την εξέλιξη της οικονομίας κάθε χώρας. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι η πρώτη πετρελαϊκή κρίση ( ) εκτίναξε στις Η.Π.Α. τον πληθωρισμό στο 12,3% και την ανεργία στο 5,6%, ενώ η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση (1980) οδήγησε τον πληθωρισμό στο 13,3% και την ανεργία στο 7,1% γι' αυτό και οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες φροντίζουν να έχουν πάντα αποθέματα πετρελαίου (στρατηγικά αποθέματα). [23]

25 Πρέπει να διευκρινισθεί ότι οι τιμές του πετρελαίου είναι διαφορετικές ανάλογα με την ποιότητα του αργού. Έτσι τα χαμηλού θείου και υψηλής απόδοσης σε αποστάγματα πετρέλαια της Βορείου Αφρικής είναι ακριβότερα από τα υψηλού θείου πετρέλαια της Μέσης Ανατολής. Οι τιμές των προϊόντων πετρελαίου ακολουθούν σε γενικές γραμμές τη διακύμανση των τιμών του αργού πετρελαίου. Οι τιμές του αργού πετρελαίου και των προϊόντων του εμφανίζουν διακυμάνσεις ανάλογα με την εποχή. Για παράδειγμα, κατά τη χειμερινή περίοδο που παρουσιάζεται αυξημένη ζήτηση για πετρέλαιο θέρμανσης, η τιμή των gas oil παρουσιάζει αυξητική τάση και σε μερικές περιπτώσεις η τιμή τους μπορεί να υπερβεί τα επίπεδα των τιμών της βενζίνης. Αντίστοιχα, τις θερινές περιόδους που παρατηρείται αύξηση στη ζήτηση βενζίνης και καυσίμων αεροπορίας, τα καύσιμα αυτά έχουν υψηλότερες τιμές. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι η διαμόρφωση των τελικών τιμών των καυσίμων παρουσιάζει σημαντική διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα. Ο λόγος αυτής της διαφοροποίησης είναι το διαφορετικό επίπεδο φορολόγησης στα καύσιμα που επιβάλλει κάθε χώρα στις τιμές διυλιστηρίου Ο στρατηγικός ρόλος του πετρελαίου στην παγκόσμια οικονομία Η πετρελαϊκή κρίση προκαλείται από τον απότομη αυξομείωση της παραγόμενης ποσότητας αργού πετρελαίου και τις απρόβλεπτα κυμαινόμενες τιμές, που άλλοτε διαμορφώνονται υψηλά και άλλοτε πέφτουν, ανάλογα με τους κανόνες προσφοράς και ζήτησης, επηρεαζόμενες συνήθως από διάφορα πολιτικά γεγονότα. Ο γεωγραφικός χώρος από τον οποίο μέχρι τώρα έχουν δημιουργηθεί όλες, σχεδόν, οι πετρελαϊκές κρίσεις με μεγάλες επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία και την ανάπτυξη, είναι ο ευρύτερος χώρος της Μέσης Ανατολής. Στον ίδιο χώρο σήμερα, υπάρχει μεγάλη αναταραχή με ορατές ακόμη και παγκόσμιες οικονομικές επιπτώσεις, εάν δεν ελεγχθούν και λυθούν τα προβλήματα από τις υπερδυνάμεις και ιδιαίτερα από τις ΗΠΑ. Χώρες όπως, το ΙΡΑΚ, το ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ, το ΙΡΑΝ, η ΣΥΡΙΑ, η Σ.ΑΡΑΒΙΑ, είναι ικανές να δημιουργήσουν [24]

26 μια νέα παγκόσμια πετρελαϊκή κρίση επηρεάζοντας την παραγωγή, αλλά και τη διάθεση του πετρελαίου. Ας θυμηθούμε λοιπόν, μια σειρά πετρελαϊκών κρίσεων που συγκλόνισαν την παγκόσμια οικονομία, για να αντιληφθούμε τη στρατηγική σημασία του πετρελαίου προς 1974: πραγματοποιήθηκε η πρώτη ισχυρή πετρελαϊκή κρίση, με την επίθεση των Αράβων κατά του Ισραήλ. Ο πόλεμος αυτός επηρέασε όλο τον κόσμο, διότι οι Άραβες πραγματοποίησαν εμπάργκο κατά τη διάρκεια του πολέμου που διατάραξε τη ροή του αργού πετρελαίου, προκαλώντας πανικό στην αγορά. Η τιμή του αργού εκτινάσσεται από τα 2,5 δολλάρια το βαρέλι στα 12 δολάρια, αύξηση περίπου 300%. Η πραγματοποίηση αυτού του εμπάργκο θα έχει μεγαλύτερες επιπτώσεις στην Ευρώπη και στην Ιαπωνία, οι οποίες εξαρτώνται κατά 75% και 80% αντίστοιχα από το Αραβικό πετρέλαιο. Η εξάρτηση των ΗΠΑ τότε δεν ξεπερνούσε το 10%, αλλά προκειμένου να βοηθήσει την Ευρώπη και την Ιαπωνία δίνει το παράδειγμα της ενεργειακής εγκράτειας και καλεί όλες τις χώρες της Δύσης να κάνουν το ίδιο. Η πρώτη πετρελαϊκή κρίση υπήρξε σκληρή για την παγκόσμια οικονομία : δημιουργήθηκε η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση. Αιτία η Ιρανική επανάσταση, αλλά και η εισβολή της τότε Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν. Η επανάστασης στο Ιράν την δεύτερη πετρελαιοπαραγωγό χώρα του καρτέλ και η εισβολή των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν, προκάλεσαν το δεύτερο πετρελαϊκό σοκ στην παγκόσμια οικονομία, αφού η τιμή του αργού πετρελαίου έφθασε στα δολάρια το βαρέλι. 1985: η τρίτη ισχυρή πετρελαϊκή κρίση. Ο OPEC επηρεασμένος από την παγκόσμια ύφεση και την μείωση της ζήτησης εγκαταλείπει την πολιτική των αυξημένων τιμών και μειώνει τις τιμές στα 10 δολάρια το βαρέλι, για να ανατρέψει το κλίμα και να αυξήσει την ζήτηση, εισάγοντας για πρώτη φορά και το σύστημα ποσοστώσεων στην παραγωγή : η εισβολή του ΙΡΑΚ στο Κουβεϊτ. Η ανατάραξη που υπήρξε στην περιοχή του περσικού κόλπου μεταξύ Ιράκ και Κουβεϊτ, είχε σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις. Το πετρέλαιο από τα 15 δολάρια το βαρέλι πριν την εισβολή [25]

27 εκτινάχθηκε στα 41,7 τον Οκτώβριο Μετά, όμως, από μια πεντάμηνη κατοχή, οι δυνάμεις των ΗΠΑ αποκατέστησαν την κρατική κυριαρχία του Κουβεϊτ με την επιχείρηση «Καταιγίδα της ερήμου». Οι επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία σε σχέση με την αγορά πετρελαιοειδών είναι ότι, οι ΗΠΑ διαθέτουν στην αγορά μέρος των στρατηγικών τους αποθεμάτων,με συνέπεια την κάθετη πτώση της τιμής στα 20 δολάρια ανά βαρέλι. Πρέπει να επισημάνουμε εδώ, το πετρέλαιο των χωρών του κόλπου καλύπτει το 31% περίπου της παγκόσμια παραγωγής προς 1998: η έκτη ισχυρή πετρελαϊκή κρίση. Αφορμή η επιβράδυνση της ανάπτυξης της οικονομίας των ασιατικών χωρών. Για το λόγο αυτό η σύνοδος του OPEC πραγματοποιήθηκε στη Τζακάρτα καταλήγοντας σε συμφωνία αύξησης της οροφής του πλαφόν παραγωγής κατά 10% για πρώτη φορά μέσα σε 4 χρόνια. Αποτέλεσμα η αύξηση της παραγωγής πετρελαίου και η μείωση της τιμής του αργού. Η νέα τιμή διαμορφώνεται στα 10 δολάρια το βαρέλι. 2000: παρόλο που οι Ευρωπαϊκές χώρες προσπαθούν να ανεξαρτητοποιηθούν ενεργειακά από τις χώρες της Μέσης Ανατολής επενδύοντας σε άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το πετρέλαιο παραμένει η κινητήρια δύναμη των οικονομιών τους. Από το Δεκέμβριο του 1999 αρχίζει μια νέα ασταθής κατάσταση με διαρκώς μεταβαλλόμενες τιμές με πτωτικές τάσεις, αναγκάζοντας τον OPEC να αποφασίσει την μείωση της παραγωγής με αποτέλεσμα την εκ νέου αύξηση των τιμών από τα 14 δολάρια στα 19. Στη συνέχεια ο αποκλεισμός του ΙΡΑΚ από την διάθεση της παραγωγής του διαμορφώνει τις τιμές στα 26 δολάρια. Τον Ιούνιο του 2000 συμφωνούνται νέες αυξήσεις και οι τιμές του BRENT αγγίζουν τα 35 δολάρια το βαρέλι. Μνημονεύοντας και εξετάζοντας αυτές τις πετρελαϊκές κρίσεις βλέπουμε, πως αρκετές φορές το πετρέλαιο από ενεργειακή ύλη που τροφοδοτεί τη δυναμική της ανάπτυξης, να γίνεται θηλιά με ποικίλες επιπτώσεις, σε όλους τους τομείς της οικονομίας και ν αναδεικνύει κατ αυτόν τον τρόπο τον στρατηγικό του ρόλο. Σήμερα, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο ενδεχόμενο για μια νέα πετρελαϊκή κρίση, σε μια χρονική περίοδο που γίνεται μεγάλη προσπάθεια ανάκαμψης από την ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας. Η αυξανόμενη ένταση, μετά την εισβολή των Αμερικανο-Βρετανικών δυνάμεων στο ΙΡΑΚ το τελευταίο εξάμηνο, δεν διευκολύνει τα σχέδια για την αποκατάσταση των Ιρακινών εξαγωγών. Οι τιμές του αργού, [26]

28 έχουν φθάσει σχεδόν στα επίπεδα που ήταν πριν την εισβολή στο ΙΡΑΚ. Οι τιμές των καυσίμων κατά την διάρκεια του καλοκαιριού είχαν αρχίσει να υποχωρούν, φτάνοντας ακόμη και κάτω από τα 27 δολάρια. Τον τελευταίο μήνα, όμως, μια σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων μέσα στο ΙΡΑΚ, αλλά και περιφερειακά Σ.ΑΡΑΒΙΑ, ΤΟΥΡΚΙΑ, μαζί με το χρόνιο πολιτικό αδιέξοδο μεταξύ ΙΣΡΑΗΛ και ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΙΩΝ, τις διάφορες κατηγορίες που εκτοξεύονται κατά Συρίας και ΙΡΑΝ, δημιουργούν ένα πολύ κακό κλίμα, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί η μέση τιμή του BRENT ανά βαρέλι στα 28,10 δολάρια, όταν οι χώρες με ενεργειακή εξάρτηση έχουν καταθέσει προϋπολογισμούς υπολογίζοντας την τιμή του πετρελαίου στα δολάρια το βαρέλι, με απόκλιση γύρω στο 14%. Πριν λίγες μέρες, διάφορα δημοσιεύματα εφημερίδων, φέρνουν την Κίνα να αναπτύσσεται, με μέση ετήσια άνοδο 8,5% τα τελευταία δέκα χρόνια και τον Πρόεδρο του μεγαλύτερου διυλιστηρίου να δηλώνει, ότι μέσα στο 2004 η Κίνα θα γίνει ο δεύτερος μεγαλύτερος εισαγωγέας πετρελαίου στο κόσμο. Οι εκτιμήσεις των ειδικών της παγκόσμιας αγοράς υπολογίζουν ότι, οι ενεργειακές ανάγκες της Κίνας μέχρι το 2030, θα υπερδιπλασιαστούν. Εάν με όλη αυτή την κατάσταση στη Μ. Ανατολή, αλλά και την πολιτική αστάθεια στις άλλες πετρελαιο-παραγωγικές περιοχές, όπως ΡΩΣΙΑ - ΝΙΓΗΡΙΑ, ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ, υπό τη σκιά των δεδομένων της παγκοσμιοποίησης, είναι πλέον ορατή μια νέα ισχυρή πετρελαϊκή κρίση, διότι για αρκετά ακόμη χρόνια ο ρόλος του πετρελαίου θα είναι στρατηγικής στην παγκόσμια ανάπτυξη και οικονομία. [27]

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΟΙ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 2.1. Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε.) είναι πηγές τα αποθέματα των οποίων ανανεώνονται φυσικά, και οι οποίες συνεπώς θεωρούνται πρακτικά ανεξάντλητες. Στην κατηγορία αυτή, η σημασία της οποίας για τη βιωσιμότητα του πλανήτη έχει πλέον συνειδητοποιηθεί ευρέως, συγκαταλέγονται ο ήλιος, ο άνεμος, τα ποτάμια, οι οργανικές ύλες όπως το ξύλο και τα απορρίμματα οικιακής και γεωργικής προέλευσης. Πρόκειται για τις πρώτες μορφές ενέργειας που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος. Στις αρχές του 20ου αιώνα, με καταλυτική εξέλιξη την ανακάλυψη των μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου, ο κόσμος στράφηκε αποφασιστικά στη χρήση μη ανανεώσιμων πηγών, κυρίως άνθρακα και υδρογονανθράκων (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007). Δύο ήταν οι κρίσιμοι παράγοντες στην αναβίωση του ενδιαφέροντος για τις Α.Π.Ε., ξεκινώντας από τα μέσα της δεκαετίας του Ο πρώτος ήταν το ζήτημα της ενεργειακής ασφάλειας: οι δύο πετρελαϊκές κρίσεις, του 1973 και του , οδήγησαν τις βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες να αναθεωρήσουν την απόλυτη εξάρτηση τους από τα ορυκτά καύσιμα, και ιδιαίτερα το πετρέλαιο. Οι χώρες-προμηθευτές - κατά κύριο λόγο τα κράτη της Αραβικής Χερσονήσου και του Περσικού Κόλπου - δεν ήταν ποτέ απολύτως αξιόπιστοι σύμμαχοι της Δύσης. Η τελευταία τριακονταετία στην περιοχή, με την άνοδο του ισλαμικού φονταμενταλισμού που είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά της, έχει εντείνει περαιτέρω την ενεργειακή ανασφάλεια των ανεπτυγμένων χωρών σχετικά με τις μη ανανεώσιμες πηγές. Το δεύτερο στοιχείο που οδήγησε στην ολική επαναφορά των Α.Π.Ε. είναι, φυσικά, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, το οποίο, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, έχει αναχθεί σε κορυφαία προτεραιότητα της διεθνούς κοινότητας. Ο ενεργειακός τομέας είναι ο κύριος υπεύθυνος για τη ρύπανση του περιβάλλοντος, καθώς σχεδόν το 95% της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που οδηγεί στην [28]

30 υπερθέρμανση του πλανήτη οφείλεται στην παραγωγή, το μετασχηματισμό και τη χρήση των συμβατικών καυσίμων (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007). Παρακάτω θα αναλυθούν μορφές Ανανεώσιμης ή Πράσινης Ενέργειας καθώς και εξελιγμένων συμβατικών ενεργειακών τεχνολογιών συμπαραγωγής και αποκεντρωμένης παραγωγής ηλεκτρισμού Μορφές Α.Π.Ε Αιολική ενέργεια Ούτε τα μεγέθη, ούτε ο κύκλος εργασιών, ούτε οι ρυθμοί ανάπτυξης των αιολικών μπορούν να περάσουν πλέον απαρατήρητα. Πρόκειται άλλωστε για τον ταχύτερα αναπτυσσόμενο ενεργειακό κλάδο, με κύκλο εργασιών που ξεπέρασε τα 5,5 δις $ το 2002 και στοχεύει στα δις $ ως το Η αιολική ενέργεια είναι σήμερα μια τεχνολογικά ώριμη, οικονομικά ανταγωνιστική και φιλική προς το περιβάλλον ενεργειακή επιλογή (ΠΑΠΟΥΛΙΑ, 2004). Ο άνεμος είναι μία ανεξάντλητη πηγή ενέργειας, η οποία μάλιστα παρέχεται δωρεάν. Η αιολική ενέργεια ενισχύει την ενεργειακή ανεξαρτησία και ασφάλεια. Το αιολικό δυναμικό της χώρας μας είναι γεωγραφικά διεσπαρμένο, οδηγώντας στην αποκέντρωση του ενεργειακού συστήματος, ανακουφίζοντας τα συστήματα υποδομής και μειώνοντας τις απώλειες από τη μεταφορά ενέργειας. Η λειτουργία ενός τυπικού αιολικού πάρκου, ισχύος 10 MW, προσφέρει ετήσια την ηλεκτρική ενέργεια που χρειάζονται 7250 νοικοκυριά και εξοικονομεί περίπου 2580 τόνους (ΠΑΠΟΥΛΙΑ, 2004). Η αιολική ενέργεια συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη. Στην Εύβοια για παράδειγμα, μέχρι τα μέσα του 2001 είχαν εγκατασταθεί 150 MW περίπου αιολικών πάρκων, συνολικού κόστους 170,2 εκατομμύρια. Για την κατασκευή κάθε πάρκου της τάξης των 10 MW απασχολήθηκαν εργαζόμενοι για 4-5 μήνες ανά έργο, οι μισοί εκ των οποίων, κατά μέσο όρο, προέρχονταν από το τοπικό ανθρώπινο δυναμικό. Το προσωπικό που συμμετείχε στη φάση κατασκευής διανυκτέρευε σε τοπικά καταλύματα. Στη φάση λειτουργίας των αιολικών πάρκων οι μισοί περίπου εργαζόμενοι προέρχονται από το τοπικό [29]

31 ανθρώπινο δυναμικό. Στην Εύβοια, επίσης, δαπανώνται τοπικά τον χρόνο ανά εγκατεστημένο MW (μισθοί, εργολαβίες, κ.λπ.). Τέλος, έχουν ήδη υλοποιηθεί από τους επενδυτές παράπλευρα έργα κοινωνικού οφέλους (σχολεία, πολιτιστικά κέντρα, παιδικοί σταθμοί), καθώς και χορηγίες, της τάξης των ανά εγκατεστημένο MW ισοδύναμου πετρελαίου. Στα σημεία υψηλού αιολικού δυναμικού (εκεί δηλαδή όπου κατά προτεραιότητα εγκαθίστανται αιολικά πάρκα), τα οφέλη αυτά μπορεί να είναι αυξημένα κατά 15% περίπου (ΠΑΠΟΥΛΙΑ, 2004). Σε ότι αφορά στο επενδυτικό κόστος, μία μέση τιμή για την Ελλάδα είναι περίπου τα ανά εγκατεστημένο kw, ένα κόστος που επιτρέπει στον επενδυτή να κάνει απόσβεση σε λογικά χρονικά πλαίσια και να προσδοκά σε κερδοφόρα λειτουργία του αιολικού πάρκου. Με βάση το σημερινό κόστος και το διαθέσιμο αιολικό δυναμικό στις πιο κατάλληλες περιοχές, η αιολική κιλοβατώρα είναι φθηνότερη από την αντίστοιχη που παράγεται από την καύση πετρελαίου ή φυσικού αερίου. Αν μάλιστα ενσωμάτωνε κανείς το λεγόμενο εξωτερικό κόστος στην τιμή της κιλοβατώρας που παράγεται από λιγνίτη, τότε η δύναμη του ανέμου θα έβγαινε με διαφορά ο φθηνότερος τρόπος παραγωγής ηλεκτρισμού Ηλιακή Ενέργεια Με πρωτόγνωρους ρυθμούς ανάπτυξης κινείται η διεθνής αγορά φωτοβολταϊκών τα τελευταία χρόνια, κυρίως χάρη στα προγράμματα τριών χωρών που αποτελούν το βαρόμετρο για την ανάπτυξη της τεχνολογίας αυτής: της Ιαπωνίας, της Γερμανίας και των Η.Π.Α. Έτσι, πωλήθηκαν 530 MW φωτοβολταϊκών, ενώ η παραγωγή άγγιξε τα 562 MW (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998). Σε ότι αφορά τη μελλοντική ανάπτυξη της βιομηχανίας, εκτιμάται ότι για κάθε νέο MW την περίοδο θα δημιουργηθούν περίπου 50 νέες θέσεις εργασίας (20 στην κατασκευή φωτοβολταϊκών και 30 στην εμπορία, εγκατάσταση και στην παροχή των συναφών υπηρεσιών). Σε ότι αφορά το κόστος εγκατάστασης ενός φωτοβολταϊκού συστήματος, αυτό ποικίλλει ανάλογα με την εφαρμογή. Τα αυτόνομα συστήματα είναι ακριβότερα από τα διασυνδεδεμένα λόγω κυρίως του επιπλέον κόστους των συσσωρευτών που [30]

32 απαιτούνται στην περίπτωση των πρώτων. Το μέσο κόστος των αυτόνομων συστημάτων στην Ελλάδα είναι περίπου τα /W, ενώ για τα διασυνδεδεμένα συστήματα το μέσο κόστος κυμαίνεται περίπου τα 9 /W. Τα κόστη αυτά είναι σημαντικά υψηλότερα από τις τιμές των πιο ώριμων αγορών (π.χ. της Ιαπωνίας και της Γερμανίας) όπου τα διασυνδεδεμένα συστήματα κοστίζουν περί τα 6 /W, ενώ σε μεγάλα συστήματα (της τάξης των λίγων MW) τα κόστη αυτά μπορεί να πέσουν και στα 4 /W. Η αγορά των φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα είναι σήμερα σε εμβρυακή θα λέγαμε κατάσταση. Ελάχιστες αποκεντρωμένες εφαρμογές μετά βίας συντηρούν λίγες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο. Και αυτό παρά τις άριστες καιρικές συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας. Περίπου 40 εταιρίες δραστηριοποιούνται σήμερα στο χώρο (εμπορία φωτοβολταϊκών και συναφών συστημάτων, μελέτες, εγκατάσταση κ.λπ.). Οι μεγαλύτερες εταιρίες του κλάδου εγκαθιστούν μόλις kw το χρόνο, ενώ η σημερινή δυναμική της Ελληνικής αγοράς απορροφά λίγες εκατοντάδες kw ετησίως, ισχύ πολύ μικρή συγκρινόμενη με το δυναμικό της χώρας, αλλά και τις εξελίξεις σε άλλες χώρες. Μέχρι και το 2000, στην Ελληνική αγορά κυριαρχούσαν τα αυτόνομα συστήματα. Τα πρώτα διασυνδεδεμένα συστήματα σε κτιριακές εφαρμογές εγκαταστάθηκαν μόλις την τελευταία πενταετία, ενώ το 2001, χάρη στις επιδοτήσεις του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ενέργειας του Υπουργείου Ανάπτυξης, εγκαταστάθηκαν μερικές εκατοντάδες κιλοβάτ διασυνδεδεμένων σε ηλιακές εφαρμογές στην Κρήτη. Τα περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα των φωτοβολταϊκών είναι αδιαμφισβήτητα. Κάθε κιλοβατώρα που παράγεται από φωτοβολταϊκά, και άρα όχι από συμβατικά καύσιμα, συνεπάγεται την αποφυγή έκλυσης 1,1 kg διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα (με βάση το σημερινό ενεργειακό μείγμα στην Ελλάδα και τις μέσες απώλειες του δικτύου). Επιπλέον, συνεπάγεται λιγότερες εκπομπές άλλων επικίνδυνων ρύπων (όπως τα αιωρούμενα μικροσωματίδια, τα οξείδια του αζώτου, οι ενώσεις του θείου κ.λπ.). [31]

33 Τα φωτοβολταϊκά, εκτός από καθαρή ενέργεια, παρέχουν ακόμη προσέλκυση πελατών και αξιοπιστία σε ένα απελευθερωμένο περιβάλλον. Σε ένα υψηλά ανταγωνιστικό περιβάλλον, οι επιχειρήσεις παραγωγής ηλεκτρισμού χρειάζονται κίνητρα για να προσελκύσουν και να διατηρήσουν τους πελάτες τους. Σήμερα οι καταναλωτές στις απελευθερωμένες ενεργειακές αγορές δεν αγοράζουν απλά τη φθηνότερη ηλεκτρική ενέργεια, καθώς υπάρχει πλέον θέμα τόσο ποιότητας όσο και υπηρεσιών. Τα προγράμματα καθαρής ενέργειας μπορούν να είναι ελκυστικά σε αρκετά μεγάλο αριθμό καταναλωτών που ενδιαφέρονται γενικά για το περιβάλλον και ειδικότερα για τις κλιματικές αλλαγές Βιομάζα Αποτέλεσε το πρώτο καύσιμο στην αυγή της ανθρωπότητας και συνεχίζει να καλύπτει σημαντικό μερίδιο των ενεργειακών αναγκών στις αναπτυσσόμενες κυρίως χώρες. Η βιομάζα, με τη μορφή καυσόξυλων συνήθως, αποτελεί την παλαιότερη και συχνά τη μόνη ενεργειακή επιλογή. Εκτιμάται ότι σήμερα, οι εφαρμογές της βιομάζας καλύπτουν το 14% των παγκόσμιων ενεργειακών αναγκών. Αυτή η μακροημέρευση όμως στα ενεργειακά πράγματα έχει δημιουργήσει και στερεότυπα που καθόλου δεν ανταποκρίνονται στις σύγχρονες εφαρμογές των βιοκαυσίμων. Οι σύγχρονες τεχνολογίες αξιοποίησης της βιομάζας έχουν εξελιχθεί τόσο, που πλέον αποτελούν μια αξιόπιστη και ανταγωνιστική επιλογή, όχι μόνο σε επίπεδο κατοικίας, αλλά και σε ένα ευρύ φάσμα επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Η βιομάζα και τα βιοκαύσιμα βρίσκουν πλέον εφαρμογές σε: Παραγωγή θερμότητας για θέρμανση χώρων και βιομηχανικές χρήσεις Παραγωγή ηλεκτρισμού Συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού Υποκατάστατο του πετρελαίου στις μεταφορές Οι σύγχρονες εφαρμογές της βιομάζας βρίσκουν πρόσφορο έδαφος κυρίως στις χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης, όπου η διαθεσιμότητα πρώτων υλών [32]

34 είναι δεδομένη. Η χρήση της βιομάζας γίνεται συνήθως με την καύση τεμαχίων ξύλου (woodchips) ή συσσωματωμάτων (woodpellets, μικρά πεπιεσμένα κομμάτια από σκόνη ξύλου) σε σύγχρονους λέβητες υψηλής τεχνολογίας με αυτόματη τροφοδοσία καυσίμου και ηλεκτρονικά ελεγχόμενη παροχή αέρα, οι οποίοι είναι σε θέση να αποδώσουν περισσότερο από το 90% της ενέργειας που περιέχεται στο ξύλο για θέρμανση. Σε σύγκριση με το 10% περίπου της αποδοτικότητας ενός παραδοσιακού τζακιού ή το 50% ενός συμβατικού λέβητα ξύλου, η υπεροχή είναι σαφής. Την τελευταία δεκαετία, δεκάδες μονάδες τηλεθέρμανσης υποκατέστησαν το συμβατικό καύσιμό τους (συνήθως άνθρακα) με βιομάζα, με προφανή περιβαλλοντικά και οικονομικά πλεονεκτήματα. Η βιομάζα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διάφορες μορφές της και με τη χρήση ποικίλλων τεχνολογιών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικά για συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού. Συνήθως χρησιμοποιείται με τη μορφή βιοαερίου ή και γεωργικών υπολειμμάτων. Να διευκρινίσουμε εδώ ότι στις εφαρμογές αυτές δεν υπάγεται η θερμική αξιοποίηση των απορριμμάτων (με καύση, αεριοποίηση ή πυρόλυση), αφού για τις τεχνολογίες αυτές έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί ισχυρές ενστάσεις από περιβαλλοντικές οργανώσεις. Επιπλέον, η ενεργειακή αξιοποίηση των απορριμμάτων και πολλών βιομηχανικών αποβλήτων μπορεί να γίνει με πιο δόκιμες και φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες (ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΣ, 1998) Ενεργεία των υδάτων Μικρά υδροηλεκτρικά Το μέγεθος μετράει. Στην περίπτωση των υδροηλεκτρικών έργων, η διαπίστωση αυτή είναι καθοριστική, καθώς οι μεγάλοι υδροηλεκτρικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής βρίσκονται πλέον στο στόχαστρο περιβαλλοντικών και άλλων οργανώσεων λόγω των δυσμενών επιπτώσεων που μπορεί να έχουν στο περιβάλλον. Η κριτική αυτή ενίοτε συμπαρασύρει δυστυχώς και τα μικρότερης κλίμακας έργα που δε μοιράζονται τις αρνητικές συνέπειες των γιγάντων συγγενών τους. Έτσι, [33]

35 προκειμένου να ξεχωρίσει η ήρα από το σιτάρι, πολλές χώρες έθεσαν όρια ισχύος για να καθορίσουν τι θεωρείται ως μικρό υδροηλεκτρικό. Στη χώρα μας (αλλά και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων) η γραμμή χαράχτηκε στα 10 MW. Τα συστήματα κάτω του 1 MW χαρακτηρίζονται ως μίνι - υδροηλεκτρικά, κάτω των 100 kw μικρο - υδροηλεκτρικά και κάτω του 1 kw πικο - υδροηλεκτρικά. Σε ότι αφορά τις πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την κατασκευή τους, δε μπορεί να γενικεύσει κανείς εύκολα και αυτό που απαιτείται είναι η κατά περίπτωση εκπόνηση μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Οι επιπτώσεις διαφέρουν σημαντικά και εξαρτώνται από το αν το υδροηλεκτρικό συνοδεύεται ή όχι από ταμιευτήρα (και πόσο μεγάλο) ή αν είναι ελευθέρας ροής αξιοποιώντας την ορμή κάποιου υδατορεύματος. Εξαρτάται επίσης από το αν γίνεται εκτροπή των νερών του υδατορεύματος, κι αν ναι σε τι ποσοστό και φυσικά από τα μέτρα που έχουν ληφθεί κατά το σχεδιασμό για την άμβλυνση και αντιμετώπιση των όποιων πιθανών επιπτώσεων Ενέργεια από τη θάλασσα Έχει την υψηλότερη ενεργειακή πυκνότητα απ' όλες τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Παρόλα αυτά παραμένει ακόμη στο επενδυτικό περιθώριο και μόλις πρόσφατα έκανε το ντεμπούτο της σε αξιόλογες υπεράκτιες εφαρμογές. Πρόκειται για την κυματική ενέργεια, το δυναμικό της οποίας εκτιμάται σε 2000 TWh/έτος ή αλλιώς στο 10% των παγκόσμιων αναγκών σε ηλεκτρισμό. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, εκτιμάται ότι θα απαιτηθούν επενδύσεις ύψους 820 δις. Το δυναμικό για την Ευρώπη εκτιμάται σε MW, ενώ για τη Μεσόγειο σε MW. Στην Ελλάδα, οι πιο πολλά υποσχόμενες περιοχές είναι αυτές του νοτιοδυτικού Αιγαίου. Δεδομένου ότι σήμερα η συνολικά εγκατεστημένη ισχύς είναι μόλις 2 MW (κυρίως σε πιλοτικές εφαρμογές ανά τον κόσμο), ο δρόμος για την ανάπτυξη της κυματικής ενέργειας είναι μακρύς. Όχι όμως και αδύνατος, αφού το ανηγμένο κόστος για την παραγόμενη ενέργεια κυμαίνονται ήδη περί τα 0,08 /kwh [34]

36 (εκτιμήσεις που λαμβάνουν προεξοφλητικό επιτόκιο ίσο με 8%), κόστος όχι απαγορευτικό για μια τεχνολογία που τώρα ανοίγει τα φτερά της. Τα συνήθη μεγέθη των εφαρμογών αφορούν πρωτίστως σε συστήματα των λίγων kw, ενώ η έρευνα εστιάζει πλέον και σε μεγαλύτερα συστήματα των 2 4 MW Γεωθερμία Η γεωθερμία έχει συχνά δύο πρόσωπα, τόσο στο ενεργειακό, όσο και στο αναπτυξιακό της κομμάτι. Σε ότι αφορά στην ενεργειακή διάσταση, η γεωθερμία, ανάλογα με τη θερμοκρασία των γεωθερμικών ρευστών και την τεχνολογία, μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για την παραγωγή ηλεκτρισμού, όσο και για τη θέρμανση και κλιματισμό χώρων. Σε ότι αφορά στην ανάπτυξη των σχετικών αγορών, οι ρυθμοί ανάπτυξης στην ΕΕ δείχνουν πως θα ξεπεραστούν οι στόχοι που είχαν τεθεί στη Λευκή Βίβλο για τις Α.Π.Ε. για το Και να σκεφτεί κανείς πως η Ε.Ε. έρχεται μόλις τρίτη στην κούρσα μετά τις ΗΠΑ και τις ασιατικές χώρες. Η άλλη πλευρά του νομίσματος βέβαια είναι πως σ' αυτή την κούρσα δεν συμμετέχει δυστυχώς η Ελλάδα, τουλάχιστον ως προς το κομμάτι εκείνο που αφορά τη γεωθερμική παραγωγή ηλεκτρισμού. Ένα άκαμπτο θεσμικό πλαίσιο, το οποίο αναμορφώθηκε μόλις τον Αύγουστο του 2003 (ν. 3175/2003), δεν επέτρεψε μέχρι τώρα την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με εκμετάλλευση των πλούσιων γεωθερμικών πεδίων που διαθέτει η χώρα μας. Ακόμη χειρότερα, τραγικά λάθη στην προσπάθεια να εκμεταλλευτεί η Δ.Ε.Η. το γεωθερμικό πεδίο της Μήλου μερικά χρόνια πριν, οδήγησαν στο να δημιουργηθεί ένα εχθρικό κλίμα για τη γεωθερμία στη χώρα μας. Η παραγωγή θερμότητας με γεωθερμικές τεχνικές γίνεται με δύο διακριτούς τρόπους. Είτε με την απ' ευθείας εκμετάλλευση του γεωθερμικού ρευστού που βρίσκεται στο υπέδαφος (συνήθως σε θερμοκρασίες βαθμών), είτε με τη χρήση γεωθερμικών αντλιών θερμότητας οι οποίες εκμεταλλεύονται τη διαφορά θερμοκρασίας ανάμεσα στο έδαφος και την επιφάνεια της γης. Η πρώτη μέθοδος συχνά καταγράφεται και ως γεωθερμία μέσης ή χαμηλής ενθαλπίας, ενώ η δεύτερη είναι γνωστή και ως ηλιογεωθερμία ή αβαθής γεωθερμία. [35]

37 Η αρχή του γεωθερμικού κλιματισμού είναι εξαιρετικά απλή. Βασίζεται στο γεγονός ότι λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, η θερμοκρασία του εδάφους είναι σταθερή στους oc. Αν συνεπώς εκμεταλλευτούμε τη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ υπεδάφους και επιφάνειας, μπορούμε να θερμάνουμε χώρους το χειμώνα και να τους ψύξουμε αντίστοιχα το καλοκαίρι. Αυτό γίνεται με τη χρήση μιας γεωθερμικής αντλίας θερμότητας, η δε θερμότητα μεταδίδεται μέσω ενός δικτύου σωληνώσεων που είτε βρίσκονται σε οριζόντια διάταξη και χαμηλό βάθος, είτε σε κατακόρυφη διάταξη εκμεταλλευόμενοι μία γεώτρηση που γίνεται για αυτό το λόγο. Μια γεωθερμική αντλία καταναλώνει συνήθως γύρω στο 30% της ενέργειας που αποδίδει, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στην εξοικονόμηση ενέργειας. 2.3 Εναλλακτικές μορφές ενέργειας Κυψέλες καυσίμου Το 1839 ήταν μια χρονιά σταθμός για τα ενεργειακά πράγματα. Τελείως συμπτωματικά, εκείνη τη χρονιά, είχαμε δύο σημαντικές ανακαλύψεις που σήμερα υπόσχονται να αλλάξουν το μέλλον του πλανήτη μας. Εκείνη τη χρονιά, ο Becquerel ανακάλυπτε το φωτοβολταϊκό φαινόμενο, ανοίγοντας το δρόμο για το πέρασμα, ενάμιση και πλέον αιώνα μετά, στην ηλιακή εποχή. Την ίδια χρονιά, ένας άλλος επιστήμονας, ο SirWilliamGrove, κατασκεύαζε την πρώτη κυψέλη καυσίμου, χωρίς να φαντάζεται πως, η ξεχασμένη για δεκαετίες εφεύρεσή του, θα υποσχόταν την οικονομία του υδρογόνου που ευαγγελίζονται σήμερα κυβερνήσεις, περιβαλλοντολόγοι και ενεργειακοί προφήτες. Η κυψέλη καυσίμου είναι ουσιαστικά μια συσκευή μετατροπής ηλεκτροχημικής ενέργειας. Η λειτουργία της είναι αντίστροφη από αυτή μιας ηλεκτρολυτικής μονάδας και προσομοιάζει τη λειτουργία μιας μπαταρίας, με τη διαφορά ότι δεν έχει τον περιορισμό της εξάντλησης του καυσίμου, μια και το καύσιμο (υδρογόνο) και το οξειδωτικό (αέρας ή οξυγόνο) εισάγονται συνεχώς στην άνοδο και την κάθοδο και τα προϊόντα (ηλεκτρική ενέργεια και νερό) απομακρύνονται. Μπορεί να είναι 2 ή 3 φορές περισσότερο αποδοτική από μία μηχανή εσωτερικής καύσης που μετατρέπει καύσιμο σε ισχύ. Μία κυψέλη καυσίμου παράγει ηλεκτρισμό, νερό και θερμότητα [36]

38 χρησιμοποιώντας χημικό καύσιμο και οξυγόνο του αέρα. Το ιδανικό καύσιμο είναι το υδρογόνο, αν και οι κυψέλες καυσίμου μπορούν να λειτουργήσουν με πληθώρα χημικών καυσίμων όπως φυσικό αέριο, υγραέριο, βενζίνη, νάφθα, πετρέλαιο, βιοαέριο, μεθανόλη, αιθανόλη, ακόμη και με πριονίδια. Στην ουσία, ανεξάρτητα από το αρχικό καύσιμο, μέσω ενός αναμορφωτή που απομονώνει το υδρογόνο, είναι τελικά το τελευταίο που αντιδρά με το οξυγόνο (σε καθαρή μορφή ή και του αέρα) και κάνει λειτουργική την κυψέλη καυσίμου (ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, 2007). Οι κυψέλες καυσίμου έχουν ένα αριθμό πλεονεκτημάτων όπως: υψηλή αποδοτικότητα, χαμηλές εκπομπές, ευκαμψία τοποθέτησης, αξιοπιστία, χαμηλή συντήρηση, εξαιρετική απόδοση φόρτωσης των εξαρτημάτων, εύκολη συναρμολόγηση και αποσυναρμολόγηση. Λόγω των υψηλότερων αποδόσεων και των χαμηλότερων θερμοκρασιών οξείδωσης του καυσίμου, οι κυψέλες καυσίμου εκπέμπουν λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα και οξείδια του αζώτου ανά kw παραγόμενης ισχύος. Και από την στιγμή που οι κυψέλες καυσίμου έχουν λίγα κινούμενα μέρη (αντλίες, ανεμιστήρες, κ.λπ.), ο θόρυβος και οι δονήσεις είναι ανεπαίσθητα. Αυτό τις κάνει πιο προσιτές για τοποθέτηση σε αστικές και περιαστιακές περιοχές. Η έλλειψη κινούμενων μερών συντελεί επίσης σε υψηλή αξιοπιστία. Ένα άλλο πλεονέκτημα των κυψελών καυσίμου, είναι ότι η αποδοτικότητα τους αυξάνεται σε καταστάσεις φόρτωσης των εξαρτημάτων, αντίθετα με τις τουρμπίνες αερίου και ατμού, ανεμιστήρες και συμπιεστές. Σήμερα, παρόλη την έντονη φιλολογία περί κυψελών καυσίμου και της έλευσης της οικονομίας του υδρογόνου, υπάρχουν περίπου τις 6500 εφαρμογές της τεχνολογίας αυτής σ' όλο τον κόσμο. Παρόλα αυτά, λίγοι αναλυτές δεν είναι αισιόδοξοι για το μέλλον αυτής της τεχνολογίας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, ο κύκλος εργασιών της βιομηχανίας κυψελών καυσίμου αναμένεται να εκτιναχθεί από τα 500 εκατομμύρια $ που ήταν το 2002, στα 12,5 δις $ σε μια δεκαετία. Οι Η.Π.Α. κρατούν προς το παρόν τα σκήπτρα στην ανάπτυξη των διαφόρων εφαρμογών κυψελών καυσίμου, με δεύτερη την Ιαπωνία και σχετικά κοντά της την Ε.Ε. Ο μεγαλύτερος αριθμός συστημάτων αφορά φορητές συσκευές με κυψέλες καυσίμου και έπονται οι εφαρμογές μικρών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής και τέλος οι μεταφορές. Το φυσικό αέριο, η μεθανόλη και το υδρογόνο είναι τα πιο [37]

39 συχνά χρησιμοποιούμενα καύσιμα, ενώ κυρίαρχη τεχνολογία είναι αυτή της μεμβράνης ανταλλαγής πρωτονίων (PEM), με δεύτερη σε αριθμό εφαρμογών την τεχνολογία κυψελών φωσφορικού οξέος (PAFC) Υδρογόνο Πολύς κόσμος θεωρεί πως το υδρογόνο είναι ένα νέο, και γι' αυτό όχι εν αφθονία, καύσιμο. Κι όμως, τεράστιες ποσότητες υδρογόνου παράγονται κάθε χρόνο (500 δις κυβικά μέτρα το 2002) κυρίως για βιομηχανική χρήση, ενώ οι ενεργειακές χρήσεις του υδρογόνου αποτελούν προς το παρόν ελάχιστο ποσοστό. Η βιομηχανία αμμωνίας καταναλώνει το 50% του παραγόμενου υδρογόνου και τα διυλιστήρια το 37%. Σημαντικές καταναλώσεις έχει και η βιομηχανία τροφίμων (υδρογόνωση ελαίων). Οι κυριότερες εμπορικές μέθοδοι παραγωγής υδρογόνου είναι: η αναμόρφωση υδρογονανθράκων με ατμό, κυρίως φυσικού αερίου (κόστος 5$/GJ). η μερική οξείδωση αεριοποίηση βαρέων υδρογονανθράκων ή κάρβουνου (13 $/GJ) η ηλεκτρόλυση του νερού (12 $/GJ) Το υδρογόνο μπορεί να χρησιμοποιηθεί, εκτός των κυψελών καυσίμου, σαν εναλλακτικό καύσιμο σε πλήθος (κατάλληλα τροποποιημένων) τεχνολογιών καύσης όπως καταλυτικούς καυστήρες, λέβητες αερίου, αεριοστρόβιλους και κινητήρες εσωτερικής καύσης. Η καύση του υδρογόνου παράγει νερό αλλά, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών καύσης, παράγονται και οξείδια του αζώτου. Το υδρογόνο που παράγεται από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας θεωρείται ως το ιδανικό καύσιμο αφού αμβλύνεται ουσιαστικά το περιβαλλοντικό κόστος από την παραγωγή και χρήση του υδρογόνου, όταν χρησιμοποιείται αιολική ή ηλιακή ενέργεια. Η μόνη έκλυση ρύπων υπάρχει κατά την κατασκευή, μεταφορά και εγκατάσταση των τεχνολογιών μετατροπής της αιολικής (ανεμογεννήτριες) ή ηλιακής ενέργειας (φωτοβολταϊκά) και ίσως της ενέργειας για τη μεταφορά του υδρογόνου. Επίσης το υδρογόνο δε συμβάλλει στις κλιματικές αλλαγές, ενώ τα προϊόντα της καύσης του, δεν περιέχουν σωματίδια και πολλούς από τους επικίνδυνους ρύπους που συνοδεύουν τα ορυκτά καύσιμα. [38]

40 Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που υπάρχουν σήμερα ως προς το υδρογόνο, πέρα από το κόστος παραγωγής του, είναι η έλλειψη υποδομής για την εύκολη παροχή του καυσίμου στους καταναλωτές. Βραχυπρόθεσμα, χρήση υδρογόνου μπορεί να γίνει στη βιομηχανία και τον οικιακό τομέα προκειμένου να γίνεται αποθήκευση ενέργειας. Μεσοπρόθεσμα, οι εφαρμογές μπορούν να επεκταθούν στις μεταφορές. Προκειμένου όμως να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει να υπάρχει εύκολος, ασφαλής και οικονομικός τρόπος πρόσβασης των καταναλωτών στο καύσιμο. Η μετάβαση, από ένα επί σειράς ετών σύστημα ενέργειας που βασίζεται κυρίως στο πετρέλαιο και τα παράγωγά του, σε ένα που θα γίνεται χρήση υδρογόνου, απαιτεί χρόνο και γενναία, δαπανηρά βήματα από κυβερνήσεις, παραγωγούς και καταναλωτές ενέργειας. Οι πιθανές λύσεις για τη διανομή καύσιμου υδρογόνου είναι οι παρακάτω: Διανομή σε τόπους ανεφοδιασμού με χρήση βυτιοφόρων από κεντρική μονάδα παραγωγής. Διανομή σε τόπους ανεφοδιασμού με δίκτυο αγωγών από κεντρική μονάδα παραγωγής. Διανομή φυσικού αερίου με δίκτυο αγωγών στους τόπους ανεφοδιασμού όπου θα γίνεται τοπικά η αναμόρφωση σε υδρογόνο. Τοπική παραγωγή υδρογόνου με ηλεκτρόλυση χρησιμοποιώντας είτε το ηλεκτρικό δίκτυο είτε Α.Π.Ε. Η επιλογή κάποιας από τις παραπάνω μεθόδους εξαρτάται από το είδος της εφαρμογής. Το κυριότερο όμως πρόβλημα προκύπτει στη χρήση υδρογόνου στις μεταφορές, όπου για να είναι εφικτή η διάδοση των οχημάτων που κινούνται με το νέο καύσιμο θα πρέπει να εγκατασταθούν στους δρόμους σταθμοί ανεφοδιασμού. Επίσης, η μετάγγιση του υδρογόνου θα πρέπει να γίνεται απουσία αέρα, με χρήση ειδικής βαλβίδας προκειμένου να αποφευχθούν ατυχήματα λόγω της μεγάλης πτητικότητας. Ήδη σε κάποια μέρη του κόσμου (Ισλανδία, Γερμανία, Η.Π.Α.) υπάρχουν κάποιοι δοκιμαστικοί σταθμοί ανεφοδιασμού οχημάτων που κινούνται με υδρογόνο. [39]

41 2.4 Ενεργειακή Πολιτική Οι κύριοι άξονες της Ελληνικής Ενεργειακής Πολιτικής Η Ενεργειακή Πολιτική στην Ελλάδα ασκείται από το Υπουργείο Ανάπτυξης, του οποίου οι πρόσφατες προσπάθειες αφορούν στη διαμόρφωση του ρυθμιστικού και νομικού καθεστώτος των ενεργειακών αγορών, στην εκπλήρωση των περιβαλλοντικών δεσμεύσεων της χώρας μέσω της προώθησης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, της συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας και της εξοικονόμησης ενέργειας, καθώς επίσης και στα μεγάλα έργα διεθνών ενεργειακών διασυνδέσεων. Οι κύριοι άξονες Ενεργειακής Πολιτικής στην Ελλάδα συνοψίζονται ως εξής : Ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού. Διαφοροποίηση ενεργειακών πηγών. Προστασία του περιβάλλοντος. Προώθηση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας μέσω ενεργειακών επενδύσεων καθαρών ενεργειακών τεχνολογιών, εξασφαλίζοντας παράλληλα την περιφερειακή ανάπτυξη. Στην κατεύθυνση αυτή, τα τελευταία χρόνια εφαρμόζεται στη χώρα μας μια ενεργειακή πολιτική με σαφείς στόχους: Τη διασφάλιση της ασφαλούς ενεργειακής τροφοδοσίας της ενεργειακής αγοράς, με υψηλής ποιότητας προϊόντα στις καλύτερες δυνατές τιμές. Τη μείωση της πετρελαϊκής εξάρτησης της χώρας και σταδιακή υποκατάσταση του πετρελαίου από το φυσικό αέριο. Την ενίσχυση του συστήματος παραγωγής, μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Την αύξηση της συμμετοχής των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και των βιοκαυσίμων στο ενεργειακό σύστημα. Την επέκταση της χρήσης φυσικού αερίου με την ανάπτυξη νέων δικτύων μεταφοράς και διανομής. Την απελευθέρωση των αγορών ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου. [40]

42 Την ενίσχυση των διεθνών διασυνδέσεων της χώρας, στους τομείς του φυσικού αερίου, του πετρελαίου και του ηλεκτρισμού, με σκοπό να καταστεί η Ελλάδα σύγχρονο Διεθνές διαμετακομιστικό κέντρο ενέργειας. Την επέκταση των ελέγχων σε όλους τους κρίκους της αλυσίδας της αγοράς πετρελαιοειδών, με σκοπό την ενίσχυση του ανταγωνισμού. Την υλοποίηση των ενεργειακών υποδομών και των ιδιωτικών ενεργειακών επενδύσεων μέσω χρηματοδοτικών εργαλείων. Την κατάρτιση Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασμού με ορίζοντα το Ο ρόλος του Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασμού Σύμφωνα, με τον ν.2773/1999 (ΦΕΚ 286Α'), στην κατάρτιση του Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασμού λαμβάνονται υπόψη τα υπάρχοντα και πιθανολογούμενα ενεργειακά αποθέματα σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, καθώς και οι τάσεις της διεθνούς αγοράς και αποσκοπεί: στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της Χώρας, στην προστασία του περιβάλλοντος, στο πλαίσιο και των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας, στην ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη, στην παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα της εθνικής οικονομίας και την επίτευξη υγιούς ανταγωνισμού με στόχο τη μείωση του κόστους ενέργειας για το σύνολο των χρηστών και καταναλωτών. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με το ν.3438/2006 (ΦΕΚ 33Α') σχετικώς με τη σύσταση του Συμβουλίου Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής (Σ.Ε.Ε.Σ.), υποβάλλεται, μέχρι την 31η Μαρτίου, κάθε έτους Έκθεση για το Μακροχρόνιο Ενεργειακό Σχεδιασμό της χώρας, από το Σ.Ε.Ε.Σ. στον Υπουργό Ανάπτυξης. Η Έκθεση υποβάλλεται από τον Υπουργό Ανάπτυξης στον Πρωθυπουργό και στον Πρόεδρο της Βουλής, συζητείται σε ειδική συνεδρίαση της Ολομέλειας της Βουλής και δημοσιεύεται σε ειδική έκδοση του Εθνικού Τυπογραφείου. [41]

43 2.4.3 Η Εξέλιξη του Θεσμικού Πλαισίου των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην Ελλάδα Απαρχή της εισόδου των Α.Π.Ε. στη χώρα αποτέλεσε ο ν.1559/1985 «Ρύθμιση θεμάτων εναλλακτικών μορφών ενέργειας και ειδικών θεμάτων ηλεκτροπαραγωγής από συμβατικά καύσιμα και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α 135) με τον οποίο δίνεται η δυνατότητα σε ιδιώτες αυτοπαραγωγούς, Δ.Ε.Η. και Ο.Τ.Α. παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. και στα πλαίσια του οποίου η Δ.Ε.Η. πρωτοπορούσα εγκατέστησε 24 MW ενώ οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης περιορίστηκαν στο ελάχιστο επίπεδο των 3 MW μέχρι το 1995 και ο ιδιωτικός τομέας παρέμεινε εκτός σκηνής. Παρά το μικρό αποτέλεσμα, η προσπάθεια έδειξε τις δυνατότητες και αδυναμίες του τομέα και ειδικότερα οι αρχικές αστοχίες προετοίμασαν το δρόμο για μεταγενέστερες ωριμότερες βελτιώσεις. Ο ν.2244/1994 «Ρύθμιση θεμάτων ηλεκτροπαραγωγής από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και από συμβατικά καύσιμα και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α 168) στα ίχνη του τότε ισχύοντος γερμανικού Νόμου αποτέλεσε την απαρχή για την ουσιαστική ανάπτυξη των Α.Π.Ε. Ρυθμίζονται θέματα ηλεκτροπαραγωγής από Α.Π.Ε. και συμβατικά καύσιμα (αδειοδοτική διαδικασία) και δίνεται η δυνατότητα σε ιδιώτες να παράγουν Ηλεκτρική Ενέργεια από Α.Π.Ε. ως ανεξάρτητοι παραγωγοί. Ο Νόμος καθόρισε για το διασυνδεδεμένο σύστημα της χώρας σταθερές τιμές πώλησης Ανανεώσιμης Ενέργειας σε επίπεδα ίσο με το 90% του γενικού τιμολογίου στη μέση τάση και υποχρέωση της Δ.Ε.Η. για αγορά του. Για τη χρέωση του σκέλους ισχύος προβλέφτηκε κλιμακωτή αποζημίωση ανάλογα με το είδος του σταθμού ανανεώσιμης ηλεκτροπαραγωγής με την έννοια της χρονικής διαθεσιμότητας του στο ονομαστικό μέγεθος. Σε απολογιστική βάση φαίνεται ότι το σκέλος ισχύος προσαυξάνει την τιμή ενέργειας κατά μικρό ποσοστό τάξης 6,5% με συνέπεια σήμερα η τιμή αυτή να αντιστοιχεί σε 0,07287 /kwh. Στα νησιά που δεν ανήκουν στο διασυνδεδεμένο σύστημα η τιμολόγηση βασίζεται στο 90% του τιμολογίου γενικήςχρήσης (χαμηλή τάση) και αντιστοιχεί σε 0,08458 /kwh ενώ δεν προβλέπεται αποζημίωση του σκέλους ισχύος. [42]

44 Ο ν.2773/1999 για την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας διατήρησε το ευνοϊκό τιμολογιακό καθεστώς των Α.Π.Ε. δίνοντας έμφαση και στο θέμα της προτεραιότητας πρόσβασης στο δίκτυο και επιπλέον καθιερώνει την άδεια παραγωγής. Με τις διατάξεις του ν.2773/1999 (ΦΕΚ Α' 286) θεσμοθετήθηκε το πλαίσιο απελευθέρωσης της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να επιτευχθεί προσαρμογή του ελληνικού δικαίου προς τους κανόνες που θεσπίστηκαν με την οδηγία 96/92/ΕΚ,. Με την εμπειρία που συλλέχθηκε κατά τα πρώτα χρόνια της προσπάθειας απελευθέρωσης της αγοράς, ο ν.2773/1999 τροποποιήθηκε μερικώς με διατάξεις του ν.2837/2000, του ν.2491/2001 και του ν.3175/2003, προκειμένου να προσαρμοσθεί στα νέα δεδομένα της ενεργειακής αγοράς και να διασφαλισθεί αποτελεσματικότερα η επάρκεια ισχύος ηλεκτρικής ενέργειας στην ελληνική αγορά. Επίσης επέβαλε τέλος 2% επί των πωλήσεων ανανεώσιμης ενέργειας υπέρ των οικείων οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης. Παράλληλα οι τιμές θεωρήθηκαν «οροφής» και παρασχέθηκε ευχέρεια στον Υπουργό Ανάπτυξης να ζητά παροχή εκπτώσεων σε αυτές χωρίς μέχρι σήμερα να έχει γίνει προσφυγή σε αυτή τη δυνατότητα. Η διάταξη αυτή τελεί υπό κατάργηση. Το αυξανόμενο επενδυτικό ενδιαφέρον για εγκαταστάσεις ανανεώσιμης ηλεκτροπαραγωγής σε ορισμένες περιοχές της χώρας όπως η Νότια Εύβοια και η Λακωνία που εμφανίζουν ιδιαίτερα ευνοϊκό αιολικό δυναμικό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών. Αφετέρου η τότε έλλειψη ρητών νομοθετικών διατάξεων που να προνοούν για την εγκατάσταση Α.Π.Ε. σε δάση και δασικές εκτάσεις έθεσε σε δοκιμασία το καθεστώς αδειοδότησης σύμφωνα με σχετικές αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας που ουσιαστικά ζήτησε την θέσπιση αυστηρότερων κανόνων για το ζήτημα αυτό. Ο ν.2941/2001 «Απλοποίηση διαδικασιών ίδρυσης εταιρειών, αδειοδότηση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ρύθμιση θεμάτων της Α.Ε. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΑΥΠΗΓΕΙΑ και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α' 201) αντιμετώπισε αποτελεσματικά το θέμα εγκατάστασης Α.Π.Ε. σε δάση και δασικές εκτάσεις με διατάξεις που έγιναν αποδεκτές και κρίθηκαν συνταγματικές από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Επίσης [43]

45 κάλυψε σημαντικά κενά του νομοθετικού ιστού και αντιμετώπισε πολλά στοιχεία παθογένειας του αδειοδοτικού καθεστώτος. Με το ν.3017/2002 «Κύρωση του Πρωτοκόλλου του Κιότο στη Σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος» (ΦΕΚ Α 117) η Ελληνική Βουλή επισημοποίησε τη δέσμευση της χώρας για δράσεις αντιστρατευόμενες την τάση επιδείνωσης του φαινομένου του θερμοκηπίου. Ο ν.3175/2003 καθιέρωσε για πρώτη φορά συνεκτικό σύνολο κανόνων για την ορθολογική χρήση της γεωθερμικής ενέργειας. Το νέο πλαίσιο είναι συμβατό με το κοινοτικό δίκαιο που θεωρεί ότι η γεωθερμία αποτελεί μορφή ανανεώσιμης ενέργειας που συνεισφέρει στη βιώσιμη ανάπτυξη. Ο ν.3175/2003 μετέβαλλε τον από μακρού εδραιωμένο χαρακτήρα της γεωθερμίας ως ορυκτού υπαγόμενου στις μάλλον αυστηρές ρυθμίσεις του Ν.Δ. 210/1973 «Περί Μεταλλευτικού Κώδικα» (ΦΕΚ Α 277). Συνοπτικά, κάθε γεωθερμικό πεδίο θα αντιμετωπίζεται ως ενιαίο κοίτασμα - πηγή ώστε να αποφεύγεται ο κατακερματισμός που προέκυπτε από τις επί μέρους μισθωτικές εκχωρήσεις. Δημιουργήθηκε συγκεκριμένη διαγωνιστική διαδικασία για όλο το φάσματων προϊόντων, υποπροϊόντων και παραπροϊόντων. Το απολήψιμο δυναμικό των δύο πλήρως ερευνημένων γεωθερμικών πεδίων υψηλής ενθαλπίας για ηλεκτροπαραγωγικούς σκοπούς ανέρχεται σε 170 MWe ενώ το πιθανό δυναμικό ολόκληρης της χώρας υπερβαίνει τα 500 MWe. Πάντως ο κύριος σκοπός του νέου νόμου ήταν η αναθεώρηση του ν.2773/1999 προκειμένου να αντιμετωπιστεί η βραδύτητα που σημειώνεται στη διαδικασία απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρισμού κυρίως εξαιτίας της δεσπόζουσας θέσης της Δ.Ε.Η. Α.Ε. Η αναθεώρηση αυτή ήταν επίσης αναγκαία για να αντικατοπτριστούν τροποποιήσεις που προμηνύονταν τότε από την Οδηγία 2003/54/ΕΚ. Στο χώρο των Α.Π.Ε. ο ν.3175/2003 επανέλαβε τον ορισμό του άρθρου 2 της Οδηγίας 2001/77/ΕΚ σχετικά με τις υβριδικές εγκαταστάσεις προκειμένου να αρθεί η υπάρχουσα ασάφεια σχετικά με την πραγματική κατάταξη της ενέργειας που παράγεται από αυτά τα συστήματα. Έτσι, απολαμβάνουν το ευνοϊκό τιμολογιακό [44]

46 καθεστώς όπως και οι άλλες μορφές Α.Π.Ε. αν και στο μη διασυνδεδεμένο σύστημα δεν εξαιρούνται από διαγωνιστική διαδικασία που αποτελεί προϋπόθεση για τη χορήγηση άδειας παραγωγής. Στο πρότυπο καινοτόμων επεμβάσεων που υλοποιήθηκαν για την επίσπευση των έργων των Ολυμπιακών έργων του 2004, ο ν. 3175/2003 περιέλαβε περαιτέρω δράσεις μεταξύ των οποίων και η εισαγωγή συντομευμένων και απλουστευμένων διαδικασιών σχετικά με τις απαλλοτριώσεις που είναι αναγκαίες για την ενίσχυση και επέκταση των γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας ώστε να εξυπηρετηθεί και η ανάπτυξη των Α.Π.Ε. Η περιβαλλοντική διαδικασία ακολουθεί αναθεωρημένη πορεία μετά την ψήφιση του ν.3010/2002 «Εναρμόνιση του ν.1650/1986 με τις Οδηγίες 97/11/Ε.Ε. και 96/61/Ε.Ε., διαδικασία οριοθέτησης και ρυθμίσεις θεμάτων για τα υδατορέματα και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α 91) για την προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας που διέπει την προστασία του περιβάλλοντος στο Κοινοτικό Κεκτημένο. Στο κανονιστικό επίπεδο εκδόθηκε ειδικά για τις Α.Π.Ε. η κοινή υπουργική απόφαση 1726/2003 «Διαδικασία προκαταρκτικής εκτίμησης και αξιολόγησης, έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, καθώς και έγκρισης επέμβασης ή παραχώρησης δάσους ή δασικής έκτασης στα πλαίσια της έκδοσης άδειας εγκατάστασης σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας» (ΦΕΚ Β 552) που υπογράφτηκε από τους υπουργούς Εθνικής Άμυνας, Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος Χωροταξίας -Δημοσίων Έργων, Γεωργίας, Πολιτισμού και Μεταφορών - Επικοινωνιών ώστε να προσαρμοστεί η συνολική αδειοδότηση εγκαταστάσεων Α.Π.Ε. στο καθεστώς περιβαλλοντικής αποδοχής. Μεταξύ των εισαγομένων ρυθμίσεων περιλαμβάνεται ο περιορισμός των γνωμοδοτούντων φορέων στον απόλυτα αναγκαίο αριθμό, η καθιέρωση συντομευμένων προθεσμιών, άπρακτη παρέλευση των οποίων θα νομιμοποιεί την επισπεύδουσα Υπηρεσία να θεωρεί ως θετικές τις ενδιάμεσες εγκρίσεις και γνωμοδοτήσεις άλλων φορέων και γενικότερα η βελτιστοποίηση της αλληλουχίας των ενδιαμέσων συναινέσεων κατά το πνεύμα του άρθρου 6 της Οδηγίας 77/2001/ΕΚ. [45]

47 Επίσης και το κανονιστικό πλαίσιο που διέπει την εφαρμογή της νομοθεσίας για τις άδειες εγκατάστασης και λειτουργίας υπέστη σημαντική αναθεώρηση. Ειδικά η υπουργική απόφαση 8295/1995 (ΦΕΚ Β 385) που αποτελούσε το αναγκαίο παρακολούθημα του ν.2244/1994 αντικαταστάθηκε με τη νεότερη απόφαση 2000/2002 (ΦΕΚ Β 158) που στην ουσία αποτελεί ενημερωμένο αδειοδοτικό κώδικα για τις εν λόγω άδειες σταθμών Α.Π.Ε. Επίσης αξιοσημείωτη είναι η κοινή υπουργική απόφαση Δ6/Φ1/οικ.19500/ (ΦΕΚ Β' 1671), με την οποία εγκαταστάσεις ανανεώσιμης ηλεκτροπαραγωγής μικρού μεγέθους μετατάχτηκαν στην κατηγορία μηδενικής όχλησης με συνέπεια να είναι δυνατή η ένταξη τους στον οικιστικό ιστό. Τέλος, με την εγκύκλιο του Υφυπουργού Ανάπτυξης Δ6/Φ1/οικ.20603/ καθορίστηκαν οι περιπτώσεις για τις οποίες δεν απαιτείται τροποποίηση της άδειας παραγωγής. Ο ν.3426/2005 σε αντικατάσταση της οδηγίας 96/92/ΕΚ, με την οδηγία 2003/54/ΕΚ επιδιώκεται η επίτευξη μιας απολύτως λειτουργικής και ανταγωνιστικής εσωτερικής αγοράς, στόχος για τον οποίο απαιτείται η χωρίς διακρίσεις, με διαφάνεια και σε λογικές τιμές πρόσβαση στα δίκτυα, Στο ίδιο πλαίσιο, η οδηγία περιλαμβάνει ρυθμίσεις για την οργάνωση της πρόσβασης στα δίκτυα, ρυθμίσεις για τη διαχείριση των δικτύων μεταφοράς και διανομής και τον αποτελεσματικό διαχωρισμό των Διαχειριστών του Συστήματος μεταφοράς και του Δικτύου διανομής από τις δραστηριότητες της παραγωγής και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας. Ειδικότερα, περιλαμβάνονται ρυθμίσεις για τη διαδικασία χορήγησης αδειών βάση αντικειμενικών, διαφανών και αμερόληπτων κριτηρίων, κανόνες αναφορικά με τις υποχρεώσεις παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και κυρίως η θεμελίωση, από το έτος 2007, της ελευθερίας όλων των καταναλωτών να επιλέγουν προμηθευτή. Το Δεκέμβριο του 2005, ψηφίστηκε στη Βουλή των Ελλήνων ο ν.3426/2005 «Επιτάχυνση της Διαδικασίας για την απελευθέρωση της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας» με τον οποίον εναρμονίστηκε πλήρως η εθνική νομοθεσία στις διατάξεις της οδηγίας 2003/54. Επόμενα ψηφίστηκε ο ν.3468/2006, ο οποίος κατήργησε κάποια άρθρα των νόμων 3175/2003, 2773/1999 και 2244/1994 και αφορά θέματα παραγωγής ηλεκτρικής [46]

48 ενέργειας από Α.Π.Ε., επαναπροσδιορίζοντας τη διαδικασία απόκτησης της άδειας παραγωγής, και συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας υψηλής απόδοσης. Τόσο από το διεθνές (πρωτόκολλο του Κιότο, που αποτελεί ήδη υπερνομοθετικό δίκαιο μετά την κύρωση του με το ν.3017/2002. ΦΕΚ A 117/ ), όσο και το κοινοτικό δίκαιο (Οδηγία 2001/77/ΕΟΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Σεπτεμβρίου 2001 «Για την προαγωγή του ηλεκτρισμού από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας»), απορρέουν για την Ελλάδα, ρητές υποχρεώσεις για τη διείσδυση της ηλεκτροπαραγωγής από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Παρά ταύτα, μέχρι και το 2006, το θεσμικό πλαίσιο αδειοδότησης έργων Α.Π.Ε. χαρακτηριζόταν από δυσπραγία, αναποτελεσματικότητα και πολυπλοκότητα, με αποτέλεσμα την εμφάνιση σημαντικότατων καθυστερήσεων στην ανάπτυξη των Α.Π.Ε. στην Ελλάδα. Η χορήγηση αδειών παραγωγής, η εγκατάσταση και η λειτουργία σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε., διέπονταν μέχρι τότε από το ν.2773/1999 «Απελευθέρωση αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και άλλες διατάξεις», το ν.3175/2003 και άλλες διάσπαρτες διατάξεις που περιλαμβάνονταν στους ν.2244/1994 και 2941/2001. Πέραν της ανάγκης συστηματοποίησης και εκσυγχρονισμού των διατάξεων των προαναφερόμενων νομοθετημάτων, το πλαίσιο αυτών είχε καταστεί ήδη ανεπαρκές για την αντιμετώπιση του συνόλου των αναγκών που είχαν ανακύψει κατά την εφαρμογή του, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε.. Με τις ρυθμίσεις του νέου νόμου 3468/2006 «Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από Α.Π.Ε. και ΣΗΘΥΑ και λοιπές διατάξεις» (ΦΕΚ ) οργανώθηκε και συστηματοποιήθηκε το νομοθετικό πλαίσιο αδειοδότησης των σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. και ΣΗΘΥΑ και εισήχθηκαν ρυθμίσεις για την απλοποίηση και επιτάχυνση σε σημαντικό βαθμό της διαδικασίας αδειοδότησης των έργων αυτών, διασφαλίζοντας την υλοποίηση τους, επιδιώκοντας παράλληλα τον πλήρη σεβασμός των διατάξεων του πρωτοκόλλου του Κιότο και των κοινοτικών Οδηγιών 2001/77/ΕΟΚ, 2003/30/ΕΚ, 2003/54/ΕΚ και 2004/8/ΕΚ, καθώς και των υποχρεώσεων που απορρέουν για τη Χώρα από τους κανόνες αυτούς. [47]

49 Με το νόμο αυτό ενσωματώθηκε για πρώτη φορά η περιβαλλοντική διάσταση της υλοποίησης έργων Α.Π.Ε. και ΣΗΘΥΑ σε πρώιμο στάδιο σχεδιασμού, με την πρόβλεψη για τη χορήγηση της άδειας παραγωγής μετά την Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση (Π.Π.Ε.Α.) κατά τις κείμενες διατάξεις. Δεδομένων των σημαντικών νομολογιακών εξελίξεων (ΣτΕ 2569/2004), οι διατάξεις του νόμου αυτού και οι ρυθμίσεις του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Α.Π.Ε. (το σχέδιο της σχετικής ΚΥΑ τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση την 1η Φεβρουαρίου 2007), θα αποτελούν το νέο θεσμικό πλαίσιο για την κατά προτεραιότητα υλοποίηση έργων Α.Π.Ε., στο πλαίσιο της βιώσιμης αξιοποίησης των πηγών του Εθνικού πλούτου. Ο λόγος της συνεχούς εναλλαγής διάφορων νομοθετικών και κανονιστικών διατάξεων για έργα Α.Π.Ε. αντικατοπτρίζει τη προσπάθεια ρύθμισης τεχνικών, περιβαλλοντικών, χωροταξικών και κοινωνικών ζητημάτων, που αναδείχθηκαν μέσα από τις παλαιότερες διαδικασίες αδειοδότησης, με αποτέλεσμα την καθυστέρηση στην υλοποίηση των αντίστοιχων επενδύσεων. 2.5 Η Νέα Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Πολιτική Το Σχέδιο Δράσης για την ενεργειακή πολιτική της ΕΕ Στη Συνάντηση Κορυφής των ηγετών της Ε.Ε. στις 8 9 Μαρτίου του 2007, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, λαμβάνοντας υπόψη την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μια «Ενεργειακή Πολιτική για την Ευρώπη» ενέκρινε ένα συνολικό ενεργειακό Σχέδιο Δράσης για την περίοδο Το Σχέδιο Δράσης υποδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην αποτελεσματική ολοκλήρωση και λειτουργία της εσωτερικής αγοράς της Ε.Ε. στους τομείς Φυσικού Αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Εξετάζει το διορισμό συντονιστών της Ε.Ε. για τέσσερα σχέδια προτεραιότητας ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Θίγει, επίσης, το καίριο ζήτημα της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού και της αντιμετώπισης ενδεχόμενων κρίσεων. [48]

50 Επίκεντρο της νέας Ευρωπαϊκής Ενεργειακής πολιτικής είναι ο κύριος στρατηγικός ενεργειακός στόχος ότι η Ε.Ε. θα πρέπει να μειώσει τις εκπομπές των αερίων θερμοκηπίου κατά 20%, μέχρι το 2020, σε σύγκριση με τα επίπεδα του Για την επίτευξη του κεντρικού στρατηγικού στόχου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει παράλληλα, την επίτευξη τριών σχετιζόμενων στόχων, με ορίζοντα το 2020: την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά 20%, την αύξηση του ποσοστού διείσδυσης των Ανανεώσιμων Μορφών Ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα στο επίπεδο του 20% και την αύξηση του ποσοστού των βιοκαυσίμων στις μεταφορές στο 10%. Ο στρατηγικός στόχος και τα συγκεκριμένα μέτρα για την υλοποίησή του, που περιγράφονται στο Σχέδιο Δράσης, αποτελούν τον πυρήνα της νέας ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής. Τα δέκα μέτρα που Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης για την Ενέργεια είναι τα εξής : Καλύτερη λειτουργία της Εσωτερικής Αγοράς Ενέργειας. Διευκόλυνση των κρατών - μελών για ανάπτυξη αλληλεγγύης στην περίπτωση ενεργειακών κρίσεων ώστε να εξασφαλίζεται η ασφαλής τροφοδοσία με πετρέλαιο, φυσικό αέριο και ηλεκτρική ενέργεια. Βελτίωση του Κοινοτικού Μηχανισμού Εμπορίας Εκπομπών Αερίου του θερμοκηπίου ώστε να μετατραπεί σε πραγματικό καταλύτη για τη μείωση εκπομπών CO 2 και τις επενδύσεις για καθαρή ενέργεια. Ανάπτυξη προγράμματος εξοικονόμησης ενέργειας σε Ευρωπαϊκό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Αύξηση της χρήσης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Ανάπτυξη Στρατηγικής για την Ενεργειακή Τεχνολογία. Ανάπτυξη τεχνολογιών μετατροπής ορυκτών καυσίμων με χαμηλές εκπομπές CO2. Ανάπτυξη θεμάτων ασφάλειας και προστασίας από την χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Συμφωνία για μια Διεθνή Ενεργειακή Πολιτική με κοινούς στόχους όπου θα ακολουθήσουν όλα τα κράτη μέλη. [49]

51 Βελτίωση της κατανόησης των ενεργειακών θεμάτων από τους Ευρωπαίους πολίτες - καταναλωτές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει κάθε δύο χρόνια να βελτιώνει και να επικαιροποιεί το Σχέδιο Δράσης, λαμβάνοντας υπόψη τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις διεθνείς ενέργειες στα πλαίσια της κλιματικής αλλαγής. Η πρόταση της Ε.Ε. για μια νέα Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Πολιτική συνοδεύεται από μια σειρά εκθέσεων και μελετών που βοήθησαν στη σύνταξη του προτεινόμενου Σχεδίου Δράσης και στη συγκεκριμενοποίηση των μέτρων πολιτικής. Τα παραπάνω συνθέτουν το λεγόμενο «Πακέτο για την Ενέργεια και την Κλιματική Αλλαγή» Ο ρόλος της Ευρώπης στην ενεργειακή κατανάλωση και τις Ανανεώσιμες Πήγες Ενέργειας Η Ε.Ε., ακόμη και μετά τη διεύρυνσή της σε 25 μέλη, αναμένεται ότι θα καταλαμβάνει μόνο το 7% της αύξησης της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας μεταξύ 2000 και Περισσότερο από ένα τρίτο της αύξησης αυτής αναμένεται στην Κίνα και την Ινδία. Οι αποφάσεις στην Ε.Ε. και άλλες εκβιομηχανισμένες χώρες θα έχουν αυξανόμενες συνέπειες παγκοσμίως στο μέγεθος και τον τρόπο χρήσης της ενέργειας. Η Ε.Ε. και άλλες χώρες του Ο.Ο.Σ.Α. έχουν την ηθική και πρακτική ευθύνη να καταστήσουν δυνατή την υιοθέτηση πολιτικών από τις εκβιομηχανισμένες χώρες οι οποίες θα βοηθήσουν να εξασφαλιστεί ο ενεργειακός εφοδιασμός τους και να τεθεί υπό έλεγχο η κλιματική αλλαγή χωρίς να διακυβευθεί η οικονομική τους μεγέθυνση. Ο μέσος πολίτης στην Ε.Ε. καταναλώνει περίπου το πενταπλάσιο σε ορυκτή ενέργεια του μέσου πολίτη της Ασίας, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής (πράγμα που ισχύει άλλωστε για τους πολίτες της Ιαπωνίας - περιοχής του Ειρηνικού Ωκεανού. Οι πολίτες των Η.Π.Α. καταναλώνουν σχεδόν το δωδεκαπλάσιο). Εάν οι πλουσιότερες χώρες δε μετριάσουν την κατανάλωσή τους σε στερεά καύσιμα, έχουν ελάχιστες πιθανότητες να πείσουν τις λιγότερο εύπορες χώρες να το πράξουν - ιδίως [50]

52 όταν τόσοι πολλοί άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες έχουν έλλειψη επαρκών ενεργειακών υπηρεσιών. Η Ε.Ε. έχει συμβάλει συγκεκριμένα και πρακτικά στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ιδίως με την ανάπτυξη καλύτερων και φθηνότερων τεχνικών και θεσμικών λύσεων. Η Ευρώπη πρωτοπορεί στην ανάπτυξη και την εφαρμογή σύγχρονων τεχνικών αξιοποίησης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Στη Δυτική Ευρώπη, όπου καταναλώνεται το 16% της ενέργειας παγκοσμίως, σημειώθηκε το 31% της αύξησης σε παγκόσμιο επίπεδο της ηλεκτροπαραγωγής από βιομάζα μεταξύ 1990 και 2000, το 48% της αύξησης από μικρά υδροηλεκτρικά έργα και το 79% της αύξησης ηλεκτροπαραγωγής από αιολική ενέργεια. Η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη της πρωτοπορούν στην άσκηση πολιτικής και στις ρυθμιστικές διατάξεις - όπως ο καθορισμός στόχων - και στα χρηματοδοτικά προγράμματα που απαιτούνται για την προώθηση της ανανεώσιμης ενέργειας. Οι Ευρωπαϊκές εταιρείες είναι πρωτοπόρες παγκοσμίως στην τεχνολογία της ανανεώσιμης ενέργειας. Προκειμένου να συνεχίσει η Ευρώπη να διαδραματίζει τον ρόλο που της αρμόζει δεν επιτρέπεται να εφησυχάσει. Το μερίδιο των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην Ευρώπη εξακολουθεί να υστερεί σημαντικά έναντι του μεριδίου των ορυκτών καυσίμων, του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και της πυρηνικής ενέργειας. Η ακαθάριστη εσωτερική κατανάλωση ενέργειας ανά είδος καυσίμου της Ε.Ε. 25 το έτος 2000 αντιστοιχούσε σε: στερεά καύσιμα 18,5% πετρέλαιο 38,4% φυσικό αέριο 22,6% πυρηνική 14,4% ανανεώσιμη ενέργεια 5,8% και λοιπά 0,3%. Επίσης η ηλεκτροπαραγωγή ανά είδος καυσίμου στην Ε.Ε. 25 το έτος 2000 αντιστοιχούσε σε: στερεά καύσιμα 30,4%, πετρέλαιο 6,1% φυσικό αέριο 17%, Πυρηνική 31,5%, ανανεώσιμη ενέργεια 13,8%, λοιπά 2,2%. Η Ε.Ε. χρειάζεται ανανεώσιμη ενέργεια σε προσιτές τιμές ώστε να συμβάλει στην επίλυση των δικών της προβλημάτων ασφάλειας του εφοδιασμού και να εκπληρώσει τους στόχους που έχει θέσει για τη μείωση των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων. Αναγνωρίζοντας τα σημαντικά οφέλη που προσφέρει η ανανεώσιμη ενέργεια, η Ευρώπη προωθεί την ανάπτυξη τεχνολογικών και θεσμικών λύσεων οι οποίες θα είναι δυνατό να εφαρμοστούν επίσης σε παγκόσμια κλίμακα. Παρότι η ανανεώσιμη [51]

53 ενέργεια πρέπει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο, είναι σημαντικό να μην παραβλεφθούν ορισμένες δυσκολίες. Πρώτον, η οικονομικά αποδοτική διάθεση ανανεώσιμης ενέργειας είναι οριοθετημένη τεχνικά και πρακτικά. Η ηλεκτροπαραγωγή από αιολική και ηλιακή ενέργεια παρουσιάζει τεράστιες γεωγραφικές διακυμάνσεις. Η παραγωγή βιομάζας πρέπει να ανταγωνιστεί άλλες χρήσεις γης, συγκεκριμένα τη γεωργία. Είναι περιορισμένο το πλήθος των κοιλάδων που είναι δυνατό να αξιοποιηθούν για υδροηλεκτρικά έργα. Δεύτερον, οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας χρειάζονται εφεδρικές συμβατικές πηγές ενέργειας. Η ηλεκτροπαραγωγή από αιολική και ηλιακή ενέργεια είναι διακοπτόμενη και απρόβλεπτη. Κλιματικοί παράγοντες είναι δυνατό να προξενήσουν μεγάλες αυξομειώσεις στη διαθεσιμότητα βιομάζας και υδροηλεκτρικής ενέργειας από το ένα έτος στο επόμενο. Για τους λόγους αυτούς, είναι περιορισμένο το μερίδιο της ανανεώσιμης ενέργειας που είναι σε θέση να απορροφήσουν τα επί του παρόντος υφιστάμενα συστήματα εφοδιασμού με ενέργεια. Το γεγονός αυτό ενδέχεται να οδηγήσει σε πλεονάζον εφεδρικό δυναμικό παραδοσιακών πηγών ενέργειας που να συνεπάγεται ορισμένες πρόσθετες δαπάνες. Η ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας ενδεχομένως επίσης να απαιτήσει νέες επενδύσεις στα υπάρχοντα ενεργειακά συστήματα, όπως στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας. Η Ενεργειακή Πολιτική χρειάζεται την ανάπτυξη πληθώρας διαφορετικών ενεργειακών πηγών, δεδομένου ότι δε θα πρέπει να παραμελείται η ανάγκη διαφοροποίησης των ενεργειακών πηγών. Εξακολουθούν ωστόσο να υφίστανται ορισμένα εμπόδια για την ανάπτυξη της ανανεώσιμης ενέργειας. Παρότι υπό την σημερινή κατάσταση της τεχνολογικής εξέλιξης αποκλείεται η προοπτική της πλήρους αντικατάστασης των συμβατικών πηγών ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές σε όλη την υφήλιο, είναι σίγουρα δυνατό να προβλεφθεί μια σταδιακή προσέγγιση. Εμφανίζονται ήδη βελτιωμένα εργαλεία ανάλυσης και διαχείρισης που θα καταστήσουν δυνατή την ανάπτυξη της κατάλληλης αντιμετώπισης αυτών των προκλήσεων και των σημαντικών εμποδίων. Στα εργαλεία αυτά περιλαμβάνονται: [52]

54 πλέον εξελιγμένα μοντέλα κοστολόγησης που λαμβάνουν υπόψη τον αντίκτυπο των υψηλότερων μεριδίων ανανεώσιμης ενέργειας στο συνολικό κόστος του ηλιακού συστήματος, εξελιγμένα εργαλεία μετεωρολογικών προβλέψεων που είναι δυνατό να ενσωματωθούν σε σύγχρονα συστήματα ενεργειακής διαχείρισης ώστε ο εφοδιασμός να ανταποκρίνεται καλύτερα στη ζήτηση. [53]

55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο : ΝΤΟΥΜΠΑΪ 3.1 Γενική επισκόπηση των ΗΑΕ 3.2 Πολιτικό σύστημα Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι ομοσπονδία επτά αυτόνομων εμιράτων με πρωτεύουσα την πόλη του Abu Dhabi, στο ομώνυμο εμιράτο, το μεγαλύτερο σε έκταση και οικονομικά ισχυρότερο, ενώ το δεύτερο σε έκταση εμιράτο του Dubai αποτελεί το βασικό επιχειρηματικό κέντρο στα ΗΑΕ και τη Μέση Ανατολή, συγκεντρώνοντας τον μεγαλύτερο όγκο εμπορευματικών συναλλαγών και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών στην περιοχή. Τα υπόλοιπα εμιράτα είναι η Sharjah, το Ajman, το Umm Al Quwain, η Ras Al Khaimah και η Fujairah. Το πολίτευμα της χώρας είναι η απόλυτη μοναρχία και ο επικεφαλής κάθε Εμιράτου αναλαμβάνει την εξουσία με κληρονομικό δικαίωμα. Η ανώτατη ομοσπονδιακή αρχή της χώρας είναι το Ανώτατο Συμβούλιο των Κυβερνητών των επτά Εμιράτων (Supreme Council of seven Emirates Rulers). Για τις αποφάσεις του Ανώτατου Συμβουλίου απαιτείται η σύμφωνη γνώμη πέντε τουλάχιστον μελών συμπεριλαμβανομένων του Dubai και του Abu Dhabi. Το Συμβούλιο διορίζει Πρόεδρο ως επικεφαλής της χώρας, ενώ δεν υφίστανται πολιτικά κόμματα. Στις 4/11/2009 το Ανώτατο Συμβούλιο παραδοσιακά επανεξέλεξε τον ηγεμόνα του Abu Dhabi, Σεΐχη Khalifa bin Zayed Al Nahyan ως Πρόεδρο της χώρας για τα επόμενα 5 έτη. Επίσης εκλεγμένος από το Ανώτατο Συμβούλιο, Πρωθυπουργός και Αντιπρόεδρος των ΗΑΕ είναι ο ηγεμόνας του Dubai, Σεΐχης Mohammed bin Rashed Al Maktoum. Σημειώνεται ότι κάθε Εμιράτο διαθέτει σημαντικό βαθμό αυτονομίας και ο κατά τόπους Σεΐχης έχει το δικαίωμα να εκδίδει νόμους και διατάγματα με ισχύ στο έδαφος του εμιράτου του ή να έχει τη δική του αστυνομία. Παράλληλα, διαφορές υπάρχουν στο βαθμό ελευθερίας και ανεκτικότητας ως προς τον τρόπο ζωής και τις επιρροές της δυτικής κουλτούρας στη καθημερινή συμπεριφορά, στον τρόπο ενδυμασίας, στην κατανάλωση ή μη αλκοόλ κ.λπ., που το κάθε εμιράτο επιτρέπει στο έδαφός του. Ωστόσο, καταβάλλονται προσπάθειες για διαμόρφωση ενιαίων [54]

56 πολιτικών στο πλαίσιο της Ομοσπονδίας υπό το συντονισμό του Υπουργικού Συμβουλίου (Council of Ministers), ενώ τείνει να γίνει κοινή πεποίθηση τόσο στις ηγέτιδες μερίδες όσο και στο σύνολο του πληθυσμού ότι η ύπαρξη της ομοσπονδίας είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη υψηλότερων επιπέδων ευημερίας Οικονομία Η ραγδαία ανάπτυξη των ΗΑΕ κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ετών, οφειλόμενη στην ανακάλυψη και εκμετάλλευση των κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου οδήγησε στη μετεξέλιξη της χώρας από μία περιοχή μικρών έρημων πριγκιπάτων (Trucial States) των οποίων η οικονομία βασιζόταν στη γεωργία, τη νομαδική κτηνοτροφία, την παραγωγή και το εμπόριο μαργαριταριών και ψαρικών, σε ένα σύγχρονο κράτος με ανταγωνιστική οικονομία, το οποίο παρέχει υψηλό επίπεδο διαβίωσης στους υπηκόους του. Τα έσοδα της χώρας από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της επέτρεψαν να ακολουθήσει έναν συντομότερο δρόμο προς την ανάπτυξη, διαφορετικό από αυτόν που καλούνται παραδοσιακά να ακολουθήσουν οι υπόλοιπες χώρες (αποταμίευση, επενδύσεις κ.λπ.). Υπολογίζεται ότι τα αποθέματα πετρελαίου των ΗΑΕ αγγίζουν τα 98 δις βαρέλια (8,2% των παγκοσμίων αποθεμάτων πετρελαίου, 2010) κατέχοντας την 4η θέση ανάμεσα στις χώρες του OPEC μετά τη Σαουδική Αραβία, το Ιράν και τη Βενεζουέλα. Επίσης, τα αποθέματα της χώρας σε φυσικό αέριο υπολογίζονται στα 212 τρις κυβικά πόδια (tcf) καταλαμβάνοντας την 5η θέση παγκοσμίως (3,3% παγκοσμίων αποθεμάτων, 2010) μετά τη Ρωσία, το Ιράν, το Κατάρ και τη Σαουδική Αραβία. Παρόλα αυτά, τα ΗΑΕ με πρωτεργάτη το Dubai, στο πλαίσιο απεξαρτοποίησης από το πετρέλαιο, στράφηκαν την τελευταία δεκαετία, σε επενδύσεις και σε άλλους παραγωγικούς τομείς, τροφοδοτώντας, σε συνδυασμό με την κατά περιόδους σημαντική αύξηση της τιμής του πετρελαίου, τους εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης των προηγούμενων ετών έως και το 2008 (7,4%)1. Οι εν λόγω αλματώδεις ρυθμοί ανάπτυξης διακόπηκαν από τη διεθνή οικονομική κρίση, η οποία επηρέασε τα έσοδα από σημαντικούς παραγωγικούς τομείς της χώρας όπως τον κτηματομεσιτικό (Dubai) και τον πετρελαϊκό (Abu Dhabi) αποκαλύπτοντας, επίσης, [55]

57 τα προβλήματα ρευστότητας των κρατικών εταιρειών (GREs). Ωστόσο, το 2010 η οικονομία των ΗΑΕ εισήλθε σε πορεία ανάκαμψης σημειώνοντας, σύμφωνα με στοιχεία του Εμιρατινού Υπουργείου Οικονομίας θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης (2,2%), μετά τη συρρίκνωση που υπέστη το 2009 (-1,6%)2. Παρά την οικονομική κρίση και τον περιορισμό των δραστηριοτήτων σε ορισμένους τομείς, η οικονομία των ΗΑΕ παραμένει η πλέον διαφοροποιημένη οικονομία μεταξύ των έξι κρατών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC), συνεχίζοντας τη χάραξη και υλοποίηση πολιτικών και επενδυτικών σχεδίων που αφορούν τομείς όπως οι κατασκευές, η μεταποίηση, ο τουρισμός, οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και το διεθνές εμπόριο. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι στην Έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας «Doing Business 2011», τα ΗΑΕ βάσει των στοιχείων της χώρας για το 2010, στο δείκτη ευκολίας του διασυνοριακού εμπορίου κατέλαβαν τη 3η θέση ανάμεσα σε 183 χώρες, ακολουθώντας τη Σιγκαπούρη και το Χονγκ - Κονγκ, ενώ στην κατάταξη των χωρών στο δείκτη «Ease of Doing Business» αναφορικά με την ευκολία ανάπτυξης επιχειρηματικών δραστηριοτήτων εν γένει, κατέλαβαν την 40η θέση, τη δεύτερη σημαντικότερη θέση ανάμεσα στα μέλη του Οργανισμού Συνεργασίας των Χωρών του Κόλπου (GCC), μετά τη Σαουδική Αραβία Το Εμιράτο του Abu Dhabi Το Εμιράτο του Abu Dhabi, στο οποίο βρίσκεται η ομώνυμη πρωτεύουσα και δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας ( κάτοικοι, 2009), αποτελεί το μεγαλύτερο σε έκταση εμιράτο από τα επτά που συγκροτούν την ομοσπονδία των ΗΑΕ. Το Abu Dhabi αν και συγκεντρώνει μόλις το 32% του πληθυσμού της χώρας, συμβάλλει στο συνολικό ΑΕΠ με ποσοστό 60% καθώς διαθέτει το 94% των εθνικών πετρελαϊκών κοιτασμάτων, τα οποία υπολογίζονται σε 92,2 δις βαρέλια και αποτελούν το 7,7% των παγκοσμίων αποθεμάτων, και το 92% των εθνικών αποθεμάτων σε φυσικό αέριο, που αντιστοιχούν σε 196 τρις κυβικά πόδια (tcf). Αν και το εμιράτο εξακολουθεί να επενδύει σε υψηλού προϋπολογισμού έργα με στόχο την αύξηση της ημερήσιας παραγωγής πετρελαίου από 2,8 εκατ. βαρέλια/μέρα σε 3,5 εκατ. έως το 2018, από την άλλη πλευρά, τα τελευταία χρόνια [56]

58 ένα μεγάλο μέρος από τα πετρελαϊκά του έσοδα διοχετεύονται σε μεγάλα επενδυτικά σχέδια για τη διαφοροποίηση της οικονομίας του με στόχο, ο οποίος διατυπώνεται και στο στρατηγικό πλάνο «Abu Dhabi Economic Vision 2030», τη μείωση της εξάρτησής του από το πετρέλαιο σε ποσοστό 40% έως το 2030, από 60% του ΑΕΠ που είναι σήμερα, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη της βιομηχανίας, της έρευνας και τεχνολογίας, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και του τουρισμού. Μεγάλα κατασκευαστικά έργα και πολυτελή ξενοδοχεία αναδιαμορφώνουν πλήρως το εμιράτο, το οποίο αναμένεται σε μικρό χρονικό διάστημα να αποτελεί την πολιτιστική πρωτεύουσα της Μέσης Ανατολής. Παραθέτουμε τα σημαντικότερα υπό κατασκευή έργα στο Abu Dhabi σήμερα: Khalifa City: Αφορά τη νέα πρωτεύουσα του Abu Dhabi, αξίας 40 δις. δολ. ΗΠΑ. Η νέα πόλη θα συμπεριλάβει όλα τα ομοσπονδιακά υπουργεία, κυβερνητικά γραφεία και πρεσβείες καλύπτοντας 49 εκ. τετραγωνικά μέτρα. Η πόλη αναμένεται να ολοκληρωθεί το Yas Island: Πρόκειται για ένα τεράστιο έργο αξίας 39 δις δολ. που περιλαμβάνει ξενοδοχεία, παραλίες, μαρίνες, καταστήματα, εγκαταστάσεις ψυχαγωγίας, σπίτια το πάρκο της Ferrari καθώς και την πίστα όπου πραγματοποιήθηκε ο πρώτος αγώνας Formula 1 τον Οκτώβριο του Khalifa Port Industrial Zone (KPIZ): Το έργο, συνολικού προϋπολογισμού 24 δις δολ. ΗΠΑ, περιλαμβάνει την κατασκευή του νέου λιμένα του Abu Dhabi και βιομηχανικής ζώνης έκτασης 420 τ.χλμ., με χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης το Saadiyat Island: Το νησί αξίας 28 δις δολ. ΗΠΑ θα διαθέτει παραλία 19 χιλιομέτρων, 29 ξενοδοχεία, τρεις μαρίνες, βίλες, πάνω από διαμερίσματα, μουσεία (Guggenheim, Louvre, Maritime Museum), συναυλιακό χώρο, τρία λιμάνια, ένα πάρκο, γήπεδο γκολφ και ναυτικό όμιλο. Burooj Properties: Έχει σχεδιαστεί ένα project αξίας 24 δις δολ. ΗΠΑ το οποίο θα περιλαμβάνει 11 πύργους με διαμερίσματα, γραφεία, τέσσερα ξενοδοχεία και ένα εμπορικό κέντρο. [57]

59 Masdar City: Η πόλη αξίας 22 δις δολ. ΗΠΑ θα περιλαμβάνει ένα πανεπιστήμιο, εμπορικές και οικιστικές περιοχές καθώς και φιλικές προς το περιβάλλον βιομηχανικές περιοχές. Θα εξαρτάται από την ηλιακή ενέργεια, θα διαθέτει φωτοβολταϊκές φάρμες και δεν θα κυκλοφορούν αυτοκίνητα. Al Raha Beach Complex: Πρόκειται για ένα ξενοδοχειακό συγκρότημα αξίας 13 δις δολ. ΗΠΑ και δυναμικότητας ατόμων. Abu Dhabi s International Capital Trading: Πρόκειται για μια πολλαπλών χρήσεων πόλη, αξίας 10 δις δολ. ΗΠΑ, η οποία θα διαθέτει εμπορικά κέντρα, ξενοδοχεία, γραφεία, οικιστικές περιοχές, αποθήκες και περιοχές ελαφράς βιομηχανίας Al Reem Island: Το νησί αξίας 7,8 δις δολ. ΗΠΑ πρόκειται να στεγάσει περίπου άτομα. Θα περιλαμβάνει αρκετά κτήρια 40 και 50 ορόφων και 2 κτήρια 80 ορόφων. Sheikh Mohammad Bin Zayed City: Πρόκειται για μια νέα πόλη, αξίας 6,5 δισ δολ. ΗΠΑ που θα περιλαμβάνει 374 κτίρια (γραφείων και διαμερισμάτων). Abu Dhabi Light Rail Project & MGM Grand Hotel: Πρόκειται για την κατασκευή ενός σιδηροδρόμου 350 χλμ και ενός μεγάλου ξενοδοχείου δωματίων. Η αξία του έργου φτάνει τα 3 δις δολ. ΗΠΑ Το Εμιράτο του Dubai Το εμιράτο του Dubai αποτελεί το επιχειρηματικό κέντρο της χώρας, το οποίο παρά τον περιορισμένο ορυκτό πλούτο γνώρισε τα τελευταία χρόνια εκρηκτική ανάπτυξη σε πληθώρα τομέων με κυριότερους εκείνους των κατασκευών, της ακίνητης περιουσίας, της ναυτιλίας, του εμπορίου, των τραπεζών, των μεταφορών και του τουρισμού. Συγκαταλέγεται ανάμεσα στα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα παγκοσμίως (trade hub) και αποτελεί την πύλη σε μια αγορά μεγαλύτερη του 1 δις καταναλωτών, καλύπτοντας την Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών, την Ανατολική Αφρική, την ενδοχώρα της Ασία, τη Μέση Ανατολή, συμπεριλαμβανομένων των ιδιαίτερα σημαντικών αναπτυσσόμενων αγορών του Ιράν και του Ιράκ. [58]

60 Το εμιράτο του Dubai διαφοροποιείται από τις υπόλοιπες γειτονικές αγορές γιατί με λίγα λόγια προσφέρει: - Ένα από τα πλέον απελευθερωμένα οικονομικά περιβάλλοντα της περιοχής που προωθεί την επιχειρηματική δραστηριότητα - Απουσία φόρου εισοδήματος ή κερδών - Ανυπαρξία συναλλαγματικού ελέγχου - Σύγχρονο τομέα υπηρεσιών - μεγάλα ξενοδοχεία, τράπεζες, δικηγορικά και λογιστικά γραφεία, διαφημιστικές εταιρίες, εταιρίες συμβούλων κλπ.. - Διοργάνωση των μεγαλύτερων περιφερειακών Εκθέσεων και Συνεδρίων στη Μέση Ανατολή - Αεροπορικές συνδέσεις μέσω 120 αεροπορικών εταιριών που συνδέουν 205 πόλεις σε όλον τον κόσμο - Ανεπτυγμένο τομέα τηλεπικοινωνιών - Δυτικό τρόπο ζωής και χαμηλή εγκληματικότητα. Επιπρόσθετα, το Dubai αποτελεί το σημαντικότερο διαμετακομιστικό κέντρο της περιοχής καθώς διαθέτει: - Στρατηγική θέση ανάμεσα στην εγγύς Ανατολή και την Ευρώπη - Ιδιαίτερα αναπτυγμένο και αποτελεσματικό σύστημα αποθήκευσης - διακίνησης - μεταφορών (logistics) με υπερσύγχρονες υποδομές και άρτιο εξοπλισμό. - Εξαιρετικές υπηρεσίες στα δυο μεγάλα λιμάνια: το λιμάνι Rashid (35 θέσεις πλοίων) και το υπερσύγχρονο και συνεχώς αναπτυσσόμενο λιμάνι Jebel Ali (75 θέσεις πλοίων), τοποθετούν την Dubai Port Authority στις 10 μεγαλύτερες λιμενικές αρχές παγκοσμίως, όσον αφορά τη δυναμικότητα φιλοξενίας πλοίων και εμπορευματοκιβωτίων. - Χαμηλό κόστος αποθήκευτρων και σύγχρονες εγκαταστάσεις αποθήκευσης, συμπεριλαμβανομένων και χώρων ψυγείων. - Υπερσύγχρονο οδικό δίκτυο που επεκτείνεται Ωστόσο, η παγκόσμια οικονομική κρίση έχει επηρεάσει σημαντικά το εμιράτο με αποτέλεσμα πολλά κατασκευαστικά έργα να αναθεωρούνται ή και να ακυρώνονται [59]

61 λόγω δυσχερειών στη χρηματοδότησή τους, με αποκορύφωμα το αίτημα της εταιρείας Nakheel το Νοέμβριο του 2009, για πάγωμα των ληξιπρόθεσμων οφειλών της σε εγχώριους και διεθνείς επενδυτές και εν συνεχεία την αναδιάρθρωση του χρέους του κολοσσιαίου ομίλου Dubai World, γεγονός που κλόνισε την εμπιστοσύνη των επενδυτών, η οποία στη συνέχεια αποκαταστάθηκε με την υποστήριξη και του πλούσιου εμιράτου Abu Dhabi Τα Βόρεια Εμιράτα Τα βόρεια εμιράτα της Sharjah, της Fujairah, του Ajman, του Umm Al Quwain και της Ras Al Khaimah έχουν τις δικές τους οικονομικές προτεραιότητες και διαφορετικό εμπορικό προφίλ. Ο αριθμός των νέων επιχειρήσεων αυξάνεται και αναπτύσσεται η ελαφρά βιομηχανία δεδομένου ότι όλα τα μικρότερα εμιράτα προσπαθούν να αναπτυχθούν οικονομικά. Κάθε εμιράτο έχει λιμάνι το οποίο και επεκτείνεται προκειμένου να ανταποκριθεί στην ολοένα και μεγαλύτερη ζήτηση. Οι κυριότερες βιομηχανίες στα ανωτέρω εμιράτα περιλαμβάνουν τη γεωργία, τον τουρισμό και την οικοτεχνία - χειροτεχνία. Σάρζα (Sharjah): Είναι το τρίτο μεγαλύτερο εμιράτο και τόπος των δύο τρίτων των βιομηχανικών εταιριών της χώρας. Διαθέτει ένα ταχέως αναπτυσσόμενο διεθνές αεροδρόμιο, βιομηχανική ζώνη ελεύθερου εμπορίου και δυο λιμάνια, ένα στον αραβικό κόλπο και ένα στο Khor Fakkan (ανατολική ακτή). Το εμιράτο είναι περισσότερο συντηρητικό από το Dubai. Το αλκοόλ απαγορεύεται και επιβάλλεται ένας νόμος περί ευπρέπειας. Τα άτομα που επισκέπτονται το εμιράτο ή κατοικούν σε αυτό θα πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή σε θέματα ενδυμασίας και γενικότερα δημόσιας συμπεριφοράς. Αζμάν (Ajman): Το εμιράτο βρίσκεται στα βόρεια της Sharjah, διαθέτει αρκετά εργοστάσια που παράγουν μια σειρά από αγαθά, όπως τρόφιμα, (μη αλκοολούχα) ποτά, καπνό, υφάσματα, δερμάτινα είδη και προϊόντα χαρτιού. Ρας Αλ Κάιμα (Ras Al Khaimah): Στα βορειανατολικά του Umm Al Quwain, η Ras Al Khaimah αποτελεί τη βασικότερη γεωργική περιοχή των ΗΑΕ. Τα ορυχεία συμπεριλαμβάνονται, επίσης, στις πλέον σημαντικές δραστηριότητες του εμιράτου. Επιπρόσθετα, διαθέτει δυο λατομεία και τέσσερις τσιμεντοβιομηχανίες, εργοστάσια [60]

62 παραγωγής πλακιδίων και κεραμικών, επιτραπέζια είδη από γυαλί και φαρμακευτικά προϊόντα. Παράλληλα, έχουν ξεκινήσει και έρευνες για εξόρυξη πετρελαίου. Το λιμάνι του εμιράτου βρίσκεται σε καλή θέση κοντά στα στενά του Hormuz. Το εμιράτο έχει προχωρήσει στην ίδρυση 2 ζωνών ελευθέρου εμπορίου (RAKIA και RAK Free Trade Zone) και επίσης αναπτύσσει ένα τουριστικό θέρετρο με τεχνολογικό πάρκο αξίας 1 δις δολ. ΗΠΑ συνδυάζοντας την πολυτελή διαμονή δίπλα στη θάλασσα με τεχνολογικό πάρκο. Σημαντική είναι η προοπτική περαιτέρω ανάπτυξης της γεωργίας καθώς ήδη το 15% της γης καλλιεργείται. Αρκετές εταιρείες εμπλέκονται στην παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων, στην κτηνοτροφία και στην εκτροφή πουλερικών. Φουτζέιρα (Fujeirah): Βρίσκεται στον Κόλπο του Ομάν. Το 1985, το λιμάνι της εκβαθύνθηκε και επεκτάθηκε προκειμένου να προσελκύσει νέες ναυτιλιακές εταιρίες και νέες δραστηριότητες. Το λιμάνι της παρέχει πρόσβαση στα ΗΑΕ αποφεύγοντας τα στενά του Hormuz και είναι μέσα στα τρία λιμάνια με την μεγαλύτερη αποθήκη καυσίμων στον κόσμο. Το εμιράτο σκοπεύει να υλοποιήσει έργα που αφορούν στην παραγωγή ενέργειας, στη μεταφορά φυσικού αερίου και πετρελαίου από το Abu Dhabi, στην αφαλάτωση ύδατος και στην κατασκευή ξενοδοχείων. Ουμ Αλ Κουέιν (Umm Al Quwain): Το εμιράτο διαθέτει εργοστάσιο τσιμέντου, βιομηχανικές μονάδες που παράγουν σωλήνες και χαρτί. Η γεωργία αποτελεί σημαντικό κομμάτι της τοπικής οικονομίας με μεγάλη ποικιλία καλλιεργούμενων προϊόντων. Το εμιράτο διαθέτει επίσης μεγάλο εκτροφείο πουλερικών Επιπτώσεις διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης στην οικονομία των ΗΑΕ - Η κρίση στο Dubai Η επίδραση της διεθνούς οικονομικής κρίσης στην οικονομία των ΗΑΕ κατέστη εμφανής κατά τη διάρκεια του Σύμφωνα με έρευνα της εταιρείας Proleads και παρά την ανάκαμψη της οικονομίας κατά τη διάρκεια του 2010, υπολογίζεται ότι συνολικά στα ΗΑΕ παραμένουν στάσιμα 842 έργα συνολικής αξίας 350 δις δολ. ΗΠΑ, περισσότερα από τα οποία αφορούν το εμιράτο του Dubai, όπως τα νέα [61]

63 τεχνητά νησιά σε σχήμα φοίνικα (Palm Deira - Palm Jebel Ali) το σύμπλεγμα νησιών σε σχήμα υδρογείου (The World) και το έργο κατασκευής εντυπωσιακού αθλητικού κέντρου Dubai Sports City, ενώ υπολογίζεται ότι ακυρώθηκαν περίπου 111 έργα αξίας 14 δις δολ. Ειδικότερα στο Dubai, μεγαλεπήβολα κατασκευαστικά έργα, λόγω τις οικονομικής κρίσης δεν προχώρησαν, όπως αναμενόταν, στη φάση του σχεδιασμού (Hydropolis δις δολ., Dancing Towers, Chess City - 3 δις δολ.). Από την άλλη πλευρά, στην ίδια έρευνα αναφέρεται ότι εξακολουθούν να βρίσκονται υπό κατασκευή έργα αξίας 418 δις δολ. και σε διαδικασία σχεδιασμού και δημοπράτησης βρίσκονται τουλάχιστον 303 επενδυτικά σχέδια συνολικού προϋπολογισμού 350 δις δολ. Παρόλα αυτά, οικονομική δραστηριότητα στη χώρα συνεχίζεται και είναι σαφώς πιο έντονη σε σχέση με την Ευρώπη. Αν και ο απόηχος του 2009 για την οικονομική κατάσταση των ΗΑΕ ήταν αρνητικός, κατόπιν και των εξελίξεων γύρω από τα ληξιπρόθεσμα χρέη της κατασκευαστικής εταιρείας Nakheel, θυγατρική του ομίλου Dubai World (DW), η οποία μεταξύ άλλων έχει κατασκευάσει το τεχνητό νησί σε μορφή φοίνικα, το αρνητικό επενδυτικό κλίμα αναστράφηκε όταν ανακοινώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2010, η συμφωνία του ομίλου DW με τους πιστωτές του για την αναδιοργάνωση χρέους ύψους 24,9 δις δολ. ΗΠΑ. Πιο συγκεκριμένα, αφού η Nakheel ανακοίνωσε το Νοέμβριο του 2009 την πρόθεσή της να ζητήσει αναβολή της εξόφλησης ισλαμικών ομολόγων sukuk αξίας 4 δις δολ. ΗΠΑ, τα οποία είχαν καταληκτική ημερομηνία ωρίμανσης τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, προκλήθηκε μεγάλη αναταραχή στους εγχώριους και ξένους επενδυτές καθώς αποκαλύφθηκε το πρόβλημα ρευστότητας του ομίλου DW, ο οποίος στις αρχές του 2010 ζήτησε εξάμηνο πάγωμα των υποχρεώσεών του ύψους 26 δις δολ. ΗΠΑ. Σημειώνεται ότι πέραν της κατασκευαστικής Nakheel, στην DW ανήκουν εταιρείες που δραστηριοποιούνται στους τομείς των μεταφορών και εφοδιασμού, των επενδύσεων, της ναυτιλίας, της ενέργειας και των φυσικών πόρων (Istithmar, DP World κ.λπ.). Οι βασικοί πιστωτές του ομίλου είναι βρετανικές και εμιρατινές τράπεζες (Royal Bank of Scotland, HSBC, Standard Chartered, Lioyds Bank, National Bank of Dubai, Abu Dhabi Commercial Bank). [62]

64 Η πρώτη αντίδραση, από εμιρατινής πλευράς, στις εν λόγω εξελίξεις προήλθε από την Κεντρική Τράπεζα των ΗΑΕ, η οποία θέλοντας να στείλει ένα ισχυρό μήνυμα στις διεθνείς αγορές και να κατευνάσει τους φόβους των επενδυτών, ανακοίνωσε σε όλες τις τράπεζες της χώρας (εγχώριες και ξένες) ότι θέτει στη διάθεσή τους πιστώσεις ύψους 14 δις δολ. ΗΠΑ. Η ενέργεια αυτή ήρθε σε συνέχεια πρότερων άλλων ενεργειών της Κεντρικής Τράπεζας και του Εμιρατινού Υπουργείου Οικονομικών το Νοέμβριο του 2008, ενόψει της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, για στήριξη της οικονομίας με 32 δις δολ. Άμεση ήταν και η αντίδραση του ΔΝΤ στις εξελίξεις στο εμιράτο του Dubai, με δηλώσεις εκπροσώπου του, ο οποίος ανέφερε ότι τα ΗΑΕ δεν χρειάζονται την βοήθειά του ΔΝΤ καθώς διαθέτουν σημαντικά κρατικά επενδυτικά κεφάλαια (sovereign wealth funds) ικανά να αντιμετωπίσουν την κρίση. Η σημαντικότερη και πολυαναμενόμενη όμως αντίδραση ήρθε από το εμιράτο του Abu Dhabi, το οποίο 20 μέρες μετά την ανακοίνωση της Nakheel και ακριβώς μία μέρα μετά την καταληκτική ημερομηνία ωρίμανσης των χρεών της (14/12/2009) χορήγησε ποσό 10 δις δολ. στο Dubai για την κάλυψη των ληξιπρόθεσμων οφειλών του. Η εν λόγω κίνηση του πλούσιου σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο «αδελφού» εμιράτου θεωρήθηκε καθοριστικής σημασίας επαναφέροντας την αισιοδοξία στους επενδυτές. Πολλοί συνέδεσαν, επίσης, την ανωτέρω κίνηση με την μετονομασία του Burj Dubai, του υψηλότερου πύργου στον κόσμο που εγκαινιάστηκε τον Ιανουάριο του 2010, σε Burj Khalifa, προς τιμή του Προέδρου της χώρας και ηγεμόνα του Abu Dhabi, Σεΐχη Khalifa bin Zayed Al Nayan. Σε αυτό το σημείο οφείλουμε να αναφέρουμε ότι μεγάλος μέρος των επενδύσεων στο Dubai προέρχονται από το Abu Dhabi. Παράλληλα με τις αντιδράσεις των τρίτων, η κυβέρνηση των ΗΑΕ και ιδιαιτέρως το Dubai προχώρησαν σε θεσμικές ρυθμίσεις: α) συστήνοντας την Επιτροπή Κρίσης (Tribunal) συγκροτούμενη από τρεις διακεκριμένους δικαστές του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Κέντρου του Dubai (DIFC), β) ψηφίζοντας το νέο Νόμο των Εμιράτων περί χρεοκοπίας εταιρειών που διασφαλίζει τους πιστωτές μέσω της ρευστοποίησης της ακίνητης περιουσίας και γ) ενεργοποιώντας τη λειτουργία του Dubai Financial Support Fund που είχε θεσπιστεί νωρίτερα εντός του [63]

65 Επιπλέον, η DW σύστησε ομάδα συμβούλων αποτελούμενη από στελέχη των εταιρειών Deloitte, Rothschild και Clifford Chance για την κατάρτιση του προτεινόμενου προς τους πιστωτές σχεδίου αναδιάρθρωσης των χρεών της. Αντιστοίχως συστάθηκε συντονιστική Επιτροπή από την πλευρά των πιστωτών για την παρακολούθηση των διαβουλεύσεων επί του σχεδίου. Τελικά, η πρόταση της DW προς τους πιστωτές της για την αναδιοργάνωση του χρέους ολοκληρώθηκε μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2010 (25/3) και στις 20/5/2010 επήλθε κατ αρχήν συμφωνία για την αναδιοργάνωση χρέους ύψους 23,5 δις δολ. ΗΠΑ με τις 7 σημαντικότερες τράπεζες/ πιστωτές, οι οποίες κατέχουν το 60% του χρέους και για το οποίο συμφώνησαν 4,4 δις δολ. να καταστούν πληρωτέα σε 5 χρόνια και 10 δις δολ. σε 8 χρόνια, κατά ένα μέρος σε μετρητά και το υπόλοιπο σε μετοχές του ομίλου. Τον Σεπτέμβριο του 2010, αφού ολοκληρώθηκαν και οι διαπραγματεύσεις με τους υπόλοιπους πιστωτές (66 τράπεζες), υπεγράφη συμφωνία με το 99% των επενδυτών για την αναδιοργάνωση οφειλών ύψους 24,9 δις δολ. ΗΠΑ. Η εν λόγω συμφωνία προέκυψε νωρίτερα από το αρχικά προβλεπόμενο χρονικό διάστημα, γεγονός που εξέπληξε θετικά τις διεθνείς αγορές. Σημειώνεται ότι ο μοναδικός πιστωτής που δεν συμμετείχε στην εν λόγω συμφωνία ήταν το αμερικάνικο ίδρυμα Aurelius Capital Management, το οποίο και δεν ψήφισε υπέρ του προτεινόμενου σχεδίου εντός της προθεσμίας (9/9/2010). Εν συνεχεία, κατόπιν και της επανάκτησης της εμπιστοσύνης των διεθνών επενδυτών, το εμιράτο του Dubai εξέδωσε στις 29/9/2010 κρατικό ομόλογο αξίας 1,25 δις δολ. ΗΠΑ, με επιτόκιο 6,7% και πενταετούς διάρκειας ως προς τα 500 εκατ. δολ. και επιτόκιο 7,75% για τα υπόλοιπα 750 εκατ. δολ. δεκαετούς διάρκειας. Εντυπωσιακή ήταν η ανταπόκριση των επενδυτών, κυρίως από τις Ασιατικές χώρες, καθώς οι προσφορές υπερκάλυψαν στο τετραπλάσιο την αξία του ομολόγου. Σύμφωνα με δηλώσεις εμιρατινών αξιωματούχων, τα έσοδα από την έκδοση του εν λόγω ομολόγου επρόκειτο να διοχετευθούν σε έργα υποδομής όπως την επέκταση του υπάρχοντος αερολιμένα και την ολοκλήρωση του νέου αερολιμένα του εμιράτου. Σημειώνεται ότι παράλληλα με την πρωτοβουλία του εμιράτου του Dubai, το Ομοσπονδιακό Εθνικό Συμβούλιο ενέκρινε σχέδιο νόμου για το δημόσιο χρέος, [64]

66 καθορίζοντας το πλαίσιο δημιουργίας εγχώριας κεφαλαιαγοράς κρατικών ομολόγων σε τοπικό νόμισμα, προσθέτοντας έτσι ένα ακόμη εργαλείο στην άσκηση της εθνικής νομισματικής πολιτικής της χώρας. Στόχος του νέου νόμου, σύμφωνα με την εμιρατινή πλευρά, είναι ο περιορισμός του δημόσιου χρέους και ταυτόχρονα η δημιουργία σημείου αναφοράς και για τα υπόλοιπα ομόλογα που εκδίδουν οι οργανισμοί της χώρας. Το συμπέρασμα που προκύπτει από το παράδειγμα του ομίλου Dubai World και τις αντιδράσεις της κυβέρνησης σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο (εμιράτου) είναι ότι αν και οι κραδασμοί στην οικονομία του Dubai επηρέασαν το επίπεδο εμπιστοσύνης των επενδυτών, ταυτόχρονα επιβεβαιώθηκε η ικανότητα διαχείρισης των δυσκολιών με τη συνδρομή, ασφαλώς, και του πλούσιου σε πετρέλαιο εμιράτου του Abu Dhabi. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΔΝΤ για την πορεία της οικονομίας των ΗΑΕ και λαμβάνοντας υπόψη τις ανωτέρω εξελίξεις, τα βασικά θέματα που μπορεί να αποτελέσουν τροχοπέδη στην οικονομική ανάκαμψη της χώρας είναι: α) Η υπεράριθμη προσφορά ακινήτων στο εμιράτο του Dubai, η οποία και αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω με την ολοκλήρωση νέων κατασκευαστικών έργων, γεγονός το οποίο θα συνεχίσει να ασκεί ισχυρές πιέσεις στις τιμές των ακινήτων. β) H έλλειψη συντονισμού και διαφάνειας αναφορικά με τις πολιτικές χρηματοδότησης των επιχειρήσεων κρατικών συμφερόντων (Government Related Entities - GREs), σε συνδυασμό με τα χρέη ύψους 31 δις δολ. ΗΠΑ που θα καταστούν ληξιπρόθεσμα έως το τέλος του 2012, ενισχύουν τους κινδύνους αναχρηματοδότησης (rollover risks), ιδιαίτερα στο εμιράτο του Dubai. γ) Οι διεθνείς κυρώσεις εναντίον του Ιράν, το οποίο αποτελεί σημαντικό εμπορικό εταίρο των ΗΑΕ, ενδέχεται, σύμφωνα με αναλυτές, να πλήξουν την οικονομία της χώρας με ζημίες σε ποσοστό 0,2-0,7% του ΑΕΠ. [65]

67 3.8. Μέτρα αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης στα ΗΑΕ Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΑΕ και η Κεντρική Τράπεζα της χώρας προχώρησαν κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης σε μέτρα προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις της διεθνούς οικονομικής κρίσης και να διαφυλάξουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα κάτωθι που αποτέλεσαν και άξονες της ευρύτερης οικονομικής πολιτικής κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους: - Η κυβέρνηση των ΗΑΕ τοποθέτησε στον τραπεζικό τομέα 70 δις Ντιρχάμ (19,07 δις δολ. ΗΠΑ) για να τροφοδοτήσει τη ρευστότητα στην αγορά. - Η Κεντρική Τράπεζα των ΗΑΕ διέθεσε άμεσα 120 δις Ντίρχαμ (32,7 δισ. δολ.) προκειμένου να ενισχύσει τη ρευστότητα του τραπεζικού τομέα, ο οποίος, σημειωτέον, είναι από τους ισχυρότερους μεταξύ των χωρών της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής και ταυτόχρονα μείωσε τα επιτόκια δανεισμού από 2,5% στο 1,5%. - Η κυβέρνηση αύξησε τις δημόσιες δαπάνες μέσω επεκτατικής φορολογικής πολιτικής για να αντισταθμίσει τη μείωση στη συνολική ζήτηση, ενώ παράλληλα στόχος του Υπουργείου Οικονομικών είναι ο συντονισμός της φορολογικής πολιτικής σε τοπικό και ομοσπονδιακό επίπεδο. - Επίσης, ο κρατικός προϋπολογισμός για την περίοδο καταρτίσθηκε σε μηδενική βάση. - Στο εμιράτο του Dubai συστάθηκε το Dubai Support Fund με σκοπό την οικονομική ενίσχυση των εταιρειών που βρίσκονται εγκατεστημένες σε αυτό. - Επίσης, η κυβέρνηση του Dubai προέβη σε έκδοση ομολόγων πενταετούς διάρκειας, με ετήσια απόδοση 4%, συνολικής αξίας 20 δις δολ. ΗΠΑ, στο ήμισυ του οποίου ενεγράφη η Κεντρική Τράπεζα των ΗΑΕ. - Επιπλέον, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν προχώρησε στο σχέδιο εισαγωγής Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ), το οποίο αναμενόταν να τεθεί σε εφαρμογή έως τα τέλη του 2010, κατόπιν πιέσεων από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Παράλληλα, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι επεξεργάζεται την αναθεώρηση των Νόμων που αφορούν τις Εμπορικές Εταιρείες και τις Εμπορικές Αντιπροσωπείες [66]

68 συμπεριλαμβανομένης ρύθμισης με την οποία θα επιτρέπεται, σε συγκεκριμένους τομείς, η παραχώρηση 100% του ιδιοκτησιακού καθεστώτος σε ξένους επενδυτές (αντί για 49% που ισχύει έως και σήμερα) και τέλος, υιοθετήθηκε ο Νόμος περί Πτωχεύσεως, ώστε συνολικά το θεσμικό πλαίσιο γύρω από κάθε είδους επιχειρηματική δράση να εναρμονίζεται με τις διεθνείς πρακτικές Ενέργεια Τα ΗΑΕ ως πετρελαιοπαραγωγός χώρα με αποθέματα πετρελαίου περί τα 98 δις βαρέλια και αποθέματα φυσικού αερίου 212 τρις κυβικά πόδια (βλ. κεφ. 1.2) συνεχίζουν να επενδύουν σε έργα με στόχο την ενίσχυση της παραγωγικής δυναμικότητας της χώρας στα δύο αυτά προϊόντα. Ειδικότερα, η κρατική εταιρεία διαχείρισης πετρελαίου και φυσικού αερίου Abu Dhabi National Oil Company (ADNOC) ανακοίνωσε ότι μέσα στα επόμενα 3 χρόνια πρόκειται να επενδύσει ποσό ύψους 50 δις δολ. ΗΠΑ σε έργα βελτίωσης των πετρελαϊκών παραγωγικών μονάδων. Άλλωστε, η θυγατρική της εν λόγω εταιρείας, ADCO, έχει καταρτίσει σχέδιο με στόχο την αύξηση της ημερήσιας παραγωγής πετρελαίου των τριών πηγών που διαχειρίζεται, από τα 1,4 εκατ. βαρέλια/μέρα σε 1,8 εκατ. βαρέλια/μέρα έως το Όσον αφορά το φυσικό αέριο, οι δυσκολίες εξόρυξης των εμιρατινών αποθεμάτων εξαιτίας του υψηλού κόστους και της περιεκτικότητας σε θειούχο υδρογόνο, οδήγησαν στην ανάπτυξη του σχεδίου Dolphin, ήτοι τη δημιουργία αγωγού για την μεταφορά φυσικού αερίου από το Qatar στο Abu Dhabi. Ο εν λόγω αγωγός ήδη από το 2007 διοχετεύει 2 δις κυβικά πόδια /μέρα προς τα ΗΑΕ και το Ομάν. Παράλληλα όμως στο Abu Dhabi οι θυγατρικές της ADNOC, ADMA, OPCO και GASCO έχουν αναλάβει την υλοποίηση του μεγαλόπνοου έργου Integrated Gas Development (IGD), για την αξιοποίηση των αποθεμάτων του εμιράτου και την αύξηση της εγχώριας παραγωγής. Στο πλαίσιο του εν λόγω έργου, η ADGAS κατά τη διάρκεια του 2009 ανέθεσε στη Ν. Κορεάτικη εταιρεία Hyundai Heavy Industries το έργο Σχεδιασμού - Δημοπράτησης - Κατασκευής (EPC: Engineering - Procurement - Construction) της [67]

69 μονάδας παραγωγής φυσικού αερίου στο νησί DAS, συνολικού προϋπολογισμού 1 δις δολ. ΗΠΑ. Παράλληλα, η ADNOC προχώρησε σε κοινοπραξία, ύψους 10 δις δολ. ΗΠΑ, με την εταιρεία ConocoPhilips, για την εκμετάλλευση του κοιτάσματος φυσικού αερίου «Shah», ενώ αναμένεται και συνεργασία με την Αυστριακή εταιρεία OMV για την αξιοποίηση, επίσης, αποθεμάτων φυσικού αερίου του εμιράτου. Από την άλλη πλευρά, τα ΗΑΕ λαμβάνοντας υπόψη την ολοένα αυξανόμενη ανάγκη της χώρας σε ηλεκτρική ενέργεια, η οποία υπολογίζεται ότι έως το 2020 θα ανέλθει σε 40GWe, έχουν προχωρήσει στην κατάρτιση σχεδίου δημιουργίας έως το 2020, 4 πυρηνικών αντιδραστήρων για την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας για ειρηνική χρήση, συνολικού προϋπολογισμού 41 δις δολ. ΗΠΑ. Παράλληλα, τα ΗΑΕ για την παρακολούθηση και το συντονισμό του εθνικού στρατηγικού προγράμματος πυρηνικής ενέργειας θέσπισαν τον οργανισμό Nuclear Energy Program Implementation, ο οποίος με τη σειρά του ίδρυσε την κρατική εταιρεία Emirates Nuclear Energy Corporation (ENEC), η οποία ήδη διαχειρίζεται την ανάθεση των υποέργων προς επίτευξη του τελικού στόχου. Τέλος, το Abu Dhabi από το 2006 δραστηριοποιείται στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), αναλαμβάνοντας συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και καταρτίζοντας φιλόδοξα επενδυτικά σχέδια όπως η κατασκευή, έως το 2016, της πρώτης πράσινης πόλης «Masdar City» με μηδενική εκπομπή ρύπων και μηδενική εκροή αποβλήτων. Παράλληλα, στέφθηκε το 2009 με επιτυχία η εκστρατεία της χώρας για την ανάληψη της έδρας του Διεθνούς Οργανισμού IRENA (International Renewable Energy Agency), υποψηφιότητα την οποία υποστήριξε και η Χώρα μας. Στο ίδιο πλαίσιο, τα τελευταία τρία χρόνια διοργανώνεται στο Abu Dhabi η Διεθνής Διάσκεψη για το Ενεργειακό Μέλλον του Πλανήτη (WFES) μαζί με εμπορική έκθεση στην οποία συμμετείχε τον Ιανουάριο του 2010 και ο Ελληνικός Οργανισμός Εξωτερικού Εμπορίου (ΟΠΕ) με εθνικό περίπτερο. [68]

70 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο : ΜΕΞΙΚΟ 4.1. Το Μεξικό ως πετρελαιοπαραγωγός χώρα Το Μεξικό μετά τον Καναδά είναι ο σημαντικότερος εμπορικός και ενεργειακός εταίρος τον ΗΠΑ. Το ενεργειακό εμπόριο μεταξύ τους εν γίνεται μόνο από τη μία πλευρά. Οι ΗΠΑ εισάγουν ακατέργαστο πετρέλαιο και ηλεκτρική ενέργεια από το Μεξικό και εξάγουν ραφιναρισμένα παράγωγα πετρελαίου και φυσικό αέριο, η αξία των οποίων ξεπερνά το 10% της αξίας των εξαγωγών πετρελαίου του Μεξικό46. Η στενή ενεργειακή συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών αντανακλάται και από τις συνεχώς αναπτυσσόμενες οικονομικές τους σχέσεις στα πλαίσια του NAFTA. Πολλά από τα αμερικανικά αποθέματα φυσικού αερίου, αγωγοί και βιομηχανίες επεξεργασίας τους βρίσκονται πολύ κοντά στην μεξικανική παραμεθόρια περιοχή. Αυτό βοηθάει στην διευκόλυνση της διύλισης αλλά και εξαγωγής. Από την άλλη το Μεξικό αποτελεί μια σίγουρη και αξιόπιστη πηγή εισαγόμενου πετρελαίου για τις ΗΠΑ. Τα αποθέματα πετρελαίου του Μεξικού ξεπερνούν κατά 25% των αμερικανικών αποδεδειγμένων αποθεμάτων και υπάρχει προοπτική η μεξικάνικη παραγωγή να αυξηθεί αισθητά την επόμενη εκαετία. Το το Μεξικό άρχισε να εξάγει 50 μεγαβάτ της ηλεκτρικής του ενέργειας από το σταθμό του Baja προς την Καλιφορνία. Εντούτοις, οι υποδομές ροής και από τις δύο πλευρές των συνόρων είναι ανεπαρκείς για να επιτρέψουν μεγαλύτερες ροές. Από την πλευρά τους οι ΗΠΑ χρειάζεται να βελτιώσουν τη διαδικασία έκδοσης αδειών (Presidential Permitting) για την οικοδόμηση διασυνοριακών υποδομών σύνδεσης. Ενώ, το Μεξικό θα πρέπει να λάβει σοβαρές αποφάσεις όσον αφορά το βαθμό, το εύρος και το ρυθμό των μεταρρυθμίσεων στον τομέα παραγωγής πετρελαίου, φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Το Μεξικό λόγω μιας μακρόχρονης αποικιακής και αυτοκρατορικής ιστορίας έχει κρατικοποιήσει όλες τις πηγές ενέργειας και έχει καθιερώσει ισχυρά νομικά εμπόδια όσον αφορά της συμμετοχή ξένων επενδύσεων στην εγχώρια παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι άνω περιορισμοί και απαγορεύσεις έχουν ως αποτέλεσμα να περιορίσουν την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου καθώς και την [69]

71 δυνατότητα προσέγγισης και ανάπτυξης νέων τεχνολογιών που συμβάλουν στην αύξηση και βελτίωση της παραγωγής. Το Μεξικό κατατάσσεται δέκατο- τέταρτο στην παγκόσμια κλίμακα όσον αφορά τα αποθέματα πετρελαίου (12,9 δισεκατομμύρια βαρέλια), παρόλα αυτά αναγκάζεται να εισάγει βενζίνη και το 25% της συνολικής του κατανάλωσης σε φυσικό αέριο από τις ΗΠΑ, τη στιγμή που τα αποθέματα του θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν όχι μόνο την εσωτερική ζήτηση αλλά να κάνει και σημαντικές εξαγωγές. Τις φορές που η μεξικάνική κυβέρνηση αποφάσισε να προβεί στο άνοιγμα του ενεργειακού τομέα στις αμερικανικές ιδιωτικές επενδύσεις κυρίως όσον αφορά τη μεταφορά, διανομή και αποθήκευση του φυσικού αερίου τα οφέλη ήταν αμοιβαία. Επίσης από το 1992 το Μεξικό έχει επιτρέψει τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, συμπαραγωγές και τη συμμετοχή ανεξάρτητων παραγωγικών δυνάμεων για την κάλυψη της εσωτερικής ζήτησης. Οι αμερικανικές εταιρείες παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στη νέα αυτή αγορά, δεδομένου ότι είναι οι κύριοι επενδυτές της. Η ιδιωτική χρηματοδότηση προβλέπεται ότι θα συμβάλει στην αύξηση της παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας σε ποσοστό 14,2% ετησίως και θα προσθέσει μεγαβάτ μέχρι το 2010 στη ηλεκτρική ικανότητα του Μεξικού. Τα τελευταία χρόνια αν και έχουν γίνει σημαντικά βήματα όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις στον τομέα παραγωγής και διανομής ενέργειας από την πλευρά της μεξικάνικης κυβέρνησης χρειάζονται ακόμα περαιτέρω ενέργειες για την πλήρη απελευθέρωση του ενεργειακού τομέα. Το 2003 η κρατική πετρελαϊκή εταιρεία PEMEX υπέβαλε αίτημα στο Κογκρέσο για παροχή άδειας επέκτασης αγωγού το οποίο θα διέσχιζε τα διεθνή σύνορα, θα έφθανε στο Brownsville (Texas) και θα μετέφερε βαρέλια πετρελαίου ημερησίως μετά από επεξεργασία στο σταθμό του Monterey (Mexico). Επίσης, το ίδιο έτος το Μεξικό υπέγραψε μια σειρά από συμβάσεις με σκοπό τη χάραξη νέων στρατηγικών που θα επέφεραν σημαντικά κεφάλαια και θα συνέτειναν στην αύξηση της παραγωγής σε φυσικό αέριο. [70]

72 Σύμφωνα με προβλέψεις η πετρελαϊκή εταιρεία PEMEX αναμενόταν να αυξήσει την παραγωγή φυσικού αερίου 440 mcf ημερησίως ξεκινώντας από το 2006, οι επενδύσεις σε αμερικανικά δολάρια θα έφθαναν τα 4,4 δισεκατομμύρια και η PEMEX θα πραγματοποιούσε κέρδη ύψους 800 εκατομμυρίων δολάρια. Η αξιοπιστία του ενεργειακού εμπορίου της Βόρειας Αμερικής δεν ενισχύεται μόνο από την γεωγραφική εγγύτητα. Το Μεξικό όπως ή η προανέφερα είναι μέλος του NAFTA. Στα πλαίσια του οργανισμού έχει αναπτυχθεί ένα κανονιστικό πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ των κυβερνήσεων και επιχειρήσεων καθώς και όροι επενδύσεων στον τομέα της παραγωγής και διανομής. Το Μεξικό είναι επίσης μέλος του North America Energy Working Group, του Security and Prosperity Partnership και του NAEWG - Experts Group on Natural Gas Trade and Interconnections όπου οι δύο τελευταίοι λειτουργούν στα πλαίσια του πρώτου Η διαρροή πετρελαίου στον κόλπο του Μεξικού Η έκρηξη της 20ής Απριλίου στην εξέδρα άντλησης πετρελαίου «Deepwater Horizon» της British Petroleum BP στον Κόλπο του Μεξικού στάθηκε η αιτία για τη πρόκληση της πιο πολυσυζητημένης πετρελαιοκηλίδας των τελευταίων δεκαετιών, καθώς και μια από τις μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές στην ιστορία των ΗΠΑ. Μια άλλη έκρηξη που έγινε πριν από 31 χρόνια στην ίδια περιοχή στο νοτιότερο τμήμα του Κόλπου κοντά στο Μεξικό οδήγησε στη μεγαλύτερη πετρελαιοκηλίδα εν καιρώ ειρήνης όλων των εποχών. Η εξέδρα όπου συνέβη το πρώτο ατύχημα, «Ixtoc 1», ανήκε στην κρατική μεξικανική πετρελαϊκή εταιρεία Pemex. Τα δύο αυτά ατυχήματα και οι πετρελαιοκηλίδες που σχηματίστηκαν έχουν κοινά χαρακτηριστικά, παρότι τα χαρακτηριστικά της τελευταίας θαλάσσιας πετρελαιοκηλίδας έχουν διαφοροποιηθεί σημαντικά σε σύγκριση με την πρώτη. [71]

73 Τα δεξαμενόπλοια είθισται να θεωρούνται υπεύθυνα για ενδεχόμενη διαρροή του φορτίου τους. Από την πλύση των δεξαμενόπλοιων προκαλούνται πολλές μικρές πετρελαιοκηλίδες, ενώ από ανάλογα ατυχήματα με δεξαμενόπλοια μεταξύ των οποίων τα Torrey Canyon, Exxon Valdez, Metula και St. Peter έχουν ως αποτέλεσμα τεράστιες, συμπαγείς πετρελαιοκηλίδες. Οι εκρήξεις σε εξέδρες εξόρυξης δεν είναι σπάνιες, αν και οι περισσότερες έχουν σημειωθεί στην ξηρά ή σε ρηχά νερά, όπου η διαρροή του πετρελαίου μπορεί να διακοπεί σχετικά εύκολα. Μετά τις εκρήξεις «βαθέων υδάτων» στο Deepwater Horizon και το Ixtoc, στον θαλάσσιο πυθμένα διέρρευσαν πετρέλαιο και φυσικό αέριο υψηλής πίεσης. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί ένα γαλακτώδες μείγμα πετρελαίου, φυσικού αερίου, νερού, άμμου και σωματιδίων σκόνης. [72]

74 Οι ιδιότητες αυτού του γαλακτώματος πετρελαίου διαφέρουν από τις ιδιότητες του αργού πετρελαίου. Ένα μέρος αυτού θα επιπλεύσει από το υπόλοιπο, όμως, είναι πιθανό να σχηματιστούν στήλες σε διάφορα βάθη των βαθέων υδάτων. Οι τυποποιημένες τεχνικές απεικόνισης της ποσότητας του πετρελαίου με εναέρια μέσα ή δορυφόρους δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Ανάλογες μεθόδους χρησιμοποίησε η Pemex στην περίπτωση του Ixtoc η οποία ήθελε να παρουσιάσει μικρό το μέγεθος της διαρροής με αποτέλεσμα το μέγεθος της πετρελαιοκηλίδας να εκτιμηθεί στο μισό εκατομμύριο τόνους περίπου. Η ομάδα εμπειρογνωμόνων των Ηνωμένων Εθνών -της οποίας προΐσταμαι- εκτιμά αυτό το μέγεθος σε πολύ υψηλότερα επίπεδα. Ομοίως, ενώ η BP υπολογίζει τη διαρροή του Deepwater Horizon στους 800 τόνους ημερησίως, οι εκτιμήσεις των ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων κάνουν λόγο για πολύ μεγαλύτερα νούμερα. Η Pemex επιχείρησε να τοποθετήσει μια συσκευή που αποκαλείται «σομπρέρο» πάνω από τη διαρροή του Ixtoc προκειμένου να συλλέξει το πετρέλαιο από τον θαλάσσιο πυθμένα, αν και το σχέδιο ναυάγησε καθώς η κατασκευή δεν μπορούσε να σταθεροποιηθεί. Παρατηρήθηκε σχηματισμός ένυδρου μεθανίου, αλλά όχι σε μεγάλη κλίμακα. Στην περίπτωση του Deepwater Horizon, μπορούσε να τοποθετηθεί ένας τεράστιος θόλος, παρά το μεγάλο βάθος, με τη βοήθεια σύγχρονων μη επανδρωμένων υποθαλάσσιων οχημάτων, ρομπότ και εργαλείων τοποθέτησης. Εξαιτίας του σχηματισμού ένυδρου μεθανίου, όμως, η συσκευή έφραξε και αχρηστεύτηκε. Το εάν το πετρέλαιο θα πρέπει να «διασκορπίζεται» ή όχι αποτελεί ένα στρατηγικό ερώτημα ήδη από τις πρώτες επιχειρήσεις για τον έλεγχο πετρελαιοκηλίδων τη δεκαετία του Η απάντηση στο ερώτημα αυτό εξαρτάται από το εάν η πρώτη προτεραιότητα είναι τα πουλιά και οι ακτές ή άλλα θαλάσσια είδη, όπως τα ψάρια, οι γαρίδες και τα μαλάκια. Στην πρώτη περίπτωση ενδείκνυται διασκορπισμός, ενώ στη δεύτερη όχι. Η απόφαση αυτή έχει μια προφανή προέκταση σε επίπεδο δημόσιων σχέσεων. Τα πουλιά και οι ακτές που έχουν μολυνθεί από το πετρέλαιο δημιουργούν [73]

75 αποκρουστικές φωτογραφίες, ενώ τα νεκρά ψάρια και οι γαρίδες περνούν απαρατήρητα από τις κάμερες. Χρειάστηκαν εννέα μήνες για την κάλυψη της πετρελαιοκηλίδας Ixtoc. Μετά από γεώτρηση με απορροφητικό φρέαρ κατάφεραν επιτέλους να σταματήσουν τη ροή του πετρελαίου. Από το Deepwater Horizon συνεχίζει να διαρρέει πετρέλαιο στον Κόλπο του Μεξικού, παρότι η BP κατάφερε να εισαγάγει έναν μικρότερο σωλήνα στη βασική διαρροή για απορρόφηση μέρους της ροής. Είναι πολύ νωρίς ακόμη για να εκτιμήσει κανείς ολοκληρωμένα την οικολογική καταστροφή και τις οικονομικές επιπτώσεις στην αλιεία και τον τουρισμό από την πετρελαιοκηλίδα του Deepwater Horizon. Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι πληθυσμοί των γαρίδων και των μαλακίων θα υποστούν τις συνέπειες, όπως και στην περίπτωση του Ixtoc -η οποία έδειξε, επίσης, το οικοσύστημα είναι δυνατό να αποκατασταθεί σε λίγα μόλις χρόνια. Το ένα δισεκατομμύριο δολάρια κοντεύει να ανέλθει το οικονομικό κόστος από την πετρελαιοκηλίδα στον Κόλπο του Μεξικού, σύμφωνα με δήλωση της BP η οποία ετοιμάζεται να βάλει σε εφαρμογή δεύτερο σχέδιο για τον περιορισμό της ανυπολόγιστης οικολογικής καταστροφής. Η βρετανική πετρελαιοβιομηχανία θα επιχειρήσει να τοποθετήσει ένα κάλυμμα «LMRP» στην πετρελαιοπηγή προκειμένου το πετρέλαιο που διαρρέει να συγκεντρώνεται σε δεξαμενόπλοιο που θα βρίσκεται στην επιφάνεια της θάλασσας. Πρόκειται για τη δεύτερη προσπάθεια που καταβάλει η BP, καθώς το πρώτο εγχείρημα σφράγισης της πετρελαιοπηγής ναυάγησε. Το συνολικό οικονομικό κόστος από την επιχείρηση περιορισμού της πετρελαιοκηλίδας που προκλήθηκε μετά από έκρηξη στην εξέδρα εξόρυξης προκαλώντας το θάνατο 11 εργατών θα ανέλθει για την εταιρεία σε 990 εκατ. ευρώ. Η οικολογική καταστροφή που προκάλεσε η διαρροή αλλά και η αποτυχία της ΒΡ να αντιμετωπίσει το πρόβλημα προκάλεσαν τη ραγδαία πτώση της τιμής της μετοχής της εταιρείας αλλά και αναταραχή στα διεθνή χρηματιστήρια. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του CNN, η BP είναι αντιμέτωπη με την επιβολή ενός πρώτου προστίμου ύψους περίπου 67 εκατομμυρίων δολαρίων, από τις αμερικανικές [74]

76 αρχές, ενώ ο αμερικανικός οίκος αξιολογήσεων Στάνταρ εντ Πουρς υποβάθμιση τη μεσοπρόθεσμη πιστοληπτική ικανότητα του ομίλου από ΑΑ σε ΑΑ-. Εκφράζονται ολοένα και πιο δυνατά οι αντιδράσεις της διεθνούς κοινής γνώμης απέναντι στις πετρελαϊκές εταιρείες και ευρύτερα στη χρήση πετρελαίου κύριας μορφής ενέργειας. Ταυτόχρονα έθεσαν σε σοβαρή δοκιμασία και τις πολιτικές αρχές των ΗΠΑ. Δεν είναι τυχαίο ότι κάποιοι αναλυτές κάνουν λόγο για πρόκληση ανεπανόρθωτης ζημιάς και στο πολιτικό προφίλ του προέδρου των ΗΠΑ Ομπάμα, ο οποίος από την 20η Απριλίου πραγματοποίησε τρεις επισκέψεις στις ακτές της Λουιζιάνα για να συζητήσει το πρόβλημα. Είναι χαρακτηριστικός ο τίτλος και οι επισημάνσεις της Business Week σε άρθρο του Paul M. Barrett στις 4/6: «Ομπάμα και ΒΡ σε κίνδυνο εξαιτίας της διαρροής του Πετρελαίου» και «καθώς η διαρροή στον Κόλπο απειλεί να βουλιάξει τη ΒΡ και να καταστρέψει μια Προεδρία, είναι η ώρα για τον Ομπάμα να συσπειρώσει τις ΗΠΑ γύρω από μια σκληρή, αλλά δίκαιη ρύθμιση για το καλό του καπιταλισμού»!!! Για να αναρωτηθεί «η κατάσταση απειλεί και τους δύο. Μπορεί να ανακάμψει ο ένας ή ο άλλος;» Σε μια επίδειξη «θυμού», ο Ομπάμα προειδοποίησε την BP σχετικά με την αποζημίωση που οφείλει στους αλιείς, ιδιοκτήτες επιχειρήσεων και άλλα πρόσωπα των οποίων ο τρόπος ζωής έχει πληγεί από τη χειρότερη πετρελαιοκηλίδα στην ιστορία των ΗΠΑ. Ο Ομπάμα κατηγόρησε την BP για τις υψηλότατες δαπάνες της για τηλεοπτική διαφήμιση προκειμένου να βελτιώσει την εικόνα της και ένα σχέδιο για να πληρώσει 10,5 δισεκατομμύρια δολάρια τριμηνιαίο μέρισμα στους μετόχους, ενώ η περιοχή του Κόλπου αντιμετωπίζει οικονομική και περιβαλλοντική καταστροφή επικών διαστάσεων. Σε κάθε περίπτωση, η BP δεν αναμένει να σταματήσει πλήρως τη διαρροή του πετρελαίου μέχρι τον Αύγουστο. [75]

77 Στο μεταξύ κι ενώ η «Μαύρη Θάλασσα» πλησιάζει στις ακτές της Φλόριδα τα περισσότερα οικοσυστήματα των ακτών της Λουιζιάνα, απειλούνται με καταστροφή. [76]

78 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο : ΜΕΞΙΚΟ vs NTOYΜΠΑΪ - ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ 5.1. Εισαγωγή Πόσο γρήγορα οδεύουμε προς το τέλος του πετρελαίου; Το ερώτημα, με τεράστιες πολιτικοοικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές προεκτάσεις, είναι από αυτά που διχάζουν προκαλώντας έντονες αντιπαραθέσεις. Οι πετρελαιοπαραγωγοί χώρες και οι πετρελαϊκές εταιρείες είναι καθησυχαστικές επιμένοντας ότι η εξάντληση του μαύρου χρυσού δεν είναι ορατή στο εγγύς μέλλον. Ο αντίλογος, ο οποίος ενσωματώνεται στο κύριο μέρος του στην αποκαλούμενη θεωρία της πετρελαιοπαραγωγικής κορύφωσης (Peak Oil), αντιτάσσει ότι, ακόμη και αν δεν είναι άμεσα ορατή, η εξάντληση της κύριας αυτή τη στιγμή πηγής ενέργειας του πλανήτη είναι βέβαιη, ότι ήδη έχουμε σχεδόν καταναλώσει το μισό από το πετρέλαιο που διαθέτουμε και η υποχρεωτική μείωση της παραγωγής που θα ακολουθήσει μας βάζει πλέον στην εποχή του τέλους του φθηνού πετρελαίου Θεωρία κορυφής Η θεωρία της πετρελαιοπαραγωγικής κορύφωσης διατυπώθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1950 από τον αμερικανό γεωλόγο Μάριον Κινγκ Χάμπερτ, ο οποίος είχε προβλέψει - με ακρίβεια, όπως αποδείχθηκε - ότι η παραγωγή πετρελαίου των Ηνωμένων Πολιτειών θα έφθανε στην κορύφωσή της ανάμεσα στο 1965 και στο 1970 και στη συνέχεια θα άρχιζε να μειώνεται. Η λεγόμενη «καμπύλη Χάμπερτ» - η οποία έχει το σχήμα μιας συμμετρικής καμπάνας - αποτέλεσε έκτοτε ένα αξιόπιστο εργαλείο πρόβλεψης για την πετρελαϊκή παραγωγή πολλών κρατών. Η λογική στην οποία βασίζεται η καμπύλη Χάμπερτ είναι απλή. Κάθε πεπερασμένος ορυκτός πόρος - όπως είναι το πετρέλαιο, ο άνθρακας, το φυσικό αέριο - φθάνει κάποτε στην εξάντλησή του και η παραγωγή του ακολουθεί μια πορεία με αρχή, μέση και τέλος ( [77]

79 Η μέση αυτής της πορείας - η στιγμή στην οποία η παραγωγή φθάνει τον μέγιστο βαθμό ή την κορύφωσή της - βρίσκεται στο σημείο κατά το οποίο έχει εξορυχθεί το 50% των διαθέσιμων αποθεμάτων και απομένει ακόμη το υπόλοιπο μισό. Πριν από περίπου μία δεκαετία ορισμένοι κορυφαίοι ειδικοί του πετρελαίου - με πιο γνωστούς τον αμερικανό σύμβουλο επενδύσεων Μάθιου Σίμονς, τον αμερικανό γεωλόγο και συνεργάτη τού Χάμπερτ Κένεθ Ντιφέις και τον βρετανό γεωλόγο Κόλιν Κάμπελ - μετέφεραν την καμπύλη Χάμπερτ σε παγκόσμιο επίπεδο και υποστήριξαν ότι η κορύφωση της παγκόσμιας παραγωγής επίκειται άμεσα. Τόνισαν μάλιστα ότι η μεγάλη εξάρτηση των ανεπτυγμένων κρατών από το πετρέλαιο και η αύξηση της παγκόσμιας κατανάλωσης θα εντείνουν περισσότερο τις τριβές και τις αρνητικές επιπτώσεις που θα έχει η πτώση της παραγωγής, η οποία μοιραία ακολουθεί μετά την κορύφωση. Οι περισσότεροι ειδικοί της «σχολής» αυτής θεωρούν ότι η κορύφωση επήλθε ήδη ή πρόκειται να επέλθει μέσα στα αμέσως επόμενα χρόνια. Παρ' ότι είναι δύσκολο να αρνηθεί κανείς τη βάση αυτών των εκτιμήσεων - το πετρέλαιο είναι πράγματι ένας πεπερασμένος πόρος και από τη στιγμή που το αντλούμε χωρίς να υπάρχει τρόπος αντικατάστασής του κάποτε θα εξαντληθεί -, οι αντιδράσεις που προκάλεσαν ήταν τεράστιες. Οι περισσότερο αισιόδοξοι πολέμιοί τους - οι αποκαλούμενοι και «αρνητές της κορύφωσης» - θεωρούν ότι τα αποθέματα πετρελαίου της Γης επαρκούν για περισσότερο από έναν αιώνα, ότι οι διακυμάνσεις στην παραγωγή και στην προμήθεια του πετρελαίου δεν προκαλούνται τόσο από φυσικούς λόγους όσο από την αύξηση της ζήτησης και ότι η άνοδος των τιμών του πετρελαίου θα ενισχύσει την τεχνολογική ανάπτυξη του τομέα οδηγώντας σε νέες μεθόδους εξόρυξης και σε νέες ανακαλύψεις ( Οι λιγότερο αισιόδοξοι δεν αρνούνται την κορύφωση αυτή καθαυτή, απλώς υποστηρίζουν ότι δεν πρόκειται να επέλθει άμεσα και την τοποθετούν από το 2020 ως το 2030, θεωρώντας ότι τα στοιχεία στα οποία βασίζονται οι εκτιμήσεις για τα παγκόσμια αποθέματα είναι ελλιπή και οι υπολογισμοί δεν είναι σωστοί. [78]

80 Το τελευταίο μοντέλο του ASPO προτείνει ότι η μεγιστοποίηση της παραγωγής των συμβατικών πεδίων πετρελαίου έγινε το Μάιο του Αν συνυπολογιστούν τα πεδία σε μεγάλο βάθος, αυτά των πόλων και τα υγρά από το φυσικό αέριο, η μέγιστη τιμή της παραγωγής πετρελαίου εκτιμάται να συμβεί περίπου το Άλλοι ερευνητές όπως ο Kenneth Deffeyes και A. M. Samsam Bakhtiari έχουν δημιουργήσει μοντέλα που οδηγούν σε ανάλογες προβλέψεις ή ακόμη πιο σύντομες. Ακριβείς προβλέψεις είναι πολύ δύσκολο να γίνουν μια και πολύ μυστικότητα περιβάλλει τα σημαντικά δεδομένα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Άλλες, σχετικά διαφορετικές, μελέτες οδηγούν σε στοιχεία που ενισχύουν την άποψη των σεναρίων της χρονικά σύντομης μεγιστοποίησης της παραγωγής πετρελαίου. Οι κυριότερες από αυτές είναι του εκδότη του Petroleum Review Chris Skrebowski: Oilfields Megaproject report και του Matthew Simmons: Αnalysis of Saudi Arabian oilfields ( Οι συνέπειες της μεγιστοποίησης της παραγωγής φυσικού αερίου είναι περισσότερο τοπικές κυρίως λόγω των μεγάλων οικονομικών και ενεργειακών δαπανών της [79]

81 υγροποίησης και μεταφοράς του φυσικού αερίου σαν LNG. Τόσο το φυσικό αέριο της Ευρώπης και της Βορείου Αμερικής έχουν περάσει το μέγιστο της καμπύλης παραγωγής με αποτέλεσμα αυτές οι περιοχές να αντιμετωπίζουν διπλή ενεργειακή κρίση. [80]

82 Πίνακας 4 - Αποθέματα - Παραγωγή 4.3. Ο ρόλος του Μεξικού και των πετρελαίων της εκεί περιοχής Τον Ιούλιο του 2005 το αμερικανικό ελαφρύ αργό παρουσιάζει άνοδο σε ποσοστό μεγαλύτερο του 1% λόγω του ότι η πέμπτη μεγαλύτερη παγκοσμίως πετρελαιοπαραγωγός χώρα, το Μεξικό, αναστέλλει την παραγωγή από τα μεγαλύτερα πεδία άντλησης της χώρας καθώς ο τυφώνας Έμιλι κατευθύνεται προς το νότιο τμήμα του Κόλπου του Μεξικού. Το προθεσμιακό συμβόλαιο παράδοσης Αυγούστου του αμερικανικού ελαφρού αργού κέρδιζε, το μεσημέρι, 38 σεντς στο βαρέλι, με την τιμή του να ανέρχεται στα 58,47 δολάρια, ενώ νωρίτερα άγγιξε τα 58,83 δολάρια. Στο Λονδίνο, το Μπρεντ κέρδιζε 10 σεντς στο βαρέλι, με την τιμή του να ανέρχεται στα 57,71. Νωρίτερα, υπερέβη προσωρινά τα 58 δολάρια. Η κρατική μεξικανική εταιρία πετρελαίου Pemex εκκένωσε τις εγκαταστάσεις από το προσωπικό και ανέστειλε το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής στην περιοχή Campeche Sound, στην οποία αναλογεί σχεδόν το 80% της συνολικής παραγωγής πετρελαίου του Μεξικού (3,44 εκατ. βαρέλια την ημέρα). [81]