ÚÔÛ ÁÁÈÛË ÙˆÓ ËÌÔÙÈÎÒÓ ÚÔÛ ÔÏÈÎÒÓ ÓÙÚˆÓ ÙÔ ƒ Ù ÈÔ Ì ÏÈ ÙË πù Ï

Transcript

1 ÚÔÛ ÁÁÈÛË ÙˆÓ ËÌÔÙÈÎÒÓ ÚÔÛ ÔÏÈÎÒÓ ÓÙÚˆÓ ÙÔ ƒ Ù ÈÔ Ì ÏÈ ÙË πù Ï 2 37

2

3 Τ ο Ρέτζιο Εµίλια είναι µια π λη της Β ρειας Ιταλίας µε κατοίκους, της οποίας το δηµοτικ εκπαιδευτικ σ στηµα προσχολικής αγωγής έχει αναγνωριστεί ως ένα απ τα καλ τερα στον κ σµο (Edwards, Gandini & Forman, 1995 Edwards & Springate, 1997). Ένα άρθρο, µάλιστα, του Newsweek (2/12/91), για «τα δέκα καλ τερα σχολεία στον κ σµο», ως προσχολικ κέντρο ανέφερε ένα σχολείο του Ρέτζιο Εµίλια, το Diana (Gardner, 1995), το οποίο θεωρήθηκε αντιπροσωπευτικ για την παιδαγωγική προσέγγιση των δηµοτικών προσχολικών κέντρων της π λης. Το Ρέτζιο Εµίλια είναι µια π λη αφιερωµένη στα µικρά παιδιά, ενώ ο J. Bruner την έχει ονοµάσει «µικρή π λη-θα µα», και αναφερ µενος στα σχολεία της είπε τι είναι «τα καλ τερα απ σα έχει δει ποτέ» (La Repubblica, 14/1/1996, πως αναφέρεται στο Reggio Children, 1996a). Ο H. Gardner είπε τι, κατά την άποψή του, «δεν υπάρχει άλλο µέρος στον κ σµο, του οποίου τα σχολεία να είναι τ σο επιτυχηµένα, σο τα δηµοτικά προσχολικά κέντρα του Ρέτζιο Εµίλια». Κατά τη γνώµη του, «το Ρέτζιο αντιπροσωπε ει µια εκπαίδευση αποτελεσµατική, που τα παιδιά µαθητε ουν στον ανθρωπισµ, ένα µάθηµα που µπορεί να κρατήσει µια ζωή» (Winter Institute, 1998). Σ µφωνα µε τον ίδιο, πολλά γράφονται για προοδευτικές µεθ δους στην εκπαίδευση, αλλά σπάνια τις βλέπουµε να εφαρµ ζονται και πολλά λέγονται για τις δυνατ τητες των µικρών παιδιών, αλλά σπάνια καλλιεργο νται. Το Ρέτζιο Εµίλια είναι µια τέτοια περίπτωση, που επιτυγχάνεται µια µοναδική αρµονία ανάµεσα σε αντιθέσεις, πως είναι η τέχνη και η επιστήµη, το άτοµο και η κοιν τητα, το παιδί και ο ενήλικος, ο ενθουσιασµ ς και η µελέτη, η πυρηνική οικογένεια και η διευρυ- µένη (Gardner, 1998). Αυτή η «π λη-θα µα», λοιπ ν, έχει ελκ σει το ενδιαφέρον πολλών παιδαγωγών προσχολικής ηλικίας και ερευνητών απ λο τον κ σµο, έχει αποτελέσει πηγή έµπνευσης και έχει γίνει αντικείµενο µελέτης και συζητήσεων σε λες τις γωνιές της γης (Borgia, 1991 Katz, 1994). Κι αυτ, δι τι τα τελευταία 35 χρ νια στην π λη αυτή έχει αναπτυχθεί µια πρωτοποριακή παιδαγωγική φιλοσοφία, γνωστή ως «η προσέγγιση του Ρέτζιο Εµίλια». Πρ κειται για µια «πολυσυµβολική» προσέγγιση, η οποία ενθαρρ νει τη νοητική ανάπτυξη των παιδιών µέσα απ τη συστηµατική έµφαση στη συµβολική αναπαράσταση, καθώς τα παιδιά ανακαλ πτουν το περιβάλλον τους, και εκφράζουν τον 39 A. À Oª O

4 Î ÂÊ Ï ÈÔ Â ÙÂÚÔ 40 εαυτ τους µέσα απ λ για, κινήσεις, ζωγραφική, πηλοπλαστική, παιχνίδια και άλλες µορφές έκφρασης (Edwards, Gandini & Forman, 1998a). Οι πρώτοι κοινοτικοί παιδικοί σταθµοί δηµιουργήθηκαν µετά τον Β Παγκ σµιο π λεµο και περιήλθαν στον ήµο τη δεκαετία του 60. Ο πρώτος δηµοτικ ς παιδικ ς σταθµ ς, για παιδιά ηλικίας 3-6 ετών, δηµιουργήθηκε το 1963 και ο πρώτος βρεφονηπιακ ς σταθµ ς, για παιδιά ηλικίας 3 µηνών έως 3 ετών, το Σήµερα (5/2001) λειτουργο ν 21 σχολεία για παιδιά 3-6 ετών και 13 για παιδιά 3 µηνών έως 3 ετών (ενώ υπάρχουν ορισµένα που λειτουργο ν ως βρεφονηπιακοί και παιδικοί σταθ- µοί ταυτ χρονα) (Reggio Children, 1996bØ Gandini, 1997a). Εκεί φοιτο ν περίπου το 30% των παιδιών ηλικίας 3 µηνών έως 3 ε- τών και το 40% των παιδιών ηλικίας 3-6 ετών της π λης (Reggio Children, 1996b). Επιπλέον στο Ρέτζιο Εµίλια υπάρχουν βρεφονηπιακοί σταθµοί και νηπιαγωγεία κρατικά, ιδιωτικά (απ τα οποία τα περισσ τερα έχουν ιδρυθεί απ την εκκλησία) και συνεργατικά. Με αυτά τα σχολεία καλ πτεται συνολικά περίπου το 35% των παιδιών ηλικίας 3 µηνών έως 3 ετών και το 95% των παιδιών ηλικίας 3-6 ετών (Reggio Children, 1996b). Αξίζει να αναφερθεί τι στο Ρέτζιο Εµίλια το 95% των παιδιών ηλικίας 3-6 ετών φοιτο ν στο σχολείο, ενώ για την υπ λοιπη Ιταλία το ποσοστ κυµαίνεται στο 90% (Gandini, 1993). Για να εισαχθεί ένα παιδί στο σχολείο, πρέπει να υποβάλουν προηγουµένως αίτηση οι γονείς του (σε οποιοδήποτε σχολείο ε- πιθυµο ν, χωρίς να τους δεσµε ουν λ γοι εντοπι τητας). Κατ πιν αποφασίζεται ποια παιδιά θα φοιτήσουν σε κάθε σχολείο, αφο ληφθο ν υπ ψη κοινωνικά κριτήρια. ίνεται προτεραι τητα στην εισαγωγή των παιδιών µε «ειδικά δικαιώµατα» (έτσι αποκαλο νται οι ειδικές ανάγκες στο Ρέτζιο) ( dwards, Gandini & Forman, 1998). Αν δεν συµπληρωθεί ο απαιτο µενος αριθµ ς µε την επιλογή παιδιών µε κοινωνικά κριτήρια, τ τε γίνεται κλήρωση. Το σ στηµα των προσχολικών δηµοτικών κέντρων του Ρέτζιο Εµίλια, ανέπτυξε και διε θυνε για πολλά χρ νια ο Loris Malaguzzi (ο οποίος πέθανε το 1994), του οποίου το νοµα, κατά τον Gardner (1998), αξίζει να αναφέρεται δίπλα στους «ήρωές» του, τον Froebel, τη Montessori, τον Dewey και τον Piaget, καθώς αφιέρωσε τη ζωή του για να δηµιουργήσει µια εκπαιδευτική προσέγγιση που αποδίδει τα µέγιστα.

5 Ë appleúôûâááèûë ÙˆÓ ËÌÔÙÈÎˆÓ appleúôû ÔÏÈÎˆÓ ÎÂÓÙÚˆÓ Πρ κειται για ένα ολοήµερο σ στηµα, το οποίο λειτουργεί σε συνεργασία µε τους γονείς, και απευθ νεται σε λα τα παιδιά (Edwards, Gandini & Forman, 1995). Στα σχολεία αντιπροσωπε ονται λα τα κοινωνικοοικονοµικά στρώµατα και διάφορες κουλτο ρες (Abramson et al., 1995). Για τα προγράµµατα των σχολείων αυτών δαπανάται το 12% του ετήσιου οικονοµικο προϋπολογισµο της π λης, ενώ οι γονείς πληρώνουν δίδακτρα ανάλογα µε το εισ δηµά τους, τα οποία δεν ξεπερνο ν τις δραχµές το µήνα (New, 1990). Σ µφωνα µε τον Malaguzzi, ο στ χος ήταν να χτιστεί ένα σχολείο αγαπητ στα παιδιά, στο οποίο θα κυριαρχο ν η σκληρή εργασία, η ανακάλυψη, οι καταγραφές και η επικοινωνία, έ- νας χώρος έρευνας, µάθησης και σκέψης, που παιδιά, παιδαγωγοί και γονείς θα αισθάνονται άνετα και ωραία (πρ γραµµα του Winter Institute, 1998). Τα σχολεία ( πως ονοµάζουν τα προσχολικά τους κέντρα για να δώσουν έµφαση στο έργο που πραγµατοποιείται εκεί) λειτουργο ν για τα παιδιά απ την 1η Σεπτεµβρίου µέχρι τις 30 Ιουνίου, ενώ το προσωπικ απασχολείται απ τις 22 Αυγο στου έως τις 10 Ιουλίου. Ο επιπλέον χρ νος αξιοποιείται για την οργάνωση και την προετοιµασία του προσωπικο. Τα περισσ τερα παιδιά φοιτο ν 8 π.µ.-4 µ.µ., ωστ σο κάποια νήπια αναχωρο ν στη 1 µ.µ., ενώ άλλα προσέρχονται στο σχολείο στις 7.30 π.µ. και αναχωρο ν στις 6.20 µ.µ., µετά απ αίτηση της οικογένειάς τους γι αυτ το ειδικ ωράριο (Gandini, 1995, 1997a Malaguzzi, 1998). Η αναλογία παιδιών-παιδαγωγών είναι 2 παιδαγωγοί ανά 12 βρέφη, ανά 18 παιδιά ηλικίας 2-3 ετών και ανά προνήπια και νήπια (New, ), µεγέθη υψηλ τερα απ αυτά που προτείνονται (Phillips, 1987). µως ταν ρωτο ν τις παιδαγωγο ς στο Ρέτζιο Εµίλια εάν θα ήθελαν περισσ τερο προσωπικ, εκείνες απαντο ν τι προτιµο ν περισσ τερο χώρο. Κι αυτ, δι τι πιστε ουν τι ο πλεονασµ ς ενηλίκων µειώνει τις ευκαιρίες των παιδιών να µάθουν το ένα απ το άλλο (New, 1995), κάτι που, πως αναφέρθηκε στο προηγο µενο κεφάλαιο, θεωρείται σηµαντικ στοιχείο της βιωµατικής προσέγγισης της µάθησης. Το ωράριο των παιδαγωγών είναι 8 π.µ.-2 µ.µ. ή 8.30 π.µ.-4 µ.µ. και είναι εναλλασσ µενο. Έτσι, οι δ ο παιδαγωγοί βρίσκονται µαζί στην τάξη απ τις 8.30 µ.µ. έως τις 2 µ.µ., ενώ πριν και µετά υπάρχει µ νο µία παιδαγωγ ς στην τάξη. Για το απ γευµα υπάρχει µία παιδαγωγ ς µε µειωµένο ωράριο (3.30 µ.µ.-7 µ.µ.). 41

6 Î ÂÊ Ï ÈÔ Â ÙÂÚÔ 42 Η παιδαγωγική προσέγγιση που εφαρµ ζεται σε αυτά τα σχολεία είναι εκλεκτικιστική και έχει δεχτεί πολλές επιδράσεις. Απ τη Μοντεσσ ρι, που πίστευε στην αυτενέργεια τον Vygotsky, που θεωρο σε τι δεν πρέπει ποτέ να διδάσκουµε σε ένα παιδί αυτ που µπορεί να µάθει µ νο του τον Bruner, που λέει τι οι έννοιες δεν µεταδίδονται, αλλά «οικοδοµο νται» (Spaggiari, 1998) αλλά και απ τον Dewey, τον Claparede, τον Decroly, τον Erikson, τον Freinet, τον Piaget, τον Gardner κ.ά. (Malaguzzi, 1995 Hendrick, 1997 Rankin, 1997 New, 1998 Phillips & Bredekamp, 1998 Staley, 1998). Θα µπορο σε να ειπωθεί τι στο Ρέτζιο διαρκώς συνδυάζονται διάφορες εκπαιδευτικές θεωρίες µε την εµπειρική έρευνα που πραγµατοποιείται στα προσχολικά του κέντρα (New, 1998). Mετά απ επιθυµία πολλών παιδαγωγών απ λο τον κ σµο, τον Μάρτιο του 1994 ιδρ θηκε ένα διεθνές κέντρο για την προστασία και την προώθηση των δικαιωµάτων και των δυνατοτήτων λων των παιδιών, µε την επωνυµία Reggio Children, µε κ ριο χορηγ τον ήµο του Ρέτζιο Εµίλια. Η αρχική ιδέα για την ίδρυση αυτο του κέντρου ανήκε στον Malaguzzi, αλλά υποστηρίχθηκε και απ την κοιν τητα. Στ χος της ίδρυσης του Reggio Children ήταν αφεν ς η δηµιουργία ευκαιριών για α- νταλλαγή απ ψεων, ιδεών και ερευνών που αφορο ν την προσχολική αγωγή, και αφετέρου η ανταπ κριση στο πλήθος των ατ µων απ λο τον κ σµο που επιθυµο ν να γνωρίσουν καλ τερα την προσέγγιση του Ρέτζιο Εµίλια. Οι δραστηρι τητες του Reggio Children περιλαµβάνουν, σ µφωνα µε τους Gandini (1997a) και Reggio Children (1998): α) τη διαχείριση δ ο εκθέσεων (µιας ευρωπαϊκής και µιας αµερικανικής έκδοσης) που ταξιδε ουν ανά την υφήλιο µε την ονοµασία «οι εκατ γλώσσες των παιδιών», δηλαδή οι πολ πλευρες εκφραστικές δυνατ τητες των παιδιών, στις οποίες περιλαµβάνονται έργα των νηπίων καθώς και η φιλοσοφία της προσέγγισης του Ρέτζιο Εµίλια, β) την οργάνωση σεµιναρίων στο Ρέτζιο Εµίλια αλλά και έξω απ αυτ, γ) τη συµµετοχή προσωπικο απ το Ρέτζιο Εµίλια σε συνέδρια σε διάφορες χώρες, δ) την παροχή συµβουλών σε σχολεία ή φορείς που θέλουν να εφαρµ σουν την προσέγγιση του Ρέτζιο Εµίλια, ε) την έκδοση βιβλίων, εφηµερίδας, τη συγγραφή άρθρων και την παραγωγή οπτικοακουστικο υλικο, που καταγράφεται η προσέγγιση που εφαρµ ζεται σ αυτά τα σχολεία, στ) τη δηµιουργία εν ς κέντρου ανακ κλωσης, το οποίο εκτ ς απ τα προσχολικά κέντρα του δήµου το χρησι-

7 Ë appleúôûâááèûë ÙˆÓ ËÌÔÙÈÎˆÓ appleúôû ÔÏÈÎˆÓ ÎÂÓÙÚˆÓ µοποιο ν και δηµοτικά σχολεία, κέντρα παιχνιδιο, πρ σκοποι, κέντρα υπερηλίκων, κέντρα νε τητας κ.ά. Επιπλέον, για δ ο ακαδηµαϊκές χρονιές ( και ) εφαρµ στηκε στο Ρέτζιο Εµίλια ένα µεταπτυχιακ πρ γραµµα Master µε θέµα την προσέγγιση των δηµοτικών προσχολικών κέντρων του, για ένα µικρ α- ριθµ νεαρών αποφοίτων παιδαγωγικών σχολών, διάρκειας 4 και 6 µηνών αντίστοιχα, το οποίο προσωρινά έχει διακοπεί. Λ γω της έλλειψης χρ νου, και εξαιτίας λων αυτών των δραστηριοτήτων, δεν έχουν πραγµατοποιηθεί µακροπρ θεσµες έρευνες, οι οποίες να εξετάζουν την πορεία των αποφοίτων των δηµοτικών προσχολικών κέντρων του Ρέτζιο Εµίλια. Μάλιστα, πως µας είπαν οι εκεί ειδικοί, ταν επισκέφτηκε την π λη ο Bruner, τους συνέστησε να ασχοληθο ν λιγ τερο µε την οργάνωση ενη- µερωτικών σεµιναρίων και την επιµ ρφωση και περισσ τερο µε την έρευνα και τη συγγραφή σχετικών βιβλίων. µως, σ µφωνα µε την άποψη των ειδικών στο Ρέτζιο, η πραγµατοποίηση µακροπρ θεσµων ερευνών είναι στα σχέδιά τους, δίχως να αποτελεί προτεραι τητα. Κι αυτ, δι τι πιστε ουν τι, έτσι κι αλλιώς, αυτοί ερευνο ν καθηµερινά στα προσχολικά τους κέντρα και θεωρο ν τι τα αποτελέσµατα των ερευνών τους είναι θετικά. Η θεωρία που στηρίζει την προσέγγιση του Ρέτζιο Εµίλια είναι ο «κοινωνικ ς» ή «αλληλεπιδραστικ ς κονστρουκτιβισµ ς». Σ αυτή τη θεωρία τονίζεται ο βασικ ς ρ λος του παιδιο στην «οικοδ µηση» της γνώσης του, ενώ παράλληλα δίνεται µεγάλη σηµασία στην ανταλλαγή, στο διάλογο και τη συνεργασία (χαρακτηριστικά αναφέρεται η φράση στο Ρέτζιο «είµαι αυτ που είµαστε») (New, 1998 Nimmo, 1998). Η συνεργασία θεωρείται ι- διαίτερα σηµαντική και, σ µφωνα µε τους ειδικο ς εκεί, τα παιδιά αντιλαµβάνονται πολ γρήγορα την αξία της. Κατανοο ν απ πολ µικρά, για παράδειγµα, τι «αν κάποιος έχει µια ιδέα και τη µοιραστεί µε έναν άλλον, τ τε και οι δ ο θα αποκτήσουν δ ο ιδέες, αντί µία ο καθένας, και µε τον ίδιο τρ πο πολλαπλασιαστικά µπορο ν να αποκτηθο ν χιλιάδες ιδέες...» (Spaggiari, 1998). Κατά τον Malaguzzi, η παιδαγωγική της «ατοµικ τητας» και της «τυποποίησης» είναι λανθασµένη, σε αντίθεση µε αυτήν της συνεργασίας και της κοινής έρευνας που είναι παραγωγική (Reggio Children, 1995). Συµφωνο µε µε αυτή την άποψη, και πιστε ουµε τι αυτ ισχ ει γενικ τερα, και χι µ νο στον το- µέα της εκπαίδευσης. µ. π ø π øƒπ π Ã ƒ ƒπ π ƒo π 43