«Η κατάσχεση των καταθέσεων εις χείρας Τράπεζας ως τρίτης»

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Στο πλαίσιο του μαθήματος Τραπεζικό Δίκαιο με θέμα: «Η κατάσχεση των καταθέσεων εις χείρας Τράπεζας ως τρίτης» Επιβλέπων Καθηγητής: Καθηγητής, Σπυρίδων Ψυχομάνης Παπαδημητρίου Λαμπρινή Α.Ε.Μ.: 624 Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος

2 Στον Σωτήρη, την Μαρία και την Μυρτώ 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Συντομογραφίες. 7 Πρόλογος. 9 Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Η σύμβαση τραπεζικής κατάθεσης Γενικό και ειδικό τραπεζικό απόρρητο Η κατάσχεση ως μέσο αναγκαστικής εκτελέσεως Η κατάσχεση εις χείρας τρίτου.18 Α. ΤΟ ΚΑΤΑΣΧΕΤΟ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ 1. Η τάση της νομολογίας πριν και μετά τον ν. 2915/ Δυνατότητες πληροφορήσεως του δανειστή και περιουσιακή διαφάνεια του οφειλέτη. 29 Β. Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΕΙΣ ΧΕΙΡΑΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΩΣ ΤΡΙΤΗΣ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ 1. Το αναγκαίο περιεχόμενο του κατασχετηρίου Γενικά..32 1α. Φύση και αναγκαίο περιεχόμενο κατασχετηρίου στην περίπτωση κατασχέσεως τραπεζικής καταθέσεως..34 1β. Η ρύθμιση του άρθρου 90 ν.δ. 17.7/ : Το πρόβλημα της επιδόσεως του κατασχετηρίου στο συγκεκριμένο υποκατάστημα της τράπεζας, στο οποίο υφίσταται η κατάθεση του οφειλέτη καθού η εκτέλεση (παράλληλη εφαρμογή ν.δ και ΚπολΔ) Το ρυθμιστικό βεληνεκές του άρθρου 24 ν. 2915/ α. Τα υπαγόμενα είδη καταθέσεων 42 2β. Η κατάσχεση μελλοντικών απαιτήσεων εις χείρας Τράπεζας ως τρίτης 45 3

4 2β.i. Κατάσχεση στα χέρια Τράπεζας ως τρίτης της χρηματικής οφειλής έναντι του τρίτου δικαιούχου της εγγυητικής επιστολής γ. Η κατάσχεση καταθέσεως που συνδέεται με κοινό λογαριασμό 50 2δ. Η κατάσχεση καταθέσεως σε αλληλόχρεο λογαριασμό.56 2δ.i. Γενικά.56 2δ.ii. Το ζήτημα του κατασχετού ή μη του υπολοίπου του αλληλόχρεου λογαριασμού..57 2δ.iii. Το ζήτημα της κατάσχεσης υπολοίπου μετά το οριστικό κλείσιμο του αλληλόχρεου λογαριασμού 61 2δ.iv. Το ζήτημα της κατάσχεσης απαιτήσεως από το οριστικό υπόλοιπο του αλληλόχρεου λογαριασμού. 63 2ε. Το κατασχετό καταθέσεως στον λογαριασμό της οποίας εισήχθησαν ακατάσχετες απαιτήσεις 64 2ε.i. Γενικά για την έννοια των ακατάσχετων 64 2ε.ii. Ακατάσχετες απαιτήσεις από μισθούς. 67 2ε.iii. Ακατάσχετες απαιτήσεις από συντάξεις. 71 2ε.iv. Ακατάσχετες απαιτήσεις από ασφαλιστικές παροχές 72 2στ. Η στάση της Τράπεζας σε περίπτωση τήρησης περισσότερων λογαριασμών του Οφειλέτη καθού η εκτέλεση Συνέπειες επιβολής κατάσχεσης καταθέσεως εις χείρας Τράπεζας ως τρίτης. 75 3α. Η ευθύνη του τρίτου 78 3β. Δικαιώματα του καθού η εκτέλεση κατά του τρίτου. 79 3γ. Αναστολή της κατασχέσεως Η υποχρέωση της Τράπεζας (τρίτης) προς υποβολή δηλώσεως και οι συνέπειες από την παράλειψη υποβολής της 81 4

5 4α. Αρμόδιο όργανο, τύπος και προθεσμία υποβολής της δηλώσεως 81 4β. Περιεχόμενο της δηλώσεως του τρίτου. 83 4β.i. Επί καταφατικής δηλώσεως. 83 4β.ii. Επί αρνητικής δηλώσεως. 84 4β.iii. Επί μελλοντικών ή υπό αίρεση απαιτήσεων. 85 4β.iv. Αναφορά προηγούμενων κατασχέσεων. 85 4γ. Συνέπειες από την παράλειψη υποβολής της δηλώσεως γ.i. Η αξίωση αποζημιώσεως του δανειστή κατ άρθρο 985 παρ. 3 ΚΠολΔ γ.ii. Δικαστική ενάσκηση της αξιώσεως αποζημιώσεως Η άμυνα κατά της δηλώσεως του τρίτου. 88 5α. Νομοθετική κατοχύρωση, φύση και περιεχόμενο της ανακοπής. 88 5α.i. Σώρευση αιτήματος καταβολής αποζημίωσης κατ άρθρο 985 παρ.3 ΚΠολΔ. 91 5α.ii. Αίτημα ανακοπής και περιεχόμενο απόφασης. 91 5β. Διαδικαστικές προϋποθέσεις ασκήσεως της ανακοπής β.i. Δικαιοδοσία και αρμοδιότητα. 92 5β.ii. Διαδικασία εκδικάσεως της ανακοπής 93 5γ. Συμμετοχή τρίτων στη δίκη της ανακοπής και απόδειξη των εκατέρωθεν ισχυρισμών 94 5γ.i. Η άμυνα του τρίτου 94 5γ.ii. Ενστάσεις τρίτου που αφορούν την κατάσχεση. 95 5γ.iii. Απόδειξη εκατέρωθεν ισχυρισμών. 96 5δ. Συνέπειες από την παραδοχή της ανακοπής. 97 5δ.i. Δεδικασμένο

6 5δ.ii. Εκτελεστότητα Οι συνέπειες της καταφατικής δηλώσεως του τρίτου και η περαιτέρω διαδικασία 98 6α. Η ex lege εκχώρηση της απαιτήσεως. 98 6β. Η περαιτέρω διαδικασία επί κατάσχεσης χρηματικών απαιτήσεων β.i. Όταν υφίσταται μία και μοναδική απαίτηση β.ii. Όταν υφίστανται περισσότερες κατασχέσεις χρηματικής απαιτήσεως 102 6β.ii.α. Επάρκεια της κατασχεμένης απαιτήσεως β.ii.β. Ανεπάρκεια της κατασχεμένης απαιτήσεως 103 6γ. Ειδικότερα η διαδικασία επί κατασχέσεως απαιτήσεως στα χέρια Τράπεζας ως τρίτης Η περαιτέρω διαδικασία όταν ο τρίτος αρνείται να συμμορφωθεί προς το περιεχόμενο της καταφατικής δηλώσεως του τρίτου. 107 Γ. ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΙΣ ΧΕΙΡΑΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΩΣ ΤΡΙΤΗΣ ΜΕ ΕΠΙΣΠΕΥΔΟΝΤΑ ΔΑΝΕΙΣΤΗ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ 1. Γενικά Το νομοθετικό πλαίσιο της κατάσχεσης εις χείρας πιστωτικού ιδρύματος ως τρίτου κατά τον ΚΕΔΕ Νομολογιακές εξελίξεις ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ 6

7 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ αδημ. αδημοσίευτη ΑΚ Αστικός Κώδικας ανωτ. ανωτέρω ΑΠ Άρειος Πάγος άρθρ. άρθρο αριθ. αριθμός Αρμ Αρμενόπουλος βλ. βλέπε γνωμοδ. Γνωμοδότηση Δ Δίκη ΔΕΕ Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών ΔΕΕΤ Δελτίον Ενώσεως Ελληνικών Τραπεζών ΔΣΑΠΔ Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα εδ. εδάφιο ΕΔΚΑ Επιθεώρηση Δικαίου Κοινωνικής Ασφαλίσεως ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΕΝ Εφημερίς Ελλήνων Νομικών ΕΕμπΔ Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου ΕΕργΔ Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου Ειρ Ειρηνοδικείο ΕισΝΑΚ Εισαγωγικός Νόμος Αστικού Κώδικα ΕισΝΚΠολΔ Εισαγωγικός Νόμος Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας έκδ. έκδοση ΕλλΔνη Ελληνική Δικαιοσύνη επ. επόμενα ΕπισκΕΔ Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου 7

8 ΕρμηΣ Ερμηνεία Συντάγματος ΕΣΔΑ Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΕΤραπΔ Επιθεώρηση Τραπεζικού Δικαίου Εφ Εφετείο ΙονΕπιθΔ Ιονία Επιθεώρηση Δικαίου ΚΕΔΕ Κώδικας Εισπράξεως Δημοσίων Εσόδων ΚΠολΔ Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας ΚωδΝοΒ Κώδικας Νομικού Βήματος ΜονΠρ Μονομελές Πρωτοδικείο ν. νόμος ν.δ. νομοθετικό διάταγμα ΝοΒ Νομικό Βήμα παρ. παράγραφος παρατ. παρατηρήσεις ΠειρΝ Πειραϊκή Νομολογία περ. περίπτωση ΠολΔ Πολιτική Δικονομία ΠολΠρ Πολυμελές Πρωτοδικείο σ. σελίδα σημ. σημείωση στοιχ. στοιχείο Συντ. Σύνταγμα τόμ. τόμος τεύχ. τεύχος ΤΠΔ Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδος της Κυβερνήσεως ΧρΙΔ Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου 8

9 Πρόλογος Η κατοχύρωση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας στο αρ. 20 παρ. 1 του ισχύοντος Συντάγματος αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες καινοτομίες του τελευταίου σε σχέση με το προϊσχύσαν Σύνταγμα του 1952 αλλά και τα παλαιότερα. Αντίστοιχες ρυθμίσεις 1 συναντούμε στα άρθρα 6 και 13 ΕΣΔΑ και 14 ΔΣΑΠΔ, με πιο αναλυτική διατύπωση, καθώς και σε αρκετά ευρωπαϊκά Συντάγματα της μεταπολεμικής περιόδου, όπως στο άρθρο 19 παρ.4 του γερμανικού Θεμελιώδη Νόμου ή στο άρθρο 24 του ιταλικού Συντάγματος 2. Το άρθρο 20 παρ.1 Συντ. δεν παρέχει αξίωση δικαστικής διάγνωσης οποιασδήποτε βιοτικής σχέσης, παρά μόνον όσων άμεσα και προσωπικά σχετίζονται με τον ενδιαφερόμενο, έτσι ώστε να θίγονται τα δικαιώματα ή τα συμφέροντά του. Έτσι, όταν το άρθρο 20 παρ.1 Συντ. αναφέρεται σε «δικαιώματα ή συμφέροντα», δεν περιλαμβάνει άλλα έμμεσα και αντανακλαστικά συμφέροντα, όπως το γενικό συμφέρον των πολιτών στη συνταγματική διακυβέρνηση της χώρας 3. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η βλάβη των δικαιωμάτων και συμφερόντων του προσώπου θεμελιώνει την ανάγκη δικαστικής προστασίας του σε ενεστώτα χρόνο μόνο υπό την προϋπόθεση ότι εξακολουθεί να υπάρχει στο χρόνο αυτό ή έστω πιθανολογείται για το μέλλον 4. Ως στάδια της δικαστικής προστασίας μπορούν να αναφερθούν: α) Η ελεύθερη πρόσβαση στη δικαιοσύνη ως κρατική λειτουργία τούτο σημαίνει ότι ο φορέας του ουσιαστικού δικαιώματος δικαιούται, κατά γενικό δικονομικό κανόνα, να προσφύγει στη δικαιοσύνη για να το προστατεύσει, ασκώντας τα προσήκοντα ένδικα βοηθήματα 5. Δεν μπορεί, συνεπώς, να ανατεθεί σε τρίτα πρόσωπα αποκλειστικό δικαίωμα δικαστικής επιδίωξης της ικανοποίησης του Βλ. Κ. ΜΠΕΗ, Άρθρο 20 παρ. 1, σε: ΕρμηΣ 2003, 33 επ. Βλ. Κ. ΧΡΥΣΟΓΟΝΟ, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, 2006, 423 επ. Βλ. Β. ΣΚΟΥΡΗ, Διοικητικό Δικονομικό Δίκαιο, I, 1996, 69 επ. Περαιτέρω, η επικαλούμενη βλάβη πρέπει κατά κανόνα να είναι και προσωπική. 9

10 δικαιούχου, καθ υποκατάσταση του ίδιου, εκτός από τις περιπτώσεις των προσώπων που αδυνατούν, για λόγους ψυχικής υγείας, να επιμεληθούν τις υποθέσεις τους, σύμφωνα με τις οικείες διατάξεις του Αστικού Κώδικα 6 β) Η προσωρινή δικαστική προστασία είναι προφανές ότι η υποβολή αιτήματος δικαστικής προστασίας δεν δημιουργεί κανένα τεκμήριο βασιμότητάς του και άρα ο νομοθέτης δεν υπέχει συνταγματική υποχρέωση να προβλέψει ως αυτόθροη συνέπεια της άσκησης ενδίκου βοηθήματος ή μέσου το ανασταλτικό αποτέλεσμα. Συνεπώς, η πρόβλεψη διαδικασιών δικαστικής προστασίας, όπως η αναστολή εκτέλεσης των διοικητικών πράξεων ή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων στις ιδιωτικές διαφορές, αποτελεί επιταγή η οποία απορρέει από το άρθρο 20 παρ.1 Συντ 7 γ) Η οριστική δικαιοδοτική επίλυση της διαφοράς στη θεωρία υποστηρίζεται ότι το δικαίωμα δικαστικής προστασίας περιλαμβάνει και ένα ειδικότερο «δικαίωμα για έκδοση δικαστικής αποφάσεως που να αναφέρεται στην ουσία της υποθέσεως» 8. Ωστόσο, το ειδικότερο αυτό δικαίωμα, εάν ως «ουσία της υποθέσεως» νοηθεί η εξέταση της νομικής και ουσιαστικής βασιμότητας της υποβληθείσας αίτησης δικαστικής προστασίας, υφίσταται μόνο εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του παραδεκτού, οι οποίες άλλωστε συναρτώνται με την εύρυθμη λειτουργία της δικαιοσύνης 9 δ) Η αναγκαστική εκτέλεση. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η παροχή δικαστικής προστασίας εμπεριέχει και την αξίωση αναγκαστικής εκτέλεσης μιας τυχόν ευνοϊκής απόφασης, αφού διαφορετικά ή όλη διαδικασία θα στερούνταν σημασίας και ουσιαστικού αντικρύσματος και αποτελέσματος. Ήδη σχετικές ρυθμίσεις έχουν περιληφθεί, μετά την αναθεώρηση του 2001, στα άρθρα 94 παρ.4 και 95 παρ. 5 Συντ., σε ό,τι αφορά την αναγκαστική εκτέλεση των 5 Βλ. Γ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, Η συνταγματική καθιέρωση της δικαστικής προστασίας, Δ 1982, Άρθρα 1666 επ. και άρθρα 1689 επ. 7 Βλ. Κ. ΧΡΥΣΟΓΟΝΟ, ό.π., 438 επ. 8 Βλ. Ν. ΚΛΑΜΑΡΗ, Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας, 1989, 155 επ. 9 Προτιμότερη φαίνεται συνεπώς η διατύπωση ότι η δικαστική προστασία αναλύεται, μεταξύ άλλων, και σε αξίωση για «διάγνωση της διαφοράς (οριστική δικαστική προστασία)», βλ. σχετικά Δ. ΤΣΑΤΣΟ, Συνταγματικό Δίκαιο, Β, 1992, 465. Η αξίωση αυτή ικανοποιείται με την έκδοση σχετικής 10

11 δικαστικών αποφάσεων και (αλλά όχι μόνο) κατά του Δημοσίου, των Ο.Τ.Α. και των ν.π.δ.δ., καθώς και γενικότερα την υποχρέωση συμμόρφωσης της διοίκησης προς τις δικαστικές αποφάσεις. Άλλο ένα βήμα προς την κατεύθυνση της υλοποίησης της συνταγματικής επιταγής για αποτελεσματική δικαστική προστασία έγινε με το άρθρο 24 ν. 2915/2001, το οποίο ορίζει ότι το απόρρητο των κάθε μορφής καταθέσεων, καθώς και των μετοχών, δεν ισχύει έναντι του δανειστή που έχει δικαίωμα κατάσχεσης της περιουσίας του δικαιούχου, της κατάθεσης ή της μετοχής και για το απαιτούμενο για την ικανοποίηση του δανειστή ποσό. Η ρύθμιση αυτή είναι συνταγματικά επιβεβλημένη, προκειμένου να καταστεί λυσιτελής η παρεχόμενη με καταψηφιστική απόφαση ή διαταγή πληρωμής δικαστική προστασία, όταν μάλιστα ο οφειλέτης δεν διαθέτει ακίνητη περιουσία, ώστε να γίνει εκτέλεση σε βάρος της 10. Έτσι, για την ικανοποίηση ειδικά των χρηματικών αξιώσεων, ως μέσο αναγκαστικής εκτελέσεως προβλέπεται και η κατάσχεση 11. Συγκεκριμένα, η πρώτη παράγραφος του άρθρου 951 ΚΠολΔ κάνοντας λόγο για εκτέλεση «µε κατάσχεση περιουσίας εκείνου κατά του οποίου στρέφεται η εκτέλεση», παραπέμπει στα τέσσερα ρυθµιζόµενα από τον Κώδικα Πολιτικής Δικονοµίας είδη κατασχέσεως, ήτοι στην κατάσχεση της κινητής περιουσίας του οφειλέτη (άρθρα και ), στην κατάσχεση της ακίνητης περιουσίας του (άρθρα και ), στην κατάσχεση εις χείρας τρίτου (άρθρα ) και στην κατάσχεση των ειδικών περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη (άρθρα ). Όσον αφορά την τρίτη από τις ως άνω μορφές κατασχέσεως, η οποία θα μας απασχολήσει επί του παρόντος, λεκτέο ότι με τη διαδικασία της κατασχέσεως εις χείρας τρίτου 12 είναι δυνατή και η κατάσχεση δικαστικής απόφασης, έστω κι αν η τελευταία απορρίπτει το ένδικο βοήθημα ή μέσο ως απαράδεκτο, χωρίς να εισέρχεται στην ουσία της υπόθεσης κα χωρίς να δημιουργεί δεδικασμένο γι αυτή. 10 Πρόκειται για θεματική με την οποία θα ασχοληθούμε κατ αρχήν στην παρούσα μελέτη. Σχετικά βλ. ΑΠ 19/2001, ΕλλΔνη 2002, 79 και Π. ΓΕΣΙΟΥ ΦΑΛΤΣΗ, Η κατάσχεση των τραπεζικών καταθέσεων πριν και μετά τον ν. 2915/2001, Δ 2002, Το άρθρο 951 παρ.1 ΚπολΔ, πέρα από την κατάσχεση, επιτρέπει στον επισπεύδοντα δανειστή και τη χρήση των μέσων της αναγκαστικής διαχείρισης και της προσωπικής κράτησης. 12 Πρόκειται για το είδος εκείνο της κατασχέσεως που επιβάλλεται από τον δανειστή κατά του οφειλέτη, αλλά στρέφεται κατά τρίτου προσώπου, το οποίο είτε χαρακτηρίζεται ως ο οφειλέτης 11

12 των χρηµατικών απαιτήσεων του καθού οφειλέτη, οι οποίες δεν εξαρτώνται από αντιπαροχή, από τον δανειστή του (αρ. 982παρ. 1περ α ΚΠολΔ). Η πρακτική σπουδαιότητα της κατασχέσεως χρηµατικών απαιτήσεων εις χείρας τρίτου για την ικανοποίηση του επισπεύδοντος δανειστή έχει αναδειχθεί ως επί το πλείστον τα τελευταία έτη ενόψει της διεκπεραιώσεως των τρεχουσών συναλλαγών µέσω τραπεζικών λογιστικών εγγραφών ή μέσω του λεγόμενου πλαστικού χρήματος. Εισαγωγικές παρατηρήσεις: 1. Η σύμβαση τραπεζικής κατάθεσης Οι τραπεζικές δραστηριότητες που δύναται σήμερα να ασκεί ένα πιστωτικό ίδρυμα στην Ελλάδα αναφέρονται ενδεικτικά στον κατάλογο του άρθρου 11 ν. 3601/2007. Έτσι, οι τραπεζικές δραστηριότητες μπορούν να διακριθούν σε δύο βασικές κατηγορίες, αντίστοιχη δε είναι και η διάκριση των τραπεζικών συμβάσεων, εάν λάβει κανείς υπόψη ότι οι τραπεζικές εργασίες κατευθύνονται στην κατάρτιση ομώνυμων συμβάσεων. Στην πρώτη κατηγορία υπάγονται οι παραδοσιακές τραπεζικές εργασίες, τις οποίες διεκπεραιώνει κάθε πιστωτικό ίδρυμα, ήτοι η αποδοχή καταθέσεων ή άλλων επιστρεπτέων κεφαλαίων, η χορήγηση πιστώσεων και οι εγγυοδοτικές συμβάσεις 13. Στην ίδια κατηγορία εντάσσονται επίσης πράξεις διενέργειας πληρωμών και μεταφοράς κεφαλαίων και η έκδοση και διαχείριση μέσων πληρωμής αλλά και οι σύγχρονοι τρόποι χρηματοδότησης. Στη δεύτερη κατηγορία υπάγεται η παροχή επενδυτικών ή άλλων τραπεζικών υπηρεσιών 14. χρηματικής απαιτήσεως του οφειλέτη, είτε κατέχει κινητά πράγματα που ανήκουν κατά κυριότητα στον οφειλέτη, είτε εμφανίζεται ως υπόχρεο να μεταβιβάσει τα κινητά αυτά κατά κυριότητα στον Οφειλέτη, σχετικά βλ. Π. ΓΕΣΙΟΥ ΦΑΛΤΣΗ, Αναγκαστική Εκτέλεση, Ειδικό Μέρος, 2001, Η αποδοχή καταθέσεων ανήκει στις λεγόμενες παθητικές τραπεζικές εργασίες, διότι η τράπεζα καθίσταται οφειλέτης των καταθετών της για τα κατατεθέντα σε αυτήν ποσά, τα οποία αναγράφονται στο παθητικό σκέλος του ισολογισμού της. Αντίθετα, η χορήγηση πιστώσεων ανήκει στις ενεργητικές τραπεζικές εργασίες, διότι η τράπεζα καθίσταται δανειστής των πελατών της για τα ποσά της πίστωσης. 14 Βλ. Ν. ΡΟΚΑ, Χ. ΓΚΟΡΤΣΟ, ΣτοιχείαΤραπεζικού Δικαίου, Δεύτερη έκδοση, 211 επ. 12

13 Η αποδοχή καταθέσεων ή άλλων επιστρεπτέων κεφαλαίων είναι απαραίτητη δραστηριότητα για την εκπλήρωση της πιστωτικής λειτουργίας των πιστωτικών ιδρυμάτων και τη χρηματοδότηση της οικονομίας. Από την άλλη, η τραπεζική κατάθεση εξυπηρετεί σαφώς και τα συμφέροντα των καταθετών αφού αποτελεί προϋπόθεση για τη συμμετοχή του καταθέτη στους σύγχρονους τρόπους πληρωμής χωρίς μετρητά. Η έλλειψη, ωστόσο, ορισμού από τον νόμο της τραπεζικής κατάθεσης δημιουργεί ορισμένες αμφισβητήσεις σχετικά με την οριοθέτηση της έννοιάς της. Σύμφωνα με την κρατούσα γνώμη, τότε μόνο πρόκειται για κατάθεση, όταν εκείνος, ο οποίος αποδέχεται καταθέσεις, απευθύνεται στο κοινό και όχι σε μεμονωμένα άτομα, ενώ η κατάθεση, η οποία αποτελεί μορφή ανώμαλης παρακαταθήκης, θα πρέπει επίσης να διακρίνεται από άλλες συμβατικές μορφές, όπως το δάνειο, η εντολή ή η εισφορά σε εταιρεία 15. Πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι δε συνιστά κάθε αποδοχή χρημάτων από τράπεζα τραπεζική κατάθεση 16, ενώ η είσπραξη ποσών έναντι χορηγήσεως ηλεκτρονικού χρήματος συνιστά μεν αποδοχή καταθέσεων, όχι όμως οπωσδήποτε και η έκδοση και η δυνατότητα εξαργύρωσης του ηλεκτρονικού χρήματος 17. Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι χαρακτηριστικό της τραπεζικής κατάθεσης είναι ότι η τράπεζα αποδέχεται ξένα χρήματα ή άλλα επιστρεπτέα κεφάλαια, πελατών της κατά κανόνα, για φύλαξη, με την υποχρέωση απόδοσής τους κατά τον συμφωνηθέντα χρόνο ή οποτεδήποτε της ζητηθεί. Η τράπεζα αποκτά την εξουσία να χρησιμοποιεί τα κατατεθέντα ποσά και έτσι από απόψεως νομικού χαρακτηρισμού η σύμβαση τραπεζικής κατάθεσης συνιστά, 15 Βλ. Κ. ΠΑΜΠΟΥΚΗ, Καταθέσεις χρημάτων, εις: Σύμμεικτα, τόμος Β 2, 2009, Έτσι π.χ. η δανειοδότηση της τράπεζας ή η καταβολή χρημάτων από πελάτη για τη διεκπεραίωση εντολής του αλλά και η φύλαξη χρημάτων από την τράπεζα χωρίς την εξουσία χρησιμοποιήσεώς τους (ομαλή παρακαταθήκη) δεν είναι τραπεζική κατάθεση. Επίσης, η αποδοχή χρημάτων τράπεζας από άλλη τράπεζα δε συνιστά, σύμφωνα με μία γνώμη, κατάθεση. 17 Βλ. σχετικά Οδηγία 2009/110/ΕΚ η οποία ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο με τον ν. 4021/

14 σύμφωνα με την κρατούσα γνώμη αλλά και την πάγια νομολογία, μορφή ανώμαλης παρακαταθήκης 18. Τέλος, αν και δεν είναι απαραίτητο, η τραπεζική κατάθεση είναι κατά κανόνα έντοκη, με κατ εξαίρεση δυνατότητα προγενέστερης συμφωνίας για ανατοκισμό (αρ.296 παρ.2), ενώ για την σύμβαση κατάθεσης δεν είναι απαραίτητο να καταβληθούν μετρητά, αφού ο πελάτης αντί μετρητών δύναται να οπισθογραφήσει (λόγω πληρεξουσιότητας) αξιόγραφα εις διαταγήν υπέρ της τράπεζας, με τη συμφωνία το εισπραχθέν ποσό να πιστωθεί στον λογαριασμό του. Στην τελευταία περίπτωση συνιστάται ανώμαλη παρακαταθήκη με την αναβλητική αίρεση της είσπραξης του ποσού που παριστούν οι τίτλοι Γενικό και ειδικό τραπεζικό απόρρητο Τόσο το γενικό όσο και το ειδικό τραπεζικό απόρρητο εντάσσονται στην υποχρέωση εχεμύθειας που υπέχει η τράπεζα απέναντι στον πελάτη, η οποία με την σειρά της απορρέει από τη γενικότερη υποχρέωση προστασίας και από τη συναλλακτική σχέση μεταξύ τράπεζας και πελάτη. Συγκεκριμένα, στις τράπεζες περιέρχεται πλήθος πληροφοριών αναφορικά με την περιουσιακή κατάσταση των συναλλασσόμενων με αυτές πελατών (π.χ. πληροφορίες σχετικά με την φερεγγυότητά τους) ή και με άλλες σχέσεις που αφορούν την προσωπική και οικογενειακή τους κατάσταση. Ως εκ τούτου, αποτελεί διεθνώς αναγνωρισμένο κανόνα ότι οι τράπεζες έχουν την υποχρέωση να μην ανακοινώνουν τις πληροφορίες που περιέρχονται σε αυτές από την επαφή τους με τους πελάτες σε τρίτους 20. Η υποχρέωση εχεμύθειας (γενικό τραπεζικό απόρρητο) βαρύνει τις τράπεζες και όταν δεν έχει αναληφθεί ρητά και μάλιστα τις βαρύνει τόσο κατά την διάρκεια ισχύος της σύμβασης όσο 18 ΑΠ 378/2011, ΧρΙΔ 2011 με παρατηρήσεις Χριστακάκου, ΑΠ 929/2009, ΧρΙΔ 2011, 99, ΑΠ 844/2006, ΑΠ 93/2005, ΕλΔ 2005, 1484, ΑΠ 1623/1995, ΔΕΕ 1996, 390 και ΕφΠειρ 83/2011, ΔΕΕ 2011, Βλ. Ν. ΡΟΚΑ Χ.. ΓΚΟΡΤΣΟ, ό.π., 215 επ. 20 Βλ. σχετικά ΠΚ 371, ΚπολΔ 402 αριθμ

15 και μετά την λήξη της, ακόμα δε και αν δεν συνήφθη τελικά η συναλλαγή με τον πελάτη 21. Όσον αφορά το ειδικό τραπεζικό απόρρητο ή απόρρητο των τραπεζικών καταθέσεων, αυτό προβλέπεται ευρύτατο με τον ν. 1059/1971 (όπως τροποποιήθηκε ιδίως με τον ν. 1858/1989). Οι κάθε μορφής καταθέσεις σε πιστωτικά ιδρύματα είναι απόρρητες, οι δε υπάλληλοι ή διευθυντές τραπεζών που παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τραπεζικές καταθέσεις πελατών τους τιμωρούνται με φυλάκιση. Το αξιόποινο της παράβασης δεν αίρεται με τη συναίνεση του πελάτη, τα όργανα δε και οι υπάλληλοι των τραπεζών δεν εξετάζονται ως μάρτυρες σχετικά με τις καταθέσεις πελατών σε πολιτική ή ποινική δίκη. Ωστόσο, το ζήτημα που θα μας απασχολήσει στο σύνολο σχεδόν της παρούσας εργασίας είναι η δυνατότητα που δόθηκε με τον ν. 2915/2001, ο οποίος προέβλεψε ότι το τραπεζικό απόρρητο δεν ισχύει έναντι του δανειστή που διαθέτει εκτελεστό τίτλο και άρα έχει δικαίωμα κατάσχεσης της περιουσίας του δικαιούχου της τραπεζικής κατάθεσης 22. Έτσι και όλως συνοπτικά, 21 Στο ελληνικό δίκαιο ειδικός ποινικός νόμος κατοχυρώνει και ρυθμίζει με ειδικές διατάξεις το απόρρητο των τραπεζικών καταθέσεων που αποτελεί το σημαντικότερο τμήμα απόρρητων πληροφοριών. Πάντως, το τραπεζικό απόρρητο είναι δεκτικό ολικής ή μερικής παραίτησης, εφόσον όμως η πρόθεση για παραίτηση συνάγεται κατά τρόπο που δεν επιδέχεται αμφιβολία. Το τραπεζικό απόρρητο αίρεται επίσης όταν υπάρχει σχετική νομοθετική πρόβλεψη. Κατά κανόνα, το τραπεζικό απόρρητο υποχωρεί και έναντι ελεγκτικών (ιδίως έναντι της Τράπεζας της Ελλάδος), διωκτικών και φορολογικών αρχών. Πάντως, πρόσωπα που για λογαριασμό της Τράπεζας της Ελλάδος έχουν λάβει γνώση πληροφοριών που αφορούν λογαριασμούς πελατών σε ελεγχθείσες από αυτά τράπεζες, υποχρεούνται σε τήρηση του επαγγελματικού απορρήτου. Πάντως είναι αμφίβολο αν ο τράπεζες έχουν το δικαίωμα να παρέχουν μέσω κεντρικών ηλεκτρονικών συστημάτων πληροφόρησης, με τις οποίες είναι συνδεδεμένες, όπως η «Τράπεζα συστημάτων και πληροφοριών ΑΕ Τειρεσίας», πληροφορίες σχετικά με τη φερεγγυότητα και γενικότερα τη συνεπή ή μη συμπεριφορά πελατών τους χωρίς τη συναίνεσή τους, αν και η παροχή τέτοιων υπηρεσιών ρητά αναφέρεται στον κατάλογο των τραπεζικών δραστηριοτήτων του άρθρου 11 παρ. 1 στοιχ. Ιγ ν. 3061/ Εκτός αυτού, ευρύτατη εξαίρεση από το τραπεζικό απόρρητο εισήχθη με τον πρόσφατο ν. 3986/2011 για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Σύμφωνα με το αρ. 32 παρ. 3, τα πιστωτικά και χρηματοδοτικά ιδρύματα οφείλουν να υποβάλλουν στο Υπουργείο Οικονομικών κάθε πληροφορία οικονομικού και φορολογικού ενδιαφέροντος που είναι αναγκαία για τη βεβαίωση και είσπραξη των φόρων και δη κατ εξαίρεση των διατάξεων για το επαγγελματικό και τραπεζικό απόρρητο. Επίσης, η ίδια διάταξη ρητά προβλέπει ότι το τραπεζικό απόρρητο δεν ισχύει όταν γίνεται προκαταρκτική εξέταση ή προανάκριση από την Υποδιεύθυνση της Οικονομικής Αστυνομίας. Στις ως άνω πληροφορίες ρητά εμπίπτουν οι κινήσεις τραπεζικών λογαριασμών, τα εμβάσματα, οι μεταφορές πιστώσεων, άμεσες χρώσεις λογαριασμών, πληροφορίες για επιταγές, για δάνεια, για εισπράξεις μέσω πιστωτικών καρτών κλπ. 15

16 δανειστής με εκτελεστό τίτλο μπορεί να επιβάλει κατάσχεση επί τραπεζικών λογαριασμών εις χείρας τράπεζας ως τρίτης, σύμφωνα με τις ΚπολΔ 982 επ. Μάλιστα, η παρ. 4 του αρ. 983 διευκρινίζει ότι το κατασχετήριο έγγραφο επιδίδεται στην έδρα του πιστωτικού ιδρύματος ή σε οποιοδήποτε υποκατάστημά του Η κατάσχεση ως μέσο αναγκαστικής εκτελέσεως Τα προβλεπόμενα από τον νόμο μέσα αναγκαστικής εκτελέσεως που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ικανοποίηση των χρηματικών απαιτήσεων είναι: α) η κατάσχεση της περιουσίας του οφειλέτη, β) η αναγκαστική διαχείριση ακινήτου ή επιχειρήσεως του οφειλέτη και γ) η προσωπική κράτηση του οφειλέτη (αρ. 951 ΚπολΔ). Παράλληλα, επιτρέπεται η χρήση, ως οιονεί μέσου εκτελέσεως και του βεβαιωτικού όρκου (αρ. 952 ΚπολΔ). Τα μέσα αυτά επιλέγονται ελεύθερα από τον επισπεύδοντα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο σωρευτικά όσο και διαδοχικά, χωρίς να τηρείται μεταξύ τους ορισμένη σειρά. Φυσικά, εγγενή όρια και φραγμούς θέτει τόσο η αρχή της αναλογικότητας όσο και αυτή της απαγορεύσεως καταχρηστικής συμπεριφοράς. Η αναγκαστική κατάσχεση συνιστά διαδικαστική πράξη, με την οποία δεσμεύονται νομικά (μέσω της απαγορεύσεως διαθέσεως) και υλικά (μέσω της μεσεγγυήσεως ή της διαχειρίσεως) περιουσιακά στοιχεία του οφειλέτη, προκειμένου αυτά μέσω πλειστηριασμού να ρευστοποιηθούν, ώστε να ικανοποιηθεί ο επισπεύδων και όσοι δανειστές αναγγελθούν. Η αναγκαστική εκτέλεση δεν αποσκοπεί στην ικανοποίηση μόνον του κατασχόντος, αλλά και κάθε αναγγελλόμενου με τις νόμιμες διατυπώσεις δανειστή. Με την αναγκαστική κατάσχεση αφετηριάζεται η κύρια διαδικασία της αναγκαστικής 23 Βλ. Π. ΓΕΣΙΟΥ ΦΑΛΤΣΗ, Η κατάσχεση τραπεζικών καταθέσεων πριν και μετά τον ν. 2915/2001, εις Τιμ. Τμ. Κ. Μπέη, 2003, 2101, ΚΑΣΤΡΙΩΤΗ, Η κατάσχεση των τραπεζικών καταθέσεων, Δ. 2007, 66, ΚΟΤΣΙΡΗ, Τραπεζικό απόρρητο και κατάσχεση τραπεζικών καταθέσεων, Τιμ. Τόμ. Κ. Μπέη, 2003, 2931, Επίσης ΟλΑΠ 3/1993, ΕλλΔνη 1993, 1459, ΟλΑΠ 19/2001, ΕλλΔνη 2002, 79 και ΑΠ 1022/2011, αδημοσ. 16

17 εκτελέσεως προς ικανοποίηση χρηματικών απαιτήσεων, εντοπίζεται και εξειδικεύεται στη σχετική έκθεση το συγκεκριμένο περιουσιακό στοιχείο, ώστε να καταστεί διακριτό από κάθε άλλο και να δεσμευθεί 24. Κατά το σύστημα του ΚπολΔ η αναγκαστική κατάσχεση δε δημιουργεί προνόμιο υπέρ του κατασχόντος δανειστή. Σε αντίθεση, μάλιστα, προς το Γερμανικό, στο Ελληνικό δίκαιο δεν ισχύει η αρχή της προτεραιότητας. Με την επιφύλαξη της συνδρομής γενικών ή ειδικών προνομίων, επικρατεί εδώ η αρχή της σύμμετρης ικανοποιήσεως του κατασχόντος και των αναγγελμένων δανειστών (αρ. 977 ΚπολΔ) 25. Προκειμένου να γίνουν πιο εύκολα κατανοητά τα όσα θα ακολουθήσουν στο ειδικό μέρος της παρούσας εργασίας, σκόπιμο και απαραίτητο κρίνεται να αναφερθούμε στις διακρίσεις της αναγκαστικής κατάσχεσης. Συγκεκριμένα: α) Ανάλογα προς τον επιδιωκόμενο σκοπό και τις επιβαλλόμενες από τον νόμο προϋποθέσεις η κατάσχεση διακρίνεται σε αναγκαστική και συντηρητική 26. Στην πρώτη περίπτωση, απαιτείται εκτελεστός τίτλος, που βεβαιώνει τη χρηματική απαίτηση του δανειστή και αποσκοπεί στην ικανοποίηση του κατασχόντος από την εκποίηση του κατασχεμένου μέσω του πλειστηριασμού. Αντίθετα, η συντηρητική κατάσχεση αποτελεί ασφαλιστικό μέτρο που επιβάλλεται με δικαστική απόφαση ή με βάση διαταγή πληρωμής και αποσκοπεί στη διασφάλιση μελλοντικής αναγκαστικής εκτελέσεως, όταν συντελεσθούν οι προϋποθέσεις επιβολής της. β) Ανάλογα με το πρόσωπο στα χέρια του οποίου βρίσκεται το κατασχεμένο περιουσιακό στοιχείο, η κατάσχεση διακρίνεται σε κατάσχεση στα χέρια του οφειλέτη και σε κατάσχεση στα χέρια τρίτου. Στη δεύτερη περίπτωση, που μας αφορά εν προκειμένω, το αντικείμενο της κατασχέσεως βρίσκεται στην νομή ή την κατοχή τρίτου, που οφείλει να το παραδώσει ή να το 24 Βλ. ΚΕΡΑΜΕΑ Κ., Είδη εκτελέσεως για την ικανοποίηση χρηματικών απαιτήσεων από συγκριτική άποψη, Αρμ. 1996, , ΜΠΕΗ Κ., Τα συνταγματικά όρια της αναγκαστικής εκτελέσεως, Δίκη 1985, Βλ. ΝΙΚΑ Ν., Εγχειρίδιο Δικαίου Αναγκαστικής Εκτελέσεως, 2012, 518 επ. 17

18 αποδώσει στον οφειλέτη ή όταν αυτό συνίσταται σε απαίτηση του οφειλέτη κατά του τρίτου. γ) Ανάλογα με το αντικείμενο της κατασχέσεως, αυτή διακρίνεται σε κατάσχεση κινητών (αρ. 953επ. και αρ. 982 επ.), ακινήτων (αρ. 992 επ.), σε κατάσχεση απαιτήσεων (αρ. 982 επ.), καρπών (αρ. 953) και σε κατάσχεση ειδικών περιουσιακών στοιχείων (αρ επ. ΚπολΔ). Τέλος, αναφέρουμε ότι υποκείμενη σε κατάσχεση είναι όλη η περιουσία του οφειλέτη και ο δανειστής επιτρέπεται να ικανοποιηθεί, κατ αρχήν, από οποιοδήποτε (δεκτικό εκποιήσεως ή απαλλοτριώσεως) περιουσιακό στοιχείο του οφειλέτη Η κατάσχεση εις χείρας τρίτου Η κατάσχεση στα χέρια τρίτου αποτελεί ιδιαίτερο είδος αναγκαστικής κατασχέσεως, που αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σημασία στη νομική και συναλλακτική πρακτική 28. Ιδίως η κατάσχεση χρηματικών απαιτήσεων του οφειλέτη κατά πιστωτικών ιδρυμάτων (τραπεζών) αποτελεί στις μέρες μας εφάμιλλο σχεδόν μέσο εκτελέσεως με εκείνο της συνήθους κατασχέσεως στα χέρια του οφειλέτη, πρόκειται μάλιστα να ενισχυθεί η παρουσία του στο μέλλον, μετά την απλούστευση της προσβάσεως του δανειστή στα άδυτα των 26 Βλ. ΛΙΒΑΘΗΝΟ, Σχέσις μεταξύ συντηρητικής και αναγκαστικής κατασχέσεως κατά τον ΚΠολΔ, ΝοΒ 1972, Σε κατάσχεση υπόκειται η τωρινή, η υπάρχουσα κατά τον χρόνο ενάρξεως της εκτελέσεως περιουσία του οφειλέτη. Αν ο οφειλέτης εκποίησε συγκεκριμένο περιουσιακό του στοιχείο πριν από την έναρξη της εκτελέσεως, αυτό δεν καταλαμβάνεται από την εκτέλεση, εκτός αν η μεταβίβασή του διαρρήχθηκε από τον κατασχόντα (αρ. 991). Και απαιτήσεις υπό αίρεση ή προθεσμία μπορούν να κατασχεθούν. Μελλοντικές αξιώσεις κατάσχονται τότε μόνον όταν μεταξύ του οφειλέτη και του τρίτου υφίσταται κάποια έννομη σχέση, από την οποία μπορούν να προκύψουν μεμονωμένες αξιώσεις του δανειστή, λ.χ. για την καταβολή μισθών, μισθωμάτων κλπ. 28 Αξίζει να αναφέρουμε ότι όταν η αναγκαστική εκτέλεση για την ικανοποίηση χρηματικών απαιτήσεων επισπεύδεται σε ακίνητο, ακολουθείται ενιαία διαδικασία κατασχέσεως είτε αυτή απευθύνεται κατά του κυρίου του κατασχεμένου ακινήτου είτε κατά του νεμομένου ή κατέχοντος αυτό τρίτου. Και όταν τα ακίνητα βρίσκονται στα χέρια τρίτου, κατάσχονται πάντοτε στα χέρια του οφειλέτη. Δε συμβαίνει, όμως, το ίδιο και όταν η κατάσχεση αφορά σε κινητά. Όταν αυτά βρίσκονται στα χέρια του οφειλέτη, ακολουθείται η κατάσχεση στα χέρια του οφειλέτη των άρθρων 953 επ. Όταν τα κινητά βρίσκονται στα χέρια όχι του οφειλέτη, αλλά τρίτου (κατόχου) ή υφίστανται χρηματικές αξιώσεις του οφειλέτη κατά τρίτου, που δεν εξαρτώνται από δική του αντιπαροχή ή υπάρχει απαίτηση του οφειλέτη κατά τρίτων για μεταβίβαση της κυριότητας κινητών, επίσης μη εξαρτώμενη από 18

19 τραπεζών, που καθιερώθηκε με τον ν. 2915/2001 και εδραιώθηκε με τον πρόσφατο ν. 3994/2011. Η ενίσχυση της μορφής αυτής κατασχέσεως ευνοείται, άλλωστε, από τον σύγχρονο χαρακτήρα των συναλλαγών, που διεκπεραιώνονται πλέον στη σύγχρονη πραγματικότητα μέσω τραπεζικών (λογιστικών) εγγράφων ή με πλαστικό/ηλεκτρονικό χρήμα κλπ. Αφού η κατάσχεση εις χείρας τρίτου αποτελεί ιδιαίτερο μέσο προς ικανοποίηση χρηματικών απαιτήσεων, ευνόητο είναι ότι θα είναι απαραίτητη και η συνδρομή των γενικών προϋποθέσεων της αναγκαστικής εκτελέσεως για την επιβολή της 29. Ο επισπεύδων δανειστής θα πρέπει, επομένως, να διαθέτει οπωσδήποτε εκτελεστό τίτλο (αρ. 904), ο οποίος να ενσαρκώνει απαίτηση βέβαιη (αρ. 915) και εκκαθαρισμένη (αρ. 916). Απαραίτητη είναι, επίσης, η περιαφή του εκτελεστήριου τύπου και η έκδοση απογράφου (αρ. 918) καθώς και η τήρηση προδικασίας, με την προηγούμενη επίδοση επιταγής (αρ. 924) στον οφειλέτη του και την πάροδο τριών εργασίμων ημερών από την επίδοσή της (αρ. 926). Δεν αρκούν, λοιπόν, για το κύρος της κατασχέσεως οι επιδόσεις του κατασχετηρίου στον τρίτο και στον καθού η εκτέλεση υπό τους όρους του άρθρου 983 ΚπολΔ. Αντίθετα, στο είδος αυτό της κατασχέσεως δε νοείται εντολή προς εκτέλεση στον δικαστικό επιμελητή (αρ. 927) ως αυτοτελής διαδικαστική πράξη, ενώ, όταν κριθεί αναγκαίος ο διορισμός υπαλλήλου επί του πλειστηριασμού, η λύση παρέχεται από το άρθρο 988 ΚπολΔ, που προβλέπει παρέμβαση του δικαστηρίου. Με την κατάσχεση στα χέρια τρίτου δημιουργείται τριμερής δικονομική έννομη σχέση, αφού για να λειτουργήσει προϋποτίθεται συμμετοχή σε αυτήν τριών προσώπων: του επισπεύδοντος δανειστή, του καθού η εκτέλεση οφειλέτη και του τρίτου. Συγκεκριμένα: αντιπαροχή, η κατάσχεσή τους υπακούει στους ειδικούς ορισμούς της αναγκαστικής κατασχέσεως στα χέρια τρίτου (αρ ). 29 Βλ. ΨΥΧΟΜΑΝΗ Σ., Η κατάσχεση των καταθέσεων, ΔΕΕ 2002, 473επ., ΤΟΝ ΙΔΙΟ, Τραπεζικές δραστηριότητες αμφισβητούμενης νομιμότητας, 2002, 189 επ., ΤΟΝ ΙΔΙΟ, Τραπεζικό Δίκαιο, 2001, 168 επ. και ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟ Γ., Αναγκαστική Εκτέλεση, 2002, 234 επ. 19

20 α) Επισπεύδων δανειστής είναι το φυσικό ή νομικό πρόσωπο, που εμφανίζεται στον εκτελεστό τίτλο ως δικαιούχος χρηματικής απαιτήσεως ή που νομιμοποιείται ενεργητικά (αρ. 919) να επισπεύσει αναγκαστική εκτέλεση για την ικανοποίηση της χρηματικής αυτής απαιτήσεως. β) Με βάση τους γενικούς κανόνες προσδιορίζεται και ο καθού η εκτέλεση οφειλέτης, που κατονομάζεται στον εκτελεστό τίτλο ως οφειλέτης της χρηματικής παροχής, όπως και κάθε άλλο πρόσωπο, που νομιμοποιείται παθητικά (αρ. 919 και 920) για την ικανοποίηση της ίδιας χρηματικής απαιτήσεως. Ο οφειλέτης, όμως, της χρηματικής παροχής για την οποία επισπεύδεται αναγκαστική εκτέλεση, έχει συγχρόνως και την ιδιότητα του δανειστή της απαιτήσεως, είναι δηλαδή ο δικαιούχος της κατασχετέας απαιτήσεως, που βρίσκεται στα χέρια του τρίτου. γ) Τρίτος, στα χέρια του οποίου κατάσχονται χρηματικές απαιτήσεις του καθού η εκτέλεση ή κινητά, που ανήκουν κατά κυριότητα στο τελευταίο, είναι κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, το οποίο είναι κάτοχος εξ ιδίου δικαίου, δυνάμει δηλαδή ορισμένης έννομης σχέσης μεταξύ αυτού και του οφειλέτη, του αντικειμένου της κατασχέσεως. Είναι προφανές ότι ο τρίτος επ ουδενί ταυτίζεται, διατηρεί δε τη νομική του αυτοτέλεια έναντι του οφειλέτη, κατέχει επομένως το κατασχετέο αντικείμενο με βάση συγκεκριμένη έννομη σχέση (λ.χ. μίσθωση, παρακαταθήκη, εντολή κλπ.) 30. Συνηθέστερη στην πράξη περίπτωση κατάσχεσης χρηματικής απαιτήσεως είναι η κατάσχεση εις χείρας τράπεζας των καταθέσεων του οφειλέτη της 31. Δυνατή είναι, όμως, η κατάσχεση και στα χέρια του Δημοσίου 30 Σύμφωνα με τα ανωτέρω μπορεί να είναι τρίτος: Ο αγοραστής που δεν έχει εξοφλήσει το τίμημα από την πώληση ακινήτου, ο εργοδότης για το υπόλοιπο της εργολαβικής αμοιβής από την εκτέλεση των μεταξύ του ιδίου και του καθού η εκτέλεση συμβάσεων έργου, ο υπαίτιος σε αποζημίωση από τροχαίο ατύχημα έναντι του ζημιωθέντος, αντισυμβαλλόμενος του καθού από σύμβαση παροχής υπηρεσιών, για την οποία ο πρώτος δεν έχει εξοφλήσει το τίμημα, το πρόσωπο που πλούτισε αδικαιολόγητα σε βάρος του καθού οφειλέτη, η ασφαλιστική εταιρεία για το ποσό που έπρεπε να καταβάλει στον υπαίτιο του ατυχήματος καθού κλπ. 31 Βλ. ΓΕΣΙΟΥ ΦΑΛΤΣΗ Π., Η κατάσχεση των τραπεζικών καταθέσεων πριν και μετά τον ν. 2915/2001, Δ 2002, , ΨΥΧΟΜΑΝΗ Σ., Η κατάσχεση των καταθέσεων, Αρμ 2002, , ΔΕΕ 2002, , ΜΑΖΗ Π., Μερικές σκέψεις για την κατάσχεση σε χέρια τρίτου (και ιδιαίτερα σε τράπεζα ως τρίτη), ΔΕΕ 1997,

21 ως τρίτου, αλλά και στα χέρια των ΟΤΑ, όπως και στα χέρια των άλλων ν.π.δ.δ., καθώς και του ΙΚΑ 32. Περαιτέρω, κατάσχεση μπορεί να λάβει χώρα και στα χέρια του υπαλλήλου του πλειστηριασμού (λ.χ. της απαιτήσεως των δανειστών που έχουν καταταγεί), ακόμη και όταν το πλειστηρίασμα έχει κατατεθεί στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων, αφού θεματοφύλακας του πλειστηριάσματος παραμένει και τότε ο υπάλληλος του πλειστηριασμού. Κατάσχεση στα χέρια του ΤΠΔ ως τρίτου επιβάλλεται φυσικά μόνον από τους δανειστές του υπέρ ου η κατάθεση και όχι από τους δανειστές του καταθέτη 33. Όπως θα αναλυθεί και στη συνέχεια, η μακράν συνηθέστερη στην πράξη, άρα και σπουδαιότερη, περίπτωση κατασχέσεως στα χέρια τρίτου είναι οι χρηματικές απαιτήσεις του καθού η εκτέλεση κατά τρίτου, εφόσον δεν εξαρτώνται από αντιπαροχή. Ως χρηματικές απαιτήσεις νοούνται οι ενοχικές απαιτήσεις (από σύμβαση, αδικοπραξία ή από τον νόμο), των οποίων η παροχή συνίσταται σε χρήμα υπό την στενή του όρου έννοια, ως φορέα αξίας, ως μέσου δηλαδή πληρωμής. Κατά την ορθότερη γνώμη μπορεί να καταστεί αντικείμενο κατασχέσεως στα χέρια τρίτου και το αλλοδαπό χρήμα, το οποίο μετατρέπεται σε ημεδαπό χρήμα. Δεν εμπίπτουν στην έννοια του νόμου οι απαιτήσεις, που κατευθύνονται στην παροχή χρήματος όχι ως φορέα αξίας αλλά ως πράγματος κινητού. Επιπλέον, για να λειτουργήσει ο μηχανισμός της κατασχέσεως στα χέρια τρίτου θα πρέπει η χρηματική απαίτηση του καθού η εκτέλεση να μην εξαρτάται από αντιπαροχή 34. Πρόκειται για χρηματικές απαιτήσεις, που δε θα μπορούσαν στο πλαίσιο διαγνωστικής δίκης να 32 Βλ. σχετικά ΠΟΔΗΜΑΤΑ Ε., Ζητήματα από την κατάσχεση στα χέρια τρίτου κατά τον ΚΕΔΕ (ν.δ. 356/1974), ΕλλΔνη 2000, , ΑΠΑΛΑΓΑΚΗ Χ., Διαδικαστικά ζητήματα από την Επίσπευση Αναγκαστικής Εκτελέσεως κατά του Ελληνικού Δημοσίου, Δ 2004, Βλ. ΚΑΣΤΡΙΩΤΗ, Κατάσχεσις εις χείρας του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων του διαπλαστικού δικαιώματος της αναλήψεως (ανακλήσεως) της δημόσιας καταθέσεως, ΝοΒ 1979, Αν η χρηματική απαίτηση εξαρτάται από αντιπαροχή, επιστρατεύεται η διαδικασία κατασχέσεως ειδικών περιουσιακών στοιχείων (αρ ΚπολΔ). 21

22 αποκρουσθούν με την ένσταση του μη εκπληρωθέντος συναλλάγματος (αρ. 374 ΑΚ) 35. Α. ΤΟ ΚΑΤΑΣΧΕΤΟ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ 1. Η τάση της νομολογίας πριν και μετά τη ρύθμιση του άρθρου 24 του ν. 2915/2001 Προτού επιχειρηθεί η αναμόχλευση, με αφετηρία τη θεωρία και οδηγό τη νομολογία, ορισμένων από τα ζητήματα που δημιουργούνται κατά την υλοποίηση της διαδικασίας κατασχέσεως των καταθέσεων μετά το άρθρο 24 ν. 2915/2001, σκόπιμο είναι να γίνει μία πολύ σύντομη αναφορά στην επέμβαση του νομοθέτη καθώς και στη μεταστροφή της νομολογίας σε σχέση με το ζήτημα του κατασχετού των καταθέσεων. Όπως είναι γνωστό, έως την απόφαση σταθμό της ΟλΑΠ 19/ , το λεγόμενο ειδικό 37 τραπεζικό απόρρητο κατά τις διατάξεις του ν.δ. 1059/ , με την έννοια του απορρήτου των τραπεζικών καταθέσεων, είχε «αξιοποιηθεί» από τη νομολογία 35 Η αντιπαροχή μπορεί να έχει οποιαδήποτε μορφή, χρηματική ή όχι, η προϋπόθεση δε αυτή επιβλήθηκε για να αποφεύγονται περιπλοκές και συνακόλουθα επιμήκυνση της διαδικασίας. Η έννοια της αντιπαροχής ερμηνεύεται με ευρύτητα και εφαρμόζεται η διαδικασία των αρ. 982 επ., όταν η παροχή του (δανειστή) καθού η εκτέλεση εκπληρώθηκε ήδη, ενώ γίνεται επίσης δεκτό ότι στις διαρκείς ενοχές, λ.χ. στη μίσθωση πράγματος, μπορούν να κατασχεθούν μελλοντικά μισθώματα στα χέρια του μισθωτή, αρκεί να έχει πραγματοποιηθεί η παράδοση της χρήσεως του μισθίου σε αυτόν. 36 Βλ. Δ 2002, 133 με παρατηρήσεις Κ.ΜΠΕΗ, ΝοΒ 2002, 685, ΕλλΔνη 2002, 79, ΑρχΝ 2002,212, ΔΕΕ 2002,190 με σημ. Δ. ΚΟΥΤΣΟΥΚΗ, ΕΕΝ 2002,420 και ΕΕργΔ 2002,489. Το σκεπτικό της ΟλΑΠ 19/2001 ακολουθεί η ΑΠ 358/2004, ΕΕΝ 2004, 582, ΕΕμπΔ 2004, 581, Δ 2005, 149 με παρατηρήσεις Κ. ΜΠΕΗ, με την οποία επιβεβαιώνεται, με αφορμή υπόθεση με πραγματικά περιστατικά πριν από το άρθρο 24 ν. 2915/2001, ότι από το απόρρητο των καταθέσεων δεν απορρέει το ακατάσχετό τους. Βλ. ακόμη ΠολΠρΑθ 4001/2002, ΝοΒ 2003, Για την έννοια του ειδικού τραπεζικού απορρήτου σε συνάρτηση προς το λεγόμενο γενικό τραπεζικό απόρρητο βλ. ενδεικτικά από τη νομολογία ΜΠρΤρικ 738/2002, ΔΕΕ 2002, 1006, Βλ. ακόμη ΓΕΣΙΟΥ ΦΑΛΤΣΗ Π., ό.π., Δ 2002, , ΨΥΧΟΜΑΝΗ Σ., Τραπεζικό Δίκαιο, 202 επ. Για το απόρρητο των καταθέσεων με αμφισβήτηση του «ειδικού χαρακτήρα» του βλ. ΨΥΧΟΜΑΝΗ Σ., ό.π., ΔΕΕ 2002, 473 επ. Γενικά για το τραπεζικό απόρρητο βλ. ΚΟΤΣΙΡΗ Λ., Τιμητικός Τόμος ΜΠΕΗ Κ., τ. Δ, 2931 επ. 38 Ν.δ. 1059/1971 «περί του απορρήτου των τραπεζικών καταθέσεων», όπως ισχύει. Είναι χαρακτηριστικό ότι, κατά το ν.δ. 1059/1971, ρητά, ακόμη και η συναίνεση ή έγκριση του καταθέτη, υπέρ του οποίου ίσχυε το απόρρητο, δεν αναιρεί τον αξιόποινο χαρακτήρα της πράξεως του διοικητή, μέλους Διοικητικού Συμβουλίου ή άλλου συλλογικού οργάνου ή υπαλλήλου τράπεζας, που, ως εκ των καθηκόντων του λαμβάνει γνώση των τραπεζικών καταθέσεων και παρέχει πληροφορίες καθ οιονδήποτε τρόπο σχετικά με τις καταθέσεις. Για τη σημασία αυτής της ειδικότερης πτυχής της ρυθμίσεως του απορρήτου βλ. ΨΥΧΟΜΑΝΗ Σ., ΔΕΕ 2002, και Τραπεζικές Δραστηριότητες, 22

23 ως εμπόδιο του κατασχετού των καταθέσεων. Μάλιστα, η θεμελίωση του ακατασχέτου των καταθέσεων στο τραπεζικό απόρρητο συνιστούσε πρωτοτυπία του ελληνικού δικαίου. Εκείνο το οποίο, ουσιαστικά, διευκρινίσθηκε με την παραπάνω απόφαση της ΟλΑΠ, με αποτέλεσμα να ανοίξει διάπλατα ο δρόμος για την ελεύθερη κατάσχεση των καταθέσεων, είναι ότι «απόρρητο δεν υφίσταται στο μέτρο που, για την ικανοποίηση του δικαιώματος του κατασχόντος δανειστή, απαιτείται να αποκαλυφθεί η ύπαρξη της κατάθεσης διότι το δικαίωμα αυτό κατισχύει» 39. Με άλλα λόγια, κρίθηκε ότι το συνταγματικά κατοχυρωμένο (άρθρο 20 παρ. 1 Συντάγματος) δικαίωμα αναγκαστικής εκτελέσεως 40 δεν μπορεί να φαλκιδεύεται μέσω της δήθεν αδυναμίας της τράπεζας να προβεί στην απαραίτητη κατ άρθρο 985 ΚπολΔ δήλωσή της ως τρίτης λόγω του απορρήτου. Το ίδιο προκύπτει και από τη διατύπωση που είχε ήδη, λίγο πριν από την έκδοση της ΟλΑΠ 19/ , επιλέξει ο νομοθέτης, προκειμένου να παρέμβει στην προβληματική του κατασχετού 42 των τραπεζικών καταθέσεων. Κατά το άρθρο 24 ν. 2915/2001, «το απόρρητο των κάθε μορφής καταθέσεων σε πιστωτικά ιδρύματα, καθώς και των άϋλων μετοχών που καταχωρίζονται στο Σύστημα Άυλων Τίτλων (Σ.Α.Τ.) δεν ισχύει έναντι του δανειστή που έχει δικαίωμα κατάσχεσης της περιουσίας του δικαιούχου της κατάθεσης ή της σ Και το Σχέδιο Εμπορικού Κώδικα προέβλεπε (άρθρο 171) προέβλεπε τιμωρία, ακόμη και όταν υπήρχε άρση του απορρήτου με συναίνεση του πελάτη της τράπεζας. 39 Βλ. σχετικά σημ του ΚΟΥΤΣΟΥΚΗ Δ. στην ΟλΑΠ 19/2001, ΔΕΕ 2002, Βλ. ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟ Γ., Η επίδρασις του Συντάγματος επί της Πολιτικής Δικονομίας, Μελέται γενικής θεωρίας και αστικού δικονομικού δικαίου, 1983, 2013 επ., Δ 1975, για τη διαπίστωση ότι η αδυναμία κατασχέσεως των τραπεζικών καταθέσεων λόγω του απορρήτου τους προσκρούει στο συνταγματικό δικαίωμα παροχής έννομης προστασίας. Βλ. σχετικά με την παραπάνω θέση του ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Γ., ΓΕΣΙΟΥ ΦΑΛΤΣΗ Π., Η συμβολή της θεωρίας στην αναγκαστική εκτέλεση, στον τ. «30 χρόνια εφαρμογής του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας», 2001, 43 επ. και 49. Επίσης, για την κατοχύρωση του δικαιώματος αναγκαστικής εκτελέσεως στο Σύνταγμα και τις διεθνείς συμβάσεις, ιδίως δε την ΕΣΔΑ βλ. ενδεικτικά ΚΡΟΥΣΤΑΛΑΚΗ Ε., Σκέψεις για την αναγκαστική εκτέλεση σε βάρος του Δημοσίου, Δ 2003, επ. 41 Για τη σημασία που έχει η έκδοση της ΟλΑΠ 19/2001 έστω και λίγο μετά το άρθρο 24 ν. 2915/2001 βλ. ΜΠΕΗ Κ., παρατ. στην ΟλΑΠ 19/2001, Δ 2002, Για την εφαρμογή του άρθρου 24 ν. 2915/2001 τόσο στην περίπτωση αναγκαστικής όσο και στην περίπτωση συντηρητικής κατασχέσεως βλ. ΠολΠρΑθ 7415/2002, αδημοσ., ΜονΠρΤρικ 738/2002, ΔΕΕ 2002, 1006, ΓΕΣΙΟΥ ΦΑΛΤΣΗ Π., ό.π. Δ 2002, , ΜΑΖΗ Π., Θέματα αστικού, εμπορικού και δικονομικού δικαίου, 267 επ., 274, ΚΟΤΣΙΡΗ Λ., ό.π., Τιμητικός Τόμος Κ. Μπέη, τ. Δ,

24 μετοχής. Το απόρρητο αίρεται μόνο για το χρηματικό ποσό που απαιτείται για την ικανοποίηση του δανειστή.» Έτσι, η Τράπεζα είναι υποχρεωμένη να προβεί στη δήλωση του άρθρου 985 ΚπολΔ. Τυχόν παράλειψη υποβολής της δηλώσεως εξομοιώνεται με αρνητική δήλωση, σύμφωνα με τη γενική διάταξη του άρθρου 985 παρ. 3 ΚΠολΔ. Κατά της ρητής ή σιωπηρής- αρνητικής δηλώσεως της τράπεζας χωρεί η άσκηση ανακοπής του άρθρου 986 ΚΠολΔ. Επομένως, ο νομοθέτης ορθώς θεώρησε ως δεδομένη τη δυνατότητα κατασχέσεως των τραπεζικών καταθέσεων, ανέτρεψε την έμμεση, νομολογιακή καθιέρωση του ακατασχέτου των καταθέσεων με επίκληση του απορρήτου τους και απλώς επιβεβαίωσε την υποχώρηση του απορρήτου έναντι του δικαιώματος του δανειστή για αναγκαστική εκτέλεση, διευκρινίζοντας παράλληλα και πανηγυρικά την, κατά τα λοιπά, αδιαμφισβήτητη επιβίωση του τραπεζικού απορρήτου 43. Ωστόσο, πριν τη νομοθετική επέμβαση μέσω της ρυθμίσεως του άρθρου 24 του ν. 2915/2001, με το οποίο κατοχυρώθηκε και ρητώς η κάμψη του ειδικού τραπεζικού απορρήτου του ν.δ. 1059/1971 για το δανειστή που έχει δικαίωμα κατασχέσεως, η νομολογία είχε ταχθεί κατά της δυνατότητας επιβολής κατασχέσεως επί των τραπεζικών καταθέσεων λόγω του ως άνω απορρήτου. Ειδικότερα, η έλλειψη δυνατότητας κατασχέσεως εις χείρας της Τραπέζης των καταθέσεων του οφειλέτη λόγω του απορρήτου αυτών, κατέστη σαφής από δύο αποφάσεις της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου, του Ανώτατου Ακυρωτικού της χώρας, ενώ την ίδια στιγμή και ήδη από τότε η θεωρία διακήρυττε ότι το απόρρητο δε συνεπάγεται και το ακατάσχετο αυτών, προβάλλοντας σωρεία επιχειρημάτων. 43 Το κατασχετό των τραπεζικών καταθέσεων μπορεί να προκύψει και ερμηνευτικά, δηλαδή με επανακαθορισμό της σημασίας των διατάξεων του ν.δ. 1059/1971, χωρίς καμία νέα νομοθετική παρέμβαση, βλ. σχετικά ΨΥΧΟΜΑΝΗ Σ., Τραπεζικό Δίκαιο, 168 επ. Για «νομολογιακή κατασκευή» κάνει λόγο ο ΜΠΕΗΣ, σημ. στην ΑΠ 1540/2000, Δ 2001, 537, αναφερόμενος στη στάση της νομολογίας που συνέδεε το απόρρητο των καταθέσεων με το ακατάσχετό τους. Για τον όρο «νομική κατασκευή» βλ. ΤΣΑΤΣΟ Κ., Το πρόβλημα της ερμηνείας του δικαίου, 1978,

25 Συγκεκριμένα, την αρχή έκανε η ΟλΑΠ 1224/ , η οποία εξ αφορμής της επιβολής συντηρητικής κατασχέσεως τραπεζικής καταθέσεως εις χείρας της Τραπέζης της Ελλάδος ως τρίτης και ερμηνεύοντας τις διατάξεις του ν.δ. 1059/1971, σημείωσε τα ακόλουθα: «Εξαιρουμένων των υπό του νόμου ρητώς μνημονευομένων ως ανωτέρω δύο περιπτώσεων απαγορεύεται επί ποινή φυλακίσεως εις τους εκπροσώπους και υπαλλήλους των Ελληνικών Τραπεζών να παρέχουν καθ οιονδήποτε τρόπον είτε εξωδίκως είτε ενώπιον δικαστηρίου οιανδήποτε πληροφορίαν περί των παρ αυταίς καταθέσεων, χαρακτηριζομένων ως απορρήτων, και συναινούντος έτι του καταθέτου. Απαγορεύεται συνεπώς εις την Ελληνικήν Τράπεζαν όπως προβή και εις την υπό του άρθρου 985 ΚΠολΔ προβλεπομένην δήλωσιν εν περιπτώσει κατασχέσεως, εις χείρας της ως τρίτης, τραπεζικής καταθέσεως, εξ ου έπεται ότι ούτε η παράλειψης της δηλώσεως ταύτης εξομοιούται προς αρνητικήν δήλωσιν κατά την 3 του αυτού άρθρου, ούτε ο κατασχών δικαιούται να ασκήση κατ αυτής ανακοπήν συμφώνως προς το άρθρο 986, μη εφαρμοζομομένων ούτω των διατάξεων των άρθρων τούτων επί κατασχέσεως τραπεζικής καταθέσεως εις χείρας Ελληνικής Τραπέζης ως τρίτης, της τοιαύτης κατασχέσεως ούτης πλέον ανεπιτρέπτου και ως εκ τούτου ακύρου». Επομένως, η πλειοψηφία της Ολομελείας 1224/1975 έκρινε ως ανεπίτρεπτη και άκυρη την επιβληθείσα κατάσχεση εις χείρας Ελληνικής Τραπέζης ως τρίτης, ένεκα της δεσμεύσεώς της από το ειδικό τραπεζικό απόρρητο του ν.δ. 1059/1971, με αποτέλεσμα να μην δύναται αυτή να προβεί στην προβλεπόμενη από το άρθρο 985 ΚΠολΔ δήλωση τρίτου και κατ επέκταση η έλλειψη αυτής να μην εξομοιώνεται πλασματικά με αρνητική δήλωση κατ άρθρο ΚΠολΔ, ενώ και ο κατασχών στερείται με βάση το παραπάνω σκεπτικό την δικονομική δυνατότητα ασκήσεως της ανακοπής του άρθρου 986 ΚΠολΔ. 44 Βλ. ΝοΒ 1976,

26 Εντούτοις, η προαναφερθείσα άποψη της πλειοψηφίας της ΟλΑΠ 1224/1975 δεν έμεινε στο απυρόβλητο από τη δυναμική μειοψηφία 45 εννέα μελών, που από την πλευρά της προσπάθησε να περισώσει το κύρος της επιβολής της κατασχέσεως. Μάλιστα, τα επιχειρήματα που άρθρωσε συνοψίζονται στα εξής: α) Η απαγόρευση παροχής πληροφοριών του άρθρου 2 1 του ν.δ. 1059/1971 δεν περιλαμβάνει και την από το νόμο επιβαλλόμενη υποχρέωση της Τραπέζης, ως υποκείμενο της έννομης σχέσεως της καταθέσεως, να παράσχει πληροφορίες στον κατασχόντα, που εν προκειμένω ασκεί κατά το νόμο τα δικαιώματα του υπέρ ου το απόρρητο καταθέτη 46, β) Το ν.δ. 1059/1971 δεν κατήργησε τα άρθρα 707, 712, 982, 984, 985 και 986 ΚΠολΔ και άρα η Τράπεζα οφείλει να προβεί εντός οκτώ ημερών από την επίδοση του κατασχετηρίου σε αυτήν στην κατά το άρθρο 985 ΚΠολΔ δήλωση τρίτου, ενώ η έλλειψη αυτής εξομοιώνεται με αρνητική δήλωση, υποκείμενη σαφώς σε ανακοπή, γ) Η αντίθετη άποψη οδηγεί στο ακατάσχετο των τραπεζικών καταθέσεων, το οποίο εάν ήταν στους σκοπούς του νομοθέτη θα οριζόταν ρητώς, ενώ κατ αυτό τον τρόπο παρέχεται η δυνατότητα στους μεν διαπράττοντες εγκλήματα κατά της περιουσίας να αποκρύπτουν ευχερώς το προϊόν των εγκλημάτων τους σε τραπεζικές καταθέσεις, στους δε κακόπιστους οφειλέτες, με την ίδια τακτική, να αποφεύγουν την ικανοποίηση των δανειστών τους. 45 Αδόκιμη χαρακτήρισε την άποψη της μειοψηφίας ο ΚΑΛΔΕΛΛΗΣ Ε., Αρμ 1981, , θεωρώντας ότι ο νόμος (ν.δ. 1059/1971) δεν κάνει καμία διάκριση ανάμεσα σε τρίτο που ασκεί τα δικαιώματα του καταθέτη και σε τρίτο που δεν τα ασκεί. 46 Βλ. ΜΠΡΙΝΙΑ Ι., Το τραπεζικόν απόρρητον εν σχέσει προς την κατάσχεσιν εις χείρας τρίτου, ΝοΒ 1973, , σύμφωνα με τον οποίο ο νομοθέτης του ν.δ. 1059/1971 απευθύνεται στην Τράπεζα ως τρίτη και όχι ως υποκείμενο της έννομης σχέσεως της καταθέσεως, από την οποία και πηγάζουν ορισμένες υποχρεώσεις, είτε του ουσιαστικού είτε του δικονομικού δικαίου, και τέτοια υποχρέωση είναι και η υποβολή της δηλώσεως του άρθρου 985 ΚΠολΔ. Ακόμη, ο κατασχών δανειστής με την ανακοπή του άρθρου 986 ΚΠολΔ επικαλείται και ασκεί το δικαίωμα του καθού η κατάσχεση οφειλέτη, από τη στιγμή που με την ανακοπή εισάγεται προς εκδίκαση η απαίτηση του καθού προς την Τράπεζα και συνεπώς την ίδια συμπεριφορά που οφείλει να τηρήσει έναντι του καταθέτη και δικαιούχου της καταθέσεως, την ίδια συμπεριφορά οφείλει να επιδείξει και έναντι του κατασχόντος ανακόπτοντος τη δήλωση της Τραπέζης. Αντίθετος ο ΚΟΥΣΟΥΛΗΣ Σ., Απόρρητο και δυνατότητες κατασχέσεως, ΕλλΔνη 1998, , ο οποίος ναι μεν δεν δέχεται ότι ο δανειστής έχει καταστεί φορέας της απαιτήσεως του καταθέτη-οφειλέτη έναντι της τραπέζης (και άρα ορθώς η τράπεζα δεν 26

27 Δεκαεπτά έτη αργότερα, ήρθε εκ νέου η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου για να επιβεβαιώσει την εμμονή της νομολογίας στην άρνηση της δυνατότητας κατασχέσεως των τραπεζικών καταθέσεων εις χείρας Τραπέζης ένεκα του απόρρητου χαρακτήρα αυτών. Κατόπιν, λοιπόν, παραπομπής των υπ αριθμόν 1561/ και 974/ αποφάσεων του Α πολιτικού τμήματος του δικαστηρίου του Αρείου Πάγου εκδόθηκε η απόφαση της Ολομελείας 3/1993, η οποία και κατέβαλε προσπάθεια να εναρμονίσει το τραπεζικό απόρρητο με το δικαίωμα δικαστικής προστασίας. Η ΟλΑΠ 3/ κατέληξε στο ερμηνευτικό συμπέρασμα ότι «η κατάσχεση, αναγκαστική ή συντηρητική, εις χείρας ελληνικής τραπέζης ως τρίτης, από δανειστή οποιουδήποτε καταθέτη της, χρηματικής απαιτήσεως του καταθέτη για παροχή πιστωτικού, υπέρ αυτού, υπολοίπου του σχετικού προς την κατάθεση λογαριασμού, κατάσχεση που προϋποθέτει, ως όρο της διαδικαστικής, συμφώνως προς τα άρθρα 712, 983, 985, 986, 989, 990 ΚΠολΔ, λειτουργίας της, νομική δυνατότητα και υποχρέωση της τραπέζης για δήλωση, ότι υπάρχει, εις βάρος της, η κατασχόμενη υπαρκτή, τυχόν, απαίτηση, έχει έτσι, εμμέσως, καταστεί ανεπίτρεπτη κατά τον νόμο και αν πραγματωθεί, είναι άκυρη δυνάμει των ανωτέρω διατάξεων του ν.δ. 1059/1971. διατάξεων, οι οποίες, στην έκταση που είναι απαγορευτικές κατασχέσεως δεν αντίκεινται στο άρθρο 20 1 του Συντάγματος του 1975, περί του δικαιώματος καθενός για παροχή, από τα δικαστήρια, έννομης προστασίας (ώστε να δύνανται να θεωρηθούν καταργημένες, σύμφωνα με το άρθρο του Συντάγματος, από την έναρξη της ισχύος του), αφού, από τα αντικείμενα κατασχέσεως, αναγκαστικής ή συντηρητικής, εξαίρεση των απαιτήσεων από χρηματικές καταθέσεις σε ελληνικές τράπεζες δεν καθιστά, καθεαυτήν, αλυσιτελή ουσιαστικώς τη δικαστική προστασία, την παρεχόμενη με απόφαση καταψηφιστική για χρηματική παροχή ή με διαταγή πληρωμής». Προς επίρρωση προβαίνει στη δήλωση του άρθρου 985 ΚΠολΔ) αλλά επισημαίνει τη δυνατότητα κατασχέσεως των τραπεζικών καταθέσεων με τη διαδικασία των άρθρων 1022 επ. 47 Βλ. ΕλλΔνη 1993, Βλ. Δ 1993, Βλ. Δ 1994,

28 μάλιστα της θέσεώς της αυτής, η πλειοψηφία της Ολομελείας πρόβαλε και το επιχείρημα της μη αυθεντικής ερμηνείας κατά το άρθρο 77 του Συντάγματος από το νομοθέτη των διατάξεων του ν.δ. 1059/1971, παρά το πέρας δεκαεπτά ετών από την ΟλΑΠ 1224/1975 (την οποία και ακολούθησαν έκτοτε τα δικαστήρια της ουσίας) και τη μέγιστη σπουδαιότητα του συγκεκριμένου ζητήματος. Και από αυτή την απόφαση της Ολομελείας δεν έλειψε η ισχυρή αντίθεση της μειοψηφίας και δη δεκατριών μελών (εν αντιθέσει με την μειοψηφία των εννέα μελών της προηγούμενης αποφάσεως της Ολομέλειας του Ανώτατου Ακυρωτικού), τασσόμενη υπέρ της εφαρμογής εν προκειμένω των άρθρων 712 και 982 έως 991 ΚΠολΔ και επικαλούμενη τα κάτωθι επιχειρήματα: α) Τα οριζόμενα στο νόμο ακατάσχετα, συνιστούν εξαίρεση από τον κανόνα και πρέπει να ερμηνεύονται στενά, αφού μάλιστα πολλές φορές δυσχεραίνουν ουσιαστικά ή ακόμη και αποκλείουν την παροχή έννομης προστασίας στο στάδιο της αναγκαστικής εκτελέσεως, κατά παραβίαση της διατάξεως του άρθρου 20 1 του Συντάγματος 50. Το ν.δ. 1059/1971 όμως, ενώ προέβλεψε το απόρρητο, καθόλου δεν ασχολήθηκε με το ακατάσχετο, πράγμα που θα γινόταν αν υπήρχε πράγματι νομοθετική βούληση για το ακατάσχετο, β) Η θέσπιση των ακατάσχετων υπαγορεύεται ιδίως από λόγους συντηρήσεως προσώπων που χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας ή στηρίξεως βασικών κοινωνικών θεσμών ή εγκείμενους στη φύση του αντικειμένου και τέτοιοι λόγοι δεν συντρέχουν στις απαιτήσεις από τραπεζικές καταθέσεις, γ) Στόχος της καθιερώσεως του απορρήτου των τραπεζικών καταθέσεων ήταν η προσέλκυση της ιδιωτικής αποταμιεύσεως για παραπέρα διοχέτευσή της στην παραγωγή προς όφελος της εθνικής οικονομίας. Αντίθετα, ο νομοθέτης δεν 50 Αναφορικά με την αντίθεση στο άρθρο 20 1 Συντ. της απόψεως περί αδυναμίας κατασχέσεως των τραπεζικών καταθέσεων λόγω του απόρρητου χαρακτήρα τους βλ. ΜΠΡΙΝΙΑ, ΝοΒ 1973, , όπου και τονίζεται ότι οι διατάξεις του δικονομικού δικαίου για την κατάσχεση εις χείρας τρίτου αποτελούν πρόσφορο και αποτελεσματικό τρόπο ικανοποιήσεως της ουσιαστικής απαιτήσεως του δανειστή και ότι η δυνατότητα αυτή δεν δύναται να ανατραπεί με την επέκταση του τραπεζικού απορρήτου και επί των κατασχέσεων εις χείρας των τραπεζών. Πολλές φορές μάλιστα η κατάσχεση εις 28