Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Ανάλυση των τάξεων και Αριστερά Γιάννης Μαύρης

Transcript

1 (Κριτική στη θεωρία του ΚΚΕ για τις τάξεις της ελληνικής κοινωνίας) του Γιάννη Μαύρη Ποιοι είναι οι εχθροί μας, και Ποιοι είναι οι φίλοι μας; Αυτό το ζήτημα είναι ένα ζήτημα πρωταρχικής σημασίας για την επανάσταση. Μάο Τσε Τούνγκ 1. Το ζήτημα των συμμαχιών Δεν καινοτομούμε αν υπενθυμίσουμε, ότι το πρόβλημα των συμμαχιών της εργατικής τάξης στον αγώνα της για την ανατροπή της κεφαλαιοκρατικής εξουσίας είναι θεμελιώδες για την επανάσταση. Όπως είναι γνωστό, στον καπιταλισμό δεν είναι εκμεταλλευόμενοι μόνο η εργατική τάξη, αλλά και άλλες κοινωνικές τάξεις και στρώματα (αγρότες, υπάλληλοι κλπ.). Η θέση όμως αυτών των στρωμάτων στον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας, η μορφή της εκμετάλλευσης στην οποία υπόκεινται (έμμεση) δεν τους επιτρέπουν να έχουν μια επαναστατική συνέπεια όμοια με της εργατικής τάξης. Αντίθετα η εργατική τάξη από τον ίδιο τον ταξικό δομικό της προσδιορισμό, την έμμεση μορφή εκμετάλλευσης στην οποία υπόκειται, τη συγκέντρωση της, προσδιορίζεται σαν η μόνη «επαναστατική μέχρι τα άκρα» τάξη και αποκτά τον καθοδηγητικό ρόλο στην επαναστατική διαδικασία. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι η εργατική τάξη μπορεί «μόνη» της να ανατρέψει την καπιταλιστική εξουσία. "Όπως λέει Ο Μάο Τσε Τούνγκ: «Για να είμαστε σίγουροι πως θα μπάσουμε την επανάσταση στο σωστό δρόμο και πως θα την οδηγήσουμε αναπόφευκτα στη νίκη, οφείλουμε να συσπειρώσουμε γύρω μας τους πραγματικούς μας φίλους και να καταφέρουμε χτυπήματα στους πραγματικούς μας εχθρούς». 1 Και ερχόμαστε έτσι στο πρόβλημα των συμμαχιών. Ποιες τάξεις, ποια στρώματα, ποιες μερίδες τάξεων είναι σύμμαχες με την εργατική ; Ποιες τάξεις είναι αμφιταλαντευόμενες; Ποιες από τις σύμμαχες μερίδες μπορούν να ουδετεροποιηθούν πολιτικά; Ποιες τάξεις συγκρούονται με την εργατική μέσα στη σημερινή συγκυρία; Τέτοια ζωτικά προβλήματα πρέπει να επιλύονται μέσα στην πορεία συγκρότησης ενός κοινωνικού μπλοκ εξουσίας που θα περιλάμβανα, πρώτα απ' όλα την εργατική τάξη, την αγροτιά, μερίδες της μικροαστικής τάξης αλλά και μια σειρά κοινωνικές κατηγορίες (π.χ. φοιτητές, διανοούμενους, γυναίκες, κινήματα κοινωνικής κριτικής κλπ.) 2. Η έλλειψη συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης Για να γίνει όμως αυτό, δηλαδή «για να ξεχωρίσουμε τους πραγματικούς μας φίλους από τους πραγματικούς μας εχθρούς, οφείλουμε να κάνουμε μια γενική ανάλυση της οικονομικής κατάστασης των διάφορων τάξεων της κοινωνίας και της στάσης τους απέναντι στην επανάσταση» λέει πάλι ο Μάο. 2 Μπορούμε να βρούμε μια ολοκληρωμένη ανάλυση των συγκεκριμένων κοινωνικών τάξεων, μερίδων, στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας στην ελληνική Αριστερά; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι. Υπάρχουν ορισμένες θεωρητικές επεξεργασίες από ατομικούς προοδευτικούς διανοούμενους κύρια μετά τη μεταπολίτευση που, παρότι είναι οι μόνες φωτεινές εξαιρέσεις, εντούτοις αναφέρονται σχεδόν αποκλειστικά σε προηγούμενες Ιστορικές περιόδους (19ος, Μεσοπόλεμος) και όχι στη σημερινή φάση ανάπτυξης του ελληνικού καπιταλισμού. Στα κείμενα των κομμάτων της Αριστεράς που «καθοδηγούν» την εργατική τάξη και την «προετοιμάζουν» για Σελίδα 1 / 12

2 την επανάσταση, θα βρούμε κάποια γενικόλογα και μη μαρξιστικά, εμπειρικά θεωρητικά σχήματα, τα όποια δεν αποτελούν συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης αλλά απλή θεωρητικοποίηση της εκάστοτε πολιτικής γραμμής. Δεν είναι λοιπόν απορίας άξιο το γεγονός ότι η παραδοσιακή Αριστερά (και κύρια το ΚΚΕ) είναι ανίκανη να χαράξει μια σωστή στρατηγική συμμαχιών, αλλά εγκλωβίζεται σε μια ρεφορμιστική στρατηγική που επαγγέλλεται τη συμμαχία με το μικρό και μεσαίο κεφάλαιο, θεωρεί ότι το έθνος διασπάται σε Ολιγαρχία και αντιμονοπωλιακές δυνάμεις, και βλέπει την εργατική τάξη να απορροφά το μεγαλύτερο μέρος της νέας μικροαστικής τάξης. 3. Το θεωρητικό σχήμα του ΚΚΕ για τις τάξεις της ελληνικής κοινωνίας Η θεωρία του ΚΚΕ για την ανάλυση του ελληνικού καπιταλισμού είναι η θεωρία του Κρατικομονοπωλιακού Καπιταλισμού και της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης. ΤΟ βασικό αυτό θεωρητικό - ερμηνευτικό σχήμα που πρότεινα το ΚΚΕ, όπως διαμορφώθηκε στο 9ο συνέδριο (1974) και με κάποιες τροποποίησης, διατηρήθηκε στο 10ο και στο 1 Ιο, διάκρινα τις κοινωνικές τάξεις στην Ελλάδα ως εξής: 1. εργατική τάξη, 2. αγροτιά, 3. μεσαία στρώματα των πόλεων, 4. διανόηση, 5. αστική τάξη, που διακρίνεται σε μονοπωλιακή και μη μονοπωλιακή. α. Για την εργατική τάξη διαβάζουμε: «Η αριθμητική δύναμη των εργατών και υπαλλήλων της χώρας μας, από που ήταν στα 1961, έφτασαν στα 1971 τις Στον αριθμό των εργατών και υπαλλήλων, πρέπει να προστεθούν γύρω στους ναυτεργάτες που βρίσκονταν, την ήμερα της απογραφής έξω από τα σύνορα της χώρας και επίσης γύρω στις άτομα που εργάζονται στο σπίτι για βιομηχανικά και άλλα καταστήματα, χωρίς πουθενά να είναι γραμμένοι σαν εργάτες. Έτσι οι μισθωτοί φτάνουν το Το 1971, ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός ήταν, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία άτομα. "Αν στον αριθμό αυτό προσθέσουμε τους ναυτεργάτες και τους εργαζόμενους στο σπίτι και ον από το μισθωτούς αφαιρέσουμε τους μισθωτούς που ανήκουν στην αστική τάξη και το μέρος των υπαλλήλων που ανήκουν στα μεσαία στρώματα μπορούμε να πούμε ότι το σημερινό προλεταριάτο της χώρας μας κυμαίνεται γύρω στα 4142% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας, ενώ στα 1961 οι μισθωτοί αποτελούσαν το 33.5% του ενεργού πληθυσμού». 3 (Σημ. Γ.Μ.: δηλαδή μισθωτοί = προλετάριοι!). Και παρακάτω: «Απόλυτη και σχετική επίσης αύξηση σημείωσαν οι εργαζόμενοι στο εμπόριο, στις τράπεζες κλπ. Οι υπάλληλοι λ.χ. των γραφείων από που ήταν το 1961 έφτασαν τους το Εξαιτίας, της σχετικής ανανέωσης και διεύρυνσης της υλικοτεχνικής βάσης της χώρας παρουσιάζεται αύξηση και στο επιστημονικοτεχνικό προσωπικό. Οι αλλαγές αυτές σημαίνουν πως στην εργατική τάξη προστέθηκαν στρώματα που είτε βρίσκονται από άποψη συνθηκών δουλειάς και ζωής και ταξικής συνείδησης πιο κοντά στο βιομηχανικό προλεταριάτο, (εμποροϋπάλληλοι), είτε από άποψη ταξικής συνείδησης, ψυχολογίας κλπ. κλίνουν περισσότερο προς την αστική τάξη (μηχανικοί, γιατροί, και άλλοι που εργάζονται σαν μισθωτοί)». 4 Ο Δ. Σάρλης, φυσιογνωμία του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών (ΚΜΕ), θα αιτιολογήσει ως εξής την Ενταξη των μισθωτών «υπαλλήλων» στην εργατική τάξη: «... και οι εργάτες, δηλαδή τα άτομα που κάνουν σωματική εργασία και παίρνουν ωριαίο η ημερήσιο μισθό, και οι υπάλληλοι, δηλαδή τα άτομα που κάνουν σωματική η πνευματική εργασία και παίρνουν μηνιαίο μισθό, όχουν ταξικά την ίδια θέση.» 5 Τέλος ο Γρ. Φαράκος, στο πρόβλημα «αν στην εργατική τάξη ανήκουν μόνο όσοι εργάζονται στην υλική παραγωγή και παράγουν υπεραξία, η ανήκουν και εργαζόμενοι σε άλλους κλάδους», θα απαντήσει: «Στις "θέσεις της Κ.Ε." ο υπολογισμός της αριθμητικής δύναμης της εργατικής τάξης έχει συμπεριλάβει και τις δύο κατηγορίες». 6 Σελίδα 2 / 12

3 β. Για τη διανόηση: «Παλιά οι διανοούμενοι ανήκαν στα μεσαία στρώματα, εκτός από ένα μέρος τους που αποτελούσε τμήμα της αστικής τάξης. Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει, και διανοούμενοι του ίδιου επαγγέλματος μπορεί να έχουν τρεις διαφορετικές ταξικές τοποθετήσεις. "Ας πάρουμε π.χ. τους μηχανικούς και τους γιατρούς. "όσοι μηχανικοί έχουν μεγάλες επιχειρήσεις (γραφεία μελετών και σχεδίων) και όσοι μηχανικοί κατέχουν ανώτατες διοικητικές θέσεις σε μεγάλες καπιταλιστικές επιχειρήσεις και πολλές φορές εκτός από τους τεράστιους μισθούς παίρνουν ένα μέρος από τα κέρδη και όσοι γιατροί έχουν ιδιόκτητες μεγάλες κλινικές είναι καπιταλιστές, ενώ οι γιατροί και οι μηχανικοί που απασχολούνται απ' αυτούς με μισθό (όπως και οι μηχανικοί που εργάζονται στις επιχειρήσεις παραγωγικά, παρακολουθώντας αυτόματους μηχανισμούς, πίνακες διεύθυνσης κλπ.) είναι με την επιστημονική έννοια του ορού προλετάριοι (!!!) παρόλο που στις περισσότερες περιπτώσεις απέχουν πολύ από το να έχουν συνειδητοποιήσει τη νέα τους ταξική θέση. Στα μεσαία στρώματα ανήκουν μόνο οι γιατροί και οι μηχανικοί που εργάζονται σαν ελεύθεροι επαγγελματίες. Το ίδιο συμβαίνει και με όλες τις άλλες κατηγορίες διανοουμένων που παλιά συγκροτούσαν τα ελεύθερα επαγγέλματα». 7 Στο 10 συνέδριο, το 1978, ο Γρηγόριος Φαράκος αναλαμβάνει να «διευκρινίσει περισσότερο» το πρόβλημα της ταξικής θέσης των μισθωτών επιστημόνων και τεχνικών. Έτσι αντίθετα με τους «αναθεωρητές» που ισχυρίζονται ότι όλοι, η σχεδόν όλοι οι μισθωτοί διανοούμενοι ανήκουν στην εργατική τάξη, «θα μπορούσαμε με τον έξης περίπου τρόπο να περιγράψουμε την ταξική τους θέση. Ένα μέρος των διανουμένων, και των μισθωτών, μικρό έστω, ανήκει πλήρως στην αστική τάξη. Ένα άλλο, αριθμητικά σήμερα μεγαλύτερο, ανήκει στα μεσαία στρώματα. Και το υπόλοιπο, που στις συνθήκες της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης αυξάνει διαρκώς, προσεγγίζει, όλο και περισσότερο, προς την εργατική τάξη. Στις «θέσεις της Κ.Ε.» αναφέρονταν πως μέρος απ' αυτούς τους τελευταίους, τελικά, μπορεί και να ενταχθεί στην εργατική τάξη». 8 Ο κ. Σάρλης συμφωνεί και υπερθεματίζει: «στο βαθμό που επεκτείνεται στη χώρα μας η επιστημονικοτεχνική επανάσταση και διεισδύει στη σφαίρα των υπηρεσιών ο μονοπωλιακός καπιταλισμός, διαμορφώνεται ένα νέο στρώμα της εργατικής τάξης που αποτελείται από πνευματικά εργαζόμενους». 9 Αλλού γράφει: «Όσον άφορα τους διανοούμενους που αποτελούν ιδιαίτερο στρώμα της εργατικής τάξης, αυτοί βέβαια μπορούν να παίζουν πρωτοποριακό ρόλο, εφόσον φυσικά συνειδητοποιήσουν την πραγματική ταξική τους θέση». 10 γ. Για τα «μεσαία στρώματα των πόλεων» Στα «μεσαία στρώματα των πόλεων» το σχήμα του ΚΚΕ κατάτασσα τους βιοτέχνες, μικρέμπορους, ελεύθερους επαγγελματίες και άλλους μικροεπιχειρηματίες στον τομέα των υπηρεσιών. «Οι τάσεις που παρουσιάστηκαν στα τελευταία χρόνια στα μεσαία στρώματα που κατέχουν μιαν ενδιάμεση θέση μεταξύ της αστικής τάξης και του προλεταριάτου είναι μια μικρή μείωση στους βιοτέχνες και σημαντική αύξηση στους άλλους τομείς όπως στις κατασκευές, στις μεταφορές και ιδίως στο εμπόριο, πράγμα που συνδέεται και με τη διόγκωση των παρασιτικών επαγγελμάτων. Γενικά τα μεσαία στρώματα βλέπουν την κατάσταση τους διαρκώς να χειροτέρευα από τη διείσδυση του μεγάλου κεφαλαίου στο χώρο της δραστηριότητας τους και από το συναγωνισμό των βιομηχανικών προϊόντων, από την αντιλαϊκή πολιτική του κράτους, που εκδηλώνεται στη βαρεία φορολογία, στην έλλειψη επαρκών πιστώσεων, στην αύξηση των ενοικίων κλπ. Όλα αυτά δυναμώνουν την αντίθεση τους προς την ολιγαρχία και το κράτος της και τα σπρώχνει στη συνεργασία με την εργατική τάξη». 11 Η θέση αυτή γενικά δεν έχει υποστεί τροποποιήσεις. 4. Ασάφεια στον καθορισμό των ορίων της εργατικής τάξης Σελίδα 3 / 12

4 α) Κατάργηση του κριτηρίου της παραγωγής υπεραξίας Η καλύτερη προσπάθεια θεωρητικής συγκρότησης της Εννοίας της εργατικής τάξης στα πλαίσια των αναλύσεων του ΚΚΕ γίνεται στην μπροσούρα του ΚΜΕ για την εργατική τάξη στην Ελλάδα. 12 Γράφει ο Δ. Σάρλης: «προλετάριος είναι αυτός ο όποιος α) δεν έχει μέσα παραγωγής και πουλάει την εργατική του δύναμη στους καπιταλιστές, β) συμμετέχει στο καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής σαν καταπιεζόμενος και εξαρτώμενος με σκοπό να εξασφαλίσει τα μέσα για την ύπαρξή του, γ) παίζει στην οργάνωση της κοινωνικής παραγωγής ρόλο εκτελεστικού Οργάνου, δ) παίρνει το εισόδημα του με τη μορφή του μισθού η του ημερομίσθιου, ε) επειδή οι καπιταλιστές ιδιοποιούνται την υπεραξία που παράγει, οι διαστάσεις του εισοδήματός του είναι μικρές, κυμαίνονται γύρω από την αξία της εργατικής του δύναμης». 13 Στην ερώτηση: «Σε μαρξιστικά εγχειρίδια συναντάει κανείς τη θέση ότι αποφασιστικό κριτήριο για τον καθορισμό των κοινωνικών ορίων της εργατικής τάξης είναι η παραγωγή υπεραξίας. Είναι σωστή η θέση αυτή j και αν ναι, τότε πως συμβιβάζεται με την κατάταξη στην εργατική τάξη επιστημόνων που ασχολούνται στις υπηρεσίες, εμποροϋπάλληλων κλπ.;» 14 ο θεωρητικός της ορθοδοξίας απαντάει: «Ασφαλώς πρόκειται για παρανόηση (sic!!!). Τέτοια θέση δεν μπορεί να υπάρχει σε κανένα πραγματικό μαρξιστικό εγχειρίδιο, γιατί είναι αντίθετη με το πνεύμα του μαρξισμού» (!!!) Είναι απόλυτα σωστό, ότι υπεραξία δημιουργούν μόνο οι προλετάριοι που απασχολούνται στους κλάδους της υλικής παραγωγής. Άλλα από αυτό δεν βγαίνει καθόλου το συμπέρασμα ότι οι προλετάριοι που απασχολούνται σε άλλους κλάδους και δεν παράγουν υλικά αγαθά αλλά προσφέρουν κοινωνικά ωφέλιμη εργασία (αλήθεια για ποιόν; Γ.Μ.) δεν είναι προλετάριοι» 15 Γιατί όπως εξηγεί ο ίδιος «Αν λέγαμε ότι στους μη παραγωγικούς κλάδους δεν υπάρχουν προλετάριοι, θα έπρεπε να πούμε ότι στους κλάδους αυτούς δεν υπάρχουν ούτε καπιταλιστές, πράγμα που φυσικά είναι παράλογο». Το γιατί μόνο ο κ. Σάρλης το ξέρει. Ο ίδιος παρακάτω θα διευκρινίσει: «Στην πραγματικότητα, ανάμεσα στους εργάτες των κλάδων της υλικής παραγωγής και στους εργάτες των μη παραγωγικών κλάδων δεν υπάρχει καμιά διαφορά από την άποψη της ταξικής τους θέσης, όπως ακριβώς δεν υπάρχει και ανάμεσα στους καπιταλιστές των πρώτων και στους καπιταλιστές των δεύτερων κλάδων». 16 Βέβαια σε ορισμένες περιπτώσεις γίνεται αναφορά στη διάκριση μεταξύ εργαζομένων παραγωγών και μη παραγωγών υπεραξίας: «Οι πρώτοι (εν. των παραγωγικών κλάδων) παρέχουν απλήρωτη εργασία, που δημιουργεί έμμεσα υπεραξία για το κεφάλαιο που δρα στους κλάδους της υλικής παραγωγής... στη δεύτερη περίπτωση επιχειρήσεων το κεφάλαιο μισθώνει την εργατική δύναμη εργαζομένων, που η εργασία τους επιτρέπει τη λειτουργία αυτών των επιχειρήσεων και δίνει τη δυνατότητα, επομένως, σ' αυτό να καρπώνεται την υπεραξία που δημιουργείται άμεσα στην πρώτη κατηγορία επιχειρήσεων» 11 (υπ. Γ.Μ.). Η διάκριση όμως αυτή είναι πάντοτε εσωτερική της εργατικής τάξης, δεν χρησιμοποιείται για την οριοθέτηση της από άλλες κοινωνικές τάξεις. Αντίθετα, το κριτήριο που μπορούμε να διαβλέψουμε στις αναλύσεις του ΚΚΕ για τον καθορισμό της εργατικής τάξης (χωρίς αυτό να τηρείται με συνέπεια) είναι αυτό της εν γένει εκμετάλλευσης με την έννοια της κάρπωσης από το κεφάλαιο της πλεονάζουσας εργασίας, της υπερεργασίας. Είναι όμως γνωστό ότι στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, όπως κάθε εργασία δεν είναι αναγκαστικά παραγωγική, με την έννοια της αύξησης του συνολικά διαθέσιμου κοινωνικού πλούτου, Έτσι και κάθε μορφή υπερεργασίας δεν Ισοδυναμεί αναγκαστικά με παραγωγή πλεονάζουσας αξίας, δηλ. υπεραξίας. β) Η κατάργηση της διάκρισης παραγωγικής μη παραγωγικής εργασίας στη θεωρία του ΚΚΕ Για το μαρξισμό, βασικό θεωρητικό εργαλείο για τον Ορισμό της εργατικής τάξης είναι η διάκριση παραγωγικής μη παραγωγικής εργασίας. Στον Μαρξ, παραγωγική εργασία ενός τρόπου παραγωγής είναι η κυρίαρχη σχέση Σελίδα 4 / 12

5 εκμετάλλευσης αυτού του τρόπου παραγωγής. Έτσι παραγωγική εργασία του ΚΤΠ είναι η εργασία που παράγει υπεραξία, που αξιοποιεί δηλαδή το κεφάλαιο και δημιουργεί μια νέα αξία χρήσης, (προσθέτει στον υλικό πλούτο της κοινωνίας). Όποια εργασία δεν αξιοποιεί κεφάλαιο αλλά ανταλλάσσεται με εισόδημα και προορίζεται για άμεση κατανάλωση, δεν είναι παραγωγική. 'Εκείνο που έχει σημασία για τον Μαρξ είναι δη «το ίδιο είδος εργασίας μπορεί να είναι παραγωγική η μη παραγωγική». Ο παραγωγικός η μη χαρακτήρας της εργασίας εξαρτάται μόνο από την κοινωνική σχέση στην οποία αυτή η εργασία υπόκειται. Για να διευκρινιστεί αυτό περισσότερο μπορούμε να πούμε ότι σε ένα σύγ χρόνο καπιταλιστικό κοινωνικό σχηματισμό, ενώ εκμεταλλευόμενες είναι διάφορες τάξεις και μερίδες, σαν παραγωγική μπορεί να θεωρηθεί μόνο η εργατική τάξη, γιατί μόνο αυτή υποβάλλεται στην καπιταλιστική μορφή απόσπασης της υπερεργασίας, δηλαδή την υπεραξία. Οι άλλες (εκμεταλλευόμενες) τάξεις, ενώ είναι εκμεταλλευόμενες, δεν παράγουν υπεραξία αλλά υπερεργασία, είναι εκμεταλλευόμενοι αλλά όχι παραγωγικοί. Αυτή η διάκριση υπεραξίας υπερεργασίας απουσιάζει στο θεωρητικό σχήμα του ΚΚΕ και αποτελεί στοιχείο σύγχυσης για τη συγκρότηση της έννοιας της εργατικής τάξης. Είναι αυτονόητο ότι όταν μιλάμε για παραγωγική εργασία (εργασία που παράγει υπεραξία) βρισκόμαστε στη σφαίρα της παραγωγής. Είναι γνωστό από τον Μαρξ ότι στη σφαίρα της κυκλοφορίας του κεφαλαίου καμιά νέα αξία άρα ούτε υπεραξία δεν παράγεται. Οι εργασίες της κυκλοφορίας είναι αυστηρά μη παραγωγικές. Ο κ. Σάρλης προσπαθεί να ανασκευάσει τον Μαρξ, καταργώντας αυτήν τη βασική θέση: «Αν λέγαμε ότι στους μη παραγωγικούς κλάδους δεν υπάρχουν προλετάριοι, θα έπρεπε να πούμε ότι στους κλάδους αυτούς δεν υπάρχουν ούτε καπιταλιστές, πράγμα που φυσικά είναι παράλογο». Και παρακάτω: «Ο Μαρξ στον τρίτο τόμο του Κεφαλαίου, αναφερόμενος ειδικά στο εμπόριο, με εξαίρεση τις φάσας που αποτελούν συνέχεια του προτσές της παραγωγής στη σφαίρα της κυκλοφορίας. (Αλήθεια υπάρχουν και άλλες φάσεις; Γ.Μ.) γράφει: «Όπως η απλήρωτη εργασία του εργάτη δημιουργεί άμεσα υπεραξία για το παραγωγικό κεφάλαιο, Έτσι και η απλήρωτη εργασία των μισθωτών εργατών του εμπορίου δημιουργεί για το εμπορικό κεφάλαιο τη συμμετοχή σ' αυτήν την υπεραξία». 18 Δηλαδή, κατά τον κ. Σάρλη, αφού υπάρχει εμπορικό κεφάλαιο (έμποροι - καπιταλιστές), αυτό σήμαινα ότι υπάρχουν προλετάριοι (οι εμποροϋπάλληλοι) στην κυκλοφορία. Δηλαδή στην κυκλοφορία, αντίθετα με τον Μαρξ, παράγεται αξία και υπεραξία. ΤΟ ότι ο κ. Σάρλης δεν έχει καταλάβει γιατί είναι διαφορετικές εργασίες, φαίνεται ακόμα και στο απόσπασμα του Μαρξ που παραθέτει. Η «συμμετοχή στην υπεραξία» δεν είναι παραγωγή της υπεραξίας. Η εκμετάλλευση του εμποροϋπάλληλου είναι διαφορετική (έμμεση) από την εκμετάλλευση του εργάτη (άμεση). Οι επιχειρήσεις της κυκλοφορίας δεν έχουν άλλο σκοπό από το να οικειοποιηθούν ακριβώς ένα κομμάτι της κοινωνικής υπεραξίας (έμποροι - τραπεζίτες κλπ.), η οποία όμως έχει παραχθεί άλλου. Για να μπορέσουν να το πετύχουν χρησιμοποιούν τους μισθωτούς υπαλλήλους, τους οποίους και εκμεταλλεύονται. Επαναλαμβάναμε, αυτή η εκμετάλλευση είναι ριζικά διαφορετική από την εκμετάλλευση των εργατών. Είναι εκμετάλλευση έμμεσης μορφής. Εκείνο που οι θεωρητικοί του ΚΚΕ δεν θέλουν να καταλάβουν είναι ότι η συνολική κοινωνική υπεραξία που παράγεται μόνο στη σφαίρα της παραγωγής διασπάται όπως είναι γνωστό, σε κέρδος, εμπορικό κέρδος, τόκο, μεταξύ των καπιταλιστών. Το ότι π.χ. οι έμποροι καπιταλιστές οικειοποιούνται ένα μερίδιο της κοινωνικής υπεραξίας δεν σημαίνει κιόλας Σελίδα 5 / 12

6 ότι την παράγουν. Αυτό που συμβαίνει είναι μια μεταφορά υπεραξίας. Οι εμποροϋπάλληλοι που επιτρέπουν ακριβώς στον ατομικό καπιταλιστή να οικειοποιηθεί αυτό το μερίδιο της υπεραξίας, είναι εκμεταλλευόμενοι, αλλά έμμεσα. Γιατί από τη σκοπιά του κοινωνικού κεφαλαίου (όχι του ατομικού) ο μισθός τους ανήκει στα λανθάνοντα έσοδα, τα αναγκαία για την πραγματοποίηση του εμπορικού κεφαλαίου (ΕX) και την αναπαραγωγή της καπιταλιστικής παραγωγής. Άρα από τη σκοπιά της κοινωνίας αυτοί οι εργαζόμενοι δεν είναι παραγωγικοί. Η έννοια του συνολικού κοινωνικού κεφαλαίου απουσιάζει συνολικά από το θεωρητικό σχήμα του ΚΚΕ. γ) Η κατάργηση της διάκρισης χειρωνακτικής διανοητικής εργασίας Η κατάργηση αυτή επιτρέπει στο ΚΚΕ να θεωρητικοποιήσει την πολιτική του θέση για τους διανοούμενους και τους μηχανικούς - τεχνικούς, σύμφωνα με το σχήμα που παραθέσαμε («Το μεγαλύτερο μέρος προσεγγίζει η εντάσσεται στην εργατική τάξη»). Για τον Μαρξ, η αντίθεση χειρωνακτικής διανοητικής (χ δ) εργασίας είναι Ιστορικό αποτέλεσμα ανάπτυξης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής κτλ. Στους προκαπιταλιστικούς τρόπους παραγωγής η αντίθεση χειρωνακτικής διανοητικής εργασίας δεν υπάρχει: Μόνο στον ΚΤΠ παίρνει τέτοια μορφή ώστε να γίνει ανταγωνιστική. Πως αντιλαμβάνεται ο κ. Σάρλης και το ΚΚΕ αυτήν την αντίθεση; «Παρόμοιο χαρακτήρα έχει και η σχέση ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία. Και στο παρελθόν υπήρχαν είδη σωματικής εργασίας και περιείχαν στοιχεία πνευματικής εργασίας. Αργότερα τα είδη αυτά αυξήθηκαν και ταυτόχρονα μεγάλωσαν και τα στοιχεία της πνευματικής εργασίας που περιείχαν. Στις μέρες μας το προτσές αυτό έχει χωρίς προηγούμενο ενταθεί (υπ. Γ.Μ.) και αποτελεί αντικειμενική απαίτηση του βαθμού ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Έκφραση αυτής ακριβώς της απαίτησης είναι και η άνοδος του γενικού μορφωτικού επίπεδου του πληθυσμού των καπιταλιστικών χωρών»! 19 Παρακάτω: «'Αλλ' ενώ ανέβαινα το γενικό μορφωτικό επίπεδο των εργαζομένων που κάνουν σωματική εργασία και ενώ όλο και αυξανόμενο μέρος του ασχολείται σε νέα επαγγέλματα που απαιτούν συνδυασμό σωματικής και πνευματικής εργασίας με υπερισχύοντα σε πολλές περιπτώσεις τα στοιχεία της πνευματικής εργασίας (sic!), ταυτόχρονα αύξανα σε πρωτοφανέρωτη έκταση και ο αριθμός των ανθρώπων που κάνουν πνευματική εργασία» (στο ίδιο). Με τέτοιου τύπου διατυπώσεις μπορούμε να σκεφτούμε ότι ο καπιταλισμός αυτοκαταργείται. Γιατί τι άλλο μπορεί να συμβαίνει αν τείνει να καταργεί τη βασική ιδεολογικοπολιτική συνιστώσα των παραγωγικών σχέσεων που χαρακτηρίζουν τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Για να φανεί η πλήρης απόκρυψη της αντίθεσης χ δ εργασίας παραθέτουμε ένα τελευταίο απόσπασμα: «Αντίθετα αν συγκρίνουμε τους μισθωτούς αυτούς γιατρούς και δικηγόρους (Σ.Σ. αυτούς που δουλεύουν σε δικηγορικά η ιατρικά γραφεία) με τους προλετάριους που κάνουν σωματική εργασία, θα ιδούμε ότι διαφέρουν από αυτούς μόνο στο είδος της εργασίας (οι πρώτοι κάνουν πνευματική εργασία και οι δεύτεροι σωματική εργασία), ενώ από την άποψη όλων των άλλων ουσιαστικών κοινωνικό οικονομικών γνωρισμάτων είναι όμοιοι. Όπως και αυτοί, πουλάνε την εργατική τους δύναμη για να ζήσουν, παίζουν ρόλο εκτελεστικού οργάνου κλπ. κλπ.» (Στο ίδιο σ. 29). Μπορούμε τώρα να διακρίνουμε δύο πλευρές σε αναφορά με τη χειρωνακτική διανοητική εργασία. ι Πρώτα απ' όλα απουσιάζει η έννοια του συλλογικού παραγωγικού εργαζόμενου. Οι μηχανικοί - τεχνικοί και οι Σελίδα 6 / 12

7 διανοούμενοι γενικά, τείνουν πράγματι να συμμετέχουν όλο και περισσότερο στην παραγωγή στα πλαίσια του συνολικού εργαζόμενου. Η αντίθεση όμως χειρωνακτικής πνευματικής εργασίας όχι μόνο δεν καταργείται (στα πλαίσια του συλλογικού εργαζόμενου) αλλά αντίθετα οξύνεται. Έτσι οι μηχανικοί - τεχνικοί δεν παύουν να είναι φορείς της διανοητικής Εργασίας και να έχουν και καθήκοντα διευθυντικά εξουσιαστικά απέναντι στην εργατική τάξη. Επισημαίνουμε ακόμα την ταύτιση μεταξύ διανοητικής και επιστημονικής εργασίας. Είναι όμως γνωστό 20 ότι η διανοητική εργασία περιλαμβάνει στοιχεία («τεχνικές της διοίκησης», know how, «μυστικά» κλπ.) που δεν έχουν τίποτε το επιστημονικό. Αντίθετα η χειρωνακτική εργασία περιλαμβάνει πολλές φορές περισσότερες επιστημονικές γνώσεις από ορισμένες «διανοητικές» εργασίες. Πάντα όμως η εργατική τάξη παραμένει στην πλευρά της χειρωνακτικής εργασίας. Ο κ. Σάρλης και το ΚΚΕ δεν κατανοούν αυτό το πρόβλημα. Έτσι δεν μπορούν να απαντήσουν σωστά στο πρόβλημα της ειδίκευσης της εργατικής τάξης. Πράγματι η εργατική τάξη διακρίνεται σε ανειδίκευτους ημι-ειδικευμένους ειδικευμένους εργάτες. Αυτές οι διακρίσεις όμως δεν καταργούν τη διάκριση χειρωνακτικής διανοητικής (χ δ) εργασίας και είναι εσωτερικές για την εργατική τάξη (στο στρατόπεδο της χειρωνακτικής εργασίας). Ο λόγος είναι ότι η αντίθεση χ-δ, όπως λέει ο Ν. Πουλαντζάς αναπαράγεται εξ επαγωγής και στο εσωτερικό της χειρωνακτικής εργασίας. Η έλλειψη επιστημονικού Ορισμού της εργατικής τάξης έχει σαν αποτέλεσμα, Όπως είπαμε παραπάνω, να περιλαμβάνονται στην εργατική τάξη ταξικές μερίδες που δεν ανήκουν σ' αυτήν. Έκτος από τους μηχανικούς τεχνικούς (που δεν ανήκουν στην εργατική τάξη), το ΚΚΕ «εντάσσει» στην εργατική τάξη μια σειρά εργαζόμενους: «εμποροϋπαλλήλους», τραπεζικούς, υπάλληλους γραφείου, εκπαιδευτικούς, κλπ. που δεν ανήκουν σ' αυτήν αλλά αποτελούν μερίδες της νέας μικροαστικής τάξης. Μαζί με τα όρια της εργατικής τάξης συσκοτίζεται και η στρατηγική της. Τα συμφέροντα της εργατικής τάξης ταυτίζονται με τα συμφέροντα των μικροαστών. 5. Εμπειρισμός και αριθμητική αντίληψη των τάξεων Το θεωρητικό σχήμα του ΚΚΕ είναι κυριαρχημένο από τον εμπειρισμό: Οι τάξεις αντιμετωπίζονται κυρίως σαν αριθμητικά σύνολα. Έτσι με κάποιες προσθέσεις και αφαιρέσεις («Αν στον αριθμό προσθέσουμε τους ναυτεργάτες και τους εργαζόμενους στο σπίτι και φασόν από το μισθωτούς αφαιρέσουμε τους μισθωτούς που ανήκουν στην αστική τάξη...»), το ΚΚΕ θεωρεί ότι συγκροτεί μαρξιστική θεωρία για τις κοινωνικές τάξεις. Αποκαλυπτική είναι και η ανάλυση για τη μονοπωλιακή αστική τάξη: «Η μονοπωλιακή αστική τάξη αποτελείται από μερικές εκατοντάδες οικογένειες!» 21 «Και η μονοπωλιακή όμως τάξη δεν είναι ενιαία. Στην κορυφή της βρίσκεται η χρηματιστική ολιγαρχία, που αποτελείται από 1520 οικογένειες»! 21 Η απόρριψη του μαρξισμού είναι Ολοφάνερη. Η βασική θέση του μαρξισμού που έχει διατυπωθεί από αυτόν τον ίδιο τον Κάρολο Μαρξ, ότι τα συγκεκριμένα άτομα δεν είναι παρά απλοί φορείς κάποιων κοινωνικών σχέσεων, ότι το κεφάλαιο δεν είναι ένα πράγμα αλλά μια κοινωνική σχέση, εξαφανίζεται με μαγικό τρόπο. «Τις μορφές του κεφαλαιοκράτη και του γαιοκτήμονα δεν τις ζωγραφίζω καθόλου με ρόδινο χρώμα. Εδώ όμως μιλάμε για τα πρόσωπα, μονάχα όσο είναι η προσωποποίηση οικονομικών κατηγοριών, δηλαδή φορείς Ορισμένων ταξικών σχέσεων και συμφερόντων». 22 "Όπως έδειξε εξ άλλου ο Ν. Πουλαντζάς, στην αναπαραγωγή των κοινωνικών τάξεων που έχει δυο πλευρές (η πρώτη άφορα στην αναπαραγωγή των θέσεων στον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας, η δεύτερη στην αναπαραγωγή των φορέων): «Η κύρια πλευρά μιας ανάλυσης των κοινωνικών τάξεων είναι εκείνη ακριβώς που άφορα τη θέση τους στον Σελίδα 7 / 12

8 ταξικό αγώνα και όχι τους φορείς που τη συνθέτουν. Οι κοινωνικές τάξεις δεν είναι εμπειρικές Ομάδες ατόμων κοινωνικές ομάδες «που συνθέτονται» με πρόσθεση ατόμων: οι σχέσης μεταξύ αυτών των φορέων δεν είναι επομένως διατομικές σχέσεις». 23 Επίσης «στη σχέση που υπάρχει μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και των φορέων τους, το κύριο πρόβλημα δεν είναι σε ποια τάξη ανήκει το α η το β συγκεκριμένο άτομο (αυτό που ενδιαφέρει είναι τα κοινωνικά σύνολα), ούτε τα στατιστικά και άκαμπτα εμπειρικά σύνορα των κοινωνικών Ομάδων (αυτό που ενδιαφέρει είναι οι τάξεις μέσα στην πάλη των τάξεων)» Απουσία της εννοίας «μικροαστική τάξη» Η έννοια της μικροαστικής τάξης (παραδοσιακής και νέας) είναι πολύ βασική στο μαρξισμό. Ο Μαρξ, ο Ένγκελς, Ο Λένιν, Ο Μάο, Ο Γκράμσι, ανεξάρτητα από το πόσο συγκροτημένη υπάρχει σ' αυτούς η έννοια της μικροαστικής τάξης δεν παύουν να τη χρησιμοποιούν στις ανάλυσης τους. Στα προγράμματα και στις ανάλυσης του ΚΚΕ η «μικροαστική τάξη» απουσιάζει όχι σαν όρος αλλά σαν έννοια. Η καλύτερα έχει διασπαστεί σε διάφορες τάξεις και στρώματα όπως π.χ. επαγγελματοβιοτέχνες, «μεσαία στρώματα των πόλεων», υπάλληλοι (που οι περισσότεροι, κατά το ΚΚΕ, ανήκουν στην εργατική τάξη), διανόηση. "Όπως λέει ο Ν. Πουλαντζάς «οι ανάλυσης αυτές αν και αποκρούουν τη διάλυση των μισθωτών συνόλων μέσα στην εργατική τάξη, αρνούνται την ταξική ιδιοτυπία τους, δηλαδή την ταξική θέση τους. Πράγματι τα σύνολα αυτά θεωρούνται σαν «ενδιάμεσα μισθωτά στρώματα»... *Αλλά η θεωρητική ουσία της υπόθεσης είναι ότι τα στρώματα αυτά υποτίθεται ότι δεν ανήκουν σε καμιά τάξη. Πουθενά δεν δίνεται απάντηση στην ερώτηση: ποιας τάξης στρώματα είναι τούτα τα στρώματα η, μ' άλλα λόγια, ποια είναι η ταξική θέση αυτών των στρωμάτων». 25 Είναι γνωστό ότι ο μαρξισμός αναγνωρίζει την ύπαρξη μερίδων, στρωμάτων και κοινωνικών κατηγοριών με πολυταξική τοποθέτηση (διανοούμενοι, νεολαία) αλλά ποτέ αυτές οι μερίδες και τα στρώματα δεν βρίσκονται Έξω η δίπλα στις κοινωνικές τάξεις. Πάντα είναι ταξικές μερίδες (το βιομηχανικό κεφάλαιο μερίδα της αστικής τάξης), και στρώματα τάξεων (η εργατική αριστοκρατία στρώμα της εργατικής τάξης). Πουθενά στις αναλύσεις του ΚΚΕ δεν αναφέρεται ο ταξικός δομικός προσδιορισμός των επαγγελματοβιοτεχνών (που ανήκουν στην παραδοσιακή μικροαστική τάξη) ούτε της διανόησης και των υπαλλήλων (που στην πλειοψηφία τους είναι μερίδες της νέας μικροαστικής τάξης). Η μικροαστική τάξη όπως είπαμε και παραπάνω δεν είναι ενιαία. Έκτος από τα δύο βασικά υποσύνολα (παραδοσιακή - νέα), μπορούμε να διακρίνουμε και ορισμένες μερίδες στο εσωτερικό των υποσυνόλων. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μπορούμε αυθαίρετα να ξεχάσουμε τον ταξικό δομικό προσδιορισμό της που ακριβώς την ενοποιεί και που μας επιβάλλει να την αντιμετωπίζουμε σαν ιδιαίτερη τάξη, χωρίς βέβαια αυτόνομη στρατηγική στα πλαίσια του ΚΤΠ, αλλά ξεχωριστή από την αστική και την εργατική. Μπορούμε να καταλάβουμε τώρα γιατί τα «μεσαία στρώματα των πόλεων» είναι μύθος. Αποτελεί μια έννοια «λάστιχο» χωρίς κανένα αυστηρό θεωρητικό περιεχόμενο, που περιλαμβάνει ένα σύνολο από εμπόρους, γιατρούς, δικηγόρους, εκπαιδευτικούς, ιδιοκτήτες, «πωλητές» υπηρεσιών. Από αυτούς μερικές κατηγορίες ανήκουν στη νέα μικροαστική τάξη, άλλες (τα «στελέχη») μπορεί να ανήκουν στην αστική τάξη, άλλες στο μικρό κεφάλαιο, στην παραδοσιακή μικροαστική τάξη κλπ. Σε άλλα ΚΚ (κυρίως το Γ.ΚΚ και Ι.ΚΚ) η έννοια αυτή είναι περισσότερο θεωρητικοποιημένη ως «μεσαία τάξη». Η απόκρυψη της ταξικής δομικής υπαγωγής των «μεσαίων στρωμάτων των πόλεων» (του μεγαλύτερου μέρους τους) σε μια τάξη (τη μικροαστική) αποτελεί το τίμημα του οικονομισμού και του κοινωνιολογισμού που χαρακτηρίζει τις αναλύσεις του ΚΚΕ για τις κοινωνικές τάξεις. Σελίδα 8 / 12

9 7. Η επανάληψη too θεωρητικού σχήματος του ΚΚΕ από την ανανέωση Η ανάλυση της ελληνικής κοινωνίας που επιχειρεί το ΚΚΕεσ. είναι πανομοιότυπη μ' αυτήν του ΚΚΕ. Με τον ίδιον ακριβώς τρόπο το πρόγραμμα του διακρίνει τα ίδια κοινωνικά σύνολα: εργατική τάξη, αγροτιά, διανόηση, μεσαία στρώματα των πόλεων, αστική τάξη με τα δυο της τμήματα. Για την εργατική τάξη, το πρόγραμμα γράφει: «Αν συμπεριλάβουμε στους κόλπους της, με μια ευρύτερη έννοια (sic) τους ιδιωτικούς υπάλληλους και τους μισθωτούς διανοούμενους (ιδιαίτερα τεχνικούς, μηχανικούς, γεωπόνους κλπ.) ο αριθμός της το 1971 φτάνει γύρω στα άτομα, δηλαδή το 42% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, με τάση να υπερβεί το 50% ως το 1980» (sic). (Σημ. Γ.Μ. πράγμα που δεν έχει συμβεί σε καμιά καπιταλιστική χώρα). Για τη διανόηση: «Οι διανοούμενοι δεν έχουν ταξική ομοιογένεια: ένα συνεχώς αυξανόμενο ποσοστό είναι μισθωτοί και ανήκουν στην εργατική τάξη η πλησιάζουν προς αυτή, λιγότεροι είναι ελεύθεροι επαγγελματίες και άνηκαν, κατά κύριο λόγο, στα μεσαία στρώματα των πόλεων, ένα μικρό ποσοστό τέλος, ανήκει στην αστική τάξη». Επίσης: «α) Η διαδικασία της συνειδητοποίησής τους και η ένταξη τους στο προοδευτικό στρατόπεδο γίνεται μέσα από διανοητικές εργασίες 21 Όσον άφορα τις συμμαχίες, όπως ακριβώς στο σχήμα του ΚΚΕ, η ίδια συμμαχία τάξεων και στρωμάτων καλείται να πραγματοποιήσει την αντιμονοπωλιακή δημοκρατία. Παραθέτουμε αυτά τα απλοϊκά αποσπάσματα, όχι από κάποιο ελιτισμό ούτε από χιούμορ, θέλουμε άπλα να δείξουμε ότι η αδυναμία ανάλυσης της δομής της ελληνικής κοινωνίας είναι κοινή για όλη την παραδοσιακή Αριστερά. Σημείωση για το σχήμα προνομιούχοι μη προνομιούχοι Το σχήμα του ΠΑΣΟΚ είναι παραλλαγή του θεωρητικού σχήματος της παραδοσιακής Αριστεράς. Για το ΠΑΣΟΚ όμως δεν έχει κάποιο θεωρητικό ενδιαφέρον αλλά κυρίως ιδεολογικό. Επιτρέπει στο ΠΑΣΟΚ να απευθύνεται στο λαό σαν Αριστερά. Οι συμμαχίες όμως που μπορεί να συγκροτήσει είναι όπλα και μόνο προεκλογικές. (Η βασικότερη διαφορά έγκειται φυσικά στη μη αναγνώριση από το ΠΑΣΟΚ του ηγετικού ρόλου της εργατικής τάξης). 8. Για μια ανάλυση της ταξικής δομής του ελληνικού καπιταλισμού Από τα προηγούμενα έγινε πιστεύουμε φανερό ότι στο ζήτημα της συγκεκριμένης ανάλυσης της ταξικής δομής της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας εντοπίζεται ένα βασικό κενό της συνολικής στρατηγικής της παραδοσιακής Αριστεράς, που απόκρυπτα και με ιδιαίτερο τρόπο αποκαλύπτει η χρήση των στατιστικών στοιχείων και τα εννοιολογικά δάνεια από την αστική κοινωνιολογία. Το κενό αυτό βέβαια δεν αποτελεί κάποια ιδιοτροπία της τύχης. Παραπέμπει άμεσα στις βασικές θεωρητικές αντιλήψεις της Αριστεράς, αντιλήψεις που αρνούνται στην πράξη τις σημαντικότερες θεωρητικές κατακτήσεις του μαρξισμού για τις κοινωνικές τάξεις και υποστέλλουν την κριτική προς την πολιτική οικονομία. Η κριτική μας όμως προς την παραδοσιακή Αριστερά θα μένει πάντα αποσπασματική όσο δεν προχωράμε σε μια απόπειρα συγκεκριμένης πλέον κατάδειξης των μυθοποιητικών αποτελεσμάτων στα όποια οδηγεί η ανάλυση της Αριστεράς. Αυτός είναι και ο πρώτος στόχος της ανάλυσης της δομής της ελληνικής κοινωνίας που φιλοδοξούμε να πραγματοποιήσουμε μέσα από τις στήλες των θέσεων: η κριτική και ανασκευή της εικόνας που προσφέρει η Αριστερά για τον ελληνικό καπιταλισμό. Σελίδα 9 / 12

10 Παράλληλα η προσπάθεια αυτή φιλοδοξεί να συνδεθεί με το θεωρητικό και πολιτικό διάλογο που διεξάγεται σήμερα έξω από τα πλαίσια της επίσημης παραδοσιακής Αριστεράς για το χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας, τη σημερινή κρίση της, για τη συγκρότηση τέλος ενός θεωρητικού πλαισίου μέσα στο Οποίο θα τίθεται πλέον με ριζικά διαφορετικούς όρους το πρόβλημα της συγκρότησης του κοινωνικού μπλοκ εξουσίας. 'Ορισμένα προβλήματα που πρέπει να τεθούν από την ανάλυση των τάξεων της ελληνικής κοινωνίας: Οι αστικές τάξεις και οι αντιθέσεις τους Στη σημερινή φάση του μονοπωλιακού καπιταλισμού στην Ελλάδα: Πόσο έχει προχωρήσει η διαπλοκή βιομηχανικού - τραπεζικού κεφαλαίου (η συγκρότηση του χρηματιστικού κεφαλαίου). Η ανάπτυξη ορισμένων ιμπεριαλιστικών μερίδων του μονοπωλιακού κεφαλαίου (εφοπλιστικό κεφάλαιο, κεφάλαιο των τεχνικών εταιρειών). Ποια είναι η θέση του μη μονοπωλιακού κεφαλαίου. Η εργατική τάξη Το ότι η εργατική τάξη είναι μία με την Εννοια ότι έχει κοινό ταξικό συμφέρον την ανατροπή της κεφαλαιοκρατικής εξουσίας και την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, δεν σημαίνει σε καμιά περίπτωση ότι δεν 6χει εσωτερικές αντιθέσεις, ότι δεν υπάρχουν στο εσωτερικό της εργατικής τάξης μερίδες με διαφορετικό βάρος η καθεμιά. Σοβαρές διαφοροποιήσεις (οικονομικές και ιδεολογικές) δημιουργούν στο εσωτερικό της εργατικής τάξης: α) Ο βαθμός συσσώρευσης και οι γενικότερες συνθήκες εργασίας σε κάθε κλάδο του κοινωνικού κεφαλαίου β) ο βαθμός ειδίκευσης της εργατικής δύναμης γ) η κοινωνική προέλευση (εργατική, αγροτική, κλπ.) δ) η αποκλειστικότητα η μη της απασχόλησης ε) η μισθολογική κλίμακα. Πράγματι η αντίληψη που θεωρεί την ενότητα της εργατικής τάξης σαν άμεσο δεδομένο είναι αποπροσανατολιστική και ενέχει σοβαρές πολιτικές συνέπειες. Η μικροαστική τάξη και ο μύθος του «μεταπρατισμού» ιδιαίτερα επιβάλλεται, στη σημερινή συγκυρία, να ανοίξει η συζήτηση στο πρόβλημα της θέσης και του ρόλου της μικροαστικής τάξης στην Ελλάδα καθώς και στο πρόβλημα της συμμαχίας με την εργατική τάξη. Οι λόγοι που πρέπει, κατά τη γνώμη μας, να προταχθεί η ανάλυση της μικροαστικής τάξης στην ανάλυση των τάξεων της ελληνικής κοινωνίας είναι καθαρά πολιτικοί. Είναι βαθιά ριζωμένες στην Αριστερά (σ' όλες της τις αποχρώσεις) οι αντιλήψεις για τον «μεταπρατικό» «παρασιτικό», «μικροαστικό» χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας (η «Ελλάδα του μπακάλικου»), για τα «ασαφή όρια» των κοινωνικών τάξεων, για τη μεγάλη κινητικότητα κλπ. Αυτές οι αντίληψης έρχονται να συμπληρώσουν το θεωρητικό σχήμα της παραδοσιακής Αριστεράς για την ελληνική κοινωνία, αυτό της «μεσαίας, στρεβλής και Σελίδα 10 / 12

11 εξαρτημένης ανάπτυξης». Όμως η επιστημονική μαρξιστική ανάλυση της συγκεκριμένης ταξικής θέσης της μικροαστικής τάξης (παραδοσιακής και νέας) στην Ελλάδα, απουσιάζει. Μόνο μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να διαλύσει την τεράστια μυθολογία γύρω από το θέμα και να διάκρινα το πραγματικό κοινωνικό και πολιτικό βάρος της μικροαστικής τάξης. 1. Μάο Τσε Τούνγκ: «Ανάλυση των τάξεων της κινεζικής κοινωνίας», Ιστορικές Εκδόσεις, Αθήνα 1975 σ Στο foto. fifi 3. «Η ανάλυση του προγράμματος του ΚΚΈ, έκδ. τμήμα διαφώτισης της ΚΕ του ΚΚΕ (7 διαλέξεις). Διάλεξη 2η: «Η ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας», σ Στο ίδιο, σ Δ. Σάρλης: «Η εργατική τάξη και ο ρόλος της στη σημερινή ελληνική κοινωνία». Μελέτες ΚΜΕ 4, Εκδοση τέταρτη, Σύγχρονη 'Εποχή, Αθήνα 1980, σ «Τροποποιήσεις στο πρόγραμμα του ΚΚΈ εισηγητής Γρηγόρης Φαράκος, έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ σ «Η ανάλυση του προγράμματος του ΚΚΈ σ «Τροποποιήσεις...» σ Δ. Σάρλης, δ.π., σ δ.π., σ «Ανάλυση...» σ Βλέπε σημείωση δ.π. σ δ.π. σ δ.π. σ δ.π. σ Γρ. Φαράκο, δ.π., σ Δ. Σάρλης, δ.π., σ δ.π., σ Ν. Πουλαντζας: «Οι κοινωνικές τάξεις στο σύγχρονο καπιταλισμό», έκδ. θεμέλιο 1981, Μέρος Τρίτο. Η παραδοσιακή και η νέα μικροαστική τάξη, IV ο ρόλος του διαχωρισμού διανοητικής χειρωνακτικής εργασίας για το σύνολο της νέας μικροαστικής τάξης. 21. «Η ανάλυση του προγράμματος του ΚΚΈ, σ. 21. Σελίδα 11 / 12

12 22. Κάρλ Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τόμος 1, πρόλογος στην πρώτη έκδοση, μετάφραση Γ. Σκουριώτη, Άθήνα Ν. Πουλαντζάς δ.π., σ δ.π. 25. δ.π., σ Πρόγραμμα του ΚΚΕ εσωτερικού (1976), Μέρος δεύτερο, 3 ταξική διάρθρωση. 27. Στο ίδιο σ. 50. Σελίδα 12 / 12