1 Tι πραγματεύεται η μικροοικονομική

Transcript

1 1 Tι πραγματεύεται η μικροοικονομική Σκοπός Το κεφάλαιο αυτό εξηγεί με απλό τρόπο το «πεδίο δράσης» της οικονομικής επιστήμης και τη διαφορά μεταξύ της μικροοικονομικής και της μακροοικονομικής ανάλυσης. Στο τέλος του κεφαλαίου ο αναγνώστης έχει κατανοήσει τη χρησιμότητα της μελέτης της μικροοικονομικής, και τη φύση των προβλημάτων τα ο- ποία μπορούν να αναλυθούν με τα εργαλεία της μικροοικονομικής. Προσδοκώμενα αποτελέσματα Όταν θα έχετε μελετήσει το κεφάλαιο αυτό, θα γνωρίζετε: Ποιες είναι οι βασικές αρχές της οικονομικής ανάλυσης. Τι θέματα πραγματεύεται η μικροοικονομική. Πώς σχετίζονται μεταξύ τους οι δρώντες του οικονομικού συστήματος. Ποιοι είναι οι συντελεστές της παραγωγής. Ποιοι παράγοντες προσδιορίζουν την ελαστικότητα ζήτησης. Έννοιες-κλειδιά σπανιότητα πόρων χρησιμότητα έδαφος, εργασία, κεφάλαιο οικονομικό κύκλωμα Προαπαιτούμενη γνώση Δεν απαιτείται προηγούμενη γνώση για την κατανόηση του κεφαλαίου. 1.1 Η ερμηνευτική δύναμη της οικονομικής Η επιστήμη, στο σύνολό της, μάς βοηθά να γνωρίσουμε πώς λειτουργεί ο κόσμος και, με βάση τις επιστημονικές γνώσεις, να κάνουμε προβλέψεις για το μέλλον. Πέραν της ικανοποίησης της έμφυτης περιέργειάς μας, η επιστήμη μάς βοηθά να οργανώσουμε την κοινωνία με τρόπους που θα κάνουν τη ζωή μας πιο ευχάριστη. Η οικονομική επιστήμη, ως θεωρία και ως πολιτική, μάς βοηθά να κατανοήσουμε τις οικονομικές δυνάμεις που διέπουν την ανθρώπινη κοινωνία και να επιφέρουμε αλλαγές, που θα είναι προς το ατομικό και κοινό συμφέρον. Η οικονομική θεωρία μάς επιτρέπει να καταλαβαίνουμε τον τρόπο με τον οποίον συμπεριφέρονται οι άνθρωποι, είτε ως άτομα είτε ως συλλογικές οντότητες, π.χ. ως καταναλωτές, ως επιχειρηματίες, ως κυβέρνηση, κ.λπ. Ορισμένα οικονομικά φαινόμενα, που είναι δυσνόητα ή τελείως ακατανόητα για τον απλό άνθρωπο, είναι κατανοητά για όποιον έχει οικονομικές γνώσεις. Εάν ρωτήσετε απλούς ανθρώπους, που δεν έχουν σχέση με την οικονομική θεωρία, γιατί έχουμε πληθωρισμό, οι περισσότεροι θα σας δώσουν μια απάντηση που δεν έχει καμία σχέση με την πραγματική αιτία, όπως π.χ. ότι φταίνε οι ανίκανοι πολιτικοί, η απληστία των εμπόρων, η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο καπιταλισμός, κ.λπ. Εάν, όμως, ρωτήσετε έναν καλό φοιτητή οικονομικών, μεταξύ άλλων θα αναφέρει και την ποσότητα του χρήματος. Η ερμηνευτική δύναμη της οικονομικής θεωρίας δεν περιορίζεται σε θέματα που είναι προφανώς οικονομικά, όπως π.χ. η υποτίμηση του νομίσματος, η συμπεριφορά του χρηματιστηρίου, ή η εμφάνιση των μονοπωλίων. Σε κάθε πτυχή της κοινωνικής μας ζωής είναι πιθανό να κρύβεται κάποιος οικονομικός παράγων, κάποιο οικονομικό συμφέρον ή κάποια οικονομική αιτία. Ιδού μερικά παραδείγματα. Ο κυνικός φιλόσοφος Διογένης έλεγε ότι ήταν παράξενο ένα πράγμα μικρής αξίας, όπως ένα άγαλμα, να αγοράζεται με τρεις χιλιάδες δραχμές, ενώ ένα πράγμα μεγάλης αξίας, όπως ένα κιλό κριθάρι, να αγοράζεται με δύο οβολούς. Το παράδοξο αυτό είναι γνωστό με την πιο πρόσφατη διατύπωση ότι το διαμάντι, που είναι άχρηστο για τη ζωή του ανθρώπου, είναι πανάκριβο, ενώ το νερό, που είναι αναγκαίο για τη ζωή, είναι πολύ φθηνό. Ο Αριστοτέλης το εξηγούσε με το κόστος παραγωγής, αλλά χρειάστηκε να περάσουν πολλοί αιώνες για να γίνει πλήρως κατανοητό το παράδοξο του διαμαντιού-νερού, με τη θεωρία της οριακής χρησιμότητας. Ένα άλλο παράδειγμα γνωστό σε όλους, αλλά όχι κατανοητό από όλους, είναι το εξής: στις λαϊκές αγορές, οι τιμές των αγροτικών προϊόντων μειώνονται σημαντικά μετά το μεσημέρι, ενώ οι τιμές των ιδίων προ- 19

2 ϊόντων στα σουπερμάρκετ είναι σταθερές στη διάρκεια της ημέρας. Πώς μπορείτε να το εξηγήσετε; Μία αιτία μπορεί να είναι ότι οι πωλητές στις λαϊκές αγορές είναι μικρέμποροι και δεν έχουν ψυγεία για να διατηρήσουν τα προϊόντα για την επομένη, και συνεπώς προσπαθούν να τα πουλήσουν όλα μειώνοντας τις τιμές. Μια άλλη αιτία μπορεί είναι ότι οι μικρέμποροι της λαϊκής αγοράς χρειάζονται ρευστότητα για να αγοράσουν τα προϊόντα για την επομένη. Εάν το σκεφθείτε, είναι πιθανόν να βρείτε και άλλες αιτίες. Γιατί οι μεγάλες εταιρείες, όπως π.χ. αυτοκινήτων, καφέ, κ.λπ., χρησιμοποιούν διάσημα πρόσωπα (ηθοποιούς, ποδοσφαιριστές, κ.ά.) στις διαφημίσεις τους και πληρώνουν μεγάλα ποσά; Μία απάντηση μπορεί να είναι ότι νομίζουμε ότι, εάν καταναλώσουμε το ίδιο προϊόν, κάπως αποκτούμε κάτι από τη λάμψη του διάσημου προσώπου που το διαφημίζει. Αυτή είναι η ψυχολογική ερμηνεία που μπορεί να έχει κάποια βάση. Η οικονομική ερμηνεία είναι διαφορετική. Η χρησιμοποίηση ενός ακριβοπληρωμένου προσώπου μάς υποβάλλει τη σκέψη ότι το προϊόν είναι καλό και θα έχει επιτυχία, διότι, διαφορετικά, η εταιρεία που το παράγει δεν θα πλήρωνε τόσα λεφτά για να το διαφημίσει. Ένα τελευταίο περίεργο φαινόμενο: Η Μαρία Κάλλας, η μεγαλύτερη τραγουδίστρια του κόσμου, ποτέ δεν πληρώθηκε με τα τεράστια ποσά που εισπράττουν σήμερα δεύτερης ή τρίτης κατηγορίας ποδοσφαιριστές. Πώς μπορείτε να το εξηγήσετε; Και ένα ακόμα: γιατί οι γυναίκες μοντέλα αμείβονται με μεγαλύτερα ποσά απ ό,τι οι άνδρες μοντέλα; Τα παραπάνω παράξενα φαινόμενα είναι απλώς ορεκτικά για τα σοβαρά ζητήματα τα οποία θα αναλύσουμε σε αυτό το βιβλίο. Οι βασικές αρχές επί των οποίων θα βασισθεί η οικονομική ανάλυση είναι οι εξής: (α) Οι πόροι με τους οποίους παράγονται τα προϊόντα που χρειαζόμαστε είναι σπάνιοι, όχι ως απόλυτα μεγέθη, αλλά σε σχέση με τη ζήτηση που υπάρχει. Ο πλανήτης μάς παρέχει πόρους που είναι αναγκαίοι για τη ζωή μας, όπως νερό, εδάφη ορισμένης γονιμότητας, ορυκτό πλούτο, ορισμένη γεωγραφία, κ.λπ. Γενικά, θα δεχθούμε ότι, βραχυχρονίως, αυτοί οι πόροι είναι δεδομένοι. (β) Τα αγαθά που χρειαζόμαστε ή απλώς επιθυμούμε παράγονται με ορισμένο τρόπο, που καθορίζεται από τις ιδιότητες της φύσης και από την τεχνολογία που χρησιμοποιούμε στην παραγωγή. Θα κάνουμε την υπόθεση ότι, βραχυχρονίως, η τεχνολογία της παραγωγής είναι δεδομένη. (γ) Οι άνθρωποι δεν συμπεριφέρονται με τυχαίο τρόπο. Οι πράξεις μας έχουν κάποιο στόχο. Όταν μπαίνουμε σε κάποιο κατάστημα δεν αγοράζουμε πράγματα κατά τύχη. Όταν σκεπτόμαστε να εργαστούμε δεν δεχόμαστε οποιαδήποτε δουλειά μάς προσφέρεται. Αναζητούμε αυτό που θέλουμε παρά το γεγονός ότι πολλές φορές κάνουμε υποχωρήσεις εξ ανάγκης. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι έχουν επιθυμίες και προτιμήσεις που καθορίζουν τη συμπεριφορά τους. (δ) Οι άνθρωποι επιδιώκουν το μέγιστο συμφέρον τους. Ως καταναλωτές επιδιώκουν τη μεγίστη χρησιμότητα (ή ωφελιμότητα ή ικανοποίηση). Ως παραγωγοί, δηλαδή ως επιχειρηματίες, επιδιώκουν το μέγιστο κέρδος. Η επιδίωξη του μεγίστου συμφέροντος, δηλαδή του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος, επιτυγχάνεται με την ορθολογική συμπεριφορά. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι, όταν θέλουν να κάνουν κάτι, προσπαθούν να επιτύχουν το καλύτερο αποτέλεσμα με τη λιγότερη προσπάθεια, ή όπως συνήθως λέγεται, με το μικρότερο κόστος. Με άλλα λόγια, υποθέτουμε ότι οι άνθρωποι είναι ορθολογικά όντα. (ε) Η ανθρώπινη κοινωνία είναι οργανωμένη με τέτοιο τρόπο ώστε η συμβίωση να είναι πηγή πλεονεκτημάτων και ταυτοχρόνως να περιορίζονται οι τάσεις για αυθαίρετη συμπεριφορά. Αυτό επιτυγχάνεται με τους νόμους και τους άγραφους κανόνες συμπεριφοράς. Θεμελιώδεις στις περισσότερες κοινωνίες είναι η προστασία της ζωής του ανθρώπου και της ατομικής ιδιοκτησίας. Η ανάλυση που ακολουθεί στα επόμενα κεφάλαια αυτού του βιβλίου βασίζεται στις παραπάνω υποθέσεις και δεδομένα. 1.2 Νοικοκυριά, επιχειρήσεις, κράτος Η οικονομική δραστηριότητα της κοινωνίας είναι αποτέλεσμα της δράσης των ατόμων. Αυτό το σύνολο α- τόμων το χωρίζουμε σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με το έργο που επιτελούν. Οι κατηγορίες αυτές είναι: τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις, και το κράτος. Τα νοικοκυριά Τα νοικοκυριά είναι οι μονάδες που προσφέρουν στις επιχειρήσεις τους παραγωγικούς συντελεστές τους οποίους κατέχουν (εργασία, κεφάλαιο, και γη) έναντι αμοιβής και, ταυτοχρόνως, με την αμοιβή τους (το εισόδημά τους) αγοράζουν τα προϊόντα τα οποία οι επιχειρήσεις παράγουν. 20

3 Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, τα νοικοκυριά δεν δρουν τυχαία. Όταν προσφέρουν τους συντελεστές που κατέχουν ή αγοράζουν τα προϊόντα που έχουν ανάγκη, δρουν έχοντας έναν αντικειμενικό στόχο. Γενικά, θεωρούμε ότι τα νοικοκυριά συμπεριφέρονται έτσι ώστε να επιτυγχάνουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Στην οικονομική ορολογία, το νοικοκυριό επιδιώκει τη μεγιστοποίηση της ευημερίας του, ή όπως λέγεται και διαφορετικά, τη μεγιστοποίηση της χρησιμότητάς του. Αυτό σημαίνει ότι οι επιλογές του, σχετικά με το τι θα προσφέρει στις επιχειρήσεις (π.χ. πόσο και πότε θα προσφέρει εργασία) και τι και πόσα προϊόντα θα καταναλώσει, καθορίζονται μέσα στο πλαίσιο της μεγιστοποίησης της χρησιμότητάς του. Οι επιχειρήσεις Οι επιχειρήσεις είναι οι μονάδες στις οποίες γίνεται η παραγωγή των προϊόντων. Οι επιχειρήσεις αγοράζουν παραγωγικούς συντελεστές, τους χρησιμοποιούν ως εισροές στην παραγωγική διαδικασία, από την οποία εκρέουν τα προϊόντα που προσφέρονται στην αγορά. Οι επιχειρήσεις δεν δρουν κατά τυχαίο τρόπο. Οργανώνουν την παραγωγική τους διαδικασία και επιλέγουν προϊόντα και τρόπους παραγωγής με τους οποίους μεγιστοποιούν τα κέρδη τους. Αντικειμενικός στόχος των ενεργειών της επιχείρησης είναι η μεγιστοποίηση των κερδών. Το κράτος Στις σύγχρονες οικονομίες, το κράτος αναλαμβάνει πολλές και εξαιρετικά σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες. Αναλαμβάνει παραγωγικές οικονομικές δραστηριότητες, φορολογεί τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, ενθαρρύνει ή αποθαρρύνει διάφορες οικονομικές δραστηριότητες, επιβάλλει απαγορεύσεις, και γενικά παρεμβαίνει σε μεγάλο βαθμό στην οικονομική ζωή. Όπως τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις, έτσι και το κράτος δεν ενεργεί με τυχαίο τρόπο. Δεν είναι εύκολο να ορισθεί ο αντικειμενικός σκοπός του κράτους, αλλά ο σκοπός ορισμένων ενεργειών είναι φανερός. Π.χ. το κράτος, με παροχές και με φορολογία επιδιώκει τη μείωση των οικονομικών ανισοτήτων, με κατάλληλη νομοθεσία επιδιώκει την προστασία του περιβάλλοντος, με την παροχή κινήτρων επηρεάζει την κατανομή των πόρων στους διάφορους τομείς της οικονομίας, κ.λπ. Γενικά, μπορούμε να πούμε ότι ο αντικειμενικός σκοπός του κράτους είναι η κοινωνική σταθερότητα, η ευημερία, και η ανάπτυξη. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού χρησιμοποιεί διάφορα εργαλεία, όπως είναι τα δημοσιονομικά και νομισματικά μέσα. Στο βιβλίο αυτό θα ασχοληθούμε κυρίως με την εξέταση των φόρων. 1.3 Οι συντελεστές της παραγωγής Παραγωγικοί συντελεστές είναι τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την παραγωγή των αγαθών. Γενικά, οι συντελεστές της παραγωγής είναι το έδαφος (ή η γη), η εργασία, και το κεφάλαιο. Έδαφος (Γη ή Φύση) Ο συντελεστής «έδαφος» περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία του περιβάλλοντος που χρησιμεύουν στην παραγωγή αγαθών. Τα στοιχεία αυτά είναι: το έδαφος ως εδαφική έκταση με τις ιδιότητές, το υπέδαφος με όλα τα στοιχεία που περιέχει (π.χ. ο ορυκτός πλούτος), τα δάση, ο θαλάσσιος πλούτος, κ.λπ. Το χαρακτηριστικό αυτών των στοιχείων είναι ότι προσφέρονται στον άνθρωπο από τη φύση χωρίς να καταβάλλεται προσπάθεια από τον ίδιο. Υπάρχουν και άλλα χρήσιμα στοιχεία, όπως η θερμότητα του ήλιου και ο αέρας, αλλά αυτά δεν βρίσκονται σε στενότητα (βρίσκονται σε σχετική αφθονία) και γι αυτό δεν θεωρούνται παραγωγικοί συντελεστές. Εργασία Εργασία είναι το σύνολο των ικανοτήτων του ανθρώπου που ενσυνείδητα καταβάλλονται για την παραγωγή προϊόντων που ικανοποιούν τις ανάγκες μας. Στην εργασία περιλαμβάνονται και οι σωματικές (μυϊκές) και οι πνευματικές δυνάμεις του ανθρώπου. Το στοιχείο που καθιστά την ανθρώπινη προσπάθεια «εργασία» είναι ότι γίνεται συνειδητά για την παραγωγή οικονομικών αγαθών. Ο τραγουδιστής, που τραγουδά σε συναυλία και αμείβεται, εργάζεται. Όταν, όμως, τραγουδά για την παρέα του, δεν εργάζεται, απλώς διασκεδάζει μαζί με τους φίλους του. 21

4 Κεφάλαιο Κεφάλαιο είναι το σύνολο των προϊόντων που έχουν παραχθεί και χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία για την παραγωγή άλλων προϊόντων. Τα μηχανήματα, τα εργαλεία, τα κτήρια, τα έργα υποδομής, κ.λπ., είναι μέρος του κεφαλαίου της οικονομίας και αναφέρονται ως πάγιο υλικό κεφάλαιο. Τα προϊόντα που δεν έχουν φθάσει στην τελική τους μορφή, δηλ. είναι ημικατεργασμένα, αποτελούν το κυκλοφορούν κεφάλαιο. Τα χαρακτηριστικά στοιχεία του κεφαλαίου είναι δύο: πρώτον, είναι προϊόντα παραγωγής, δηλαδή είναι δημιουργημένα αγαθά. Δεύτερον, ικανοποιούν τις ανάγκες μας έμμεσα και μελλοντικά, με τη συμβολή τους στην παραγωγική διαδικασία. Παράλληλα προς το υλικό κεφάλαιο, υπάρχει και το ανθρώπινο κεφάλαιο, το οποίο είναι το σύνολο των γνώσεων και ικανοτήτων που αποκτά ο άνθρωπος με τη μόρφωση και την εμπειρία. Στις σύγχρονες ανεπτυγμένες οικονομίες, η σημασία του ανθρωπίνου κεφαλαίου είναι ιδιαίτερα σημαντική, κυρίως διότι σχετίζεται αμφίδρομα με την τεχνολογία. Το ανθρώπινο κεφάλαιο με την έρευνα προάγει την τεχνολογία, και η εφαρμογή της τεχνολογίας απαιτεί μόρφωση και γνώσεις, δηλαδή ανθρώπινο κεφάλαιο. 1.4 Το οικονομικό κύκλωμα Από το επόμενο κεφάλαιο θα αρχίσουμε τη λεπτομερή εξέταση των επί μέρους θεμάτων της μικροοικονομικής θεωρίας, ή μικροοικονομικής ανάλυσης, όπως συχνά αναφέρεται. Προηγουμένως, όμως, είναι χρήσιμο να έχετε μια γενική εντύπωση της λειτουργίας της οικονομίας, αυτού που αποκαλείται οικονομικό κύκλωμα. Στο οικονομικό κύκλωμα παρατηρούμε δύο βασικούς φορείς: το νοικοκυριό και την επιχείρηση. Παρατηρούμε, επίσης, δύο βασικές ροές: μία ροή χρήματος και μία ροή προϊόντων. Τα νοικοκυριά προσφέρουν στις επιχειρήσεις τους παραγωγικούς συντελεστές που κατέχουν, δηλαδή εργασία, γη, και υλικό κεφάλαιο, και με τους οποίους παράγονται τα προϊόντα. Για την προσφορά αυτή, τα νοικοκυριά εισπράττουν εισοδήματα, δηλαδή μισθούς, ενοίκια, τόκους, και κέρδη, ανάλογα με το τι προσφέρει κάθε νοικοκυριό. Εδώ έχουμε μια ροή παραγωγικών συντελεστών, από τα νοικοκυριά προς τις επιχειρήσεις, και μια αντίθετη ροή χρήματος, από τις επιχειρήσεις προς τα νοικοκυριά. Η πραγματοποίηση των συναλλαγών που λαμβάνουν χώρα σε αυτό το τμήμα του κυκλώματος, είναι αποτέλεσμα της λειτουργίας των αγορών των διαφόρων συντελεστών, δηλαδή των αγορών εργασίας, γης, και κεφαλαίου. Τα νοικοκυριά, με τα χρήματα που εισπράττουν από τη διάθεση των συντελεστών τους στις επιχειρήσεις, αγοράζουν από τις αγορές προϊόντων αυτά που χρειάζονται για την ικανοποίηση των αναγκών τους. Εδώ έχουμε μία ροή χρήματος από τα νοικοκυριά προς τις επιχειρήσεις και μία αντίθετη ροή προϊόντων από τις επιχειρήσεις προς το νοικοκυριά. Μια απλή διαγραμματική απεικόνιση του οικονομικού κυκλώματος παρουσιάζεται στο Σχήμα

5 Σχήμα 1.1 Το οικονομικό κύκλωμα. Στο σχήμα αυτό βλέπετε καθαρά τους δύο φορείς (νοικοκυριά και επιχειρήσεις), τις δύο αγορές (προϊόντων και παραγωγικών συντελεστών), και τις αντίθετες ροές χρήματος και προϊόντων. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι μεταξύ των δύο αυτών ροών υπάρχει η εξής διαφορά. Η ροή προϊόντων περιλαμβάνει πράγματα τα οποία είναι διαφορετικά σε κάθε κύκλο, διότι άλλα καταναλίσκονται και εξαφανίζονται και άλλα φθείρονται στη διαδικασία της παραγωγής. Αντιθέτως, στη ροή χρήματος τα ίδια χρήματα, χαρτονομίσματα ή κέρματα, μπορούν να χρησιμοποιούνται συνεχώς. Το οικονομικό κύκλωμα που παρουσιάσαμε πιο πάνω μπορεί να γίνει πολύ περίπλοκο εάν προσθέσουμε και τους άλλους φορείς που λειτουργούν στην οικονομία. Εάν π.χ. προσθέσουμε τις λειτουργίες του κράτους, θα αυξηθούν οι ροές χρήματος και προϊόντων, διότι το κράτος έχει συναλλαγές και με τα νοικοκυριά και με τις επιχειρήσεις. Φυσικά, εάν προσθέσουμε και τον εξωτερικό τομέα, δηλαδή τις συναλλαγές με άλλες χώρες, το σχήμα θα γίνει τόσο περίπλοκο που δεν θα είναι πλέον χρήσιμο. 1.5 Μικροοικονομική και μακροοικονομική Συνοψίζοντας, η οικονομική επιστήμη είναι ο κλάδος των κοινωνικών επιστημών που πραγματεύεται το ζήτημα του «πλούτου» και της ανθρώπινης δράσης που συνδέεται με την παραγωγή των αναγκαίων προϊόντων. Η οικονομική επιστήμη έχει δύο βασικούς κλάδους: τη μικροοικονομική και τη μακροοικονομική. Η μικροοικονομική επικεντρώνεται στην ανάλυση της δράσης οικονομικών μονάδων, όπως οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις, και εξετάζει τον τρόπο λήψης αποφάσεων των μονάδων αυτών. Η μακροοικονομική ασχολείται με το συνολικό οικονομικό αποτέλεσμα και εξετάζει μεταβλητές όπως είναι το συνολικό εισόδημα, ο πληθωρισμός, το επιτόκιο, και η συνολική απασχόληση. Παρά τις διαφορές στο «φακό» που χρησιμοποιείται, η μικρο- και η μακροοικονομική είναι μέρη ενός αλληλένδετου συνόλου. Τις εξετάζουμε χωριστά κυρίως για λόγους εξειδίκευσης, καταμερισμού των εργασιών, και συνεπώς ευκολότερης κατανόησης. 1.6 Βιβλιογραφία μικροοικονομική και καθημερινή ζωή Υπάρχουν συμπαθητικά ανέκδοτα για οικονομολόγους. Ένα από αυτά λέει: Εάν ζητήσεις από μια ομάδα οικονομολόγων να σου δείξουν το φεγγάρι, η κάθε μία και ο κάθε ένας τους θα τείνει το δάχτυλο προς διαφορετική κατεύθυνση. Πράγματι, σε κάποια θέματα οι διαφορετικές απόψεις μπορεί να είναι όσες και οι οικο- 23

6 νομολόγοι. Πάντως, πολλοί οικονομολόγοι συμφωνούν (μάλλον) στο εξής: η οικονομική μάς βοηθά να καταλάβουμε καλύτερα θέματα που αντιμετωπίζουμε στην καθημερινή μας ζωή. Πολλοί οικονομολόγοι έχουν συγγράψει ολόκληρα βιβλία που περιέχουν παραδείγματα από την καθημερινή ζωή και χρησιμοποιούν εργαλεία της οικονομικής ανάλυσης για να τα περιγράψουν και να τα αναλύσουν. Μερικά από αυτά είναι τα ακόλουθα: The Armchair Economist: Economics and Everyday Life. Συγγραφέας: Steven E. Landsburg. 1 η έκδοση: Hidden Order: The Economics of Everyday Life. Συγγραφέας: David Freedman. 1 η έκδοση: Naked Economics: Undressing the Dismal Science. Συγγραφέας: Charles Wheelan. 1 η έκδοση: Everlasting Light Bulbs: How Economics Illuminates the World. Συγγραφέας: John Kay. 1 η έκδοση: Freakonomics: A Rogue Economist Explores the Hidden Side of Everything. Συγγραφείς: Steven D. Levitt, Stephen J. Dubner. 1 η έκδοση: The Economic Naturalist: Why Economics Explains Almost Everything. Συγγραφέας: Robert Η. Frank. 1 η έκδοση: Μερικά από τα θέματα με τα οποία καταπιάνονται τα παραπάνω βιβλία είναι απλά, μερικά είναι παράξενα. Κάποια είναι πιο εύκολο να απαντηθούν από κάποιον που δεν έχει μελετήσει οικονομικά και κάποια απαιτούν περισσότερες γνώσεις. Όλα, όμως, είναι ενδιαφέροντα και δείχνουν τον πλούτο των θεμάτων τα οποία μπορεί να κατανοήσει κανείς, εάν μελετήσει οικονομικά. Συνοψίζοντας, η μελέτη της οικονομικής επιστήμης μάς προσφέρει, εκτός από πνευματική πρόκληση, και τα εργαλεία εκείνα που μάς βοηθούν να καταλάβουμε καλύτερα την καθημερινότητά μας. Άσκηση 1.1 Με βάση όσα διαβάσατε μέχρι τώρα, τι νομίζετε ότι μελετά η οικονομική επιστήμη; A. Tην ανθρώπινη συμπεριφορά. B. Τον προσδιορισμό των τιμών των προϊόντων στις αγορές. C. Τη δημιουργία πλούτου. D. Την κατανομή του πλούτου. Απάντηση Εάν πρέπει να επιλέξουμε ένα θέμα το οποίο μελετά η οικονομική επιστήμη, τότε μπορούμε πούμε ότι η οικονομική επιστήμη μελετά την ανθρώπινη συμπεριφορά. Φυσικά, η ανθρώπινη συμπεριφορά έχει πολλές εκδηλώσεις: ο άνθρωπος δημιουργεί έργα τέχνης, συμμετέχει σε ομάδες, νιώθει συναισθήματα. Δεν ασχολείται με όλα αυτά η οικονομική επιστήμη, καίτοι πολλές από αυτές τις εκδηλώσεις μπορεί να επηρεάζουν με διαφορετικούς τρόπους την οικονομική δραστηριότητα μιας κοινωνίας. Ένας απλός ορισμός είναι ο ακόλουθος: η οικονομική επιστήμη ασχολείται με τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς που σχετίζονται με το τι (αγαθά και υπηρεσίες), πώς, και για ποιον θα παραχθεί σε μια κοινωνία. Άσκηση 1.2 Ποια από τα παρακάτω θέματα εντάσσονται στο πεδίο της μικροοικονομικής; Η δαπάνη ενός ποσού από ένα παιδί σε παγωτά ή/και παχνίδια. Η επιλογή της ποσότητας παπουτσιών που θα παράγει μια επιχείρηση σε έναν μήνα. Ο προσδιορισμός του επιτοκίου. Η μεταβολή της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ. Απάντηση Τα δύο πρώτα θέματα εντάσσονται στο πεδίο της μικροοικονομικής, διότι αφορούν τον τρόπο λήψης αποφάσεων από ένα άτομο (καταναλωτή ή επιχειρηματία). Τα δύο τελευταία θέματα εντάσσονται στο πεδίο μελέτης της μακροοικονομικής, διότι αποτελούν συνολικά φαινόμενα της οικονομίας. 24

7 Σύνοψη Στο κεφάλαιο αυτό εξηγήσαμε το «πεδίο δράσης» της οικονομικής επιστήμης, τη διαφορά μεταξύ της μικροοικονομικής και της μακροοικονομικής ανάλυσης, τη χρησιμότητα της μελέτης της μικροοικονομικής, και τη φύση των προβλημάτων τα οποία μπορούν να αναλυθούν με τα εργαλεία της μικροοικονομικής. Ενδεικτική βιβλιογραφία Γεωργακόπουλος, Θ., Λιανός, Θ., Μπένος, Θ., Τσεκούρας, Γ., Χατζηπροκοπίου, Μ., Χρήστου, Γ. (2002). Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία. Αθήνα: Εκδόσεις Μπένου. Κεφάλαια 1-5. Παλάσκας, Θ., Δρουβέλης, Μ. Σ., Στοφόρος, Χ. Ε. (2011). Μικροοικονομική: Θεωρία και Ανάλυση. Αθήνα: Οικονομική Βιβλιοθήκη. Κεφάλαιο Ι. Begg, D., Vernasca, G., Fischer, S., Dornbusch, R. (2015). Εισαγωγή στην Οικονομική, 3η έκδοση. Αθήνα; Κριτική. Κεφάλαια 1-2. Besanko, D. & Braeutigam, R. (2009). Μικροοικονομική. Αθήνα: Gutenberg Γιώργος και Κώστας Δαρδανός. Κεφάλαιο 1. Chacholiades, M. (1990). Μικροοικονομική. Αθήνα: Κριτική. Κεφάλαιο 1. Frank, Robert H. (2013) Microeconomics and Behavior. 7 th ed. McGraw-Hill. Chapter 1. Frank, Robert Η. (2008) The Economic Naturalist: Why Economics Explains Almost Everything. Virgin Books, London. Freedman, D. (1997) Hidden Order: The Economics of Everyday Life. Harper Collins, New York. Kay, J. (2004) Everlasting Light Bulbs: How Economics Illuminates the World. Erasmus Press, London Landsburg, S. E. (1993) The Armchair Economist: Economics and Everyday Life. Free Press, New York. Levitt, S. D. & S. J. Dubner (2005) Freakonomics: A Rogue Economist Explores the Hidden Side of Everything. William Morrow, New York. Mankiw, N. G. & Taylor, M. P. (2011). Αρχές Οικονομικής Θεωρίας (με αναφορά στις ευρωπαϊκές οικονομίες): Μικροοικονομική και Μακροοικονομική. Αθήνα: Gutenberg Γιώργος και Κώστας Δαρδανός. Κεφάλαια 1-3. Wheelan, C. (2010) Naked Economics: Undressing the Dismal Science. W.W. Norton, London & New York. 25