ABSTRACT...

Transcript

1 Εθνική Σχολή Τοπικής Αυτοδιοίκησης Εκπαιδευτική Σειρά Τµήµα Μεταναστευτικής Πολιτικής Τελική Εργασία «Τα Ταµεία που έχουν δηµιουργηθεί µέσα από την Ευρωπαϊκή Στρατηγική: Ένταξης, Προσφύγων, Συνόρων, Επιστροφής και η ελληνική εµπειρία από τη λειτουργία τους» ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ Επιβλέπων Σπουδαστής : ρ. Κωνσταντίνος Γεώρµας : Κωνσταντίνος Σερδερίδης Αθήνα, Σεπτέµβριος 2011

2 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή κ. Κωνσταντίνο Γεώρµα για την ευκαιρία που µου έδωσε να ασχοληθώ µε ένα πρωτότυπο και επίκαιρο θέµα, καθώς και για την καθοδήγηση και τις επισηµάνσεις του κατά την διάρκεια εκπόνησης της παρούσας εργασίας. Θα ήθελα, επίσης, να εκφράσω τις ευχαριστίες µου στους κα. Ελ. Χαροκόπου (Υπεύθυνη Αρχή Ευρωπαϊκού Ταµείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών), κ. Κ. Σούλο (Υπεύθυνη Αρχή Ευρωπαϊκού Ταµείου Εξωτερικών Συνόρων), κ. Ι. Αβρανά και κ. Ε. Ζαχαριά (Υπεύθυνη Αρχή Ευρωπαϊκού Ταµείου Προσφύγων), των οποίων η συµβολή στην παροχή πληροφόρησης και στοιχείων για την λειτουργία των Ταµείων στην Ελλάδα υπήρξε πολύτιµη. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους κ. Τζ. Αντύπα (Μ.Κ.Ο. PRASKIS), κα. Ι. Σκαρλάτου και κ. Ι. Παπαδηµητρίου (Κ.Ε.Κ. ιάσταση A.E.), κα. Μ. Σιγανού (Μ.Κ.Ο. ΜΕΤΑ ραση), κα. Κ. Τυραδέλλη και κ.. Εσδρά ( ιεθνής Οργανισµός Μετανάστευσης) για την µεταφορά της εµπειρίας τους από την υλοποίηση δράσεων στα πλαίσια των προγραµµάτων των Ταµείων στην Ελλάδα και την παροχή σχετικού πληροφοριακού υλικού

3 Περίληψη Η παρούσα εργασία επιχειρεί µία στοχευµένη προσέγγιση της λειτουργίας των τεσσάρων χρηµατοδοτικών µέσων του Πρόγραµµατος-Πλαισίου: «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των µεταναστευτικών ροών κατά την περίοδο » της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα οποία είναι: το Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών, το Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων, το Ευρωπαϊκό Ταµείο Εξωτερικών Συνόρων και το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφής. Η καταγραφή των ιδιαιτεροτήτων και των χαρακτηριστικών του κάθε ταµείου εξετάζεται σε ένα πρώτο επίπεδο ξεχωριστά, µετά από µία σύντοµη εισαγωγή που παρακολουθεί την ιστορική διαδροµή που οδήγησε στη δηµιουργία των Ταµείων. Παρουσιάζεται το θεσµικό και κανονιστικό πλαίσιο που διέπει την λειτουργία του κάθε επιµέρους Ταµείου. Με την ολοκλήρωση της αναφοράς σε κάθε Ταµείο, επιχειρείται, σε ένα δεύτερο επίπεδο, η διατύπωση συµπερασµατικών παρατηρήσεων µε γνώµονα την πορεία εφαρµογής του προγραµµατισµού των δράσεων, από το στάδιο του σχεδιασµού µέχρι την υλοποίηση και την παρακολούθηση τους. Ακολουθεί η πιο αναλυτική παρουσίαση πρόσφατων χαρακτηριστικών δράσεων των Ταµείων µε παράθεση συγκεκριµένων ποιοτικών και ποσοτικών στοιχείων. Στο τελευταίο τµήµα της εργασίας γίνεται µία αναφορά στον ρόλο των Ταµείων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε το παρόν σχήµα λειτουργίας τους, αλλά και µία παράθεση των προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την µετεξέλιξή τους στην επόµενη προγραµµατική περίοδο Ακολουθεί µία προσπάθεια συνολικής αποτύπωσης της ελληνικής εµπειρίας από την µέχρι σήµερα λειτουργία των Ταµείων, οµαδοποιώντας τις βασικές συµπερασµατικές παρατηρήσεις για κάθε Ταµείο. Η εργασία ολοκληρώνεται µε µία σειρά προτάσεων βελτίωσης της λειτουργίας των Ταµείων, απόρροια της προηγηθείσας ανάλυσης και των παρατηρούµενων δυσλειτουργιών κατά τον χρόνο ζωής τους

4 Abstract The present paper makes an attempt to present a targeted approach to the operation of the four instruments of the Framework Programme "Solidarity and Management of Migration Flows for the period " of the European Union, which are: the European Fund for the Integration of third-country nationals, the European Refugee Fund, the European External Borders Fund and the European Return Fund. The features and the distinct characteristics of each Fund are examined at a first level separately, after a brief introduction that follows the historical path that led to the development of the Funds. The institutional and the regulatory framework governing the operation of each Fund are presented. Upon the completion of the reference to each Fund, an effort is made, at a second level, to formulate conclusive observations, in the light of the implementation progress of the programming of their actions, from the planning stage up to the implementation and the monitoring. A more detailed presentation of recent characteristic actions implemented by the Funds, together with specific qualitative and quantitative data, follows. The last part of the paper makes a reference to the role of the Funds in the European Union under their current functional framework and presents the European Commission's proposals for reshaping them in the following programming period Aftewards, a comprehensive attempt to capture the Greek experience from the up-to-date operation of the Funds is made, grouping the main conclusive remarks concerning each Fund. The paper concludes with a series of proposals to improve the operation of the Funds, as a result of the foregoing analysis and the observed malfunctions during their life time

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 2 ABSTRACT... 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός - Στόχοι της εργασίας Μεθοδολογία - Μέσα για την εκπόνηση της εργασίας Υπόθεση εργασίας ιάρθρωση Κεφαλαίων ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ «Ο Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και ικαιοσύνης» Πρόγραµµα-Πλαίσιο «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των µεταναστευτικών ροών κατά την περίοδο » Ευρωπαϊκά Ταµεία του Προγράµµατος-Πλαισίου «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των µεταναστευτικών ροών κατά την περίοδο » ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΈΝΤΑΞΗΣ ΥΠΗΚΟΩΝ ΤΡΙΤΩΝ ΧΩΡΩΝ Γενικό Πλαίσιο Λειτουργίας του Ταµείου Στόχοι του Ταµείου Εθνικά θεσµικά όργανα Προγραµµατισµός του Ταµείου ράσεις του Ταµείου Συµπερασµατικές Παρατηρήσεις ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Γενικό Πλαίσιο Λειτουργίας του Ταµείου Στόχοι του Ταµείου

6 4.3. Εθνικά θεσµικά όργανα Προγραµµατισµός του Ταµείου ράσεις του Ταµείου Συµπερασµατικές Παρατηρήσεις ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ Γενικό Πλαίσιο Λειτουργίας του Ταµείου Στόχοι του Ταµείου Εθνικά θεσµικά όργανα Προγραµµατισµός του Ταµείου ράσεις του Ταµείου Συµπερασµατικές Παρατηρήσεις ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ Γενικό Πλαίσιο Λειτουργίας του Ταµείου Στόχοι του Ταµείου Εθνικά θεσµικά όργανα Προγραµµατισµός του Ταµείου ράσεις του Ταµείου Συµπερασµατικές Παρατηρήσεις ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών «Υποστήριξη της λειτουργίας των Συµβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ)» [ ράση 1.4/09] Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων «Αύξηση χωρητικότητας και αναβάθµιση υπηρεσιών φιλοξενίας για αιτούντες άσυλο» [ ράση 3.1.Α.1/09] Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφής «Προετοιµασία, υλοποίηση των δράσεων εθελούσιας επιστροφής των υπηκόων τρίτων χωρών και υποδοχή αυτών στη χώρα καταγωγής τους»[ ράση 3.3.2/09] ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα Ταµεία στην ευρωπαϊκή και ελληνική πραγµατικότητα Προτάσεις βελτίωσης

7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πρωτογενείς Πηγές-Επίσηµα έγγραφα Βιβλία - Εκθέσεις Άρθρα - ηµοσιεύµατα ιαδικτυακοί Τόποι ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι - Συστήµατα ιαχείρισης και Ελέγχου των Ταµείων ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ - Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ - Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV - Ευρωπαϊκό Ταµείο Εξωτερικών Συνόρων

8 Πίνακας Συντµήσεων και Συντοµογραφιών Α.Ε..Ο.Μ. Ε.Α. Ε.Ε. Ε.Κ.Τ. Ε.Π. Ε.Τ.Ε. Ε.Τ.Π. Ε.Σ.Π.Α. Ι.ΜΕ.ΠΟ. Κ.Ε.Κ. Κ.Π.Σ. Κ.Υ.Α. Μ.Κ.Ο. Ανώνυµη Εταιρεία ιεθνής Οργανισµός Μετανάστευσης Ελληνική Αστυνοµία Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο Ετήσιο Πρόγραµµα Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής Κέντρο Επαγγελµατικής Κατάρτισης Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Κοινή Υπουργική Απόφαση Μη Κυβερνητική Οργάνωση Ν. Νόµος Ο.Η.Ε. Π.. Σ.Ε.Μ. Τ.. Υ.Α. Υ.Y.Κ.Α. ΥΠ.ΕΣ. Φ.Ε.Κ. PRAKSIS Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών Προεδρικό ιάταγµα Συµβούλια Ένταξης Μεταναστών Τελικός ικαιούχος Υπεύθυνη Αρχή Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Υπουργείο Εσωτερικών Φύλλο Εφηµερίδας Κυβερνήσεως Προγράµµατα Ανάπτυξης, Κοινωνικής Στήριξης και Ιατρικής Συνεργασίας - 7 -

9 1. Εισαγωγή Ένας από τους βασικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) είναι να δηµιουργήσει ένα χώρο χωρίς εσωτερικά σύνορα όπου οι άνθρωποι θα µπορούν να κινούνται, να εισέρχονται, να διαµένουν και να εργάζονται ελεύθερα, µε σεβασµό στα δικαιώµατά τους και µε αίσθηµα ασφάλειας. Προς την κατεύθυνση αυτή η Ε.Ε. έχει καταβάλλει µακρόχρονια προσπάθεια για την εδραίωση των δικαιωµάτων, αρχικά των Ευρωπαίων πολιτών και ακολούθως των υπηκόων τρίτων χωρών. Η Ένωση έχει προχωρήσει, µε σειρά πολιτικών αποφάσεων, οδηγιών και κανονισµών, σε ρυθµίσεις για την διευκόλυνση της άσκησης του δικαιώµατος ελεύθερης κυκλοφορίας και διαµονής των πολιτών της Ένωσης, τον περιορισµό των αναγκαίων διοικητικών διατυπώσεων, τον καλύτερο προσδιορισµό του καθεστώτος των µελών της οικογενείας τους και την καθιέρωση ενός δικαιώµατος µόνιµης διαµονής. Παράλληλα, η µετανάστευση έχει καταστεί ένα από τα κεντρικά ζητήµατα για την Ε.Ε. Οι αυξηµένες µεταναστευτικές ροές προς τα κράτη µέλη µε αφετηρία τη δεκαετία του 1990, απόρροια των πολιτικών εξελίξεων στην Ανατολική Ευρώπη και των πολεµικών συρράξεων στην Αφρική και την Ασία έφεραν στο επίκεντρο της προσοχής της Ένωσης το ζήτηµα της διαχείρισης των µεταναστευτικών ροών και της δίκαιης µεταχείρισης των υπηκόων τρίτων χωρών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναγνωρίσει την αυξανόµενη ποικιλοµορφία την οποία βιώνουν σήµερα οι ευρωπαϊκές κοινωνίες λόγω της αλλαγής της σύνθεσης του πληθυσµού. Η Ένωση αποδέχεται τον διακριτό ρόλο των υπηκόων τρίτων χωρών ως τµήµατος των µεταναστευτικών ροών, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν, µε στοιχεία του 2010, περίπου το 4% του συνολικού πληθυσµού της Ένωσης (European Commission, ).Πρόσφατα µάλιστα, η Επιτροπή επαναβεβαίωσε την ανάγκη για µία ισχυρή ευρωπαϊκή πολιτική για την µετανάστευση και το άσυλο, υπό το φως των τελευταίων εξελίξεων στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο και των µεγάλων µετακινήσεων πληθυσµών από χώρες της περιοχής, όπως η Λιβύη και η Τυνησία, προς κράτη µέλη. Η ουσιαστική πρόοδος σε νοµοθετικές ρυθµίσεις, στην επιχειρησιακή συνεργασία και τις σχέσεις της Ένωσης µε τρίτες χώρες θεωρείται περισσότερο απαραίτητη από ποτέ (European Commission, ). Παράλληλα, η Ένωση αντιµετωπίζει µία σειρά προκλήσεων όπως η δηµογραφική γήρανση και η συνακόλουθη µείωση του εργατικού δυναµικού. Καθοριστικής σηµασίας για την ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας της Ε.Ε. και την κοινωνική συνοχή είναι η πολιτική της νόµιµης µετανάστευσης και της οµαλής ενσωµάτωσης των µεταναστευτικών πληθυσµών. Εκτός από την νόµιµη διακίνηση των µεταναστευτικών πληθυσµών, η Ε.Ε. καλείται να - 8 -

10 διαχειριστεί την παράνοµη µετανάστευση και να καταπολεµήσει την εµπορία ανθρώπων. Ταυτόχρονα, καθώς παραµένει η ανάγκη να επιδειχθεί αλληλεγγύη σε αυτούς που χρήζουν διεθνούς προστασίας, η ολοκλήρωση ενός κοινού πιο αποτελεσµατικού και ασφαλούς ευρωπαϊκού συστήµατος ασύλου αποτελεί προτεραιότητα της Ένωσης. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αντιληφθεί την ανάγκη να αναλάβει αποφασιστικό ρόλο στην αντιµετώπιση των σύγχρονων απειλών, όπως του οργανωµένου εγκλήµατος, της τροµοκρατίας και την απαίτηση διασφάλισης της αποτελεσµατικής διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της µε την άµεση ανταπόκριση σε καταστάσεις ανάγκης. Η συλλογικότητα, η συνεργασία και η κοινοτική αλληλεγγυή σε όλους τους παραπάνω τοµείς αποτελούν κλειδί για την δηµιουργία ενός ανοικτού και ασφαλούς Ευρωπαϊκού χώρου (European Commission, ). Στόχος της Ένωσης είναι να τεθούν οι πρόσφατες και µελλοντικές προτάσεις πολιτικής εντός ενός πλαισίου που θα λαµβάνει υπόψη όλες τις σχετικές πτυχές και θα δίνει στην ίδια και τα κράτη µέλη της τη δυνατότητα να διαχειρίζονται το άσυλο, τη µετανάστευση και την κινητικότητα των υπηκόων τρίτων χωρών κατά τρόπο σφαιρικό και συνεκτικό (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ). Στις σύγχρονες αυτές απαιτήσεις η Ευρωπαϊκή Ένωση προβάλλει ως απάντηση τη δηµιουργία ενός ολοκληρωµένου πλαισίου µέσα από το Πρόγραµµα-Πλαίσιο: «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των µεταναστευτικών ροών κατά την περίοδο ». Αποφασιστικό εργαλείο για την υλοποίηση αυτού του προγράµµατος υπήρξε η δηµιουργία τεσσάρων φορέων, ήτοι των τεσσάρων Ταµείων: Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών, Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων, Ευρωπαϊκό Ταµείο Εξωτερικών Συνόρων και Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφής Σκοπός - Στόχοι της εργασίας Η παρούσα εργασία συνιστά µία προσπάθεια να συµπληρώσει το υφιστάµενο κοµµάτι της βιβλιογραφίας που αφορά την κοινωνική ένταξη των µεταναστών και τις πολιτικές µετανάστευσης και ασύλου στην χώρα, εξετάζοντας την υλοποίηση των σχετικών δράσεων υπό το πρίσµα ενός ολοκληρωµένου πλαισίου διαχείρισης των µεταναστευτικών ροών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ειδικότερα, η πρωτοτυπία της έγκειται στο γεγονός ότι πραγµατεύεται την ελληνική εµπειρία από την λειτουργία των τεσσάρων Ταµείων του Πρόγραµµατος- Πλαισίου: «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των µεταναστευτικών ροών κατά την περίοδο », τα οποία είναι: το Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών, το Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων, το Ευρωπαϊκό Ταµείο Εξωτερικών Συνόρων και το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφής

11 Σκοπός της εργασίας είναι να παρουσιαστεί όλο το φάσµα των δραστηριοτήτων των Ταµείων στην ελληνική επικράτεια, ώστε να εξαχθούν χρήσιµα συµπεράσµατα για την εν γένει παρουσία τους στον χρόνο λειτουργίας τους. Στους επιµέρους στόχους συγκαταλέγονται: Η καταγραφή της οργανωτικής δοµής και λειτουργίας του κάθε Ταµείου σε εθνικό επίπεδο. Η αποτύπωση των σηµαντικότερων λειτουργιών τους (κατάρτιση του Πολυετούς Προγράµµατος και των Ετησίων Προγραµµάτων του κάθε Ταµείου, υποβολή και αξιολόγηση προτάσεων προς χρηµατοδότηση, υλοποίηση και παρακολούθηση δράσεων) Η καταγραφή των δράσεων που υλοποιήθηκαν και προγραµµατίζονται στα πλαίσια του χρονικού ορίζοντα δράσης τους. Μία κριτική αποτίµηση της παρουσίας και δραστηριοποίησης των Ταµείων στον ελληνικό χώρο Μεθοδολογία - Μέσα για την εκπόνηση της εργασίας Προκειµένου να επιτευχθεί ο σκοπός της εργασίας για µια ολοκληρωµένη αποτύπωση της λειτουργίας των Ταµείων στην χώρα επιλέχθηκε να γίνει χρήση πρωτογενούς και δευτερογενούς, έντυπου και ηλεκτρονικού πληροφοριακού υλικού σε συνδυασµό µε µία εκ του σύνεγγυς γνωριµία µε τις αρµόδιες αρχές διαχείρισης των Ταµείων και ορισµένους εκ των Τελικών ικαιούχων που υλοποιούν δράσεις τους. Η σύνθεση των επιµέρους δεδοµένων κρίθηκε αναγκαία ώστε να οδηγηθούµε σε όσο το δυνατόν ασφαλή και πλήρη συµπεράσµατα. Η µεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθήθηκε συνίστατο στα ακόλουθα στάδια: Συγκέντρωση, µελέτη και κριτική αξιολόγηση της σχετικής βιβλιογραφίας, έντυπου και ηλεκτρονικού υλικού µέσω επίσκεψης σε βιβλιοθήκες πανεπιστηµίων και ερευνητικών ιδρυµάτων και σε ιστοτόπους. Το κύριο µέρος της συγκέντρωσης υλικού διεξήχθη µέσω της έρευνας γραφείου και της επίσκεψης σε σχετικούς µε την παρούσα εργασία ιστοτόπους και πρώτιστα της αξιοποίησης συναφούς υλικού από πρωτογενείς πηγές [Πράξεις των θεσµικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Αποφάσεις, Ανακοινώσεις, Οδηγίες κ.α) και την εθνική νοµοθεσία (Νόµοι, Π..κ.α.)], όπως και από την άντληση πληροφορίας από σχετικά Έγγραφα (Οδηγοί, Ανακοινώσεις- ελτία Τύπου) των Υπεύθυνων Αρχών των Ταµείων στην Ελλάδα. Επιτόπιες επισκέψεις και συνεντεύξεις µε χρήση ανοικτού τύπου ερωτηµατολογίου, καθώς και τηλεφωνική και γραπτή επικοινωνία µε τις Υπεύθυνες Αρχές διαχείρισης των

12 Ταµείων στην Ελλάδα, όπως και µε Τελικούς ικαιούχους που υλοποίησαν δράσεις των Ταµείων στη χώρα µας. Η περιγραφείσα προσέγγιση θεωρήθηκε σκόπιµη ώστε να επιτρέψει την αντιπαραβολή της υφιστάµενης λειτουργίας των τεσσάρων χρηµατοδοτικών µέσων µε την προβλεπόµενη σε θεσµικό επίπεδο και να εξαχθούν χρήσιµα συµπεράσµατα Υπόθεση εργασίας Αφετηρία της διερεύνησης του αντικειµένου της εργασίας αποτελεί η βασική γνώση για το πλαίσιο λειτουργίας και τις αρχές που διέπουν γενικότερα τα Ταµεία/Χρηµατοδοτικά Μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. εδοµένου δε του γεγονότος ότι τα υπό εξέταση Ταµεία του Προγράµµατος-Πλαισίου «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των µεταναστευτικών ροών κατά την περίοδο » διανύουν ήδη κάποια έτη ζωής, θεωρείται ότι έχει οριοθετηθεί ένα συγκεκριµένο πλαίσιο λειτουργίας τους στον ελληνικό χώρο. Αναµένεται ότι έχει παγιωθεί µία ορισµένη οργανωτική δοµή µε καθορισµένες αρµοδιότητες οργάνων, έχουν προδιαγραφεί συγκεκριµένες κατευθυντήριες γραµµές και στόχοι, ακολουθούνται ορισµένες διαδικασίες και όλα τα παραπάνω εξυπηρετούν ένα πολυετές σχέδιο προγραµµατισµού. Εκτιµάται ότι η υλοποίηση ορισµένων δράσεων µέχρι σήµερα συνοδεύεται από την συγκέντρωση κάποιων ποιοτικών και ποσοτικών στοιχείων και δεικτών που επιτρέπουν µία πρώτη µερική έστω αποτίµηση της δραστηριότητας των τεσσάρων χρηµατοδοτικών µέσων στην ελληνική επικράτεια. Αναµένεται ότι ενδεχοµένως να υπάρχουν κάποιες παρεκκλίσεις από τον προγραµµατισµό και δυσχέρειες στην υλοποίηση δεδοµένου του διαρκώς µεταβαλλόµενου θεµατικού πεδίου που καλύπτουν τα Ταµεία που αφορά την µετανάστευση, το άσυλο και την διαχείριση των συνόρων στην Ένωση. Με αφετηρία τις παραπάνω εκτιµήσεις, η εργασία εντρυφεί στη διερεύνηση του κατά πόσο υπάρχει ένα συνεκτικό σχήµα λειτουργίας των µέσων και παρακολουθεί την πορεία υλοποίησης των δράσεων. Συνολικά, εξετάζεται η ανταπόκριση των χρηµατοδοτικών µέσων στον θεσµικό ρόλο τους και τη στρατηγική τους στόχευση ιάρθρωση Κεφαλαίων Το 2 ο Κεφάλαιο αποτελεί µία σύντοµη ιστορική αναδροµή στην πορεία της ευρωπαϊκής πολιτικής για την ανάπτυξη του «Χώρου ικαιοσύνης, Ελευθερίας και Ασφάλειας» που αποτέλεσε τον στρατηγικό στόχο της Ένωσης που οποίο κλήθηκε να υπηρετήσει το Πρόγραµµα Πλαίσιο «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των µεταναστευτικών ροών κατά την περίοδο » µε εργαλεία του τα τέσσερα Ευρωπαϊκά Ταµεία

13 Τα Κεφάλαια 3 έως και 6 παρουσιάζουν αναλυτικά τα τέσσερα Ταµεία: Το 3 ο Κεφάλαιο παρουσιάζει το Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών Το 4 ο Κεφάλαιο παρουσιάζει το Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων Το 5 ο Κεφάλαιο παρουσιάζει το Ευρωπαϊκό Ταµείο Εξωτερικών Συνόρων Το 6 ο Κεφάλαιο παρουσιάζει το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφής Στα συγκεκριµένα κεφάλαια γίνεται αναφορά στην οργανωτική δοµή και τους στόχους στους οποίους καλούνται να συµβάλλουν τα τέσσερα χρηµατοδοτικά µέσα. Παρουσιάζεται το γενικό πλαίσιο λειτουργίας τους σε ευρωπαϊκό επίπεδο και γίνεται αναφορά στα θεσµικά τους όργανα σε εθνικό επίπεδο. Περαιτέρω, εξειδικεύεται η λειτουργία τους στα βασικά στάδια αυτής, µε την ανάλυση της διαδικασίας κατάρτισης των Πολυετών και Ετησίων Προγραµµάτων τους, της διαδικασίας αξιολόγησης και έγκρισης των προτάσεων και υλοποίησης των δράσεων. Παρατίθενται συγκεντρωτικά στοιχεία για τις δράσεις τους µε αναφορά στον Πολυετή και Ετήσιο Προγραµµατισµό τους και επιχειρείται µια συλλογή συµπερασµατικών παρατηρήσεων για κάθε επιµέρους Ταµείο, µε βάση τα συγκεντρωθέντα στοιχεία από τα επίσηµα έγγραφα και τις επιτόπιες συνεντεύξεις µε τις Υπεύθυνες Αρχές και τους Τελικούς ικαιούχους. Το 7 ο Κεφάλαιο αποτυπώνει χαρακτηριστικές δράσεις των Ταµείων στην ελληνική επικράτεια που έχουν ήδη ολοκληρωθεί και προσφέρονται για µία πιο στοχευµένη αξιολόγηση και παρατίθενται ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία όπου υπάρχουν. Τέλος, στο 8 ο Κεφάλαιο γίνεται αναφορά στον ρόλο των Ταµείων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και επιχειρείται µία συνολικότερη αποτίµηση για την λειτουργία των τεσσάρων Ταµείων στη χώρα µας µέχρι σήµερα. Παράλληλα, παρουσιάζεται σύντοµα το υπό διαµόρφωση νέο πλαίσιο λειτουργίας των µηχανισµών αλληλεγγύης για την προσεχή περίοδο , µε το πέρας του κύκλου ζωής του υφιστάµενου σχήµατος των τεσσάρων Ταµείων. Η εργασία κλείνει µε µία παράθεση ορισµένων προτάσεων βελτίωσης µε βάση την αποτύπωση της υφιστάµενης κατάστασης και των παρατηρούµενων δυσλειτουργιών

14 2. Ιστορική αναδροµή 2.1. «Ο Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και ικαιοσύνης» Η Συνθήκη του Άµστερνταµ, που τέθηκε σε ισχύ την 1 η Μαϊου 1999, θέτει ως έναν από βασικούς στόχους της Ε.Ε. έναν «Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και ικαιοσύνης» χωρίς εσωτερικά σύνορα. Όµως, τα πρώτα ψήγµατα της δηµιουργίας του ανευρίσκονται ήδη αν ανατρέξει κάποιος στην επαύριο της εγκαθίδρυσης του στόχου της ενιαίας αγοράς, µετά την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986), όταν εκ των πραγµάτων η απευλεθέρωση της διακίνησης εργαζοµένων/προσώπων στο εσωτερικό της τότε Ευρωπαϊκής Κοινότητας έθεσε το ζήτηµα της διασυνοριακής αντιµετώπισης της εγκληµατικής δραστηριότητας. Το σύστηµα Schengen, βασισµένο στην Σύµβαση εφαρµογής της Συµφωνίας Schengen (1990), ήρθε να θεσµοθετήσει µία ενισχυµένη συνεργασία µεταξύ ορισµένων µελών σε θέµατα όπως η διέλευση των εξωτερικών συνόρων, οι θεωρήσεις, το άσυλο, η αστυνοµική και η δικαστική συνεργασία. Οι εταίροι αποφάσισαν να προχωρήσουν στην συγκρότηση µιας σειράς πολιτικών για τα θέµατα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων αρχικά στη λογική της διακυβερνητικής συνεργασίας µε τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και αργότερα µε µία προσέγγιση της κοινοτικής λογικής µε την Συνθήκη του Άµστερνταµ (1997) (Περράκης, 2007). Οι βάσεις λοιπόν ενός ενιαίου Χώρου εντός της Ε.Ε. τέθηκαν ουσιαστικά µε την Συνθήκη του Άµστερνταµ (1997) µε την τοποθέτηση των θεµάτων ασύλου, µετανάστευσης και δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις κάτω από την κοινοτική δικαιοδοσία. Ο τρίτος πυλώνας που είχε δηµιουργηθεί µε την Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992) περιορίστηκε στην αστυνοµική και δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις. Τα θέµατα που αφορούν τη δικαιοσύνη και τις εσωτερικές υποθέσεις ενώνονται υπό την σκέπη ενός «Χώρου» που εµφανίζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην ανάπτυξη πολιτικών, καθώς είναι συνυφασµένος µε πτυχές του σκληρού πυρήνα της κρατικής κυριαρχίας(εσωτερική ασφάλεια και δικαιοσύνη), αλλά και τις θεµελιώδεις ελευθερίες του πολίτη της Ένωσης (Κασιµάτης, 2007). Η σταδιακή πορεία προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση µάλιστα είναι ιδιαίτερα εµφανής στο πεδίο της ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης µε την µεταφορά των θεµάτων της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων, του ασύλου, της µετανάστευσης, της διέλευσης των εξωτερικών συνόρων και της δικαστικής συνεργασίας από το επίπεδο της ιακυβερνητικής Συνεργασίας, στο οποίο υπαγόταν κατά τις προβλέψεις της Συνθήκης του Μάαστριχτ, στο Κοινοτικό Πλαίσιο µε την Συνθήκη του Άµστερνταµ. Για τη διαφύλαξη αυτού του

15 κεκτηµένου, υπάρχουν νοµικές προβλέψεις, τόσο στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και την τελευταία Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ή όπως είναι ευρύτερα γνωστή, Συνθήκη της Λισαβόνας (2007). Η Συνθήκη της Λισαβόνας µάλιστα επεκτείνει την κοινοτική µέθοδο σε σχεδόν όλες τις εκφάνσεις της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων, καταργώντας έτσι τον λεγόµενο τρίτο πυλώνα της Ένωσης. Αναφέρεται δε, στο άρθρο 4 αυτής ότι οι συντρέχουσες αρµοδιότητες της Ένωσης και των κρατών µελών αφορούν, µεταξύ άλλων, τον «Χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης» (Μούσης, 2008). Ειδικότερα δε, το άρθρο 67 της Συνθήκης της Λισαβόνας, όπου αποτυπώνεται πλέον η Ευρωπαϊκή συναρµοδιότητα στον έλεγχο των συνόρων και τη διαχείριση των µεταναστευτικών ροών, ορίζει ότι: «Η Ένωση εξασφαλίζει την απουσία ελέγχων των προσώπων στα εσωτερικά σύνορα και αναπτύσσει κοινή πολιτική στους τοµείς του ασύλου, της µετανάστευσης και του ελέγχου των εξωτερικών συνόρων, η οποία βασίζεται στην αλληλεγγύη µεταξύ των κρατών µελών και είναι δίκαιη έναντι των υπηκόων τρίτων χωρών». (Ευρωπαϊκή Ένωση, 2010 σελ. 73). Στην κατεύθυνση αυτή δροµολογείται στην πάροδο των ετών ο «Χώρος Ελευθερίας, Aσφάλειας και ικαιοσύνης» µε σκοπό να εξασφαλίσει την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων και ένα υψηλό επίπεδο προστασίας για τους πολίτες. Βάση του αποτελεί σήµερα ο τίτλος V της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκ του οποίου και προκύπτουν οι ρυθµίσεις για το «Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και ικαιοσύνης». Περιλαµβάνει πολιτικές που εκτείνονται από τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης µέχρι τη δικαστική συνεργασία σε αστικές και ποινικές υποθέσεις. Η δηµιουργία του υποστηρίζεται στα προγράµµατα του Τάµπερε ( ), της Χάγης ( ) και της Στοκχόλµης ( ). Αποτελεί δε, το σηµαντικότερο πεδίο νοµοπαραγωγικής πολιτικής για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση µε σηµαντικό ποσοστό των νοµοθετικών προτάσεων της Επιτροπής να αφορά τον «Χώρο Ελευθερίας, Aσφάλειας και ικαιοσύνης» (Κανελλοπούλου, 2007) Πρόγραµµα-Πλαίσιο «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των µεταναστευτικών ροών κατά την περίοδο » Η θέσπιση του Προγράµµατος-πλαισίου «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των µεταναστευτικών ροών κατά την περίοδο » εξυπηρετεί την δηµιουργία ενός µηχανισµού στήριξης του «Χώρου Ελευθερίας, Aσφάλειας και ικαιοσύνης» µε γνώµονα πάντα µία ισόρροπη προσέγγιση που θα βασίζεται στις αρχές της δηµοκρατίας, του σεβασµού των θεµελιωδών δικαιωµάτων και ελευθεριών και στο κράτος δικαίου. Το Πρόγραµµα

16 Πλαίσιο κλήθηκε να προσφέρει την απαραίτητη συνοχή µεταξύ των παρεµβάσεων σε κάθε διακριτό τοµέα πολιτικής και να επιτύχει την σύνδεση ανάµεσα στην υλοποίηση των πολιτικών στόχων και τους διαθέσιµους πόρους, σύµφωνα µε το υφιστάµενο δηµοσιονοµικό πλαίσιο και τις ηµοσιονοµικές Προοπτικές της περιόδου Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε υπογραµµίσει ήδη, µε τις ανακοινώσεις της για τον καθορισµό των στρατηγικών κατευθύνσεων για την χάραξη των ηµοσιονοµικών Προοπτικών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, , Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ), τον στόχο της στήριξης του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης µε επαρκείς δηµοσιονοµικούς πόρους σε νέο κεφάλαιο που θα αφορά την «Ιθαγένεια, ελευθερία, ασφάλεια και δικαιοσύνη». Σύµφωνα µε τους στόχους που καθόρισε το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο (Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ), το Πρόγραµµα-Πλαίσιο «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των µεταναστευτικών ροών» έχει στόχο να εισφέρει στην δίκαιη κατανοµή των ευθυνών µεταξύ των κρατών µελών όσον αφορά το δηµοσιονοµικό βάρος που προκύπτει από την καθιέρωση µιας ολοκληρωµένης διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης και την εφαρµογή κοινών πολιτικών στη χορήγηση ασύλου και τη µετανάστευση. Η κοινοτική νοµοθεσία αποτελούσε, µέχρι του σηµείου θεσµοθέτησης του Προγράµµατος, το κύριο εργαλείο εφαρµογής των κοινών πολιτικών ασύλου, µετανάστευσης και διαχείρισης των συνόρων. Το Πρόγραµµα-Πλαίσιο έρχεται να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην ετεροβαρή αντιµετώπιση που µπορεί να επιφυλλάσει σε κάθε κράτος µέλος η εφαρµογή της νοµοθεσίας µε στόχο την εξισορρόπηση του φορτίου για τα κράτη της Ένωσης. Η ολοκληρωµένη προσέγγιση της διαχείρισης των µεταναστευτικών ροών από την Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθετεί τέσσερις πυλώνες (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ): Τα κράτη µέλη έχουν αναλάβει δεσµεύσεις για την εφαρµογή του κεκτηµένου Σένγκεν και της ολοκληρωµένης διαχείρισης της ροής των ατόµων στα εξωτερικά σύνορά τους, ώστε να διασφαλίσουν αυξηµένη προστασία στα εξωτερικά σύνορά τους -και συνεπακόλουθα την εσωτερική τους ασφάλεια- και να προσφέρουν απρόσκοπτη διέλευση των εξωτερικών συνόρων. Οι στόχοι αυτοί εξυπηρετούνται µέσω του περιορισµού της παράνοµης εισόδου, της ασφάλειας των χερσαίων και παραλίων συνόρων στην Ανατολική Ευρώπη και τη Μεσόγειο αντίστοιχα και την ενδυνάµωση των προξενικών αρχών των κρατών µελών σε τρίτες χώρες. Μια κοινή πολιτική επιστροφών ως συµπλήρωµα σε µία αποτελεσµατική πολιτική νόµιµης µετανάστευσης και ασύλου, υιοθετήθηκε στο πλαίσιο του προγράµµατος δράσης για τις επιστροφές της 28 ης Νοεµβρίου

17 Η εφαρµογή µίας κοινής µεταναστευτικής πολιτικής έρχεται ως απάντηση στο πολυδιάστατο ζήτηµα της ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών. Η αναγνώριση του ρόλου της µετανάστευσης εντός της ευρωπαϊκής οικογένειας για την ανταγωνιστικότητα,και την κάλυψη των αναγκών στην αγορά εργασίας έχει οδηγήσει σε µία κοινή προσέγγιση ως προς τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις των µεταναστών, η οποία εκφράστηκε και µε τις κοινές βασικές αρχές για την πολιτική ένταξης που θεσπίστηκαν από το Συµβούλιο και τους αντιπροσώπους των κρατών µελών στην Χάγη το Η ελαχιστοποίηση των διαφοροποιήσεων στους κανόνες και τις πρακτικές αναφορικά µε την είσοδο και υποδοχή προσφύγων ωθούν σε µία κοινή πολιτική για το άσυλο µε ισοδύναµα αποτελέσµατα για τα κράτη µέλη Ευρωπαϊκά Ταµεία του Προγράµµατος-Πλαισίου «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των µεταναστευτικών ροών κατά την περίοδο » Προκειµένου να λειτουργήσει βάσει της αναλυθείσας προσέγγισης των τεσσάρων πυλώνων, το Πρόγραµµα Πλαίσιο συνέστησε αντίστοιχους µηχανισµούς χρηµατοδοτικής αλληλεγγύης που να απαντούν σε τέσσερις τοµείς πολιτικής: Ολοκληρωµένη διαχείριση Εξωτερικών συνόρων Επιστροφή των παρανόµως διαµενόντων στην ΕΕ υπηκόων τρίτων χωρών Ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών που διαµένουν νόµιµα στην ΕΕ Άσυλο (µε βάση τη λειτουργία, ήδη από το 2000, του Ταµείου Προσφύγων) Το Πρόγραµµα-Πλαίσιο εισάγει ως εργαλεία στην κατεύθυνση της εξυπηρέτησης των τεσσάρων τοµέων πολιτικής τέσσερα χωριστά µέσα, ήτοι τα ακόλουθα Ταµεία: Ευρωπαϊκό Ταµείο Εξωτερικών Συνόρων Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφής Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων Tα 4 Ταµεία συνιστούν ένα συνεκτικό σύνολο, τόσο από πολιτική όσο και από επιχειρησιακή άποψη, ακόµα και αν η εφαρµογή τους εξαρτάται από 4 διαφορετικά νοµοθετικά µέσα. Καθένα από τα Ταµεία αντικατοπτρίζει τους στόχους µιας πολιτικής που, σε στενή σχέση µε τα τρία άλλα, θα επιτρέψει την ανάπτυξη ενός χώρου ελευθερίας. Η επιτυχής εφαρµογή κάθε µιας από τις 4 διαστάσεις είναι εκείνη που θα οδηγήσει στην επίτευξη των γενικότερων στόχων. Ως εκ τούτου, τα 4 Ταµεία θα λειτουργούν σύµφωνα µε τους κοινούς κανόνες εφαρµογής και διαχείρισης, θα έχουν το ίδιο στρατηγικό χρονοδιάγραµµα, και θα υπόκεινται σε συντονισµένες διαδικασίες αξιολόγησης και αναθεώρησης

18 Η υλοποίηση των Ταµείων ανατίθεται κυρίως στα κράτη µέλη, στο πλαίσιο της κοινής µεθόδου υλοποίησης. Ο προϋπολογισµός της ΕΕ στοχεύει, µέσω ετησίων προγραµµάτων των κρατών µελών, να υποστηρίξει σε αυτά διαρθρωµένη παρέµβαση, καθώς και συγκεκριµένες δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στις εθνικές ή τοπικές συνθήκες στον σχετικό τοµέα πολιτικής, σύµφωνα µε το πεδίο εφαρµογής που προβλέπεται στις βασικές πράξεις. Όλα τα µέτρα αποτελούν το αντικείµενο συγχρηµατοδότησης εντός κοινού πλαισίου (Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραµµές της Ε.Ε.). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προσδιορίσει στις επιµέρους Αποφάσεις Σύστασης των Ταµείων τους Γενικούς και Ειδικούς Στόχους τους οποίους καλούνται να εξυπηρετήσουν. Επίσης, µε αποφάσεις της ορίζει Κανόνες εφαρµογής όσον αφορά τα συστήµατα διαχείρισης και ελέγχου των κρατών µελών, τους κανόνες για τη διοικητική και χρηµατοοικονοµική διαχείριση και την επιλεξιµότητα των δαπανών για έργα που συγχρηµατοδοτούνται από το κάθε Ταµείο. Επιπλέον καθορίζει τις πληροφορίες που πρέπει να υποβάλλουν οι χώρες της Ε.Ε. στην Επιτροπή όσον αφορά τη χρήση του Ταµείου, ιδίως ως προς την περιγραφή των συστηµάτων διαχείρισης και ελέγχου τους, και του συστήµατος αναφοράς παρατυπιών, για τις πληροφορίες που πρέπει να παρέχονται στους δικαιούχους, καθώς και για τη δηµοσιότητα για το ευρύ κοινό σχετικά µε το Ταµείο. Σύµφωνα µε προτεραιότητες και στόχους που ορίζονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα Ταµεία χορηγούν επιδοτήσεις για την υποστήριξη σχεδίων µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λαµβάνουν ήδη χρηµατοδότηση από δηµόσιες ή ιδιωτικές πηγές. Η χρηµατοδότηση του Ταµείου δεν πρέπει να υπερβαίνει το 50% του κόστους των εθνικών µέτρων. Κατ' εξαίρεση, εάν το συγκεκριµένο σχέδιο εγγράφεται στο πλαίσιο των ειδικών προτεραιοτήτων που ορίζονται στους στρατηγικούς προσανατολισµούς, το ποσοστό αυτό µπορεί να ανέλθει στο 75% στις χώρες της ΕΕ που υπάγονται στο Ταµείο Συνοχής. Στην πράξη, στα Εθνικά Ετήσια Προγράµµατα της Ελλάδας, η Κοινοτική Χρηµατοδότηση και η Εθνική Χρηµατοδότηση ανέρχονται σε ποσοστά 75% και 25% αντίστοιχα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει υιοθετήσει Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραµµές, οι οποίες καθορίζουν το πλαίσιο παρέµβασης του κάθε Ταµείου, ώστε να διασφαλιστεί µια συνεκτική και αποτελεσµατική πολιτική. Οι κατευθυντήριες γραµµές προδιαγράφουν το πλαίσιο δράσης του κάθε Ταµείου στη βάση ενός Πολυετούς Προγραµµατισµού που οργανώνεται σε δύο περιόδους προγραµµατισµού και στηρίζεται σε µία διττή προσέγγιση: Πολυετής προγραµµατισµός (πολιτικό επίπεδο): κάθε κράτος µέλος ετοιµάζει το πολυετές του πρόγραµµα που θα περιλαµβάνει προτεραιότητες και στρατηγική δράσεων και το οποίο

19 υπόκειται στην έγκριση της Επιτροπής, βάσει των στρατηγικών κατευθύνσεων που θεσπίστηκαν από την Επιτροπή. Ετήσιος προγραµµατισµός (εθνικό επίπεδο): θεσπίζεται ετήσιο πρόγραµµα για κάθε κράτος µέλος, κατόπιν εξειδίκευσης του Πολυετούς Προγράµµατος, βάσει της συµφωνηθείσας στρατηγικής και της χορήγησης πόρων που θα προκύψει από την εφαρµογή αυστηρά ορισθέντων κριτηρίων. Ο χρόνος από την έναρξη της δράσης µέχρι την ολοκλήρωση αυτής ακολουθεί τον Κανόνα Ν+2 έτη. Οι δαπάνες που συνδέονται µε ένα σχέδιο και οι αντίστοιχες πληρωµές (πλην των αποσβέσεων) πρέπει να πραγµατοποιούνται µετά την 1η Ιανουαρίου του έτους που αναφέρεται στην απόφαση χρηµατοδότησης µε την οποία εγκρίνονται τα ετήσια προγράµµατα των κρατών µελών. Η περίοδος επιλεξιµότητας λήγει στις 30 Ιουνίου του έτους N+2, και συνεπώς οι δαπάνες οι σχετικές µε σχέδιο πρέπει να πραγµατοποιηθούν πριν από την ηµεροµηνία αυτή. Συστήµατα διαχείρισης και ελέγχου των Ταµείων Όπως αναφέρεται στο σύνολο των Αποφάσεων Σύστασης των Ταµείων για τη διαχείριση και τον έλεγχο των Προγραµµάτων (Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, , Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συµβούλιο, , Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συµβούλιο , Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συµβούλιο, ), για την εφαρµογή του πολυετούς προγράµµατος και των ετησίων προγραµµάτων του, το κράτος µέλος ορίζει σε εθνικό επίπεδο: α) µια υπεύθυνη αρχή: η αρχή αυτή είναι ο λειτουργικός φορέας του κράτους µέλους. Μπορεί να είναι εθνική δηµόσια αρχή ή φορέας διορισµένος από το κράτος µέλος ή φορέας διεπόµενος από το ιδιωτικό δίκαιο του κράτους µέλους. Η υπεύθυνη αρχή είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση του πολυετούς προγράµµατος και των ετήσιων προγραµµάτων που υποστηρίζονται από το Ταµείο και διαχειρίζεται κάθε επικοινωνία µε την Επιτροπή, β) µια αρχή πιστοποίησης: εθνική δηµόσια αρχή ή φορέας, ή άτοµο που ενεργεί ως τέτοιος φορέας ή αρχή, που ορίζεται από το κράτος µέλος για να πιστοποιεί τις δηλώσεις δαπανών πριν από την αποστολή τους στην Επιτροπή, γ) µια ελεγκτική αρχή: εθνική δηµόσια αρχή ή φορέας, υπό την προϋπόθεση ότι είναι λειτουργικά ανεξάρτητη/ος από την υπεύθυνη αρχή και από την αρχή πιστοποίησης, που διορίζεται από το κράτος µέλος και έχει την ευθύνη να ελέγχει την αποτελεσµατική λειτουργία του συστήµατος διαχείρισης και ελέγχου. (Λεπτοµερής ανάλυση των αρµοδιοτήτων των Αρχών παρατίθεται στο Παράρτηµα Ι, σελ.106)

20 3. Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών 3.1. Γενικό Πλαίσιο Λειτουργίας του Ταµείου Ο στόχος της κοινωνικής και οικονοµικής συνοχής είναι θεµελιώδης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Βασικό στοιχείο για την εκπλήρωση του στόχου αυτού αποτελεί η ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών στα κράτη µέλη. Στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Τάµπερε του 1999 αναδεικνύεται η ανάγκη δράσης στον τοµέα της δίκαιης µεταχείρισης των υπηκόων τρίτων χωρών που διαµένουν νόµιµα στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µε την ανάπτυξη δικαιωµάτων και την επιβολή υποχρεώσεων για αυτούς συγκρίσιµων µε αυτά των πολιτών της Ένωσης. Το Πρόγραµµα της Χάγης του 2004, που ακολούθησε το Πρόγραµµα του Τάµπερε, υιοθέτησε στις προτεραιότητές του την διαχείριση της µετανάστευσης στη βάση µιας ισορροπηµένης προσέγγισης, αναπτύσσοντας µια κοινή µεταναστευτική πολιτική που θα αντιµετωπίζει τη νόµιµη µετανάστευση σε επίπεδο Ένωσης. Στον τοµέα της ενσωµάτωσης αποβλέπει στην µεγιστοποίηση των θετικών επιπτώσεων της µετανάστευσης στην κοινωνία και στην οικονοµία µε την λήψη µέτρων στήριξης που θα βοηθήσουν τα κράτη µέλη να χαράξουν καλύτερες πολιτικές για τη µετανάστευση, ώστε να αποτραπεί η αποµόνωση και ο κοινωνικός αποκλεισµός των µεταναστευτικών κοινοτήτων. Στο πλαίσιο των συστάσεων του Προγράµµατος της Χάγης και σε συνέχεια της ανακοίνωσης της Επιτροπής της 1ης Σεπτεµβρίου 2005 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ) σχετικά µε ένα κοινό πρόγραµµα για την ένταξη, προέκυψε η ανάγκη υιοθέτησης συντονισµένης δράσης για την ένταξη. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο ικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων του Νοεµβρίου του 2004 είχε ήδη καθορίσει µάλιστα έντεκα κοινές βασικές αρχές για την ένταξη (Council of the European Union, ). Παράλληλα, σε συνέχεια της ανάπτυξης των επιτυχών προπαρασκευαστικών δράσεων και των πιλοτικών σχεδίων για την ένταξη (INTI), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρoέβαλε την ιδέα ενός «Ταµείου Ένταξης» σε δϊυπουργική διάσκεψη για την ένταξη που έγινε κατά την ολλανδική προεδρία. Στο πνεύµα των ανακοινώσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέµατα µετανάστευσης, ένταξης και απασχόλησης θεωρήθηκε αναγκαίο να εφοδιαστεί η Ευρωπαϊκή Κοινότητα µε ένα ειδικό µέσο που θα βοηθήσει τα κράτη-µέλη σε εθνικό επίπεδο να αναπτύξουν και να θέσουν σε εφαρµογή πολιτικές ένταξης. Οι πολιτικές αυτές πρέπει να είναι σύµφωνες µε τις Κοινές Βασικές Αρχές της πολιτικής ένταξης των µεταναστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και συµπληρωµατικές µε αυτές του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου

21 (Ε.Κ.Τ.) που δραστηριοποιείται κύρια στο θεµατικό πεδίο δράσεων για την επιδότηση της απασχόλησης (Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ). Στο πλαίσιο αυτό το Ευρωπαϊκή Συµβούλιο µε την Βασική Πράξη σύστασης, ήτοι την Απόφαση 2007/435/ΕΚ (Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ) προχώρησε στη σύσταση του Ευρωπαϊκού Ταµείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών, ως µέρους του Προγράµµατος-Πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των Μεταναστευτικών Ροών». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εγκρίνει τους στρατηγικούς προσανατολισµούς µε τη µορφή Στρατηγικών Κατευθυντηρίων Γραµµών (European Commission, ) για την περίοδο , προσδιορίζοντας τις προτεραιότητες της Ένωσης για κάθε στόχο του Ταµείου. Με την Απόφαση 2008/457/ΕΚ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ) της Επιτροπής θεσπίζονται κοινοί κανόνες για τα κράτη µέλη για: τις ορισθείσες αρχές, τα συστήµατα διαχείρισης και ελέγχου, τις πληροφορίες που πρέπει να υποβάλλουν τα κράτη µέλη στην Επιτροπή για τη χρήση του ταµείου, τις διαδικασίες για την αναφορά παρατυπιών, την ενηµέρωση και τη δηµοσιότητα για δικαιούχους και για το ευρύ κοινό κ.α., καθώς και η εξειδίκευση των κανόνων για το Ταµείο Ένταξης Στόχοι του Ταµείου Ο Γενικός και οι Ειδικοί Στόχοι του Ταµείου, όπως έχουν προδιαγραφεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο µε την Βασική Πράξη σύστασης και έχουν υιοθετηθεί σε εθνικό επίπεδο είναι οι κάτωθι: Γενικός Στόχος του Ταµείου Σύµφωνα µε την Βασική Πράξη σύστασης του Ταµείου ο γενικός στόχος του είναι η υποστήριξη των προσπαθειών που καταβάλλουν τα κράτη µέλη προκειµένου να µπορούν οι υπήκοοι τρίτων χωρών µε διαφορετικό οικονοµικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, θρησκευτικό, γλωσσικό και εθνοτικό υπόβαθρο να τηρούν τους όρους διαµονής και η διευκόλυνση της ένταξής τους στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Το Ταµείο εστιάζει πρωτίστως σε δράσεις σχετικές µε την ένταξη των νεοαφιχθέντων υπηκόων τρίτων χωρών. Ειδικοί Στόχοι του Ταµείου α) διευκόλυνση της ανάπτυξης και της εφαρµογής των διαδικασιών εισδοχής που αφορούν και στηρίζουν τη διαδικασία ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών β) ανάπτυξη και εφαρµογή της διαδικασίας ένταξης των νεοαφιχθέντων υπηκόων τρίτων χωρών στα κράτη µέλη

22 γ) αύξηση της ικανότητας των κρατών µελών να αναπτύσσουν, να εφαρµόζουν, να παρακολουθούν και να αξιολογούν πολιτικές και µέτρα ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών δ) ανταλλαγή πληροφοριών, βέλτιστων πρακτικών και συνεργασίας, εντός και µεταξύ των κρατών µελών, όσον αφορά την ανάπτυξη, την εφαρµογή, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των πολιτικών και των µέτρων ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών. Προτεραιότητες Οι προτεραιότητες (και οι ειδικές προτεραιότητες) προκύπτουν από την Απόφαση C(2007) 3926 final (European Commission, ) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την υιοθέτηση Στρατηγικών Κατευθυντήριων Γραµµών. Προτεραιότητα 1: Υλοποίηση δράσεων που έχουν σχεδιαστεί για την εκπλήρωση των «Κοινών Βασικών Αρχών για την πολιτική κοινωνικής ένταξης των µεταναστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση». Προτεραιότητα 2: Ανάπτυξη δεικτών και µεθοδολογιών αξιολόγησης µε σκοπό την αποτίµηση της προόδου, την προσαρµογή πολιτικών και µέτρων και τη διευκόλυνση του συντονισµού της συγκριτικής µάθησης Προτεραιότητα 3: Ανάπτυξη ικανοτήτων για πολιτικές ένταξης, συντονισµός και ανάπτυξη διαπολιτισµικών δεξιοτήτων των κρατών-µελών σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης (εθνικό, περιφερειακό, τοπικό) Προτεραιότητα 4: Ανταλλαγή εµπειριών, καλών πρακτικών και πληροφόρησης µεταξύ των Κρατών -Μελών αναφορικά µε την ένταξη 3.3. Εθνικά θεσµικά όργανα Τα θεσµικά όργανα του Ταµείου που αναλαµβάνουν το διαχειριστικό, οργανωτικό και ελεγκτικό ρόλο σε εθνικό επίπεδο ορίζονται σύµφωνα µε τον Ν. 3613/2007 (ΦΕΚ 263/τ.Β./ ), όπως τροποποιήθηκε µε το N. 3649/2008, και είναι τα κάτωθι: Ως Υπεύθυνη Αρχή για τη λειτουργία και διαχείριση του Ταµείου ορίζεται η ιεύθυνση Κοινωνικής Ένταξης της Γενικής ιεύθυνσης Μεταναστευτικής Πολιτικής και Κοινωνικής Ένταξης του Υπουργείου Εσωτερικών (πρώην Υπουργείο Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης), η οποία συστάθηκε µε το Π.. 234/2007. Σύµφωνα µε την Κ.Υ.Α. 6268/2008 ( ) «Καθορισµός ειδικών θεµάτων σχετικά µε την οργάνωση και λειτουργία της Υπεύθυνης Αρχής του Συστήµατος ιαχείρισης των οικονοµικών ενισχύσεων µέσω του Ευρωπαϊκού Ταµείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών για την περίοδο 2007 έως 2013, ως µέρος του Γενικού Προγράµµατος «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των Μεταναστευτικών Ροών»: Η Υπεύθυνη Αρχή προκειµένου να ασκεί τις αρµοδιότητες που περιγράφονται στο

23 άρθρο 25 παρ. 1 της υπ αριθµ. 2007/435/ΕΚ απόφασης του Συµβουλίου θα εκτελεί τις αρµοδιότητές της σε συνεργασία µε τις ιευθύνσεις Αναπτυξιακών Προγραµµάτων & ιεθνών Οργανισµών, Οικονοµικού και Μηχανοργάνωσης & Ηλεκτρονικής Επεξεργασίας Στοιχείων. Ως Αρχή Πιστοποίησης ορίζεται το Τµήµα Β - Χρηµατικών οσοληψιών µε την Ευρωπαϊκή Ένωση της 41 ης ιεύθυνσης ηµοσιονοµικών Σχέσεων µε την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους Άλλους ιεθνείς Οργανισµούς του Υπουργείου Οικονοµικών. Ως Αρχή Ελέγχου ορίζεται το Τµήµα Γ - ιαχειριστικών Ελέγχων της 41 ης ιεύθυνσης ηµοσιονοµικών Σχέσεων µε την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους Άλλους ιεθνείς Οργανισµούς του Υπουργείου Οικονοµικών. Η Κ.Υ.Α. υπ' αριθ. 2/86009/0041 Γ (ΦΕΚ 2509/τ.Β / ) «Οργάνωση και λειτουργία της Αρχής Πιστοποίησης και της Αρχής Ελέγχου των τεσσάρων (4) Ταµείων που συστάθηκαν ως µέρος του γενικού προγράµµατος Αλληλεγγύη και διαχείριση των µεταναστευτικών ροών της Ε.Ε», εξειδικεύει θέµατα λειτουργίας για την Αρχή Πιστοποίησης και την Αρχή Ελέγχου Προγραµµατισµός του Ταµείου Πολυετές Πρόγραµµα Κατόπιν της ανάλυσης των απαιτήσεων και αναγκών της χώρας κατά τη φάση της κατάρτισης του Πολυετούς Προγράµµατος και βάσει της υλοποίησης προηγουµένων δράσεων, αποτυπώθηκαν συναφείς µελλοντικές απαιτήσεις και ανάγκες για την οµαλή προσαρµογή και ένταξη των Υπηκόων Τρίτων Χωρών στην ελληνική κοινωνία. Οι συγκεκριµένες απαιτήσεις και ανάγκες διαµορφώνουν τους κεντρικούς άξονες της εθνικής στρατηγικής για τη δηµοσιονοµική περίοδο και αφορούν κυρίως στην αναλογικά ισότιµη συµµετοχή και πρόσβαση των υπηκόων τρίτων χωρών (υ.τ.χ.) σε όλα τα δηµόσια αγαθά και υπηρεσίες. Ειδικότερα δε, αφορούν στους εξής τοµείς: πληροφόρηση, εξυπηρέτηση και συµβουλευτική, ευαισθητοποίηση της κοινωνίας υποδοχής, εξάλειψη φαινοµένων, ρατσισµού, ξενοφοβίας και περιθωριοποίησης, παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης, παροχή υπηρεσιών υγείας και στέγασης, παροχή υπηρεσιών πολιτισµού, συµπερίληψη της κοινωνικής ένταξης σε όλες τις δηµόσιες πολιτικές (αρχή Mainstreaming),

24 ενσωµάτωση της διάστασης του φύλου, ανάληψη δράσεων στις χώρες προέλευσης των υ.τ.χ. µε στόχο την ευκολότερη ένταξή τους στην κοινωνία υποδοχής, µέσα από µέτρα προ της αναχώρησης, για την απόκτηση των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτήτων. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα ο επαγγελµατικός προσανατολισµός και η καλύτερη πληροφόρηση τους, µαθήµατα αστικού προσανατολισµού και διδαχή της γλώσσας της χώρας υποδοχής στη χώρα προέλευσης πριν την αναχώρησή τους. Ανάγκες αναδείχθηκαν και σε άλλους τοµείς (π.χ. στον τοµέα της προώθησης στην απασχόληση, του εκσυγχρονισµού των ελληνικών προξενικών υπηρεσιών σε υποδοµές και ανθρώπινο δυναµικό, του ελέγχου των συνόρων, της προστασίας και ένταξης των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο κ.λπ.). Οι ανάγκες αυτές δεν καταγράφονται στον Πολυετή Προγραµµατισµό της περιόδου , επειδή είτε δεν εµπίπτουν στο αντικείµενο και πεδίο εφαρµογής του Ευρωπαϊκού Ταµείου Ένταξης, είτε καλύπτονται από άλλα Ταµεία (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο -ιδίως όσον αφορά την επαγγελµατική κατάρτιση και γενικά την προώθηση στην αγορά εργασίας, Ευρωπαϊκό Ταµείο Εξωτερικών Συνόρων, Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφής και Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων). Ως εκ τούτου, δεν προβλέπονται σχετικοί επιχειρησιακοί στόχοι για την ικανοποίηση των αναγκών αυτών (Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών στην Ελλάδα, σελ. 20). Ετήσια Προγράµµατα Το Πολυετές Πρόγραµµα έχει εξειδικευτεί από το Τµήµα Σχεδιασµού της ιεύθυνσης Κοινωνικής Ένταξης στα εγκεκριµένα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ετήσια Προγράµµατα 2007, 2008, 2009 και 2010, ενώ έχει υποβληθεί προς έγκριση το Ετήσιο Πρόγραµµα Με γνώµονα την αρχή της εταιρικής σχέσης σε συνδυασµό µε τους ισχύοντες εθνικούς κανόνες και πρακτικές, έχουν προβλεφθεί ειδικές διαδικασίες για την κατάρτιση των προγραµµάτων σε εθνικό επίπεδο από την Υπεύθυνη Αρχή. Αυτές συµπεριλαµβάνουν, µεταξύ άλλων, την υλοποίηση διαδικασίας ηµόσιας ιαβούλευσης του Σχεδίου Ετήσιου Προγράµµατος, µε τη ευρεία συµµετοχή ενδιαφερόµενων φορέων και εµπειρογνωµόνων, όπως αρµόδιες περιφερειακές, τοπικές και δηµοτικές/κοινοτικές αρχές, διεθνείς οργανισµοί και φορείς που αντιπροσωπεύουν την κοινωνία πολιτών, όπως µη κυβερνητικές οργανώσεις, συµπεριλαµβανοµένων των οργανώσεων των µεταναστών και κοινωνικών εταίρων. Μεταξύ των ανωτέρω φορέων, στη διαδικασία ηµόσιας ιαβούλευσης συµµετέχουν και εκπρόσωποι του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου, του Ευρωπαϊκού Ταµείου Προσφύγων, του Ευρωπαϊκού Ταµείου Εξωτερικών Συνόρων και του Ευρωπαϊκού Ταµείου Επιστροφής (Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών στην Ελλάδα, σελ. 3)

25 Υποβολή και επιλογή προτάσεων προς χρηµατοδότηση Η Υπεύθυνη Αρχή ως αναθέτουσα αρχή Στο πλαίσιο υλοποίησης των συγχρηµατοδοτούµενων ράσεων του Ε.Τ.Ε., όταν η Υπεύθυνη Αρχή (Υ.Α.) λειτουργεί είτε ως αναθέτουσα αρχή σέβεται απόλυτα τα Άρθρα 9-11 της Απόφασης της Επιτροπής 2008/457/ΕΚ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ). Στην κατηγορία των επιλέξιµων δικαιούχων για την υποβολή προτάσεων προς χρηµατοδότηση ανήκουν: ηµόσιες αρχές σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο Νοµικά Πρόσωπα ηµοσίου και Ιδιωτικού ικαίου Μη Κερδοσκοπικοί Οργανισµοί ιεθνείς διακυβερνητικοί Οργανισµοί Εκπαιδευτικά ή Ερευνητικά Ιδρύµατα Οργανισµοί Κατάρτισης Κοινωνικοί Εταίροι Κοινοπραξίες και Ενώσεις Η Υπεύθυνη Αρχή, βάσει του εγκεκριµένου Ετήσιου Προγράµµατος, καταρτίζει αναλυτικές Προσκλήσεις Υποβολής Προτάσεων προς χρηµατοδότηση, µεριµνά για τη δηµοσιότητά τους στον τύπο και στο διαδικτυακό τόπο του Ταµείου ( και τις καταχωρεί στο Σύστηµα Παρακολούθησης και Λογιστικής Εφαρµογής του Ταµείου Ένταξης (Σ.Π.Λ.Ε.Τ.Ε.). Κατόπιν ακολουθείται τυποποιηµένη αξιολογική διαδικασία µε συγκεκριµένες οµάδες κριτηρίων που να διασφαλίζουν την πείρα, την εµπειρογνωµοσύνη, την αξιοπιστία και τη χρηµατοδοτική συµβολή της οργάνωσης που υποβάλλει αίτηση. Η Υπεύθυνη Αρχή συλλέγει το σύνολο των προτάσεων και τις διαβιβάζει στην Επιτροπή Αξιολόγησης Προτάσεων, την οποία και συγκρότησε προς εκπλήρωση του σκοπού αυτού. Στη σύνθεση των µελών της Επιτροπής περιλαµβάνονται και εκπρόσωποι της κοινωνίας πολιτών ή εµπειρογνώµονες (Αριθµός Απόφασης 8838/2009, Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως ΥΟ 144/3.4.09). (πληροφορίες για το περιεχόµενο των προσκλήσεων και τα κριτήρια στο Παράρτηµα ΙΙ, σελ ). Κατόπιν ολοκλήρωσης της διαδικασίας αξιολόγησης και επιλογής, η Υπεύθυνη Αρχή συντάσσει Απόφαση Ένταξης ράσης, η οποία υπογράφεται από το εξουσιοδοτηµένο όργανό της και Σύµφωνο Αποδοχής Όρων, το οποίο αποτελεί τη νοµική δέσµευση µε αναφορά σε υποχρεώσεις και δικαιώµατα του ικαιούχου και υπογράφεται από το

26 εξουσιοδοτηµένο όργανό της και το νόµιµο εκπρόσωπο του τελικού δικαιούχου. Αµφότερα διαβιβάζονται στους τελικούς δικαιούχους των ράσεων. Για την παρακολούθηση της διαδικασίας υλοποίησης των ράσεων, η Υπεύθυνη Αρχή, συγκροτεί Επιτροπή Παρακολούθησης και Ολοκλήρωσης ράσεων (Ε.Π.Ο. ), µε τις εξής αρµοδιότητες: Α. Παρακολούθηση και Ολοκλήρωση των ράσεων και Β. ιενέργεια επιτόπιων επαληθεύσεων (αναλυτικά στο Παράρτηµα ΙΙ). Η Υπεύθυνη Αρχή ως εκτελεστικός φορέας Η Υπεύθυνη Αρχή (Y.A.) µπορεί να λειτουργεί ως εκτελεστικός φορέας, όταν η υλοποίηση δράσεων συγχρηµατοδοτούµενων από το Ταµείο αποτελεί µέρος της αποκλειστικής αρµοδιότητας της Υ.Α. ως εθνικής δηµόσιας αρχής, δηλαδή µόνο σε περιπτώσεις ύπαρξης de jure µονοπωλίου ή για λόγους ασφάλειας (αναλυτικά στο Παράρτηµα ΙΙ) ράσεις του Ταµείου Το Ταµείο αναλαµβάνει τη συγχρηµατοδότηση δράσεων που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις-ανάγκες του Πολυετούς Προγραµµατισµού βάσει και των τεσσάρων Προτεραιοτήτων των Στρατηγικών Κατευθυντήριων Γραµµών. Στη χώρα µας η πολιτική για την ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών έχει ήδη συµπεριληφθεί σε όλα τα πολιτικά χαρτοφυλάκια και υλοποιείται από τους συναρµόδιους φορείς σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Στους επιχειρησιακούς στόχους περιλαµβάνονται η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας υποδοχής για την εξάλειψη φαινοµένων ρατσισµού, ξενοφοβίας και περιθωριοποίησης, η παροχή υπηρεσιών υποδοχής, πληροφόρησης, εξυπηρέτησης και συµβουλευτικής, εκπαίδευσης, υγείας & στέγασης και πολιτισµού, καθώς και ανάληψη δράσεων στις χώρες προέλευσης των υ.τ.χ., µε προετοιµασία τους για ευκολότερη ένταξή τους στην κοινωνία υποδοχής µέσα από µέτρα προ της αναχώρησης για την απόκτηση των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτήτων. Οι επιχειρησιακοί στόχοι συνάδουν µε τη στρατηγική που έχει σχεδιαστεί και τις σχετικές δράσεις που έχουν προβλεφθεί στα επιµέρους Ετήσια Προγράµµατα. Οι εθνικές µας πολιτικές προωθούν καταρχήν την ένταξη των υ.τ.χ. στην Ε.Ε. υλοποιώντας τις Κοινές Βασικές Αρχές (Κ.Β.Α.), και η προστιθέµενη αξία που απορρέει από τη λειτουργία του Ταµείου αναµένεται να είναι ιδιαίτερα σηµαντική στην άσκηση τους, καθώς το µεγαλύτερο ποσοστό της συγχρηµατοδότησης είναι κατανεµηµένο στην Προτεραιότητα 1, που προκρίνει αυτές τις αρχές. Στην εκπόνηση του Πολυετούς Προγράµµατος έχουν συµπεριληφθεί και οι τέσσερις προτεραιότητες διότι οι επιµέρους στόχοι τους είναι συµπληρωµατικοί στην εφαρµογή ολοκληρωµένης, επαρκούς και αποτελεσµατικής ενταξιακής πολιτικής των υ.τ.χ. Όσον

27 αφορά την εφαρµογή των Προτεραιοτήτων 2, 3 και 4 αναγκαίο προαπαιτούµενο είναι η υλοποίηση σειράς δράσεων που καλύπτουν τοµείς της ενταξιακής διαδικασίας, όπως αυτή ορίζεται από τις Κοινές Βασικές Αρχές (Προτεραιότητα 1). Ως εκ τούτου έχει δοθεί ιδιαίτερη έµφαση στον Προτεραιότητα 1 για όλη την περίοδο Αναφορικά µε τις Προτεραιότητες 2, 3 και 4 το ποσοστό χρηµατοδότησής τους θα αυξάνεται κατά περιόδους. (Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών στην Ελλάδα, σελ ). Πίνακας 1: Πολυετές Πρόγραµµα Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Ετήσιο Ποσοστό Κατανοµής της Κοινοτικής και Εθνικής Συµµετοχής στις τέσσερις προτεραιότητες Πολυετές Πρόγραµµα Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου Ετήσιο Ποσοστό Κατανοµής της Κοινοτικής και Εθνικής Συµµετοχής στις τέσσερις προτεραιότητες Κράτος Μέλος: Ελλάδα Ταµείο: Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Έτος Προτεραιότητα 1: 80% 50% 50% 60% 60% 60% 60% Προτεραιότητα 2: 25% 25% 10% 10% 10% 10% Προτεραιότητα 3: 20% 20 20% 20% 10% 10% 10% Προτεραιότητα 4: 5% 5% 10% 20% 20% 20% ΣΥΝΟΛΟ 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Πηγή: Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών στην Ελλάδα, σελ. 23 Πίνακας 2: Πολυετές Πρόγραµµα Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Γενικό Χρηµατοδοτικό Πλάνο Πολυετές Πρόγραµµα Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου Πίνακας 2: Γενικό χρηµατοδοτικό πλάνο Κράτος Μέλος: Ελλάδα Ταµείο: Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης (τρέχουσες τιµές σε ευρώ) ΣΥΝΟΛΟ Κοινοτική Συµµετοχή , , , , , , , ,15 ηµόσια συγχρηµατοδ ότηση , , , , , , , ,76 Ιδιωτική συγχρηµατοδ ότηση ΣΥΝΟΛΟ , , , , , ,0 0 Πηγή: Ευρωπαϊκό Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών στην Ελλάδα, σελ , ,

28 Οι δράσεις που έχουν ανατεθεί στους Τελικούς ικαιούχους παρατίθενται κατ έτος στους Πίνακες 2,3 και 4. Πίνακας 3: Πίνακας Τελικών ικαιούχων των ράσεων του Ετησίου Προγράµµατος 2007 Πηγή: «Επίσηµη Ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Ταµείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών στην Ελλάδα»(τελευταία επίσκεψη 15/09/2011)

29 Πίνακας 4: Πίνακας Τελικών ικαιούχων των ράσεων του Ετησίου Προγράµµατος

30 Πηγή: «Επίσηµη Ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Ταµείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών στην Ελλάδα» (τελευταία επίσκεψη 15/09/2011)

31 Πίνακας 5: Πίνακας Τελικών ικαιούχων των ράσεων του Ετησίου Προγράµµατος

32 Πηγή: «Επίσηµη Ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Ταµείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών στην Ελλάδα» (τελευταία επίσκεψη 15/09/2011) Ανατρέχοντας στα δεδοµένα από τους παραπάνω Πίνακες αποτυπώνεται το µίγµα των δράσεων σε περιφερειακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο. Ενδεικτικά, χαρακτηριστικές δράσεις που υλοποιούν την χωρική διάσταση σε: i.περιφερειακό επίπεδο (Ευρωπαϊκή Ένωση) - εξωτερική διάσταση του Προγράµµατος: Μέτρα προ της αναχώρησης για νεοεισερχόµενους ράση 07/1.5: Εκπαιδευτικό Πρόγραµµα στην Μολδαβία, ράση 09/1.7: Εκπαιδευτικό Πρόγραµµα στη Γεωργία ii.εθνικό επίπεδο (Ελλάδα): ράση 09/2.1: Εκπόνηση Μελέτης µε θέµα «Γυναικεία µετανάστευση στην Ελλάδα» iii.τοπικό επίπεδο (Ο.Τ.Α.): ράση 09/1.6: Πρόγραµµα «ιαπολιτισµική Μεσολάβηση» σε επιλεγµένα νοσοκοµεία των Περιφερειών Αττικής και Θεσσαλονίκης

33 3.6. Συµπερασµατικές Παρατηρήσεις Επιχειρώντας µία συνολική αποτίµηση της λειτουργίας του Ταµείου µπορούν να τεθούν προς συζήτηση µια σειρά ζητηµάτων. Σε διαχειριστικό και οργανωτικό επίπεδο η Υπεύθυνη Αρχή µπορεί να θεωρηθεί επαρκής σε στελεχικό δυναµικό για να εξυπηρετήσει τις τακτικές ανάγκες του σχεδιασµού και της παρακολούθησης της υλοποίησης του Προγραµµατισµού. Ικανοποιητική κρίνεται και η διαδικασία που ακολουθείται για την τήρηση των απαιτήσεων διαφάνειας και δηµοσιότητας, όπως προκύπτει από την πληρότητα του διαδικτυακού τόπου του Ταµείου, την συστηµατική δηµοσιοποίηση των Προσκλήσεων, την ανάρτηση των σχετικών εντύπων και την τακτική ενηµέρωση των υποψήφιων Τελικών ικαιούχων για τα αποτελέσµατα αξιολόγησης των προτάσεων τους. Ο µηχανισµός παρακολούθησης και ελέγχου σε εθνικό επίπεδο χαρακτηρίζεται από συνέπεια µε τακτική επικοινωνία της Υ.Α. (γραπτή και τηλεφωνική) µε τους Τελικούς ικαιούχους και τις απαραίτητες παρεµβάσεις, διορθώσεις και αναµορφώσεις κατά την εκπόνηση των δράσεων. Στον τοµέα της υλοποίησης διαπιστώνουµε ότι εχει δροµολογηθεί µία σειρά δράσεων µε επιτυχή αποτελέσµατα σε ένα ευρύ φάσµα πολιτικών, βάσει του Πολυετούς Προγραµµατισµού. Είναι χαρακτηριστικό ότι, µε βάση τα στοιχεία για τα Ετήσια Προγράµµατα του 2007 και 2008, έχει ολοκληρωθεί το σύνολο των δράσεων πλην µίας ( ράση 07/1.4), ενώ εκκρεµεί η επεξεργασία των στοιχείων για το Ε. Π του Έχουν αναπτυχθεί δράσεις που µπορούν να θεωρηθούν «καλές πρακτικές», όπως: ράση 09/1.6: «Πρόγραµµα «ιαπολιτισµική Μεσολάβηση» σε επιλεγµένα νοσοκοµεία των Περιφερειών Αττικής και Θεσσαλονίκης. Το Πρόγραµµα αφορά στην παροχή υπηρεσιών ιαπολιτισµικής Μεσολάβησης σε δηµόσια νοσοκοµεία της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης και ένταξη ειδικά εκπαιδευµένων ιαπολιτισµικών Μεσολαβητών στο οργανωτικό τους σχήµα, ώστε να προσφέρουν καθηµερινά εξειδικευµένες υπηρεσίες ιαµεσολάβησης στους µετανάστες και στο διοικητικό και υγειονοµικό προσωπικό. Eφαρµόστηκε σε 21 νοσοκοµεία, 16 των Αθηνών και 5 της Θεσσαλονίκης, µε συνολικά 120 εξειδικευµένους εργαζόµενους από 25 εθνικότητες που µιλούν 35 γλώσσες. Πρόκειται για πιλοτικό πρόγραµµα ιαπολιτισµικής Μεσολάβησης που άρχισε να εφαρµόζεται από τις αρχές του περασµένου Μαΐου του 2011 και ολοκληρώθηκε µε µεγάλη επιτυχία σε διάρκεια ενός περίπου τριµήνου. Υλοποιήθηκε από την Εθνική Σχολή ηµόσιας Υγείας (Ε.Σ..Υ.) σε συνεργασία µε το Κ.Ε.Κ. ΙΑΣΤΑΣΗ Α.Ε. «Εκπαιδευτικές και Συµβουλευτικές Υπηρεσίες», στο πλαίσιο του Ετησίου Προγράµµατος 2009 του Ευρωπαϊκού Ταµείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών

34 Στον αντίποδα, παρατηρούνται και σηµαντικές δυσλειτουργίες. Στην πράξη διαπιστώνεται χρονική καθυστέρηση στην δροµολόγηση των Ετησίων Προγραµµάτων (Ε.Π.), απόρροια της ελλειµατικής λειτουργίας κατά τα προηγούµενα έτη. Η έναρξη των Ε.Π και 2008 έγινε στο β εξάµηνο του 2009, µε την απαίτηση υλοποίησης των δράσεων µέχρι , δηλαδή σε διάστηµα µόλις λίγων µηνών. Το Ε.Π του έτους 2009 άρχισε την υλοποίησή του µε χρονική µεταφορά στο έτος Χρονικές καθυστερήσεις παρατηρούνται και στην διαδικασία του Ε.Π (µεταφορά έναρξης του στο 2011) µε την υποβολή προτάσεων να ορίζεται µέχρι και την προβλεπόµενη ολοκλήρωση των διαδικασιών ένταξης δράσεων µέσα στον Σεπτέµβρη (Ολοκλήρωση δράσεων µέχρι , ήτοι περί τους 9 µήνες για την περαίωση της διαδικασίας). Στο κοµµάτι του σχεδιασµού η διαδικασία διαβούλευσης σε επίπεδο κατάρτισης του Ε.Π. υπήρξε ελλειµατική για τα Ε.Π. 2007, 2008, 2009, ενώ έλαβε χώρα κανονικά για το Ε.Π εν υπάρχει πάντοτε αντιστοίχιση των πραγµατικών αναγκών µε τις προγραµµατισµένες δράσεις. ιαπιστώνονται ενστάσεις από Τελικούς ικαιούχους για το ότι ο σχεδιασµός δεν ανταποκρίνεται στην υφιστάµενη κατάσταση, στερείται διορατικότητας, εξοικείωσης µε το εξωτερικό περιβάλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η ράση 09/1.3: Πολιτιστική Εκδήλωση για την «Ηµέρα του Μετανάστη» που διοργανώθηκε το 2010 για πρώτη φορά σε τρεις πόλεις: σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Ξάνθη. Υπήρξε έντονη συζήτηση για την επιλογή της Ξάνθης, µίας πόλης µε έντονο το µειονοτικό στοιχείο και όχι συµπαγή µεταναστευτικό πληθυσµό, αλλά µε µετανάστες που εργάζονται κατά βάση εποχικά. Τα αποτελέσµατα της συγκεκριµένης δράσης δεν κρίνονται ικανοποιητικά σε επίπεδο συµµετοχής µεταναστών. Επίσης, στη φάση του σχεδιασµού διαπιστώνεται µία ελλιπής εκµετάλλευση της προϊούσας εµπειρίας σε παρεµφερείς δράσεις που υλοποιήθηκαν από άλλα χρηµατοδοτικά µέσα - προγράµµατα, όπως τα Α, Β και Γ Κ.Π.Σ. και ειδικά µέσα από την Κοινοτική Πρωτοβουλία EQUAL (δράσεις για µετανάστες και πρόσφυγες). Παρατηρείται έτσι επαναχρηµατοδότηση συναφών δράσεων. Παραδείγµατος χάριν, στο κοµµάτι των ενηµερωτικών εκστρατειών χρηµατοδοτείται έντυπο υλικό σε µορφή οδηγών που απλώς συνίσταται σε επικαιροποίηση παλαιότερου ενηµερωτικού υλικού και όχι σε επαναδιαµόρφωση ενηµερωτικού υλικού που να απαντά στις υφιστάµενες ανάγκες. Η αναζήτηση αλληλεπικαλύψεων δεν ανατρέχει χρονικά σε παρελθούσες δράσεις, αλλά εξαντλείται σε τυχόν συνέργειες την τρέχουσα µόνο περιόδου µε ανάλογες δράσεις έτερων χρηµατοδοτικών µέσων, όπως το Ε.Κ.Τ. Κατά την υλοποίηση, οι συνέπειες του κακού σχεδιασµού αποτυπώνονται σε αναντιστοιχίες µεταξύ του αρχικού σχεδιασµού και του παραδοτέου, τόσο σε επίπεδο φυσικού όσο και

35 οικονοµικού αντικειµένου. Έχει παρατηρηθεί, ακόµα και όταν δράσεις σχεδιάζονται προς την σωστή κατεύθυνση, να παρουσιάζεται µεγάλη απόσταση µεταξύ σχεδιασµού και υλοποίησης. Αποτέλεσµα αυτού είναι, κατά την υλοποίηση, οι τελικοί δικαιούχοι να καλούνται ενίοτε να προσαρµόσουν τις δράσεις τους στις πραγµατικές ανάγκες των ωφελουµένων, αναπληρώνοντας κενά του σχεδιασµού. Κατά την υλοποίηση µπορεί να διεξάγεται εκ των υστέρων διαβούλευση µε εκπροσώπους µεταναστών για αντιστοίχηση του περιεχοµένου της δράσης µε τις τρέχουσες ανάγκες και εξειδίκευση (χαρακτηριστικό παράδειγµα η ράση 08/1.7). Το στενό χρονικό διάστηµα υλοποίησης των δράσεων µπορεί να δηµιουργήσει προσκόµµατα στην περαίωση συγκεκριµένων δράσεων, καθώς η αποκλειστική προθεσµία τίθεται για το πέρας των δράσεων µε ευέλικτη την ηµεροµηνία αφετηρίας (π.χ. µπορεί να κληθεί ο δικαιούχος να υλοποιήσει σε διάστηµα θεωρητικά ακόµα και ηµερών όταν έχει αργήσει να εκκινήσει η διαδικασία υποβολής προτάσεων, αξιολόγησης, ανάθεσης κτλ.). Σε διαδικαστικό επίπεδο έχει παρατηρηθεί ορισµένες φορές να προκύπτουν ζητήµατα µε την εκταµίευση του ποσοστού της εθνικής συµµετοχής από το Πρόγραµµα ηµοσίων Επενδύσεων. Συµπερασµατικά, οι χρονικές καθυστερήσεις δηµιουργούν προβλήµατα στον οµαλό σχεδιασµό, την εφαρµογή των δράσεων από τους Τελικούς ικαιούχους και µειώνουν την δυνατότητα διαχείρισης ενδεχόµενων προβληµάτων και επανασχεδιασµού. Αναφορικά µε την κατανοµή των πόρων στις επιµέρους δράσεις παρατηρείται µία µεγάλη διασπορά µε ικανοποιητική κάλυψη των προτεραιοτήτων του Πολυετούς Προγραµµατισµού. Παράλληλα, όµως εµφανίζεται µία τάση υλοποίησης δράσεων µε αντικείµενο την διεξαγωγή ερευνών και µελετών που απαντά σε ένα περιορισµένο πεδίο ζητηµάτων. Υλοποιούνται δε µε κατανοµή τους σε ορισµένο φάσµα Τελικών ικαιούχων µε συµµετοχή Μ.Κ.Ο., ερευνητικών ιδρυµάτων, συλλόγων µεταναστών. Η κατανοµή των δράσεων µπορεί να στοχεύει και να εξασφαλίζει ικανοποιητική αντιπροσωπευτικότητα και νοµιµοποίηση, στερείται όµως µεγαλύτερης ευρύτητας θεµατικού αντικειµένου (π.χ. προτιµώνται ενηµερωτικές δράσεις έναντι δράσεων για κάλυψη υλικών αναγκών). Επιπλέον, συγκεκριµένοι δικαιούχοι -που πρέπει φυσικά να αποτελούν ενεργό κοµµάτι στην υλοποίηση-, όπως σύλλογοι µεταναστώνενδεχοµένως να στερούνται επί του παρόντος τους διαχειριστικούς εκείνους µηχανισµούς και την τεχνογνωσία για την άρτια υλοποίηση µίας δράσης. Μεγαλύτερη βαρύρητα θα µπορούσε να δοθεί σε καινοτόµα προγράµµατα (π.χ. διαπολιτισµική µεσολάβηση σε νοσοκοµεία - διαπολιτισµική επιµόρφωση των στελεχών της δηµόσιας διοίκησης) µε άµεσο χρηστικό και πολλαπλασιαστικό αποτέλεσµα

36 4. Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων 4.1. Γενικό Πλαίσιο Λειτουργίας του Ταµείου Όπως αναφέρθηκε η κοινή ευρωπαϊκή πολιτική σε θέµατα ασύλου και µετανάστευσης θα πρέπει να επιδιώξει τη δίκαιη µεταχείριση των υπηκόων τρίτων χωρών και την καλύτερη διαχείριση των µεταναστευτικών ροών. Η κοινή πολιτική ασύλου, που περιλαµβάνει ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστηµα για το άσυλο, προβάλει ως αναπόσπαστο µέρος του στόχου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προοδευτική εγκαθίδρυση ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, ανοικτού σε εκείνους οι οποίοι, αναγκασµένοι από τις περιστάσεις, αναζητούν θεµιτώς προστασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Προαπαιτούµενο για την εφαρµογή αυτής της πολιτικής, που έχει βάση της στην αλληλεγγύη µεταξύ κρατών µελών, είναι η ύπαρξη µηχανισµών για την προώθηση της δίκαιης κατανοµής των βαρών µεταξύ των κρατών µελών όσον αφορά την υποδοχή και την αντιµετώπιση των συνεπειών της υποδοχής προσφύγων και εκτοπισθέντων. Στη λογική αυτή συστάθηκε το Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων, για την περίοδο (Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ) και κατόπιν το Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων για την περίοδο (Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ). Ακολούθως, στο πρόγραµµα της Χάγης (4-5 Νοεµβρίου 2004), το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο όρισε σειρά στόχων και προτεραιοτήτων µε σκοπό να αναπτύξει, στη δεύτερη φάση του, το ενιαίο ευρωπαϊκό σύστηµα ασύλου. Υπό το πρίσµα της σύστασης του Ευρωπαϊκού Ταµείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών, του Ευρωπαϊκού Ταµείου Επιστροφής και του Ευρωπαϊκού Ταµείου Εξωτερικών Συνόρων για την περίοδο 2007 έως 2013, ως µέρος του γενικού προγράµµατος «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των Μεταναστευτικών Ροών», αποφασίστηκε να συσταθεί ένα νέο Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων, µε σκοπό κυρίως να δηµιουργηθούν κοινοί µηχανισµοί διαχείρισης, ελέγχου και αξιολόγησης για το σύνολο των µέσων (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συµβούλιο, ). Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο µε την Απόφαση 573/2007/ΕΚ (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συµβούλιο, ) ως Βασική Πράξη, προχώρησαν στη σύσταση του Ευρωπαϊκού Ταµείου Προσφύγων, ως µέρους του Προγράµµατος-Πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των Μεταναστευτικών Ροών». Οι Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραµµές που προδιαγράφουν τους άξονες προτεραιοτήτων του Ταµείου στον χρονικό ορίζοντα δράσης του , εκδόθηκαν µε την Απόφαση 2007/815/ΕΚ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

37 Στα πλαίσια της υιοθέτησης κοινών κανόνων εφαρµογής για τα τέσσερα Ταµεία στην Ε.Ε. και των ειδικότερων διατάξεων για το Ταµείο Προσφύγων εκδόθηκε η Απόφαση 2008/22/ΕΚ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την µεταφορά των κοινών κανόνων στο επίπεδο του Ταµείου Προσφύγων Στόχοι του Ταµείου Γενικός Στόχος του Ταµείου Σύµφωνα µε την Βασική Πράξη ο γενικός στόχος του Ταµείου, που ακολουθείται και στα πλαίσια λειτουργίας του Ταµείου στη χώρα µας, είναι η υποστήριξη και η ενθάρρυνση των προσπαθειών που καταβάλλουν τα κράτη µέλη για την υποδοχή προσφύγων και εκτοπισθέντων και για την αντιµετώπιση των συνεπειών της υποδοχής αυτής, λαµβανοµένης υπόψη της ισχύουσας στον συγκεκριµένο τοµέα κοινοτικής νοµοθεσίας, µε τη συγχρηµατοδότηση των δράσεων που προβλέπονται από την παρούσα απόφαση. Προτεραιότητες Οι προτεραιότητες και οι ειδικές προτεραιότητες αποτυπώνονται στην Απόφαση 2007/815/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την υιοθέτηση Στρατηγικών Κατευθυντήριων Γραµµών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ). Προτεραιότητα 1: Εφαρµογή των αρχών και των µέτρων που προβλέπονται στο κοινοτικό κεκτηµένο στους τοµείς του ασύλου, συµπεριλαµβανοµένων αυτών που αφορούν τους στόχους της κοινωνικής ένταξης. Προτεραιότητα 2: Ανάπτυξη εργαλείων αναφοράς και µεθοδολογιών αξιολόγησης για την εκτίµηση και τη βελτίωση της ποιότητας των διαδικασιών για την εξέταση και την υποστήριξη των διοικητικών δοµών σε µια προσπάθεια ανταπόκρισης στις προκλήσεις που συνεπάγεται η ενδυνάµωση της πρακτικής συνεργασίας µε άλλα κράτη µέλη. Προτεραιότητα 3: Ενέργειες που συµβάλλουν στη βελτίωση του καταµερισµού αρµοδιοτήτων µεταξύ των κρατών µελών και τρίτων χωρών (προαιρετική) Εθνικά θεσµικά όργανα Τα θεσµικά όργανα του Ταµείου ορίζονται µε τον Ν. 3613/2007 (ΦΕΚ 263/τ.Β./ ), όπως τροποποιήθηκε µε το N. 3649/2008, και είναι τα κάτωθι: Ως Υπεύθυνη Αρχή για τη λειτουργία και διαχείριση του Ταµείου ορίζεται η ιεύθυνση Κοινωνικής Αντίληψης και Αλληλεγγύης του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης

38 Τις αρµοδιότητες της Αρχής Πιστοποίησης και της Αρχής Ελέγχου του Ευρωπαϊκού Ταµείου Προσφύγων, έχουν αναλάβει οι ίδιες υπηρεσίες όπως για το Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών Προγραµµατισµός του Ταµείου Πολυετές Πρόγραµµα Η Ελλάδα, εκ της γεωγραφικής της θέσης, αποτελεί προορισµό για σηµαντικό αριθµό υπηκόων τρίτων χωρών που αναζητούν προστασία στην χώρα µας ή σε άλλο κράτος µέλος της ΕΕ, χρησιµοποιώντας την Ελλάδα ως ενδιάµεσο σταθµό. Οι πρόφατες εξελίξεις στην πολιτική για το άσυλο και τη µετανάστευση οδήγησαν σε αλλαγές στην εθνική νοµοθεσία για την προστασία των προσφύγων και αιτούντων ασύλου. Οι απαιτήσεις και ανάγκες για τη χώρας µας εντοπίζονται κυρίως στους τοµείς (European Refuggee Fund - Greece, σελ ): Υποδοχή (στέγαση, νοµική στήριξη, διερµηνεία, πληροφόρηση τοπικών κοινωνιών) Ενσωµάτωση (συµβουλευτική για ένταξη στην αγορά εργασίας, τη στέγαση, εκπαίδευση, βοήθεια στην ανεύρεση εργασίας, κ.α.) ιαδικασία µεταφοράς δικαιούχων ή αιτούντων άσυλο µεταξύ κρατών µελών. Πρέπει να τονισθεί η πρόβλεψη για κάλυψη δράσεων, στα πλαίσια των Ετησίων Προγραµµάτων, που ανταποκρίνονται σε έκτακτες καταστάσεις υπό τον τίτλο Επείγοντα Μέτρα. Είναι εξαιρετικά σηµαντικό για τη χώρα µας, καθώς συµβάλλει στην διάθεση πόρων ώστε να µπορέσει να διαχειριστεί τις µεταναστευτικές ροές που χρησιµοποιούν την χώρα ως σηµείο εισόδου όντας στη συµβολή τριών ηπείρων (Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής)- στην ευρωπαϊκή ήπειρο, ειδικότερα υπό το πρίσµα των πρόσφατων πολιτικών και κοινωνικόοικονοµικών εξελίξεων την τελευταία πενταετία σε Ασία, Αφρική και µέρος της Ευρώπης, που συνεπάγεται την αυξηµένη πίεση στα σύνορα της χώρας. Σύµφωνα µε τις Ανάλυσεις Κινδύνου του Frontex το 75% της παρανόµης εισόδου στην Ε.Ε. λαµβάνει χώρα στην Ελλάδα (Frontex, 2010) και το 83% των µεταναστών που εντοπίσθηκαν να προσπαθούν να εισέλθουν παράνοµα στην Ε.Ε. ήταν στα σύνορα Ελλάδας-Αλβανίας (Frontex, 2011). Προβάλλει λοιπόν η ανάγκη, πέρα από ένα αποτελεσµατικό σύστηµα διαχείρισης µετανάστευσης και ασύλου, να ενισχυθούν οι υποδοµές υποδοχής και φιλοξενίας και οι προσφερόµενες υπηρεσίες υποστήριξης για τους νεοεισερχόµενους χρήζοντες διεθνούς προστασίας (European Refuggee Fund - Greece, 2010 σελ. 20)

39 Πίνακας 6: Πολυετές Πρόγραµµα - Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Γενικό Χρηµατοδοτικό πλάνο Πηγή: European Refuggee Fund - Greece, σελ. 40 Ετήσια Προγράµµατα Το Πολυετές Πρόγραµµα έχει ήδη εξειδικευτεί στα Ετήσια Προγράµµατα 2008, 2009 και Η Υπεύθυνη Αρχή (Υ.Α.) είναι αρµόδια για τον συντονισµό της διαδικασίας επιλογής των προτάσεων. Στα πλαίσια της διαδικασίας µεριµνά για την δηµοσιοποίηση Πρόσκλησης για υποβολή προτάσεων σε τρεις ηµερήσιες εφηµερίδες και στην ιστοσελίδα του Ταµείου. Υποβολή και επιλογή προτάσεων προς χρηµατοδότηση Η διαδικασία αξιολόγησης των προτάσεων που υποβάλλονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταµείου Προσφύγων (Ε.Τ.Π.) διεξάγεται στα ακόλουθα δύο στάδια: Α. Έλεγχος Πληρότητας Προτάσεων και Β. Αξιολόγηση Προτάσεων. Η ιεύθυνση Κοινωνικής Αντίληψης και Αλληλεγγύης εκδίδει τις σχετικές Αποφάσεις Έγκρισης και προβαίνει στη σύναψη των αντίστοιχων Συµβάσεων Επιχορήγησης µε τους τελικούς δικαιούχους, µε τις οποίες τους ανατίθεται η εκτέλεση των σχεδίων (αναλυτικά στο Παράρτηµα ΙΙΙ, σελ. 112) ράσεις του Ταµείου Το Ταµείο αναλαµβάνει τη συγχρηµατοδότηση δράσεων που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις-ανάγκες του Πολυετούς Προγραµµατισµού βάσει και των τριών Προτεραιοτήτων (βλ. Ενότητα 4.2.). Βαρύτητα δίνεται στις Προτεραιότητες 1 και 3 των Στρατηγικών Κατευθυντηρίων Γραµµών, δεδοµένης της αξιολόγησης της κατάστασης και των αναγκών της χώρας

40 Πίνακας 7: Πολυετές Πρόγραµµα - Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Κοινοτική Συµµετοχή Πηγή: European Refuggee Fund - Greece, σελ. 38 Τα Ετήσια Προγράµµατα 2008, 2009 και 2010 επικεντρώνονται σε συγκεκριµένες εκ των περιγραφεισών στο Πολυετές Πρόγραµµα, κατόπιν της αξιολόγησης των αναγκών από την Υ.Α., οι οποίες περιγράφονται παρακάτω: ΕΝΕΡΓΕΙΑ Α: Όροι Υποδοχής και διαδικασίες ασύλου. 3.1.Α.1. Αύξηση χωρητικότητας και αναβάθµιση υπηρεσιών φιλοξενίας για αιτούντες άσυλο. 3.1.Α.2. Βελτίωση συνθηκών διαβίωσης στα υφιστάµενα κέντρα στέγασης, εστιάζοντας στους ασυνόδευτους ανήλικους και τις ευπαθείς οµάδες. 3.1.Α.3. Υπηρεσίες παροχής νοµικής υποστήριξης και βοήθειας σε αιτούντες άσυλο και σε άτοµα που απολαµβάνουν διεθνούς προστασίας. 3.1.Α.4. Κοινωνική µέριµνα, παροχή υπηρεσιών υγείας, ψυχολογική βοήθεια και σχετικές συµβουλευτικές υπηρεσίες µε έµφαση στις ευάλωτες περιπτώσεις της οµάδας στόχου. 3.1.Α.5. Παροχή πληροφόρησης σε τοπικές κοινότητες, συµπεριλαµβανοµένης της αύξησης της ευαισθητοποίησης και της θετικής επιρροής στην κοινή γνώµη καθώς και ειδική εκπαίδευση προσωπικού των τοπικών αρχών και οργανισµών που θα έρθουν σε επαφή µε την οµάδα στόχου κατά τη διαδικασία υποδοχής. 3.1.Α.7. Υπηρεσίες διερµηνείας / µετάφρασης στις αρµόδιες Αρχές Ασύλου. ΕΝΕΡΓΕΙΑ Β: Ένταξη των προσώπων της οµάδας στόχου των οποίων η παραµονή στην Ελλάδα έχει µόνιµο και σταθερό χαρακτήρα. 3.1.Β.1. Παροχή συµβουλών και βοήθειας σε τοµείς όπως η στέγαση, τα µέσα διαβίωσης, η ένταξη στην αγορά εργασίας και η βοήθεια που παρέχεται σε ιατρικό, ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο

41 3.1.Β.2. ράσεις που βοηθούν την οµάδα στόχου να προσαρµοστεί στην ελληνική κοινωνία σε κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο. 3.1.Β.3. ραστηριότητες που επικεντρώνονται στην εκπαίδευση, στην επαγγελµατική κατάρτιση, σε µαθήµατα ελληνικής γλώσσας και στην απόκτηση δεξιοτήτων Ανάπτυξη εργαλείων αναφοράς και µεθόδων αξιολόγησης για να εκτιµήσουν και να βελτιώσουν την ποιότητα των διαδικασιών για τα αιτήµατα διεθνούς προστασίας και να υποστηρίξουν τις διοικητικές δοµές στην προσπάθεια απάντησης στις προκλήσεις της ενισχυµένης συνεργασίας µε τα υπόλοιπα Κράτη Μέλη. Πίνακας 8: Ετήσιο Πρόγραµµα Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Συνοπτικός Πίνακας Πηγή: European Refugee Fund Greece, σελ

42 Πίνακας 9: Ετήσιο Πρόγραµµα - Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Συνοπτικός Πίνακας Πηγή: European Refugee Fund Greece, 2009 σελ. 37 Πίνακας 10: Ενδεικτικό Χρηµατοδοτικό Πλάνο (Επείγοντα µέτρα) Πηγή: European Refugee Fund Greece, 2009 σελ

43 Πίνακας 11: Ετήσιο Πρόγραµµα - Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Συνοπτικός Πίνακας Πηγή: European Refugee Fund Greece, 2010 σελ. 40 Πίνακας 12: Ενδεικτικό Χρηµατοδοτικό Πλάνο (Επείγοντα µέτρα) Πηγή: European Refugee Fund Greece, 2010 σελ

44 4.6. Συµπερασµατικές Παρατηρήσεις Το Ευρωπαϊκό Ταµείο Προσφύγων συστάθηκε ως διάδοχο σχήµα του εν λειτουργία Ταµείου Προσφύγων από το Αυτό σηµαίνει ότι σε διαχειριστικό, οργανωτικό και λειτουργικό επίπεδο υπάρχει σωρευµένη εµπειρία στο φορέα στον σχεδιασµό δράσεων µε γνώµονα την εξυπηρέτηση των τρεχουσών αναγκών. Παρολαυτά, η µεγάλης έκτασης αλλαγές στους µηχανισµούς παρακολούθησης και ελέγχου κατά την µετάβαση στο νέο σχήµα του Ταµείου για την προγραµµατική περίοδο , δηµιούργησε εκ των πραγµάτων νέες απαιτήσεις και ανάγκες. Σε συνδυασµό µάλιστα µε την υποστελέχωση του Ταµείου σε προσωπικό οδήγησε στις δυσλειτουργίες που περιγράφονται παρακάτω. Στα θετικά, καταγράφεται η προσπάθεια αναδιοργάνωσης του Ταµείου µε την επικείµενη απαραίτητη αύξηση του στελεχιακού δυναµικού µε µόνιµο προσωπικό. Παράλληλα γίνεται προσπάθεια αξιοποίησης της Τεχνικής Βοήθειας για κάλυψη αναγκών σε προσωπικό µε εξωτερικούς συνεργάτες και την προτυποποίηση-αναµόρφωση των εντύπων (Απόφαση µε Αριθ. Πρωτοκόλλου: Υ6β/ΓΠ/οικ της νσης Προµηθειών του Υ.Υ.Κ.Α. στα πλαίσια της Τεχνικής Βοήθειας του Ετήσιου Προγράµµατος 2009). Κατά το σχεδιασµό, το Ταµείο ακολουθεί τις προγραµµατικές δεσµεύσεις για την υλοποίηση δράσεων µε κύριο στόχο την εξασφάλιση των κατάλληλων όρων υποδοχής και την τήρηση διαδικασιών ασύλου κατά την άφιξη των προσώπων της οµάδας στόχου (πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο, ατόµα που χρήζουν διεθνούς προστασίας). Παράλληλα, επιδιώκεται η ένταξη εκείνων των οποίων η παραµονή στην Ελλάδα έχει µόνιµο και σταθερό χαρακτήρα. Η διαβούλευση αποτέλεσε κοµµάτι της κατάρτισης του Πολυετούς Προγράµµατος µε την συµµετοχή της Ύπατης Αρµοστείας του Ο.Η.Ε., του Ε.Κ.Τ., του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας και του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, ενώ στην Επιτροπή Αξιολόγησης Προτάσεων συµµετέχουν επίσης εκπρόσωποι της Ύπατης Αρµοστείας του Ο.Η.Ε και των συναρµόδιων Υπουργείων. Σε επίπεδο υλοποίησης, έχουν αναπτυχθεί δράσεις µε καινοτόµο και πολύπλευρο χαρακτήρα, όπως : ράση 3.1.Α.«Πρόγραµµα MAYDAY»: Συντονίσθηκε και υλοποιήθηκε από την ΜΚΟ ΜΕΤΑδραση. Σκοπός του προγράµµατος ήταν η στήριξη των σηµείων εισόδου όπου υπάρχουν κέντρα κράτησης νεοεισερχόµενων αλλοδαπών, µε στόχο τη γεωγραφική επέκταση του µοντέλου παροχής εξειδικευµένων υπηρεσιών άµεσα κατά την άφιξη. Το πρόγραµµα υλοποιήθηκε, σε συνεργασία µε τις πρώην νοµαρχίες Σάµου, Χίου, Λέσβου και ωδεκανήσων. Οι δράσεις του προγράµµατος που σχετίζονται µε την παροχή υπηρεσιών

45 δωρεάν νοµικής συνδροµής, κοινωνικής στήριξης, αλλά και εξειδικευµένων υπηρεσιών διερµηνείας αφορούν: α) στην ενηµέρωση και άµεση στήριξη των ατόµων που χρήζουν διεθνούς προστασίας, β) στη διασφάλιση µιας δίκαιης και αποτελεσµατικής διαδικασίας ασύλου, γ) στην ενίσχυση των διαδικασιών εντοπισµού και στήριξης ευάλωτων οµάδων στα κέντρα κράτησης, άµεσα κατά την άφιξη, δ) στην εφαρµογή πιλοτικού ολοκληρωµένου συστήµατος παροχής διερµηνείας στα Κέντρα κράτησης και στις Αρχές Ασύλου, ε) και στη δηµιουργία, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, οµάδας συνοδείας ασυνόδευτων ανηλίκων (κοινωνικοί λειτουργοί, δικηγόροι), µε στόχο την άµεση και ασφαλή συνοδεία ανηλίκων από κέντρα κράτησης σε κατάλληλες δοµές φιλοξενίας ανηλίκων. Σηµαντικό είναι να τονιστεί η συµµετοχή στο Πρόγραµµα και διερµηνέων µεταναστών δεύτερης γενιάς [( (τελευταία επίσκεψη )]. ιαπιστώνονται όµως και κρίσιµα προβλήµατα στην συνεπή και αποτελεσµατική λειτουργία της Υπεύθυνης Αρχής. Η µακρόχρονη αδυναµία του εποπτεύοντος Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις στελέχωσης, δηµιουργώντας ένα κατάλληλο πλαίσιο λειτουργίας της Υ.Α., οδήγησε στη µακρόχρονη υποστελέχωση και συνακόλουθα στη διαχειριστική ανεπάρκεια του φορέα. Παρατηρείται µια σηµαντική καθυστέρηση ανταπόκρισης της Υ.Α. σε συγκεκριµένες υποχρεώσεις, ως απόρροια των συσσωρευµένων εκκρεµοτήτων παρελθόντων ετών, όπως π.χ. στην υποβολή εκθέσεων τελικής αξιολόγησης για τα Ετήσια Προγράµµατα 2008 και Ελλείψεις καταγράφονται στον προγραµµατισµό και την υλοποίηση των Ετησίων Προγραµµάτων. Συγκεκριµένα, η συστηµατική διαβούλευση για την κατάρτιση των Ετησίων Προγραµµάτων απουσιάζει και πραγµατοποιείται κυρίως σε επίπεδο έκτακτων άτυπων συζητήσεων µε τους εµπλεκόµενους φορείς. Επιπλέον, διαπιστώνονται κενά στις διαδικασίες διαφάνειας και δηµοσιότητας. Η ιστοσελίδα του Ταµείου δεν περιέχει πλήρη στοιχεία: ενδεικτικά αναφέρεται ότι απουσιάζουν το Ε.Π. 2008, οι Πίνακες µε στοιχεία για τις υλοποιηθείσες δράσεις και τους Τελικούς δικαιούχους, ενώ οι Τελικοί ικαιούχοι συνήθως δεν λαµβάνουν επαρκή πληροφόρηση για τα αποτελέσµατα της αξιολόγησης των προτάσεών τους, όπως έχει διατυπωθεί από ορισµένους εξ αυτών. Προβλήµατα έχουν διαπιστωθεί και στις διαδικασίες προσκλήσεων, όπου δεν υπήρξε αυξηµένο ενδιαφέρον για ορισµένες δράσεις, ενώ το εύρος των Τελικών ικαιούχων που αναλαµβάνουν δράσεις θα µπορούσε να είναι µεγαλύτερο. Στο κοµµάτι της υλοποίησης διαπιστώνεται µη επαρκής λειτουργία των µηχανισµών παρακολούθησης του φυσικού αντικειµένου, συνεπεία της υποστελέχωσης. Βέβαια, υπάρχουν και εξωγενείς παράγοντες που διαταράσσουν την οµαλή υλοποίηση των

46 Προγραµµάτων. Παρουσιάζονται καθυστερήσεις που ανέρχονται ακόµα αρκετούς µήνες στην εκταµίευση των χρηµατοδοτήσεων από το Πρόγραµµα ηµοσίων Επενδύσεων προς τους Τ.. (σύµφωνα µε αναφορές των ιδίων). Εκκρεµεί ακόµη η ολοκλήρωση πληροφορικού συστήµατος που θα επιτρέψει την επικοινωνία της Υπεύθυνης Αρχής µε τις Αρχές Πιστοποίησης και Ελέγχου, ώστε να ολοκληρωθούν δράσεις προηγούµενων Προγραµµάτων. Η κατανοµή των πόρων ακολουθεί µε συνέπεια την χάραξη των προτεραιοτήτων του προγραµµατισµού. Βαρύτητα δίνεται στην εξασφάλιση κατάλληλων όρων υποδοχής, πρώτιστα µε δοµές φιλοξενίας( ράση 3.1.Α.1-2), όπου παρουσιάζονται πολύ µεγάλες ανάγκες αλλά και στην παροχή νοµικής βοήθειας και κοινωνικής στήριξης για αιτούντες άσυλο( ράση 3.1.Α.3-4), µε την προσοχή να δίνεται κυρίως τους νεοαφιχθέντες. Στον τοµέα της στέγασης ιδιαίτερα παρουσιάζεται αδυναµία κάλυψης όλων των αναγκών. Ενδεικτικά, υπάρχουν 909 θέσεις στέγασης έναντι εκκρεµών αιτήσεων ασύλου (European Refugee Fund Greece, 2010). Σηµαντικό κοµµάτι πόρων καλύπτεται από τον Προϋπολογισµό των Επειγόντων Μέτρων που ανταποκρίνονται στις πραγµατικές ανάγκες εκτάκτων καταστάσεων (π..χ στέγαση αιτούντων άσυλο-ασυνόδευτων ανηλίκων, παροχή ιατρικής βοήθεια στα σηµεία εισόδου), αλλά εν µέρει καλύπτουν και πάγιες ανάγκες. Αυτό καταγράφεται µε την υπέρβαση του προϋπολογισµού των τακτικών δράσεων από τον προϋπολογισµό των Επειγόντων Μέτρων. Η αξιοποίηση της Τεχνικής Βοήθειας-ελλιπής µέχρι σήµερα- αποτελεί ζητούµενο και γίνονται βήµατα προς αυτήν την κατεύθυνση. Ελλείψει συγκεντρωτικών στοιχείων για την απορρόφηση των πιστώσεων και την κατανοµή των πόρων δεν µπορεί να γίνει συνολική αξιολόγηση. Στη γενική συζήτηση για την κατανοµή των πόρων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα κράτη µέλη τίθεται εν αµφιβόλω η επάρκεια και αντιπροσωπευτικότητα των στοιχείων που καταγράφονται σε εθνικό επίπεδο και αποτελούν κριτήρια µέρους της χρηµατοδότησης του Ταµείου [π.χ. αριθµός ατόµων οµάδων-στόχου κατά το Άρθρο 6 της Βασικής Πράξης σύστασης (π.χ. υπήκοοι τρίτων χωρών ή απάτριδες που έχουν το καθεστώς που ορίζει η Σύµβαση της Γενεύης, και οι οποίοι γίνονται δεκτοί να διαµένουν υπό αυτήν την ιδιότητα σε ένα από τα κράτη µέλη)]

47 5. Ευρωπαϊκό Ταµείο Εξωτερικών Συνόρων 5.1. Γενικό Πλαίσιο Λειτουργίας του Ταµείου Είναι γεγονός ότι ορισµένα κράτη µέλη αναλαµβάνουν µεγαλύτερο βάρος στην προσπάθεια της επίτευξης του στόχου του οµοιόµορφου και υψηλού επιπέδου ελέγχου των προσώπων και της επιτήρησης των συνόρων της Ένωσης. Αυτό οφείλεται σε µία σειρά παραγόντων, όπως η γεωγραφία των εξωτερικών συνόρων τους, ο αριθµός πραγµατικών και επιτρεπόµενων συνοριακών σηµείων διέλευσης, ο βαθµός µεταναστευτικής πίεσης (νόµιµης και παράνοµης) και ο φόρτος εργασίας των εθνικών υπηρεσιών που είναι επιφορτισµένες µε τον έλεγχο των αιτήσεων θεώρησης και την έκδοση θεωρήσεων. Το ζήτηµα της ανισοκατανοµής των βαρών στη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων αναδείχθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ανακοίνωσή της, της 7ης Μαΐου 2002, µε τον τίτλο «Προς µια ολοκληρωµένη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ) και η οποία υποστηρίχθηκε από το Συµβούλιο στο «Σχέδιο διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης» της 14ης Ιουνίου 2002 (Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2002 ). Ο Κανονισµός (ΕΚ) αριθµ. 2007/2004 για τη σύσταση του «Ευρωπαϊκού Οργανισµού για την διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης» (Frontex) µε στόχο τη βελτίωση της ολοκληρωµένης διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτέλεσε σηµαντικό βήµα στην επιχειρησιακή διάσταση του Ευρωπαϊκού Κοινού Ολοκληρωµένου Συστήµατος ιαχείρισης των Συνόρων. Εντούτοις, για θέµατα που άπτονται της λαθροµετανάστευσης καθώς επίσης και για την εφαρµογή αποτελεσµατικών κοινών προτύπων, όσον αφορά τον έλεγχο και την επιτήρηση των εξωτερικών συνόρων, καθίσταται αναγκαίος ένας κοινοτικός µηχανισµός οικονοµικής αλληλεγγύης για την υποστήριξη των κρατών µελών, συµπεριλαµβανοµένης και της υποχρέωσης συµµορφώσεως των κρατών µελών µε τον Κοινοτικό Κώδικα σχετικά µε το καθεστώς διέλευσης προσώπων µέσω των συνόρων (Κώδικας Συνόρων Σένγκεν). Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η Βασική Πράξη σύστασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Ταµείου Εξωτερικών Συνόρων, η οποία και αποτελεί µέρος του Προγράµµατος-Πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των Μεταναστευτικών Ροών» (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συµβούλιο, ). Το Ευρωπαϊκό Ταµείο Εξωτερικών Συνόρων, ουσιαστικά, αποτελεί µία έκφραση της αλληλεγγύης, µέσω οικονοµικών ενισχύσεων, στα κράτη µέλη που εφαρµόζουν τις διατάξεις

48 Σένγκεν για τα εξωτερικά σύνορα. Το Ταµείο καλείται να συµβάλλει στην ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού κοινού ολοκληρωµένου συστήµατος διαχείρισης των συνόρων που να περιλαµβάνει όλα τα µέτρα που αφορούν την πολιτική, τη νοµοθεσία, τη συστηµατική συνεργασία, την κατανοµή του φόρτου, το προσωπικό, τον εξοπλισµό και την τεχνολογία, µέτρα τα οποία λαµβάνονται σε διάφορα επίπεδα από τις αρµόδιες αρχές των κρατών µελών. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων και των στόχων που έχει καθορίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ταµείο συµµετέχει, µε επιχορηγήσεις, στη χρηµατοδότηση µη κερδοσκοπικών σχεδίων, που στηρίζονται ήδη από δηµόσιες και ιδιωτικές δράσεις. Οι ετήσιοι πόροι του ταµείου κατανέµονται µεταξύ των κρατών µελών σύµφωνα µε είδη συνόρων (30% των πόρων του Ταµείου χορηγούνται για τα εξωτερικά επίγεια σύνορα, 35% για τα εξωτερικά θαλάσσια σύνορα, 20% για τα αεροδρόµια, 15% για τα προξενικά γραφεία) και σύµφωνα µε τους κανόνες στάθµισης που έχει καθορίσει ο Frontex. Για το σκοπό αυτό, ο Frontex συντάσσει κάθε χρόνο έκθεση ανάλυσης των κινδύνων όπου περιγράφει τις δυσκολίες που αντιµετώπισαν τα κράτη µέλη για τη διεξαγωγή επιτήρησης των συνόρων. Οι Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραµµές που αντιστοιχούν στη χρονική περίοδο , έχουν εγκριθεί µε την Απόφαση 2007/599/ΕΚ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ), καθορίζοντας τις κοινοτικές προτεραιότητες ανά στόχο του ταµείου. Οι κανόνες εφαρµογής, στα πλαίσια της υιοθέτησης κοινών προτύπων για τα τέσσερα Ταµεία και της περαιτέρω εξειδίκευσης στο πλαίσιο λειτουργίας του Ταµείου Εξωτερικών Συνόρων παρατίθενται στην Απόφαση 2008/456/ΕΚ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που καθορίζει τις διαδικασίες που ακολουθούν οι ορισθείσες αρχές του Ταµείου Στόχοι του Ταµείου Γενικοί Στόχοι του Ταµείου Σύµφωνα µε την Βασική Πράξη το Ταµείο συµβάλλει στην επίτευξη των παρακάτω στόχων στο επίπεδο της Ένωσης, που αποτελούν και στόχους του Ταµείου σε εθνικό επίπεδο : α ) στην αποτελεσµατική οργάνωση αποστολών ελέγχου, που καλύπτουν τόσο το έργο των ελέγχων όσο και της επιτήρησης, αναφορικά µε τα εξωτερικά σύνορα, β ) στην αποτελεσµατική διαχείριση από τα κράτη µέλη των ροών ατόµων στα εξωτερικά σύνορα για να εξασφαλισθεί, αφενός µεν, υψηλό επίπεδο προστασίας στα εξωτερικά σύνορα, αφετέρου δε, απρόσκοπτη διέλευση των εξωτερικών συνόρων σύµφωνα µε το κεκτηµένο Σένγκεν, καθώς και τις αρχές της κόσµιας µεταχείρισης και της αξιοπρέπειας,

49 γ ) στην οµοιόµορφη εφαρµογή από τους συνοριοφύλακες των διατάξεων του κοινοτικού δικαίου σχετικά µε τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων, ιδίως του κανονισµού ( ΕΚ ) αριθ. 562/2006, δ ) στη βελτίωση της διαχείρισης δραστηριοτήτων που οργανώνονται από τις προξενικές και άλλες υπηρεσίες των κρατών µελών σε τρίτες χώρες όσον αφορά τις ροές υπηκόων τρίτων χωρών στο έδαφος των κρατών µελών και της συνεργασίας µεταξύ κρατών µελών στο συγκεκριµένο τοµέα. Ειδικοί Στόχοι του Ταµείου Σύµφωνα µε τη Βασική Πράξη υιοθετούνται οι ακόλουθοι ειδικοί στόχοι κατά γενικό στόχο: Όσον αφορά τον στόχο που ορίζεται στον Γενικό Στόχο (α), το Ταµείο υποστηρίζει τους ακόλουθους ειδικούς στόχους: i. εφαρµογή των συστάσεων, των επιχειρησιακών κανόνων και των βέλτιστων πρακτικών, που προκύπτουν από την επιχειρησιακή συνεργασία µεταξύ κρατών µελών στον τοµέα του ελέγχου των συνόρων, ii. ανάπτυξη και εφαρµογή των µέτρων που απαιτούνται για τη βελτίωση των συστηµάτων επιτήρησης µεταξύ των σηµείων διέλευσης των συνόρων, iii. θέσπιση µέτρων ή ανάπτυξη αποτελεσµατικών συστηµάτων που παρέχουν τη δυνατότητα µεθοδικής συλλογής σχετικών πληροφοριών για την εξέλιξη της κατάστασης που παρατηρείται πλησίον των εξωτερικών συνόρων και αµέσως µετά από αυτά, καθώς και εντός και εκτός αυτών, iv. εξασφάλιση της δέουσας καταχώρησης του αριθµού ατόµων που διέρχονται όλα τα είδη εξωτερικών συνόρων (χερσαία, εναέρια και θαλάσσια), v. εισαγωγή ή αναβάθµιση ενός συστήµατος συλλογής στατιστικών και διοικητικών δεδοµένων σχετικά µε τις κατηγορίες ταξιδιωτών, τον αριθµό και τον χαρακτήρα των ελέγχων και των µέτρων επιτήρησης που εφαρµόζονται στα διάφορα είδη εξωτερικών συνόρων, βάσει καταχώρησης, και άλλων πηγών συλλογής δεδοµένων, vi. καθιέρωση αποτελεσµατικού, διαρθρωτικού, στρατηγικού και επιχειρησιακού συντονισµού µεταξύ όλων των αρχών που δρουν στα σηµεία διέλευσης των συνόρων, vii. βελτίωση της ικανότητας και των προσόντων των συνοριοφυλάκων για την εκτέλεση των αποστολών επιτήρησης, παροχής συµβουλών και ελέγχου, viii. βελτίωση της ανταλλαγής πληροφοριών σε εθνικό επίπεδο µεταξύ των αρχών που είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων και µεταξύ αυτών των αρχών και άλλων αρχών υπεύθυνων για τη µετανάστευση, το άσυλο και άλλα συναφή θέµατα, ix. προώθηση ποιοτικών προτύπων διαχείρισης

50 Όσον αφορά τον στόχο που ορίζεται στον Γενικό Στόχο (β), το Ταµείο χρηµατοδοτεί τους ακόλουθους ειδικούς στόχους: i. εκτός από την περίπτωση των προσωρινών εξωτερικών συνόρων, την ανάπτυξη νέων µεθόδων εργασίας, υλικοτεχνικών µέτρων και τεχνολογιών αιχµής για την ενίσχυση των συστηµατικών ελέγχων προσώπων κατά την είσοδο και την έξοδό τους στα σηµεία διέλευσης των συνόρων, ii. προώθηση της χρήσης τεχνολογίας και εξειδικευµένης κατάρτισης του προσωπικού που είναι επιφορτισµένο µε την αποτελεσµατική αξιοποίησή τους, iii. προώθηση της ανταλλαγής πληροφοριών και βελτίωση της κατάρτισης σχετικά µε τα παραποιηµένα ή πλαστά ταξιδιωτικά έγγραφα, µεταξύ άλλων µε την ανάπτυξη και τη διανοµή κοινών εργαλείων και πρακτικών µε σκοπό την ανίχνευση αυτών των εγγράφων, iv. προώθηση αποτελεσµατικής και σε πραγµατικό χρόνο ανάγνωσης δεδοµένων στα συνοριακά σηµεία διέλευσης, µέσω ηλεκτρονικών συστηµάτων ευρείας κλίµακας όπως το Σύστηµα Πληροφοριών Σένγκεν (SIS) και το Σύστηµα Πληροφοριών Θεωρήσεων (VIS), και αποτελεσµατική και σε πραγµατικό χρόνο ανταλλαγή πληροφοριών µεταξύ όλων των συνοριακών σηµείων διέλευσης που βρίσκονται κατά µήκος των εξωτερικών συνόρων, v. εξασφάλιση της καλύτερης δυνατής εφαρµογής, σε επιχειρησιακό και τεχνικό επίπεδο, των αποτελεσµάτων των αναλύσεων κινδύνων. Όσον αφορά τον στόχο που ορίζεται στον Γενικό Στόχο (γ), το Ταµείο υποστηρίζει τους ακόλουθους ειδικούς στόχους: i. σταδιακή καθιέρωση σε κάθε κράτος µέλος της ενιαίας εκπαίδευσης, κατάρτισης και των ενιαίων προσόντων των συνοριοφυλάκων, ιδιαίτερα εφαρµόζοντας το κοινό βασικό εκπαιδευτικό πρόγραµµα που καταρτίζεται από τον Οργανισµό και συµπληρώνοντας, µε συνεκτικό τρόπο, τις δραστηριότητες του Οργανισµού στον συγκεκριµένο τοµέα, ii. υποστήριξη και ανάπτυξη των ανταλλαγών και των αποσπάσεων συνοριοφυλάκων µεταξύ των κρατών µελών, προς συµπλήρωση των κατευθυντηρίων γραµµών και των δραστηριοτήτων του Οργανισµού στον συγκεκριµένο τοµέα, iii. προώθηση της χρήσης συµβατών τεχνολογιών αιχµής κατά µήκος των εξωτερικών συνόρων, εφόσον αυτό είναι απαραίτητο για την ορθή, αποτελεσµατική ή ενιαία εφαρµογή των κανόνων,

51 iv. προώθηση της ικανότητας των αρχών µε στόχο την εφαρµογή των ιδίων διαδικασιών και τη λήψη συνεπών, ταχειών και υψηλής ποιότητας αποφάσεων σχετικά µε τη διέλευση εξωτερικών συνόρων, συµπεριλαµβανοµένης της έκδοσης θεωρήσεων, v. προώθηση της χρήσης του κοινού Πρακτικού Εγχειριδίου για τους συνοριοφύλακες, vi. κατασκευή και αναβάθµιση χώρων και κέντρων για πρόσωπα στα οποία απαγορεύεται η είσοδος και για πρόσωπα που συλλαµβάνονται µετά από παράνοµη διέλευση των συνόρων ή ενώ πλησιάζουν τα εξωτερικά σύνορα µε σκοπό την παράνοµη είσοδο στο έδαφος των κρατών µελών, vii. αναβάθµιση της ασφάλειας στις εγκαταστάσεις των συνοριακών σηµείων διέλευσης, για να εξασφαλίζονται η ασφάλεια των συνοριοφυλάκων καθώς και η προστασία του εξοπλισµού, των συστηµάτων επιτήρησης και των µέσων µεταφοράς. Όσον αφορά τον στόχο που ορίζεται στον Γενικό Στόχο (δ), το Ταµείο υποστηρίζει τους ακόλουθους ειδικούς στόχους: i. αναβάθµιση της επιχειρησιακής ικανότητας του δικτύου υπαλλήλων συνδέσµων για τη µετανάστευση και την προώθηση στενότερης συνεργασίας µεταξύ των υπηρεσιών των κρατών µελών µέσω του δικτύου, ii. θέσπιση µέτρων που στοχεύουν στην παροχή βοήθειας στα κράτη µέλη και στους µεταφορείς ώστε να φέρουν εις πέρας τις υποχρεώσεις που τους επιβάλλονται δυνάµει της οδηγίας 2004/82/ΕΚ του Συµβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, σχετικά µε την υποχρέωση των µεταφορέων να κοινοποιούν τα στοιχεία των επιβατών και του άρθρου 26 της Σύµβασης της 19ης Ιουνίου 1990 για την εφαρµογή της συµφωνίας του Σένγκεν της 14ης Ιουνίου 1985 µεταξύ των κυβερνήσεων των κρατών της Οικονοµικής Ένωσης Μπενελούξ, της Οµοσπονδιακής ηµοκρατίας της Γερµανίας και της Γαλλικής ηµοκρατίας, σχετικά µε τη σταδιακή κατάργηση των ελέγχων στα κοινά σύνορα (εφεξής αποκαλούµενη "Σύµβαση Σένγκεν"), ώστε να αποφεύγονται οι παράνοµες αφίξεις στα εξωτερικά σύνορα, iii. προώθηση αποτελεσµατικότερης συνεργασίας µε τους µεταφορείς στα αεροδρόµια των χωρών αναχώρησης, µεταξύ άλλων µέσω της ενιαίας κατάρτισης του προσωπικού τους όσον αφορά τα ταξιδιωτικά έγγραφα, iv. προώθηση ποιοτικής διαχείρισης, καλών υπηρεσιών και εγκαταστάσεων όσον αφορά την υποδοµή της διαδικασίας αιτήσεων θεώρησης, v. προώθηση της συνεργασίας µεταξύ κρατών µελών για τη βελτίωση των δυνατοτήτων των προξενικών υπηρεσιών να εξετάζουν αιτήσεις θεώρησης,

52 vi. προώθηση κοινών πρακτικών έρευνας, ενιαίων διοικητικών διαδικασιών και αποφάσεων σχετικά µε τις θεωρήσεις που εκδίδονται από τις προξενικές υπηρεσίες ενός κράτους µέλους τις εγκατεστηµένες σε διάφορες τρίτες χώρες, vii. ενθάρρυνση της ανάπτυξης συστηµατικής και τακτικής συνεργασίας µεταξύ των προξενικών και άλλων υπηρεσιών διαφόρων κρατών µελών, ιδίως σε συνδυασµό µε το VIS, µεταξύ άλλων µε την από κοινού συγκέντρωση των πόρων και των µέσων για την έκδοση θεωρήσεων, µε την ανταλλαγή πληροφοριών, µελετών και ερευνών σχετικά µε τις αιτήσεις θεώρησης και µε τη δηµιουργία κοινών κέντρων εξέτασης των αιτήσεων για τη χορήγηση θεώρησης, viii. ενθάρρυνση των εθνικών πρωτοβουλιών που στοχεύουν σε κοινές πρακτικές έρευνας και στην οµοιοµορφία των διοικητικών διαδικασιών και αποφάσεων σχετικά µε τις θεωρήσεις που εκδίδονται από τις προξενικές υπηρεσίες διαφόρων κρατών µελών, ix. δηµιουργία κοινών προξενικών γραφείων. Προτεραιότητες Οι προτεραιότητες και οι ειδικές προτεραιότητες προκύπτουν από την υιοθέτηση Στρατηγικών Κατευθυντήριων Γραµµών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ): Προτεραιότητα 1: Υποστήριξη για την περαιτέρω σταδιακή εγκαθίδρυση του κοινού ολοκληρωµένου συστήµατος διαχείρισης των συνόρων όσον αφορά τους ελέγχους προσώπων στα εξωτερικά σύνορα και την επιτήρηση των συνόρων αυτών. Προτεραιότητα 2: Υποστήριξη της ανάπτυξης και της εφαρµογής των εθνικών στοιχείων που συνιστούν το ευρωπαϊκό σύστηµα επιτήρησης για τα εξωτερικά σύνορα και ένα µόνιµο ευρωπαϊκό δίκτυο περιπολίας στα νότια θαλάσσια σύνορα των κρατών µελών της ΕΕ. Προτεραιότητα 3: Υποστήριξη για την έκδοση θεωρήσεων και την αντιµετώπιση της λαθροµετανάστευσης, συµπεριλαµβανοµένου του εντοπισµού πλαστών ή παραποιηµένων εγγράφων, µέσω της τόνωσης των δραστηριοτήτων που διοργανώνονται από τις προξενικές και άλλες υπηρεσίες των κρατών µελών σε τρίτες χώρες. Προτεραιότητα 4: Υποστήριξη για τη δηµιουργία των συστηµάτων πληροφορικής που απαιτούνται για την εφαρµογή των κοινοτικών νοµικών πράξεων στον τοµέα των εξωτερικών συνόρων και των θεωρήσεων. Προτεραιότητα 5: Υποστήριξη για την πραγµατική και αποτελεσµατική εφαρµογή των σχετικών κοινοτικών νοµικών πράξεων στον τοµέα των εξωτερικών συνόρων και θεωρήσεων, ιδιαίτερα µε τον κώδικα συνόρων του Σένγκεν και τον ευρωπαϊκό κώδικα θεωρήσεων

53 5.3. Εθνικά θεσµικά όργανα Τα θεσµικά όργανα του Ταµείου σε εθνικό επίπεδο ορίζονται µε τον Ν. 3613/2007 (ΦΕΚ 263/τ.Β./ ), όπως συµπληρώθηκε και τροποποιήθηκε µε τον Ν.3623/2007 και τον N. 3649/2008, και είναι τα κάτωθι: Ως Υπεύθυνη Αρχή για τη λειτουργία και διαχείριση του Ταµείου ορίζεται το 7 ο Τµήµα της ιεύθυνσης Οικονοµικών του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνοµίας του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη (σηµειώνεται ότι µε το Π.. 184/2009 συστάθηκε το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, αποτελούµενο από τη Γενική Γραµµατεία ηµοσίας Τάξης (προηγουµένως ανήκε στο ΥΠ.ΕΣ. και απαρτιζόνταν από ολες τις υπηρεσίες τήρησης της τάξης) και την Ελληνική Ακτοφυλακή µε τις υπηρεσίες της. Σύµφωνα µε την Κ.Υ.Α. 4000/1/-45-1 κα «Οργάνωση και λειτουργία της Υπεύθυνης Αρχής για την εφαρµογή της Απόφασης υπ αριθµ. 574/2007/Ε.Κ. του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 23ης Μαΐου 2007, σχετικά µε τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Ταµείου Εξωτερικών Συνόρων, για την προγραµµατική περίοδο 2007 έως 2013», το 7 ο Τµήµα ιαχείρισης του Ταµείου Εξωτερικών Συνόρων, διαρθρώνεται ακολουθώντας τα πρότυπα των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης, στις κάτωθι Μονάδες: α. Μονάδα Προγραµµατισµού και Αξιολόγησης β. Μονάδα Παρακολούθησης και ιαχείρισης γ. Μονάδα Ελέγχου δ. Μονάδα Οργάνωσης και Υποστήριξης Για την Αρχή Πιστοποίησης και την Αρχή Ελέγχου ισχύουν τα ίδια όπως και για το Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών Προγραµµατισµός του Ταµείου Πολυετές Πρόγραµµα Στην Ελλάδα η παράνοµη µετανάστευση αποτελεί από τη δεκαετία του 1990 µείζον ζήτηµα και εντάσσεται στο θεµατικό πεδίο του Ταµείου. Η έκταση σε συνδυασµό µε την ποικιλοµορφία των εξωτερικών συνόρων της χώρας, η πληθώρα των ελληνικών νησιών, η γεωγραφική θέση της χώρας στο νοτιοανατολικό άκρο της ΕΕ, καθορίζουν την κύρια απαίτηση για την µεγαλύτερη δυνατή ευαισθητοποίηση και επιχειρησιακή ετοιµότητα στα εξωτερικά συνόρα, ώστε να υπάρχει άµεση δυνατότητα αντίδρασης σε οποιαδήποτε απειλή (External Borders Fund- Greece, σελ. 4-5). Οι κύριες απαιτήσεις αυτές ενσωµατώνονται στους επιχειρησιακούς στόχους του Ταµείου στην Ελλάδα και αποτυπώνονται µε τη µορφή δράσεων σχετικών µε υποδοµές σε κτίρια και

54 κέντρα επικοινωνιών, την προµήθεια εξοπλισµού και µέσων επιτήρησης των συνόρων, εκπαιδευτικά προγράµµατα, την ανάπτυξη των µεγάλων πληροφορικών συστηµάτων SIS και VIS, καθώς και την αναβάθµιση των χώρων πρώτης υποδοχής και προσωρινής κράτησης των παράνοµων µεταναστών. Το σχέδιο χρηµατοδοτικού πλάνου του πολυετούς προγραµµατισµού αποτυπώνεται στον Πίνακα 13. Πίνακας 13: Πολυετές Πρόγραµµα - Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Συνολική Χρηµατοδότηση Πηγή: External Borders Fund- Greece, σελ. 39 Ετήσια Προγράµµατα Η εξειδίκευση του αρχικού Πολυετούς Προγράµµατος σε επίπεδο των ετησίων δράσεων έχει γίνει για τα έτη 2007 έως Για την υλοποίηση των δράσεων του Ταµείου η Υπεύθυνη Αρχή (Υ.Α.) ενεργεί αποκλειστικά ως εκτελεστικός φορέας, εξαιτίας των αποκλειστικών αρµοδιοτήτων των εθνικών αρχών στον τοµέα των εξωτερικών συνόρων και των ζητηµάτων σχετικών µε τις προξενικές αρχές. Οι εθνικές αρχές έχουν τις αποκλειστικές αρµοδιότητες ασφάλειας, φύλαξης και επιτήρησης των συνόρων καθώς και της εξέτασης και έκδοσης θεωρήσεων, όπου ισχύει το κατά το Νόµο µονοπώλιο των Αρχών τήρησης της τάξης και του Υπουργείου Εξωτερικών. ικαιούχοι υλοποίησης των δράσεων είναι το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη/Ελληνική Αστυνοµία (Ε.Α.), το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη/Λιµενικό Σώµα-Ελληνική Ακτοφυλακή και το Υπουργείο Εξωτερικών. Η Υπεύθυνη Αρχή υλοποιεί τις δράσεις σε συνεργασία µε τις τρεις προαναφερόµενες αρµόδιες εθνικές αρχές. Η Υ.Α. δύναται να εφαρµόζει άµεσα ή από κοινού µε τις υπηρεσίες των τριών δικαιούχων τα σχέδια των δράσεων που περιγράφονται στο Πολυετές Πρόγραµµα, λόγω της τεχνικής εµπειρογνωµοσύνης και της υψηλής εξειδίκευσης των, ανά κατηγορία δράσεων, υπηρεσιών των δικαιούχων. Για την ενίσχυση του συστήµατος διαχείρισης και ελέγχου η

55 Υ.Α. έχει υπογράψει Γραπτές Συµφωνίες/Μνηµόνια Συνεργασίας µε τους αρµόδιους εκπροσώπους των τριών Αρχών. Η Υ.Α. οµως διατηρεί την ευθύνη της υλοποίησης των δράσεων και παραµένει ο µοναδικός Τελικός ικαιούχος (αναλυτικά στο Παράρτηµα IV, σελ. 114) ράσεις του Ταµείου Το Ταµείο αναλαµβάνει τη συγχρηµατοδότηση δράσεων που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις-ανάγκες του Πολυετούς Προγραµµατισµού βάσει και των πέντε Προτεραιοτήτων (βλ. Ενότητα 5.2.) µε τον κύριο όγκο να αφορά υποδοµές και προµήθεια υλικού-εξοπλισµού. Πίνακας 14: Πολυετές Πρόγραµµα Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Κοινοτική Συµµετοχή Πηγή: External Borders Fund- Greece, σελ

56 Πίνακας 15: Ετήσιο Πρόγραµµα - Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Συνοπτικός Πίνακας Πηγή: External Borders Fund- Greece, σελ

57 Πίνακας 16: Ετήσιο Πρόγραµµα - Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Συνοπτικός Πίνακας Πηγή: External Borders Fund Greece, 2008 σελ

58 Πίνακας 17: Ετήσιο Πρόγραµµα - Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Συνοπτικός Πίνακας

59 Πηγή: External Borders Fund Greece, 2009 σελ Πίνακας 18: Ετήσιο Πρόγραµµα - Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Συνοπτικός Πίνακας

60 - 59 -

61 Πηγή: External Borders Fund Greece, 2010 σελ Συµπερασµατικές Παρατηρήσεις Το Ευρωπαϊκό Ταµείο Εξωτερικών Συνόρων καλείται να υλοποιήσει σύνθετες δράσεις µε κύρια κατηγορία αυτή των υποδοµών και της προµήθειας εξοπλισµού. Το Ταµείο διατηρεί έναν ιδιόµορφο χαρακτήρα λόγω της φύσης των δράσεων που υλοποιεί, καθώς αυτές σχετίζονται µε θέµατα δηµόσιας τάξης και εθνικής ασφάλειας, δρώντας ως εκτελεστικός φορέας σε συνεργασία µε τις αρµόδιες αρχές της Ελληνικής Αστυνοµίας, του Λιµενικού Σώµατος και του Υπουργείου Εξωτερικών. Στο πλαίσιο λειτουργίας της Υπεύθυνης Αρχής έχει υλοποιηθεί µία σηµαντική υποδοµή σε προσωπικό και τεχνογνωσία στην πάροδο του χρόνου ζωής του Ταµείου και διαπιστώνεται η εν γένει οµαλή διεκπεραίωση των δράσεων. Σε επίπεδο σχεδιασµού ακολουθούνται οι κατευθυντήριες γραµµές του Πολυετούς προγράµµατος για την κάλυψη των διασπιστωµένων αναγκών. Συµπληρωµατικά, στις άµεσες προτεραιότητες της Υπεύθυνης Αρχής του Ταµείου είναι η υλοποίηση του «Εθνικού Σχεδίου ράσης για την Μετανάστευση και το Άσυλο», καθώς τα έργα του σχεδίου στην πλειοψηφία τους θα χρηµατοδοτηθούν από το Ταµείο Εξωτερικών Συνόρων. Στο Σχέδιο, το οποίο η χώρα µας έχει υιοθετήσει, αποτυπώθηκε ένα συνολικό πρόγραµµα διαχείρισης της µετανάστευσης. Το πρόγραµµα αυτό, περιλαµβάνει, εκτός από τις αναγκαίες νοµοθετικές πρωτοβουλίες για την ορθολογικότερη διαχείριση του φαινοµένου, δράσεις για την ενίσχυση των υποδοµών υποδοχής και κράτησης των παράνοµων µεταναστών. Η πρόοδος της υλοποίησης κρίνεται ικανοποιητική. Καταγράφονται σηµαντικά ποσοστά απορρόφησης πιστώσεων, µε την Ελληνική Αστυνοµία, ως βασικότερος εκ των τελικών δικαιούχων του Ταµείου Εξωτερικών Συνόρων, να επιτυγχάνει σηµαντικά ποσοστά απορρόφησης πιστώσεων, που ανέρχονται σε ποσοστά 99% και 73% απορρόφηση για τα ετήσια προγράµµατα 2007 και 2008 αντίστοιχα, ενώ αντίστοιχα υψηλή απορρόφηση αναµένεται για το ετήσιο πρόγραµµα 2009 (Πρόσφατη απάντηση µε Αρ. Πρωτ. 7017/413743/ του αρµοδίου Υφυπουργού Προστασίας του Πολίτη κ. Όθωνα Εµµ. σε σχετική ερώτηση υπ Αρ / µε θέµα: «Απορρόφηση πόρων Ευρωπαϊκού Ταµείου Εξωτερικών Συνόρων»)

62 Υλοποιούνται δράσεις που µπορούν να ενταχθούν στην κατηγορία των καλών πρακτικών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως οι δράσεις για την υλοποίηση του συστήµατος πληροφοριών Σένγκεν (SIS II) και του εθνικού συστήµατος θεωρήσεων (N-VIS). Έχει υλοποιηθεί ή υλοποιείται, η προµήθεια σύγχρονου εξοπλισµού, όπως η αγορά δύο ελικοπτέρων, η προµήθεια σύγχρονων αυτοκινούµενων επιχειρησιακών κέντρων εξοπλισµένων µε ραντάρ και θερµικές κάµερες, η προµήθεια θερµικών καµερών και συστηµάτων διόπτευσης, η προµήθεια αυτοκινούµενων µονάδων ανίχνευσης οχηµάτων (X-ray) κ.α. Η Υπεύθυνη Αρχή του Ταµείου, έχει εντάξει προς χρηµατοδότηση και υλοποιεί, σε συνεργασία µε την αρµόδια Υπηρεσία του Σώµατος ( /νση Τεχνικών/Ε.Α.), ένα φιλόδοξο πρόγραµµα αναβάθµισης όλων των κτιριακών υποδοµών των Αστυνοµικών Υπηρεσιών, σε επιλέξιµες γεωγραφικές περιοχές της χώρας. Χρηµατοδοτήθηκε και ολοκληρώθηκε η ανέγερση του κτιρίου που στεγάζει το Αστυνοµικό Τµήµα (Α.Τ.) και Τµήµα Συνοριακής Φύλαξης (Τ.Σ.Φ.) Κόνιτσας (προϋπολογισµού 1,5 εκ ), ενώ προχωρούν οι εργασίες για την ανέγερση κτιρίων προς στέγαση του Α.Τ και Τ.Σ.Φ ελβινακίου και του Τ.Σ.Φ Φερών, προϋπολογισµού 1,5 εκ. και 2,5 εκ., αντίστοιχα. Μεταξύ των δράσεων που χρηµατοδοτεί, επίσης, το Ταµείο Εξωτερικών Συνόρων, είναι η κατασκευή και βελτίωση των χώρων Πρώτης Υποδοχής και Κράτησης των παράνοµων µεταναστών (Σολδάτος, 2011). Ορισµένα προβλήµατα παρατηρούνται στις επιµέρους φάσεις υλοποίησης των Ετησίων Προγραµµάτων. Σε διαχειριστικό επίπεδο, η φύση των δράσεων που υλοποιεί το Ταµείο εισάγει ορισµένους περιορισµούς στην διαδικασία έγκρισης και χρηµατοδότησης προτάσεων, εξαιτίας του γεγονότος ότι η Υ.Α. ενεργεί ως εκτελεστικός φορέας µε πρόσκληση για υποβολή προτάσεων µόνο στις Αρµόδιες κατά τον Νόµο Αρχές και εκ των υστέρων επιλογή αναδόχων. Πολλές δράσεις είναι πολύπλοκες και έχουν κύκλο ζωής που διαρκεί πέραν του Ετησίου Προγράµµατος, ενώ έχει παρατηρηθεί κάποιες να µετακυλίωνται σε επόµενα Ετήσια Προγράµµατα διασπώντας εν µέρει τη συνοχή του Πολυετούς Προγραµµατισµού. Αυτό έχει στο παρελθόν δηµιουργήσει επιπλοκές, π.χ. µε την αναθεώρηση του Ε.Π και την µεταφορά δράσεων στο επόµενο Ε.Π ή µε ολοκλήρωσή τους µε εθνική συµµετοχή. Η πλειονότητα των δράσεων αφορά υποδοµές και εξοπλισµό και εντάσσεται στο αντίστοιχο νοµικό και κανονιστικό πλαίσιο σε εθνικό και κοινοτικό επίπεδο µε την αναγκαιότητα τήρησης των σχετικών υποχρέωσεων. Ενδεικτικά αναφέρεται η χαρακτηριστική καθυστέρηση που µπορεί να προκύψει όταν υπάρχει απαίτηση για ένταξη στο Ενιαίο Πρόγραµµα Προµηθειών της Γ.Γ. Εµπορίου του Υπουργείου Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Επίσης, είθισται να παρατηρούνται σηµαντικές καθυστερήσεις όταν προκύπτουν ζητήµατα ενστάσεων των αποκλεισµένων δυνητικών

63 αναδόχων των δράσεων ενώπιον της ιοικητικής ικαιοσύνης (ΣτΕ, ιοικητικά ικαστήρια), οδηγώντας σε εκπνοή προθεσµιών και µη ολοκλήρωση δράσεων. Σε εθνικό επίπεδο το ηµόσιο Λογιστικό επικαιροποιήθηκε µόλις το 2010 (Ν. 3871/2010), ανταποκρινόµενο στις σύγχρονες απαιτήσεις του ευρωπαϊκού κανονιστικού πλαισίου. Επιπλέον, εισάγονται νέες απαιτήσεις στην κατάρτιση του Ε.Π ώστε να υπάρχει συµβατότητα µε το «Εθνικό Σχέδιο ράσης για τη Μετανάστευση και το Άσυλο», καθιστώντας συνθετότερη την διαδικασία κατάρτισης. Πέραν των αντικειµενικών δυσκολιών της διαδικασίας, η βαρύνουσα σηµασία της πολιτικής απόφασης στο σχεδιασµό των δράσεων µπορεί να οδηγήσει σε επαναπρογραµµατισµό δράσεων. Ο σύνθετος και ιδιαίτερος χαρακτήρας των δράσεων του Ταµείου µπορεί να αγγίζει ευαίσθητα ζητήµατα σε πολιτικό επίπεδο για την χώρα και ευρύτερα για την Ευρωπαϊκή Ένωση, εµπλέκοντας και τρίτες χώρες εκτός Ε.Ε. Χαρακτηριστική περίπτωση η κατασκευή του «Φράχτη» στην περιοχή του Έβρου στα σύνορα µε την Τουρκία, έργο που τελεί υπό ένταξη. Παρά τη διακηρυγµένη πολιτική βούληση για την άµεση κατασκευή του, τέθηκαν ζητήµατα για την επιλεξιµότητα της δράσης στα πλαίσια των θεµατικών δραστηριοτήτων του Ταµείου και διατυπώθηκαν ενστάσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθώς πέραν από την αξιολόγηση του χρηστικού χαρακτήρα της κατασκευής, δηµιουργούνται θέµατα για τον συµβολισµό που θα είχε µία τέτοια κίνηση όχι µόνο σε εθνικό αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο απέναντι σε µία γείτονα και προς ένταξη στην Ε.Ε. χώρα. Τέθηκαν ακόµη και πρακτικά ζητήµατα συµβατότητας της τεχνικής δυνατότητας κατασκευής στο συγκεκριµένο χρονοδιάγραµµα. ιαπιστώνεται λοιπόν η διαχρονική ανάγκη προσεκτικού προγραµµατισµού των δράσεων του Ταµείου, λαµβάνοντας πάντοτε υπόψην τις πιθανές επιπτώσεις από την υλοποίηση και την ιδιαιτερότητα των δράσεων όταν υπάρχει εµπλοκή εξωτερικών παραγόντων. Οι πόροι του Ταµείου κατανέµονται στο συντριπτικά µεγαλύτερο τµήµα τους σε εξοπλισµό (προµήθεια οχηµάτων) και υποδοµές, δεδοµένης της ανάγκης ενίσχυσης της επιτήρησης των συνόρων. Σηµαντικό κοµµάτι των πόρων προορίζεται στην υλοποίηση των πληροφοριακών συστηµάτων Σένγκεν (SIS II) και του εθνικού συστήµατος θεωρήσεων (N-VIS), όπως προκύπτει από τις υποχρεώσεις µας έναντι της Ένωσης και εκ της Σύµβασης Σένγκεν. Είναι σηµαντικό να αναδειχθεί το γεγονός ότι στο Ταµείο διατίθεται σηµαντικά περισσότεροι πόροι -και µε µεγάλη αυξητική τάση ετησίως- σε σχέση µε τα υπόλοιπα τρία ταµεία (όπως αποτυπώνεται και στους Πίνακες) και καταφέρνει να ανταποκριθεί στην υλοποίηση δράσεων παρουσιάζοντας ικανοποιητικούς ρυθµούς απορρόφησης του, σύµφωνα µε τα προαναφερόµενα καταγεγραµµένα στοιχεία

64 6. Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφής 6.1. Γενικό Πλαίσιο Λειτουργίας του Ταµείου Μια αποτελεσµατική κοινοτική πολιτική επιστροφής αποτελεί αναγκαίο συµπλήρωµα µιας αξιόπιστης πολιτικής νόµιµης µετανάστευσης και χορήγησης ασύλου, καθώς και σηµαντικό στοιχείο για την καταπολέµηση της λαθροµετανάστευσης. Τα κράτη µέλη προορίζουν σηµαντικό τµήµα των εγχώριων πόρων τους για την εφαρµογή των προγραµµάτων επιστροφής και τις επιχειρήσεις αναγκαστικής επιστροφής. Η κοινή δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε αυτόν τον τοµέα, υποστηριζόµενη από κατάλληλα χρηµατοδοτικά µέσα από την Κοινότητα, θα µπορούσε να στηρίξει τα κράτη µέλη, να τονίσει την ανάγκη επιστροφής των παρανόµως διαµενόντων και να συµβάλει στη µεγαλύτερη αλληλεγγύη µεταξύ των κρατών µελών. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, στις 28 Φεβρουαρίου 2002, θέσπισε το συνολικό σχέδιο για την καταπολέµηση της παράνοµης µετανάστευσης και της εµπορίας ανθρώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (EE C 142 της ), στο οποίο τονίζεται ότι οι πολιτικές επανεισδοχής και επαναπατρισµού αποτελούν αναπόσπαστο και καίριο συντελεστή της καταπολέµησης της παράνοµης µετανάστευσης και επισηµαίνονται οι κοινές αρχές και κοινοί κανόνες, εντός του πλαισίου της βελτίωσης της διοικητικής συνεργασίας µεταξύ των κρατών µελών ως δύο στοιχεία επί των οποίων θα πρέπει να στηριχθεί η κοινοτική πολιτική επιστροφής. Το πρόγραµµα δράσης για την επιστροφή που θεσπίσθηκε από το Συµβούλιο στις 28 Νοεµβρίου 2002, βάσει της ανακοίνωσης της Επιτροπής της 14ης Οκτωβρίου 2002 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ) σχετικά µε κοινοτική πολιτική επιστροφής των παρανόµως διαµενόντων, εξετάζει ολόκληρη την αλυσίδα δράσης που αφορά τη διαχείριση της επιστροφής στα κράτη µέλη, και καλύπτει τόσο την αναγκαστική όσο και την εκούσια επιστροφή των υπηκόων τρίτων χωρών καθώς και τις κεντρικές φάσεις της επιστροφής, συµπεριλαµβανοµένων της προετοιµασίας και της παρακολούθησης. Κατόπιν, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, στη Σύνοδο της Θεσσαλονίκης (19-20 Ιουνίου 2003), κάλεσε την Επιτροπή να εξετάσει όλες τις πλευρές σχετικά µε ένα χωριστό κοινοτικό µέσο για την επιστροφή προκειµένου να στηρίξει ιδίως τις προτεραιότητες, όπως αυτές εκτίθενται στο πρόγραµµα δράσης για την επιστροφή. Στην έκθεση της Προεδρίας του Συµβουλίου του Νοεµβρίου 2004 (Council of the European Union, ) υποδεικνύονται δυνατότητες για µια πιο ολοκληρωµένη προσέγγιση, τόσο σε εθνικό όσο και σε κοινοτικό επίπεδο, της πολιτικής της επιστροφής. Υποδεικνύονται επίσης οι βέλτιστες πρακτικές που ασκούνται από τα κράτη µέλη όσον αφορά την εκούσια ή την

65 αναγκαστική επιστροφή των υπηκόων τρίτων χωρών στη χώρα καταγωγής τους ή διέλευσης, όπως η προαγωγή των προγραµµάτων υποβοηθούµενης εκούσιας επιστροφής για τη βιώσιµη επιστροφή τους, της παροχής συµβουλών για την επιστροφή και της διοργάνωσης κοινών επιχειρήσεων επιστροφής. Η Ένωση αντιλήφθηκε την ανάγκη για ένα χωριστό µέσο που θα αποσκοπεί στη στήριξη και την ενθάρρυνση των προσπαθειών που καταβάλλουν τα κράτη µέλη για τη βελτίωση της διαχείρισης της επιστροφής σε όλες της τις διαστάσεις, µε βάση την αρχή της ολοκληρωµένης διαχείρισης της επιστροφής, και µε προοπτική τη στήριξη µιας δίκαιης και αποτελεσµατικής εφαρµογής των κοινών προτύπων επιστροφής, όπως αυτά έχουν καθιερωθεί σύµφωνα µε την κοινοτική νοµοθεσία περί επιστροφής (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συµβούλιο, ). Συνεπεία των παραπάνω εξελίξεων, η Απόφαση 575/2007/ΕΚ (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συµβούλιο, ) συστήνει, για την περίοδο από 1ης Ιανουαρίου 2008 µέχρι 31ης εκεµβρίου 2013, το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επιστροφής, ως µέρος ενός συνεκτικού πλαισίου που περιλαµβάνει επίσης την Απόφαση αριθ. 573/2007/ΕΚ, την Απόφαση αριθ. 574/2007/ΕΚ, και την Απόφαση 2007/435/ΕΚ, για να συµβάλει στην ενίσχυση του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης και στην εφαρµογή της αρχής της αλληλεγγύης µεταξύ κρατών µελών (Προγράµµα-Πλαισίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Αλληλεγγύη και ιαχείριση των Μεταναστευτικών Ροών»). Οι κανόνες εφαρµογής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις διαδικασίες που ακολουθούν οι ορισθείσες αρχές του Ταµείου, αναφέρονται στην Απόφαση 2008/458/ΕΚ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι θεµατικές προτεραιότητες του Ταµείου αποτυπώνονται στην Απόφαση 2007/837/ΕΚ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ) που ορίζει τις Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραµµές Στόχοι του Ταµείου Γενικός Στόχος του Ταµείου Σύµφωνα µε την Βασική Πράξη στόχος του Ταµείου είναι η στήριξη των προσπαθειών που καταβάλλουν τα κράτη- µέλη προκειµένου να βελτιωθεί η διαχείριση της επιστροφής σε όλες τις διαστάσεις της µε τη χρήση της έννοιας της ολοκληρωµένης διαχείρισης και προβλέποντας κοινές δράσεις που θα εφαρµόζουν τα κράτη-µέλη ή εθνικές δράσεις που επιδιώκουν την επίτευξη των στόχων της κοινότητας βάσει της αρχής της αλληλεγγύης, λαµβάνοντας υπόψη την Κοινοτική νοµοθεσία στον τοµέα αυτό και τηρώντας πλήρως τα θεµελιώδη δικαιώµατα

66 Ειδικοί Στόχοι του Ταµείου Το Ταµείο καλείται ειδικότερα να συµβάλλει στην επιδίωξη των παρακάτω στόχων: i. στην καθιέρωση και τη βελτίωση της οργάνωσης και της εφαρµογής της ολοκληρωµένης διαχείρισης της επιστροφής από τα κράτη µέλη, ii. στην ενίσχυση της συνεργασίας µεταξύ των κρατών µελών στο πλαίσιο της ολοκληρωµένης διαχείρισης της επιστροφής και της εφαρµογής της, iii. στην προώθηση µιας αποτελεσµατικής και ενιαίας εφαρµογής κοινών προδιαγραφών για την επιστροφή σύµφωνα µε την ανάπτυξη πολιτικής στον τοµέα αυτόν Προτεραιότητες Οι προτεραιότητες και οι ειδικές προτεραιότητες κατά την Απόφαση 2007/837/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την υιοθέτηση Στρατηγικών Κατευθυντήριων Γραµµών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ) είναι: Προτεραιότητα 1: Υποστήριξη για τον καθορισµό µιας στρατηγικής προσέγγισης στη διαχείριση των επιστροφών από τα κράτη µέλη Προτεραιότητα 2: Υποστήριξη στη συνεργασία µεταξύ των κρατών µελών για τη διαχείριση των επιστροφών Προτεραιότητα 3: Υποστήριξη σε συγκεκριµένα καινοτόµα διεθνή και εθνικά µέσα διαχείρισης των επιστροφών Προτεραιότητα 4: Υποστήριξη για την ανάπτυξη κοινοτικών προτύπων και βέλτιστων πρακτικών για τη διαχείριση των επιστροφών 6.3. Εθνικά θεσµικά όργανα Τα θεσµικά όργανα του Ταµείου στη χώρα µας ορίζονται µε τον Ν. 3613/2007 (ΦΕΚ 263/τ.Β./ ), όπως τροποποιήθηκε µε το N. 3649/2008, και είναι τα κάτωθι: Ως Υπεύθυνη Αρχή για τη λειτουργία και διαχείριση του Ταµείου ορίζεται το 8 ο Τµήµα της ιεύθυνσης Οικονοµικών του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνοµίας του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. Το 8 ο Τµήµα ιαχείρισης του Ταµείου Εξωτερικών Συνόρων, διαρθρώνεται σε Μονάδες, ακολουθώντας τα πρότυπα των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης (Κ.Υ.Α. 4000/1/-45-1κβ «Οργάνωση και λειτουργία της Υπεύθυνης Αρχής για την εφαρµογή της Απόφασης υπ αριθµ. 575/2007/ Ε.Κ. του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 23ης Μαΐου 2007, σχετικά µε τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Ταµείου Επιστροφής, για την προγραµµατική περίοδο 2008 έως 2013».): α. Μονάδα Προγραµµατισµού και Αξιολόγησης β. Μονάδα Παρακολούθησης και ιαχείρισης

67 γ. Μονάδα Ελέγχου δ. Μονάδα Οργάνωσης και Υποστήριξης Για τα θεσµικά όργανα που ασκούν τον ελεγκτικό ρόλο ισχύουν όσα έχουν αναφερθεί για το Ταµείο Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών Προγραµµατισµός του Ταµείου Πολυετές Πρόγραµµα Κατά την τελευταία δεκαετία, η Ελλάδα αποτελεί πλέον χώρα υποδοχής για µεγάλες µεταναστευτικές ροές, συµπεριλαµβανοµένων και µεταναστών που εισέρχονται ή διαµένουν παρανόµως στην χώρα. Επίσης, αποτελεί προορισµό πολλών ανθρώπων που αναζητούν άσυλο. Οι αρµόδιες Αρχές εστιάζουν στην αντιµετώπιση του ζητήµατος της παράνοµης µετανάστευσης µε την δηµιουργία ενός αποτελεσµατικού συστήµατος επιστροφής, είτε µέσω της επίτευξης διµερών συµφωνιών επανεισδοχής είτε µε την αποτελεσµατική διαχείριση των συνόρων. Στο παρελθόν συγκεκριµένες δράσεις εστιασµένες στις εθελούσιες επιστροφές υλοποιήθηκαν µέσω του Ευρωπαϊκού Ταµείου Προσφύγων, κυρίως το διάστηµα , και µε την συµβολή του ιεθνούς Οργανισµού Μετανάστευσης. Η ανάλυση που προηγήθηκε της κατάρτισης του Πολυετούς Προγράµατος έφερε στο φως την αύξηση της παράνοµης µετανάστευσης στην χώρα που οφείλεται σε παράγοντες όπως, η γεωγραφική θέση της Ελλάδας στο νοτιανατολικό άκρο της Ε.Ε., οι αρνητικές κοινωνικοοικονοµικές εξελίξεις σε τρίτες χώρες που οδήγησαν στην έξοδο υπηκόων τους και η έλλειψη διπλωµατικής εκπροσώπησης ορισµένων χωρών στην Ελλάδα (Μπαγκλαντές, Αφγανιστάν, Σουδάν, Μαυριτανία κ.α.). Κατόπιν της ανάλυσης των απαιτήσεων και αναγκών σε εθνικό επίπεδο αναδεικνύεται η κύρια απαίτηση για ένα ολοκληρωµένο σύστηµα διαχείρισης επιστροφής. Η κύρια στόχευση είναι να ενισχυθεί η διαδικασία επιστροφής σε όλους τους τoµείς ενός ολοκληρωµένου συστήµατος, από την αρχική είσοδο και παραµονή των υπηκόων τρίτων χωρών (ενηµέρωση, νοµική βοήθεια κ.α), την συνεργασία µε τρίτες χώρες (συνεργασία µε προξενικές αρχές, συµφωνίες επανεισδοχής) και την εκπαίδευση του προσωπικού (European Return Fund- Greece, σελ. 2, 19)

68 Πίνακας 19: Πολυετές Πρόγραµµα - Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Συνολική Χρηµατοδότηση Πηγή: European Return Fund- Greece, σελ. 37 Ετήσια Προγράµµατα Το Πολυετές Πρόγραµµα έχει ήδη εξειδικευτεί µέχρι την συγγραφή της παρούσας στα Ετήσια Προγράµµατα 2008, 2009 και Για την υλοποίηση των δράσεων του Ταµείου η Υ.Α. ενεργεί είτε ως εκτελεστικός φορέας, είτε ως αναθέτουσα αρχή. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων -εκτός του τοµέα των εθελουσίων επιστροφών- η Υπεύθυνη Αρχή (Υ.Α.) λειτουργεί ως εκτελεστικός φορέας, εξαιτίας των αποκλειστικών αρµοδιοτήτων της Ελληνικής Αστυνοµίας στον τοµέα των επιστροφών, όπου ισχύει το κατά το Νόµο µονοπώλιο των αρµοδιών Αρχών τήρησης της τάξης. Υποβολή και επιλογή προτάσεων προς χρηµατοδότηση Για την ενίσχυση του συστήµατος διαχείρισης και ελέγχου η Υ.Α. έχει υπογράψει Γραπτές Συµφωνίες/Μνηµόνια Συνεργασίας µε τους αρµόδιους εκπρόσωπους της Ελληνικής Αστυνοµίας και υπογράφει Συµφωνία Επιχορήγησης µε τους Τελικούς ικαιούχους. Οι συµφωνίες αυτές αναφέρουν όλες τις υποχρεώσεις και καθήκοντα οι οποίες εκχωρούνται στην Ε.Α. και τους Τ.., όπως την παρακολούθηση και την εξέλιξη των δράσων προς υλοποίηση µέσω περιοδικών αναφορών/εκθέσεων (µηνιαίες-τριµηνιαίες) προς την Υ.Α., από τον αρµόδιο φορέα. Η Υπεύθυνη Αρχή ως εκτελεστικός φορέας Σύµφωνα µε τον Ν. 2800/2000 (Φ.Ε.Κ./ Α 41/ ) και το Π.. 14/2001 η Ελληνική Αστυνοµία (Ε.Α.) είναι αρµόδια για ζητήµατα που αφορούν την είσοδο, διαµονή και σε συνεργασία µε τις υπόλοπες εθνικές αρχές, την απασχόληση αλλοδαπών υπηκόων, εκτός από τους τοµείς αρµοδιότητας της Ελληνικής Ακτοφυλακής, και για την επιστροφή των παρανόµων µεταναστών σε όλη την επικράτεια. Κατά την Απόφαση Σύστασης του Ταµείου Επιστροφής ολόκληρη η ελληνική επικράτεια είναι επιλέξιµη περιοχή για την παροχή οικονοµικής συνδροµής από το Ταµείο. Εποµένως, οι

69 δράσεις των Ετησίων Προγραµµάτων θα υλοποιηθούν από τις αρµόδιες ιευθύνσεις του Αρχηγείου της Ε.Α. υπό την καθοδήγηση και εποπτεία της Υπεύθυνης Αρχής. Η Υ.Α. υλοποιεί τα σχέδια των δράσεων που περιγράφονται στο Πολυετές Πρόγραµµα, από κοινού µε τις αρµόδιες ιευθύνσεις του Αρχηγείου της Ε.Α (Α/Ε.Α), λόγω της τεχνικής εµπειρογνωµοσύνης, της υψηλής εξειδίκευσης και της διοικητικής ικανότητας των, ανά κατηγορία δράσεων, υπηρεσιών της. Οι κάτωθι αρµόδιες Αρχές του Αρχηγείου της Ε.Α. εµπλέκονται στην επεξεργασία του Ετησίου Προγράµµατος (βάσει του Ε.Π. 2009) και την υλοποίηση των δράσεων: ιεύθυνση Πολιτικού Προσωπικού ιεύθυνση Αλλοδαπών ιεύθυνση Εκπαίδευσης Η Υπεύθυνη Αρχή (Υ.Α.) απευθύνει ανοικτή πρόσκληση για την υποβολή προτάσεων µε έγγραφο της προς τις αρµόδιες υπηρεσίες του Αρχηγείου της Ε.Α., το οποίο αναφέρεται στις επιλέξιµες δράσεις και τις Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραµµές, και τις καλεί να υποβάλλουν σχετικές προτάσεις για δράσεις εν δυνάµει προς ένταξη. Κατόπιν της αξιολόγησης από τη συσταθείσα από την Υ.Α. Επιτροπή Αξιολόγησης Προτάσεων, επιλέγονται οι προτάσεις δράσεων και εντάσσονται στο Πρόγραµµα, ώστε να υλοποιηθούν από τις αρµόδιες υπηρεσίες σε συνεργασία µε την Υ.Α. Η Υπεύθυνη Αρχή ως αναθέτουσα αρχή Στον τοµέα των εθελουσίων επιστροφών η Υπεύθυνη Αρχή (Υ.Α.) δρα ως αναθέτουσα αρχή, ακολουθώντας την συνήθη διαδικασία Προσκλήσεων για την υποβολή προτάσεων από υποψηφίους δικαιούχους. Η Υ.Α. συντονίζει την διαδικασία επιλογής προτάσεων και παρακολουθεί την πορεία υλοποίησης των συµφωνιών µε τους Τελικούς ικαιούχους. Υπάρχει ανοικτή πρόσκληση για την υποβολή προτάσεων από την Υ.Α. προς τους Τελικούς ικαιούχους. Ακολουθούνται οι διαδικασίες δηµοσιότητας (δηµοσίευση σε εφηµερίδες ευρείας κυκλοφορίας και την ιστοσελίδα του Ταµείου). Μια ειδική Επιτροπή Αξιολόγησης των προτάσεων συγκροτείται. Από την Υ.Α. Η Υ.Α. συντονίζει και παρέχει υποστήριξη σε όλα στα στάδια της διαδικασίας. Συνοπτικά: Οργανώνει τη διαδικασία και δηµοσιεύει Προσκλήσεις Εκδίδει απόφαση ένταξης, µετά την γνωµοδότηση της Επιτροπής Αξιολόγησης Προετοιµάζει και µεριµνά για την υπογραφή Συµφωνίας Επιχορήγησης µε τους εκπροσώπους των Τ.. Παρακολουθεί την υλοποίηση των δράσεων

70 Η Υ.Α εφαρµόζει κατά τη διαδικασία υλοποίησης των δράσεων την εθνική νοµοθεσία για το ηµόσιο Λογιστικό (Ν. 2362/1995 και Ν.3870/2010), η οποία είναι συµβατή µε το άρθρο 11 των εφαρµοστικών κανόνων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ), µε την αίρεση των διαφορετικών ορίων που καθορίζουν τις διαδικασίες που θα ακολουθηθούν, όπως η κανονική διαδικασία Προµηθειών (ανοικτός ή πρόχειρος διαγωνισµός) ή η συνοπτική διαδικασία (απευθείας ανάθεση κτλ.). Σύµφωνα µε το προαναφερθέν νοµικό πλαίσιο και τις σχετικές υπουργικές αποφάσεις, όλες οι διαδικασίες που αφορούν την παροχή υπηρεσίων υλοποιούνται από την ίδια δηµόσια υπηρεσία της χώρας. Εποµένως, η Υπεύθυνη Αρχή (Υ.Α.) συµπράττει, µε την υπογραφή Μνηµονίου Συνεργασίας για κάθε δράση µε την υπηρεσία του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνοµίας, στην υλοποίηση όλων των διαδικασιών, είτε αφορά προµήθειες είτε παροχή υπηρεσιών (European Return Fund- Greece, 2009) ράσεις του Ταµείου Το Ταµείο αναλαµβάνει τη συγχρηµατοδότηση δράσεων που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις-ανάγκες του Πολυετούς Προγραµµατισµού βάσει και των τεσσάρων Προτεραιοτήτων (βλ. Ενότητα 6.2.) Πίνακας 20: Πολυετές Πρόγραµµα - Σχέδιο Χρηµατοδοτικού Πλάνου, Κοινοτική Συµµετοχή Πηγή: European Return Fund- Greece, σελ