ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Εργασία στο μάθημα «Εργονομία» 5 ου Εξαμήνου: ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΤΣΑΝΤΕΣ ΚΑΙ ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ερευνητική Ομάδα: Δεσύπρη Μαργαρίτα Πίτσα Αικατερίνη-Κάθυ Τ04027 Τ04110 Επιβλέπων: Σκρουμπέλος Γεώργιος ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2007

2 Περίληψη Η σύντομη αυτή μελέτη πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος του 5 ου εξαμήνου «Σύγχρονη Εργονομία» από φοιτητές του Τμήματος Βιομηχανικής Διοίκησης και Τεχνολογίας, Πανεπιστημίου Πειραιά. Η παρούσα μελέτη διερευνά τον τρόπο με τον οποίο η σχολική τσάντα επιδρά στην υγιή ανάπτυξη της σπονδυλικής στήλης. Αρχικά παρατίθενται γενικές πληροφορίες σχετικά με την βιολογική μηχανική της σπονδυλικής στήλης. Στην συνέχεια γίνεται λόγος για το πώς επιδρά η σχολική τσάντα στην αναπτυσσόμενη παιδική σπονδυλική στήλη. Έπειτα, παρουσιάζονται οι συνηθέστερες μυοσκελετικές διαταραχές που παρατηρούνται σε μαθητές και καταγράφονται οι διάφοροι παράγοντες που συνδέονται με την εμφάνισή τους. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας, παρουσιάζεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε κατά την διεξαγωγή έρευνας σχετικής με τις σχολικές τσάντες, σε Δημοτικό Σχολείο των Βόρειων προαστίων της Αττικής. Στην έρευνα συμμετείχε ένα δείγμα είκοσι ενός μαθητών ηλικίας εφτά και δέκα ετών. Οι απαραίτητες πληροφορίες συλλέχθηκαν μετά από τη διανομή σχετικού ερωτηματολογίου. Στην συνέχεια, ακολούθησε η στατιστική επεξεργασία τους και η διεξαγωγή συμπερασμάτων. Στόχος της μελέτης είναι αφενός να πληροφορήσει και αφετέρου να ευαισθητοποιήσει τους αρμόδιους φορείς, ώστε να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου που τείνει να καταλάβει επιδημιολογικές διαστάσεις. 2

3 Ευχαριστίες: Η ερευνητική ομάδα ευχαριστεί τα εκπαιδευτήρια Δούκα για την συνεργασία τους. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στην κα.πατέρα και τον κ.μπότση υπεύθυνο για το Δημοτικό, για την προθυμία τους και την βοήθεια που παρείχαν κατά την διεξαγωγή της έρευνας. 3

4 Περιεχόμενα Περίληψη...2 Ευχαριστίες:...3 Περιεχόμενα...4 Εισαγωγή...5 Επισκόπηση του προβλήματος...5 Βιολογική Μηχανική Σπονδυλικής στήλης...6 Η επίδραση της σχολικής τσάντας στην σπονδυλική στήλη...7 Μυοσκελετικά Προβλήματα που εμφανίζονται σε μαθητές...8 Σκολίωση...8 Κύφωση...11 Λόρδωση...11 Οσφυαλγία...12 Πόνοι στον αυχένα, στους ώμους και στη πλάτη...12 Παράγοντες που επηρεάζουν την υγιή ανάπτυξη της σπονδυλικής στήλης...12 Βάρος της σχολικής τσάντας...12 Τοποθέτηση και κατανομή βάρους του φορτίου...13 Τρόπος μεταφοράς...13 Συχνότητα και διάρκεια μεταφοράς...14 Επιλογή σχολικής τσάντας...14 Καθιστική ζωή...16 Υιοθέτηση Λανθασμένης στάσης...16 Βιβλιογραφική επισκόπηση...17 Διερευνητικό Μέρος...18 Αποτελέσματα...21 Συζήτηση Αποτελεσμάτων...26 Συμπέρασμα-Προτεινόμενα μέτρα...29 Παράρτημα...33 Βιβλιογραφία

5 Εισαγωγή Επισκόπηση του προβλήματος Τις τελευταίες δεκαετίες, ολοένα και πληθαίνουν τα κρούσματα παιδιών και εφήβων που αναφέρουν πόνους στην μέση και στην πλάτη τους ή παρουσιάζουν μυοσκελετικές διαταραχές. Η συχνότητα με την οποία παρουσιάζονται οι πόνοι αυτοί, πλησιάζει σε αριθμό αυτήν που παρατηρείται στους ενήλικες ενώ πλέον η εμφάνιση κάποιας πάθησης που σχετίζεται με την παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης είναι σύνηθες φαινόμενο. Οι ερευνητές προσπαθώντας να ρίξουν φως στο φαινόμενο αυτό που λαμβάνει επιδημιολογικές διαστάσεις, έστρεψαν τις μελέτες τους στις καθημερινές δραστηριότητες των παιδιών. Επισήμαναν, ότι ένας από τους παράγοντες που συνδέεται με την εμφάνιση πόνων ακόμα και σε παιδιά πολύ μικρής ηλικίας είναι η καθημερινή μεταφορά της σχολικής τσάντας, ιδιαίτερα όταν το βάρος της υπερβαίνει το 10% του σωματικού τους βάρους, που αποτελεί το προτεινόμενο από την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής όριο. Το πρόβλημα αυτό απασχολεί τους γονείς και τους παιδίατρους παγκόσμια, που βλέπουν με ανησυχία τα παιδιά να μεταφέρουν καθημερινά ένα βαρύ φορτίο μέσα στη σχολική τους τσάντα. Στη χώρα μας το βάρος της σχολικής τσάντας κυμαίνεται στα Δημόσια Δημοτικά σχολεία από 4-7 κιλά, ενώ στην Ιρλανδία και την Αμερική φθάνει και τα 12 κιλά. Σε μια πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ιταλία το μέσο βάρος της σχολικής τσάντας παιδιών ηλικίας χρονών ήταν 9,3 κιλά, δηλαδή περίπου 22% του βάρους σώματος τους. Οι σχολικές τσάντες κάποιων παιδιών ζύγιζαν μέχρι 16,3 κιλά, δηλαδή σχεδόν το μισό βάρος σώματος τους. Το υπερβολικό βάρος της τσάντας σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες όπως η λανθασμένη επιλογή και τρόπος μεταφορά της σχολικής τσάντας, αλλάζουν την στατική του σώματος με αποτέλεσμα να καταπονείται η σπονδυλική στήλη και να προκαλούνται τραυματισμοί και πόνοι. Αν αναλογισθούμε πως πολλοί από τους πόνους που νιώθουν οι ενήλικες είναι απόρροια της συσσωρευτικής επίδρασης των μικροτραυματισμών που προκλήθηκαν κατά την παιδική ή εφηβική ηλικία μπορούμε να αρχίσουμε να κατανοούμε την σοβαρότητα του προβλήματος. 5

6 Βιολογική Μηχανική Σπονδυλικής στήλης Εικόνα 1: Σπονδυλική Στήλη. Οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι παρουσιάζονται με μπλε χρώμα. Η σπονδυλική στήλη αποτελείται από βραχέα οστά, που ονομάζονται σπόνδυλοι. Αυτοί είναι τοποθετημένοι αρχιτεκτονικά ο ένας επάνω στον άλλο με τέτοιο τρόπο, ώστε να σχηματίζουν τέσσερα κυρτώματα. Δύο από αυτά, το αυχενικό και το οσφυϊκό στρέφουν το κυρτό προς τα εμπρός και τα άλλα δύο, θωρακικό και το ιεροκοκκυγικό, στρέφουν το κυρτό προς τα πίσω. Η κινητικότητα και η σταθερότητα της σπονδυλικής στήλης οφείλεται στην ύπαρξη των κυρτωμάτων αυτών (εικόνα 1).Συνολικά η σπονδυλική στήλη αποτελείται από 33 έως 34 σπόνδυλους, οι οποίοι διακρίνονται σε επτά αυχενικούς (Α1-Α7), δώδεκα θωρακικούς (Θ1-Θ12), πέντε οσφυϊκούς (Ο1-Ο5), πέντε ιερούς (ιερό οστούν) και τέσσερις με πέντε κοκκυγικούς, ανάλογα με τη μοίρα της σπονδυλικής στην οποία ανήκουν. Μεταξύ των σπονδύλων βρίσκονται οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι. Αυτοί απορροφούν ξαφνικές κινήσεις των σπονδύλων, έτσι ώστε να μην δημιουργείται τριβή μεταξύ τους. Κάθε μεσοσπονδύλιος δίσκος αποτελείται εξωτερικά από τον ινώδη δακτύλιο και εσωτερικά από τον πηκτοειδή πυρήνα. Η σπονδυλική στήλη μορφοποιείται και αναπτύσσεται κυρίως κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Ειδικότερα κατά το τελευταίο στάδιο της παιδικής ηλικίας, ο ρυθμός ανάπτυξης αρχίζει να επιταχύνεται με την έναρξη της ήβης, μέχρι να γίνει παρόμοιος με αυτόν που παρατηρείται στη βρεφική ηλικία. Κατά την χρονική αυτή περίοδο το άτομο θα κερδίσει το 20% του ύψους του ενήλικα. Ενδεικτικά, αναφέρουμε πως το 45% της συνολικής ανάπτυξης των οστών συμβαίνει στην ηλικία αυτή. 6

7 Οποιαδήποτε διαταραχή συμβεί κατά την κρίσιμη αυτή περίοδο της ανάπτυξης της σπονδυλικής στήλης θα ακολουθεί το άτομο σε όλη του την ζωή. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η σπονδυλική στήλη συνεχίζει να αναπτύσσεται μέχρι την ηλικία των 24 περίπου χρονών, εάν η διαταραχή δεν διαγνωσθεί εγκαίρως και δεν ληφθούν μέτρα για την θεραπεία της είναι σίγουρο πως θα επιδεινωθεί. Εικόνα 2.Συνδεσμολογία της σπονδυλικής στήλης Η επίδραση της σχολικής τσάντας στην σπονδυλική στήλη Χρησιμοποιώντας μια πολύ βαριά σχολική τσάντα οι μαθητές αναγκάζουν την σπονδυλική τους στήλη να αντέξει περισσότερο βάρος από ότι θα έπρεπε. Η σχολική τσάντα σε αυτήν τη περίπτωση λειτουργεί ως δύναμη που τραβάει τον μαθητή προς τα πίσω. Προκείμένου να διατηρήσει την ισορροπία του, ο μαθητής αλλάζει ασυνείδητα τη στάση του σώματος του καμπουριάζοντας ή σπρώχνοντας την λεκάνη προς τα εμπρός (εμπρόσθια κάμψη του κορμού). Η υιοθέτηση λανθασμένης στάσης σώματος για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε συνδυασμό με το υπερβολικό βάρος της τσάντας, την συχνότητα και τη διάρκεια μεταφοράς της, μπορεί να δημιουργήσει παρεκκλίσεις ή και ασυμμετρία στην σπονδυλική στήλη γεγονός που μεταβάλλει σημαντικά τη βιολογική της βιομηχανική. Στις λανθασμένες αυτές στάσεις του σώματος, άλλα από τα μαλακά μόρια της σπονδυλική στήλη βραχύνονται και άλλα επιμηκύνονται. Η διαφοροποίηση αυτή στις υποστηρικτικές δομές της σπονδυλικής στήλης, ερεθίζει τους υποδοχείς που δίνουν πληροφορίες στον εγκέφαλο για την κατάσταση των δομών αυτών και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την πρόκληση των γνωστών συνδρόμων: του 7

8 αυχενικού, της ραχιαλγίας, της οσφυαλγίας και ισχιαλγίας. Το χαρακτηριστικό αυτών είναι το έντονο άλγος που ταλαιπωρεί το πάσχον άτομο, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά και τη νύκτα. Έτσι αν δεν δοθεί η ανάλογη προσοχή στη σωστή στάση στη φάση της ανάπτυξης (μέχρι τα 16 χρόνια), οι ανισορροπίες των μαλακών μορίων εδραιώνονται και στην ενηλικίωση τα άτομα αυτά είναι μοιραίο να εκδηλώσουν τα παραπάνω σύνδρομα. Μυοσκελετικά Προβλήματα που εμφανίζονται σε μαθητές Στην συνέχεια παρουσιάζονται τα συνηθέστερα μυοσκελετικά προβλήματα που παρουσιάζουν οι μαθητές. Μολονότι υπάρχει η αντίληψη πως οι παρακάτω παθήσεις σχετίζονται άμεσα με το μεγάλο βάρος της σχολικής τσάντας, δεν υπάρχει κάποια μελέτη που να παρέχει επαρκή επιστημονικά δεδομένα για την απόδειξη μιας σχέσης αιτίου-αποτελέσματος. Ειδικότερα, για την εμφάνιση σκολίωσης που αποτελεί μία από τις συνηθέστερες παθήσεις (υπολογίζεται ότι ένα στα δέκα Eλληνόπουλα πάσχει από σκολίωση, μικρής ή μεγάλης βαρύτητας) όπως έχει τονίσει ο πρόεδρος του Tμήματος Παθήσεων Σπονδυλικής Στήλης της Eλληνικής Eταιρείας Xειρουργικής Oρθοπεδικής και Tραυματιολογίας κ. Iωάννης Bαλαβάνης, «εμπλέκονται κληρονομικοί παράγοντες, ενώ τα ακριβή αίτια της πάθησης παραμένουν άγνωστα». Ακόμη και αν δεν είναι αποδεδειγμένη η σχέση μεταξύ υπέρβαρων σχολικών τσαντών και παθήσεων όπως λ.χ. η σκολίωση, είναι σίγουρο πως, το μεγάλο βάρος της σχολικής τσάντας δρα επιβαρυντικά στην υγιή ανάπτυξη της σπονδυλικής στήλης όπως και διάφοροι άλλοι παράγοντες (καθιστική ζωή, λανθασμένη στάση σώματος κτλ) οι οποίοι αναλύονται στη συνέχεια της μελέτης. Σκολίωση Ο όρος Σκολίωση προέρχεται ετυμολογικά από την λέξη σκόλιος που σημαίνει στραβός και περιγράφει την τρισδιάστατη παραμόρφωση της Σπονδυλικής Στήλης, -γνωστή από τα χρόνια του Ιπποκράτη- όπου η σπονδυλική στήλη εμφανίζει πλευρικές αποκλίσεις από τη φυσιολογική της θέση με αποτέλεσμα να παίρνει το σχήμα «S» ή «C» Αυτή η ασύμμετρη θέση της σπονδυλικής στήλης κατά τη στάση του σώματος, δημιουργεί μία μηχανική ανισορροπία. Προκαλείται δηλαδή άνιση κατανομή των φορτίσεων με αποτέλεσμα η δυσμορφία να αυξάνει με την πάροδο του χρόνου. Πέρα από την εμφανή δυσμορφία του σώματος, η σκολίωση 8

9 Εικόνα 3. 1) Φυσιολογική Στάση 2)Σκολίωση συνοδεύεται και από άλλα συμπτώματα. Οι μυϊκοί σπασμοί σε αυχένα και ώμους που δημιουργούνται από τη μηχανική ανισορροπία οδηγούν σε έντονους πονοκεφάλους και πόνο της πλάτης και της μέσης. Επίσης μακροπρόθεσμα, μπορεί να επιφέρει πνευμονική δυσλειτουργία, με αποτέλεσμα την συχνή εμφάνιση πνευμονικών νοσημάτων, αναπνευστικά προβλήματα καθώς και τον περιορισμό της δυνατότητας για σωματική άσκηση. Προβλήματα στο καρδιαγγειακό σύστημα και πιο σπάνια στο νωτιαίο μυελό μπορούν να εμφανιστούν ως συμπτώματα στις πιο σοβαρές μορφές σκολίωσης. Ανάλογα με το μέγεθος του κυρτώματος η σκολίωση διακρίνεται: α)σε ήπια, η οποία είναι μικρότερη από 20 μοίρες, β)σε μέτρια, η οποία κυμαίνεται από 20 μέχρι περίπου και γ)σε βαριά, η οποία είναι πάνω από Η καμπύλη (το κύρτωμα) μετριέται από τη γωνία που σχηματίζεται μεταξύ των σπονδύλων (όπως εμφανίζονται στις ακτινογραφίες) και μετριέται σε μοίρες. Είδη Σκολίωσης: 1. ΣΥΓΓΕΝΗΣ ΣΚΟΛΙΩΣΗ: Η συγγενής χαρακτηρίζεται από οστικές ανωμαλίες της σπονδυλικής στήλης που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της μεμβρανώδους φάσεως (2η με 3η εβδομάδα της εμβρυϊκής ζωής έως 5η εβδομάδα). Συχνά συνοδεύεται και με άλλες συγγενείς ανωμαλίες π.χ. συγγενείς καρδιοπάθειες ή συγγενείς ανωμαλίες του ουροποιητικού. Η μόνη αποτελεσματική αντιμετώπιση είναι η χειρουργική. 2. ΣΚΟΛΙΩΣΗ ΛΟΓΩ ΝΕΥΡΟ-ΜΥΪΚΗΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ Με τον όρο νευρομυϊκή σκολίωση νοείται η σκολίωση που υπάρχει σε μια σειρά παθήσεων του νευρικού και μυϊκού συστήματος. (πολιομυελίτιδα, εγκεφαλική παράλυση, μυϊκή δυστροφία κ.α.). Η αντιμετώπιση εντάσσεται στην γενική θεραπευτική προσέγγιση αυτών των ασθενών. 3. ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΣΚΟΛΙΩΣΗ. Στις περισσότερες περιπτώσεις (80-85%) το αίτιο που προκαλεί τη στροφική παραμόρφωση των σπονδύλων δεν είναι γνωστό, και η μορφή αυτή της σκολίωσης καλείται ιδιοπαθής. Οι ερευνητές σήμερα πιστεύουν ότι η ιδιοπαθής σκολίωση 9

10 συνδέεται άμεσα με κληρονομικούς, ορμονικούς, μηχανικούς ακόμα και διατροφικούς παράγοντες ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι η σκολίωση είναι περισσότερο συνηθισμένη σε ψηλά και αδύνατα παιδιά καθώς και σε παιδιά με ξανθά μαλλιά και γαλανά μάτια. Εμφανίζεται κατά την περίοδο της σκελετικής ανάπτυξης, με συχνότητα τριπλάσια στα κορίτσια από τα αγόρια. Η εγκατάσταση είναι σταδιακή, χωρίς πόνο, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα σοβαρό πρόβλημα, χωρίς να γίνεται άμεσα αντιληπτό από τους γονείς. Πρόγνωση ως προς την εξέλιξη της σκολίωσης δεν είναι δυνατό να γίνει. Οι μακροχρόνιες επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι με την αύξηση της ηλικίας και εφόσον δεν αντιμετωπιστεί, η παιδική και εφηβική ιδιοπαθής σκολίωση αυξάνεται προοδευτικά, κάτι όμως που εξαρτάται από την ηλικία στην οποία θα εμφανιστεί, το φύλο και το εύρος της δυσμορφίας. Γεγονός είναι ότι η σκολίωση εξελίσσεται σε όλη τη διάρκεια της σκελετικής αύξησης, επομένως ο ασθενής πρέπει να παρακολουθείται σε τακτά διαστήματα. 4. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΉ ( Ή ΛΟΓΩ ΚΑΚΗΣ ΣΤΑΣΗΣ) ΣΚΟΛΙΩΣΗ. Όπως το περιγράφει και ο χαρακτηρισμός της, οφείλεται στην κακή στάση του παιδιού ή του ενήλικα, ενώ είναι αρκετά συχνή. Μπορεί να αντιμετωπισθεί με επιτυχία (εφόσον δεν έχουν δημιουργηθεί μόνιμες αλλοιώσεις) από την τεχνική Manual Therapy, σε συνδυασμό με επανεκπαίδευση στην σωστή στάση και πρόγραμμα ειδικών ασκήσεων ενίσχυσης της λειτουργικότητας και του μυϊκού τόνου, ώστε να διατηρείται η σωστή στάση σε κάθε δραστηριότητα του ασθενή. Πώς προκαλείται πόνος στην σπονδυλική στήλη από την σκολίωση; Η σπονδυλική στήλη είναι ένα κινητικό όργανο, που περιλαμβάνει τους σπονδύλους, τον μεσοσπονδύλιο δίσκο (βρίσκεται ανάμεσα στους σπονδύλους και λειτουργεί σαν αμορτισέρ αποσβένοντας τους κραδασμούς και τις πιέσεις που δέχεται η σπονδυλική στήλη, ενώ επιτρέπει τις πλάγιες και στροφικές κινήσεις του κορμού), και ένα σύνολο μυών - συνδέσμων για επιπρόσθετη στήριξη και βοήθεια στην διατήρηση της ακεραιότητας της κατασκευής. Η ύπαρξη σκολίωσης σημαίνει αλλαγή στην διάταξη αυτής της κατασκευής με διαταραχή της λειτουργικότητας. Δηλαδή περιορισμός της κινητικότητας. Η ένταση των καθημερινών δραστηριοτήτων προκαλεί μια σημαντική μηχανική τάση πάνω της, που επιδεινώνεται από την κακή στάση, το αδύνατο μυϊκό σύστημα και τυχόν τραυματισμούς. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι μικροτραυματισμοί στους μυς, τους συνδέσμους, φλεγμονή στα νεύρα ή της αρθρώσεις και φυσικά πόνος. 10

11 Κύφωση Κύφωση χαρακτηρίζεται η κατάσταση στην οποία παρατηρείται αύξηση πέρα από το φυσιολογικό (40 μοίρες) του κυρτώματος της θωρακικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης. Η κύφωση οφείλεται σε διάφορα αίτια και διακρίνεται με βάση το κινητό της καμπύλης σε εύκαμπτη και δύσκαμπτη, τη μορφή της καμπύλης σε ομαλή και γωνιώδη ή οξύχαιμη και την ηλικία σε νεανική και γεροντική. Η δυσμορφία που εμφανίζει το άτομο είναι κάμψη της σπονδυλικής στήλης εμπρός, το κεφάλι φέρεται εμπρός, το στήθος είναι επίπεδο, οι ώμοι γέρνουν μπροστά επίσης και οι ωμοπλάτες απομακρύνονται μεταξύ τους. Συμβαίνει λόγω κακής στάσης, κακής όρασης, ακοής, φωτισμού, κακής συνήθειας των κοριτσιών να κρύβουν το στήθος τους που αναπτύσσεται, σε κάποια αγόρια λόγω «μόδας» ή και λόγω μυϊκής υπερανάπτυξης (αθλητική κύφωση). Οι κυφώσεις αυτής της κατηγορίας είναι συνήθως ομαλές χωρίς μυϊκές ή οστεοσυνδεσμικές διαταραχές και διορθώνονται με υπερέκταση. Την κύφωση συνοδεύει αντισταθμιστική λόρδωση(αύξηση πέρα από το φυσιολογικό του φυσιολογικού κυρτώματος της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης) ενώ όταν η πάθηση βρίσκεται σε εξέλιξη υπάρχει ευαισθησία στην πίεση των σπονδύλων που συμμετέχουν στην κύφωση. Λόρδωση Λόρδωση καλείται η αύξηση πάνω από το φυσιολογικό του κυρτώματος της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης. Οι αιτίες που προκαλούν τη λόρδωση είναι η κακή στάση λόγω συνήθειας ή λόγω μυϊκής αδυναμίας. Σε μερικές περιπτώσεις εμφανίζεται λόρδωση στις γυναίκες μετά από την εγκυμοσύνη εξαιτίας της αδυναμίας των κοιλιακών μυών. Οι παθολογικές αλλαγές στη λόρδωση είναι βράχυνση των μυών της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης καθώς και συνδέσμων αυτής και διάταση των κοιλιακών και των συνδέσμων της πρόσθιας επιφάνειας της σπονδυλικής στήλης, αδυναμία στους γλουτιαίους και πρόβλημα στους οπίσθιους μηριαίους με αποτέλεσμα να επηρεάζεται όλο το κάτω άκρο. 11

12 Οσφυαλγία Η οσφυαλγία είναι μια από τις συχνότερες μυοσκελετικές διαταραχές. Υπολογίζεται ότι το 80% των ατόμων αντιμετωπίζει οσφυαλγία κατά την διάρκεια της ζωής του. Οφείλεται στην εξάσκηση υπερβολικής πίεσης στους μεσοσπονδύλιους δίσκους (βλ. βιολογική μηχανική της σπονδυλικής στήλης) που ενδεχομένως να προκληθεί από την επαναλαμβανόμενη άρση και μετακίνηση φορτίων όπως π.χ. η καθημερινή μεταφορά της σχολικής τσάντας από τους μαθητές. Πρόκειται για οξύ πόνο που εντοπίζεται χαμηλά στην μέση και μπορεί να επεκταθεί μέσω των γλουτών στα πόδια. Τα επεισόδια της οσφυαλγία χαρακτηρίζονται συνήθως από μικρή διάρκεια ωστόσο υπάρχει μεγάλη πιθανότητα επανεμφάνισής τους. Πόνοι στον αυχένα, στους ώμους και στη πλάτη Οι πόνοι στον αυχένα, στους ώμους και στη πλάτη απαντώνται το ίδιο συχνά με την οσφυαλγία. Όπως και η οσφυαλγία, είναι επαναλαμβανόμενοι και μπορούν να προκληθούν ως αποτέλεσμα της μεταφοράς βαρέων φορτίων στους ώμους. Παράγοντες που επηρεάζουν την υγιή ανάπτυξη της σπονδυλικής στήλης Παράγοντες που σχετίζονται άμεσα με την σχολική τσάντα Βάρος της σχολικής τσάντας Έχει αποδειχθεί ότι το μεγάλο βάρος της τσάντας (15% του σωματικού βάρους και πάνω) εκτός από το αίσθημα της κόπωσης που δημιουργεί στον μαθητή, επηρεάζει την κατανάλωση οξυγόνου και αυξάνει τις ενεργειακές απαιτήσεις του οργανισμού. Ειδικότερα, όταν χρησιμοποιούνται σακίδια τύπου ταχυδρόμου, έχει παρατηρηθεί πως επηρεάζεται και η λειτουργία των πνευμόνων καθώς όταν το 12

13 λουράκι της τσάντας τοποθετηθεί διαγώνια στο στέρνο, ασκεί πιέσεις στην περιοχή του θώρακα, συμπιέζοντας κατά αυτόν τον τρόπο την θωρακική κοιλότητα. Επίσης, το υπερβολικό βάρος προκαλεί μεταβολές στην στάση του ατόμου, αναγκάζοντας σε κάμψη διάφορα μέρη του σώματος (κορμός, αυχένας, κεφάλι). Τοποθέτηση και κατανομή βάρους του φορτίου Γενικά, η τοποθέτηση των βιβλίων μέσα στην τσάντα πρέπει να γίνεται έτσι ώστε το κέντρο βάρους της να βρίσκεται όσο το δυνατόν πιο κοντά στην μέση. Η μέση, λειτουργεί ως το κέντρο στο οποίο ασκούνται όλες οι δυνάμεις κατά την άρση ή μεταφορά ενός φορτίου. Όσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση από την μέση τόσο μεγαλύτερες είναι οι ροπές που αναπτύσσονται και καταπονούν στην σπονδυλική στήλη. Επίσης, η κατανομή του βάρους θα πρέπει να είναι ομοιόμορφη, με την τοποθέτηση των πιο βαριών βιβλίων στο πίσω μέρος της τσάντας. Τρόπος μεταφοράς Υπολογίζεται ότι η πλειονότητα των μαθητών μεταφέρουν την τσάντα τους με λάθος τρόπο. Τα πιο συνηθισμένα λάθη που παρατηρούνται είναι: 1) Η μεταφορά της τσάντας με τον ένα ώμο 2) Η υπερβολική χαλάρωση των ιμάντων εξάρτησης (λουράκια) και η στήριξη της τσάντας στην περιοχή των γλουτών 3) Η υπερβολική σύσφιξη των ιμάντων εξάρτησης 4)Η μη χρησιμοποίηση των εργονομικών χαρακτηριστικών του σακιδίου, εφόσον αυτά προσφέρονται. Εικόνα 4. Η στήριξη της τσάντας στον ένα ώμο. Φαίνεται καθαρά η κλίση της σπονδυλικής στήλης 13

14 Συχνότητα και διάρκεια μεταφοράς Ένας εξίσου σημαντικός παράγοντας, είναι η συχνότητα και η διάρκεια μεταφοράς της σχολικής τσάντας. Οι μαθητές αναγκάζονται να κουβαλούν την τσάντα τους καθημερινά για τουλάχιστον 20 λεπτά. Το γεγονός αυτό εκτός από την κόπωση λόγω στατικής φόρτισης, ευνοεί την εμφάνιση διαταραχών, που δρουν συσσωρευτικά. Συγκεκριμένα, τραυματισμοί που ενδέχεται να συμβούν λόγω της επαναλαμβανόμενης καταπόνησης, συσσωρεύονται και εμφανίζονται αργότερα με πολύ σοβαρότερη μορφή. Επιλογή σχολικής τσάντας Είναι γεγονός πως η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών επιλέγει την σχολική του τσάντα βάσει του χρώματος ή του σχεδίου, τοποθετώντας σε δεύτερη μοίρα την αποτελεσματική εργονομία. Οι Mackie, Legg, Beadle και Hedderley διεξήγαγαν μια έρευνα στην όποια ζητήθηκε από μαθητές να αξιολογήσουν τέσσερις διαφορετικές σχολικές τσάντες, πριν και αφού τις δοκιμάσουν. Τρεις από τις τέσσερις τσάντες αυτές είχαν σχεδιαστεί συγκεκριμένα για σχολική χρήση με βάση την αποτελεσματική εργονομία ενώ η τέταρτη (τυποποιημένη), επιλέχτηκε από δύο, που ο κατασκευαστής τους θεώρησε ότι ήταν πιθανόν να χρησιμοποιηθούν ως σχολικές σάκες. Οι ερευνητές ζήτησαν από τους μαθητές αρχικά να προσδιορίσουν τις επιθυμητές ιδιότητες μιας σχολικής τσάντας. Έπειτα τους παρουσίασαν τις τσάντες και τους ζήτησαν να επιλέξουν μια και να αιτιολογήσουν την επιλογή τους. Στην συνέχεια τους επέτρεψαν να δοκιμάσουν και να εξετάσουν τις τσάντες, για περίπου 2 λεπτά και έπειτα να δηλώσουν ποία προτιμούν και γιατί. Οι συνθήκες σε αυτό το μέρος της έρευνας, σχεδιάστηκαν έτσι ώστε προσομοιώνουν τις συνθήκες που βιώνουν οι μαθητές κατά την αγορά της σχολικής τσάντας σε εμπορικά καταστήματα. Στο τελευταίο μέρος της έρευνας ζητήθηκε από τους μαθητές να τοποθετήσουν βάρος στην τσάντα και αφού κάνουν τις απαραίτητες προσαρμογές, να περπατήσουν για 20 λεπτά με κάθε τσάντα. Μετά και από αυτό το στάδιο τους ζητήθηκε να επιλέξουν μια και να αιτιολογήσουν την επιλογή τους. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την συγκεκριμένη έρευνα είναι ότι η επιλογή των μαθητές σε κάθε στάδιο διαφοροποιούνταν. Η αρχική επιλογή των μαθητών ήταν η τέταρτη τσάντα, που κατά γενική ομολογία των μαθητών ήταν αυτή με την καλύτερη εμφάνιση («the most stylish»). Ωστόσο μετά και το τελευταίο στάδιο η πλειοψηφία των μαθητών προτίμησε μια από τις άλλες τσάντες που συγκέντρωνε περισσότερα εργονομικά χαρακτηριστικά. 14

15 Παρατηρήθηκε δηλαδή μια μετατόπιση των προτιμήσεων από το στυλ στην λειτουργικότητα μετά από το τέλος της δοκιμής. Ωστόσο όταν οι μαθητές ρωτήθηκαν αν θα άλλαζαν με αυτήν την σχολική τους τσάντα η πλειοψηφία του δείγματος απάντησε αρνητικά. Όσον αφορά τα είδη της Σχολικής Τσάντας διακρίνονται σε Τσάντες με Λουράκια πλάτης που εφαρμόζουν στους 2 ώμους: Αυτού του είδους οι τσάντας απαντώνται συχνότερα στα σχολεία. Εάν τοποθετηθούν σωστά και προσφέρουν πρόσθετα εργονομικά χαρακτηριστικά όπως λ.χ. λουράκι μέσης ενδείκνυνται για την μεταφορά του σχολικού εξοπλισμού. Τύπου Ταχυδρόμου: Αυτού του είδους οι τσάντας προτιμούνται από μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου για λόγους καθαρά αισθητικούς. Ωστόσο οι έρευνες έχουν ενοχοποιήσει τις συγκεκριμένες τσάντας για την εμφάνιση διάφορων διαταραχών στην στάση των μαθητών (ασυμμετρία ώμων, κάμψη και στρέψη του κορμού). Τρόλεϊ: Μετά από την δημοσιότητα που έλαβε το θέμα με τις σχολικές τσάντες οι γονείς στρέφονται σε εναλλακτικά είδη τσαντών. Μολονότι οι τσάντες αυτές διακρίνονται για την ευκολία μεταφοράς δεν έχει διεξαχθεί κάποια έρευνα σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που μπορεί να έχουν στους μαθητές 15

16 Γενικοί Παράγοντες: Καθιστική ζωή Γενικά η πολύωρη παραμονή των μαθητών στα θρανία σε συνδυασμό με την υιοθέτηση καθιστικών ενασχολιών ( υπολογιστές, βίντεο-παιχνίδια) και την έλλειψη άθλησης μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη μυοσκελετικών διαταραχών. Η ενασχόληση των παιδιών με τον αθλητισμό τα βοηθά να σχηματίσουν πιο γερό σκελετό και να αναπτυχθούν πιο σωστά. Παράλληλα συμβάλλει στην ενδυνάμωση των μυών οι οποίοι στηρίζουν και προστατεύουν την σπονδυλική τους στήλη. Μάλιστα, ορισμένα αθλήματα και ασκήσεις ενδείκνυνται για την αντιμετώπιση διαταραχών της σπονδυλικής στήλης όπως π.χ. η σκολίωση. Υιοθέτηση Λανθασμένης στάσης Στάση είναι η μεταφορά του σώματος στον χώρο. Δεν είναι σταθερή αλλάζει συνέχεια και εξαρτάται από τη δραστηριότητα που καλείται κάποιος να εκτελέσει.κατά τη διατήρηση της ορθής όρθιας θέσης, το σώμα πρέπει να ισορροπεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να υπάρχει αντίστοιχη ισορροπία στα κυρτώματα της σπονδυλικής στήλης. Η κακή στάση του σώματος έχει σαν συνέπεια την ανάπτυξη Εικόνα 5. Η στάση του σώματος μηχανικών ροπών σε διάφορα σημεία του σώματος είναι αποτέλεσμα ομάδες μυών να ασκούν δυνάμεις εξισορρόπησης. Οι μύες υφίστανται ισομετρική συστολή, περιορίζεται η κυκλοφορία του αίματος, διαταράσσεται η χημική ισορροπία και συσσωρεύονται άχρηστα προϊόντα μεταβολισμού τα οποία προκαλούν φαινόμενα της στατικής κόπωσης. Τα φαινόμενα αυτά αρχικά εμφανίζονται ως αδιόρατη ενόχληση και μετατρέπονται βαθμιαία σε πόνο. Ακόμη και αν η στάση που υιοθετήθηκε δεν οδηγεί σε ασύμμετρες στάσεις, αργά η γρήγορα θα εμφανιστούν φαινόμενα στατικής κόπωσης, διότι το ανθρώπινο σώμα δεν δύναται να παραμείνει ακίνητο επί μακρόν και για αυτό παρατηρούνται συνεχείς αλλαγές στάσεων. Εάν το σώμα υποχρεώνεται να παραμείνει σε ακατάλληλη στάση για μεγάλο χρονικό διάστημα τότε παρουσιάζονται μόνιμες μυοσκελετικές διαταραχές. Γεγονός είναι πως οι μαθητές αγνοούν ποια είναι η σωστή στάση καθώς δεν υπάρχει καμία ενημέρωση σε αυτόν τον τομέα ούτε από τα σχολεία ούτε από κάποιον άλλον αρμόδιο φορέα. 16

17 Βιβλιογραφική επισκόπηση Το πρόβλημα με τις σχολικές τσάντες έχει λάβει μεγάλη δημοσιότητα τα τελευταία χρόνια με αποτέλεσμα την δημιουργία μιας αξιόλογης βιβλιογραφίας πάνω σε αυτό το θέμα. Πλέον, σχετικά άρθρα εμφανίζονται στον ημερήσιο τύπο ενώ μηχανές αναζήτησης όπως το Google παρέχουν επαρκή δεδομένα για μια σφαιρική ενημέρωση. Τις πιο αξιόπιστες πηγές ωστόσο αποτελούν επιστημονικά άρθρα δημοσιευμένα σε έγκυρα περιοδικά όπως το Ergonomics, Applied Ergonomics, Spine, European Journal of Applied Physiology κ.α. αν και μερικές φορές τα αποτελέσματα των μελετών αλληλοσυγκρούονται. Μερικές από τις πιο γνωστές και σύγχρονες μελέτες πάνω στο θέμα είναι αύτη των Negrini S, Carabalona R, Sibilla P. «Backpack as a daily load for schoolchildren» και «Backpacks on! Schoolchildren s perceptions of load, associations with back pain and factors determining the load», αυτή των H.W. Mackiea,S.J. Leggb, J. Beadlea, D. Hedderleyc «Comparison of four different backpacks intended for school use» και αυτή των Grimmer K, Williams M. «Gender-age environmental associates of adolescent low back pain». Για την διεξαγωγή της παρούσας έρευνας έγινε προσεκτική επιλογή και μελέτη των επιστημονικών πηγών που χρησιμοποιήθηκαν. Οι πληροφορίες που αντλήθηκαν από τον παγκόσμιο ιστό διασταυρώθηκαν και εν συνεχεία χρησιμοποιήθηκαν. Τέλος, τα δεδομένα που αφορούν τις παθήσεις και την φυσιολογία της σπονδυλικής στήλης προέρχονται από έγκριτα ιατρικά συγγράμματα της Ιατρικής Σχολής Αθηνών. Αναλυτικά όλες οι πηγές παρουσιάζονται στην βιβλιογραφικό μέρος. 17

18 Διερευνητικό Μέρος Η έρευνα, πραγματοποιήθηκε στις 22/12/06 σε ιδιωτικό εκπαιδευτήριο των βορείων προαστίων Αττικής. Το δείγμα της έρευνας αποτελούταν από εικοσιένα μαθητές δημοτικού από τους οποίους οι δέκα ήταν μαθητές της β τάξης αποτελούμενοι από 4 κορίτσια και 6 αγόρια και οι λοιποί, μαθητές της ε τάξης αποτελούμενοι από 5 κορίτσια και 6 αγόρια. Στους μαθητές διανεμήθηκε ερωτηματολόγιο το οποίο παρατίθεται στο παράρτημα της εργασίας. Στο πρώτο μέρος του υπήρχαν ερωτήσεις σχετικά με την ηλικία του εξεταζόμενου δείγματος, την τάξη φοίτησης, το φύλο του, την ιδιότητα αριστερόχειρα-δεξιόχειρα και το ύψος και βάρους του. Για να προσδιοριστεί το βάρος κάθε μαθητή καθώς και το βάρος της σχολικής του τσάντας πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις. Οι σχολικές τσάντες των μαθητών ζυγίστηκαν με όλο τους το περιεχόμενο χωρίς να αφαιρεθεί τυχόν εξωσχολικός εξοπλισμός. Για τις μετρήσεις χρησιμοποιήθηκε ζυγός ακριβείας. Για να προσδιοριστεί το ύψος των μαθητών χρησιμοποιήθηκε μεταλλικό μέτρο. Για τη σωστή λήψη των στοιχειών ζητήθηκε από τους μαθητές να σταθούν ίσια μπροστά σε τοίχο ώστε η πλάτη, οι ώμοι και τα άκρα να εφάπτονται σε αυτόν και το κεφάλι τους να κοιτά ευθεία μπροστά. Το δεύτερο μέρος του ερωτηματολογίου περιελάμβανε ερωτήσεις σχετικά με το είδος της σχολικής τσάντας (πλάτης με λουράκια, τύπου ταχυδρόμου, τύπου τρόλεϊ),το περιεχόμενό της, τις διαστάσεις και το βάρος της. Οι διαστάσεις της τσάντας προσδιορίστηκαν με σκοπό να υπολογιστεί ο όγκος της. Στη συνέχεια, οι μαθητές έδωσαν πληροφορίες σχετικά με το πόσο καιρό έχουν την συγκεκριμένη τσάντα, ποιος την διάλεξε και έπειτα κλήθηκαν να επιλέξουν από μια σειρά στοιχείων, εκείνα που τους αρέσουν και δεν τους αρέσουν αντίστοιχα στην τσάντα τους. Επίσης, υπήρχαν ερωτήσεις στις οποίες οι μαθητές ανέφεραν τυχόν εργονομικά χαρακτηριστικά της τσάντας τους όπως λουράκι μέσης, ενίσχυση πλάτης, κτλ και έδωσαν πληροφορίες για το αν την μεταφέρουν μόνοι τους, τη διάρκεια και τον τρόπο μεταφοράς. Ακόμα οι μαθητές ερωτήθηκαν για τυχόν ενοχλήσεις σε διάφορες περιοχές του σώματος τους, ενώ παράλληλα τους ζητήθηκε να αναφέρουν αν οι γονείς τους γνωρίζουν το περιεχόμενο της και κατόπιν να παρουσιάσουν τον τρόπο με τον οποίο τακτοποιούν τον σχολικό εξοπλισμό εντός της τσάντας. Τέλος, τους ζητήθηκε να πουν αν αθλούνται και αν ναι να προσδιορίσουν το άθλημα και την συχνότητα με την οποία επιδίδονται σε αυτό. 18

19 Αξίζει να σημειωθεί ότι στους μαθητές της β τάξης, για να αποφευχθούν προβλήματα από τη μη κατανόηση του ερωτηματολογίου, κάθε μαθητής συμπλήρωσε το ερωτηματολόγιο υπό την καθοδήγηση των φοιτητριών ενώ παράλληλα τυχόν δυσνόητες ερωτήσεις διατυπώθηκαν ανάλογα ώστε να είναι κατανοητές. Η σύνταξη του ερωτηματολογίου έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε και τα απαραίτητα στοιχεία, για την διεξαγωγή της έρευνας, να μπορούν να συλλεχθούν αλλά και να είναι κατανοητές οι ερωτήσεις καθώς το δείγμα αποτελούνταν από παιδία νεαρής ηλικίας. Η μέθοδος που ακολουθήθηκε για την συμπλήρωση του ερωτηματολογίου ήταν αυτή της προσωπικής συνέντευξης και πραγματοποιήθηκε σε αμφιθέατρο του εκπαιδευτηρίου. Ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου έγινε με ιδιαίτερη προσοχή. Αρχικά επιλέχθηκαν γενικές ερωτήσεις, δημογραφικού τύπου, για την ηλικία του εξεταζόμενου δείγματος, την τάξη φοίτησης, το φύλο, την ιδιότητα αριστερόχειραδεξιόχειρα και το ύψος και βάρους του. Τα στοιχεία για το ύψος και το βάρος ζητήθηκαν για να προσδιοριστεί η σωματική διάπλαση των μαθητών και να συσχετιστεί με το βάρος της σχολικής τσάντας. Στη συνέχεια παρατέθηκε ερώτηση που αφορούσε το είδος της τσάντας με σκοπό να διαπιστωθεί ποιο είναι εκείνο που επικρατεί στη πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Τα ερωτήματα σχετικά με τις διαστάσεις, το βάρος της σχολικής τσάντας και τον επιπλέον εξοπλισμό που μεταφέρουν οι μαθητές τέθηκαν με σκοπό να διαπιστωθεί το είδος του φορτίου, ο όγκος/χωρητικότητα της τσάντας και να καταγραφούν τα μεταφερόμενα αντικείμενα που προσθέτουν επιπλέον φορτίο στο ήδη υπάρχον. Οι ερωτήσεις που ακολούθησαν σχετικά με το πόσο καιρό έχουν την συγκεκριμένη τσάντα, ποιος την διάλεξε, τι τους αρέσει και δεν τους αρέσει αντίστοιχα στην τσάντα τους έγιναν με στόχο να κατανοηθεί η ψυχολογία του δείγματος και να προσδιοριστούν τα κριτήρια με τα οποία έγινε η επιλογή και αγορά της τσάντας. Έπειτα, ζητήθηκε από τους μαθητές να επιλέξουν από μια σειρά χαρακτηριστικών εκείνα που εντοπίζουν στη δική τους τσάντα, με επιδίωξη να αξιολογηθούν τα τυχόν εργονομικά χαρακτηριστικά που διέθετε η εκάστοτε σχολική τσάντα. Ακόμα τα ερωτήματα για τον τρόπο μεταφοράς του σακιδίου πλάτης και της τσάντας τύπου ταχυδρόμου, καθώς και εκείνα για την συχνότητα και τη διάρκεια μεταφοράς, παρατέθηκαν για να μελετηθεί ο τρόπος μετακίνησης του φορτίου και παράλληλα για να συσχετιστεί το φορτίο με τους πόνους σε διάφορες περιοχές του σώματος. Για αυτό το λόγο αμέσως μετά τοποθετήθηκαν ερωτήσεις για τυχόν ενοχλήσεις. 19

20 Το ερώτημα σχετικά με το αν οι γονείς γνωρίζουν το περιεχόμενο της τσάντας τοποθετήθηκε για να διαπιστωθεί κατά πόσο οι γονείς είναι ενήμεροι για το φορτίο που μεταφέρουν καθημερινά τα παιδία τους και σε συνδυασμό με το ερώτημα για το πώς τοποθετείται ο εξοπλισμός εντός της τσάντας, για να εξακριβωθεί αν υποδεικνύουν στους μαθητές τον σωστό τρόπο με τον οποίο πρέπει να διανέμεται το φορτίο. Τέλος η ομάδα των ερωτημάτων που ζητούσαν από το δείγμα να δώσει πληροφορίες για το αν αθλείται και να προσδιορίσει το άθλημα και την συχνότητα με την οποία επιδίδεται σε αυτό, τοποθετήθηκε για να προσδιοριστεί η φυσική τους κατάσταση και να ερευνηθεί αν όντως η ενασχόληση με τον αθλητισμό δρα ανασταλτικά στην εμφάνιση μυοσκελετικών προβλημάτων. Όταν τελείωσε η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου και αφού είχε δημιουργηθεί ένα κλίμα οικειότητας ανάμεσα στους μαθητές και τους ερευνητές-φοιτητές, στα πλαίσια μιας συζήτησης γύρω από τις σχολικές τσάντες, οι μαθητές παραπονέθηκαν πως η σχολική τσάντα που μεταφέρουν καθημερινά είναι αρκετά βαριά και συχνά δυσκολεύονται στην μεταφορά της. 20

21 Αποτελέσματα Μετά την συγκέντρωση των στατιστικών στοιχείων τα οποία βρίσκονταν σε πρωτογενή μορφή, ακολούθησε το στάδιο της επεξεργασίας. Κατά το στάδιο αυτό εκτελέστηκαν οι ακόλουθες εργασίες: Έλεγχος ερωτηματολογίων: Ο έλεγχος ερωτηματολογίων διακρίνεται στον έλεγχο πληρότητας και στον έλεγχο ορθής συμπλήρωσης. Με τον έλεγχο πληρότητας διαπιστώνεται αν έχουν δοθεί απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα. Με το λογικό έλεγχο επαληθεύεται αν έχουν δοθεί ορθές απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα ή/και αν υπάρχει λογική συνέχεια των απαντήσεων σε διαδοχικές ερωτήσεις που βρίσκονται σε λογική ακολουθία. Κωδικοποίηση ερωτηματολογίων: Η κωδικοποίηση και καταχώριση των ερωτηματολογίων έγινε με βάση τον αύξοντα αριθμό που αντιστοιχήθηκε στο καθένα. Με τον τρόπο αυτό διευκολύνθηκε κατά πολύ ο έλεγχος των καταχωρηθέντων ερωτηματολογίων. Εισαγωγή στοιχείων σε Η/Υ: Τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν, καταχωρήθηκαν στο Excel χρησιμοποιώντας τη δυαδική σήμανση (binary data). Στατιστική επεξεργασία δεδομένων: Έπειτα από την ολοκλήρωση των προηγούμενων σταδίων ακολούθησε η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων. Για όσα δεδομένα ήταν δυνατό υπολογίστηκαν στατιστικά μεγέθη όπως ο δειγματικός μέσος, διασπορά, τυπική απόκλιση κ.α. τα οποία παρατίθενται στο Παράρτημα. Για τα υπόλοιπα υπολογίστηκαν οι συχνότητες εμφάνισης. Ακολουθούν τα αποτελέσματα της στατιστικής επεξεργασίας: Από τις δημογραφικές πληροφορίες που συγκεντρωθήκαν υπολογίστηκε ότι το 40% του δείγματος της β τάξης ήταν αγόρια και το 60% κορίτσια ενώ στην ε ήταν 45,5% και 54,5% αντίστοιχα. Τα ποσοστά δεξιόχειρων ανήλθαν στο 100% για την β και στο 82,8% για την ε. Το μέσο ύψος στην β προσδιορίστηκε στο 132,9cm με μέγιστο ύψος τα 140cm και ελάχιστο τα 123cm. Αντίστοιχα στην ε ήταν 148,4cm το μέσο με μέγιστο 157cm και ελάχιστο 144cm. Το μέσο βάρος στην β ανήλθε στα 28,8kg με μέγιστο τα 40kg και ελάχιστο τα 21kg. Αντίστοιχα στην ε ήταν 46,3kg με μέγιστο 60kg και ελάχιστο 36kg. Όσον αφορά το είδος της σχολικής τσάντας το 80% της β ανέφερε σακίδιο πλάτης με λουράκια και το υπόλοιπο 20% τσάντα τύπου τρόλεϊ. Στην αντίστοιχη ερώτηση το 100% της ε δήλωσε σακίδιο πλάτης. Το μέσο βάρος σχολικής τσάντας για τη β διαμορφώθηκε στα 5,9kg με μέγιστο βάρος τα 7kg και ελάχιστο τα 5kg. Τα αντίστοιχα της ε ήταν 5,5kg με μέγιστο 7kg και ελάχιστο 21

22 3kg. Η μέση χωρητικότητα σχολικής τσάντας για τη β υπολογίστηκε 32274,6 cm 3, με μέγιστη χωρητικότητα cm 3 και ελάχιστη cm 3. Αντίστοιχα για την ε ήταν 26012,82 cm 3 με μέγιστη χωρητικότητα cm 3 και ελάχιστη cm 3. Στην ερώτηση «τι άλλο μετέφερες εκτός από βιβλία» το 90% της β δήλωσε ότι μεταφέρει άλλα αντικείμενα. Αναλυτικά 40% μετέφερε ένα αντικείμενο, 40% δύο και 10% μετέφερε πάνω από δύο αντικείμενα. Στην ε το 90,9% απάντησε ότι μεταφέρει άλλα αντικείμενα πέρα από τον σχολικό εξοπλισμό, αναλυτικά 27,27% μετέφερε ένα αντικείμενο, 45,45% δύο και 18,8% μετέφερε πάνω από δύο αντικείμενα. Τα εν λόγω αντικείμενα παρουσιάζονται στο παρακάτω διάγραμμα. Τι άλλο κουβάλησες σήμερα εκτός από βιβλία; 80% 70% 60% 50% 40% Β Δημοτικού Ε Δημοτικού 30% 20% 10% 0% Καλλιτεχνικά Κολατσιό Παιχνίδια Μουσικό Όργανο Στην ερώτηση «πόσο καιρό έχεις την συγκεκριμένη τσάντα» τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 90% της β είχαν καινούρια τσάντα και ένα 10% ότι την έχει πάνω από δύο χρόνια ενώ στην ε οι καινούριες τσάντες άγγιζαν το 72,73% και υπήρχε ένα ποσοστό 27,27% για τσάντες ηλικίας από ένα έως δύο χρόνια. Για την επιλογή της τσάντας στη β τάξη το 70% δήλωσε πως την διάλεξε μόνο του ενώ μόλις το 30% απάντησε πως τη διάλεξαν οι γονείς του. Στην ε τα αντίστοιχα ποσοστά διαμορφώθηκαν σε 63,64% και 9,09% ενώ το 18,18% επέλεξε την τσάντα του με τη βοήθεια του γονέα και το 9,09% με τη βοήθεια αδελφού/ής. Όσον αφορά τα στοιχεία που τους αρέσουν και δεν του αρέσουν στην σχολική τους τσάντα αυτά παρουσιάζονται στα παρακάτω διαγράμματα. 22

23 Χρώμα Τι σου αρέσει στην σχολική σου τσάντα; Β Δημοτικού Ε Δημοτικού Μέγεθος Άνεση Υλικό Καινούργια Επωνυμία Πρακτκές θήκες Εμφάνιση Εργονομικά Χαρακτηριστικά Τι δεν σου αρέσει στην σχολική σου τσάντα; Β Δημοτικού Ε Δημοτικού Μέγεθος Εμφάνιση Δυσκολια Μεταφοράς Παλιά-Φθαρμένη Μη πρακτική Απουσία χωρισμάτων 23

24 Στην αξιολόγηση των εργονομικών χαρακτηριστικών που διέθεταν οι σχολικές τους τσάντες τα αποτελέσματα για την β ήταν ότι το 10% διέθετε λουράκι μέσης, το 80% ενισχυμένα λουράκια ώμου, και το 90% ενίσχυση πλάτης και ρυθμιζόμενα λουράκια. Τα αποτελέσματα για την ε έδειξαν ότι το 90,9% διέθετε ρυθμιζόμενα και ενισχυμένα λουράκια ώμου ενώ ενίσχυση πλάτης διέθετε το 63,63%. Στην ερώτηση «πώς μεταφέρεις το σακίδιο πλάτης» τα ποσοστά για τη β έδειξαν ότι το 12,5% το μεταφέρει μόνο στον δεξί ώμο και το 87,5% ότι το μεταφέρει και στους δύο ώμους, τα αντίστοιχα ποσοστά για την ε ήταν 18,18% και 81,82%. Ακόμα το 80% της β δήλωσε πως μεταφέρει μόνο του την σχολική τσάντα, το ίδιο και το 90,91% της ε. Από τους μαθητές της β τάξης το 10% περπατάει για να φτάσει στο εκπαιδευτήριο ενώ το 90% καταφθάνει με σχολικό. Από τους μαθητές της ε το 9,09% περπατά, το 81,82% πηγαίνει με σχολικό και το 9,09% με αυτοκίνητο. Τα ποσοστά που αφορούν την διάρκεια μεταφοράς της τσάντας, για την β διαμορφώθηκαν ως εξής: 90% μέχρι πέντε λεπτά και 10% από πέντε μέχρι δέκα λεπτά. Τα αντίστοιχα ποσοστά για την ε ήταν 27,27% μέχρι πέντε λεπτά, 45,45% από πέντε μέχρι δέκα, 9,09% από δέκα μέχρι είκοσι και 18,18% από είκοσι και πάνω. Στην ερώτηση «έχεις καθόλου ενοχλήσεις τον τελευταίο καιρό» το 10% της β και το 72,73% της ε απάντησαν θετικά στην ερώτηση. Οι περιοχές και τα ποσοστά παρουσιάζονται στο παρακάτω διάγραμμα. Έχεις καθόλου ενοχλήσεις τον τελευταίο καιρό; Ώμοι Πλάτη Αυχένας Μέση Πόδια Β Δημοτικού Ε Δημοτικού 24

25 Όσον αφορά το αν οι γονείς γνωρίζουν το περιεχόμενο της τσάντας των παιδίων τους μόλις το 20% της β απάντησε θετικά, στην ίδια ερώτηση το ποσοστό για την ε άγγιξε το 90,91%. Στην τοποθέτηση των βιβλίων ένα 10% της β δήλωσε ότι τα τοποθετεί κάθετα, ένα 30% κατά σειρά μεγέθους, ένα 30% τυχαία, το 10% τοποθετεί στο πίσω μέρος τα μεγάλα και βαριά και το 20% % τοποθετεί στο κέντρο τα μεγάλα και βαριά. Τα ποσοστά για την ε διαμορφώθηκαν ως εξής 9,09% τα τοποθετεί κάθετα, 72,73% κατά σειρά μεγέθους, 18,18% τυχαία και18,18%% τοποθετεί στο πίσω μέρος τα μεγάλα και βαριά.. Στην ερώτηση «αθλείσαι» το 90% της β και το 100% της ε απάντησαν θετικά αναφέροντας πολλά και ποικίλα αθλήματα. Οι ώρες ενασχόλησης με τον αθλητισμό παρουσιάζονται στο παρακάτω διάγραμμα: Πόσες ώρες την εβδομάδα αθλείσαι; Β Δημοτικού Ε Δημοτικού ΚΑΜΙΑ Τέλος στα πλαίσια της φιλικής συζήτησης το 80% της β και το 100% της ε δήλωσαν στους ερευνητές-φοιτητές ότι οι σχολικές τους τσάντες είναι ιδιαίτερα βαριές και πως δυσκολεύονται να τις μεταφέρουν. 25

26 Συζήτηση Αποτελεσμάτων Μετά από την μελέτη των δεδομένων και την στατιστική τους επεξεργασία, για καλύτερη εξαγωγή συμπερασμάτων, πραγματοποιήθηκαν διάφοροι συσχετισμοί και περαιτέρω αναλύσεις. Καταρχήν, παρατηρήθηκε ότι τα κορίτσια είναι πολύ πιο ευαίσθητα στους πόνους έναντι των αγοριών αφού ένα στα δύο δήλωσε ότι έχει ενοχλήσεις σε ποικίλες περιοχές του σώματος. Ειδικά στην ε τάξη το σύνολο των κοριτσιών ανέφερε πως υποφέρει από πόνους. Σε αυτή την ηλικία τα κορίτσια έχουν αναπτύξει καλύτερη σχέση με το σώμα τους και μπορούν να εντοπίσουν τυχόν ενοχλήσεις. Στο ότι τα κορίτσια είναι πιο ευάλωτα στους πόνους είχαν οδηγηθεί και παρόμοιες επιστημονικές έρευνες που είχαν διεξαχθεί στην Αυστραλία. Πιο αναλυτικά, το 66,66% υποφέρει από πόνους στους ώμους, το 23,33% από πόνους στην πλάτη, το 16,66% από πόνους στον αυχένα και το 33,33% από πόνους στη μέση. Το ανάλογο ποσοστό στα αγόρια είναι 33,33%. Αξίζει να αναφερθεί ότι το 61,90% του δείγματος δεν τοποθετεί σωστά τον σχολικό εξοπλισμό εντός της τσάντας του. Ενώ η κατάλληλη μέθοδος τοποθέτησης είναι τα μεγάλα σε διαστάσεις και βαριά βιβλία να βρίσκονται στην πλάτη της τσάντας και να ακολουθούν τα πιο ελαφριά βιβλία και τετράδια, το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών τοποθετεί είτε τυχαία τα βιβλία είτε βάζει στο κέντρο και προς την εξωτερική πλευρά της τσάντας τα βαριά. Η λανθασμένη τοποθέτηση μπορεί να αποδειχθεί καταστροφική γιατί μετατοπίζει το κέντρο βάρους του φορτίου μακριά από την σπονδυλική στήλη και έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ανάπτυξή της. Το ίδιο μπορεί να συμβεί αν η τοποθέτηση της τσάντας ρυθμιστεί σε αρκετά υψηλό σημείο της πλάτης. Η τοποθέτησή της χαμηλά έχει τις λιγότερο αρνητικές επιδράσεις γιατί με αυτό τον τρόπο το φορτίο προσεγγίζει καλύτερα το κέντρο βάρους του σώματος. Σε ανάλογη έρευνα το 2001 στην Αυστραλία(«Effects of backpacks on students: measurement of cervical and shoulder posture» Chansirinukor, Wilson, Grimmer, and Dansi) οι ερευνητές κατέληξαν στο ίδιο ακριβώς συμπέρασμα. Παράλληλα παρατηρήθηκε ότι από το 82,71% του δείγματος που μεταφέρει μόνο του την σχολική τσάντα, το 38,9% δήλωσε πως υποφέρει από πόνους, επιπλέον από αυτό το ποσοστό, το 14,28% ανέφερε ότι μεταφέρει την τσάντα του πάνω από είκοσι λεπτά. Το 14,28% του δείγματος που δήλωσε ότι μεταφέρει την τσάντα του σε έναν μόνο από τους δύο ώμους υποφέρει στο σύνολό του από πόνους κυρίως στους ώμους και την πλάτη. Οι πόνοι αυτοί οφείλονται στην αυξημένη πίεση και στις δυνάμεις που προκαλούν οι ιμάντες στους ώμους των μαθητών. 26

27 Ακόμα παρατηρήθηκε ότι το 95,23% του δείγματος που αθλείται το 52,38% δεν παρουσιάζει ενοχλήσεις. Από σχετικές επιστημονικές έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί έχει επιβεβαιωθεί ότι η σωματική άσκηση μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για την αντιμετώπιση της σκολίωσης καθώς και άλλων μυοσκελετικών συνδρόμων, αφού δίνει τη δυνατότητα παρέμβασης στη διόρθωση της στάσης του σώματος. Παρατηρήθηκε ότι σε αρκετά μεγάλο ποσοστό οι σχολικές τσάντες των μαθητών διέθεταν ορισμένα εργονομικά χαρακτηριστικά κυρίως ενισχυμέναρυθμιζόμενα λουράκια ώμου και αρκετές ενίσχυση πλάτης. Ωστόσο τα εργονομικά χαρακτηρίστηκα δεν φάνηκε να αποτελούν ισχυρό κριτήριο επιλογής και αντίστοιχα αγοράς. Η επιλογή της τσάντας, όπως έδειξαν τα αποτελέσματα, αποτελεί υπόθεση των ίδιων των μαθητών οι οποίοι έλκονται περισσότερο από την εμφάνιση της και το χρώμα της και λιγότερο από την εργονομία της. Πολύ μικρό είναι το ποσοστό των μαθητών των οποίων η τσάντα επιλέχθηκε και αγοράστηκε σύμφωνα με τα κριτήρια του γονέα. Αν και δεν είναι σίγουρο ότι και οι ίδιοι οι γονείς γνωρίζουν πως η επιλογή μιας σχολικής τσάντας πρέπει να γίνεται με βάση την εργονομία της κατά κύριο λόγο και δευτερευόντως από τα υπόλοιπα χαρακτηρίστηκα της. Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η έρευνα έγινε σε εκπαιδευτήριο εντός της πόλης των Αθηνών όπου τα παιδία είτε διανύουν μικρές αποστάσεις σπίτι-σχολείο είτε χρησιμοποιούν σχολικά λεωφορεία. Είναι αυτονόητο ότι αν η έρευνα είχε πραγματοποιηθεί σε επαρχιακή πόλη, όπου η απόσταση σπίτι-σχολείο είναι πολύ μεγαλύτερη θα είχαμε αντίστοιχα μεγαλύτερες τιμές σε όλα τα προαναφερθέντα ποσοστά. Αυτό άλλωστε πιστοποιούν και μελέτες οι οποίες έχουν δείξει πως όσο μεγαλύτερες είναι οι αποστάσεις που διανύει ένας μαθητής περπατώντας τόσο μεγαλύτερες είναι οι επιπτώσεις στην ανάπτυξη της σπονδυλικής στήλης. Αξιοσημείωτο είναι ότι σχεδόν όλοι οι μαθητές παραπονέθηκαν για το βάρος της τσάντας τους και την δυσκολία μεταφοράς της. Ελάχιστοι ήταν εκείνοι που απάντησαν ότι η τσάντα τους ήταν ελαφριά. Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί ο ρόλος του εκπαιδευτικού αλλά και αυτού ακόμα του Υπουργείου Παιδείας, μιας και είναι οι παράγοντες που καθορίζουν το υλικό που θα μεταφέρουν καθημερινά οι μαθητές. Πράγματι τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ο κάθε μαθητής κατά την μεταφορά της τσάντας του σηκώνει βάρος κατά μέσο όρο έξι κιλά. Το βάρος αυτό, συγκρινόμενο με το μέσο βάρος των μαθητών της β τάξης που είναι είκοσι εννιά κιλά και σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, κρίνεται υπερβολικά μεγάλο. Το ακριβές ποσοστό υπολογίστηκε στο 28,24%. Οι συγκεκριμένες έρευνες υποστηρίζουν ότι το βάρος που ενδείκνυται να σηκώνει κάποιο παιδί δεν πρέπει να υπερβαίνει το 10% του 27

28 σωματικού του βάρους. Στην περίπτωσή μας λοιπόν το αντίστοιχο ποσοστό ξεπερνά το 20%. Ανάλογα είναι και τα μεγέθη για τους μαθητές της ε τάξης. Σε αντίστοιχη έρευνα που έγινε στην Ιταλία («Backpack as a daily load for schoolchildren» Stefano Negrini, Roberta Carabalona, Paolo Sibilla) διαπιστώθηκε ότι ο μέσος όρος μαθητών σήκωνε βάρος 22% πάνω από το σωματικό του βάρος ενώ παράλληλα υπολογίστηκε πως το 34,8% του δείγματος μετέφερε φορτίο πολύ περισσότερο από το 30% του σωματικού βάρους τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Ανάλογες επιστημονικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν με σκοπό να εξετάσουν πώς το βάρος των σχολικών τσαντών επηρεάζει τα παιδία και τους εφήβους, κατέληξαν στο συμπέρασμα πως η λανθασμένη χρήση της τσάντας προκαλεί εκτός από πόνους και δυσμορφίες στην σπονδυλική στήλη των παιδιών γιατί εμποδίζει την υγιή ανάπτυξή της. Συγκεκριμένα οι Chansirinukor, Wilson, Grimmer, και Dansie που πραγματοποίησαν μελέτες στην Αυστραλία, εξέτασαν μαθητές που μετέφεραν τις τσάντες τους. Το φορτίο αντιστοιχούσε στο 10% του σωματικού βάρους του δείγματος και ζητήθηκε από τους μαθητές να περπάτησαν φορώντας την τσάντα τους για περίπου πέντε λεπτά. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως οι μαθητές για να σηκώσουν και να αντέξουν το βάρος έσκυβαν μπροστά ενώ όταν το φορτίο ξεπερνούσε το 10% του σωματικού βάρους η κλίση της σπονδυλικής στήλης όλο και μεγάλωνε. 28

29 Συμπέρασμα-Προτεινόμενα μέτρα Όπως αποδείχθηκε από τα στοιχεία της έρευνας το πρόβλημα είναι σοβαρό και υπαρκτό. Σχεδόν στο σύνολό του το δείγμα των μαθητών μεταφέρει καθημερινά φορτίο πολύ μεγαλύτερο από το προτεινόμενο. Ιδιαίτερα οι μαθητές της β τάξης δημοτικού υπολογίστηκε ότι σηκώνουν φορτίο που ξεπερνά το 20% του σωματικού τους βάρους. Ποσοστό δραματικό αν σκεφτεί κανείς πως το μυοσκελετικό σύστημα βρίσκεται στην φάση της ανάπτυξης, Θα πρέπει λοιπόν οι γονείς, οι δάσκαλοι και φυσικά το αρμόδιο υπουργείο και οι φορείς να ευαισθητοποιηθούν, να δείξουν την δέουσα προσοχή στο πρόβλημα και να λάβουν μέτρα. Το μυοσκελετικό σύστημα είναι ευάλωτο κατά την φάση της ανάπτυξής του και προηγούμενες μελέτες υποστηρίζουν πως το μεγάλο βάρος της σχολικής τσάντας έχει επιπτώσεις στην ορθή στάση της σπονδυλικής στήλης και δημιουργεί αυξημένες πιέσεις στους σπονδύλους. Για αυτό το λόγο, είναι συνετό οι φορείς πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε συνεργασία με ορθοπεδικούς και φυσιοθεραπευτές να ξεκινήσουν μια εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης καθώς όλο και νέα στοιχεία για τις αρνητικές επιδράσεις της σχολικής τσάντας στην υγεία των μαθητών έρχονται στο φως της δημοσιότητας. Για να είναι επιτυχής μια τέτοια προσπάθεια απαιτείται συνεργασία των ειδικών με τους γονείς των μαθητών, τους δασκάλους, τους φορείς αλλά και τους ίδιους τους μαθητές. Μια καλή πρόταση θα ήταν να συσταθούν επιτροπές αποτελούμενες από ειδικούς γιατρούς και εκπαιδευτικούς, οι οποίες θα περιοδεύουν σε σχολεία και θα ενημερώνουν γονείς, μαθητές και δασκάλους για το πρόβλημα, θα εξετάζουν τα παιδία για τυχόν μυοσκελετικά σύνδρομα, θα δίνουν πρακτικές συμβουλές για την σωστή μεταφορά της τσάντας, την ορθή τοποθέτηση του σχολικού εξοπλισμού σε αυτή και φυσικά θα απαντούν σε ερωτήσεις. Κάτι τέτοιο ήδη συμβαίνει σε χώρες του εξωτερικού. Ειδικότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχει ο θεσμός του «School screening for scoliosis» όπου ορθοπεδικοί επισκέπτονται τα σχολεία και εξετάζουν τα παιδιά για σκολίωση. Ακόμα οι καθηγητές φυσικής αγωγής στα σχολεία οφείλουν να ενθαρρύνουν τα παιδία να ασχοληθούν με τον αθλητισμό. Η συστηματική άσκηση μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην αντιμετώπιση μυοσκελετικών δυσμορφιών όταν ακολουθεί συγκεκριμένες αρχές για τη βελτίωση της στάσης του σώματος. Οι θεωρητικές γνώσεις για τη σωστή στάση του σώματος, που καλό θα είναι να περιλαμβάνονται στο σχεδιασμό του μαθήματος της φυσικής αγωγής, θα 29

30 ωφελήσουν τόσο το σύνολο των μαθητών όσο και τα παιδιά που υποφέρουν από κάποιο μυοσκελετικό σύνδρομο. Οι μαθητές ήδη από τις πρώτες σχολικές τάξεις θα πρέπει να διδαχτούν τους σωστούς τρόπους μεταφοράς της σχολικής τσάντας, και γενικά τον μεγάλων φορτίων, ώστε να μπορούν να τους εφαρμόζουν. Γονείς και εκπαιδευτικοί οφείλουν να ενημερώνουν τα παιδιά πως οι τσάντες με λουράκια ώμου, οι οποίες αποτελούν το συνηθέστερο είδος σχολικής τσάντας, πρέπει να μεταφέρονται και με τους δύο ώμους καθώς αυτός ο τρόπος είναι ο λιγότερο επιβλαβής για την σπονδυλική στήλη. Ακόμα πως το φορτίο θα πρέπει να βρίσκεται όσο το δυνατό πιο κοντά στην πλάτη ενώ παράλληλα οι ιμάντες θα πρέπει να ρυθμιστούν σχετικά χαμηλά γιατί με αυτό τον τρόπο το φορτίο προσεγγίζει καλύτερα το κέντρο βάρους του σώματος. Για τον ίδιο λόγο οι επιστήμονες υποστηρίζουν πως η κατανομή των βιβλίων μέσα στην τσάντα πρέπει να γίνεται ομοιόμορφα για να υπάρχει ισοζυγισμένη κατανομή του βάρους. Όσον αφορά την επιλογή της σχολικής τσάντας, αυτή θα πρέπει να γίνεται από τους γονείς και να μην αποτελεί προσωπική υπόθεση των μικρών μαθητών, οι οποίοι έλκονται κυρίως από δευτερεύοντα χαρακτηριστικά όπως το χρώμα και η εμφάνιση. Από τη μεριά τους οι γονείς θα πρέπει να γνωρίζουν ποια είναι εκείνα τα κριτήρια που πρέπει να διαθέτει η τσάντα που θα μεταφέρουν καθημερινά τα παιδιά τους. Και σε αυτό το σημείο έρχεται να αναγνωριστεί η σημασία σύστασης των προαναφερθέντων επιτροπών για την ενημέρωση του γονέα. Η επιλογή για την ανεύρεση κατάλληλης τσάντας πρέπει να είναι προσεκτική και να δίνεται εξαιρετική σημασία στα εργονομικά χαρακτηριστικά που οφείλει να διαθέτει. Συγκεκριμένα αν οι γονείς επιλέξουν σακίδιο πλάτης τότε αυτό θα πρέπει να έχει ενισχυμένους ιμάντες ώμου οι οποίοι να μπορούν να ρυθμίζονται, απαραίτητα ενίσχυση πλάτης και λουράκι μέσης. Καλό είναι να αποφεύγεται η τσάντα τύπου ταχυδρόμου κυρίως για τους μαθητές δημοτικού. Εάν υπάρχει η δυνατότητα, τότε μια σχολική τσάντα τύπου τρόλεϊ θα ήταν ιδανική. Είναι όμως γεγονός ότι κάτω από ορισμένες συνθήκες, η χρήση τέτοιας τσάντας μπορεί να μην είναι πρακτική. Ακόμα απαιτείται να ληφθούν μέτρα για να ελαττωθεί το βάρος των σχολικών τσαντών ώστε να μην ξεπερνά το 10% του βάρους του παιδιού. Μια καλή λύση είναι αρχικά ο δάσκαλος να σχεδιάσει ένα πρόγραμμα το οποίο δεν θα περιλαμβάνει την ίδια μέρα πολλά μαθήματα των οποίων ο σχολικός εξοπλισμός είναι βαρύς. Επίσης, εάν το παιδί φοιτά σε σχολείο που υπάρχουν ατομικά ερμάρια, τότε θα μπορούσε, ορισμένα βαριά βιβλία να τα έχει διπλά στο σχολείο και στο σπίτι, για να αποφεύγεται η καθημερινή μεταφορά τους. Παράλληλα κάποια ογκώδη βιβλία όπως για παράδειγμα αυτά της ιστορίας ή των μαθητικών καλό θα 30