ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗΤΩΝ ΥΔΡΑΥΛΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (ΣΜΥΕ ΔΥΠ)

Transcript

1 ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗΤΩΝ ΥΔΡΑΥΛΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (ΣΜΥΕ ΔΥΠ) Λ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ 40,11473 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ / FAX ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΑΝΑΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΜΕΛΕΤΩΝ Οι θέσεις του ΣΜΥΕ&ΔΥΠ σχετικά με το ισχύον πλαίσιο μελετών έχουν εκφραστεί δημοσίως στην πρόσφατη διημερίδα του ΤΕΕ (22 και 23 Σεπτεμβρίου 2009). Με αφορμή την πρόσκληση του Υπουργού ΥΜΕΔΙ, διατυπώνουμε τις παρακάτω θέσεις και προτάσεις με στόχο την αναβάθμιση του θεσμικού πλαισίου ανάθεσης μελετών. Για την παρουσίαση των απόψεων του Συνδέσμου χρησιμοποιήθηκαν οι τρεις άξονες, όπως τους έθεσε η πρόσκληση του Υπουργού ΥΜΕΔΙ. Σημειώνεται ότι, οι άξονες αυτοί, με βάση τους οποίους προβλέπεται να γίνει η παρέμβαση στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, συνεπώς στις όποιες τροποποιήσεις πρέπει να εκτιμηθεί ο τρόπος που επηρεάζουν κάθε έναν από τους παρακάτω τομείς. Για παράδειγμα, η διαδικασία σύνταξης λεπτομερών και εξειδικευμένων ανάλογα με το αντικείμενο τεχνικών προσφορών από πλευράς υποψηφίων, στοχεύει μεν στη βελτίωση της ποιότητας, προκαλεί όμως προβλήματα καθυστερήσεων στην ολοκλήρωση των διαδικασιών ανάθεσης αλλά και πιθανά θέματα αξιοκρατίας κατά την αξιολόγηση των προσφορών, που οφείλονται στις υφιστάμενες αδυναμίες ελέγχου και αξιολόγησης εκ μέρους των αρμοδίων επιτροπών. Το αποτέλεσμα αναμόρφωσης του νομικού πλαισίου θα πρέπει να ακολουθήσει τη «χρυσή τομή» των ανωτέρω αναφερόμενων ανταγωνιστικών στόχων, με παράλληλες ενέργειες που δεν αφορούν άμεσα το νόμο μελετών αλλά λοιπά καίρια θέματα μητρώων μελετητών, προδιαγραφών εκπόνησης κλπ, προκειμένου να προκύψει ένα πλήρες, σύγχρονο, με σαφήνεια διατυπωμένο και εφαρμόσιμο πλαίσιο εκπόνησης μελετών και υπηρεσιών.

2 Να σημειωθεί ότι οι δυνατότητες προσαρμογής του νομικού πλαισίου περιορίζονται από τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες 17 και 18/2004 περί συμβάσεων Δημοσίου, με τις οποίες πρέπει να υπάρχει εναρμόνιση. Οι παρακάτω θέσεις του Συνδέσμου μας έχουν στόχο να επισημάνουν για άλλη μια φορά τα ειδικά προβλήματα από την μέχρι σήμερα εφαρμογή του Ν3316/05, ιδιαίτερα σε ότι αφορά το άμεσο αντικείμενό μας των υδραυλικών έργων και των έργων διαχείρισης υδατικών πόρων, καθώς και να θεμελιώσουν βασικές προτάσεις, χωρίς όμως να έχουν προχωρήσει στην κατά γράμμα μεταβολή του νομικού περιεχομένου, αφού δεν είναι γνωστό αν η διαδικασία θα καταλήξει σε σύνταξη νέου νόμου ή βελτίωση του παλαιού. Επιθυμούμε να τονίσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των υδραυλικών έργων και μελετών, τα οποία συνοπτικά αναφέρουμε: - Υψηλής κοινωνικής αξίας και σχετιζόμενα με πρωτεύουσες ανθρώπινες ανάγκες έργα (ύδρευση και επεξεργασία νερού, αποχέτευση και επεξεργασία λυμάτων, αποχέτευση ομβρίων υδάτων, αντιπλημμυρικά έργα, εγγειοβελτιωτικά έργα, έργα προστασίας και διευθέτησης χειμάρρων και ποταμών, φράγματα και λιμνοδεξαμενές, υδροηλεκτρικά έργα, κλπ). - Καίριου χαρακτήρα έργα υποδομής, που απαιτούν πολυετή και διεξοδικό προγραμματισμό και σχεδιασμό, ιδιαίτερα όταν τίθενται στο σύγχρονο πλαίσιο της ολοκληρωμένης διαχείρισης υδατικών πόρων. - Μεγάλου περιβαλλοντικού ειδικού βάρους, λόγω της συνάφειάς τους με ένα εξόχως πολύτιμο, αλλά και ευαίσθητο ανθρώπινο αγαθό. - Αφανή ή δύσκολο να εντοπιστούν έργα (υπόγειοι αγωγοί, έργα σε απρόσιτες περιοχές με μικρή επισκεψιμότητα, έργα που λειτουργούν κάτω από το νερό κλπ) με μεγάλες αβεβαιότητες στο σχεδιασμό και την κατασκευή τους. - Σύνθετα και πολύπλοκα έργα, που απαιτούν συνδρομή και από πολλές άλλες επιστημονικές ειδικότητες στο σχεδιασμό και την κατασκευή τους. Άξονας Α. Βελτίωση της ποιότητας των μελετών και των παρεχομένων υπηρεσιών Η διασφάλιση της βέλτιστης ποιότητας των μελετών και υπηρεσιών στο στάδιο που προηγείται της ανάθεσης αλλά και γενικότερα, προϋποθέτει σε γενικές γραμμές την 2 από 14

3 ύπαρξη αξιόπιστου και με την απαιτούμενη πληρότητα φακέλου του έργου με βάση τον οποίο θα συνταχθούν οι προσφορές και θα ανατεθούν οι μελέτες, εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων προδιαγραφών σύνταξης των μελετών και βελτίωση των διαδικασιών ελέγχου από πλευράς επιβλεπόντων της ποιότητας των μελετών και υπηρεσιών με βάση τις προδιαγραφές. Ταυτόχρονα, για τη διασφάλιση της καλής σχέσης ποιότητας τιμής, απαραίτητη είναι και η βελτίωση του υφιστάμενου τρόπου υπολογισμού των αμοιβών αυτών που να ανταποκρίνεται στο προς μελέτη έργο και τις απαιτήσεις του. Πιο αναλυτικά: - Διαδικασίες ανάθεσης - Φάκελος έργου. Η απαίτηση ύπαρξης φακέλου του έργου που συνοδεύει τα τεύχη διαγωνισμού για την ανάθεση μιας μελέτης, έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι δημιουργεί πολλά προβλήματα. Οι φάκελοι είναι ελλιπείς, αποτελούν βάρος για τις υπηρεσίες οι οποίες αδυνατούν να τους συντάξουν σε εύλογο χρόνο, ενώ συχνά δεν παρέχουν αξιόπιστες πληροφορίες για τα εκάστοτε έργα. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η διαδικασία ανάθεσης κατά το άρθρο 6 του νόμου 3316/05 (Ανάθεση προκαταρκτικών μελετών και προμελέτης με την ίδια προκήρυξη) έχει σχεδόν εξ ολοκλήρου εγκαταλειφθεί από τις υπηρεσίες, σε συνδυασμό με τις προβλέψεις του ιδίου νόμου για ανάθεση με το άρθρο 7 (Ανάθεση οριστικής μελέτης ή άλλων σταδίων εκτός προκαταρκτικών μελετών) και με βάση την παρ. 5 του άρθρου 5 η οποία επιτρέπει χρήση της εν λόγω διαδικασίας του άρθρου 7, ουσιαστικά έχει απαξιωθεί το στάδιο της προκαταρκτικής μελέτης, που αποτελεί κρίσιμο σταθμό στην πορεία ωρίμανσης της μελέτης ενός έργου. Είναι χαρακτηριστικός ο απειροελάχιστος αριθμός διαγωνισμών εκπόνησης μελετών υδραυλικών έργων που έχουν προκηρυχθεί με τη διαδικασία του άρθρου 6 η οποία προβλέπει σύνταξη και αξιολόγηση των προκαταρκτικών μελετών και εν συνεχεία ανάθεση των λοιπών σταδίων, αφού είναι σαφώς προτιμητέα η διαδικασία του άρθρου 7, η οποία εξοικονομεί χρόνο και φόρτο στις αναθέτουσες αρχές. Έχει παρατηρηθεί επίσης σε πολλές περιπτώσεις, η χρήση παλαιών αναγνωριστικών μελετών για ευρύ φάσμα έργων ως υφιστάμενες μελέτες, προκειμένου να αιτιολογηθεί η δυνατότητα επίκλησης του άρθρου 7. Οι μελέτες αυτές, σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι επαρκείς, δε λαμβάνουν υπόψη νεότερα δεδομένα, με αποτέλεσμα να γίνεται κακή εκτίμηση των συνθηκών του έργου, των απαιτήσεων σε συμπληρωματικές έρευνες και μελέτες κλπ παραμέτρων. Έχει επίσης γίνει συχνό φαινόμενο η ανάθεση, από τις Υπηρεσίες, 3 από 14

4 μελετών (μέχρι κάποιου ποσού αμοιβής) με τη διαδικασία του άρθρου 10 παρ. 2, με απ ευθείας ανάθεση χωρίς τη δημοσίευση προκήρυξης, το οποίο αφενός οδηγεί σε υποβάθμιση της αντικειμενικής αξίας του μελετητικού έργου και πολλές φορές της ποιότητας του αποτελέσματος. Η διαδικασία αυτή είναι ταχεία και παρακάμπτει τις ανοικτές διαδικασίες, προωθεί όμως την αδιαφάνεια και τον αθέμιτο ανταγωνισμό. - Διαδικασίες διασφάλισης ποιότητας μελετών. Καμία από τις προβλέψεις του Ν3316/05, αν και έχει περιληφθεί στις νέες συγγραφές υποχρεώσεων (ανάλογα με την προεκτιμώμενη αμοιβή) η σύνταξη Προγράμματος Ποιότητας Μελέτης, δεν εξασφαλίζει την ποιότητα των μελετών. Όπως είναι γνωστό, σε ότι αφορά τα αντικειμενικά κριτήρια ελέγχου της ποιότητας των μελετών, για παράδειγμα των υδραυλικών, γίνεται παραπομπή στο προϋπάρχον πλαίσιο προδιαγραφών του ΠΔ 696/74. Υπό τις σημερινές δυσμενείς συνθήκες ανταγωνισμού, το γεγονός αυτό οδηγεί συχνά σε «ελαχιστοποίηση» της προσφερόμενης υπηρεσίας, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα στις αναθέτουσες αρχές να εξασφαλίσουν την υψηλή ποιότητα των παραδοτέων και να οδηγούνται συχνά σε αδιέξοδα. Η εκ των υστέρων, κατά την εφαρμογή, αξιολόγηση της ποιότητας της μελέτης από τις αρμόδιες υπηρεσίες, δε γίνεται και δεν είναι δυνατόν να γίνει, με τις παρούσες συνθήκες φόρτου και ανεπαρκούς επάνδρωσης των επιβλεπουσών υπηρεσιών. Αναφέρεται τέλος ότι είναι σύνηθες φαινόμενο οι ανάδοχοι κατασκευαστές να επιχειρούν την ανατροπή των μελετών των έργων που αναλαμβάνουν, σε πολλές περιπτώσεις αδικαιολόγητα, ούτως ώστε να επιφέρουν αλλαγές με βάση το δικό τους συμφέρον και όχι κατ ανάγκη επ ωφελεία του έργου. - Αμοιβές μελετών. Η εύλογη αμοιβή μίας μελέτης αποδεδειγμένα έχει επιπτώσεις στην ποιότητά της, ενώ στις επικρατούσες συνθήκες η υψηλή αμοιβή δεν εξασφαλίζει αναγκαία και την αντίστοιχη ποιότητα. Στο σημερινό πλαίσιο, οι αμοιβές προβλέπονται από τον σχετικό Κώδικα. Σε ότι αφορά τα υδραυλικά έργα, ο Κώδικας παρουσιάζει ελλείψεις, σημαντικές δυσλειτουργίες στην εφαρμογή του και έχει σοβαρά περιθώρια βελτίωσης. Η βελτίωση αφορά συμπληρώσεις εργασιών που δεν περιλαμβάνονται, διασαφηνίσεις και συμπληρώσεις σε υπάρχοντα άρθρα και τροποποιήσεις που ενδεχομένως θα οδηγήσουν σε αυξήσεις αλλά και μειώσεις των αμοιβών, ανάλογα με το είδος του (υδραυλικού ή άλλου) έργου. Επίσης, η προεκτιμώμενη αμοιβή συχνά διαφέρει σημαντικά από την τελική αμοιβή του έργου που μελετάται με τη σύμβαση (είτε προς το έλασσον, είτε προς το μείζον). Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να γίνεται τελική προσαρμογή της αμοιβής του μελετητή προς το 4 από 14

5 οριστικό παραδοτέο της μελέτης. Να σημειωθεί ότι σημαντικό αίτιο είναι και ο, συχνά ελλιπής, φάκελος έργου, που δε μπορεί να προβλέψει το σωστό μέγεθος και την τελική μορφή του έργου, όπως περιγράφηκε ανωτέρω, αλλά και οι δυσχέρειες, με βάση τις ισχύουσες διατάξεις και την εφαρμοζόμενη πρακτική, στη μεταβολή του οικονομικού αντικειμένου και την εξασφάλιση των επιπλέον κονδυλίων. Όλα τα ανωτέρω είναι αναμενόμενα, όταν το ζητούμενο (ένα τεχνικό έργο όπως θα προκύψει από μια μελέτη) δίνεται ως προαπαιτούμενο (φάκελος έργου και προεκτιμώμενη αμοιβή της μελέτης του). Συχνά παρατηρείται σε τεύχη προεκτίμησης αμοιβής και η αναφορά στο άρθρο ΓΕΝ.4 του κανονισμού περί υπολογισμού αμοιβής με το χρόνο απασχόλησης, για τον υπολογισμό αμοιβών είδους εργασιών που δεν περιλαμβάνονται στον Κανονισμό. Η πρακτική αυτή εκτός του ότι δεν είναι σωστή (βλ. και Εγκ. Ε.10/ ), οδηγεί σε προεκτίμηση αμοιβών μελετών που συχνά διαφέρουν πολύ από τις πραγματικές αμοιβές που αναλογούν σε παρόμοιες εργασίες και πρέπει να εγκαταλειφθεί. Επίσης, το θέμα αναθεώρησης των αμοιβών πρέπει να εξεταστεί, δεδομένου ότι σε πολλές περιπτώσεις οι χρόνοι υπολογισμού των προεκτιμώμενων αμοιβών απέχουν σημαντικά από τους χρόνους εκπόνησης/υποβολής των μελετών, οι οποίοι μάλιστα όταν πρόκειται για σύνθετα έργα, ανέρχονται σε αρκετά έτη. Άλλωστε και οι χρόνοι από τη σύνταξη των τευχών διαγωνισμού μέχρι την ανάθεση και υπογραφή σύμβασης συχνά απέχουν σημαντικά, έως και πάνω από έτος. Οι οικονομικές διαφορές που προκύπτουν είναι σημαντικές και δεν πρέπει να αναλαμβάνονται από τους μελετητές. Όπως προαναφέρθηκε, πρέπει να περιληφθεί και κονδύλιο υπολογισμού αμοιβής σύνταξης Φακέλου Εργου, ώστε η σύνταξή του να αναληφθεί νόμιμα από μελετητές. Προτάσεις: Για τις διαδικασίες ανάθεσης και το φάκελο του έργου 1. Κατάργηση της διαδικασίας του άρθρου 6 του Ν. 3316/05 περί σταδιακής ανάθεσης προκαταρκτικών και εν συνεχεία προμελετών ή οριστικών μελετών. 2. Διατήρηση της διαδικασίας του άρθρου 7 του Ν. 3316/05 για την ανάθεση προμελετών ή και απευθείας οριστικών μελετών, στις περιπτώσεις που υφίστανται προκαταρκτικές μελέτες ή και προμελέτες (με την επιφύλαξη των λοιπών προτάσεων σχετικά με την αναμόρφωση του νόμου μελετών). 5 από 14

6 3. Πρόβλεψη διαδικασίας ανάθεσης εκπόνησης προκαταρκτικών μελετών χωρίς επόμενα στάδια, σε περιπτώσεις ανώριμων έργων που απαιτούν διερεύνηση, προκειμένου να συνταχθούν αρκετά στοιχεία για την εν συνεχεία ανάθεση με ξεχωριστή σύμβαση των επόμενων σταδίων μελέτης. Η ανάθεση μπορεί να γίνει είτε στα πλαίσια σύνθετης σύμβασης (παροχής υπηρεσιών συμβούλου) ή, ανάλογα με το ύψος της αμοιβής, με συμφωνίες-πλαίσιο (για ομάδα έργων και κυρίως από κεντρικές ή περιφερειακές υπηρεσίες) ή κλειστές διαδικασίες σε περίπτωση που συντρέχουν συνθήκες κατεπείγοντος ή άλλες ειδικές συνθήκες. Ιδιαίτερα κρίσιμο είναι στις ανωτέρω περιπτώσεις, να περιληφθεί στις υποχρεώσεις του αναδόχου μελετητή η σύνταξη στοιχείων Φακέλου Εργου για την μετέπειτα προκήρυξη των επόμενων σταδίων. Για το σκοπό αυτό, πρέπει να περιληφθεί στον κανονισμό προεκτιμώμενων αμοιβών κονδύλιο για τη σύνταξη φακέλου έργου, με βάσει το οποίο θα αμείβεται η σχετική εργασία. Σε κάθε περίπτωση (σύνταξη από τις υπηρεσίες ή μετά από ανάθεση σε ιδιώτες), ο Φάκελος έργου πρέπει να εγκρίνεται πριν την ένταξή του στα τεύχη διαγωνισμού και κατά προτίμηση από ανεξάρτητο (από την Προϊσταμένη Αρχή) όργανο. 4. Πρόβλεψη δυνατότητας για ενιαία διαδικασία ανάθεσης προκαταρκτικής μελέτης μαζί με τα πιο προωθημένα στάδια μελετών (προμελέτη ή απευθείας οριστική μελέτη), στην περίπτωση που υπάρχουν υφιστάμενες αναγνωριστικές μελέτες που όμως δεν καλύπτουν τις απαιτήσεις πληρότητας προκαταρκτικών μελετών. Στην περίπτωση αυτή, η βαθμολόγηση των υποψηφίων θα γίνεται βάσει συνοπτικής τεχνικής προσφοράς που θα συντάξουν με τα διαθέσιμα στοιχεία. Για τη διασφάλιση της ποιότητας των υπηρεσιών, θα προβλέπεται και ελάχιστη απαίτηση τεχνικής / επαγγελματικής καταλληλότητας των υποψηφίων, ανάλογη με το είδος και μέγεθος του έργου και των απαιτούμενων υπηρεσιών. Ο Φάκελος έργου θα περιέχει βασικά στοιχεία μεγεθών του προς μελέτη έργου, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν και για τη σύνταξη τεύχους προεκτιμώμενης αμοιβής. Θα υπάρχει και πρόβλεψη προσαρμογής (θετικής ή αρνητικής) του οικονομικού αντικειμένου της σύμβασης, μετά από την καλύτερη γνώση των έργων και των απαιτούμενων μελετών (π.χ. στην Προμελέτη). Ουσιαστικά, πρόκειται για την ίδια διαδικασία που ήδη εφαρμόζεται σήμερα κατά το άρθρο 7, η οποία όμως θα επιτρέπει τη σύνταξη προκαταρκτικής μελέτης και συνεπώς θα γίνεται καλύτερη εκτίμηση των συνθηκών του έργου, σε περιπτώσεις ανώριμων έργων που απαιτούν διερεύνηση. Η αύξηση του συνολικού χρόνου εκπόνησης δε θα είναι σημαντική. Έχει επίσης παρατηρηθεί 6 από 14

7 ότι, σε περιπτώσεις έλλειψης αξιόπιστων στοιχείων προκαταρκτικής μελέτης, εκπονούνται Προμελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων χωρίς υπάρχοντα στοιχεία ή καθυστερεί η εκπόνησή τους προκειμένου να γίνουν οι γενικές διατάξεις των έργων και συνεπώς προκύπτουν επιπλέον καθυστερήσεις ενώ συχνά δεν τηρείται και η σχετική νομοθεσία περί ιεράρχησης εργασιών (εγκ. 38/2005 Οδηγός εκπόνησης μελετών Δημοσίων Έργων). Για τις διαδικασίες διασφάλισης ποιότητας μελετών 1. Υπάρχει η ανάγκη αναθεώρησης και προσαρμογής των τεχνικών προδιαγραφών εκπόνησης μελετών του ΠΔ 696/74, ώστε να εκσυγχρονιστούν και να τεθεί ένα σύγχρονο πλαίσιο εκπόνησής τους. Παράλληλα, πρέπει οι νέες προδιαγραφές να αντικαταστήσουν υποχρεωτικά όλους τους επί μέρους κανονισμούς υπηρεσιών με επικαλυπτόμενο αντικείμενο. Η σύνταξη των προδιαγραφών μπορεί να γίνει από επιτροπές που θα συγκληθούν για το σκοπό με συμμετοχή μηχανικών με σχετική εμπειρία, είτε με ανάθεση σε ιδιώτες μελετητές. Απαραίτητο είναι να εφαρμοστεί διαδικασία δημοσιοποίησης και ελέγχου από τους ενδιαφερόμενους / σχετιζόμενους μελετητές. Ο ΣΜΥΕ-ΔΥΠ προτίθεται από πλευράς του να συμμετάσχει ενεργά στην έκδοση προδιαγραφών εκπόνησης μελετών υδραυλικών έργων και διαχείρισης υδατικών πόρων, ως το εξειδικευμένο και πλέον αρμόδιο επιστημονικό και επαγγελματικό σωματείο που εκπροσωπεί τους μελετητές των έργων της κατηγορίας αυτής. 2. Είναι κρίσιμος παράγων η αναβάθμιση των επιβλεπουσών υπηρεσιών με κατάλληλες ειδικότητες για τον έλεγχο των μελετών, έτσι ώστε να ολοκληρώνεται σωστά όλο το φάσμα του μελετητικού έργου. Ο τρόπος επίτευξης αυτού του γενικού στόχου είναι ένα ξεχωριστό και δυσχερές θέμα, που πρέπει να περιλαμβάνει θέματα εξειδίκευσης, αναδιοργάνωσης και στελέχωσης των αρμοδίων Υπηρεσιών, ώστε να διεξάγεται ενδελεχής και αποτελεσματικός έλεγχος των μελετών. 3. Καταλογισμός ευθυνών σε δημόσιους λειτουργούς ή μελετητές οι οποίοι ευθύνονται για σοβαρά ή/και επαναλαμβανόμενα λάθη. Ταυτόχρονα όμως, προστασία των λειτουργών και μελετητών από προσπάθειες αδικαιολόγητων αλλαγών στις εγκεκριμένες μελέτες. 7 από 14

8 4. Προώθηση της αποτελεσματικής εφαρμογής του θεσμού της επαγγελματικής ασφάλισης των ιδιωτών μελετητών, με σκοπό την αποζημίωση του Δημοσίου λόγω αδυναμιών/λαθών στις μελέτες και καθυστερήσεις από υπαιτιότητα του μελετητή. 5. Σκόπιμη είναι και η εξέταση σύστασης μηχανισμού ενημέρωσης των ιδιωτών μελετητών και δημοσίων λειτουργών, ανεξάρτητου ή με σχετική κινητοποίηση υφιστάμενων επαγγελματικών και επιστημονικών συνδέσμων και σωματείων, για την αποφυγή επανάληψης λαθών και αδυναμιών τους. Για τις αμοιβές μελετών 1. Βελτίωση του Κώδικα Προεκτιμωμένων αμοιβών. Σχετικές λεπτομέρειες που αφορούν στα επιμέρους άρθρα του Κανονισμού αμοιβών και τις ανάγκες συμπλήρωσης τροποποίησης δε δίνονται εδώ, ο ΣΜΥΕ-ΔΥΠ είναι όμως στη διάθεση του Υπουργού και της εκάστοτε ομάδας εργασίας για την παροχή απόψεων. 2. Αναθεώρηση των αμοιβών, τελική εκκαθάριση με συντελεστή τκ έτους έγκρισης και παραλαβής και με βάση το τελικό μελετητικό αντικείμενο και όχι το προεκτιμώμενο. Άξονας Β. Διαφάνεια και αξιοκρατία στη διαδικασία ανάθεσης Η διαδικασία αξιολόγησης των προσφορών και ιδιαίτερα της τεχνικής προσφοράς αποτελεί ίσως ένα από τα κρισιμότερα σημεία στη διαδικασία των διαγωνισμών ανάθεσης συμβάσεων μελετών. Θεωρούμε δεδομένο ότι η διαδικασία αξιολόγησης της τεχνικής προσφοράς που προβλέπεται σήμερα από το Ν. 3316/2005 δεν εξασφαλίζει τη διαφάνεια και την αξιοκρατία στην ανάθεση ενός έργου. - Σε ότι αφορά τα Δικαιολογητικά συμμετοχής, το δικαίωμα συμμετοχής στις διαδικασίες αποδεικνύεται με την προσκόμιση δικαιολογητικών κατά τις οδηγίες 17 και 18/2004 ΕΚ και τις προσαρμοσμένες στην ελληνική νομοθεσία διατάξεις. Επιπλέον, από τις άνω οδηγίες προβλέπεται η δυνατότητα χρήσης επιπλέον κριτηρίων που περιλαμβάνουν τη χρηματοοικονομική ικανότητα, τεχνική / επαγγελματική ικανότητα σε ένα ελάχιστο επίπεδο, ανάλογα με το προς ανάθεση αντικείμενο. Η ελληνική πρακτική κατά την εφαρμογή του Ν. 3316/05 δεν περιλαμβάνει κριτήρια χρηματοοικονομικής 8 από 14

9 ικανότητας, ενώ η τεχνική / επαγγελματική ικανότητα ζητείται από σπάνια έως καθόλου πλέον από τις αναθέτουσες αρχές. Συνεπώς, η συμμετοχή σε διαγωνισμό είναι δυνατή αρκεί ένα συγκεκριμένο γραφείο να διαθέτει την απαιτούμενη τάξη στην κατηγορία πτυχίου που ζητείται από την Προκήρυξη, μη λαμβανομένης υπόψη της φύσης του έργου και των ειδικών θεμάτων που απαιτούν γνώση και εμπειρία για τη διασφάλιση της ποιότητας της μελέτης. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την υπάρχουσα πρακτική σύνταξης οικονομικών προσφορών, οδηγεί σε αναγωγή της διαδικασίας αξιολόγησης αποκλειστικά και μόνο στο στάδιο βαθμολόγησης της τεχνικής προσφοράς. Ετσι, οι επιτροπές βρίσκονται αντιμέτωπες με πληθώρα τεχνικών κλπ εκθέσεων που καλούνται να αξιολογήσουν και να βαθμολογήσουν μέσα σε εύλογο χρόνο και μη διαθέτοντας πολλές φορές τη σχετική γνώση για να το κάνουν ορθά και αντικειμενικά. - Σε ότι αφορά την Τεχνική Προσφορά, τα κριτήρια αξιολόγησης είναι αφηρημένα και δε μπορούν να εξασφαλίσουν αντικειμενικότητα, αλλά αντίθετα, επιτρέπουν την κατά υποκειμενικό τρόπο αξιολόγηση των προσφορών. Σε ότι αφορά τους συμμετέχοντες ιδιώτες, η σύνταξη της τεχνικής προσφοράς αποτελεί μεγάλο φόρτο ενώ ακόμη και σε περιπτώσεις που γίνεται προσπάθεια για μία καλύτερη διερεύνηση των στοιχείων του φακέλου του έργου και σύνταξη ποιοτικών εκθέσεων, δεν εξασφαλίζεται ότι θα γίνει από πλευράς Επιτροπής η πλέον κατάλληλη και ποιοτικά καλύτερη επιλογή. - Ενστάσεις. Η προβλεπόμενη από τον Ν. 3316/05 διαδικασία ενστάσεων είναι απολύτως αναποτελεσματική, αφού καταλήγει στο να αποφαίνεται η ίδια η Επιτροπή, κατά των αποφάσεων της οποίας γίνονται οι ενστάσεις, δεδομένου ότι υφίσταται άμεση σχέση Προϊσταμένης Αρχής και Προέδρου Επιτροπής Ανάθεσης, ο οποίος κατά κανόνα είναι υφιστάμενος της Προϊσταμένης Αρχής και σε κάθε περίπτωση του ιδίου Εργοδότη (Υπουργείου, Δήμου κλπ). Έτσι, οι ενστάσεις καταλήγουν στο ΣτΕ, χωρίς να έχουν εκδικαστεί σε πρώτο βαθμό από κάποιο άλλο ανεξάρτητο αρμόδιο όργανο, που θα πρέπει με τεκμηριωμένο τρόπο να αποφανθεί επί της ένστασης. - Οικονομική προσφορά. Σήμερα οι οικονομικές προσφορές δίνονται με κατώτατο όριο προσφοράς το 20% κάτω από την προεκτιμώμενη αμοιβή. Αποτέλεσμα αυτού είναι συνήθως οι συμμετέχοντες να εξαντλούν το ποσοστό αυτό, εκφυλλίζοντας τη διαδικασία. Παρ όλα αυτά, η άρση του κατωτάτου ορίου θα οδηγήσει σε τεράστιες στρεβλώσεις τις διαδικασίες αυτές, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν οι μηχανισμοί 9 από 14

10 εξασφάλισης της ποιότητας των μελετών. Επίσης, λόγω συχνών ελλείψεων και ανακριβειών στις προεκτιμώμενες αμοιβές, οι υποψήφιοι έρχονται αντιμέτωποι με λάθη τα οποία συχνά αποδέχονται σιωπηρά, λόγω επίπτωσης σε περίπτωση επισήμανσης αυτών, στην οικονομική τους προσφορά (βλ. και παρ πρότυπων προκηρύξεων κατά το άρθρο 7) και του άμεσου κινδύνου μη ανάληψης της εργασίας σε περίπτωση που αναδειχθούν πρώτοι στα άλλα υποκριτήρια. Βεβαίως, οι διαγωνιζόμενοι έχουν δικαίωμα ερωτήσεων και απαντήσεων εκ μέρους της αναθέτουσας αρχής με τη μορφή διευκρινίσεων, σε πολλές όμως περιπτώσεις αυτό δεν είναι εφικτό να γίνει μέσα στα τιθέμενα χρονικά πλαίσια. Εξάλλου, μετά τη μελέτη των στοιχείων του έργου και μόνο, μπορούν να διαπιστωθούν ελλείψεις και λάθη που δεν αφορούν απλώς σε λανθασμένες πράξεις αλλά αποτελούν βασικές ελλείψεις στο μελετητικό αντικείμενο. - Θέματα ανταγωνισμού. Αναφέρεται εδώ ότι συχνό είναι και το φαινόμενο προκήρυξης συμβάσεων υπηρεσιών ή και μελετών, παρακάμπτοντας τις διαδικασίες του Ν. 3316/05 και σε πολλές περιπτώσεις χωρίς καν την απαίτηση εγγραφής των συμμετεχόντων στα επίσημα μητρώα. Αναφέρονται μελέτες έργων ΣΔΙΤ, μελέτες φορέων του ευρύτερου Δημοσίου τομέα (πχ Εγνατία Οδός), και άλλες περιπτώσεις στις οποίες δεν γίνεται εφαρμογή του Ν.3316/05 όπως θα έπρεπε, αλλά γίνεται επίκληση άλλων άσχετων διατάξεων. Επίσης, έχει εξελιχθεί σε μάστιγα η εκπόνηση πάσης φύσεως συνήθων τεχνικών μελετών από ΑΕΙ και ΤΕΙ. Οι μελέτες βαπτίζονται «ερευνητικά έργα», και έτσι εκπονούνται με χρήση εξοπλισμού και χώρων των ΑΕΙ, ελαχιστοποιώντας το κόστος και στρεβλώνοντας τις συνθήκες ανταγωνισμού. Το φαινόμενο είναι ιδιαίτερο έντονο σε ότι αφορά τα υδραυλικά έργα και τις μελέτες διαχείρισης υδατικών πόρων. Προτάσεις: Για τα Δικαιολογητικά συμμετοχής: 1. Συχνότερη ή και υποχρεωτική με ορισμένες προϋποθέσεις (π.χ. άνω κάποιου ορίου προεκτιμώμενης αμοιβής πλήρους μελέτης) χρήση του άρθρου της ειδικής τεχνικής και επαγγελματικής ικανότητας, και οπωσδήποτε σε σύνθετες μελέτες ή μελέτες σημαντικών έργων αλλά με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην καταλήγει σε «φωτογραφικούς» διαγωνισμούς (Ο ΣΜΥΕ&ΔΥΠ έχει επανειλημμένα καταγγείλει σχετικές προκηρύξεις). Με το άρθρο αυτό θα ζητείται η απόδειξη εμπειρίας σε 10 από 14

11 παρόμοια έργα με ειδικά προαπαιτούμενα κριτήρια που θα λαμβάνουν υπόψη την πολυπλοκότητα του έργου που θα μελετηθεί. 2. Παράλληλα υποχρεωτική χρήση της παραγράφου περί παρουσίασης των στελεχών του διαγωνιζόμενου με στοιχεία σπουδών, επαγγελματικά προσόντα και εμπειρία παρουσιασμένα σε βιογραφικά σημειώματα που θα ζητούνται τόσο για το συντονιστή όσο και για τα μέλη ομάδα μελέτης που συνιστούν το βασικό στελεχιακό δυναμικό του υποψηφίου και έλεγχος της ουσιαστικής συμμετοχής τους στην εκπόνηση της μελέτης. Για την Τεχνική Προσφορά και τις Ενστάσεις: 1. Επανεξέταση των κριτηρίων και του τρόπου αξιολόγησής τους. Η σημερινή διαδικασία αξιολόγησης της τεχνικής προσφοράς, ήτοι της Τεχνικής Έκθεσης, της Έκθεσης Μεθοδολογίας, της Έκθεσης Ομάδας Μελέτης, του Οργανογράμματος και του Χρονοδιαγράμματος, παρ ότι έχουν δοθεί και ορισμένες διευκρινίσεις (βλ. εγκ. Ε.10/ κλπ) είναι εξαιρετικά αφηρημένη και επιτρέπει πολλαπλές ερμηνείες. Πρέπει να επανεξεταστεί το περιεχόμενο και ο στόχος της τεχνικής προσφοράς. Πρέπει να καθοριστεί σαφώς το περιεχόμενο των Πρακτικών αξιολόγησης ώστε να αποδίδουν πιστά την εικόνα των Τεχνικών Προσφορών των υποψηφίων για λόγους διαφάνειας και αξιοκρατίας, και πιθανώς τρόπο βαθμολόγησης επιμέρους τμημάτων των εκθέσεων. 2. Εισαγωγή πιο αντικειμενικών κριτηρίων στη διαδικασία. Τέτοια κριτήρια είναι η γενική και ειδική εμπειρία (υπήρχε στον προϋπάρχοντα νόμο 716/77) αλλά και ο φόρτος (υπήρχε και στον Ν. 3316/05, μέχρι την αφαίρεσή του με τροπολογία). Η εμπειρία αποτελεί ένα απαραίτητο εχέγγυο στην εξασφάλιση της ποιότητας μιας μελέτης και στην ικανότητα του διαγωνιζόμενου να εκτελέσει το έργο που επιθυμεί να αναλάβει. Ο φόρτος είναι ένα αντικειμενικό κριτήριο που μπορεί να συνυπάρχει με άλλα κριτήρια, προϋποθέτει όμως την αποσαφήνισή του με την ύπαρξη διατάξεων τέτοιων που να εγγυώνται αντικειμενικότητα και διαφάνεια στο σαφή καθορισμό του. 3. Επανεξέταση της σύνθεσης και στελέχωσης των Επιτροπών Αξιολόγησης. Θα πρέπει να διερευνηθεί η σκοπιμότητα σύνθεσης στην οποία η Προϊσταμένη Αρχή δε θα έχει την πλειοψηφία. Ο τρόπος εκλογής του εκπροσώπου του ΤΕΕ θα πρέπει 11 από 14

12 επίσης να αντικειμενικοποιηθεί. Θα πρέπει να συγκροτηθεί στο ΤΕΕ επίσημος κατάλογος εκπροσώπων-μελών των Επιτροπών, ο οποίος να απαρτίζεται από μελετητές. Οι εκπρόσωποι, κατά περίπτωση, να ορίζονται με κλήρωση από εκπροσώπους-μέλη μη σχετιζόμενους με τους υποψηφίους, που δραστηριοποιούνται μάλιστα σε κατηγορίες άλλες από την προς ανάθεση μελέτη. Τα άλλα μέλη θα πρέπει επίσης να διορίζονται επιλεγόμενα από προκαθορισμένες ομάδες στελεχών των Δημοσίων Υπηρεσιών, με αδιάβλητο τρόπο. 4. Για τις ενστάσεις κλπ σε οποιοδήποτε στάδιο, θεωρούμε εκ των ων ουκ άνευ, την πρόβλεψη ανεξάρτητου αποφαινόμενου οργάνου ή δευτεροβάθμιας επιτροπής εκδίκασης ενστάσεων και προσφυγών για την ορθή τήρηση και εφαρμογή των διατάξεων. Για την Οικονομική Προσφορά: 1. Προτείνεται η κατ αρχήν διατήρηση του κατωτάτου ορίου, σε συνδυασμό με την επανεξέταση του Κώδικα Προεκτιμωμένων Αμοιβών. Αποδοχή προσφορών με ελεύθερη έκπτωση χωρίς περιορισμούς και χωρίς τις καίριες προϋποθέσεις της εξασφάλισης της ποιότητας των μελετών είναι δεδομένο ότι θα οδηγούσε σε σημαντικότατη επιδείνωση τόσο το επίπεδο των προσφερομένων υπηρεσιών, όσο και του κλάδου των επιχειρηματιών (εταιρειών και ιδιωτών) που ασχολούνται με αυτό το αντικείμενο. Η εξέταση άρσης του ορίου θα πρέπει να γίνει αφού εφαρμοστούν και αξιολογηθούν στην πράξη μέτρα διασφάλισης της κατάλληλης επιλογής γραφείων που εγγυώνται την ποιότητα των μελετών. 2. Δεδομένου του δεσμευτικού χαρακτήρα των φακέλων έργου και των αντίστοιχων προεκτιμώμενων αμοιβών, για την αντιμετώπιση των συχνά εμφανιζόμενων λαθών και ελλείψεων στις αρχικές εκτιμήσεις για το έργο, πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη ευελιξία στην τελική προσαρμογή του οικονομικού αντικειμένου, πέραν του «βασικού σχεδίου» της σύμβασης, ειδικά όταν αυτό είχε εκτιμηθεί με λανθασμένο τρόπο. Για τα θέματα ανταγωνισμού 1. Απόλυτη και χωρίς εξαιρέσεις απαίτηση εφαρμογής του Ν3316/05 ή όποιου άλλου νομικού πλαισίου ισχύει για τις τεχνικές μελέτες σε όλες τις περιπτώσεις (ΣΔΙΤ, συγχρηματοδοτούμενα και αυτοχρηματοδοτούμενα έργα, κλπ). 12 από 14

13 2. Θεσμική πρόβλεψη για τις προϋποθέσεις, τον τρόπο και τις περιπτώσεις στις οποίες εκπαιδευτικά ιδρύματα ή μέλη ΔΕΠ μπορούν να εκπονούν τεχνικές μελέτες και αποσαφήνιση του ερευνητικού ή μη χαρακτήρα των έργων που αναλαμβάνουν. Άξονας Γ. Μείωση κόστους και χρόνου της διαδικασίας ανάθεσης και εκπόνησης των μελετών - Χρόνοι ολοκλήρωσης της διαδικασίας αξιολόγησης. Ο Ν.3316/05 έχει αποδειχθεί ότι δεν είναι δεσμευτικός σε ότι αφορά το χρόνο ολοκλήρωσης της διαδικασίας ανάθεσης και τούτο προκύπτει και από τις πολύ μεγάλες καθυστερήσεις στο στάδιο αξιολόγησης, βαθμολόγησης των προσφορών μέχρι την ανακήρυξη του Αναδόχου. - Διαδικασία σύνταξης των φακέλων συμμετοχής από τους ενδιαφερομένους, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την τεχνική προσφορά. Είναι δυσανάλογα μεγάλος ο φόρτος τεχνικής και γραμματειακής εργασίας, και απαιτεί ανάλωση πολλών ανθρωποημερών εργασίας, μηχανικών και γραμματειακού προσωπικού για τη σύνταξη και υποβολή των προσφορών. Αντίστοιχα, ο φόρτος είναι μεγάλος και για τις Αναθέτουσες Αρχές, χωρίς τούτο να είναι οπωσδήποτε απαραίτητο για τις συνήθεις τουλάχιστον μελέτες - Ολοκλήρωση του νομικού πλαισίου. Σημειώνεται ότι από τον Ν.3316/05 προβλέπεται η έκδοση μίας σειράς από Π.Δ. και Υ.Α. από τις οποίες μερικές δεν έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα, με αποτέλεσμα ο Ν.3316/05 να λειτουργεί πλημμελώς και αναποτελεσματικά. Θεωρούμε ότι μια από τις βασικότερες επιπτώσεις του γεγονότος αυτού είναι η χρονική επιβάρυνση των διαδικασιών. - Γενικά θέματα. Σε ότι αφορά τους χρόνους των προκηρύξεων, πέρα από τους ελάχιστους χρόνους που προβλέπονται για τις δημοσιεύσεις και οι οποίοι δε μπορούν να συντμηθούν, θεωρούμε ότι μπορεί να μειωθεί ο απαιτούμενος χρόνος δημοσίευσης στο ΕΔ του ΤΕΕ. Σε ότι αφορά τις προκηρύξεις, είναι γενικά θετικό στοιχείο η τυποποίησή τους, αλλά είναι αρνητικά στοιχεία η πολυπλοκότητα, η συνθετότητα και οι συνεχείς τροποποιήσεις, με αποτέλεσμα να μην είναι απόλυτα σαφές τι και πότε ισχύει, σε συνάρτηση με τη καθυστέρηση έκδοσης των απαιτουμένων Π.Δ. και Υ.Α. για την εφαρμογή του νόμου. Επίσης, έχει διαπιστωθεί ότι σε κάποιες περιπτώσεις προβλέπονται δυσανάλογα με το κόστος της μελέτης έξοδα για τα κηρύκεια (δημοσιεύσεις σε εφημερίδες). 13 από 14

14 Προτάσεις: Για την επίσπευση της διαδικασίας αξιολόγησης: 1. Να τεθούν χρονικοί περιορισμοί στους φορείς ανάθεσης επί ποινή ακύρωσης της διαδικασίας. 2. Να εξασφαλιστεί η αποδοτική και εύρυθμη λειτουργία των Επιτροπών με διευκόλυνση του έργου τους από την προϊσταμένη αρχή. 3. Να ληφθούν υπ όψη οι καθυστερήσεις που προκαλεί ο όγκος των τεχνικών προσφορών όπως προβλέπονται σήμερα, σύμφωνα και με όσα αναφέρθηκαν στο ανωτέρω σχετικό εδάφιο. 4. Να ενσωματωθούν στο νέο πλαίσιο προβλέψεις ηλεκτρονικής ενημέρωσης των υποψηφίων ή και ανταλλαγής στοιχείων, με τις προϋποθέσεις που θέτουν οι οδηγίες 17 και 18/2004/ΕΚ και με τις κατάλληλες προσαρμογές στην ελληνική πραγματικότητα, προκειμένου να επιταχυνθούν οι σχετικές διαδικασίες (αποστολή πρακτικών επιτροπών ηλεκτρονικά ή με φαξ, υποβολή ερωτήσεων, λήψη των στοιχείων της προκήρυξης κλπ). Για τη διαδικασία σύνταξης των φακέλων συμμετοχής 1. Να αποσαφηνιστεί και να απλοποιηθεί το περιεχόμενο, να καθοριστεί λίστα περιεχομένων των εκθέσεων και να λαμβάνεται υπόψη στην αξιολόγηση η τήρηση των υποδειγμάτων αυτών, τα οποία καθίστανται υποχρεωτικά. Για τα θέματα των προκηρύξεων 1. Βελτίωση των προτύπων διακηρύξεων με βάση την εμπειρία που έχει αποκομιστεί και όσο το δυνατόν τυποποίησή τους. Προσαρμογή σε όποιες βελτιώσεις προκύψουν από τις υπόλοιπες αναγκαίες προσαρμογές του νομικού πλαισίου. 2. Έκδοση των προβλεπομένων ΠΔ και ΥΑ του νόμου ή γενικά εξασφάλιση της πληρότητας του θεσμικού πλαισίου για οποιοδήποτε νόμο ισχύει. 3. Αποσαφήνιση των διαδικασιών δημοσίευσης και περιορισμός του κόστους που αναλογεί στο μελετητή σε εύλογα επίπεδα. 14 από 14