ΤΟΠΙΚΗ ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Transcript

1 ΤΟΠΙΚΗ ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Παπαβασιλείου Βασίλειος ρ Πανεπεστηµίου. Αιγαίου Καΐλα Μαρία, Καθηγήτρια Πανεπιστηµίου. Αιγαίου Παπαδοµαρκάκης Ιωάννης Υποψ. ιδάκτ. Πανεπ. Αιγαίου Ματζάνος ηµήτριος Υποψήφ. ιδάκτ. Πανεπ. Αιγαίου Στη ιάσκεψη της Τιφλίδας καθορίζονται οι σκοποί, οι στόχοι και οι κατευθυντήριες αρχές της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σύµφωνα µε τις οποίες το περιβάλλον προσεγγίζεται και εξετάζεται όχι µονοσήµαντα αλλά στην ολότητά του. Η ολιστική προσέγγιση στην περιβαλλοντική εκπαίδευση µελετά τη φύση, τον πολιτισµό, την ιστορία και δίνει έµφαση στα τοπικά ζητήµατα (Reyes-Garcia, et al., 2005). Στις αναπτυσσόµενες χώρες ο πολιτισµός και η ιστορία συνδέονται µε την τοπική γνώση. Η τοπική παραδοσιακή γνώση θεωρείται πολύ σηµαντική για το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού, αλλά εξαφανίζεται, δεδοµένου ότι στο βωµό της ανάπτυξης θυσιάζονται οι φυσικοί βιότοποι και οι τοπικοί πολιτισµοί. Σε αρκετές περιοχές η απελπισία για το εισόδηµα και το θέλγητρο του εκσυγχρονισµού οδηγούν συχνά στην πολιτιστική διάλυση χωρίς τα προσδοκώµενα οφέλη της προόδου (Reyes- Garcia, et al., 2005). Η σπουδαιότητα της τοπικής γνώσης ευρέως αναγνωρίζεται από τη διεθνή κοινότητα. Η Συνθήκη του 1992 σχετικά µε τη Βιολογική Ποικιλότητα υποχρεώνει τα συµβαλλόµενα µέρη της να τη σεβαστούν, να την προωθήσουν, και να την προστατεύσουν καθώς επίσης και να προωθήσουν την ευρεία εφαρµογή της (Cox, 2000). Εδραιώνεται πλέον η άποψη πως η τοπική παραδοσιακή γνώση µπορεί να βοηθήσει διατήρηση της πολιτισµικής και της βιολογικής ποικιλότητας (Berkes, Colding, and Folke, 2000). Από επιστηµονική ανθρωπιστική, και περιβαλλοντική σκοπιά, η διατήρηση της παραδοσιακής γνώσης προκαλεί µεγάλο ενδιαφέρον και η απώλειά της προκαλεί έντονη ανησυχία. (Alcorn, 1995). Πολλοί ερευνητές διαπιστώνουν ότι υπάρχει ισχυρός, θετικός συσχετισµός µεταξύ της ηλικίας και της παραδοσιακής γνώσης, καθώς οι άνθρωποι µεγάλης ηλικίας κατέχουν υψηλά ποσοστά παραδοσιακών γνώσεων, ενώ οι γνώσεις των νεότερων γενεών είναι λιγοστές (Redford and Stearman Jackson Reyes-Garcia, et al. 2005) και ότι αυτά τα παραδοσιακά συστήµατα γνώσης χάνονται µε ταχύτατους ρυθµούς (Cox, 2000).

2 Μια σηµαντική στρατηγική για τη διατήρησή της είναι να εµπλουτιστούν οι επιστήµες και η εκπαίδευση από τις πολιτιστικές παραδοσιακές γνώσεις. (Karr and Thomas, Berkes, Colding, and Folke, Reyes-Garcia, et al., 2005). Επιπλέον, στη Συνθήκη του 1992 σχετικά µε τη Βιολογική Ποικιλότητα υποστηρίζεται η συνδροµή της εκπαίδευσης στη διατήρηση της βιολογικής ποικιλοµορφίας. Εκείνοι που µελετούν ειδικά την εκπαίδευση στους τοπικούς παραδοσιακούς πολιτισµούς έχουν επισηµαίνει ότι απαιτούνται για την αποτελεσµατικότητά της συγκεκριµένα πολιτιστικά παραδείγµατα, επιτόπια έρευνα και εργασία υπαίθρου (McKinley, 2005). Επίσης τονίζεται η αναγκαιότητα αξιοποίησης της τοπικής γνώσης από την περιβαλλοντική εκπαίδευση για τη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος (Karr &Thomas, 1996). Αρκετές µελέτες δείχνουν ότι η συµπλήρωση των επιστηµονικών δεδοµένων µε τις τοπικές και παραδοσιακές γνώσεις µπορεί να διευρύνει τη βάση πληροφοριών που απαιτείται για την καλύτερη λήψη αποφάσεων όσον αφορά το οικοσύστηµα και τη βιώσιµη διαχείριση των φυσικών πόρων. (Berkes & Folke, 1998a. Scoones, Berkes et al., 2000). Ο συνδυασµός της επιστηµονικής µε την τοπική γνώση έχει τη δυνατότητα να αναβαθµίσει τη βιώσιµη ανάπτυξη των κοινοτήτων και του περιβάλλοντος (Huckle, 2004). Η µεγάλη πλειονότητα των µελετών για τις τοπικές οικολογικές γνώσεις εστιάζονται στις τοπικές ή στις αγροτικές κοινότητες και τα οικοσυστήµατα τους. (Berkes & Folke, 1998b. Huntington, lsson & Folke, Berkes et al., 2003). Στη Φινλανδία, µε βάση το Νόµο για τη Χρήση Γης και όµησης του 1999, απαιτείται από τις υπηρεσίες λήψης αποφάσεων να βασίζουν τις αποφάσεις για τη χρήση γης όχι µόνο στις επαρκείς οικολογικές πληροφορίες από επιστηµονικές µελέτες, αλλά επίσης σε απόψεις και γνώσεις από κατοίκους της περιοχής, ανθρώπους που αγαπούν τη φύση και άλλες οµάδες χρηστών και συµµετεχόντων, οι οποίοι µπορούν να παράσχουν πληροφορίες για τη βιοποικιλότητα της περιοχής. (Yli- Pelkonen & Kohl 2005). Η τοπική παράδοση, η εµπειρία των ντόπιων κατοίκων αποτελεί ένα σηµαντικό εργαλείο µάθησης, αλλά και χρήσιµο µέσο για να προσδιορισθεί η σχέση του σχολείου µε την κοινότητα. (Huckle, 2004). Η αξιοποίηση της τοπικής γνώσης και η τοπική συµµετοχή έχει τη δυνατότητα να αναβαθµίσει τη βιώσιµη ανάπτυξη των κοινοτήτων και του περιβάλλοντος τους, ιδιαίτερα αν τα άτοµα που συνδέονται µε τo φυσικό περιβάλλον ενσωµατωθούν στο σχεδιασµό (Kline, 2001). Η

3 βιβλιογραφία έχει πρόσφατα αναγνωρίσει τη σπουδαιότητα αυτού του είδους συµµετοχής, η οποία θεωρείται ως µια διάσταση που συνδέει το οικολογικό και το ανθρώπινο-κοινωνικό σύστηµα και κατευθύνει το σχεδιασµό για βιώσιµη χρήση γης. (Grimm & Redman, 2004) Στο πλαίσιο αυτό η συγκέντρωση και η παρουσίαση του υλικού έχει ως σκοπό να καταδείξει τη δυνατότητα αξιοποίησης της τοπικής γνώσης, ώστε να διαµορφωθούν περιβαλλοντικά υπεύθυνοι πολίτες οι οποίοι θα ενεργοποιηθούν και θα δράσουν αποτελεσµατικά στην κατεύθυνση της επίλυσης των περιβαλλοντικών προβληµάτων για την αειφόρο ανάπτυξη. Η αειφόρος ανάπτυξη δεν γίνεται αντιληπτή µε τον ίδιο τρόπο, ούτε µε τους ίδιους όρους από όλα τα υποκείµενα ή τις οµάδες. Στην προοπτική αυτή, τα εκάστοτε σχέδια αειφόρου ανάπτυξης, πριν δώσουν µια πειστική απάντηση στο πώς θα επιτευχθεί η αειφορία, οφείλουν να απαντήσουν στο ερώτηµα τι σηµαίνει αειφόρος ανάπτυξη για µια κοινότητα ανθρώπων. Η απάντηση αυτή θα πρέπει να έχει ως αφετηρία την καταγραφή, τη µελέτη την κατανόηση και την αξιοποίηση της τοπικής γνώσης, η οποία συγκροτείται από τις ιδέες, τις επιθυµίες, τις ανάγκες, τις ιδιαιτερότητες και τις προτεραιότητες των µελών της συγκεκριµένης κοινότητας (Dillon, 2009). Ο ρόλος των κοινωνικών, πολιτικών και πολιτισµικών παραγόντων τυγχάνει πλέον ευρύτερης αναγνώρισης. Η διεπιστηµονική έρευνα κατευθύνεται προς την εξεύρεση δρόµων αειφόρου ανάπτυξης σύµφωνα µε τις συγκεκριµένες απαιτήσεις και τις δυνατότητες της κάθε περιοχής. Οι προσπάθειες αναβάθµισης των τοπικών κοινωνιών πρέπει αναλόγως να εστιάσουν σε ορισµένα ζητήµατα τοπικού ενδιαφέροντος. Η τοπική βιοποικιλότητα, τα τοπικά προϊόντα και η σχετική γηγενής γνώση προτείνονται ως µέθοδοι για την αειφορία. (Berkes, Colding, and Folke Cox, 2000). Η συστηµατική µελέτη και καταγραφή των ιδιωµατικών ονοµάτων των φυτών της Ρόδου παρουσιάζει εκτός από γλωσσικό, ιστορικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον, καθώς πολλά είναι εκείνα τα οποία σχετίζονται µε την τοπική ιστορία, την παράδοση, τη λαϊκή ιατρική και την τοπική διατροφή. Καταδεικνύει τόσο τον πλούτο των ροδίτικων ιδιωµάτων όσο και την πλούσια βιοποικιλότητα, τη φυσική και πολιτισµική ποικιλότητα του νησιού της Ρόδου (Hopkinson, 2009) Συνδέει τη γλώσσα µε τα φυτά και τα φυτώνυµα τοπωνύµια, το πολιτιστικό µε το φυσικό περιβάλλον. Είναι επίκαιρη γιατί στις µέρες µας η προστασία τόσο του

4 πολιτιστικού όσο και του φυσικού περιβάλλοντος είναι επιτακτική στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης ( Reyes-Garcia, et al., 2005). Η σηµαντικότητα της πολιτισµικής ποικιλότητας αναδεικνύεται στο πρώτο άρθρο της Παγκόσµιας ιατήρησης της Πολιτισµικής Ποικιλότητας (UNESCO Universal Declaration on Culture Diversity, 2001) όπου αναφέρεται ότι «η πολιτισµική ποικιλότητα ως πηγή ανταλλαγών, καινοτοµιών και δηµιουργικότητας είναι τόσο αναγκαία για την ανθρωπότητα όσο η βιοποικιλότητα για τη φύση». (UNESCO, 2001) Ο σηµερινός µαθητής είναι ο πολίτης του αύριο, είναι αναγκαίο να ενδυναµωθεί ώστε να συµβάλλει στη διατήρηση της πολιτιστικής ποικιλότητας, την ανάδειξη του πολιτισµού και τη συνέχεια των πολιτισµικών αξιών.( ηµητρίου, 2005) Στο Κεφάλαιο 36 της Ατζέντα 21, της διακυβερνητικής διάσκεψης στο Ρίο της Βραζιλίας το 1992, προτείνεται: oι χώρες (Κεφ ζ) να αξιοποιήσουν τα µουσεία, τα µνηµεία της πολιτιστικής κληρονοµιάς, τους ζωολογικούς και βοτανικούς κήπους, τους εθνικούς δρυµούς και άλλες προστατευόµενες περιοχές για να ενισχυθεί η ενηµέρωση του κοινού ως απαραίτητο τµήµα της προσπάθειας της παγκόσµιας εκπαίδευσης για να ενισχυθούν οι στάσεις, οι αξίες και οι δράσεις (UNCED, 1992).. Στην εποχή της παγκοσµιοποίησης και της πολιτισµικής οµογενοποίησης και ισοπέδωσης, η ανάγκη της προστασίας της πολιτιστικής κληρονοµιάς θεωρείται επιτακτική για τη διατήρηση της πολιτισµικής ποικιλότητας, που µαζί µε την βιολογική ποικιλότητα θεωρείται βασικό ζητούµενο για την αειφόρο ανάπτυξη, για αειφόρες κοινωνίες, για την αειφορία του πλανήτη γενικά. Οι πολιτισµοί των ανθρώπινων κοινωνιών απετέλεσαν λύσεις σε προβλήµατα επιβίωσης, προσαρµογές του ανθρώπινου είδους σε συγκεκριµένα περιβάλλοντα και στις εξελικτικές αλλαγές τους. Για το λόγο αυτό η αξιοποίηση της τοπικής γνώσης αποτελεί και σήµερα βασική προϋπόθεση αειφορικής ανάπτυξης (UNICEF, 1993). Η διατήρηση της πολιτισµικής ποικιλότητας είναι για ένα ακόµη λόγο ιδιαίτερα σηµαντική: η µεταφορά ενός συστήµατος πολιτιστικών αναφορών στις επερχόµενες γενεές προσφέρει στο άτοµο το αίσθηµα της ιστορικής συνέχειας και της ασφάλειας για την ιστορική του ταυτότητα. Η πολιτιστική κληρονοµιά είναι κοινωνικό αγαθό, στο οποίο έχουν δικαίωµα όλοι οι πολίτες χωρίς προνόµια και διακρίσεις. Η εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη µπορεί να συµβάλει καθοριστικά στην προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς για τη διατήρηση της ιστορικής

5 µνήµης και τη βελτίωση του περιβάλλοντος του σύγχρονου ανθρώπου. (Χατζηνικολάου,1996. Γκιζελή,1996. Βελιώτη-Γεωργοπούλου, 1996). Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη λειτουργεί εντός πλαισίου αρχών. Το πλαίσιο αυτό πηγάζει από την ίδια την έννοια της αειφόρου ανάπτυξης, ιδιαίτερη όµως έµφαση δίνεται στον πολιτισµό (culture), ο οποίος συνδέει τους τρεις πυλώνες της αειφορίας δηλ. την οικονοµία, την κοινωνία και το περιβάλλον (UNESCO, 2005). Η εξισορρόπηση της πιο πάνω εξίσωσης είναι κεντρική πρόκληση της αειφόρου ανάπτυξης. Ο πολιτισµός αφορά τις πεποιθήσεις, τη συµπεριφορά, τη διάθεση του ατόµου να ενεργήσει. Όλα αυτά εξαρτώνται από την ιστορία και τις παραδόσεις του κάθε λαού. Γι αυτό αναγνωρίζεται ο σηµαντικός ρόλος των πρακτικών, των ταυτοτήτων και των αξιών που διαδραµατίζουν µεγάλο ρόλο στον καθορισµό των κατευθύνσεων και στην οικοδόµηση των κοινών υποχρεώσεων (UNESCO, 2005). Ανάµεσα στις αρχές της εκπαίδευσης για την αειφόρο ανάπτυξη επισηµαίνεται ότι χρησιµοποιεί την τοπική (indigenous) γνώση γύρω από τη χλωρίδα και την πανίδα, καθώς και τις αειφόρες γεωργικές πρακτικές. Επίσης καλλιεργεί την υποστήριξη πρακτικών και παραδόσεων, οι οποίες συµβάλλουν στην αειφορία. Παράλληλα αναγνωρίζει και εργάζεται µε τις διαφορετικές πολιτιστικές προσεγγίσεις της φύσης, της κοινωνίας και του κόσµου, τις οποίες ούτε αγνοεί ούτε θέλει να καταστρέψει, εσκεµµένα ή όχι, στο όνοµα της ανάπτυξης. Τέλος χρησιµοποιεί τοπικά µοντέλα επικοινωνίας, όπως για παράδειγµα τη χρήση και ανάπτυξη των τοπικών γλωσσών, ως φορείς αλληλεπίδρασης και πολιτιστικής ταυτότητας (UNESCO, 2005). Η διαθεµατική προσέγγιση των φυτών και των φυτώνυµων τοπωνυµίων περιλαµβάνει τη σύνδεση µε την πνευµατική, κοινωνική, οικονοµική και πολιτιστική ζωή του τόπου. Ήθη, έθιµα, παραδόσεις, και οικονοµικές δραστηριότητες συνδέονται άρρηκτα µε τα φυτά και το ρόλο τους στην ανάπτυξη του τόπου σε κατευθύνσεις αειφόρες. (Κόνσολας, 2002: 136. Φώκιαλη και συν.: 2002). Η Ρόδος, παρά τη ραγδαία ανάπτυξη του τουρισµού, δεν αξιοποιεί τη γενναιόδωρη γη της αλλά και τις κληροδοτηµένες από την παράδοση τέχνες της. Ένας λόγος που η Ρόδος οφείλει να συνεχίσει να παράγει µε σχεδόν αναλλοίωτο τρόπο συγκεκριµένα προϊόντα αλλοτινών εποχών είναι ο ακατάλυτος δεσµός των κατοίκων µε τον τόπο τους. Πλάι σε σύγχρονες µονάδες παραγωγής και επεξεργασίας προϊόντων, µικρές βιοτεχνίες, εργαστήρια ή οικοτεχνίες παραδοσιακών προϊόντων µπορούν να δώσουν τον τόνο µιας ποικιλόµορφης παραγωγής.

6 Πολλές οικοτεχνίες και µικρές µονάδες παραγωγής κεραµικών υπάρχουν ιδίως στην ευρύτερη περιοχή του Αργαγγέλου και της Καµείρου. Στη Λίνδο και σε άλλα χωριά ντόπιοι λαϊκοί τεχνίτες κατασκευάζουν παραδοσιακά σανδάλια, κεντήµατα, ψηφιδωτά από χοχλάκι & πελεκητή πέτρα, παραδοσιακά έπιπλα και υφαντά αργαλειού, όπου οι παραστάσεις από φυτά αλλά και τοπία ξεχωρίζουν, ενώ στην Έµπωνα και σε αρκετά άλλα χωριά λειτουργούν αρκετά ελαιοτριβεία παραδοσιακά και σύγχρονα. Άλλα χαρακτηριστικά προϊόντα είναι : η σούµα (ρακή από σύκα στα χωριά Έµπωνα, Σιάννα, Μονόλιθος, Λάερµα, Απόλλωνα κ.α.), τα µελεκούνια (παραδοσιακά παστελωτά γλυκά του γάµου, µε µέλι και σουσάµι), το λικέρ από 7 Βότανα (Φιλέρηµος), το λάδι (Σορωνή, Απόλλωνα Αργαγγέλος, Μαλώνα,κ.α.), το µέλι, το κρασί, η σαµπάνια, η µαστίχα και το ούζο (Μακρής, 2005). Πολλά είναι τα έθιµα, αρκετές οι τοπικές παραδόσεις και οι λαϊκές δοξασίες που συνδέονται µε τα φυτά. Αυτά τα στοιχεία της τοπικής παράδοσης πρέπει να εµπλουτιστούν και να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. Μελετώντας τα ονόµατα των φυτών στη Ρόδο διαπιστώνουµε ότι κάποια από αυτά διαφέρουν από τα αντίστοιχα της κοινής νεοελληνικής, µερικά µάλιστα, διατηρούν τα αρχαιοελληνικά ή βυζαντινά ονόµατα τους (Παπαµανώλη, 1991). Επίσης η ετυµολογία των τοπωνυµίων µας παραπέµπει σε παλαιότερες γλωσσικές περιόδους. Αρκετές φορές µάλιστα οι κάτοικοι της περιοχής παρέχουν πολύτιµα στοιχεία της προφορικής παράδοσης τα οποία οδηγούν πολλές φορές τον ερευνητή στην ορθή ετυµολογία του τοπωνυµίου (Χαραλαµπάκης, 1994). Η µελέτη των ιδιωµατικών ονοµάτων των φυτών και των φυτώνυµων τοπωνυµίων µπορεί να συµβάλει στην καλύτερη µελέτη και έρευνα των τοπικών ιδιωµάτων. Με τη µελέτη των διαλέκτων και των ιδιωµάτων διαφωτίζεται ιστορία της γλώσσας, γιατί δεν είναι µόνο η σηµερινή φάση της γλώσσας που διαφωτίζεται από τη µελέτη των παλαιότερων φάσεων της, είναι και ζητήµατα των παλαιότερων φάσεων της γλώσσας. Από τις διαλέκτους και τα ιδιώµατα µπορούµε να αντλήσουµε πλήθος αρχαίων λέξεων που επειδή δεν σώζονται στην κοινή γλώσσα, νοµίζουµε πως έχουν εντελώς χαθεί. Και επειδή οι λέξεις είναι φορείς πολιτισµού µπορούµε µε αυτές να διαφωτίσουµε την ιστορία του πολιτισµού κάθε τόπου. Αντιλαµβανόµαστε έτσι πόσο αναγκαίο είναι να καταγραφεί το διαλεκτικό-ιδιωµατικό υλικό προτού εγκαταλειφθούν µορφές Λαϊκού πολιτισµού π.χ. οι λέξεις που αντιπροσωπεύουν αντικείµενα του ποιµενικού ή του γεωργικού βίου που µεταβάλλεται ή χάνεται σιγά

7 σιγά, η καταγραφή ειδών οικιακής χρήσης, η καταγραφή των τοπωνυµίων που λησµονούνται, ονόµατα φυτών, ονόµατα ζώων, παρωνύµια κ.ά. (Μηνάς, 1994). Η καταγραφή των ονοµάτων των φυτών από τα ροδίτικα ιδιώµατα και των φυτώνυµων τοπωνυµίων µπορεί να παρουσιάσει, αφενός την πλούσια και ποικιλόµορφη χλωρίδα του νησιού και αφετέρου να καταδείξει τον πλούτο και την ποικιλοµορφία των τοπικών ιδιωµάτων. Η φύση αποτελεί το µεγαλύτερο φαρµακείο. Η τοπική χλωρίδα κρύβει τα µυστικά της πιο λαµπρής οµορφιάς και υγείας, προτείνοντας για κάθε πρόβληµα την άριστη δυνατή λύση. Στο πέρασµα των χρόνων ο άνθρωπος άρχισε να ξεχνά τις θεραπείες της φύσης και προτίµησε να στρέψει το ενδιαφέρον του στα κατασκευάσµατα των χηµικών εργαστηρίων. Το µυστικό της υγείας και της οµορφιάς βρίσκεται καλά κρυµµένο στα βότανα. (Ody, 1994). Πολλά από τα συνήθη προβλήµατα υγείας, δεν χρειάζονται παρακολούθηση ή τη συµβουλή από ειδικό και µπορούν να θεραπευτούν µε επιτυχία µε χρήση βοτάνων στο σπίτι. Όµως, οι εξακολουθητικές ή πιο σοβαρές ασθένειες, απαιτούν επαγγελµατική καθοδήγηση και θεραπεία από διπλωµατούχους βοτανοθεραπευτές οι οποίοι στην ηπειρωτική Ευρώπη είναι γνωστοί ως φυτοθεραπευτές και, συνήθως, είναι επαγγελµατίες της συµβατικής ιατρικής που έχουν σπουδάσει φαρµακευτική βοτανολογία σε µεταπτυχιακό επίπεδο (Βελιβασάκης, 2005) Τσάι του βουνού, χαµοµήλι, γλυκάνισος, ρόδια, φράουλες, έχει αποδειχθεί επιστηµονικά ότι βοηθούν στην πρόληψη του καρκίνου, κυρίως του µαστού, αλλά και της οστεοπόρωσης. Αυτό έδειξαν επιστηµονικές έρευνες, που αφορούν τη βιολογική δράση σε κύτταρα των εκχυλισµάτων από φυτά της ελληνικής χλωρίδας. Με τις ενώσεις που εντοπίζονται στα εκχυλίσµατα µπορούµε να φτιάξουµε φαρµακευτικά σκευάσµατα ή να εµπλουτίσουµε τρόφιµα. (Μουτσάτσου, 2005).. Μέχρι σήµερα, δεν έχει αξιοποιηθεί επαρκώς η τοπική γνώση καθώς η ελληνική χλωρίδα δεν έχει µελετηθεί διεξοδικά, ενώ υπάρχουν πολλές µελέτες για άλλες χώρες. Πρόσφατες έρευνες αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα των προϊόντων φυτικής προέλευσης (Μουτσάτσου, 2005). Πολλά βότανα που χρησιµοποιούνται κατά παράδοση στη Λαϊκή Θεραπευτική της Ρόδου θα µπορούσαν να µελετηθούν επιστηµονικά για την πρόληψη και θεραπεία διάφορων ασθενειών όπως π.χ. η αγρωνιά, η άγρωστη, ο ακάτσαρας, η αλεσφακιά, ο αµόλοχας, η αψιθιά, το βασιλικόχορτο(ν), η γαλατοστοιά, το γληφόνι(ν), η γλυστρία, το δαυκί, η δάφνη, η ζυτιά, ο ζόχχος, οι καρδαµιλίες, η κικιλιµήθρα, η

8 κουµµαριά, το κροµµί, το κρυόχορτο, η µυρτιά, οι νεροπλύτες, το σαλέπι, το πεντάνευρο(ν), το πικράδι, το πολύκοµπο(ν, η πωουνία, το πικρόχορτο(ν), το σάψυχο(ν), το σέλλινο(ν) το σκολόµι(ν, το σκόρδο(ν), η συκιά, (του) Χριστού το πο(δ)αράκι, το ψειρόχορτο(ν) (Παπαµανώλη, Παπαχριστοδούλου, 1996). Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, µε την συσσώρευση µεγάλου τµήµατος του πληθυσµού στα µεγάλα αστικά κέντρα, την εγκατάλειψη της υπαίθρου, τις αυξηµένες επαγγελµατικές υποχρεώσεις και των δύο φύλων και τις αυξανόµενες ώρες που περνά έξω από το σπίτι ο σηµερινός άνθρωπος στις σύγχρονες κοινωνίες, έθεσε νέα δεδοµένα και µετέβαλε σηµαντικά τις συνήθειες στον τρόπο διατροφής, σε πολλές περιπτώσεις σε βάρος της ανθρώπινης υγείας (Liu, 2001). υστυχώς τις τελευταίες δεκαετίες η ποιότητα των προϊόντων διατροφής συνεχώς υποβαθµίζεται. Πραγµατική, απειλή για τις διατροφικές µας συνήθειες αποτελεί η επέλαση των σούπερ µάρκετ και ο κατακλυσµός της αγοράς από τα νέα, εισαγόµενα, συσκευασµένα, προψηµένα, προµαγειρεµένα, προτηγανισµένα, µακράς διάρκειας προϊόντα. Τα γρήγορα, πολυδιαφηµιζόµενα διατροφικά κατασκευάσµατα (χάµπουργκερ, γαριδάκια, τσιπς, αναψυκτικά), τείνουν να αντικαταστήσουν αγνά παραδοσιακά προϊόντα, µε πολλαπλές επιπτώσεις στην υγεία µικρών και µεγάλων (Φραντζή & Χατζηµιχαήλ, 2002 ). Σήµερα, αιώνες µετά, διαιτολόγοι και ερευνητές πιστεύουν ότι τα άγρια χόρτα και τα φρέσκα υπαίθρια λαχανικά είναι τροφές νόστιµες και απαραίτητες για ένα ισορροπηµένο και υγιεινό διατροφικό πρότυπο. Στον τόπο µας υπάρχουν πολλά αγριόχορτα που µπορούν κατάλληλα µαγειρεµένα ή σαν φρέσκα και χορταστική σαλάτα να γίνουν µέρος της καθηµερινής διατροφικής µας συνήθειας και να αποτελέσουν το όπλο µας στη µάχη για µια καλύτερη υγεία (Παπούλιας, 1999). Η βιώσιµη καλλιέργεια τροφίµων, βασισµένη στα φυτά, προσφέρει µια απάντηση κοινής λογικής στην πείνα και τον υποσιτισµό. Λαχανικά, όσπρια, σιτάρια, και φρούτα µπορούν να ευδοκιµήσουν στα περισσότερα κλίµατα σε µικρά χωράφια. Τέτοιες συγκοµιδές απαιτούν ελάχιστη επένδυση σε νερό, ενέργεια, εξοπλισµό, λιπάσµατα και φυτοφάρµακα, και προκαλούν αµελητέα εδαφολογική υποβάθµιση και ρύπανση των υδάτων. Τα βασισµένα στα φυτά τρόφιµα περιέχουν τις θρεπτικές ουσίες που απαιτούνται για την υγιή ανάπτυξη και ζωντανή δραστηριότητα. Είναι χωρίς χοληστερόλη, κορεσµένα λίπη, ορµόνες, φάρµακα, όλα αυτές τις αιτίες δηλαδή που προκαλούν θανάτους και ασθένειες στις πλούσιες χώρες. Είναι τεράστια η

9 διαφορά των τροφών αυτών µε τις βιοµηχανοποιηµένες και συντηρηµένες τροφές ως προς τη γεύση, την ποιότητα και την υγιεινή τους (Μολυβιάτης, 1997). Παραθέτουµε ενδεικτικά µερικά από τα παραδοσιακά φαγητά της Ρόδου µε βάση τα χορταρικά: Αβρωνιές ή αγρωνιές, Αµαράγγοι σκορδαλιά µαραγκόστελλα, Βαζάνια, Βογγύλια ξιδάτα, Βοδόγλωσσα πίττες µε σκορδαλιά, Γαπράκια, Γλήθθα και γλυστρίες γιαχνί, Αθθοί κολοκυθιάς γεµιστοί µε τυρί, Κολοκούδι βραστό (κόκκινο κολοκύθι), Κολοκύθθι κόκκινο στο φούρνο, Κολοκύθθι κόκκινο τηανιτό, Κολοκυθοκεφτέδες, Κολοκυθθόπιττες, Κροµµύδια τηγανητά µε αυγά, Λάουρκια, Λόππια µε σπανάκι, Μανίτες, Μπάµιες λαδερές, Ντολµαδάκια γιαλαντζί, Ντολµάδες µε χόντρο, Πιλάφι µε πιργούρι και ρύζι, Πιτταρούδια, Πουγγιά, Ροβίθθια, Ροβιθθοκεφτέδες, Σκορδαλιά, Τουρλού τουρλού, Τσουβράς, Φακόριζο, Φασούλια µπαρµπούνια κλπ. Μία από τις εναλλακτικές µορφές γεωργικής παραγωγής είναι η βιολογική ή αειφόρος γεωργία, δηλαδή για µια παραγωγική διαδικασία που καλύπτει τις σηµερινές µας ανάγκες, αλλά χωρίς να υπονοµεύεται η δυνατότητα της φύσης να παράγει και αύριο, για να µπορούν και τα παιδιά µας και οι µελλοντικές γενιές να απολαµβάνουν τα ίδια αγαθά (Walters, 2005) Κυριότερος λόγος αυτού του αυξηµένου ενδιαφέροντος, τουλάχιστον στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), είναι η αναγνώρισή της από την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑ.Π.). Στο πλαίσιο λοιπόν των στόχων που έχει θέσει η αναθεωρηµένη Κ.Α.Π., η βιολογική γεωργία έχει αναγνωρισθεί στην Ε.Ε. ως ένας άλλος τρόπος γεωργικής παραγωγής που έχει σκοπό να οργανώσει τόσο την αγροτική εκµετάλλευση, όσο και τον ευρύτερο αγροτικό τοµέα κατά τρόπο αυτοτροφοδοτούµενο, αυτορρυθµιζόµενο και µε µικρότερη δυνατή αναφορά σε εξωτερικές εισροές (Υπουργείο Γεωργίας, 2005). Με άλλα λόγια στη Βιολογική Γεωργία δεν χρησιµοποιούνται χηµικά συνθετικά λιπάσµατα και χηµικά φυτοπροστατευτικά προϊόντα, είναι κατ' εξοχή αειφορική. ηλαδή αποτελεί πρακτική που οι ενεργειακές εισροές στο αγροοικοσύστηµα να είναι ίσες ή λιγότερες από τις εκροές (Γραβάνης, 2005). Η αξιοποίηση της τοπικής γνώσης οδηγεί σε αειφόρες γεωργικές πρακτικές Οδηγεί στην παραγωγή προϊόντων µε το χαµηλότερο δυνατό ενεργειακό κόστος, εξασφαλίζοντας έτσι το µέλλον της παραγωγής µε τη λογική της αειφορίας. Προωθεί την ανάπτυξη µιας υγιούς σχέσης του ανθρώπου µε το περιβάλλον και τη φύση. εν

10 αδιαφορεί για την εξυγίανση της αγοράς, µέσα από το πλησίασµα και την αναβάθµιση των σχέσεων µεταξύ παραγωγού και καταναλωτή. (Γερόπουλος, 1998). Η βιολογική γεωργία, αποτελεί µια εναλλακτική πρόταση ήπιας γεωργίας, φιλικής προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Τα διατροφικά και οικολογικά αδιέξοδα στα οποία έχει οδηγήσει η εντατική χηµική γεωργία καθιστούν την βιολογική πρόταση κάτι παραπάνω από απαραίτητη (Μπαλµπούζη, 1998). Η προτίµηση των βιολογικών προϊόντων δεν αποτελεί µόνο µια συνειδητοποιηµένη καταναλωτική επιλογή, αλλά συνιστά και µια διαφορετική αντίληψη µε κέντρο της το σεβασµό προς τη φύση και την ποιότητα ζωής (Dufour, 2000). Από βιολογικής πλευράς, ο άνθρωπος είναι ένα µικρό µέρος της Φύσης. Η βιολογική Γεωργία δεν είναι απλώς οικονοµία, έχει και άλλους ρόλους. Ο βιολογικός καλλιεργητής έχει αυξηµένες ευαισθησίες. Φροντίζει για την προστασία του περιβάλλοντος, για τον πολιτισµό, τις αξίες, τον άνθρωπο, τη ζωή. Βλέπει να πράγµατα µε µια σφαιρική µατιά, µε εργαλεία την επιστήµη, την τεχνική, την οικονοµία, την ηθική και την ιδεολογία του (Koppold, 1998). Η προστασία του περιβάλλοντος και η διατήρηση των χαρακτηριστικών της περιοχής µας, τα οποία της προσδίδουν την ιδιαίτερη φυσιογνωµία, στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης αποτελούν θεµελιώδεις παράγοντες προόδου. Η αξιοποίησή της τοπικής γνώσης µπορεί να συµβάλλει στην ανάπτυξη του τόπου σε κατευθύνσεις αειφόρες. Βιβλιογραφικές αναφορές Alcorn, J.B. (1995). Economic Botany, Conservation, and Development: What s the Connection? Annals of the Missouri Botanical Gardens, (8): Βελιβασάκης, Γ. (2005). Αρωµατικά & Φαρµακευτικά Βότανα. Βελιώτη - Γεωργοπούλου, Μ. (1996). Πολιτιστική κληρονοµιά και αισθητική αγωγή στη σχολική διδασκαλία. Το Παιδί και η Αισθητική Αγωγή. Πρακτικά Συνεδρίου, Αθήνα,1996: Berkes, F. & Folke, C. (Eds.). (1998a). Linking social and ecologic systems for resilience In Berkes, F. & Folke, C. (Eds.). Linking social and ecologic systems for social and ecological systems: Management practices and social mechanisms for building resilience. Cambridge: Cambridge University Press.

11 Berkes, F. & Folke, C. (Eds.). (1998b). Linking social and ecologic systems for social and ecological systems: Management practices and social mechanisms for building resilience. Cambridge: Cambridge University Press. Berkes, F., Colding, J., and Folke, C. (2000). Rediscovery of Traditional Ecological Knowledge as Adaptive Management. Ecological Applications (10): Berkes, F., Colding, J. & Folke, C. (Eds.) (2003). Navigating social-ecological systems : Building resilience for complexity and change. Cambridge: Cambridge University Press. Cox, P.A. (2000). Will Tribal Knowledge Survive the Millenium? Science (287): Γερόπουλος, Γ.(1998). Το όνειρο που έγινε εφιάλτης. Γεωργία: πρόληψη και όχι θεραπεία! Οικο ενηµέρωση.(1998), τεύχος 5, Περιβαλλοντική Πρωτοβουλία Μαγνησίας. Ιούνιος Ανακτηµένο στις από το δικτυακό τόπο Γκιζελή, Β. (1996). Η πολιτική της αισθητικής αγωγής και του πολιτισµού. Το Παιδί και η Αισθητική Αγωγή. Πρακτικά Συνεδρίου, Αθήνα, Γραβάνης, Φ. (2005). Εισαγωγικές έννοιες στη Βιολογική Γεωργία. Ανακτηµένο στις από το δικτυακό τόπο ηµητρίου, Α. (2005β). Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ως µέσο για την ανάπτυξη της συνεργασίας των λαών, την κοινωνική δικαιοσύνη, την ειρήνη και τον πολιτισµό. Στο: Α. Γεωργόπουλου (επιµ.) Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: Ο νέος πολιτισµός που αναδύεται, Αθήνα: Gutenberg. Dillon, J. (2009). Education, the environment and sustainability (υπό έκδοση).αθήνα: εκδ. Ατραπός. Dufour R. (2000). Farmscaping to enhance biological control. pp 37.Appropriate Technology Transfer for Rural Areas (ATTRA), Publications.Fayetteville, AR USA. Ανακτηµένο στις από το δικτυακό τόπο: Grimm, N.B. & Redman, C.L. ( 2004). Approaches to the study of urban ecosystems. The case of Central Arizona Phoenix. Urban Ecosystems, 7, Hitchock, G. & Hughes, D. (1994). Research and the Teacher A qualitative Introduction to School Based Research. London: Routledge. Huckle, J. (2004). Critical Realism: a Philosophical Framework for Higher Education for Sustainability. Chap. 4. In Corcoran, Peter Blaze, Wals, Arien E.J.(Eds) Higher

12 Education and the Challenge for Sustainability: Problematics, Promise, and Practice, 1-6. Kluwer Academic Publishers. Hungington, H.P., (2000). Using traditional ecological knowledge in science: Methods and applications. Ecological Applications 10: Jackson, J. (1995). Preserving Indian Culture: Shaman Schools and Ethno-Education in the Vaupés, Colombia. Cultural Anthropology (10): Karr, J. R., and Thomas T. (1996). Economics, Ecology, and Environmental Quality. Ecological Applications (6): Kline, E. (2001). Indicators for sustainable development in urban areas In Devuyst, D., Hens, L. & De Lannoy, W. (Eds). Sustainability assessment and the management of urban environments. pp New York: Columbia University Press. Κoppold, B.(1998). Ηθικές και πνευµατικές προεκτάσεις του περιβαλλοντικού ζητήµατος Οικο ενηµέρωση.(1998), τεύχος 5, Περιβαλλοντική Πρωτοβουλία Μαγνησίας. Ιούνιος Ανακτηµένο στις από το δικτυακό τόπο Liu, S. (2001). Mediterranean Diets. American Journal of Clinical Nutrition, Vol. 73, No. 4, 847, April Μακρής, Μ. (2005). Πραδοσιακά προϊόντα, στο ωδεκάνησα ταξίδι στον πολιτισµό. Τ.Ε..Κ.. Ρόδος: (Αυτοέκδοση). McKinley, E. (2005). Locating the global: culture, language, and science education for indigenous students. International Journal Science Education (27): Μηνάς, Κ.(1998).Εισαγωγή στη γλωσσολογία. Ρόδος: (Αυτοέκδοση). Μολυβιάτης, Α. (1997). Μαθήµατα στο πράσινο. Αθήνα: Σαββάλλας. Μουτσάτσου,Π.(2005). Αφεψήµατα υγείας. Ανακτηµένο στις από το δικτυακό τόπο Μπαλµπούζη, Α. (1998). Σηµερινή διάσταση της βιολογικής γεωργίας ιαγραφόµενες προοπτικές. Στο Βιολογική Γεωργία. Προβλήµατα Προοπτικές, σελ Αθήνα : Εκδόσεις: Αγροτύπος. Olsson, P. & Folke, C. (2001). Local ecological knowledge and institutional dynamics for ecosystem management: a study of Lake Racken watershed, Sweden, Ecosystems 4: Οdy, P.(1994). Πλήρης Οδηγός Φαρµακευτικών Βοτάνων. Αθήνα: εκδ. Γιαλλέλης. Παπαµανώλη, Λ. (1991). Αρχαία και βυζαντινά ονόµατα της σύγχρονης ροδίτικης χλωρίδας. ωδεκανησιακά Χρονικά, 14,

13 Παπαχριστοδούλου, Χ. (1996). Τοπωνυµικό της Ρόδου. (2 η έκδ. συµπληρ.). Αθήνα: Εκδ. Σ.Γ.Τ.. Παπούλιας, Θ. (1999). Τα άγρια φαγώσιµα χόρτα. Αθήνα : Ψύχαλου Redford, K. and Stearman, A. (1993). Forest-Dwelling Native Amazonians and the Conservation of Biodiversity: Interests in Common or in Collision?. Conservation Biology (7): Reyes-Garcia, V., Vadez, V., Byron, E., Apaza, L., Leonard, W.R., Perez, E., and D. Wilke Market Economy and the Loss of Folk Knowledge of Plant Uses: Estimates from the Tsimané of the Bolivian Amazon. Current Anthropology (46): Scoones, I. (1999). New ecology and the social sciences: What prospects for a fruitful engagement? Annual review of Anthropology 28: Yli-Pelkonen, V. & Kohl, J. (2005). The role of local ecological knowledge in sustainable urban planning: perspectives from Finland. Sustainability: Science, Practice & Policy., Spring 2005.Volume 1, Issue 1, pp UNCED (1992). Agenda 21. The United Nations Programme of Action from Rio. New York: UN. UNESCO (1977). ιακήρυξη της Τυφλίδας. Βασικά Κείµενα για την ΠΕ. Εκδόσεις ΠΕΕΚΠΕ Αθήνα τ.2. UNESCO (2005). UN Decade of Education for Sustainable Development , International Implementation Scheme, Draft, Παρίσι: UNESCO. Φραντζή, Α. & Χατζηµιχαήλ, Μ. (2003). Η διατροφή, στο Ματσαγγούρας, Η. Η διαθεµατικότητα στη σχολική γνώση - εννοιοκεντρική αναπαλαίωση και σχέδια εργασίας. σ Αθήνα : Γρηγόρη. Φώκιαλη, Π., Καµπουροπούλου-Σαββαΐδου, Μ., Θεοδωροπούλου, Ε., Καΐλα, Μ., Ξανθάκου, Γ., Γκόβαρης, Χ. (2002). Εκπαίδευση, Πολιτισµός και Οικονοµική Ανάπτυξη: Προσέγγιση µε άξονα την Αρχιτεκτονική Κληρονοµιά του 20 ου Αιώνα στη ωδεκάνησο. Στο: Πρακτικά Παγκόσµιο Συνέδριο, Πολιτιστική Κληρονοµιά 20 ου Αιώνα: Τρωτότητα και Μέσα Πρόληψης. Unesco, Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Πανεπιστήµιο Firenze, CICOP, Ρόδος, 3-5 Απριλίου Χαραλαµπάκης, Χ. (1994). Προβλήµατα ετυµολογίας µερικών τοπωνυµίων. Νεοελληνική ιαλεκτολογία. τοµ.α, σελ Αθήνα. Χατζηνικολάου Τ. (1996). Σχολείο και πολιτιστική κληρονοµιά: Η ελληνική εµπειρία. Το Παιδί και η Αισθητική Αγωγή. Πρακτικά Συνεδρίου, Αθήνα,