Οδηγική συμπεριφορά σε άτομα με Νοητικές Διαταραχές από Νευροεκφυλιστικά Νοσήματα. Σωκράτης Γ. Παπαγεωργίου

Transcript

1 Οδηγική συμπεριφορά σε άτομα με Νοητικές Διαταραχές από Νευροεκφυλιστικά Νοσήματα. Σωκράτης Γ. Παπαγεωργίου Αν. Καθηγητής Νευρολογίας και Νευροψυχολογίας Β Νευρολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσoκομείο «ΑΤΤΙΚΟΝ»

2

3

4 ηλικιωμένα άτομα και οδήγηση 13% των οδηγών είναι 65+ ετών (2008) 23% αύξηση από το 1999 μέχρι το 2009 Άτομα 70+ ετών διατηρούν την άδεια οδήγησης περισσότερο και οδηγούν μεγαλύτερες αποστάσεις Οι απώλειες ηλικιωμένων ατόμων αποτελούν το 22% των συνολικών απωλειών σε αυτοκινητιστικά ατυχήματα στις χώρες της ΕΕ Οι ηλικιωμένοι οδηγοί παρουσιάζουν υψηλότερο κίνδυνο για συγκεκριμένους τύπους συγκρούσεων (συγκρούσεις σε διασταυρώσεις με την εμπλοκή πολλών οχημάτων ή συγκρούσεις λόγω αλλαγής λωρίδας) το % των οδηγών που είναι σε κίνδυνο εξαιτίας των αδυναμιών που παρουσιάζουν σε νοητικές και σωματικές λειτουργίες είναι άγνωστο

5 Νοητικές λειτουργίες κρίσιμες για ασφαλή οδήγηση Προσοχή Γρήγορη αντίληψη του περιβάλλοντος Οπτικοχωρικές ικανότητες Σωστή θέση του αυτοκινήτου στο δρόμο Σωστός χειρισμός του αυτοκινήτου Εκτίμηση αποστάσεων και πρόβλεψη μελλοντικών κυκλοφοριακών συμβάντων Επιτελικές λειτουργίες Ταυτόχρονη επεξεργασία πολλαπλών περιβαλλοντικών στοιχείων Γρήγορες, σωστές και ασφαλείς αποφάσεις Mνήμη Σχεδιασμός ταξιδιού Πληροφορίες σημάτων τροχαίας Προσαρμογές διαδρομής (Reger et al. 2004):

6 Νοητική έκπτωση συνδεόμενη με τη γήρανση

7 Κίνδυνος ατυχημάτων: νόσος Alzheimer (ΝΑ) Άτομα με ΝΑ είναι 2.5 με 4.7 φορές πιο πιθανό να εμπλακούν σε τροχαίο ατύχημα από ότι άτομα αντίστοιχης ηλικίας χωρίς νευρολογικό νόσημα (Brorsson, 1989; Massie & Campbell, 1993; Tuokko et al., 1995) Υψηλότερες τιμές στην κλίμακα CDR έχουν συνδεθεί με μεγαλύτερη επιβάρυνση στις οδηγικές ικανότητες (Dubinsky et al., 2001; Hughes et al., 1982) However, not all patients are incapable of driving, especially in the earlier stages of the disease (Carr et al., 2000; Perkinson et al., 2005)

8 Προβλεπτικοί Παράγοντες-ΝΑ Η Επίδοση σε νευροψυχολογικές δοκιμασίες που αξιολογούν Οπτικοχωρικές ικανότητες, Προσοχή, Επιτελικές λειτουργίες και πιθανώς μνήμη έχει συνδεθεί με την οδηγική επάρκεια σε άτομα με ΝΑ (Brown et al., 2005; Grace et al., 2005; Ott et al., 2008; Uc et al., 2005) Ερευνητικά στοιχεία δείχνουν ότι: νευροψυχολογικές δοκιμασίες σε συνδυασμό με δείκτες από τη νευρολογική εξέταση και την επίδοση σε δοκιμασίες οδήγησης (περιβάλλον δρόμου ή προσομοιωτή) μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δοθούν κατάλληλες οδηγίες σε σχέση με την οδήγηση σε άτομα με ΝΑ (Frittelli et al., 2009; Ott et al., 2008; Ott et al., 2003; Rizzo et al., 1997)

9 Προτάσεις από την Αμερικανική Ακαδημία Νευρολογίας για άτομα με άνοια Προτάσεις από την αμερικανική ακαδημία νευρολογίας: Practice Parameters for patients with dementia (Iverson et al., Neurology, 2010) Παρόλο που είναι χρήσιμες, οι οδηγίες που προτείνονται είναι αρκετά αδρές (π.χ. τιμή CDR 2.0 υποδηλώνει υψηλό κίνδυνο ) Ο προτεινόμενος αλγόριθμος για την αξιολόγηση της οδηγικής επάρκειας περιλαμβάνει μόνο δοκιμασίες που αξιολογούν το γενικό επίπεδο νοητικής λειτουργίας(mmse) Απουσία cutoff τιμών σε συγκεκριμένες δοκιμασίες αναφορικά με την οδηγική επάρκεια

10

11 Ήπια Νοητική Διαταραχή και οδήγηση Δεν έχουν συστηματικά χειρότερες επιδόσεις σε σχέση με φυσιολογικά άτομα Ωστόσο, παρουσιάζουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν δυσκολίες στην οδήγηση (Fritteli et al., 2009; Kawano, et al., 2012; Olsen, Taylor,& Thomas, 2014; Wadley, et al., 2009) Drivers with MCI reduce their driving frequency at a faster rate than cognitively intact individuals and they avoid difficult driving situations in a similar pattern as patients diagnosed with dementia (O Connor et al., 2010; O Connor et al., 2013; Keay et al., 2009). Προβλεπτικοί Παράγοντες - ΗΝΕ Μετρήσεις νοητικής ευελιξίας, ανασταλτικού ελέγχου και οπτικής προσοχής φαίνεται πως συνδέονται με την οδηγική ικανότητα σε άτομα με ΗΓΔ, αλλά χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση (Kawano et al., 2012)

12 Νόσος Πάρκινσον και οδήγηση 15% των ατόμων με Πάρκινσον είχε εμπλακεί σε τροχαίο ατύχημα κατά το διάστημα των τελευταίων πέντε ετών (Meindorfner et al., 2005) Δοκιμασίες που αξιολογούν την προσοχή, τις οπτικοχωρικές και επιτελικές λειτουργίες έχουν συνδεθεί με την οδηγική επάρκεια σε άτομα με ΝΠ (Amick et al., 2007; Classen et al., 2009; Classen et al., 2011; Uc et al., 2006; Uc et al., 2009) Επίσης, η οδηγική επάρκεια σε άτομα με νόσο Parkinson έχει συνδεθεί με: a) κινητική δεξιότητα, β) ευαισθησία στην φωτεινή αντίθεση, γ) διάρκεια, και σοβαρότητα της νόσου σύμφωνα με τη κλίμακα H&Y (Devos et al., 2007; Worringham et al., 2006) The neurological assessment overestimated the driving ability of PD pts. Even the pts themselves overestimated their driving capabilities (self completed questionnaire). (Heikkila 1998)

13 Έρευνα σε συνεργασία Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Πανεπιστήμιο Αθηνών Πείραμα με προσομοιωτή οδήγησης το οποίο αξιολογεί την οδηγική επίδοση σε σχέση με τις νοητικές λειτουργίες και την ύπαρξη νευρολογικών νοσημάτων (ΗΝΕ, ΝΑ, ΝΠ) Έμφαση σε άτομα >55 Ομάδα υγιών μαρτύρων Διεπιστημονική ερευνητική ομάδα Με τη συγχρηματοδότηση της ΓΓΕΤ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

14 Πειράματα οδήγησης με προσομοιωτή Πλεονεκτήματα Συλλογή δεδομένων που θα ήταν πολύ δύσκολο να συγκεντρωθούν κάτω από πραγματικές οδηγικές συνθήκες Διερεύνηση κάθε πιθανού σεναρίου οδήγησης Οι συνθήκες οδήγησης είναι πανομοιότυπες για όλους τους οδηγούς Μειονεκτήματα Όχι απόλυτα ρεαλιστικό περιβάλλον οδήγησης Πιθανότητα υιοθέτησης διαφορετικής οδηγικής συμπεριφοράς Αίσθηση ασφάλειας Αίσθημα ναυτίας λόγω προσομοιωτή

15 Νευρολογικά Νοσήματα που επηρεάζουν την οδηγική συμπεριφορά Ηλικιωμένοι οδηγοί Νευρολογικά Νοσήματα (ΗΓΔ, ΝΑ, ΝΠ) Επηρεασμός νοητικών λειτουργιών που παίζουν σημαντικό ρόλο στην ασφαλή οδήγηση

16 Ιατρική/Νευρολογική Αξιολόγηση Ατομικό & Οικογενειακό Αναμνηστικό, φαρμακευτική αγωγή, συνήθειες (κατανάλωση αλκοόλ, κάπνισμα, κτλ) Λεπτομερής νευρολογική εξέταση (νευρολογικά σημάδια: δείκτες για υποκείμενη νόσο) Ψυχιατρική εκτίμηση για κατάθλιψη, άγχος Συμπεριφορικές αλλαγές Οφθαλμολογική αξιολόγηση: οπτική οξύτητα, οπτικά πεδία Κινητική λειτουργία σε σχέση με την οδηγική επάρκεια: Συγκεκριμένες κλινικές δοκιμασίες που αξιολογούν τον κινητικό έλεγχο και την ισσοροπία

17 Κινητικές δοκιμασίες: Μεθοδολογία α) Δοκιμασία βάδισης στα 6 μέτρα (Rapid paced walk) β) Δοκιμασία βάδισης σε ευθεία γραμμή (Tandem Walking) γ) Δοκιμασία βάδισης σε ευθεία γραμμή με ταυτόχρονη αντίστροφη αρίθμηση (Tandem Walking with Reverse Number Counting) δ) UPDRS-III (motor) score

18 Νευροψυχολογική Αξιολόγηση Δοκιμασίες που καλύπτουν ένα ευρύ νοητικών λειτουργιών: Επιτελικές Προσοχή Οπτικοχωρικές Μνήμη Ταχύτητα Αντίδρασης Ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών πεδίο

19 In-vehicle distraction and brain pathologies: Effects on reaction time and accident probability Dimosthenis Pavlou, Eleonora Papadimitriou, Sophia Vardaki, George Yannis, John Golias, Sokratis G. Papageorgiou Sample of the study: 140 participants of more than 55 years of age 31 controls (aver y.o., 20 males) 25 AD patients (aver y.o.) 59 MCI patients (aver y.o.) 25 PD patients (aver y.o.) Driving Simulator Assessment: Rural and urban area two traffic scenarios (low and high traffic volumes) three distraction conditions (undistracted driving, driving while conversing with a passenger and driving while conversing on a mobile phone) Figure 1. The two plans of the driving routes (rural and urban) and two screenshots for each driving environment Figure 2. Two incidents screenshots - donkey entering the road in rural area and a child chasing a ball in urban area

20 Προσομοιωτής Ι 2 ενότητες που περιλαμβάνουν μέχρι 6 διαδρομές η κάθε μία 1,7 km για κάθε αστική διαδρομή 2,0 km για κάθε εξοχική διάδρομη (3,0-3,5 λεπτά κατά μέσο όρο) Οδηγικά συμβάντα σε καθορισμένα σημεία

21 Προσομοιωτής ΙΙ Ποσοτικοί δείκτες 1. Ταχύτητα Αντίδρασης 2. Ταχύτητα (& διαφορά από το ΜΟ) 3. Χρονοαπόσταση 4. Πλευρική θέση (& διαφορά από το ΜΟ) 5. Γωνία στροφής (& διαφορά από το ΜΟ) 6. Πιθανότητα ατυχήματος σε συγκεκριμένα συμβάντα Αστική οδήγηση: παρκαρισμένο αυτοκίνητο μπαίνει ξαφνικά στο δρόμο, ένα παιδί με μια μπάλα διασχίζει το δρόμο Οδήγηση στην εξοχή: ξαφνική εμφάνιση ζώου

22 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

23 Driving performance profiles of drivers with brain pathologies in rural roads Dimosthenis Pavlou, Ion Beratis, Eleonora Papadimitriou, George Yannis, John Golias, Sokratis G. Papageorgiou Sample of the study: 114 participants of more than 55 years of age Unimpaired group: 34 controls (aver y.o., 17 males) Impaired group: 17 AD patients (aver y.o.) 35 MCI patients (aver y.o.) 16 PD patients (aver y.o.) Results: Fig. 1. Average Speed Profiles of examined groups 16% lower speed of impaired drivers than controls in both low and high traffic volumes and higher variability of speed Larger headway distance (more than 50%) of impaired drivers due to lower speed Fig. 2. Time Headway (sec) (blue column refers to low traffic, orange column refers to high traffic) large variability in impaired drivers headways along the driving route. This means that they cannot adjust their speed and have difficulties in keeping constant and safe headways.

24 Driving performance profiles of drivers with brain pathologies in rural roads Dimosthenis Pavlou, Ion Beratis, Eleonora Papadimitriou, George Yannis, John Golias, Sokratis G. Papageorgiou Results: Lateral position results appear to be the same between the two groups However large variability in impaired drivers lateral position, which means difficulties in positioning the vehicle properly in the lane. In high driving conditions all examined groups drive to the right border of the road. Regarding the steering wheel, the higher the traffic is, the more variability in steering angle the control drivers have, whereas the lower traffic volume is, the more variability in wheeling angle the impaired drivers have. A possible explanation is that in high traffic volumes healthy drivers may try to overtake the vehicle ahead and thus they have variability in wheeling angle, whereas impaired drivers (who drive at lower speeds) may use the vehicle ahead as a guide and just drive behind them conservatively. Fig. 4. Steering Angle (degrees) (blue column refers to low traffic, orange column refers to high traffic)

25 In-vehicle distraction and brain pathologies: Effects on reaction time and accident probability Dimosthenis Pavlou, Eleonora Papadimitriou, Sophia Vardaki, George Yannis, John Golias, Sokratis G. Papageorgiou Sample of the study: 140 participants of more than 55 years of age 31 controls (aver y.o., 20 males) 25 AD patients (aver y.o.) 59 MCI patients (aver y.o.) 25 PD patients (aver y.o.) Driving Simulator Assessment: Rural and urban area two traffic scenarios (low and high traffic volumes) three distraction conditions (undistracted driving, driving while conversing with a passenger and driving while conversing on a mobile phone) Figure 1. The two plans of the driving routes (rural and urban) and two screenshots for each driving environment Figure 2. Two incidents screenshots - donkey entering the road in rural area and a child chasing a ball in urban area

26 Results Reaction Time AD group had the worst reaction times compared to all other groups Significant effect of the mobile phone on all impaired groups in rural road, especially for the AD and PD groups (increase of reaction time by at least 1 sec) Significant effect of conversation with passenger, in urban roads for all participants (except for the MCI group) through deterioration of reaction time. Accident Probability Increased accident probability for the MCI and the AD groups in rural area and for all impaired groups in urban area Higher interaction between the disease and the use of the mobile phone as a distractor in the MCI and the PD groups in rural driving environment, increasing the accident probability

27 MCI

28 Predictors of driving performance in individuals with MCI: preliminary results Sokratis Papageorgiou¹, Ion Beratis¹, Nikolaos Andronas¹, Alexandra Economou², Dimosthenis Pavlou³, Anastasios Bonakis¹, George Tsivgoulis¹, Leonidas Stefanis¹, George Yannis³ 1 2nd University Department of Neurology, Attikon University General Hospital, 2 Department of Psychology, University of Athens, 3 Department of Transportation Planning & Engineering, National Technical University of Athens

29 Results (Average Speed) Outcome: Driving Speed Predictors: (1 st level) general cognitive functioning (MMSE) (2 nd level) balance and movement coordination (Tandem Walking, β=-.63, p=.007) The model explained 55.9% of the variance in average driving speed R²=.559, F(2,13)=8.25, p=.005. In the cognitively intact group the same regression model did not contribute to the prediction of average driving speed R²=.166, F(2,11)=1.10, p=.368 Normal Group (Mean=43.62, SD=7.33) vs MCI Group(Mean=42.24, SD=7.46) t(28)=.51, p=.614

30 Results (Number of Crashes) Outcome: Number of Crashes Predictors: (1 st level) general cognitive functioning (MMSE) (2 nd level) visuospatial memory (BVMT_Recognition, β=-.40, p=.056) and speed of attention (UFV_1, β=.48, p=.027) The model explained 77.3% of the variance in number of crashes R²=.773, F(3,10)=11.35, p=.001 In the cognitively intact group the same regression model did not contribute to the prediction of number of crashes R²=.279, F(3,10)=1.29, p=.330 Normal Group (Mean=.43, SD=.65) vs MCI Group(Mean=.56, SD=.81) t(28)=.49, p=.25

31 Results (Reaction Time) Outcome: Reaction Time Predictors: (1 st level) general cognitive functioning (MMSE) (2 nd level) information processing speed (SDMT, β=-.60, p=.014) and balance and movement coordination (Tandem Walking_RNC, β=.54, p=.007) The model explained 73.2% of the variance in reaction time R² =.732, F(3,12)=10.92, p=.001 In the cognitively intact group the same regression model did not contribute to the prediction of reaction time R²=.119, F(3,10)=.45, p=.772 Normal Group (Mean=1.78, SD=.28) vs MCI Group (Mean=1.89, SD=.46) t(28)=.80, p=.43

32 9 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΝΟΣΟΥ ALZHEIMER ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΜΕ ΤΟ 1 Ο ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΝΕΥΡΟΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ Σχέση μεταξύ κατάθλιψης και οδηγικής συμπεριφοράς σε άτομα με Ήπια Νοητική Διαταραχή (ΗΝΔ) Ίων Μπεράτης, MSc, PhD 1 ; Νίκος Ανδρονάς, MD 1 ; Διονυσία Κονταξοπούλου, MSc 1 ; Στέλλα Φραγκιαδάκη, MSc 1 ; Αθανασία Λιοζίδου, MSc 1 ; Γιάννης Παπατριανταφύλλου, MD, PhD 2 ; Αλεξάνδρα Οικονόμου, PhD 3 ; Δημοσθένης Παύλου, MSc 4 ; Ελεονώρα Παπαδημητρίου, MSc, PhD 4 ; Γιώργος Γιαννής, PhD 4 ; Σωκράτης Γ. Παπαγεωργίου, MD, PhD 1 1 Μονάδα Νοητικών Διαταραχών Άνοιας, 2 η Νευρολογική Κλινική ΕΚΠΑ, Γ.Π.Ν. «Αττικόν» 2 Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών Γ. Γεννηματάς 3 Τμήμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ 4 Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Πολιτικών Μηχανικών, Τομέας Μεταφορών και Συγκοινωνιακής Υποδομής

33 Αποτελέσματα IV: Προβλεπτική ικανότητα του PHQ-9 στην οδηγική επίδοση μετά από έλεγχο της επίδρασης των διαταραχών ύπνου και της νοητικής λειτουργίας Οδηγικοί δείκτες Μοντέλο Παλινδρόμησης συμβολή PHQ-9 β t p R² Overall Διακύμανση πλευρικής θέσης Μέση ταχύτητα Μέση απόσταση Διακύμανση μέσης απόστασης Αριθμός ατυχημάτων Πλάγια χτυπήματα Παραβιάσεις ορίου ταχ/τας Μέση θέση τιμονιού

34 PARKINSON

35 Αποτελέσματα Πίνακας.1 ΝΠ vs Υγιείς σε κινητικές δοκιμασίες και δείκτες οδήγησης ΝΠ Control Group t-test Mean SD Mean SD T p UPDRS- ΙΙΙ (motor) Rapid Pace Walk * Tandem Walking * Tandem Walking-RNC * Μέση Ταχύτητα Διακύμανση Ταχύτητας Διακύμανση Απόστασης * Διακύμανση Θέσης Τιμονιού Αιφνίδια Πέδηση Παραβίαση Ορίου ταχύτητας

36 Αποτελέσματα Συσχετίσεις ανάμεσα σε Κινητικές Δοκιμασίες και Οδήγηση RAPID PACE WAIK Control group/ασθενείς με ΝΠ: Δεν παρατηρήθηκαν συσχετίσεις TANDEM WALKING (sec) Control group: Δεν παρατηρήθηκαν συσχετίσεις Ασθενείς με ΝΠ: Μέση Ταχύτητα* (r=-.72, p=.008), Διακύμανση Ταχύτητας* (r=-.72, p=.008), Διακύμανση Απόστασης* (r=.59, p=.045), Διακύμανση Θέσης Τιμονιού* (r=-.60, p=.041), Αιφνίδια Πεδήση* (r=-.61, p=.037), Παράβαση Ορίου Ταχύτητας* (r=-.64, p=.025). : Η στατιστική σημαντικότητα διατηρήθηκε έπειτα από τον έλεγχο των ομάδων ως προς το γενικό νοητικό επίπεδο

37 FTD

38 Driving errors Higher speed. o Variability in speed was the best discriminator from controls. o In contrast, AD patients tend to drive slower than controls (Daigneault et al., 2002) Run over more stop signs More off-road crashes Indifference for driving violations Driving performance was correlated with agitated behavior (De Simon et al., 2007; Turk et al., 2014) Distracted driving (Frisoni et al., 1995; Ernst et al. 2010; Fujito et al., 2015) Reaction to incidents based on antisocial and aggressive behavior, imposing greater risk for driving safety (Turk et al., 2014)

39 Clinical Case, E.F. Diagnosis: tv-ftd A 63 year old right handed man 7 years of education pastry chef (retired) Memory complaints mild disinhibition (overfamiliarity +) Temporal atrophy asymmetric (L> R). Mild hippocampal atrophy No impulsivity Neuropsychological findings MMSE: 22/30 (-2 orientation in space, - 1 orient in time, -1 calculation, -3 recall, step command) MoCA: 14/30 CDT Free: 5/7 FAB: 12/18 Verbal Fluency: 2/1 min TMT A: 77 sec TMT B: >5 min

40

41 Clinical Case, E.V. Diagnosis: FTD A 49 year old right handed woman 9 years of education Housewife Speech disorders (verbal apraxia, logopenia) Apathy, Loss of Insight Frontal atrophy, Mild hippocampal atrophy (L) Neuropsychological findings MMSE: 25/30 ( -4 calculation, -1 language) MoCA: 22/30 CDT Free: 6/7 FAB: 12/18 Verbal Fluency: 11/1 min TMT A: 33 sec TMT B: >5 min

42

43 Συνέχιση ή όχι της οδήγησης (κατεύθυνση μελλοντικών ερευνών) Συνδυασμένη χρήση κατάλληλων νευρολογικών και νευροψυχολογικών μετρήσεων που προβλέπουν την οδηγική επάρκεια ανάλογα με την κλινική διάγνωση (ΗΝΕ, ΝΑ, ΝΠ, ΑΕΕ) Υλικό στο οποίο θα βασιστεί η απόφαση του νευρολόγου σε σχέση με τον ασθενή ΝΑΙ Περαιτέρω Αξιολόγηση Όχι Επίσης, καθορισμός συγκεκριμένων περιορισμών (ταχύτητα, συνθήκες κίνησης, νυχτερινή οδήγηση, ) Βάσει των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών του κάθε ασθενούς-οδηγού (ασθένεια, στάδιο, ηλικία, νευροψυχολογικές επιδόσεις, )

44