ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΥΓΕΙΑΣ. Health transition «το σύγχρονο σκηνικό» Τζένη Κουρέα Κρεμαστινού Καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας

Transcript

1 ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΥΓΕΙΑΣ Health transition «το σύγχρονο σκηνικό» Τζένη Κουρέα Κρεμαστινού Καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας

2 Μετάβαση υγείας Περιγράφει τον τρόπο σύμφωνα με τον οποίο μεταβάλλονται διαχρονικά οι ανάγκες για την υγεία παγκοσμίως

3 Μετάβαση υγείας Δημογραφική μετάβαση Επιδημιολογική μετάβαση

4 Δημογραφική μετάβαση Η αλλαγή του ρυθμού της γονιμότητας και θνησιμότητας διαμέσου των αιώνων. Υψηλή γονιμότητα και υψηλή θνησιμότητα Χαμηλή γονιμότητα και χαμηλή θνησιμότητα

5 Επιδημιολογική μετάβαση Οι μακροχρόνιες αλλαγές στη νοσηρότητα και την ανικανότητα που παρατηρούνται καθώς μεταβάλλεται η δημογραφική οικονομική και κοινωνική δομή των σύγχρονων κοινωνιών. Shifts in population structure and Patterns of disease

6 ΗΘεωρίατουOmran (1971) H περίοδος των λιμών (πείνας) και των λοιμών (επιδημιών) Η περίοδος της υποχώρησης των πανδημιών (Ευρώπη: 18 ος εως αρχές 20 ου αιώνα) Η περίοδος των μη μεταδιδομένων (χρονίων) νόσων. Η περίοδος επανεμφάνισης παλαιών και εμφάνισης νέων λοιμωδών νόσων σε συνδυασμό με την κυριαρχία των χρόνιων νόσων σε μεγαλύτερες ηλικίες

7 ΗΘεωρίατουOmran (1971)

8 World Health Organization Θάνατος και αρρώστια 243BC, πανώλη στην Κίνα 800s, ευλογιά στην Ιαπωνία 1090s, δυσεντερία στην Παλαιστίνη 1340s, «Μαύρος Θάνατος" στην Ευρώπη 1830s, χολέρα παγκοσμίως , γρίπη παγκοσμίως

9 ΗΘεωρίατουOmran (1971)

10 Η μετάβαση υγείας στη Σουηδία ( )

11

12 Infectious Diseases Mortality Rates NCD Epidemiologic Transition

13 Mortality Rates Trauma NIDDM CA CHD Epidemiologic Transition

14 Δημογραφικές Αλλαγές Αύξηση προσδόκιμου επιβίωσης Γήρανση του πληθυσμού Υπογεννητικότητα Αστικοποίηση Μετακινήσεις

15 Life expectancy at birth: England

16 Διαχρονική εξέλιξη του Προσδόκιμου επιβίωσης κατά τη γέννηση (παγκόσμια ) 14 years 35 years

17

18 ΑΠΟΛΥΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ ΑΝΩ ΤΩΝ 60 ΕΤΩΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ ΧΩΡΕΣ

19 Εξέλιξη του παγκόσμιου δείκτη γονιμότητας ( ) 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Δείκτης γονιμότητος Πηγή:UN. World population prospects.the 2000 Revision Παιδιά / γυναίκα

20 ΔΕΙΚΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΟΣ ΑΝΑ ΧΩΡΑ,2004 Min Europe<1 Max Afghanistan=8 <2 2-2,5 2,6-4,5 >4,5 είκτης γονιμότητας = αριθ. παιδιών / γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία Source: World Population Prospects: The 2004 Revision. Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat

21 1960 Urban Rural rural urban USA Developing Countries

22 2007 Urban Rural urban rural USA Developing Countries

23 Ηλικιακή πυραμίδα του πληθυσμού της Ελλάδος τα έτη 1956 και θήλεις1956 θήλεις2004 άρρενες1956 άρρενες ετών 0-4 ετών

24 Ποσοστιαία κατανομή του πληθυσμού κατά ομάδες ηλικιών (Ελλάδα ) 70 63,72 63,58 67,06 67, ,36 23,69 απογραφή 1971 απογραφή 1981 απογραφή 1991 απογραφή , ,2 12,73 10,92 13,69 17, κάτω των 15 ετών ετών 65 ετών και άνω

25 Φυσική αύξηση (γεννήσεις μείον θάνατοι) των 15 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ιρλανδία 2001; 6,39 Λουξεμβούργο 2003; 2,87 Γαλλία 2001; 4,05 Ολλανδία 2003; 3,59 Δανία 2001; 1,46 Φινλανδία 2001; 1,45 Ισπ ανία 2002; 1,22 Βέλγιο 1997; 1, Αυστρία 2003; -0,03 Ελλάδα 2003; -0,1 Ηνωμένο Βασίλειο 2002; 1,05 Ευρωπ αϊκή Ένωση (15) 2002; 0,89 Πορτογαλία 2002; 0,74 Σουηδία 2002; 0,09 είκτης γονιμότητας 2004:1,3 Ευρώπη:1,49 Γερμανία 2001; -1,14 Ιταλία 2001; -0, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας

26 Προσδόκιμο επιβίωσης κατά τη γέννηση ( ) Life expectancy at birth, in years 2004: 76,67άνδρες Ελλάδα 81,46γυναίκες Ε.Ε πριντο 2004 Greece EU members before May Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010

27 Κατάταξη σε σχέση με άλλες Ευρωπαικές χώρες Θέση 1 η Θέση 2 η : ,32 Θέση 3η Θέση 4 η Θέση 5 η : ,79 Θέση 6 η Θέση 7 η Θέση 8 η Θέση 9 η Θέση 10 η Θέση 11 η ,05

28 Προσδόκιμο υγιούς ζωής 76,67 69,1 άνδρες (Ελλάδα 2004) 81,46 γυναίκες 72,9 HALE: Healthy Adjusted Life Expectancy :Προσδόκιμο υγιούς ζωής /επιβίωσης ΠΕ HALE

29 Εξέλιξη της βρεφικής θνησιμότητας ( ) 160 Θάνατοι βρεφών ανά 100 γεννηθέντα ζώντα Παγκόσμια Αναπτυγμένες χώρες Λιγότερο αναπτυγμένες χώρες

30 Εξέλιξη της βρεφικής θνησιμότητας στην Ελλάδα και την Ε.Ε( ) Ελλάδα:2,65%ο Ε.Ε πριν το 2004 Ε.Ε Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010

31 Εξέλιξη της προτυπωμένης γενικής θνησιμότητας ανά πληθυσμού ( ) 1100 SDR all causes, all ages, per Ελλάδα ΕΕ πριν το 2004 Greece EU members before May Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010

32 Infectious Diseases Mortality Rates NCD Epidemiologic Transition

33 Death Rates for TB in England and Wales

34 Death Rates for TB in England and Wales TB Bacillus Identified Chemotherapy BCG Vaccination

35 Death Rates for Measles in Children in England and Wales

36 Death Rates for Measles in Children in England and Wales Immunization begun

37 Εξέλιξη της προτυπωμένης θνησιμότητας από λοιμώδη νοσήματα στην Ελλάδα και την ΕΕ ( ) Ελλάδα Ε.Ε πριν το 2004 Ε.Ε Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010

38

39 Επιδημιολογικά δεδομένα Κατανομή των θανάτων διεθνώς ανά αιτία, 2005 διαβήτης 2% αναπνευτικά 7% κακοήθειες 13% καρδιαγγειακά 30% ατυχήματα 9% Συνολικοί θάνατοι:58εκ.,2005 Άλλα αίτια 9% λοιμώδη/μητρικά και περιγεννητικά αίτια /υποσιτισμός 30% Source:WHO,Preventing chronic disease. A vital investment, WHO Geneva 2005

40

41

42

43 Φτώχεια: Ποσοστό πληθυσμού με εισόδημα <1$ την ημέρα, 2002 < >50 Πηγή: The World Bank Group.

44 Ο δρόμος δεν είναι ίδιος για όλους. Οι αναπτυσσόμενες χώρες αγωνίζονται ακόμη για τον έλεγχο των μεταδοτικών νοσημάτων Θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το τρίπτυχο των : Μεταδοτικών νοσημάτων Μη μεταδοτικών νοσημάτων Νοσημάτων συμπεριφοράς

45

46 ΚΥΡΙΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΘΑΝΑΤΟΥ ΚΑΙ ΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑΣ (DALY S) ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ, 2002 Πηγή:World Health Report 2003

47 Έτη ζωής σταθμισμένα ως προς την ανικανότητα (DALYs) ως ποσοστό του συνόλου των DALYs Έτη ζωής με ανικανότητα (YLDs) ως ποσοστό όλων των YLDs Υφήλιος Αφρική 18 Η επιβάρυνση που προκαλούν στην υγεία τα νευροψυχιατρικά νοσήματα ως ποσοστό της συνολικής επιβάρυνσης των νόσων, ΠΟΥ 2000 Ευρώπη 20 43

48 Κύριες αιτίες θανάτου Ελλάδα 2002 Κυκλοφορικό Κακοήθη νεοπλάσματα Νοσήματα αναπνευστικού 18% 31% Ατυχήματα Νοσήματα πεπτικού Νοσήματα ουροποιητικού 14% 1% 1% 2% 5% 24% Ενδοκρινικά, μεταβολικά νοσήματα και ανοσολογικές διαταραχές Άλλες αιτίες 4% νόσοι των αγγείων του εγκεφάλου

49 Δέκα αιτίες ανικανότητας σε ποσοστό DALYS ανά φύλο στην Ελλάδα (WHO 2003) Κατηγορίες Άνδρες Γυναίκες Ομάδες ανικανότητας Σύνολο DALYs (%) Ομάδες ανικανότητας Σύνολο DALYs (%) 1. Καρδιαγγειακά 24,9 1. Νευροψυχιατρικές διαταραχές 24,8 2. Νευροψυχιατρικές διαταραχές 19,5 2. Καρδιαγγειακά 23,9 3. Κακοήθη νοσήματα 16,5 3. Κακοήθη νοσήματα 14,1 4. Ατυχήματα 11,2 5. Νοσ. αναπνευστικού 8,0 4. Νοσ. αναπνευστικού 5. Μυοσκελετικά νοσήματα 7,5 5,5 6. Διαταραχές των αισθήσεων 4,2 6. Διαταραχή των αισθήσεων 5,5 7. Μυοσκελετικά νοσήματα 3,1 7. Ατυχήματα 4,1 8. Νοσήματα του πεπτικού 2,6 8. Νοσήματα του πεπτικού 3,4 9. Διαβήτη ΙΙ 2,2 9. Διαβήτη ΙΙ 2,4 10. Λοιμώξεις του αναπνευστικού 1,1 10. Λοιμώξεις του αναπνευστικού 1,0 DALY: Disability Adjusted Life Years, Χρόνια χαμένης υγιούς ζωής Εκφράζεται και ως φορτίο ασθενείας που καταμετρά το χάσμα μεταξύ της υφιστάμενης υγείας ενός πληθυσμού και της ιδανικής κατάστασης όπου κάθε ένας μπορεί να ζει μέχρι το τέλος της ζωής του σε πλήρη υγεία.

50 Εξέλιξη της προτυπωμένης θνησιμότητας από νοσήματα του κυκλοφορικού (0-64 ετών) στην Ελλάδα και την ΕΕ ( ) Ελλάδα Ε.Ε Ε.Ε πριν το 2004 Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010

51 Εξέλιξη της προτυπωμένης θνησιμότητας από ισχαιμική καρδιοπάθεια (0-64 ετών) στην Ελλάδα και την ΕΕ ( ) Ε.Ε πριντο 2004 Ε.Ε Ελλάδα Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010

52 Εξέλιξη της προτυπωμένης θνησιμότητας από κακοήθη νοσήματα (0-64 ετών) στην Ελλάδα και την ΕΕ ( ) Ε.Ε πριν το 2004 Ε.Ε Ελλάδα Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010

53 Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας

54 Πρωτυποποιημένη θνησιμότητα από τροχαία ατυχήματα σε όλες τις ηλικίες / ΕU Ελλάδα

55 Εξέλιξη της προτυπωμένης θνησιμότητας από τροχαία ατυχήματα στην Ελλάδα και την ΕΕ ( ) Ελλάδα Ε.Ε πριν το 2004 Ε.Ε Πηγή:WHO/Europe HFA Database /January2010

56 Τρόπος ζωής και υγεία Μείζονες παράγοντες κινδύνου Μη Μεταδοτικά Νοσήματα

57

58 ΚΥΡΙΑΧΡΟΝΙΑΝΟΣΗΜΑΤΑ (NCD s) Καρδιαγγειακά, Κακοήθειες, διαβήτης ΧΑΠ, Ψυχική νόσος Τροποποιήσιμοι Παράγοντες Κινδύνου Κάπνισμα, Ανθυγιεινή διατροφή, Έλλειψη Φυσικής δραστηριότητας Μη τροποποιήσιμοι Ηλικία Κληρονομικότητα ΕΝ ΙΑΜΕΣΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Παχυσαρκία,Υπερλιπιδαιμία Υπεργλυκαιμία Υπέρταση Κάθε χρόνο : ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΙ 4,9 εκατομμύρια άνθρωποι ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ, πεθαίνουν από τη χρήση καπνού ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ, 1,9 ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ, εκατομμύρια άνθρωποι ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΙΚΟΙ πεθαίνουν από ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ έλλειψη σωματικής - ΦΤΩΧΕΙΑ άσκησης 2,7 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από χαμηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ 2,6 εκατομμύρια άνθρωποι ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ πεθαίνουν επειδή είναι υπέρβαροι και παχύσαρκοι 7,1 εκατομμύρια άνθρωποι ΓΗΡΑΝΣΗ πεθαίνουν ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ από υψηλή αρτηριακή πίεση 4,4 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από υψηλά επίπεδα χοληστερόλης Πηγή : World Health Report 2004

59

60 O τρόπος που ζούμε σήμερα διαγράφει το μέλλον μας; Έλλειψη φυσικής δραστηριότητα ς παχυσαρκία κάπνισμα αλκοόλ Χρόνος που παρακολουθoύν TV ηλικίας ετών σε επιλεγμένες χώρες

61 WHO : NCDnet (3 X 4) Καρδιαγγειακά Νοσήματα Κακοήθειες Διαβήτης Χρόνια αναπνευστικά νοσήματα Κάπνισμα Ανθυγιεινή διατροφή Έλλειψη σωματικής άσκησης Κατάχρηση αλκοόλ Υπέρταση Υπερλιπιδαιμία Αυξημ.σάκχαρο Υψηλο BMI

62 Building the Global WHO-NCD-Supercourse Human Network

63 Παράγοντες κινδύνου νοσηρότητας εκφρασμένες σε DALY s στην Ευρώπη

64 Η κατανάλωση καπνού είναι η πρώτη αιτία θανάτου στον κόσμο από αυτές που μπορούν να προληφθούν World Health Organization: The World Health Report 2003

65 Το κάπνισμα θα σκοτώσει πάνω απο 175 εκατομύρια ανθρώπους μεταξύ 2005 και

66 Εκτός από τον καρκίνο του πνεύμονα Η φυσιολογία της επιδημίας Οι επιπτώσεις του καπνίσματος στην Υγεία : A Report of the Surgeon General. 2004

67 Η κατανάλωση καπνού είναι μεγαλύτερη στα χαμηλά οικονομικά στρώματα παγκοσμίως World health statistics. Geneva, World Health Organization, 2007

68 Οι φτωχότεροι έχουν αυξημένη πιθανότητα σε σχέση με τους πλούσιους να εμφανίσουν παθήσεις σχετιζόμενες με την κατανάλωση καπνού και να πεθάνουν από αυτές... World no tobacco day 2004 materials. World Health Organization

69 Ποσοστό συστηματικών καπνιστών άτομα ηλικίας 15+ Πηγή: Atlas of health in Europe/2nd edition. WHO, 2008

70 Το κάπνισμα ανάμεσα στις γυναίκες της Ευρώπης 40 % of regular daily smokers in the population, age 15+, female Ελλάδα 30 Ισπανία 20 Ιταλία Greece Italy Spain European Region 10 0 Last available

71

72

73

74 Παθητικό κάπνισμα Έκθεση στο καπνό άλλων στο σπίτι Έκθεση στο καπνό άλλων στην εργασία 2% 32% 2% 38% 66% 60% ναι όχι ΔΑ ναι όχι ΔΑ Πηγή:Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας (ΙΚΠΙ) Τούντας και συν.2007

75

76 Ο πόλεμος εκ των έσω

77 77

78 78

79 79

80 80

81 Global Tobacco Surveillance System (GTSS) ΗμελέτηGHPSS: Kαπνιστικές συνήθειες φοιτητών επαγγελμάτων υγείας Global Health Professions Students Survey ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

82 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 2. Ποσοστό καπνιστών ανά σχολή 60% 40% 20% 0% 16,3% Νοσηλευτικές σχολές Αθηνών 30,0% 38,7% Ιατρικές σχολές 52,4% Οδοντιατρική Νοσηλευτική σχολή σχολή Λάρισας Οιδιαφορέςτωνποσοστώντωνκαπνιστώνανάμεσασταδιαφορετικά είδη σχολών είναι στατιστικά σημαντικές (χ2=34.8, p<0.01)

83 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3. Διαφορές στις απόψεις ανά σχολή 90% 65% 40% 55,4% 57,1% 70,2% 68,0% 15% -10% Ιατρικές σχολές Οδοντιατρική σχολή Νοσηλευτικές σχολές Αθηνών Νοσηλευτική σχολή Λάρισας 32. Πιστεύετε πως οι επαγγελματίες υγείας αποτελούν «πρότυπο συμπεριφοράς» για τους ασθενείς τους και το κοινό; Οι διαφορές των ποσοστών των καπνιστών ανάμεσα στα διαφορετικά είδη σχολών είναι στατιστικά σημαντικές (χ2=10.8, p<0.05)

84 Διαχρονικές τάσεις κατανάλωσης οινοπνευματωδών στην Ελλάδα Πρόγραμμα DAFNE

85 Πρόγραμμα ΕΠΙΚ: Εκατοστιαία ποσοστά ανδρών και γυναικών με συστολική αρτηριακή πίεση μεγαλύτερη από 140 mmhg, ανά ομάδα ηλικιών. Ελλάδα Σύνολο ανδρών: Σύνολο ανδρών με αυξημένη πίεση: Σύνολο γυναικών: Σύνολο γυναικών με αυξημένη πίεση: εκατοστιαία ποσοστά ηλικία άνδρες γυναίκες

86 Πρόγραμμα ΕΠΙΚ: Εκατοστιαία ποσοστά ανδρών και γυναικών με ολική χοληστερόλη πλάσματος μεγαλύτερη ή ίση με 240 mg/dl, ανά ομάδα ηλικιών. Ελλάδα εκατοστιαία ποσοστά Σύνολο ανδρών: Ανδρών με αυξημένη χοληστερόλη: Σύνολο γυναικών: Γυναικών με αυξημένη χοληστερόλη: ηλικία άνδρες γυναίκες

87 Πρόγραμμα ΕΠΙΚ: Εκατοστιαία ποσοστά ανδρών και γυναικών που ασκούνται συστηματικά, ανά ομάδα ηλικιών. Ελλάδα εκατοστιαία ποσοστά Σύνολο ανδρών: Άνδρες που αθλούνται: Σύνολο γυναικών: Γυναίκες που αθλούνται: άνδρες γυναίκες ηλικία άνδρες γυναίκες

88

89 Ποσοστό παχύσαρκων Ελλήνων ανά φύλο

90 Ποσοστό υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών 15 ετών ανά φύλο

91 Πρόγραμμα ΕΠΙΚ: Ποσοστά ανδρών και γυναικών ανά κατηγορία δείκτη μάζας σώματος, ανά ομάδα ηλικιών. Ελλάδα Σύνολο ανδρών: % ποσοστά ΔΜΣ ηλικία < >30 % ποσοστά ΔΜΣ Σύνολο γυναικών: ηλικία < >30

92 Αναμενόμενη μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης υπέρβαρων και παχύσαρκων ανδρών στην Αγγλία ( )

93

94