تأثیر بازارگرایی و گرایش کارآفرینانه بر نوآوری در کسبوکارهای کوچک و متوسط حمیدرضا دالوری ***

Transcript

1 فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی شماره 65 زمستان تأثیر بازارگرایی و گرایش کارآفرینانه بر نوآوری در کسبوکارهای کوچک و متوسط مهرداد مدهوشي * محمدرضا طبیبی ** حمیدرضا دالوری *** دریافت: 89/12/15 پذیرش: 91/2/3 بازارگرایی / گرایش کارآفرینانه / نوآوری / SMEs چکیده در شرایط متغیر و نامطمئن کنونی سازمانها تنها با نوآوری بیشتر میتوانند به تغییرات محیطی پاسخ دهند عملکرد خود را ارتقا دهند و جایگاه خود را با ایجاد مزیت رقابتی پایدار مستحکم کنند. پژوهشگران پیشین نقش و اهمیت بازارگرایی و گرایش کارآفرینانه را بهصورت جداگانه در ایجاد نوآوری مورد توجه قرار دادند. این مقاله در پی آن است که چگونگی تأثیر بازارگرایی و گرایش کارآفرینانه بر نوآوری را در کسبوکارهای کوچک و متوسط 1 شرق مازندران بررسی کند. در این مقاله تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیههای مطرح شده با استفاده از نرمافزارهای Archive of SID SPSS 16 و LISREL 8.5 انجام شده است. براساس نتایج ارتقای بازارگرایی هم بهصورت مستقیم و هم غیرمستقیم به کمک متغیر گرایش کارآفرینانه به افزایش نوآوری میانجامد. از اینرو گرایش کارآفرینانه در روابط میان بازارگرایی و نوآوری نقش میانجی را نیز ایفا میکند. طبقهبندی O31, M13, M31 :JEL mmadhoshi@yahoo.com *. دانشيار گروه مديريت دانشگاه مازندران. mreza.tabibi@gmail.com **. استاديار گروه مديريت دانشگاه مازندران. hamidreza_delavari@yahoo.com ***. کارشناس ارشد مديريت بازرگاني دانشگاه مازندران. 1. SMEs.

2 116 پژوهشنامه بازرگانی مقدمه امروزه سازمانها با فرصتها و چالشهای بسیاری مانند شدت یافتن رقابت جهانی افزایش عدم اطمینان محیطی تقاضای فزاینده برای محصوالت جدید تغییرات سریع الگوی مصرف و بازارهای نوظهور روبهرو هستند. سازمانهای کوچک و متوسط بهدلیل محدودیت منابع و سرمایه بهشدت تحتتأثیر تغییرات محیطی قرار میگیرند بهعالوه بازار محصوالتشان پیوسته در حال تغییر و جهانی شدن است. بنابراین بهجهت ماندگاری و کسب مزیت رقابتی پایدار سازمانها باید سازوکارهای الزم برای بهبود مستمر محصوالت خلق محصوالت و بازارهای جدید و بهرهبرداری سریع از فرصتها را فراهم سازند. در دنیای امروز مزیت رقابتی پایدار زمانی بهوجود میآید که سازمانها بتوانند برای مشتریانشان ارزش پایدار و برتر ایجاد کنند. 1 بازارگرایی رویکردی است که با ایجاد هوشمندی و پاسخ به آن در پی ایجاد ارزش برتر برای مشتریان و عملکرد برتر برای سازمان است 2 از اینرو ضرورت بازارگرایی در سازمان احساس میشود. از طرفی سرعت و شدت رقابت محیطی سازمانها را مجبور کرده است که همواره در بازار بهدنبال فرصتهای جدید باشند. گرایش کارآفرینانه فرآیندی سازمانی است که سازمان از طریق ترکیب منابع موجود راههای جدیدی برای توسعه و تجاریسازی محصوالت جدید حرکت بهسمت بازارهای جدید و ارائه خدمات جدید به مشتریان خلق کرده و سازمان را برای بقا و عملکرد بهتر یاری میدهد. 3 بنابراین در شرایط ناپایدار و رقابتی کنونی بازارگرایی و گرایش کارآفرینانه هردو برای موفقیت سازمانها امری ضروری محسوب میشود. بر این اساس این مقاله قصد دارد نقش و اهمیت بازارگرایی و گرایش کارآفرینانه را در ایجاد نوآوری بسنجد. 1. مبانی نظری و فرضیهها Archive of SID بازارگرایی مجموعهای از رفتارهای پاسخگویی و پیشگامی سازمانی است که سازمانها بر عهده میگیرند تا مشتریمحور باشند 4 و بهصورتی پیوسته و فعال با استفاده از دانش 1. Narver & Slater (1990), Olavarrieta and Friedmann (2008); p. 624; Kohli and Jaworski (1990); p Hughes and Morgan (2008); Kohli and Jaworski (1990); p. 3.

3 طسوتم و کچوک یاهراک بسک رد یروآون رب هنانیرفآراک شیارگ و ییارگرازاب ریثأت 117 تجربه و فرصتهای موجود در بازار تمام تالش خود را بهکار میگیرند تا با ایجاد نوآوری در محصول و فرآیند نیازها و خواستههای آشکار و پنهان مشتریان را برطرف کنند. 1 نارور و اسالتر 2 بازارگرايي را از نظر ساختاری و مفهومی به سه جزء مشتريگرايي رقيبگرايي و هماهنگي میان وظيفهاي تقسیم کردهاند. مشتریگرایی درک صحیح مشتریان هدف برای ایجاد ارزش برتر برای او است و شرکتها باید زنجیره ارزش مشتریان را بهدرستی درک کنند. رقیبگرایی تالشی است که شرکتها نقاط قوت و ضعف رقبای بالفعل و بالقوه کلیدی خود را بدانند و از ظرفیتها و استراتژیهای بلندمدت آنها آگاهی داشته باشند. شرکتهای رقیبگرا پیوسته خودشان را در برابر رقبایشان ارزیابی میکنند و نقاط قوت و ضعفشان را میشناسند و از آنها الگوسازی و تقلید میکنند. هماهنگی میانوظیفهای بهکارگیری هماهنگ منابع انسانی و سرمایهای سازمان در ایجاد ارزش برتر برای مشتریان هدف است. یا بهعبارت دیگر بیان میدارد که ایجاد ارزش برای مشتری تنها وظیفه واحد بازاریابی نیست بلکه به همان نسبت مابقی گروهها یا بخشها نیز میبایست در جهت ایجاد ارزش همکاری کنند بنابراین هر نقطهای در زنجیره ارزش مشتری فرصتی برای ایجاد ارزش برای مشتری فراهم میکند. همچنین هر شخصی و در هر وظیفهای توانایی بالقوه مشارکت در ایجاد ارزش برای مشتری را دارد. از طرف دیگر سرعت و شدت رقابت محیطی سازمانها را مجبور کرده است تا برای ایجاد نوآوری در محصول و فرآیندها همواره در بازار بهدنبال فرصتهای جدید باشد. گرایش کارآفرینانه فرآیندی است که سازمان راههای جدیدی برای توسعه و تجاریسازی محصوالت جدید حرکت به سمت بازارهای جدید و ارائه خدمات جدید به مشتریان Archive of SID خلق میکند. 3 المپکین و دس 4 گرایش کارآفرینانه را مجموعهای از روشها اقدامات و سبکهای تصمیمگیری تعریف میکنند که مدیران از آن برای نوآوری در سازمان استفاده میکنند. آنها در تحقیقات خود پنج ب عد ریسکپذیری نوآوری پیشگامی رقابت تهاجمی و استقاللگرایی را برای گرایش کارآفرینانه معرفی کردند که هر کدام از این ابعاد 1. Narver, Slater and MacLachlan (2004); p Narver and Slater (1990); p Hughes and Morgan (2008); p Lumpkin and Dess (1996); p. 138.

4 بازرگانی پژوهشنامه 118 شرکت مدیران مشارکت تمایل ریسکپذیری از منظور هستند. مستقل یکدیگر به نسبت شرکت اهداف به نیل برای محتاطانه یا متهورانه اقدامات انجام و پرمخاطره پروژههای در و بدیع مواد جدید ایدههای از پشتیبانی و بهکارگیری برای شرکت تمایل نوآوری است. محصوالت تولید جمله از ارزشمندی نتایج به که است فرآیندهایی و آزمایشها نوظهور پیشگامی میشود. منجر تکنولوژیکی پیشرفت و جدید تولید فرآیندها جدید خدمات و فرصتهایی پیشبینی دنبال به فعاالنه شرکتها که بهگونهای است آیندهنگر چشماندازی پیشگامی مزایای از بدینترتیب کنند. معرفی و داده توسعه را جدید محصوالت تا هستند آستانهای بیانکننده تهاجمی رقابت میکنند. فشار اعمال خود محیط بر و شده بهرهمند دربرگیرنده و میکند انتخاب سایرین با رقابت در شرکت یک که است رقابتی شدت از منعکسکننده خود که میدهد انجام رقبا بر آمدن فائق برای که است تالشهایی نشانگر استقاللگرایی است. پیروزی برای جدی تالش و سختکوشی بهسمت گرایشی و مفاهیم تا میشود تفویض شرکت درون در تیم یا فرد یک به که است اختیاری سیاستی اینچنین برد. بهپیش پایان تا را آن و داده توسعه را کسبوکار چشماندازهای فعالیتهای در جدی بهطور و کرده مشارکت تغییرات در تا میکند تشویق را کارکنان. 1 شوند درگیر کارآفرینانه آن انواع و میشود مشتق گوناگون منابع از که است پیچیدهای مفهوم نوآوری نوآوری شناختهشده تقسیمبندیهای از یکی در است. شده تعریف مختلف بهصورتهای محصول نوآوری. 2 میشود تقسیم فرآیند در نوآوری و محصول در نوآوری دسته دو به نوآوری درحالیکه است سازمان در جدید خدمات و کاال ارائه گیرنده بر در درواقع Archive of SID و کاالها بازاریابی یا تولید تکنیکهای نظیر روشهایی و ابزار در نوآوری شامل فرآیند در نوآوری میشوند. ارائه سازمان خدمات و محصوالت آن طریق از که است خدمات فرآیندهای زیرا میدهند روی یکدیگر با پیوند در اغلب فرآیند در نوآوری و محصول توسعه نیز جدید محصوالت و سازند امکانپذیر را جدید محصوالت تولید میتوانند جدید. 3 میسازند ممکن را جدید فرآیندهای 1. Werkman (2009); p Wang and Ahmed (2004); p ص. ) 2008 ( شلینگ 3.

5 119 ریثأت ییارگرازاب و شیارگ هنانیرفآراک رب یروآون رد بسک یاهراک کچوک و طسوتم به بلندمدت رقابتی مزیت به دستیابی برای سازمانها میدهد نشان تحقیقات نتایج هستند خود محیط از صحیح درک و شناخت نیازمند نوآوری برای و 1 دارند نیاز نوآوری از حاصل اطالعات داشته نظر زیر را خود رقبای و مشتریان پیوسته باید منظور این برای و رد سازمان بخشهای و فعالیتها همه هماهنگی به بازارگرایی کنند. تحلیل و تجزیه را آنها. 2 دارد تأکید آنها برای برتر ارزش ایجاد منظور به مشتریان نیازهای تأمین و شناخت راستای شناخت و رقبا بر تمرکز با بازارگرا سازمانهای مشتریان برای ارزشآفرینی موازات به ظرفیتهای و استراتژیها درمورد بهخصوص آتیشان و جاری ضعف و قوت نقاط میکند کمک آنها به کار این. 3 میکنند ارزیابی آنان برابر در را خود بلندمدتشان بر تمرکز با بازارگرایی. 4 دهند توسعه را خود رقابتی مزیتهای و شده منطبق محیط با به طریق این از سازمانها بدینترتیب دارد. درون به بیرون از رویکردی سازمان بیرون از. 5 بزنند نوآوری به دست آنها برای برتر ارزش ایجاد برای و برده پی مشتریان نیازهای شروع این و شده پاسخگو بازار اطالعات به نسبت بازارگرایی ایجاد با سازمان اینرو مشتریان نیازهای شرکت بازارگرایی گسترش با زیرا است سازمان در نوآوری فعالیتهای رب میگیرد. بهکار جدید فرآیندهای و محصوالت در را آنها و کرده شناسایی را جدید و بوده اثرگذار نوآوری بر بازارگرایی که رسیدند نتیجه این به ویال و مانزانو اساس همین خصیصههای بیشتر بازارگرایی رفتار دادن نشان با شرکتها نتیجه در 6 است مقدم آن بر ارائه نخست فرضیه مطرحشده مباحث براساس اینرو از داشت. خواهند بیشتری نوآورانه است. شده Archive of SID دارد نوآوری بر معنیداری تأثیر بازارگرایی 1: فرضیه 1 1. و شرکت توسط بازار اطالعات دریافت قابلیت افزایش گذشته تحقیقات نتایج براساس از سازمانها که صورت این به شود. منجر پیشگامی به میتواند مشتریان نیازهای از آگاهی 1. Naidoo (2010); p. 6; Olavarrieta and Friedmann (2008); pp Kohli and Jaworski (1990); p. 3; Narver and Slater (1990); p Day and Wensley (1988); p Hurley & Hult (1998); Naidoo (2010); p Manzano and Vila (2005); p. 441.

6 بازرگانی پژوهشنامه 120 ارائهشده محصوالت به توجه دیگر سوی از و مشتریان نیازهای شناسایی و درک با سو یک نشان یافتهها این. 1 دهند ارائه مشتریان به را برتری محصوالت رقبا به نسبت میکوشند رقبا تمرکز است کارآفرینانه گرایش اصلی اجزای از یکی که پیشگامی الزمه که میدهد آنها از حاصل اطالعات رقبا و مشتریان بر تمرکز با بازارگرایی است. رقبا و مشتریان بر کارآفرینانه سطح ارتقای به ترتیب این به و میکند منتشر سازمان درون در و کسب را رقابتی متغیرهای میان در که دریافتند همکارانش و 2 هالت همچنین میشود. منجر شرکت یافته توسعه بازارمحور فرهنگ از پیشگامی و بوده پراهمیتترین کارآفرینی فرهنگی ایجاد فلسفه. 4 است کارآفرینانه فرآیند مبداء بازاریابی 3 ماری عقیده به دیگر سوی از است. قرار تولید و فروش محصول رویکردهای مقابل در که 5 است بازاریابی مفهوم بازارگرایی فرآیندها به و میدهد تشکیل را مدرن بازاریابی اساس و غالب پارادایم بازارگرایی. 6 دارد گرایش همچنین. 7 است مربوط بازاریابی مفهوم کردن پیاده به که میپردازد فعالیتهایی و رد شرکتها تصمیمگیری سبکهای و اقدامات فرآیندها از مجموعهای کارآفرینانه نیز بازارگرایی فوق مطالب به توجه با. 8 است شده تعریف کارآفرینانه فعالیتهای انجام را بازارگرایی مطالعه این رو این از شود. تلقی کارآفرینانه گرایش بر مقدمهای میتواند پیشنهاد مطرحشده مباحث براساس دوم فرضیه و گرفته نظر در کارآفرینانه گرایش بر مقدم است. شده دارد کارآفرینانه گرایش بر معنیداری تأثیر بازارگرایی 2: فرضیه 2 1. همواره و است بدیهی امری سازمان برای جدید فرآیندهای و محصوالت معرفی اهمیت Archive of SID کارآفرینانه گرایش خصوص در گوناگون تحقیقات نتایج است. بوده محققان تأیید مورد شرکتهای برخالف دارند کارآفرینانه گرایش که شرکتهایی میدهد نشان نوآوری و 1. Hughes and Morgan (2008); pp Hult. 3. Murray. 4. Tajeddini (2010); p Kohli and Jaworski (1993); p Lumpkin and Dess (1996); p ص. ) 1999 ( آرمسترانگ و کاتلر ص. ) 1388 ( محمدی سلطان و اعرابی 7.

7 121 ریثأت ییارگرازاب و شیارگ هنانیرفآراک رب یروآون رد بسک یاهراک کچوک و طسوتم ریسک و کرده ایجاد نوآوری خود خدمات و محصوالت در جسورانه و پیوسته محافظهکار کارآفرینانه گرایش. 1 میکنند اعمال خود بازار و محصول استراتژیهای در توجهی قابل موجود عملیاتی فعالیتهای نوسازی و بازار جدید فرصتهای پیگیری برای سازمان تمایل رد آنهایی و دارد قرار سازمان کسبوکار محیط در فراوانی فرصتهای همواره. 2 است بهرهبرداری آن از و شناسایی را فرصتها این موقع به که موفقترند رقابت پر بازار این را رقابتی مزایای از بهرهبرداری که است فعالیتهایی مجموعه کارآفرینانه گرایش کنند. محسوب سازمانها در نوآوری نهادینهسازی برای رهیافتی و ساخته ممکن سازمان یک در این بر میشود. منجر نوآوری به سازمان در کارآفرینانه گرایش وجود بنابراین. 3 میشود میشود. پیشنهاد سوم فرضیه اساس دارد نوآوری بر معنیداری تأثیر کارآفرینانه گرایش 3: فرضیه 3 1. میتوان را نوآوری و کارآفرینانه گرایش و بازارگرایی رابطه شد مطرح آنچه براساس نقش هم نمودار این در داد. ارائه است شده داده نمایش )1( نمودار در که گونهای به کارآفرینانه گرایش میانجی نقش کمک به آن غیرمستقیم نقش هم و بازارگرایی مستقیم است. شده داده نمایش نوآوری با ارتباط در Archive of SID تحقیق نظری مدل 1 نمودار 1. Avlonitis and Salavou (2007); p Chang et al. (2007); p Oviatt & McDougall (2005); p. 539.

8 بازرگانی پژوهشنامه 122 تحقیق روششناسی 2. دادهها گردآوری و نمونه 1 2. پیمایشی نوع از توصیفی آن انجام روش و کاربردی نوع از تحقیق این هدف در مستقر و فعال متوسط و کوچک کسبوکارهای تحقیق این آماری جامعه است. 1 کارآفرینی جهانی دیدهبان تعاریف بر بنا است. مازندران استان شرق صنعتی شهرکهای شناخته نوپا کسبوکارهای باشد کمتر ماه 42 از آنها فعالیت سابقه که کسبوکارهایی قرار )افرادی( فردی یا و )مالکین( مالک تحتتأثیر بیشتر کسبوکارها این میشوند. اینکه به توجه با هستند. نیز کارآفرین گاهی و کرده ایجاد را کسبوکار که دارند نتایج در فردی ویژگیهای است ممکن میشوند بررسی سازمان در تحقیق این متغیرهای که است کرده بررسی را شرکتهایی حاضر مطالعه بنابراین باشد. اثرگذار تحقیق این است. ماه 42 از بیشتر فعالیتشان سابقه است. کرده استفاده پرسشنامه از موردنظر نمونه در دادهها جمعآوری برای تحقیق این کامال )1= شده داده لیکرت پنجگانه طیف براساس وابسته و مستقل متغیرهای کلیه پاسخ 291 تعداد و موافقم( کامال 5= موافقم 4= مخالف نه و موافق نه 3= مخالفم 2= مخالفم آنها ارشد مدیران از یکی به پرسشنامه یک و شده انتخاب تصادفی بهصورت شرکت رد و جمعآوری پرسشنامه 234 تعداد آمده بهعمل پیگیریهای از پس است. شده داده شناختی جمعیت توصیف به بهترتیب )2( و )1( جدول شد. تحلیل پرسشنامه 217 نهایت میپردازند. بررسیشده شرکتهای کلیدی مشخصههای و پاسخگویان Archive of SID پاسخدهندگان مشخصههای 1 جدول )217 = N( تجمعی درصد )%( درصد فراوانی مشخصهها 26 / 7 26 / 7 58 عامل مدیر سازمانی پست 40 / 6 13 / 8 30 داخلی مدیر / 1 17 / 5 38 فروش و بازاریابی 1. GEM (2009).

9 123 ریثأت ییارگرازاب و شیارگ هنانیرفآراک رب یروآون رد بسک یاهراک کچوک و طسوتم تجمعی درصد )%( درصد فراوانی مشخصهها 66 / 4 8 / 3 18 انسانی منابع 86 / 2 19 / 8 43 تولید 100 / 0 13 / 8 30 سایر 11 / 5 11 / 5 25 زن جنسیت 100 / 0 88 / مرد 13 / 8 13 / 8 30 سال 30 از کمتر سن 62 / 7 48 / سال 39 تا 30 از 90 / 8 28 / 1 61 سال 49 تا 40 از 100 / 0 9 / 2 20 باال به و سال 50 3 / 7 3 / 7 8 دیپلم از پایینتر تحصیالت 23 / 0 19 / 4 42 دیپلم 41 / 0 18 / 0 39 فوقدیپلم 85 / 3 44 / 2 96 لیسانس 98 / 2 12 / 9 28 فوقلیسانس 100 / 0 1 / 8 4 دکتری نمونه مشخصههای 2 جدول )217 = N( تجمعی درصد )%( درصد فراوانی مشخصهها 25 / 8 25 / 8 56 غذایی صنعت نوع 44 / 7 18 / 9 41 فلزی 74 / 2 29 / 5 64 شیمیایی 83 / 9 9 / 7 21 الکترونیک و برق 90 / 8 6 / 9 15 نساجی 100 / 0 9 / 2 20 سایر 8 / 3 8 / 3 18 محلی محصوالت بازار 52 / 5 44 / 2 96 منطقهای Archive of SID

10 بازرگانی پژوهشنامه 124 تجمعی درصد )%( درصد فراوانی مشخصهها 97 / 2 44 / 7 97 ملی 100 / 0 2 / 8 6 بینالمللی 33 / 6 33 / 6 73 سال 6 تا 3/5 از شرکت سن 61 / 8 28 / 1 61 سال 10 تا 6 از 100 / 0 38 / 2 83 سال 10 از بیشتر 64 / 5 64 / نفر 50 از کمتر کارکنان تعداد شاخصها / 0 35 / 5 77 نفر 499 تا 50 از استاندارد پرسشنامه و 1 اسالتر و نارور شاخصهای از بازارگرایی برای پژوهش این در از نوآوری برای و 2 دس و المپکین شاخصهای از کارآفرینانه گرایش برای و MKTOR است. شده استفاده 4 گونزالز و ویجاند 3 احمد و وانگ شاخصهای ترکیب بازارگرایی MKTOR استاندارد پرسشنامه و اسالتر و نارور شاخصهای براساس پژوهش این در است. میانوظيفهاي هماهنگي و رقيبگرايي مشتريگرايي ب عد سه شامل برای بیشتر منافع ایجاد برای تالش مشتریان به تعهد و خدمترسانی شامل مشتريگرايي مشتریان رضایتمندی به توجه مشتریان نیازهای درک پایه بر رقابتی مزیت کسب مشتریان رقبا اطالعات کسب شامل رقيبگرايي است. فروش از پس خدمات و آن اندازهگیری و قوت نقاط به مدیران توجه تهدیدآمیز اقدامات به نسبت واکنش فروش نیروهای بهوسیله Archive of SID میانوظيفهاي هماهنگي و است موجود فرصتهای از بهرهبرداری به اقدام و رقبا ضعف و سراسر در مشتریان اطالعات توزیع مشتریان با مدیران منظم جلسات برگزاری شامل سازمانی منابع اشتراکگذاشتن به و مشتری نیازهای رفع برای سازمانی منظم تالش شرکت است. مختلف واحدهای توسط 1. Narver and Slater (1990); p Lumpkin and Dess (1996); pp Wang and Ahmed (2004); p Vijande and Gonzalez (2007); p. 527.

11 125 ریثأت ییارگرازاب و شیارگ هنانیرفآراک رب یروآون رد بسک یاهراک کچوک و طسوتم تهاجمی رقابت پیشگامی نوآوری ریسکپذیری ب عد پنج شامل کارآفرینانه گرایش زا بهرهبرداری و شناسایی شامل ریسکپذیری پژوهش این در است. استقاللگرایی و فناوریهای در سرمایهگذاری ریسک پ ر پروژههای در سرمایهگذاری جدید فرصتهای شامل نوآوری است. خارجی مالی منابع طریق از جدید پروژههای مالی تأمین و ناشناخته بدون کارکنان جدید ایدههای ارائه به توجه توسعه و تحقیق فعالیتهای به مدیران توجه مدیران تمایل و محصوالت خطوط در تغییرات بودن مشهود آنها موقعیت گرفتن نظر در شامل سازمان پیشگامی است. جدید راهکارهای اتخاذ و قدیمی باورهای گذاشتن کنار به جدید فرصتهای شناسایی جدید محصوالت ایدهها ارائه در پیشگامی به مدیران تمایل شناسایی نهایت در و مشتریان ناشناخته نیازهای شناسایی برای تالش مشتریان میان در بر شرکت تمایل از است عبارت تهاجمی رقابت است. جدید بازار در جدید فرصتهای افزایش رقابتی موقعیت ارتقادهنده فعالیتهای برای هزینه تخصیص دفاع بهجای حمله به و رقبا کردن خارج برای محصوالت قیمت کاهش و خدمات و محصوالت کیفیت استقالل شامل سازمان در استقاللگرایی متهورانه. اقدامات طریق از آنها کشاندن چالش کارشان انجام نحوه درمورد تصمیمگیری و جدید ایدههای ارائه ارائه برای کارکنان تصمیمگیری در کارکنان مشارکت و کارها رساندن پایان به برای آنها استقالل همچنین است. مدیران در نوآوری ب عد دو شامل نوآوری 2 گونزالز و ویجاند و 1 احمد و وانگ مدل براساس بهبود شامل محصول در نوآوری پژوهش این در است. فرآیند در نوآوری و محصول سه در رقبا به نسبت جدیدتر و بیشتر محصوالت ارائه و گذشته سال سه محصوالت پیوسته Archive of SID کسبوکار فرآیندهای پیوسته بهبود از است عبارت فرآیند در نوآوری است. گذشته سال گذشته. سال سه در بازاریابی و تولید فرآیندهای تحقیق روایی و پایایی 3 2. درونی سازگاری روش از استفاده مورد پرسشنامه پایایی ارزیابی برای پژوهش این در )ترتیبی( رتبهای مقیاسهای برای روش پرکاربردترین کرونباخ آلفای است. شده استفاده 1. Wang and Ahmed (2004); p Vijande and Gonzalez (2007); p. 527.

12 126 پژوهشنامه بازرگانی است. 1 نتایج مربوط به ضریب آلفای کرونباخ که توسط نرمافزار SPSS محاسبه شده برابر 0/938 است. همچنین همانطور که در جدول )3( مشخص است ضریب پایایی محاسبه شده برای هرکدام از مؤلفهها بیش از 0/7 بوده و با توجه به اینکه حداقل ضریب پایایی الزم باید 0/7 باشد بنابراین میتوان نتیجه گرفت پرسشنامه از پایایی مناسبی برخوردار است. سازه مورد بررسی بازارگرایی گرایش کارآفرینانه نوآوری کل مدل جدول 3 پایایی تحقیق و مقادیر آلفای کرونباخ ضریب آلفای کرونباخ 0 / 926 تعداد سؤالها / / / 938 در این تحقیق برای سنجش روایی از روشهای روایی محتوا و سازه استفاده شده است. اعتبار محتوای یک آزمون معموال توسط افراد متخصص در موضوع مورد مطالعه تعیین میشود. از اینرو اعتبار محتوا به قضاوت داوران بستگی دارد. 2 پرسشنامه این تحقیق ترکیبی از چندین پرسشنامه تأیید شده و دارای اعتبار در عرصه علمی است. با این وجود پرسشنامه طراحیشده در اختیار تعدادی از اساتید و متخصصان پژوهش و تحقیق قرار داده شد و مورد تأیید آنها قرار گرفت. روایی سازه مفهومی است که نشان میدهد عوامل تبیینکننده و متغیرهای اصلی Archive of SID معیارهای مناسبی برای مدل مفهومی طراحی شده هستند. روایی سازه این تحقیق از طریق روشهای روایی همگرایی 3 و روایی افتراقی 4 با استفاده از شاخصهای میانگین واریانس استخراج شده )AVE( 5 و واریانس مشترک 6 بین مؤلفهها محاسبه میشود. روایی همگرایی 3. Convergent Validity 4. Discriminant Validity 5. Average Variance Extracted. 6. Shared Variance..1 ظهوری.)1378( 2. سرمد و دیگران )1387(.

13 طسوتم و کچوک یاهراک بسک رد یروآون رب هنانیرفآراک شیارگ و ییارگرازاب ریثأت 127 درجه اتحاد بین متغیرهای سازه است. 1 برای این روایی در حالت ایدهآل شاخص AVE برای متغیرهای اصلی نباید از 0/5 کمتر باشد. همانطور که در جدول )4( نیز مشاهده میشود AVE محاسبهشده برای بازارگرایی گرایش کارآفرینانه و نوآوری بهترتیب برابر با 0/65 0/78 و 0/48 است. هرچند AVE نوآوری تا حدی بسیار جزئی از 0/5 کمتر است اما بسیاری بر این باورند که ضریب 0/5 بسیار محافظهکارانه بوده و کمتر بودن از آن وجود روایی همگرایی را منتفی نمیسازد. 2 بنابراین میتوان وجود روایی همگرایی را در بین متغیرهای تحقیق تأیید کرد. متغیرها بازارگرایی جدول 4 ضرایب بارگذاری عاملی و شاخص AVE مشتریگرایی رقیبگرایی هماهنگی میانوظیفهای گرایش کارآفرینانه ریسکپذیری نوآوری پیشگامی رقابت تهاجمی استقاللگرایی نوآوری نوآوری در محصول برای متغیرهای تحقیق ضریب بارگذاری عاملی )λ( AVE 0 / 78 0 / 65 0 / 87 0 / 89 0 / 89 0 / 83 0 / 85 0 / 84 0 / 82 0 / 67 0 / 48 0 / 65 Archive of SID 0 / 73 نوآوری در فرآیند 1. Hsu and Pereira (2008); p Li, Liu and Zhao (2006); p اعرابی و سلطان محمدی ) 1388 ( صص

14 بازرگانی پژوهشنامه 128 به مکنون متغیر یک اندازهگیری عوامل که میدهد نشان افتراقی روایی دیگر سوی از شاخص که است برقرار افتراقی روایی زمانی. 1 هستند متمایز دیگر سازههای از کافی اندازۀ بیشتر تحقیق اصلی متغیرهای سایر با متغیر آن مشترک واریانس از متغیر هر برای AVE هر AVE شاخص همراه به را متغیرها میان مشترک واریانس مجذور )5( جدول. 2 باشد AVE شاخص تحقیق متغیر سه هر برای میشود مشاهده که همانطور میدهد. نشان متغیر میان در افتراقی روایی وجود بنابراین است بیشتر متغیرها میان مشترک واریانس مجذور از مبین افتراقی روایی و همگرایی روایی وجود مجموع در میرسد. تأیید به تحقیق متغیرهای است. برخوردار سازه روایی از تحقیق که است مطلب این تحقیق یافتههای 3. مشترک واریانس مجذور و AVE 5 جدول متغیرها میان AVE متغیرها 1 / / 78 بازارگرایی 1 / / / 65 کارآفرینانه گرایش 1 / / / / 48 نوآوری میدهد. نشان را تحقیق متغیرهای میان همبستگی و معیار انحراف میانگین )6( جدول گرایش بازارگرایی بین معنیداری بهطور میشود مشاهده جدول این در که همانطور Archive of SID دارد. وجود مثبت همبستگی نوآوری و کارآفرینانه نوآوری بر کارآفرینانه گرایش و بازارگرایی بین رابطه تا بود آن پی در حاضر تحقیق رظن مورد نمونه از جمعآوریشده دادههای براساس مطرحشده فرضیههای کند. بررسی را نشان لیزرل خروجیهای از حاصل نتایج شد. آزموده LISREL 8.5 افزار نرم از استفاده با عالوه χ(. 2 / df = )1.52 است سه از کمتر آزادی درجه به کای مجذور نسبت که میدهد 1. Hsu and Pereira (2008); p Farrell (2009); p. 325.

15 طسوتم و کچوک یاهراک بسک رد یروآون رب هنانیرفآراک شیارگ و ییارگرازاب ریثأت 129 بر این شاخص برازندگی مدل برازش مدل را تأیید میکند ),0.96= NFI GFI=0.96, RMSEA=0.049.)CFI=0.99, از اینرو میتوان نتیجه گرفت مدل ارائهشده در تحقیق مدل مناسبی است. همچنین تجزیه و تحلیل ارائهشده کلیه فرضیههای مطرح را پشتیبانی میکند. نمودار )2( ضرایب مسیر ضرایب معناداری و روابط بین متغیرها را نشان میدهد. جدول 6 میانگین انحرافمعیار و همبستگی )217 = N( متغیرها میانگین انحراف معیار بازارگرایی 1 / 00 0 / / 2261 گرایش کارآفرینانه *0 / / / / نوآوری **0 / / / **0 / 00 1 / *: همبستگی در سطح معنیداری 0/05 به تأیید رسیده است. **: همبستگی در سطح معنیداری 0/01 به تأیید رسیده است. Archive of SID نمودار 2 نتایج تحقیق

16 130 پژوهشنامه بازرگانی در فرضیه اول ادعا شده بود که تأثیر بازارگرایی بر نوآوری مثبت است. براساس نتایج ضریب اثرگذاری مستقیم بازارگرایی بر نوآوری برابر با 0/49 بوده و ضریب معنیداری این رابطه تأیید میشود )5/89 = t(. بنابراین میتوان نتیجه گرفت هرچه سازمانها گرایش بیشتری به بازار داشته باشند بیشتر میتوانند در محصول و فرآیند خود نوآوری ایجاد کنند. بنابراین فرضیه اول پذیرفته میشود. فرضیه دوم ادعا میکند که بازارگرایی بر گرایش کارآفرینانه مؤثر است. نتایج ضریب تأثیر بازارگرایی بر گرایش کارآفرینانه را 0/18 نشان میدهد همچنین معنیداری این ضریب نیز تأیید میشود )2/41 = t(. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که هرچه سازمانهای مورد مطالعه گرایش بیشتری به بازار داشته باشند بیشتر میتوانند در سازمان گرایش کارآفرینانه ایجاد کنند. در فرضیه سوم مطرح شده بود که گرایش کارآفرینانه بر نوآوری تأثیر میگذارد. همانطور که در نمودار )2( نیز مشاهده میشود این ضریب برابر است با 0/58 و معنیداری آن نیز تأیید شده است )6/66 = t(. از اینرو میتوان نتیجه گرفت که هرچه در شرکتها تحقق گرایش کارآفرینی بیشتر باشد نوآوری در محصول و فرآیندهای سازمانها بیشتر میشود. براساس نمودار )2( بازارگرایی هم بهصورت مستقیم و هم غیرمستقیم و از طریق گرایش کارآفرینانه بر نوآوری مؤثر است. تأثیر کل برابر با 0/59 بوده و 0/49 آن ناشی از تأثیر مستقیم بازارگرایی بر نوآوری است و 0/10 آن از طریق اثرگذاری بازارگرایی بر گرایش کارآفرینانه و در ادامه اثر گرایش کارآفرینانه بر نوآوری بهوجود میآید. در این مدل تأثیر مستقیم و غیرمستقیم معنیدار است. این در حالی است که تأثیر مستقیم %82 از کل تأثیر متغیر مستقل )بازارگرایی( بر روی متغیر وابسته )نوآوری( را نشان میدهد و مابقی Archive of SID تأثیر یعنی %18 از طریق گرایش کارآفرینی بهعنوان میانجی در روابط میان بازارگرایی و نوآوری انجام میگیرد. رویهمرفته نتایج بهدستآمده از مباحث تئوری و مدل مفهومی مطرحشده پشتیبانی میکند و بازارگرایی هم بهصورت مستقیم و هم غیرمستقیم و از طریق گرایش کارآفرینانه به نوآوری منجر میشود. جمعبندی و نتیجهگیری این مقاله با ارائه مدلی به بررسی رابطه میان بازارگرایی گرایش کارآفرینانه و نوآوری

17 131 ریثأت ییارگرازاب و شیارگ هنانیرفآراک رب یروآون رد بسک یاهراک کچوک و طسوتم است موضوعی بازارگرایی که میدهد نشان بررسیها است. پرداخته فرآیند و محصول در نتایج براساس است. شده انجام آن با ارتباط در زیادی نسبتا تحقیقات اخیر سالهای در که حاضر تحقیق. 1 میشود منجر نوآوری به مستقیم بهصورت بازارگرایی گذشته تحقیقات بیانگر نوآوری بر بازارگرایی مستقیم تأثیر بر مبنی گذشته تحقیقات نتایج تأیید بر عالوه است. کارآفرینانه گرایش طریق از غیرمستقیم تأثیر رد کارآفرینانه گرایش که پذیرفت میتوان بهدستآمده نتایج براساس بهطورکلی از مجموعهای بازارگرایی میکند. ایفا را میانجی نقش نوآوری و بازارگرایی بین روابط و پیوسته تا میگیرند برعهده سازمانها که است سازمانی پیشگامی و پاسخگویی رفتارهای گیرند بهکار را خود تالش تمام بازار در موجود فرصتهای و تجربه دانش از استفاده با فعال از بازارگرایی اساس این بر کنند. برطرف را مشتریان پنهان و آشکار خواستههای و نیازها و آن اساس بر که بازارگرایی پاسخگویی رفتار نخست است شده تشکیل اساسی رفتار دو کند. برطرف و کرده شناسایی را مشتریان مطرحشده یا آشکار نیازهای میکوشد سازمانها پنهان خواستههای و نیازها دارند تالش سازمانها که است بازارگرایی پیشگامی رفتار دوم براساس میتواند تحقیق این یافتههای. 2 کنند برطرف و کرده شناسایی را مشتریان بیاننشده و گفت میتوان اینرو از شود. تحلیل پیشگامی و پاسخگویی یعنی بازارگرایی رفتار دو هب میتواند مستقیم بهصورت مشتریان بیانشده نیازهای به پاسخگویی طریق از بازارگرایی از و غیرمستقیم بهصورت بازارگرایی همچنین شود. منجر فرآیند و محصول در نوآوری و استقاللگرایی )پیشگامی( پیشفعالی نوآوری ریسکپذیری بر مبتنی رفتارهای طریق هب و کرده شناسایی را مشتریان بیاننشده و پنهان خواستههای و نیازها میتواند تهاجمی رقابت Archive of SID معتقد کریستنسن راستا همین در کند. ایجاد نوآوری خود فرآیند و محصول در ترتیب این عادت خود فعلی مشتریان به شرکتها میشود موجب فعلی بازارهای به قوی تعهد است است ممکن نتیجه در. 3 میرود بین از حدودی تا نوآوری برای پیشبینی و عالقه و کرده میدهد نشان تحقیق این یافتههای بگیرند. نادیده را جدید فرصتهای و بازارها شرکتها 1. Keskin (2006); pp ; Low, Chapman, and Sloan (2007); pp ; Laforet (2008); Agusto and Coelho (2009); pp Narver, Slater and MacLachlan (2004); p Naidoo (2010); p. 6.

18 بازرگانی پژوهشنامه 132 و میشود محقق کارآفرینانه گرایش طریق از نوآوری به دستیابی مهم مسیرهای از یکی فرصتهای جهت در مناسب اقدامات و رفتارها خلق با سازمان در کارآفرینانه گرایش گرایش بر حدودی تا بازارگرایی هرچند شد. خواهد منتهی نوآوری به بازار در موجود باید سازمانها و نیست کارآفرینانه گرایش اهمیت تمام این اما میگذارد تأثیر کارآفرینانه بنابراین بکوشند. سازمانشان در کارآفرینانه گرایش بهبود برای الزم سازوکارهای اتخاذ با حفظ جهت در هم دانش بهکارگیری و کشف مناسب استراتژیهای اتخاذ با باید شرکتها به دستیابی برای فرصتها شناسایی با هم و باشند فعلی بازارهای در خود موقعیت بهبود و. 1 بردارند گام جدید بازارهای اهمیت و نقش یافتهها نخست درجه در دارد. کاربردهایی سازمانها برای مقاله این بیان و کرده برجسته سازمانی مدیران برای را نوآوری در کارآفرینانه گرایش و بازارگرایی سازمانهایی میکند ایفا را اساسی نقش مشتری که کنونی رقابتی دنیای در که میدارد خواستههای و نیازها کارآفرینانه گرایش و بازارگرایی رفتارهای طریق از که موفقاند نوآوری خود محصوالت در آن اساس بر و کرده شناسایی را مشتریان پنهان و آشکار رضایت جلب با دیگر سویی از و نشوند بلعیده خود رقبای توسط یکسو از تا کنند ایجاد برای ارزشمند بسیار فرصتی امر این بنابراین دهند. افزایش را آنها وفاداری مشتریان مزیت به بازار در موجود خألهای کردن پر با تا میآورد فراهم ایرانی شرکتهای مدیران یابند. دست پایدار رقابتی دارد. بههمراه نیز محدودیتهایی پژوهش این بهدستآمده نتایج اهمیت علیرغم متوسط و کوچک شرکتهای پژوهش این در استفاده مورد آماری جامعه اینکه نخست Archive of SID جغرافیایی محدودیت بهدلیل و بوده مازندران استان شرق صنعتی شهرکهای در فعال رد متوسط و کوچک کسبوکارهای جامعه کل به را آن نتایج نمیتوان انتخابشده شرق صنعتی شهرکهای در حاضر صنایع متنوع نسبتا ترکیب وجود با اما داد تعمیم ایران متوسط و کوچک واحدهای عمومی وضعیت منعکسکننده نوعی به پژوهش این مازندران نیز آماری مختلف جوامع آتی تحقیقات در میشود پیشنهاد حال این با است. ایران در دشرا مدیران بهوسیله و پرسشنامه توسط دادهها جمعآوری اینکه دوم شوند. بررسی 6. ص. )2010( دالوری و ساداتی مدهوشی 1.

19 طسوتم و کچوک یاهراک بسک رد یروآون رب هنانیرفآراک شیارگ و ییارگرازاب ریثأت 133 شرکتها انجام گرفته و ممکن است مدیران در پاسخگویی به سؤالها جانبداری را رعایت کرده باشند بنابراین تمایل به دادن نمرههای باالتر وجود دارد. هرچند دامنه متنوع نمرات دادهشده به متغیرها نشانگر این است که این مسأله چندان مشکلآفرین نبوده است ولی بهتر است در مطالعات تکمیلی از معیارهای عینی برای سنجش متغیرها استفاده شود و یا شرکت از منظر مشتریان و سایر ذینفعان نیز بررسی شود. در نهایت بهدلیل ماهیت مقطعی تحقیق کلیه دادهها در یک مقطع زمانی خاص جمعآوری شده است و نمیتوان رابطه عل ی بین متغیرهای مستقل و وابسته را اثبات کرد. بنابراین توصیه میشود پژوهشگران در تحقیقات بعدی با انجام مطالعات طولی دادههای شرکتها را در یک سری زمانی جمعآوری کرده و بیازمایند. Archive of SID

20 134 پژوهشنامه بازرگانی منابع اعرابی سید محمد و مهدی سلطان محمدی ) 1388 (»تأثیر بازارگرایی بر عملکرد شرکتهای ایرانی فعال در بازار بورس تهران«فصلنامه مطالعات مدیریت سال 19 شماره 59 صص سرمد زهره عباس بازرگان و الهه حجازی ) 1387 ( روشهای تحقیق در علوم رفتاری تهران مؤسسه نشر آگه. شلینگ ملیسا. ا. ) 2008 ( مدیریت استراتژیک نوآوری تکنولوژیک ترجمه سید محمد اعرابی و محمد تقیزاده مطلق تهران دفتر پژوهشهای فرهنگی. ظهوری قاسم ) 1378 ( کاربرد روشهای تحقیق علوم اجتماعی و مدیریت تهران انتشارات میر. مدهوشی مهرداد ساداتی سید عبدالرحیم و حمیدرضا دالوری ) 2010 (»تأثیر استراتژیهای مدیریت دانش در روابط بازارگرایی با نوآوری بازار«هفتمین کنگره سالیانه جهانی AGBA مالزی. مؤمنی منصور ) 1386 ( تحلیلهای آماری با استفاده از SPSS تهران کتاب نو. Avlonitis, G. J. and Salavou, H. E. (2007); Entrepreneurial Orientation of SMEs, Product Innovativeness, and Performance, Journal of Business Research, no. 60, pp Augusto, M. and Coelho, F. (2009); Market Orientation and New-to-the- World Products: Exploring The Moderating Effects of Innovativeness, Competitive Strength, and Environmental, Industrial Marketing Management, no. 38, pp Archive of SID Chang, S., Lin, R., Chang, F. and Chen, R. (2007); Achieving Manufacturing Flexibility through Entrepreneurial Orientation, Industrial Management & Data Systems, vol. 107, no. 7, pp Day, G. S. and Wensley, R. (1988); Assessing Advantage: A Framework for Diagnosing Competitive Superiority, Journal of Marketing, no. 52(2), pp Farrell, A. M. (2009); Insufficient Discriminant Validity: A Comment on Bove, Pervan, Beatty, and Shiu (2009), Journal of Business Research, no. 63, pp

21 طسوتم و کچوک یاهراک بسک رد یروآون رب هنانیرفآراک شیارگ و ییارگرازاب ریثأت 135 Hsu, C. C. and A. Pereira (2008); Internationalization and Performance: The Moderating Effects of Organizational Learning, Omega, no. 36, pp Hughes, M. and R. E. Morgan (2008); Deconstructing the Relationship between Entrepreneurial Orientation and Business Performance at the Embryonic Stage of Firm Growth ; Industrial Marketing Management, vol. 36(5), pp Hurley, R. F., G. Hult and M. Tomas (1998); Innovation, Market Orientation, and Organizational Learning: An Integration and Empirical Examination, Journal of Marketing, no. 62, pp Keskin, E. (2006); Innovation Response Capacity for the Livestock Sector in Ethiopia, The Innovation Africa Symposium, Kampala, Uganda. Kohli, A. K. and b. J. Jaworski (1990); Market Orientation: The Construct, Research Propositions, and Managerial Implications, Journal of Marketing, no. 54 (2), pp Kohli, A.K. and B. J. Jaworski (1993); MARKOR: A Measure of Market Orientation, Journal of Marketing Research, no. 30 (4), pp Laforet, S. (2008); Size, Strategic, and Market Orientation Affects on Innovation, Journal of Business Research, no. 61, pp Li, Y., Y. Liu and Y. Zhao (2006); The Role of Market and Entrepreneurship Orientation And Internal Control in the New Product Development Activities of Chinese Firms, Industrial Marketing Management, no. 35, pp Low, D. R., R. L. Chapman and T. R. Sloan (2007); Inter-Relationships between Innovation and Market Orientation in SMEs, Management Research News, no. 30 (12), pp Lumpkin, G. T. and Dess, G. G. (1996); Clarifying the Entrepreneurial Orientation Construct and Linking It to Performance, The Academy of Management Review, vol. 21, no. 1, pp Archive of SID Lumpkin, G. T. and G. G. Dess (2001); Linking Two Dimensions of Entrepreneurial Orientation to Firm Performance, Journal of Business Venturing, vol. 16, pp Manzano, J. A., I. Kuster and N. Vila (2005); Market Orientation and Innovation: An Inter-Relationship Analysis ; European Journal of Innovation Management, vol. 8, no. 4, pp Naidoo, V. (2010), Firm Survival Through A Crisis: The Influence of Market Orientation, Marketing Innovation and Business Strategy, Industrial

22 136 پژوهشنامه بازرگانی Marketing Management. Narver, J. C. and Slater. S. F. (1990), The Effect of a Market Orientation on Business Profitability, Journal of Marketing, no. 54 (4), pp Narver, J. C, S. F. Slater and D. L. MacLachlan (2004); Responsive and Proactive Market Orientation and New-Product Success, Journal of Product Innovation Management, no. 21, pp Olavarrieta, S. and R. Friedmann (2008); Market Orientation, Knowledge- Related Resources and Firm Performance, Journal of Business Research, no. 61, pp Oviatt, B. M. and P. P. McDougall (2005); Defining International Entrepreneurship and Modeling the Speed of Internationalization, Entrepreneurship Theory and Practice, vol. 29(5), no Santos-Vijande, M. L. and L. I. Alvarez-Gonzalez and R. Vazquez-Casielles (2007); Innovativeness and Organizational Innovation in Total Quality Oriented Firms: The Moderating Role of Market Turbulence, Technovation, vol. 27(9), pp Tajeddini, K. (2010); Effect of Customer Orientation and Entrepreneurial Orientation on Innovativeness: Evidence from the Hotel Industry in Switzerland, Tourism Management, no. 31, pp Wang, C. L. and P.K. Ahmed (2004); The Development and Validation of the Organizational Innovativeness Construct Using Confirmatory Factor Analysis, European Journal of Innovation Management, vol. 7, no. 4, pp Werkman, R. A. (2009): Understanding Failure to Change: A Pluralistic Approach and Five Patterns, Leadership & Organization Development Journal, no. 30, pp Archive of SID