ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Γ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Transcript

1 Ε ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Γ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΑΤΥΧΗΜΑΤΟΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙ ΑΣ Επιβλέπων Καθηγητής: ΜΟΥΖΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Σπουδάστρια: ΒΑΣΙΛΑΝΤΩΝΑΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΘΗΝΑ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2010

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι σύγχρονες κοινωνίες θα µπορούσαν να χαρακτηριστούν ως βασίλισσες αλλά και ως σκλάβες της τεχνολογίας. Η ραγδαία πρόοδος στον τοµέα της τεχνολογίας έχει επιφέρει µεγάλους θριάµβους αλλά επισύρει δυστυχώς και τον κίνδυνο µεγάλων καταστροφών. Η Ε.Ε έχει µεριµνήσει για την πρόληψη και την αντιµετώπιση των κινδύνων που προκύπτουν από τις βιοµηχανικές εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες µε την Οδηγία 96/82/ΕΚ κυρίως γνωστή ως SEVESO II που τροποποιήθηκε µε την Οδηγία 2003/105/E.K, η οποία ενσωµατώθηκε στο ελληνικό δίκαιο µε την Κ.Υ.Α 12044/613/2007. Μέσα από µία σειρά προληπτικών και κατασταλτικών µέτρων που επιβάλλει στις εγκαταστάσεις αλλά και στις Ν.Α που τις φιλοξενούν η υπάρχουσα νοµοθεσία επιχειρεί να αποσοβήσει τον κίνδυνο που οι εγκαταστάσεις εγκυµονούν, ιδιαίτερα στην περίπτωση που γειτνιάζουν µε κατοικηµένες περιοχές. Στην δυσάρεστη περίπτωση που οι προληπτικές ενέργειες αποτύχουν, κρίσιµο εργαλείο και ύστατο καταφύγιο των εµπλεκοµένων φορέων αποτελεί ο σχεδιασµός έκτακτης ανάγκης προκειµένου να σωθούν ανθρώπινες ζωές και να µετριαστούν τα δυσµενή αποτελέσµατα των ΒΑΜΕ στις ανθρώπινες κοινωνίες και το περιβάλλον. Ο σχεδιασµός έκτακτης ανάγκης βρίσκεται στην χώρα µας στα αρχικά ακόµη στάδια εφαρµογής του. Μελετώντας ειδικότερα την περίπτωση της Ν.Α Ευβοίας διαπιστώνονται καθυστερήσεις και παραλείψεις για τις οποίες ευθύνονται κυρίως οι έλλειψη υλικών και ανθρωπίνων πόρων. Με δεδοµένη την βαρύνουσα σηµασία της εκπόνησης και εφαρµογής άρτιων σχεδίων έκτακτης ανάγκης στη διαδικασία διαχείρισης ενός ΒΑΜΕ προτείνεται µία σειρά δράσεων που θα ικανοποιήσουν τόσο την απορρέουσα εκ του θεσµικού πλαισίου υποχρέωση των Ν.Α, όσο και την ανάγκη διασφάλισης της προστασίας των πολιτών. 2

3 Abstract Modern societies have become the queens and at the same time the slaves of technology. Rapid progress on the field of technology has resulted in major triumphs but has unfortunately brought along major disasters. The threats imposed by major industrial plants and the dangerous substances stored or managed by them has been faced by the EU by the adoption and implementation of the 96/82/ΕΚ, widely known as the SEVESO II Directive, which was amended by 2003/105/E.K Directive and has been incorporated into Greek legislation framework, by the Joint Ministerial Decision 12044/613/2007. Through a series of preventive and repressive measures imposed by legislation to industrial plants and statutory authorities, the above mentioned Directive aims to eliminate the elevating risk, especially in cases where industrial sites and urban areas are located side by side. In the undesired case in which all preventive measures fail and a major industrial accident does occur, emergency planning becomes a valuable resource in the hands of the rescuing authorities supporting their effort to save human lives and to eliminate the consequences of the accident to human society and environment. Emergency planning is still in the early stages of its enforcement in our country. Contacting a case study in the prefecture of Evvoia determined the cause of all noted delays and failures to derive from shortage and insufficiency both in human and material resources. Given the importance of emergency planning and proper implementation of the plans when the emergency strikes, a series of actions is proposed which will not only fulfil the Prefectures legislative obligations but will also raise the citizens level of safety and their feeling of security 3

4 .ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πίνακας Εικονογράφησης 6 Πίνακας Συντµήσεων 7 Εισαγωγή 8 Κεφάλαιο 1 ο Βιοµηχανικά Ατυχήµατα Μεγάλης Έκτασης (ΒΑΜΕ) Βασικές Έννοιες Βιοµηχανικά Ατυχήµατα Β.Α.Μ.Ε Αιτίες και είδη Β.Α.Μ.Ε Επιπτώσεις Β.Α.Μ.Ε Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία Ζώνες προστασίας πληθυσµού από τις επιπτώσεις ΒΑΜΕ Επιπτώσεις στο ανθρωπογενές περιβάλλον Επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον Οικονοµικές Επιπτώσεις Κοινοτική Νοµοθετική Πρόβλεψη για Β.Α.Μ.Ε Η Οδηγία SEVESO Αντικείµενο και πεδίο εφαρµογής Υποχρεώσεις κρατών µελών Υποχρεώσεις βιοµηχανικών εγκαταστάσεων Ρόλος της Επιτροπής της Ε.Ε Κίνδυνοι εκδήλωσης Β.Α.Μ.Ε στην Ελλάδα Σύνοψη Κεφαλαίο 50 Κεφάλαιο 2 ο ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ Αναγκαιότητα Σχεδιασµού Θεµελιώδεις Αρχές και Φάσεις Σχεδιασµού Τα τέσσερα βήµατα του σχεδιασµού Ανάλυση Κινδύνου Σύνταξη Σχεδίων Έλεγχος Σχεδίων Αναθεώρηση Σχεδίων Σχεδιασµός Έκτακτης Ανάγκης στην Ελλάδα Θεσµικό πλαίσιο σχεδιασµού Έκτακτης Ανάγκης Σχέδια Έκτακτης Ανάγκης κατ εφαρµογή του ΓΣΠΠ «Ξενοκράτης» Σχέδια Αντιµετώπισης Τεχνολογικών Ατυχηµάτων Μεγάλης Έκτασης Ο ρόλος της πολιτείας 75 4

5 2.5.2 Παρουσίαση Γενικού ΣΑΤΑΜΕ οµή Γενικού ΣΑΤΑΜΕ ιαδικασίες Γενικού ΣΑΤΑΜΕ Σύνοψη Κεφαλαίου 93 Κεφάλαιο 3 ο ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΥΛΙ ΑΣ ήµος Αυλίδας εδοµένα του Χώρου και του Περιβάλλοντος ιοικητική ιαίρεση Ιστορικές Αναφορές Πληθυσµιακά Στοιχεία Βιοµηχανικές Εγκαταστάσεις στο ήµο Αυλίδας TRIGON GAS Περιγραφή, Θέση και Περιβάλλοντας Χώρος Προσδιορισµός Κινδύνων από την Εγκατάσταση ΙΝΤΕΡΚΕΜ ΕΛΛΑΣ Α.Ε- Α Εγκατάσταση ΙΝΤΕΡΚΕΜ ΕΛΛΑΣ A.E B Εγκατάσταση Επαφές µε τη βιοµηχανία και τις Αρχές Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ευβοίας /νση Ανάπτυξης Γραφείο Πολιτικής Προστασίας Ν.Α Ευβοίας ΙΝΤΕΡΚΕΜ ΕΛΛΑΣ Α.Ε 112 Κεφάλαιο 4 ο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Γενική Σύνοψη Συµπεράσµατα Προτάσεις Επίλογος 125 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 127 Πρωτογενείς Πηγές 128 Βιβλία 130 ιαδικτυακές Πηγές 131 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 134 Παράρτηµα Ι 135 Παράρτηµα ΙΙ 136 Παράρτηµα ΙΙΙ 137 Παράρτηµα ΙV 138 Παράρτηµα V 139 Παράρτηµα VI 140 Παράρτηµα VII 141 5

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1 Επιπτώσεις Εκρήξεων 26 Πίνακας 2 Ζώνες προστατευτικών δράσεων 29 Πίνακας 3 Πίνακας Υποστήριξης Ε.Π «Πολιτεία» στα πλαίσια του Σχεδιασµού Πολιτικής Προστασίας του Νοµού Έβρου 33 Πίνακας 4 Εργαλεία προσδιορισµού κινδύνου στη χηµική βιοµηχανία 49 Πίνακας 5 Ενέργειες Σύνταξης και Ελέγχου Εσωτερικών Σχεδίων Έκτακτης Ανάγκης 78 Πίνακας 6 Ενέργειες Κατάρτισης Εξωτερικών ΣΑΤΑΜΕ 79 Πίνακας 7 Πληθυσµιακή Εξέλιξη του ήµου Αυλίδας ( ) 97 ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ιάγραµµα 1 Ετήσιες οικονοµικές ζηµίες από ΒΑΜΕ 32 ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ Γράφηµα 1 ΕΙΚΟΝΕΣ Γεωγραφική Κατανοµή των Βιοµηχανικών Εγκαταστάσεων Άνω Ορίου, ανά Περιφέρεια 60 Εικόνα 1 Χάρτης µε τις τρεις προστατευτικές ζώνες 28 ΣΧΗΜΑΤΑ Σχήµα 1 Είδη ΒΑΜΕ 24 6

7 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΒΑΜΕ: Βιοµηχανικό Ατύχηµα Μεγάλης Έκτασης ΒΙ.ΠΕ: Βιοµηχανική Περιοχή Γ.Γ.Π.Π.: Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας Γ.Σ.Π.Π: Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας /νση ιεύθυνση Ε.Ε.: Ευρωπαϊκή Ένωση Ε.Κ.Α.Β: Εθνικό Κέντρο Άµεσης Βοήθειας ΕΚΕΠΥ: Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας Ε.Κ...&Α.: Εθνικό Κέντρο ηµόσιας ιοίκησης και Αυτοδιοίκησης ΕΛ.ΑΣ: Ελληνική Αστυνοµία Ζ.Ο.Ε: Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου Κ.Σ.Ο.Π.Π.: Κεντρικό Συντονιστικό Όργανο Πολιτικής Προστασίας Κ/Μ: Κράτη Μέλη Κ.Υ.Α.: Κοινή Υπουργική Απόφαση Λ.Σ: Λιµενικό Σώµα MARS Major accident reporting system Ν.Α.: Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση ΟΤΑ Α Πρωτοβάθµιος Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΟΤΑ Β ευτεροβάθµιος Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Π.Π. Πολιτική Προστασία Π.Σ: Πυροσβεστικό Σώµα ΠΕ.ΧΩ: Περιβάλλοντος Χωροταξίας Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε: Σχέδιο Αντιµετώπισης Τεχνολογικών Ατυχηµάτων Μεγάλης Έκτασης Σ.Ν.Ο: Συντονιστικό Νοµαρχιακό Όργανο Τ.Α.Μ.Ε: Τεχνολογικό Ατύχηµα Μεγάλης Έκτασης Τ.Π.Υ: Τοπική Πυροσβεστική Υπηρεσία Φ.Ε.Κ.: Φύλλο Εφηµερίδας Κυβερνήσεως ΥΠ.ΑΝ: Υπουργείο Ανάπτυξης ΥΠΕΚΑ: Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής 7

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία µε αντικείµενο την «ιαχείριση Βιοµηχανικών Ατυχηµάτων Μεγάλης Έκτασης στην ευρύτερη περιοχή της Χαλκίδας», εκπονήθηκε στα πλαίσια του προγράµµατος σπουδών του Εθνικού Κέντρου ηµόσιας ιοίκησης και Αυτοδιοίκησης. Ο απώτερος σκοπός της παρούσης, συνίσταται στη γενικότερη διαπίστωση της σηµασίας του σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης, ως µέσο προστασίας της ζωής, της περιουσίας και του περιβάλλοντος του ανθρώπου κατά τη διάρκεια βιοµηχανικών ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης, και στην ειδικότερη µελέτη των υλοποιούµενων από τις αρµόδιες αρχές δράσεων σχεδιασµού στην Ελλάδα. Για την ικανοποίηση του ως άνω σκοπού, τέθηκαν οι εξής στόχοι. Αρχικώς, καταγράφονται και αναλύονται, οι αιτίες, τα είδη και κυρίως οι επιπτώσεις των βιοµηχανικών ατυχηµάτων στην ανθρώπινη υγεία, στο ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον αλλά στην οικονοµία ώστε να καταδειχθεί η αναγκαιότητα που οδήγησε στην υιοθέτηση και εφαρµογή µιας Οδηγίας από πλευράς του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου, αναφορικά µε τα µέτρα πρόληψης και µετριασµού των συνεπειών των βιοµηχανικών ατυχηµάτων, στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Ακολούθως, µελετάται το νοµικό πλαίσιο που εγκαθιδρύεται µε την υιοθέτηση της Οδηγίας SEVESO II και παρουσιάζονται οι υποχρεώσεις που απορρέουν εξ αυτού, τόσο για τις βιοµηχανικές εγκαταστάσεις όσο και για τις αρµόδιες αρχές των κρατών µελών, και εντοπίζονται οι πηγές κινδύνου εκδήλωσης ΒΑΜΕ στη χώρα µας προκειµένου να τεθεί η βάση για την αξιολόγηση του τρόπου και του βαθµού ανταπόκρισης της Ελλάδας στις πανευρωπαϊκές επιταγές διαχείρισης των ΒΑΜΕ. Εν συνεχεία η µελέτη επικεντρώνεται στο σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης καταγράφεται το νοµικό πλαίσιο σχεδιασµού στη χώρα µας και ακολούθως περιγράφεται η διαδικασία εφαρµογής του µέσω της εκπόνησης σχεδίων έκτακτης ανάγκης από τις εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες και από τις αρµόδιες δηµόσιες αρχές προκειµένου να στοιχειοθετηθεί η αναγκαιότητά του και να γίνει αντιληπτή η συνεισφορά του 8

9 σχεδιασµού και ο ρόλος της Πολιτείας στην κατεύθυνση αποφυγής της κλιµάκωσης των αναπόφευκτων βιοµηχανικών ατυχηµάτων σε ΒΑΜΕ. Τέλος, επιχειρείται η µελέτη περίπτωσης της περιοχή της Χαλκίδας και ειδικότερα της περιοχής Αυλίδας της Ευβοίας που φιλοξενεί την διαχείριση µεγάλου όγκου των χηµικών προϊόντων στη χώρα µας ώστε να επιτευχθεί η εξαγωγή συµπερασµάτων, σχετικά µε τον τρόπο και τον βαθµό που εφαρµόζεται στην Ελλάδα ο σχεδιασµός έκτακτης ανάγκης και η καταγραφή ορισµένων προτάσεων προς τις αρµόδιες, για τον σχεδιασµό, αρχές. Κατά την συγγραφή της παρούσης, υιοθετήθηκαν οι εξής υποθέσεις εργασίας: πρώτον, ότι η έννοια του κινδύνου αφορά στις απειλές που µπορούν να προέλθουν από τη δραστηριότητα µιας βιοµηχανικής εγκατάστασης, που διαχειρίζεται επικίνδυνες ουσίες, κατά του ανθρώπου ή/και του περιβάλλοντος και δεν αφορά στις απειλές από φυσικά φαινόµενα. εύτερον, ότι παρότι η ευρύτερη έννοια της διαχείρισης ενός ΒΑΜΕ επεκτείνεται σε όλο το φάσµα ενεργειών, πρόληψης, ετοιµότητας, αντιµετώπισης και αποκατάστασης εδώ χρησιµοποιείται µε τη στενή έννοια του όρου και περιλαµβάνει τις ενέργειες που υλοποιούνται από τη στιγµή που ένα ΒΑΜΕ λαµβάνει χώρα και µέχρι την λήξη του συµβάντος. Τέλος, ότι ενώ η διαδικασία του σχεδιασµού εκτάκτου ανάγκης διενεργείται σε όλα τα διοικητικά επίπεδα διαχείρισης κινδύνου, στα πλαίσια της εργασίας αναφέρεται κυρίως στο επίπεδο των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων, στις οποίες ο νόµος αποδίδει αυξηµένες αρµοδιότητές, λόγω της εγγύτητας των ΟΤΑ στα προβλήµατα και τους κινδύνους που απειλούν τις τοπικές κοινωνίες. Προκειµένου, να γίνει δυνατή η όσο τον δυνατόν πληρέστερη εκπλήρωση του σκοπού της παρούσης εργασίας, εφαρµόστηκε µια µεθοδολογία που περιλάµβανε τα ακόλουθα: Πρώτον, την πραγµατοποίηση µιας σειράς συνεντεύξεων στην /νση Ανάπτυξης της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης της Ευβοίας (µε τον κ. Γιαννάκο και τον κ. Καπενή) και στο Γραφείο Πολιτικής Προστασίας της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης της Ευβοίας (µε τον κο Τσιµπλή), εύτερον, µια σειρά επισκέψεων στα χηµικά εργοστάσια της ΙΝΤΕΡΚΕΜ ΕΛΛΑΣ Α.Ε (συζήτηση µε τον /ντα Σύµβουλα κο. Πορίκη ) που παρότι υπάγεται στις διατάξεις κάτω ορίου της Οδηγίας Seveso II διαχειρίζεται, αποθηκεύει και διαχειρίζεται µία 9

10 µεγάλη γκάµα χηµικών προϊόντων που χαρακτηρίζονται από την εν λόγω συνθήκη ως οξειδωτικές, εκρηκτικές, και επικίνδυνες για το περιβάλλον. Σκοπός των συνεντεύξεων ήταν η διαπίστωση της υφιστάµενης κατάστασης στην Ελλάδα αναφορικά µε το σχεδιασµό έκτακτης ανάγκης στην Ελλάδα και η επιλογή των Υπηρεσιών αυτών, έγινε πάνω στην λογική ότι αφενός εµπλέκονται στην υποχρέωση κατάρτισης σχεδίων έκτακτης ανάγκης για την περιοχή ευθύνης τους και αφετέρου στα διοικητικά τους όρια, εδρεύουν βιοµηχανικές δραστηριότητες που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες. Κατά τη διενέργεια των συνεντεύξεων, χρησιµοποιήθηκε δοµηµένο ερωτηµατολόγιο, αντίγραφο του οποίου υπάρχει στις προαναφερθείσες Υπηρεσίες καθώς και στο Παράρτηµα της εργασίας. Τρίτον, µία σειρά συναντήσεων µε τον επιβλέποντα καθηγητή, κο Μουζάκη Γεώργιο, (διπλ. Χηµικός Μηχανικός, /νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού Υ.Π.Ε.ΚΑ, Εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Επιτροπή της Ε.Ε. που έχει αρµοδιότητα στην εφαρµογή της Κοινοτικής Οδηγίας Seveso II στα Κ/ Μ της Ε.Ε.). Επίσης πραγµατοποιήθηκε µια σειρά επισκέψεων, για την εύρεση πληροφοριακών στοιχείων συγγενικών µε το αντικείµενο της εργασίας στη βιβλιοθήκη του Πάντειου Πανεπιστηµίου, στη βιβλιοθήκη του Εθνικού Κέντρου ηµόσιας ιοίκησης και Αυτοδιοίκησης και τέλος στη βιβλιοθήκη του Τεχνικού Επιµελητηρίου Αθηνών. Κατά τις επισκέψεις αυτές, πραγµατοποιήθηκε δανεισµός συγγραµµάτων καθώς και επιστηµονικών περιοδικών. ιεξοδική επίσης, υπήρξε η έρευνα στο διαδίκτυο, µέσω της οποίας αναζητήθηκαν στοιχεία για την εξέλιξη των ΒΑΜΕ στον κόσµο και στην Ελλάδα, τα πλήρη κείµενα των νοµοθετηµάτων υπό εξέταση, στατιστικά στοιχεία για τον ήµο της Αυλίδας καθώς πληροφορίες για τις βιοµηχανίες που φιλοξενεί. Τέλος µέσω ηλεκτρονικού ταχυδροµείου, ζήτηθηκε η βοήθεια των στελεχών του Κέντρου Υποδοχής Επιχειρηµατιών της Ν.Α Ευβοίας, κων Μαθιουδάκη Γιάννη και Γούναρη Νικο, οι οποίοι έθεσαν στη διάθεσή µας το Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο του ήµου Αυλίδας. 10

11 Με τους τρόπους αυτούς, συλλέχθηκαν τα απαιτούµενα στοιχεία και η εργασία διαρθρώθηκε ως εξής: Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται ανάλυση της έννοιας των βιοµηχανικών ατυχηµάτων µέσω του προσδιορισµού των αιτιών και των επιπτώσεων τους και παρουσιάζεται το θεσµικό πλαίσιο που διέπει την πρόληψη και διαχείριση ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις µε επικίνδυνες ουσίες. Στη συνέχεια καταγράφηκε η βιοµηχανική δραστηριότητα στην Ελληνική επικράτεια που επιβάλλει την ανάληψη δράσεων µε βάση το προαναφερθέν νοµικό πλαίσιο. Το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην παρουσίαση των συνισταµένων του σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης στην χώρα µας. Αρχικά στοιχειοθετείται η αναγκαιότητα του, αποτυπώνονται οι θεµελιώδης αρχές του και περιγράφεται η διαδικασία κατάρτισης των σχεδίων έκτακτης ανάγκης. Στη συνέχεια παρουσιάζεται, το προσφάτως διαµορφωµένο στην Ελλάδα, πλαίσιο σχεδιασµού που προσδιορίζεται από το Γενικό Σχέδιο ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ, εξειδικεύεται για τα ΒΑΜΕ µε την ΚΥΑ 12044/2007 για τις επικίνδυνες ουσίες και υλοποιείται µέσω της σύνταξης και έγκρισης, του Γενικού ΣΑΤΑΜΕ και των ΣΑΤΑΜΕ των ΝΑ και των Περιφερειών. Στο τρίτο κεφάλαιο επιχειρείται η µελέτη περίπτωσης στην περιοχής της Αυλίδας Εύβοιας, µέσω της παράθεσης αναλυτικών στοιχείων για τις βιοµηχανίες που φιλοξενεί και που υπάγονται στην Οδηγία SEVESO ΙΙ, και κυρίως µέσω της καταγραφής της εµπειρίας και των απόψεων των άµεσα εµπλεκοµένων δηµόσιων φορέων, σε ότι αφορά τα ζητήµατα σύνταξης και εφαρµογής των σχεδίων έκτακτης ανάγκης. Τέλος στο τέταρτο κεφάλαιο εξάγονται τα βασικά συµπεράσµατα όπως προέκυψαν από τα στοιχεία της παρούσας µελέτης και προτείνεται µία σειρά δράσεων που σκοπεύουν στην αναβάθµιση του σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης από της υπηρεσίες της Ν.Α της χώρας. 11

12 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ 12

13 1.1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Ο τροχός της ιστορίας της ανθρωπότητας φέρνει στο γύρισµα του θριάµβους και καταστροφές που εναλλάσσονται αέναα, σε διαφορετικό σκηνικό κάθε φορά, επαναφέροντας όµως πάντα µε σοφία την ισορροπία µεταξύ των δυνάµεων του ανθρώπου και της φύσης. Στην σύγχρονη εποχή τα τεχνολογικά επιτεύγµατα επιχειρούν να δαµάσουν τη φύση και να χρησιµοποιήσουν τις δυνάµεις της προς όφελος του ανθρώπου. Συνάµα όµως µε την ευηµερία και την µακροβιότητα που η τεχνολογική πρόοδος υπόσχεται στο ανθρώπινο είδος, επιφυλάσσει και απειλές ανάλογες σε µέγεθος µε τους θριάµβους. Η βιοµηχανική επανάσταση χαρακτηρίστηκε ως θρίαµβος για τον άνθρωπο αλλά καταστροφή για την ανθρωπότητα. Οι κίνδυνοι που προκύπτουν έχουν γίνει ιδιαιτέρως αισθητοί τα τελευταία 100 χρόνια καθώς εκδηλώνονται µε τη αλλαγή του κλίµατος του πλανήτη, την µόλυνση της ατµόσφαιρας, των εδαφών και των υδάτων καθώς και µε την µορφή τεχνολογικών ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης. Πρόκειται για ατυχήµατα που συνδέονται κυρίως µε τη βιοµηχανική δραστηριότητα, και παρόλο που θεωρείται ότι έχουν πολύ µικρή πιθανότητα εκδήλωσης, έχουν εν δυνάµει πολύ σοβαρές επιπτώσεις τόσο στον άνθρωπο όσο και στο περιβάλλον. Οι τεχνολογικές καταστροφές οφείλονται συνήθως σε τεχνολογικούς κινδύνους, οι οποίοι δεν αντιµετωπίζονται καταρχήν µε τον πρέποντα τρόπο ή σε τεχνολογικά συµβάντα (ατυχήµατα) τα οποία προκαλούνται από ανθρώπινα λάθη, αστοχίες εξοπλισµού, οργανωτικές ή διοικητικές δυσλειτουργίες, και ξεφεύγουν από τον έλεγχο. Μπορούν όµως να είναι και το αποτέλεσµα είτε άλλων φυσικών καταστροφών (σεισµών, κεραυνών, ισχυρών βροχοπτώσεων κλπ) είτε σκόπιµων ανθρώπινων ενεργειών. Η συνήθης ταξινόµηση των τεχνολογικών ατυχηµάτων είναι η εξής: 13

14 Ατυχήµατα σε βιοµηχανικές εγκαταστάσεις Λαµβάνουν χώρα σε βιοµηχανικές εγκαταστάσεις (παραγωγής, επεξεργασίας ή αποθήκευσης επικίνδυνων ουσιών). Ατυχήµατα µεταφοράς επικίνδυνων εµπορευµάτων Συµβαίνουν κατά την διάρκεια µεταφοράς επικίνδυνων υλικών µε διάφορα µέσα µεταφοράς (οδικά, σιδηροδροµικά, θαλάσσια, αεροπορικά). Ατυχήµατα µεταφοράς: οδικά, σιδηροδροµικά, θαλάσσια, αεροπορικά Είναι τα συµβατικά ατυχήµατα µεταφοράς, τα οποία συνήθως προκαλούν απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και τραυµατισµούς, αλλά δεν έχουν µεγάλες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Κατάρρευση Φραγµάτων Συµβαίνουν σπάνια και έχουν µεγάλες επιπτώσεις, τόσο σε απώλειες ανθρώπινων ζωών, όσο και στο περιβάλλον. Πυρηνικά Ατυχήµατα Συνδέονται συνήθως µε έκλυση ραδιενεργών στοιχείων στο περιβάλλον και έχουν µακροχρόνιες επιπτώσεις τόσο στην ανθρώπινη υγεία, όσο και στο περιβάλλον. 1 Η παραπάνω ταξινόµηση παρέχει συνολική εικόνα των πηγών του κινδύνου που προκύπτουν από την αλµατώδη πρόοδο της τεχνολογίας. Το µέγεθος όµως του κινδύνου, για το οποίο χρησιµοποιείται ο διεθνής πλέον όρος risk, και αποδίδεται πιο σωστά στην ελληνική µε τον όρο της επικινδυνότητας εξαρτάται και από άλλες παραµέτρους πέραν της πηγής του κινδύνου. Πιο συγκεκριµένα για την εκτίµηση της επικινδυνότητας πρέπει να ληφθεί υπόψιν ένα πλήθος παραµέτρων: η φύση και η ένταση του κινδύνου (Hazard) η πιθανότητα εµφάνισης του κινδύνου (Probability) ο βαθµός έκθεσης των αποδεκτών στον κίνδυνο (Exposure). η ευπάθεια των αποδεκτών στον κάθε κίνδυνο (Vulnerability) η αξία των αποδεκτών (Value) 1 Βλ (τελευταία επίσκεψη 26/05/2010) 14

15 Συνεπώς η επικινδυνότητα για την κάθε µία από τις κατηγορίες των τεχνολογικών κινδύνων που αναφέρθηκαν προκύπτει από την συνεκτίµηση της πιθανότητας εκδήλωσης µιας απειλής και των απωλειών που συνεπάγεται για τα στοιχεία που ενσωµατώνουν αξία ανθρώπινη, περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονοµική, λόγω της ποικιλότροπης έκθεσής τους σε αυτήν την απειλή. Στο πεδίο των τεχνολογικών κινδύνων τα βιοµηχανικά ατυχήµατα καθώς και τα ατυχήµατα µεταφοράς επικίνδυνων εµπορευµάτων συγκεντρώνουν λόγω της έντασης της βιοµηχανικής δραστηριότητας, της χωροθέτησης των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων µέσα ή στα σύνορα αστικών κέντρων και της υψηλής τρωτότητας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος στις χηµικές ουσίες, αυξηµένη επικινδυνότητα. Η παρούσα µελέτη θα επικεντρωθεί για το λόγο αυτό στην παρουσίαση των κινδύνων που παρουσιάζουν τα βιοµηχανικά ατυχήµατα δίνοντας έµφαση στη δέσµη µέτρων και ενεργειών που απαιτούνται, σχεδιάζονται και υλοποιούνται σε περιπτώσεις που ένα τέτοιο συµβάν λάβει χώρα στοχεύοντας στον έλεγχο και το µετριασµό των δυσµενών επιπτώσεων που προκύπτουν. 15

16 1.2 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ Η πρόοδος της χηµείας και της τεχνολογίας έχουν δηµιουργήσει ποικιλία νέων ή συνθετικών (χηµικών) προϊόντων, τα οποία κατά κόρο χρησιµοποιούνται από τον σηµερινό άνθρωπο. Η αύξηση της ζήτησης των προϊόντων αυτών, δηµιούργησε παράλληλα αύξηση της παραγωγής τους, µε την εγκατάσταση νέων και κυρίως µεγάλου µεγέθους βιοµηχανικών συγκροτηµάτων. Η αυξηµένη παραγωγική διαδικασία πολλαπλασίασε τα µεγέθη των µεταφερόµενων πρώτων υλών, έτοιµων προϊόντων και χώρων αποθήκευσης. Το πλήθος αυτών των εγκαταστάσεων (παραγωγής, αποθήκευσης,και σταθµών διακίνησης) βρίσκονται µέσα ή στα σύνορα αστικών κέντρων, ενώ αξιόλογα οδικά ή σιδηροδροµικά τµήµατα που χρησιµοποιούνται για την µεταφορά των προϊόντων ή πρώτων υλών διασχίζουν αστικά κέντρα. Οι ήδη διαµορφωµένες συνθήκες στις µεγάλες πόλεις δηµιουργούν επί πλέον κινδύνους και έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην περίπτωση που συµβεί κάποιο σοβαρό ατύχηµα σε εγκαταστάσεις ή υλικά της κατηγορίας των προϊόντων αυτών, µε άµεσο κίνδυνο για τους κατοίκους. Βέβαια λαµβάνονται τα κατάλληλα µέτρα ασφαλείας αλλά για ποικίλους λόγους (ανθρώπινο σφάλµα, ελαττωµατικές εγκαταστάσεις, διαρροή) έχουν συµβεί και ασφαλώς θα συµβαίνουν στο µέλλον, πολλά περιστατικά τα οποία λόγω της ιδιαιτερότητας των ουσιών που διακινούνται, χρησιµοποιούνται ή παράγονται, περικλείουν ποικίλους κινδύνους. 2 Οι εµπορικές δραστηριότητες που εµπεριέχουν τον κίνδυνο εκδήλωσης ενός βιοµηχανικού ατυχήµατος λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών είναι κυρίως: Χηµικές βιοµηχανίες: Χρησιµοποιούν και παράγουν µεγάλες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών. Πρόκειται κυρίως για εργοστάσια παραγωγής πλαστικών, 2 Βλ. ιονυσιάδης 1997 (σελ 67) 16

17 φαρµακευτικών προϊόντων, λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων, εκρηκτικών και χηµικών ουσιών. Βιοµηχανίες πετρελαίων και πετροχηµικών: Χρησιµοποιούν, αποθηκεύουν και επεξεργάζονται αέρια καύσιµα, υγρά καύσιµα και άλλα δευτερογενή προϊόντα. Αποθήκες εκρηκτικών υλών. Μονάδες παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας. Εγκαταστάσεις εξόρυξης πρώτων υλών (ορυχεία µεταλλεία, λατοµεία κλπ) 3 Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι όπως και σε κάθε παραγωγική διαδικασία ατυχήµατα συµβαίνουν και θα συµβαίνουν πάντα χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι κάθε περιστατικό αποτελεί απειλή και ότι κατά συνέπεια χρήζει εξειδικευµένης µελέτης. Στην περίπτωση των βιοµηχανικών ατυχηµάτων και λόγω της ιδιαιτερότητας των ουσιών που εµπλέκονται στην διαδικασία παραγωγής η σοβαρότητα ενός ατυχήµατος εκτιµάται λαµβάνοντας υπόψη την βαρύτητα των επιπτώσεων του καθώς και την έκταση της περιοχής στην οποία αυτές σηµειώνονται. 3 Βλ.Μουζάκης Γ. Σελ

18 1.3 Β.Α.Μ.Ε (Βιοµηχανικά Ατυχήµατα Μεγάλης Έκτασης) Προκειµένου να τεθούν ενιαία κριτήρια υπολογισµού των επιπτώσεων των βιοµηχανικών ατυχηµάτων και να καταστεί εφικτός ο από κοινού προσδιορισµός των αναγκαίων σε κάθε περίπτωση ενεργειών η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε τον Φεβρουάριο του 1994 να υιοθετήσει την «Ευρωπαϊκή Κλίµακα Βιοµηχανικών Ατυχηµάτων». Θεσπίζοντας 18 παραµέτρους, η κλίµακα είναι εξαιρετικά ακριβής και δίνει την δυνατότητα ξεκάθαρου προσδιορισµού του αντίκτυπου και των επιπτώσεων των ατυχηµάτων. Η κλίµακα περιέχει: 2 παραµέτρους σχετικές µε τις ποσότητες των επικίνδυνων ουσιών (Q) Q1: ποσότητες των ουσιών που καταστράφηκαν ή απωλέσθησαν Q2: ποσότητες εκρηκτικών ουσιών που εµπλέκονται στην έκρηξη. 7 παραµέτρους σχετικές µε τις επιπτώσεις στον άνθρωπο και την κοινωνία (H), H3: συνολικός αριθµός θανάτων. H4: συνολικός αριθµός τραυµατιών που χρήζουν νοσοκοµειακή περίθαλψη για πάνω από 24 ώρες. H5: συνολικός αριθµός ελαφρά τραυµατισµένων H6: συνολικός αριθµός άστεγων και άνεργων (λόγω καταστροφής κτιρίων και εξοπλισµού) H7: συνολικός αριθµός ατόµων που αποµακρύνθηκαν από τις κατοικίες τους ή περιορίστηκαν εντός αυτών για πάνω από 2 ώρες. H8: συνολικός αριθµός ατόµων που στερήθηκαν πόσιµο νερό, ηλεκτρισµό, τηλεφωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες µαζικής µεταφοράς για πάνω από 2 ώρες H9: συνολικός αριθµός ατόµων που χρήζουν µακροχρόνιας νοσοκοµειακής περίθαλψης. 5 παραµέτρους σχετικές µε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις (ENV) Env10: αριθµός άγριων ζώων που σκοτώθηκαν, τραυµατίστηκαν ή κρίνονται ακατάλληλα για κατανάλωση από τον άνθρωπο. 18

19 Env11: ποσοστό σπάνιων ή προστατευόµενων ειδών ζώων και φυτών που καταστράφηκαν. Env12: όγκος µολυσµένου νερού. Env13: έκταση γής ή έκταση υπογείων υδάτων που χρήζουν καθαρισµού ή απορρύπανσης. Env14: µήκος ακτών και ποταµών που χρήζουν καθαρισµού ή απορρύπανσης. 4 παραµέτρους σχετικές µε τις οικονοµικές επιπτώσεις ( ) 15: υλικές ζηµίες εντός της εγκατάστασης. 16: απώλεια παραγωγής της εγκατάστασης. 17: ζηµίες σε περιουσίες και απώλειες στην παραγωγή εκτός της εγκατάστασης. 18: κόστος καθαρισµού, απορρύπανσης και αποκατάστασης του περιβάλλοντος. Για κάθε µία από τις παραµέτρους θεσπίστηκε 6 διαβαθµίσεις γεγονός που επιτρέπει την ποσοτικοποίηση της σοβαρότητας των συνεπειών ενός βιοµηχανικού ατυχήµατος. 4 Σύµφωνα µε τα παραπάνω υιοθετήθηκαν δύο χρόνια αργότερα στα πλαίσια της Οδηγίας 96/82/ΕΚ του Συµβουλίου (την οποία θα παρουσιάσουµε αναλυτικά σε επόµενη ενότητα του παρόντος κεφαλαίου) τα κριτήρια χαρακτηρισµού ενός ατυχήµατος ως Βιοµηχανικού Ατυχήµατος Μεγάλης Έκτασης. Επιπλέον στα πλαίσια της ίδιας Οδηγίας ορίζεται ως Β.Α.Μ.Ε «ένα γεγονός όπως η διάχυση, η πυρκαγιά, ή η έκρηξη που έχει το χαρακτηριστικό της µεγάλης έκτασης, σε συνδυασµό µε ανεξέλεγκτη ανάπτυξη µίας βιοµηχανικής δραστηριότητας, που να προκαλεί σοβαρό κίνδυνο άµεσο ή έµµεσο, για τον άνθρωπο, στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό της εγκατάστασης ή/και για το περιβάλλον και την οποία χρησιµοποιούνται µία ή περισσότερες επικίνδυνες ουσίες». Συνεπώς ως Β.Α.Μ.Ε αντιµετωπίζονται, σύµφωνα µε τα παρακάτω κριτήρια, τα ατυχήµατα που εµπίπτουν στο σηµείο 1 ή που έχουν τουλάχιστον µία από τις συνέπειες που περιγράφονται στα σηµεία 2, 3, 4 και 5: 4 Βλ (τελευταία επίσκεψη 20/05/2010) 19

20 1. Εµπλεκόµενες ουσίες Πυρκαγιά ή έκρηξη ή τυχαίες απορρίψεις επικίνδυνων ουσιών που αφορούν ποσότητα τουλάχιστον ίση προς το 5 % της οριακής ποσότητας που προβλέπεται στη ίδια Οδηγία. 2. Θύµατα και οχλήσεις Ατύχηµα το οποίο αφορά άµεσα επικίνδυνη ουσία και οδηγεί σε: Θάνατο τραυµατισµό έξι ατόµων εντός της µονάδας και εισαγωγή τους σε νοσοκοµείο επί 24 τουλάχιστον ώρες, εισαγωγή ενός ατόµου εκτός της µονάδας σε νοσοκοµείο επί 24 ώρες, ζηµίες και ακαταλληλότητα προς χρήση µιας ή περισσοτέρων κατοικιών εκτός της εγκατάστασης, ως συνέπεια του ατυχήµατος, αποµάκρυνση ή περιορισµός ατόµων για περισσότερες από δύο ώρες (άτοµα Χ ώρες): τιµή τουλάχιστον ίση προς 500, διακοπή των υπηρεσιών πόσιµου ύδατος, ηλεκτρικού ρεύµατος, φωταερίου, τηλεφώνου για περισσότερες από δύο ώρες (άτοµα Χ ώρες): τιµή τουλάχιστον ίση προς Άµεσες βλάβες στο περιβάλλον Μόνιµες ή µακροπρόθεσµες βλάβες χερσαίων οικοτόπων 0,5 ή περισσότερα εκτάρια οικοτόπου σηµαντικού από την άποψη του περιβάλλοντος ή της διατήρησης της φύσης και προστατευόµενου από τη νοµοθεσία, 10 ή περισσότερα εκτάρια πιο εκτεταµένου οικοτόπου, συµπεριλαµβανοµένων των γεωργικών γαιών. Ουσιαστικές ή µακροπρόθεσµες βλάβες οικοτόπων επιφανειακών ή θαλάσσιων υδάτων 10 ή περισσότερα χιλιόµετρα ποταµού, ρυακιού ή καναλιού, 1 ή περισσότερα εκτάρια λίµνης ή έλους, 2 ή περισσότερα εκτάρια δέλτα, 2 ή περισσότερα εκτάρια παράκτιας ζώνης ή θάλασσας. Ουσιαστικές βλάβες υδροφόρου ορίζοντα ή υπογείων υδάτων 20

21 1 εκτάριο και άνω. 4. Υλικές ζηµίες υλικές ζηµίες στην εγκατάσταση: 2 εκατοµµύρια και άνω, υλικές ζηµίες εκτός της εγκατάστασης: 0,5 εκατοµµύρια και άνω. 5. ιασυνοριακές ζηµίες Τα ατυχήµατα που αφορούν άµεσα µία επικίνδυνη ουσία µε συνέπειες εκτός της επικράτειας του ενδιαφερόµενου κράτους µέλους. 5 Περιστατικά που συγκεντρώνουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά συµβαίνουν σε διάφορες χώρες, ακόµη και σε αυτές που από τεχνολογικής πλευράς είναι οι πλέον εξελιγµένες. Στην πραγµατικότητα η εφαρµογή συστηµάτων ασφαλείας, που σε κάθε περίπτωση αποτελεί και νοµική υποχρέωση των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων, καλύπτει ένα µέρος µόνο του κινδύνου καθώς οι αιτίες που οδηγούν στην εκδήλωση βιοµηχανικών ατυχηµάτων είναι πολλές και σε πολλές περιπτώσεις (φυσικά φαινόµενα, ανθρώπινο λάθος) η πηγή του κινδύνου δεν επιδέχεται πρόβλεψη και αποτροπή Αιτίες και είδη Β.Α.Μ.Ε Ένα πρώτο βήµα στην διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου που απειλεί τις εγκαταστάσεις παραγωγής, διακίνησης και αποθήκευσης επικίνδυνων ουσιών είναι ο εντοπισµός των πράξεων ή παραλήψεων που ενδέχεται να πυροδοτήσουν το εναρκτήριο συµβάν. Οι πιθανές αιτίες που οδηγούν στην εκδήλωση ατυχηµάτων είναι κυρίως: Ρωγµές σε δοχεία αποθήκευσης ή αντιδραστήρες υσλειτουργία ή ολοκληρωτική αστοχία του εξοπλισµού ρύθµισης και ελέγχου Ανθρώπινα λάθη Κακή συντήρηση και ελλιπής επιθεώρηση του εξοπλισµού Παραλείψεις στο σχεδιασµό της µονάδας 5 Bλ:Ο ΗΓΙΑ 96/82/ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 9ης εκεµβρίου 1996 Παράρτηµα VI 21

22 Εξωγενείς παράγοντες 6 Τα ατυχήµατα που προκαλούνται ως αποτέλεσµα των παραπάνω ταξινοµούνται ανάλογα µε το φυσικό φαινόµενο που κυριαρχεί κατά τη διάρκεια του ατυχήµατος και διαιρούνται σε τρεις µεγάλες κατηγορίες: 1. ιαρροή τοξικών ουσιών 2. Φωτιά και 3. Έκρηξη Η κάθε µία από τις µορφές αυτές εκδήλωσης ενός ΒΑΜΕ λαµβάνει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ανάλογα µε τις χηµικές ουσίες που εµπλέκονται στο συµβάν καθώς και το είδος της εγκατάστασης στην οποία εκδηλώνονται: Πιο αναλυτικά: 1. ιαρροές τοξικών αερίων: η εκποµπή µεγάλης ποσότητας µίας τοξικής ουσίας σε αέρια κατάσταση που προήλθε είτε από µία στιγµιαία είτε από µία συνεχή διαρροή, µπορεί να σχηµατίσει τοξικό νέφος, το οποίο ανάλογα µε τις επικρατούσες µετεωρολογικές συνθήκες, τη µορφολογία του εδάφους και ιδιαίτερα την ένταση και την κατεύθυνση του ανέµου που πνέει, µεταφέρεται µε µικρές ή µεγαλύτερες ταχύτητες επηρεάζοντας την ευρύτερη περιοχή του συµβάντος. 2. Φωτιές: η συγκέντρωση µεγάλων θερµικών φορτίων στο βιοµηχανικό χώρο, η µεγάλη χρήση παραγώγων πετρελαίου ως πρώτες ύλες στη βιοµηχανία, η αύξηση της επιφάνειας των ενιαίων χώρων στις επιχειρήσεις, η χρησιµοποίηση µεγάλης ποικιλίας υλικών, πολλά εκ των οποίων είναι εύφλεκτα, αυξάνουν σηµαντικά τους κινδύνους εµφάνισης και ταχείας επέκτασης της πυρκαγιάς. Πιθανές αιτίες πυρκαγιών είναι η αστοχία κάποιου ηλεκτρικού κυκλώµατος, το κάπνισµα, ο στατικός ηλεκτρισµός, η τριβή, η µηχανική καταπόνηση, η πτώση κεραυνού ή και το ίδιο το υλικό λόγω χηµικής αστάθειας και υψηλής αντιδραστικότητας. 6 Bλ: (τελευταία επίσκεψη 23/05/2010) 22

23 Φωτιές καύσης νέφους αερίων (vapour cloud fires, flash fires): παρουσιάζεται όταν έχουµε ανάφλεξη νέφους αερίων που σχηµατίστηκε σταδιακά εξαιτίας κάποιας διαρροής. Πύρινες Σφαίρες: συνδέεται συνήθως µε τα υγροποιηµένα αέρια. Εκδηλώνεται κατόπιν έκρηξης δεξαµενής υπό πίεση, είτε έπειτα από ανάφλεξη εύφλεκτου αέριου νέφους. Φωτιές Λίµνης: εµφανίζονται όταν εύφλεκτο υγρό διαρρεύσει στο έδαφος και αναφλεγεί. Φωτιά Πυρσού: εµφανίζεται όταν ένα εύφλεκτο αέριο υπό πίεση που εξέρχεται από ένα σωλήνα ή άλλο άνοιγµα (π.χ. βαλβίδα ανακούφισης πίεσης) αναφλεγεί σχηµατίζοντας µία φλόγα µε τη µορφή δέσµης. 3. Εκρήξεις: γενικά θεωρείτε ότι οι εκρήξεις διαθέτουν δυναµικό καταστροφής µεγαλύτερο από αυτό της φωτιάς, αλλά µικρότερο από αυτό της διαρροής τοξικών χηµικών. Φυσικές εκρήξεις: οφείλονται περισσότερο σε φυσικά (θερµοκρασία, πίεση) παρά σε χηµικά αίτια. Αντιπροσωπευτικό παράδειγµα τέτοιας έκρηξης αποτελεί η διάρρηξη κλειστού δοχείου (δεξαµενής), η ενέργεια για την οποία προέρχεται από την ανάπτυξη υπερπίεσης στο εσωτερικό του. Εκρήξεις συµπυκνωµένης φάσης: είναι αποτέλεσµα εκτόνωσης πυροµαχικών, εµπορικών εκρηκτικών, Νιτρικού Αµµωνίου κ.α. Κατά την εκτόνωση ενός εκρηκτικού υλικού, η απελευθέρωση της ενέργειας γίνεται σχεδόν στιγµιαία, µε συνέπεια η έκρηξη να είναι καταστροφική συνοδευόµενη από ισχυρό, αλλά µικρής διάρκειας κρουστικό κύµα. Εκρήξεις νέφους αερίου: όταν ένα νέφος εύφλεκτου ρευστού καίγεται, η καύση µπορεί να δηµιουργήσει υπερπίεση και συνεπώς να προκαλέσει έκρηξη νέφους αερίου (VCE). Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά των εκρήξεων αυτών είναι ότι το νέφος παρασύρεται σε µεγάλη απόσταση από το σηµείο της αρχικής διαρροής απειλώντας µε τον τρόπο αυτό πολύ µεγαλύτερες περιοχές. ιαστελλόµενες Εκρήξεις Αναβράζοντος Υγρού (Boiling liquid expanding vapour explosions (BLEVE): είναι ένα φαινόµενο που λαµβάνει χώρα όταν ένα κλειστό 23

24 δοχείο που περιέχει εύφλεκτο υγρό εκτίθεται σε φωτιά µε αποτέλεσµα το µεταλλικό περίβληµα να χάσει τη µηχανική αντοχή το και να υποστεί διάρρηξη. Το φαινόµενο συνοδεύεται κατά κανόνα από πύρινη σφαίρα. 7 Αυτές οι µορφές έχουν καταγραφεί µέχρι σήµερα ως µορφές εκδήλωσης των ατυχηµάτων. Ένα Β.Α.Μ.Ε µπορεί να λάβει χώρα υπό τη µορφή διασποράς, πυρκαγιάς, έκρηξης ή συνδυασµού αυτών σύµφωνα µε την αλληλουχία και αλληλεπίδραση που εµφανίζεται στο σχήµα που ακολουθεί Σχήµα Νο 1: Είδη ΒΑΜΕ Β.Α.Μ.Ε ΙΑΡΡΟΗ ΤΟΞΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΦΩΤΙΑ ΕΚΡΗΞΗ ΠΥΚΝΟ ΑΕΡΙΟ ΕΛΑΦΡΥ ΑΕΡΙΟ ΦΩΤΙΑ ΚΑΥΣΗΣ ΝΕΦΟΥΣ ΑΕΡΙΩΝ ΦΩΤΙΑ ΛΙΜΝΗΣ ΦΩΤΙΑ ΠΥΡΣΟΥ ΠΥΡΙΝΕΣ ΣΦΑΙΡΕΣ ΦΥΣΙΚΗ ΕΚΡΗΞΗ ΕΚΡΗΞΗ ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΕΝΗΣ ΦΑΣΗΣ BLEVE ΕΚΡΗΞΗ ΝΕΦΟΥΣ ΑΕΡΙΩΝ Πηγή: 1 ο Πανελλήνιο Συνέδριο ιαχείρισης κινδύνων και κρίσεων (Σελ 239) 7 Bλ:Μουζάκης Γ., (2008).Σελ

25 Επιπτώσεις Β.Α.Μ.Ε Όπως προαναφέρθηκε ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των Β.Α.Μ.Ε είναι οι εκτεταµένες βλάβες που προκαλούν στην ανθρώπινη υγεία, στο περιβάλλον, φυσικό και ανθρωπογενές και οι τεράστιες οικονοµικές επιπτώσεις για τις εγκαταστάσεις αλλά και τις κοινότητες εντός των οποίων δραστηριοποιούνται Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Ταξινόµηση σύµφωνα µε το φυσικό φαινόµενο που κυριαρχεί κατά τη διάρκεια του ατυχήµατος: α. Επιπτώσεις από εκρήξεις: Πυρκαγιές ή χηµικές αντιδράσεις µπορεί να προκαλέσουν εκρήξεις, τα ωστικά κύµατα των οποίων µπορεί να έχουν επιπτώσεις στον άνθρωπο άµεσα και έµµεσα. Στις άµεσες επιδράσεις της έκρηξης περιλαµβάνονται ο τραυµατισµός των πνευµόνων και η διάρρηξη του ακουστικού τύµπανου. Στις έµµεσες περιλαµβάνονται επιδράσεις λόγω µετατόπισης, από θραύσµατα, ή λόγω κατάρρευσης. Πιο συγκεκριµένα, λόγω του ωστικού κύµατος ένα άτοµο µπορεί να εκτιναχθεί σε σχετικά µεγάλη απόσταση και να τραυµατιστεί σοβαρά κατά την πτώση του ή από πρόσκρουση σε διάφορα αντικείµενα. Επιπλέον κατά τη διάρκεια της έκρηξης διάφορα αντικείµενα, όπως κοµµάτια µετάλλων, γυαλιού, σκυροδέµατος, εκτινάσσονται σε σχετικά µεγάλες αποστάσει. Τα θραύσµατα αυτά µπορεί να τραυµατίσουν ή ακόµη και να θανατώσουν ένα άτοµο. Για την µελέτη των επιδράσεων από θραύσµατα υπάρχουν δύο κατηγορίες θραυσµάτων: εκείνα που είναι αιχµηρά, όπως τα κοµµάτια γυαλιού και εκείνα που δεν είναι όπως τα κοµµάτια από σκυρόδεµα. Τέλος, ένα κτίριο είναι δυνατόν να καταρρεύσει από µία έκρηξη κατά πολύ ασθενέστερη από εκείνη που απαιτείται για να υπάρξουν άµεσες επιδράσεις στον ανθρώπινο οργανισµό. Τα άτοµα που βρίσκονται µέσα στο υπό κατάρρευση κτίριο µπορεί να τραυµατιστούν σοβαρά ή ακόµη και να πεθάνουν. 25

26 Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζονται οι πιθανές επιπτώσεις στις υποδοµές και στο ανθρώπινο σώµα από εκρήξεις ανάλογα µε την υπερπίεση (ένταση ωστικού κύµατος) και την ταχύτητα του ανέµου. Πίνακας Νο 1: Επιπτώσεις Εκρήξεων Μέγιστη Μέγιστη Επιπτώσεις σε κτίρια Επιπτώσεις στον άνθρωπο Υπερπίεση (pounds per square inch) Ταχύτητα Ανέµου 1 psi / 70 mbar 38 mph Θραύση παραθύρων Ελαφροί τραυµατισµοί από θραύσµατα 2 psi / 140 mbar 70 mph Μερικές ζηµίες σε οικίες (διάρρηξη θυρών και παραθύρων και µεγάλες ζηµιές στις οροφές) Τραυµατισµών από ιπτάµενα γυαλιά ή συντρίµµια 3 psi / 210 mbar 102 mph Κατάρρευση κατασκευών από τούβλο Σοβαροί τραυµατισµοί, πιθανότητα θανάτων 5 psi / 350 mbar 163 mph Κατάρρευση της πλειοψηφίας των κατασκευών από τούβλο Καθολικοί τραυµατισµοί, εκτενείς θάνάτοι 10 psi / 700 mbar 294 mph Σοβαρές ζηµίες ή κατάρρευση κτιρίων Θάνατος µεγάλου αριθµού από οπλισµένο σκυρόδεµα ανθρώπων 20 psi / 1400 mbar 502 mph Κατάρρευση της πλειοψηφίας των κατασκευών από οπλισµένο Θάνατοι στην πλειοψηφία των πολιτών σκυρόδεµα Πηγή: Explosions and Refuge Chambers - R. Karl Zipf, Jr., Ph.D., P.E. - Kenneth L. Cashdollar - Effects of blast pressure on structures and the human body β. Επιπτώσεις από φωτιά: Προκαλούνται από την επαφή µε τις φλόγες, καυτά υγρά, καυτές επιφάνειες και άλλες πηγές υψηλής θερµοκρασίας όπως χηµικά εγκαύµατα και ηλεκτροπληξία. Οι επιπτώσεις στον άνθρωπο είναι εγκαύµατα (1 ου, 2 ου και 3 ου βαθµού). Πρέπει να σηµειωθεί ωστόσο ότι τα περισσότερα θύµατα πυρκαγιάς πεθαίνουν λόγω εισπνοής καπνού ή τοξικών αερίων και όχι από εγκαύµατα. Πυρκαγιές στις οποίες 26

27 εµπλέκονται υγραέρια και υγρά καύσιµα πολύ συχνά έχουν µεγάλες επιπτώσεις ακόµη και σε µεγάλες αποστάσεις. γ. Επιπτώσεις από διαρροή τοξικών ουσιών: Προκαλούνται από την εισπνοή ή τη κατάποση ουσιών που είναι ερεθιστικές, επιβλαβείς ή τοξικές, και τη επαφή των ουσιών αυτών µε το δέρµα ή τη βλεννογόνο µεµβράνη. Οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία ενδέχεται να είναι άµεσες (χηµικά εγκαύµατα, ασφυξία), ή µακροπρόθεσµες (καρκίνος, µεταλλάξεις, στείρωση). Κυµαίνονται από ήπιες (δύσπνοια, εµετός, ζαλάδα, ενοχλήσεις στα µάτια) µέχρι θανατηφόρες (δηλητηρίαση, ασφυξία, θάνατος) ανάλογα µε την τοξικότητα, την ποσότητα της ουσίας που έχει απορροφηθεί, το χρόνο έκθεσης των αποδεκτών και την ανθεκτικότητα του οργανισµού του κάθε αποδέκτη. Σε περίπτωση διαρροής κρυογενικών ουσιών ή υγροποιηµένων αερίων µπορεί να προκληθεί υποθερµία στην πέριξ της διαρροής περιοχή και κρυοπαγήµατα στον άνθρωπο Ζώνες Προστασίας Πληθυσµού από τις επιπτώσεις ΒΑΜΕ Η διαχείριση βιοµηχανικών ατυχηµάτων απαιτεί την υιοθέτηση ειδικών ζωνών γύρω από τη θέση του ατυχήµατος ανάλογα µε την ένταση των επιπτώσεων στον άνθρωπο και απαιτεί επίσης τον καθορισµό των αντίστοιχων ορίων για τον προσδιορισµό των ζωνών αυτών. Οι ζώνες αυτές, οι οποίες προσδιορίστηκαν βάσει της µεθοδολογίας της Ολλανδικής Πυροσβεστικής Ακαδηµίας και αφορούν στην προστασία των δυνάµεων καταστολής, καθώς και του πληττόµενου πληθυσµού, έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Ζώνη Ι: στη ζώνη αυτή συµβαίνουν σοβαροί τραυµατισµοί και θάνατοι σε σηµαντικό ποσοστό Ζώνη ΙΙ: για τα περισσότερα άτοµα της ζώνης αυτής αναµένονται µή-ανατάξιµες βλάβες στην υγεία τους και πιθανοί θάνατοι σε µικρό ποσοστό του πληθυσµού. Στη ζώνη αυτή γίνονται συστηµατικές ενέργειες διάσωσης από τα σωστικά συνεργεία. 27

28 Ζώνη ΙΙΙ: δεν αναµένονται θάνατοι ενώ σε σχετικά µικρό αριθµό ατόµων αναµένονται βλάβες στην υγεία τους. Η διάσωση γίνεται κυρίως µε ίδια µέσα από τον πληθυσµό και σε λίγες περιπτώσεις από τα σωστικά συνεργεία. Εικόνα Νο 1: Χάρτης µε τις τρεις προστατευτικές ζώνες Πηγή: ιαχείριση Εκτάκτων Αναγκών, Μουζάκης Γεώργιος, ΕΣΤΑ 2008 σελ.33 Στον ανωτέρω χάρτη εµφανίζονται οι τρεις ζώνες που προέκυψαν από την ανάπτυξη ενός σεναρίου ατυχήµατος σε µία εγκατάσταση. Η απεικόνιση των ζωνών στο χάρτη σε συνδυασµό µε την κατεύθυνση του ανέµου, δίνει τις απαραίτητες πληροφορίες για τις αναγκαίες προστατευτικές δράσεις στα αντίστοιχα οικοδοµικά τετράγωνα και γενικότερα στον ευρύτερο χώρο της εγκατάστασης. Είναι διακριτή η εσωτερική ζώνη Ι, η ενδιάµεση ζώνη ΙΙ, και η εξωτερική ζώνη ΙΙΙ, τα χαρακτηριστικά των οποίων προσδιορίζονται στον επόµενο πίνακα. 28

29 Πίνακας Νο 2: Ζώνες προστατευτικών δράσεων Τοξικές ουσίες Θερµική Ωστικό Κύµα Συγκέντρωση Ακτινοβολία Υπερπίεση (mg/m3) όση (TDU) (mbar) Ζώνη Ι LC Προστασίας υνάµεων Καταστολής Ζώνη ΙΙ LC Προστασίας Πληθυσµού Σοβαρές Επιπτώσεις Ζώνη ΙΙΙ IDLH Προστασίας Πληθυσµού Μέτριες Επιπτώσεις Πηγή: ιαχείριση Εκτάκτων Αναγκών, Μουζάκης Γεώργιος, ΕΣΤΑ 2008 σελ.34 ίνονται στη συνέχεια οι ακόλουθες διευκρινίσεις σε ορολογίες του ανωτέρω πίνακα: Τοξικές Ουσίες o Ως IDLH (Immediately Dangerous to Life and Health) ορίζεται ως η µέγιστη συγκέντρωση µιας τοξικής ουσίας στον αέρα στην οποία µπορεί να εκτεθεί ένας υγιής εργαζόµενος για 30 min και να διαφύγει χωρίς να υποστεί µη ανατάξιµες βλάβες στην υγεία του ή τραυµατισµούς που να εµποδίζουν τη διαφυγή του (κυρίως ερεθισµούς των µατιών ή των πνευµόνων). o Ως LC 50 (Lethal Concentration 50) ορίζεται ως η συγκέντρωση µιας τοξικής ουσίας στον αέρα στην οποία είναι πιθανόν να συµβεί θάνατος στο 50% του πληθυσµού, µε εισπνοή της ουσίας αυτής για καθορισµένο χρόνο έκθεσης. o Ως LC 1 (Letal Concentration 1) ορίζεται ως η συγκέντρωση µιας τοξικής ουσίας στον αέρα στην οποία είναι πιθανό να συµβεί θάνατος στο 1% του πληθυσµού, µε εισπνοή της ουσίας αυτής για καθορισµένο χρόνο έκθεσης. Θερµική Ακτινοβολία 29

30 o Η θερµική δόση των 1500 TDU που αναφέρεται στη ζώνη Ι Προστασίας των δυνάµεων καταστολής, αντιστοιχεί σε εγκαύµατα τρίτου (3 ου ) βαθµού σε ποσοστό άνω του 50% του πληθυσµού. o Η θερµική δόση των 450 TDU που αναφέρεται στη ζώνη ΙΙ Προστασίας του πληθυσµού µε σοβαρές επιπτώσεις, αντιστοιχεί σε εγκαύµατα τρίτου (3 ου ) βαθµού στο 1% του πληθυσµού. o Η θερµική δόση των 170 TDU που αναφέρεται στη ζώνη ΙΙΙ Προστασίας του πληθυσµού µε µέτριες επιπτώσεις, αντιστοιχεί σε εγκαύµατα πρώτου (1 ου ) βαθµού σε σηµαντικό τµήµα του πληθυσµού. Υπερπίεση o Η υπερπίεση των 350 mbar που αναφέρεται στη ζώνη Ι Προστασίας των δυνάµεων καταστολής, αντιστοιχεί σε σοβαρές και µη επισκευάσιµες ζηµιές στο φέροντα οργανισµό και τους τοίχους κτιρίων. o Η υπερπίεση των 140 mbar που αναφέρεται στη ζώνη ΙΙ προστασίας πληθυσµού µε σοβαρές επιπτώσεις, αντιστοιχεί σε ζηµιές στο φέροντα οργανισµό και σε εξωτερικούς ή εσωτερικούς τοίχους. o Η υπερπίεση των 50 mbar που αναφέρεται στη ζώνη ΙΙΙ προστασίας πληθυσµού µε µέτριες επιπτώσεις, αντιστοιχεί σε ζηµιές σε πόρτες και παράθυρα και ελαφρές ρηγµατώσεις στους τοίχους Επιπτώσεις στο ανθρωπογενές περιβάλλον Τα ατυχήµατα ενδέχεται να επηρεάσουν τους αστικούς σχηµατισµούς επιβάλλοντας την εκκένωση τους, προκαλώντας ζηµιές σε οικιστικούς χώρους και υλικά αγαθά (µόλυνση, κατάρρευση, καταστροφή), ενώ αποτελούν απειλή και για την πολιτιστική κληρονοµιά εφόσον στην περιοχή υπάρχουν αρχαιολογικοί χώροι, διατηρητέα κτίρια κλπ. Επιπλέον τίθενται σε κίνδυνο καταστροφής ή παύσης λειτουργίας δίκτυα και υποδοµές ζωτικής σηµασίας για την αντιµετώπιση του ατυχήµατος (δίκτυα µεταφοράς, ηλεκτροδότησης, δίκτυα επικοινωνίας και ενηµέρωσης, νοσοκοµεία κλπ) αλλά και για 8 Bλ:Μουζάκης Γ,

31 την αποκατάσταση της εύρυθµης λειτουργίας της κοινότητας µετά τη λήξη του συµβάντος Επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον Τα Β.Α.Μ.Ε ανάλογα µε την έντασή τους, τη γεωµορφολογία της περιοχής καθώς και τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν κατά τη διάρκειά τους απειλούν να διαταράξουν την οικολογική ισορροπία της πληττόµενης έκτασης ή οποία µπορεί να επεκταθεί σε αρκετά τετραγωνικά χιλιόµετρα και πολλές φορές ξεπερνά τα κρατικά σύνορα (διασυνοριακές επιπτώσεις). Οι διαρροή τοξικών ουσιών ενδέχεται να προκαλέσει εκτεταµένη ρύπανση σε ατµόσφαιρα, έδαφος, υπέδαφος και ύδατα (λίµνες, ποτάµια, υδροφόρος ορίζοντας) αλλά και στη θάλασσα (διαρροή πετρελαίου).σαν αποτέλεσµα απειλούνται η υγεία και η ζωή των οργανισµών που διαβιούν στο περιβάλλον αυτό (ζώα, ψάρια), ενώ απειλή αποτελούν και οι πυρκαγιές για την χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής Οικονοµικές επιπτώσεις Οι οικονοµικές επιπτώσεις από την εκδήλωση ενός Β.Α.Μ.Ε υπερβαίνουν κατά πολύ τις προφανείς (υλικές ζηµιές εντός και εκτός της εγκατάστασης, διακοπή παραγωγικής διαδικασίας της εγκατάστασης). Ένα µεγάλο µέρος του κόστους αφορά τις εργασίες καθαρισµού, αποκατάστασης και απορρύπανσης της πληγείσας περιοχής που επιβαρύνει τις τοπικές αρχές ενώ πρέπει να συνυπολογιστούν οι απώλειες από την διακοπή των εµπορικών δραστηριοτήτων εκτός της εγκατάστασης και οι ζηµίες στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Τέλος συχνά δυσθεώρητα είναι τα ποσά που καταβάλλονται σε ασφαλιστικές αποζηµιώσεις. Στον παρακάτω πίνακα που παρουσιάζει τις ετήσιες κατά µέσω όρο οικονοµικές ζηµίες από τα τεχνολογικά ατυχήµατα για τα έτη στις 5 ηπείρους, ταξινοµηµένες σύµφωνα µε το είδος του τεχνολογικού ατυχήµατος γίνεται εµφανής η δυσανάλογα υψηλή συµµετοχή των βιοµηχανικών ατυχηµάτων (και ειδικότερα των εκρήξεων και πυρκαγιών σε βιοµηχανικές εγκαταστάσεις) στο σύνολο του κόστους. Ειδικότερα στην 31

32 Ευρώπη η διαρροή επικίνδυνων ουσιών σε βιοµηχανικές εγκαταστάσεις ευθύνεται για το σύνολο σχεδόν των οικονοµικών ζηµιών από τεχνολογικά ατυχήµατα. ιάγραµµα Νο 1: Ετήσιες οικονοµικές ζηµίες από ΒΑΜΕ Πηγή: EM-DAT (The OFDACRED International Disaster Database ) Στον πίνακα που ακολουθεί και που αποτελεί πίνακα υποστήριξης του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Πολιτεία» στα πλαίσια του Σχεδιασµού Πολιτικής Προστασίας του Νοµού Έβρου από τη Λειτουργία του Αγωγού ΤΒΡ, εµφανίζονται οι ενδεικτικά οι επιπτώσεις των Β.Α.Μ.Ε σε όλους τους τοµείς. 32

33 Πίνακας Νο 3: Πίνακας Υποστήριξης Ε.Π «Πολιτεία» στα πλαίσια του Σχεδιασµού Πολιτικής Προστασίας του Νοµού Έβρου 4.1 Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας. Σκοπός, υναµικό και Μέσα Πολιτικής Προστασίας 4.1.3β Πίνακες υποστήριξης κατάρτισης σχεδίων Πολιτικής Προστασίας. Καταστροφή από Τεχνολογικό Συµβάν Ατύχηµα Μεγάλης Έκτασης ή Ενέργειες που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή, υγεία και περιουσία των πολιτών, υλικά και πολιτιστικά αγαθά, πλουτοπαραγωγικές πηγές και υποδοµές της χώρας. Παράρτηµα Α. Προσθήκη 1 B ΦΕΚ 424 Β / Τεχνολογικό Ατύχηµα µεγάλης Έκτασης ιαρροή Ραδιενέργειας ιασπορά ιαφυγή βιολογικών ουσιών Αιτία Γενέσεως Ατύχηµα βλάβη σε Πυρηνικές εγκαταστάσεις, κέντρα ερευνών κλπ εντός εκτός Ελλάδας ή τροµοκρατική ενέργεια Ατύχηµα σε εργαστήρια κλπ ή τροµοκρατική ενέργεια Καταστροφή µονάδος αποθήκευσης Ατύχηµα βλάβη δικτύου µεταφοράς ή σταθµού διανοµής τροµοκρατική Φυσικού Αερίου ενέργεια Καταστροφή µονάδος παραγωγής, Ατύχηµα βλάβη πυλώνων, γραµµών µεταφοράς ή τροµοκρατική σταθµού διανοµής Ηλεκτρικής Ενέργειας ενέργεια ιαρροή ιαφυγή επικίνδυνων ουσιών (Τοξικών, Οξειδωτικών, Εκρηκτικών, εύφλεκτων, βλαπτικών για το περιβάλλον ) Σε µέσο µεταφοράς (σιδηροδροµικό, οδικό, θαλάσσιο, αεροπορικό) Σε εγκατάσταση παραγωγής, αποθήκευσης, διανοµής, διακίνησης & εξόρυξης των? Πυρκαγιά σε Παραγωγής, εγκαταστάσεις αποθήκευσης, διανοµής, διακίνησης ή εξόρυξης πετρελαιοειδών & Φυσικού αερίου Ατύχηµα βλάβη φωτιά ή τροµοκρατική ενέργεια Πρωτογενή κα ευτερογενή Φαινόµενα Οικοσύστηµα Ενότητα Χώρου Βλαπτικές Συνέπειες Επιπτώσεις Φυσικό Περιβάλλον Ανθρωπογενές περιβάλλον Άνθρωπος Έδαφος, Υπέδαφος, Ύδατα (υδροφόρος ορίζοντας, ποτάµια) Αστικοί Θάλασσα Ατµόσφαιρα σχηµατισµοί Ακτινοβολία Έκθεση αγαθών σε ακτινοβολία. Επιδηµίες Έκρηξη, Φωτιά, ιακοπή παροχής Φυσικού Αερίου Φωτιά, ιακοπή παροχής Ηλεκτρικής Ενέργειας Φωτιά, έκρηξη, Μόλυνση Περιβάλλοντος ιατάραξη οικολογικής ισορροπίας, Μόλυνση περιβάλλοντος, ιατάραξη οικολογικής ισορροπίας, Έκθεση αγαθών σε βιολογικούς κινδύνους Αποκλεισµός περιοχών, Υλικές ζηµίες, ίκτυα Αποκλεισµός περιοχών, Υποδοµές Έκθεση σε κίνδυνο Έκθεση Επιπτώσεις ανθρώπων στην υγεία. σε ακτινοβολία Έκθεση Επιπτώσεις ανθρώπων στην υγεία. σε βιολογικούς κινδύνους Πανίδα Χλωρίδα Επιπτώσεις στην υγεία Συνέπειες Πιθανές επιπτώσεις στην υγεία Υλικές ζηµίες, Πιθανές επιπτώσεις στην υγεία, Μόλυνση αγαθών Υλικές ζηµίες, Κίνδυνος για πολιτιστική κληρονοµιά (αρχαιολογικοί χώροι). Μόλυνση σε ανθρώπους Επιπτώσεις στην υγεία ανθρώπων Ασθενείς νεκροί. Ασθενείς νεκροί. Τραυµατίες - νεκροί Τραυµατίεςνεκροί Τραυµατίες ασθενείς, νεκροί. Έκθεση ζώων σε ακτινοβολία Έκθεση ζώων σε βιολογικούς κινδύνους Πυρκαγιές Πυρκαγιές, Μόλυνση Πυρκαγιές σε ζώα Επιπτώσεις στην υγεία ζώων 33

34 Με επικίνδυνα υλικά Τεχνολογικό Ατύχηµα µεγάλης Έκτασης Επικίνδυνη Ρύπανση Καταστροφή Φράγµατος αποταµιευτή, δεξαµενής, εγκατάστασης ή δικτύου για χρήση Ατµόσφαιρας Θάλασσας Εδαφών Υδροφόρου ορίζοντα Αιτία Γενέσεως Ατύχηµα βλάβη ή τροµοκρατική ενέργεια Βιοµηχανική ή Ενεργειακή Σεισµός, Προστασίας Περιβάλλοντος Αγροτική Ύδρευσης Αθλητική Αναψυχής Σε Μεταφορές Ατύχηµα σε εγκατάσταση εξόρυξης ορυκτών πρώτων υλών (ορυχεία, µεταλλεία, λατοµεία κλπ ) Καταστροφή ικτύων Επικοινωνίας και ενηµέρωσης καταιγίδα, έντονη βροχόπτωση, ατύχηµα βλάβη, κατολίσθηση στη λεκάνη κατάκλισης ή τροµοκρατική ενέργεια Πρωτογενή κα ευτερογενή Φαινόµενα Οικοσύστηµα ιαρροή Επικίνδυνων ουσιών σε ατµόσφαιρά ιαρροή επικίνδυνων ουσιών στη θάλασσα ιαρροή επικίνδυνων ουσιών στο υπέδαφος ιαρροή επικίνδυνων ουσιών στον υδροφόρο ορίζοντα Κατακλυσµός εκτάσεων, πληµµύρα, ιακοπή παροχής ύδατος, Μόλυνση υδάτων Σεισµός, Φωτιά, Έκρηξη καταιγίδα, έντονη βροχόπτωση, ατύχηµα βλάβη, ιακοπή κατολίσθηση ή τηλεφωνικών τροµοκρατική επικοινωνιών ενέργεια (ενσύρµατων & ασυρµάτων) ιακοπή λειτουργίας ΜΜΕ Ενότητα Χώρου ιατάραξη οικολογικής ισορροπίας, Επιπτώσεις στο οικολογικό σύστηµα. Ρύπανση περιβάλλοντος ιατάραξη οικολογικής ισορροπίας, Βλαπτικές Συνέπειες Επιπτώσεις Φυσικό Περιβάλλον Ανθρωπογενές περιβάλλον Άνθρωπος Έδαφος, Υπέδαφος, Ύδατα (υδροφόρος ορίζοντας, ποτάµια) Αστικοί Θάλασσα Ατµόσφαιρα σχηµατισµοί ίκτυα Υποδοµές Έκθεση σε κίνδυνο, Επίπτωση στην υγεία ανθρώπων Ρύπανση εδάφους Ρύπανση εδάφους Ρύπανση ιχθύων, ακτών Αποκλεισµός περιοχών, Ζηµίες σε υλικά αγαθά, Ζηµίες σε οικιστικούς χώρους. Αποκλεισµός Ζηµίες σε περιοχών, κτηνοτροφία ιακοπή επικοινωνιών ή ενηµέρωσης πολιτών Ζηµίες σε γεωργία Ζηµίες σε εγκαταστάσεις Πανίδα Χλωρίδα Επιπτώσεις στην υγεία Συνέπειες Επιπτώσεις στην υγεία ανθρώπων Τραυµατίες-Επίπτωσασθενείς- στην υγεία, νεκροί. ζώων, ιχθύων,ασθενείς, Επιπτώσεις Τραυµατίες στην υγεία - νεκροί ζώων 34

35 1.4. ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΓΙΑ ΒΑΜΕ Η Ο ΗΓΙΑ SEVESO II Βιοµηχανικά ατυχήµατα στη χηµική βιοµηχανία και όχι µόνο συνέβαιναν και θα συµβαίνουν πάντοτε στον κόσµο µας, δεδοµένου ότι σε όλες τις διαδικασίες και διεργασίες ενυπάρχει ο παράγων σφάλµα, που δεν είναι κάθε φορά δυνατόν να ελεγχθεί µε απόλυτο τρόπο. Στην άλλη όψη του νοµίσµατος όµως η διαπίστωση αυτή κρύβει αισιοδοξία: ο άνθρωπός διδάσκεται από τα λάθη του και συνεπώς µπορεί µέσω της υπάρχουσας εµπειρίας αν όχι να αποτρέψει τα βιοµηχανικά ατυχήµατα µεγάλης έκτασης τουλάχιστον να ελαχιστοποιήσει της επιπτώσεις τους. Προς αυτή την κατεύθυνση οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσµο λαµβάνοντας υπόψιν τους την βιοµηχανική και οικιστική ανάπτυξη, τα βιοµηχανικά ατυχήµατα µεγάλης έκτασης που συνέβησαν, την πολυπλοκότητα των νέων βιοµηχανικών εγκαταστάσεων και την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος έχουν προχωρήσει στην υιοθέτηση νοµοθετηµάτων που σκοπό έχουν την αντιµετώπιση του φαινοµένου, τόσο σε επίπεδο πρόληψης, όσο και σε επίπεδο καταστολής και αντιµετώπισης των συνεπειών παρόµοιων ατυχηµάτων. Η Ευρώπη οδηγήθηκε το 1982 (24 Ιουνίου) στην υιοθέτηση της Οδηγίας 82/501/ΕΚ γνωστή και ως SEVESO. Ονοµάστηκε έτσι µε αφορµή µεγάλο ατύχηµα που συνέβη στο SEVESO της Βόρειας Ιταλίας το Ο Τίτλος της Οδηγίας είναι χαρακτηριστικός για τους στόχους που καλείτο να υπηρετήσει «Περί του κινδύνου ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης τον οποίο περικλείουν ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες.» Η Οδηγία αυτή αποτέλεσε και τον πρώτο ουσιαστικό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Πολιτικής για το Περιβάλλον, που στη συνέχεια εντάχτηκε ως κύριος πυλώνας για την βιώσιµη ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Συνθήκη. Στη συνέχεια, τροµακτικά ατυχήµατα που συνέβησαν αποκαλύπτοντας νέες απειλές και θέτοντας νέα δεδοµένα στη διαχείριση των βιοµηχανικών κινδύνων οδήγησαν σε πολλαπλές αναθεωρήσεις και συµπληρώσεις στο περιεχόµενο της Οδηγίας. Το 1996 υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο και Κοινοβούλιο η Οδηγία (96/82/ΕΚ), η επονοµαζόµενη και Οδηγία SEVESO II. Η Οδηγία αυτή η οποία βρίσκει εφαρµογή σε αρκετές χιλιάδες βιοµηχανικές εγκαταστάσεις και µονάδες, εισάγει µια νέα αντίληψη και φιλοσοφία στα θέµατα των µεγάλων 35