Οικονοµία & Περιβάλλον

Transcript

1 Βιώσιµη Ανάπτυξη ΑειφόροςΑνάπτυξηήΑειφορία (Sustainable Development, Sustainability) Ορισµός: οικονοµική ανάπτυξη που σχεδιάζεται και πραγµατοποιείται σε συνδυασµό µε την προστασία του περιβάλλοντος Αντιφατικός ορισµός

2 Οικονοµία & Περιβάλλον Κλασικοί οικονοµολόγοι: A. Smith, D. Ricardo, T. Malthus, I. Mill ( ) Φυσικοί πόροι: δεν απειλούνται από τον ανθρώπινο παράγοντα Η αγορά έχει σταθερά σηµεία και η ανάπτυξη είναι ο µοχλός µετάβασης στο επόµενο σταθερό σηµείο

3 Κλασικοί οικονοµολόγοι Πώς αντιµετωπίζεται η πιθανή έλλειψη φυσικών πόρων; Μέσω της αποικιοκρατίας Στην εποχή των κλασικών υπήρχαν χώρες µε παρθένους και ιδιαίτερα σηµαντικούς πόρους, ενώ οι ανάγκες πρώτων υλών δεν ήταν τόσο αυξηµένες όσο στον επόµενο αιώνα και ειδικά κατά την εκβιοµηχάνιση

4 Κλασικοί οικονοµολόγοι Σε αυτό το πλαίσιο κάποιοι, θεωρούσαν ότι οι φυσικοί πόροι δεν εξαντλούνται αλλά ούτε πολλαπλασιάζονται, γι αυτό και παρέχονται δωρεάν στον άνθρωπο Εποµένως δεν αποτελούν αντικείµενο της οικονοµικής ανάλυσης η οποία επικεντρώνεται µόνο στη σπανιότητα Η ορθολογική αξιοποίηση των πόρων στην παραγωγή και στην κατανάλωση αποτελεί για τους κλασικούς µικρής σηµασίας ζήτηµα Η αποικιοκρατία αποτελεί την ανεξάντλητη πηγή εισροής πόρων ενώ η ρύπανση δεν υφίσταται σε τέτοιο βαθµό που να προκαλεί προβλήµατα

5 Κλασικοί οικονοµολόγοι Ο Adam Smith ( , «ο πλούτοςτωνεθνών») διερεύνησε κατά βάση τη λειτουργία του µηχανισµού της αγοράς, τις οικονοµικές αλλά και τις κοινωνικές επιπτώσεις από τη λειτουργία του, την αύξηση του πληθυσµού µέσα από τη συσσώρευση κεφαλαίου και αποταµιεύσεων η οποία θα µπορούσε να απειλήσει ένα δεδοµένο επίπεδο φυσικών πόρων Εκτίµησε, επίσης, ότι η αύξηση του πληθυσµού θα δηµιουργούσε προβλήµατα στην ανάπτυξη της οικονοµίας, ενώ σε µακροχρόνιο ορίζοντα, θα περιόριζε τη δυνατότητα συνεχούς ανάπτυξης

6 Adam Smith Στο πλαίσιο αυτό υπεισέρχεται η διάσταση των ορίων των φυσικών πόρων ενώ υπογραµµίζεται ότι δεν δύναται να συνεχίζεται αδιάκοπα η ανάπτυξη εξαιτίας της εξάντλησης των φυσικών πόρων (στασιµότητα) OSmithυποστήριξε ότι υπάρχει η δυνατότητα βελτίωσης της παραγωγικότητας, λόγω της εξειδίκευσης και της τεχνολογικής προόδου, η οποία έχει ως αποτέλεσµα τηχρονική«µετατόπιση» της στασιµότητας της οικονοµίας, παρόλη την πληθυσµιακή αύξηση. Παρατηρείται, εποµένως, η εισαγωγή της τεχνολογίας ως προσδιοριστικού παράγοντα της ανάπτυξης

7 Κλασικοί οικονοµολόγοι Ένας άλλος σηµαντικός θεωρητικός, ο Thomas Malthus ( , ''Αn essay οn the principle of population as it affects the future improvement of society") υπογράµµισε την επίδραση της πληθυσµιακής αύξησης στην οικονοµική ανάπτυξη Ο Malthus ασχολήθηκε µε τηναύξησητουπληθυσµού, η οποία εκτίµησε ότι θα γίνεται, παρά τις επιδηµίες, πολέµους, ολοένα και πιο ραγδαία (αύξηση µε γεωµετρική πρόοδο), σε αντίθεση µε την προσφορά της καλλιεργούµενης γης, η οποία αδυνατεί να ακολουθήσει αυτούς τους ρυθµούς και αυξάνεται µε αριθµητική πρόοδο

8 Thomas Malthus ΗοπτικήτουMalthus ήταν αρκετά διεισδυτική για την εποχή του, ωστόσο, δε µπορούσε να προβλέψει τη βιοµηχανική επανάσταση και την τεχνολογική πρόοδο που θα ακολουθούσε, ηοποία παρείχε τη δυνατότητα σηµαντικής αύξησης της παραγωγικότητας Το βάρος της προσέγγισής του επικεντρώθηκε στη θεωρία του για την καλλιεργούµενη γη, ηοποίαείναιδεδοµένη (απόλυτο όριο σπανιότητας), ενώ σηµείωσε ότι η αύξηση του πληθυσµού µπορεί να περιοριστεί λόγω ασθενειών ή των ηθικών κανόνων των ανθρώπων (διαπίστωση έλλειψης πόρων άρα αυτοπεριορισµός της αναπαραγωγής τους

9 Κλασικοί οικονοµολόγοι Ένας άλλος σηµαντικός θεωρητικός, ο David Ricardo ( ), µεταξύ των άλλων θεωριών ανέπτυξε και τη θεωρία της έγγειου προσόδου (αµοιβή για τη χρήση του συντελεστή γη) συνδέοντας την οικονοµική διαδικασία µε τηδιαθεσιµότητα των φυσικών πόρων O Ricardo θεώρησε ότι ανάλογα µε την αύξηση του πληθυσµού καλλιεργείται διαφορετική «ποιότητα» γης. Όταν ο πληθυσµός είναι περιορισµένος σε αριθµό, καλλιεργείται λιγότερη και καλύτερης ποιότητας γη, µε αποτέλεσµα ναπαράγονταιπροϊόντα µε λιγότερο κόστος παραγωγής ανά µονάδα

10 David Ricardo Όταν, όµως, υπάρχει πληθυσµιακή αύξηση, για να καλυφθούν οι νέες ανάγκες, καλλιεργείται όλο και περισσότερη γη, ηοποίαόµως δεν είναι ποιοτικά το ίδιο καλή, µε αποτέλεσµα το κόστος παραγωγής για κάθε µονάδα να αυξάνεται Σε αυτή την περίπτωση σταδιακά δηµιουργείται πρόβληµα στην παραγωγή των προϊόντων λόγω της σπανιότητας των φυσικών πόρων (αντίστοιχα τα «περιβαλλοντικά όρια», κατά Malthus)

11 David Ricardo Ηχρήσητουόρου«ποιότητα» για τους φυσικούς πόρους από τον Ricardo αποτελεί σηµαντική συµβολή στην επιστήµη και στην εξέλιξη των περιβαλλοντικών θεωριών Κατά τον Ricardo, ητιµή κάθε αγαθού είναι συνάρτηση της σπανιότητάς του αναδεικνύοντας µεαυτότον τρόπο τα αγαθά ως συνάρτηση του ανθρώπου άρα και τη χρησιµότητα τους σε σχέση µε την«αξία που έχουν για τον άνθρωπο» (ανθρωποκεντρική προσέγγιση)

12 Κλασικοί οικονοµολόγοι Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η συµβολή του John Stuart ΜίΙΙ ( ) σχετικά µε το περιβάλλον και την παράµετρο της ποιότητας ζωής, ηοποίασυνδέεται µε τοφυσικόπεριβάλλον Σχετικά µε τη νέα παράµετρο ο J.S. ΜίΙΙ υπογραµµίζει ότι «ακόµη και αν υπάρχει η απαραίτητη ποσότητα τροφίµων για τον πληθυσµό, ο µεγάλος αριθµός ατόµων (υπερβολική αύξηση πληθυσµού) θα δηµιουργούσε σοβαρά προβλήµατα στην ποιότητα ζωής και στην ψυχολογική ηρεµία των ατόµων»

13 Συµπεράσµατα Οι αναφορές των κλασικών οικονοµολόγων για το περιβάλλον, δενδιερεύνησαντηνεπίδρασητουανθρώπουστηφύσηµέσα από την κατανάλωση ή την παραγωγή, αλλά εστίασαν στο φυσικό περιβάλλον ως εισροή στην παραγωγική διαδικασία και την εκµετάλλευση των φυσικών πόρων για τη βελτίωση των όρων του οικονοµικού συστήµατος Στην εποχή των κλασικών θεωρητικών οι αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον και η ρύπανση διαπιστώνονται ως προβλήµατα σε πολύ µικρότερο βαθµό (ποσοτικά και ποιοτικά) από ότι σε µεταγενέστερες περιόδους, άρα και η ανάγκη διερεύνησης προς την κατεύθυνση αυτή είναι περιορισµένη

14 Συµπεράσµατα Ηοικονοµική µεγέθυνση παραµένει ο πρωταρχικός στόχος της ανάλυσης µε έµφαση από ορισµένους (λίγους) στη συµβολή και της τεχνολογικήςπροόδου ως «υποκινητή» της ανάπτυξης και όχι ως µέσο εργαλείο προς την περιβαλλοντική βελτίωση Σχετικά µε τις γεωγραφικές και οικονοµικές ανισότητες, αυτές δεν λαµβάνονται υπόψη, ενώ οι αποικίες και η αποικιοκρατία γενικότερα θεωρούνται ως αυτονόητη εισροή πρώτων υλών παρά τις όποιες ανισότητες που δηµιουργούν µέσω της αποµύζησης των φυσικών πόρων

15 Συµπεράσµατα Ενδιαφέρον ίσως παρουσιάζει η προσέγγιση του Ricardo και των ανισοτήτων σε σχέση µε τον πληθυσµό και την ποιότητα καλλιεργούµενης γης αλλά και του ΜίΙΙ, ο οποίος θεωρεί ότι η ποιότητα ζωής διαταράσσεται από τον υπερπληθυσµό Παρόλα αυτά και λαµβάνοντας υπόψη την εποχή στην οποία έζησαν και ανέπτυξαν τις θεωρίες τους, θα πρέπει να τονίσουµε τη συµβολή τους ιδιαίτερα στην ανάδειξη των σηµαντικών παραµέτρων της «ποιότητας της γης» (των φυσικών πόρων) και τωνκοινωνικώνεπιπτώσεωντηςοικονοµικής ανάπτυξης (ποιότητα ζωής, ψυχολογική ηρεµία)

16 Μαρξιστές και Περιβάλλον K. Marx ( ), F. Engels ( ) Οάνθρωποςδενµπορεί να ζήσει έξω απότοφυσικόπεριβάλλον Η σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει να οργανώνεται µε βάση το σεβασµό του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων

17 Μετέπειτα Μαρξιστική Θεώρηση Το περιβάλλον είναι το φυσικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο αναπαράγονται οι κοινωνικές σχέσεις Οι φυσικοί πόροι απειλούνται από την αδηφάγο καπιταλιστική ανάπτυξη Ο µόνος τρόπος για να υπάρξει περιβαλλοντική προστασία είναι η κρατική παρέµβαση

18 Νεοκλασικοί Οικονοµολόγοι και Περιβάλλον «κάθε άτοµο είναι ικανό να επιλέξει και να προωθήσει το ατοµικό του συµφέρον και µέσω αυτού προωθείται και η ατοµική ευηµερία» Το κράτος είναι ουδέτερο και διασφαλίζει τη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς κριτική: δεν υπάρχει τέλεια ανταγωνιστική αγορά, δηµιουργούνται συνεχώς ολιγοπωλιακές συνθήκες και παράγονται ανισότητες στην συγκέντρωση οικονοµικής δύναµης

19 A. Marshall, A.C. Pigou: εξωτερικές επιβαρύνσεις Το ιδιωτικό κόστος περιλαµβάνεται στην τιµή του αγαθού ενώ το κοινωνικό κόστος περιλαµβάνεται µόνο µερικά. Αποτέλεσµα είναι η παραγωγή περισσότερων προϊόντων αφού στην τιµή δενπεριλαµβάνεται το κοινωνικό κόστος, το οποίο θα αύξανε την τιµή και θα άρα µείωνε αντίστοιχα την ποσότητα του παραγόµενου προϊόντος

20 Η Θεωρία των Εξωτερικών Επιβαρύνσεων Ο Pigou ήδη από το 1930 πρότεινε την επιβολή φόρου για τον καπνό στο Λονδίνο Ηεπιβολήφόρωναντισταθµίζει το «εξωτερικό κόστος» καιλειτουργείωςκίνητρογιατην ανάπτυξη φιλοπεριβαλλοντικών τρόπων παραγωγής

21 Συστήµατα ικαιωµάτων Ιδιοκτησίας στο Περιβάλλον Η νεοκλασική θεωρία υποστηρίζει ότι για την αποτυχία προστασίας του περιβάλλοντος ευθύνονται: οι εξωτερικές επιβαρύνσεις που δηµιουργούν δυσλειτουργία στην αγορά ηαδυναµία του θεσµικού και νοµοθετικού συστήµατος η χρήση των ιδιόκτητων πόρων προσδιορίζεται από την ελεύθερη αγορά η χρήση των κοινόκτητων πόρων πρέπει να καθορίζεται από τη νοµοθεσία οι «φυσικοί πόροι ελεύθερης πρόσβασης» αντιµετωπίζουν τα µεγαλύτερα προβλήµατα ανορθολογικής διαχείρισης

22 Ιδιωτικές ιαδικασίες Περιορισµού της Ρύπανσης Ηαγοράµπορεί να αντιµετωπίσει τη ρύπανση µε 2 τρόπους: ιαπραγµατεύσεις για την καταβολή αποζηµιώσεων Συγχώνευση επιχειρήσεων Και οι 2 τρόποι έχουν µειονεκτήµατα: πολυπλοκότητα διαπραγµατεύσεων δυσκολία ορθολογικής αξιολόγησης της ζηµίας δεν διασφαλίζεται η «κατεύθυνση της αποζηµίωσης» ο δεύτερος τρόπος µπορεί να εφαρµοστεί σε πολύ συγκεκριµένες περιπτώσεις και αφορά µόνο επιχειρήσεις

23 Κρατικές Περιβαλλοντικές Παρεµβάσεις Εξαιτίας της αδυναµίας της οικονοµίας της αγοράς να βρει λύσεις στα συνεχώς αυξανόµενα περιβαλλοντικά προβλήµατα, η παρέµβαση του κράτους καθίσταται αναγκαία Άµεσες Παρεµβάσεις - παροχή περιβαλλοντικών υπηρεσιών - κανονιστικές παρεµβάσεις (επιβολή απαγορεύσεων κλπ.) Έµµεσες Παρεµβάσεις - κίνητρα για µείωση της ρύπανσης - ενσωµάτωση περιβαλλοντικού κόστους στις τιµές

24 Κανονιστικές Κρατικές Παρεµβάσεις Η επιβολή απαγορεύσεων δεν είναι ικανοποιητικό µέτρο Σε µία καπιταλιστική κοινωνία δεν γίνεται να υπάρχει µηδενική ρύπανση Το οριακό κόστος αντιµετώπισης της ρύπανσης πρέπει να συµπίπτει µε το οριακό όφελος (αποδεκτός βαθµός ρύπανσης) υσκολία αποτίµησης χρηµατικής αξίας για αγαθά όπως: η βιοποικιλότητα η αισθητική του τοπίου ηυγείατωνπολιτών η πολιτιστική κληρονοµία η ποιότητα ζωής

25 Έµµεσες Κρατικές Περιβαλλοντικές Παρεµβάσεις Ενθάρρυνση υιοθέτησης νέων τεχνολογιών Περιβαλλοντικοί φόροι Περιβαλλοντικές επιδοτήσεις Αγορά δικαιωµάτων ρύπανσης

26 «Πράσινοι Φόροι» Σκοπός είναι η ενσωµάτωση (µέσω του φόρου) του κοινωνικού περιβαλλοντικού κόστους στην τιµή του προϊόντος µεστόχονα οδηγηθούµε στο άριστο επίπεδο ρύπανσης Φόρος Tobin (1978) πολλοί οικονοµολόγοι θεωρούν τους πράσινους φόρους ως ένα απαραίτητο εργαλείο για την βιώσιµη ανάπτυξη

27 Περιβαλλοντικές Επιδοτήσεις επιδότηση επιχειρήσεων για την υλοποίηση επενδύσεων µε νέες αντιρρυπαντικές τεχνολογίες µειονεκτήµατα: αδυναµία ενσωµάτωσης εξωτερικού κόστους άνιση αντιµετώπιση επιχειρήσεων µετακύλιση κόστους στους πολίτες

28 Η Αγορά ικαιωµάτων Ρύπανσης Το κράτος προσδιορίζει το οριακό κόστοςαπότηρύπανση(τιµές ρύπανσης) και κάθε ιδιώτης είναι ελεύθερος να ρυπαίνει αρκεί να πληρώνει την αντίστοιχη τιµή

29 Η Αγορά ικαιωµάτων Ρύπανσης όταν κάποιοι ρύποι αυξάνονται η επόµενη αγορά τους θα είναι ακριβότερη άρα οι αγοραστές προσπαθούν να τους κρατούν σταθερούς ή να τους µειώνουν τεχνολογικές βελτιώσεις, µείωση παραγωγής, αντικατάσταση «επιβλαβών» προϊόντων συγκέντρωση χρηµάτων από το κράτος που µπορούν να διατεθούν για την προστασία του περιβάλλοντος

30 Η Αγορά ικαιωµάτων Ρύπανσης Μειονεκτήµατα Ο προσδιορισµός των οριακών ζηµιών από τη ρύπανση είναι δύσκολος - υποκειµενικότητα - πολυπλοκότητα - µεγάλος αριθµός ρύπων - διαφορετικές συνθήκες (γεωγραφική περιοχή, εποχή του έτους κλπ.) Το κράτος οφείλει να ελέγχει συνεχώς τα «όρια αντοχής του περιβάλλοντος» Τα χρήµατα που συγκεντρώνονται δεν πηγαίνουν πάντα σε φιλοπεριβαλλοντική πολιτική

31 Συµπεράσµατα Οι κλασικοί οικονοµολόγοι αναφέρονται στις άφθονες πρώτες ύλες που αποτελούν την κινητήρια δύναµη της ανάπτυξης Τα περιβαλλοντικά όρια τίθενται σε σχέση µε τηναύξησητουπληθυσµού, ενώ εισάγεται ο πιθανός σηµαντικός ρόλος της τεχνολογίας

32 Συµπεράσµατα Η µαρξιστική θεώρηση αναδεικνύει ζητήµατα που αφορούν τη συσσώρευση κεφαλαίου και την αναδιανοµή εισοδήµατος και αναφέρεται έµµεσα στο φυσικό περιβάλλον Βασική αρχή ότι το περιβάλλον απαιτεί σεβασµό και προστασία και απειλείται από την καπιταλιστική ανάπτυξη

33 Συµπεράσµατα Η νεοκλασική ανάλυση ασχολείται συστηµατικά µε την περιβαλλοντική υποβάθµιση συγκρότηση της προσέγγισης των «οικονοµικών του περιβάλλοντος» Σηµαντικά ζητήµατα: εξωτερικό κόστος και ανάγκη εσωτερικοποίησης προσδιορισµός άριστου επιπέδου ρύπανσης επιβολή απαγορεύσεων στην αγορά από το κράτος παροχή περιβαλλοντικών υπηρεσιών παρεµβάσεις στην αγορά µέσω της τεχνολογίας, των επιδοτήσεωνκαιτηςεπιβολήςφόρων

34 Ανάπτυξη περιβαλλοντικής σκέψης και έναρξη άσκησης περιβαλλοντικής πολιτικής δεκαετία 1970 ύο κύριες σχολές προσέγγισης στα οικολογικά προβλήµατα: Ανθρωποκεντρική προσέγγιση Οικοκεντρική (Ολιστική) προσέγγιση

35 Ανθρωποκεντρική Σχολή Ο άνθρωπος είναι το κέντρο του προβληµατισµού Αναγκαιότητα η προώθηση της περιβαλλοντικής πολιτικής Ορθολογικός καθορισµός των χρήσεων γης Στήριξη της βιώσιµης ανάπτυξης

36 Ανθρωποκεντρική Σχολή Ηθεωρίατου«κλειστού κύκλου» (Commoner 1971) Ηθεωρίατων«ορίων ανάπτυξης» (Meadows 1972) Η «Σιωπηλή Άνοιξη» της Carson (1962)

37 Ηθεωρίατου«κλειστού κύκλου» Barry Commoner, The Closing Cycle (1971) Ηανάγκηγιασυνεχώς µεγαλύτερα κέρδη των επιχειρήσεων οδηγεί στη χρήση κατώτερων πρώτων υλών και στην παραγωγή προϊόντων µη φιλικών προς το περιβάλλον (πχ. το πλαστικό και τα µέταλλα αντικατέστησαν το γυαλί και το ξύλο)

38 Ηθεωρίατου«κλειστού κύκλου» Εποµένως οι επιχειρήσεις µε τη βοήθεια της νέας τεχνολογίας πρέπει να οδηγηθούν στη χρήση «φιλοπεριβαλλοντικών πρώτων υλών» και σε «οικολογικούς όρους κύκλων ζωής των προϊόντων» Κλειστός κύκλος = να κλείσει ο κύκλος, για να διαφυλαχτεί η ισορροπία του οικοσυστήµατος (αέρας, έδαφος, νερό)

39 Ηθεωρίατου«κλειστού κύκλου» ύο βασικά στοιχεία της θεωρίας: Χρήση οικολογικών και βελτιωµένων υλικών (πρώτες ύλες) για µια πιο φιλοπεριβαλλοντική παραγωγή Ανάπτυξη λιγότερο ρυπαίνουσας τεχνολογίας ΘΕΩΡΙΑ ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ

40 Η θεωρία των«ορίων ανάπτυξης» Donella Meadows, Dennis Meadows, Jørgen Randers και William Behrens (Rome Club): The limits to Growth (1972) Στόχος ένα βασικό µοντέλο πρόβλεψης για τα όρια (αντοχές) της ανάπτυξης στον πλανήτη Σύνδεση µε παλιές θεωρίες (αύξηση πληθυσµού µε σπανιότητα επαρκών πόρων) Επιπλέον στοιχεία για την εκβιοµηχάνιση, το ρυθµό πληθυσµιακής αύξησης, την εξάντληση των πηγών, την υποβάθµιση του περιβάλλοντος

41 ύο σενάρια Πρώτο σενάριο: Με βάση την ιστορική πραγµατικότητα και τις προβλεπόµενες τάσεις σε σχέση µε τα κοινωνικά, οικονοµικά και φυσικά δεδοµένα Το επίπεδο ρύπανσης και ο πληθυσµός ακολουθούν σε µια πρώτη περίοδο λίγο ανοδική πορεία και τελικά ακολουθούν πτωτική πορεία συνεπικουρούµενοι και από την έλλειψη τροφής, φυσικών πόρων και βιοµηχανικών προϊόντων.

42 εύτερο Σενάριο Το δεύτερο σενάριο, δεν ακολουθεί την ιστορική και κοινωνικοπολιτική πραγµατικότητα. Ηχρήσητωνφυσικώνπόρωνδεν ακολουθεί την προδιαγραµµένη πορεία, αλλά διπλασιάζεται, διαταράσσοντας τα αποτελέσµατα του µοντέλου. Οδιπλασιασµός (νέες µέθοδοι & τεχνολογία) αυξάνει την ποσότητα και την ένταση στη βιοµηχανική παραγωγή βασιζόµενη στους «ενισχυµένους φυσικούς πόρους» Το επίπεδο ρύπανσης αυξάνεται πολύ πιο έντονα, λόγω της βιοµηχανικής έντασης και της εξάντλησης των πόρων & ο περιορισµός της τροφής οδηγεί σε σηµαντική και ταχύτερη µείωση του πληθυσµού, αν και θα αναµενόταν παράταση στη συρρίκνωση λόγω του διπλασιασµού των φυσικών πόρων.

43 Ηθεωρίατων«ορίων ανάπτυξης» Υπεραπλουστευµένη και γενικευµένη προσέγγιση Αλλά ανεξάρτητα από τη δυνατότητα αύξησης των φυσικών αποθεµάτων: Ο κίνδυνος από τη ρύπανση και τα προβλήµατα της εκβιοµηχάνισης αυξάνονται Οπληθυσµός πλήττεται σοβαρά και κινδυνεύει Η ανάγκη λήψης µέτρων άκρως επιτακτική

44 Silent Spring (Rachel Carson, 1962) Κύριο θέµαηεισχώρησηχηµικών ουσιών στη φύση και κυρίως στην τροφική αλυσίδα Η θεωρία της ανέδειξε τη ρύπανση του αέρα, των υδάτων και του εδάφους από τοξικές ουσίες που προκαλούν σηµαντικές ασθένειες στον άνθρωπο και τους ζωντανούς οργανισµούς σε βάθος χρόνου (βιοσυσσώρευση) Ησυστηµατική εργασία της στηρίχθηκε σε πολλά παραδείγµατα (case studies). Η παραπάνω θεώρηση επηρέασε και λειτούργησε ως σηµείο συναγερµού για τον πολιτικό κόσµο κατά την περίοδο αυτή ( ) Ίδρυση Επιτροπής του Κογκρέσου για τα περιβαλλοντικά ζητήµατα

45 Οικοκεντρική Σχολή Η φύση είναι το κέντρο του προβληµατισµού Η φύση έχει εγγενή αξία (εγγενής αξία ενός πράγµατος είναι αυτή που δεν συνεισφέρει στην αξία κάποιου άλλου πράγµατος) Οι οικοκεντρικοί φιλόσοφοι έχουν την άποψη πως η ανθρωποκεντρική φιλοσοφία ευθύνεται σε µεγάλο βαθµό γιατησηµερινή παγκόσµια οικολογική κρίση. Είναι η ιδεολογία που παρέχει άλλοθι για οποιουδήποτε είδους εκµετάλλευση της φύσης, εφόσον δεν θα φαινόταν να συνοδεύεται από αρνητικό αντίκτυπο πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση

46 Οικοκεντρική Σχολή Η Κοινωνιολογία της Φύσης (L. Reid, 1962) Βαθιά Οικολογία (Arne Næss, 1973) ΗθεωρίατηςΓαίας(James Lovelock, 1979)

47 Η Κοινωνιολογία της Φύσης The sociology of nature (Leslie Reid, 1962) Ισότητα µεταξύ όλων των ειδών του οικοσυστήµατος Οικοκεντρική θεώρηση Αλληλοσυµπληρούµενες σχέσεις µεταξύ όλων των έµβιων όντων

48 Η θεωρία της Γαίας 1969, James Lovelock, Lynn Margulis 1979: Gaia: A New Look at Life on Earth 1988: The Ages of Gaia «µια σύνθετη οντότητα που περιλαµβάνει τη βιόσφαιρα της Γης (ατµόσφαιρα, ωκεανούς και ξηρά). Το άθροισµα αυτό αποτελεί ένα µηχανισµόανάδρασης ο οποίος επιδιώκει το βέλτιστο φυσικό και χηµικό περιβάλλον για την ύπαρξη της ζωής στον πλανήτη» µπορεί η ίδια η Γη να θεωρηθεί ένας αυτόνοµος ζωντανός οργανισµός;

49 Arne Næss, 1973 Βασικές αρχές: Η «Βαθιά Οικολογία» οι άνθρωποι δεν έχουν δικαίωµα να εκµεταλλεύονται τη φύση παρά µόνο για να ικανοποιήσουν τις ζωτικές τους ανάγκες η φέρουσα ικανότητα της Γης είναι περιορισµένη και ο πλανήτης δεν µπορεί να συντηρήσει µακροπρόθεσµα πάνωαπό1-2 δισεκατοµµύρια ανθρώπους εθελοντική µείωση του πληθυσµού µε τον περιορισµό των γεννήσεων

50 Η «Βαθιά Οικολογία» Εξαιτίας της απόρριψης της τεχνολογίας και της επιστήµης η θεωρία δέχτηκε σκληρή κριτική Ωστόσο, αποτέλεσε το µοχλό προώθησης άλλων λιγότερο ακραίων οικολογικών θεωριών Arne Næss (27/1/ /1/2009)

51 Ο δρόµος προς τη γεφύρωση των αντιθέσεων Αντιπαράθεση οικολογίας και οικονοµίας Συνεργασία µεταξύ οικονοµολόγων και οικολόγων για την προστασία του περιβάλλοντος και την ανθρώπινη ευηµερία Εισαγωγή της περιβαλλοντικής διάστασης στο επίπεδο της πολιτικής Παρά τα σηµαντικά προβλήµατα έχειανοίξειοδρόµος για τη σύζευξη οικονοµίας καιπεριβάλλοντοςυπότην έννοια της «αειφόρου ή βιώσιµης ανάπτυξης»

52 Αειφόρος Ανάπτυξη Αµφιλεγόµενη έννοια αλλά και στόχος των νέων πολιτικών Τρεις άξονες: οικονοµία, περιβάλλον, κοινωνία

53 Οι τρεις πυλώνες της αειφόρου ανάπτυξης

54 Ηοικονοµική παράµετρος στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης ιασφάλιση παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, σταθερότητα, δικλείδες ασφαλείας η νεοκλασική προσέγγιση είναι ασύµβατη µε την αειφόρο ανάπτυξη η έννοια της ευηµερίας πρέπει να συµπεριλάβει δείκτες σχετικούς µε τηνυγεία, την παιδεία, τη µείωση της ανεργίας κλπ.

55 Η οικολογική παράµετρος στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης ανανέωση και διατήρηση φυσικών πόρων, προστασία βιοποικιλότητας, προστασία από τη ρύπανση κλπ. η διατήρηση της φυσικής ισορροπίας επιτυγχάνει και τη διατήρηση του ανθρώπινου είδους προστασία του φυσικού κεφαλαίου που προµηθεύει αγαθά και υπηρεσίες στους ανθρώπους διατήρηση ικανότητας αυτό-ανανέωσης των οικοσυστηµάτων

56 Η οικολογική παράµετρος στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης ιαταραχή ικανότητας αποκατάστασης οικοσυστηµάτων: εξαφάνιση ειδών ρύπανση «τρύπα όζοντος» αύξηση θερµοκρασίας, κλιµατικές αλλαγές ιαφωνίες µεταξύ «ανθρωποκεντρικής αειφόρου ανάπτυξης» και «οικοκεντρικής αειφόρου ανάπτυξης»

57 Η κοινωνική παράµετρος στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης Συνδετικός κρίκος µεταξύ οικονοµίας - οικολογίας Κρίσιµες αρχές: συµµετοχική διακυβέρνηση ενεργοποίηση τοπικών οργανώσεων µη κυβερνητικέςοργανώσεις συνεργασία µεταξύ οµάδων κοινωνική ισότητα, παιδεία, υγεία, πολιτισµός κλπ.

58 υνατότητα σύνθεσης όλων των παραµέτρων Πρώτο ερώτηµα: σε ποιο βαθµό οι διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις υπερβαίνουν τις διαφορές τους; εύτερο ερώτηµα: υπάρχει δυνατότητα σύνθεσης των διαφορετικών παραµέτρων σε µια ρεαλιστική βάση που θα προωθήσει συγκεκριµένες πολιτικές αειφόρου ανάπτυξης; Το σίγουρο είναι ότι απαιτούνται νέες πολιτικές σε όλα τα επίπεδα

59 Τέσσερις Σχολές Αειφόρου Ανάπτυξης (Turner 1993) Η «πολύ ήπια αειφόρος ανάπτυξη» υποστηρίζεται από τους νεοκλασικούς οικονοµολόγους η σταθερή αύξηση του ΑΕΠ και η τεχνολογική πρόοδος θα εξασφαλίσουν την οικονοµική ευηµερία και την ικανότητα του περιβάλλοντος να υποστηρίζει τις ανθρώπινες ανάγκες

60 Η «ήπια αειφόρος ανάπτυξη» καθορισµός ορίων στην αξιοποίηση των φυσικών πόρων όροι κλειδιά: υποκατάσταση, γνώση ενεργοποίηση καταναλωτή

61 Η «ισχυρή αειφόρος ανάπτυξη» αµφισβητεί την προτεραιότητα της συνεχούς οικονοµικής ανάπτυξης προτείνει ένα πιο οικοκεντρικό µοντέλο αµφισβητεί την αρχή της «υποκατάστασης» θέτει αυστηρούς όρους περιορισµού της ανάπτυξης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος

62 Η «πολύ ισχυρή αειφόρος ανάπτυξη» ριζοσπαστική προσέγγιση, συγκλίνει µε τη «βαθιά οικολογία» Ηφύσηέχειεγγενήαξία Ισότητα µεταξύ όλων των ειδών του οικοσυστήµατος Οικοκεντρική θεώρηση υποστηρίζει τη µείωση του ανθρώπινου πληθυσµού

63 Συµπεράσµατα Ηαειφόροςανάπτυξηπαραµένει µία αµφιλεγόµενη έννοια Κριτική: αποσπασµατικότητα αντιφατικότητα έλλειψη συνοχής έλλειψη πρακτικών προτάσεων και µεθόδων

64 Συµπεράσµατα Σύνθεση προσεγγίσεων Ριζικές αλλαγές στο θεσµικό πλαίσιο, τη διακυβέρνηση, τιςηθικέςαξίεςκλπ. Μακροπρόθεσµη στρατηγική Ανάπτυξη υπό όρους και προϋποθέσεις Φέρουσα ικανότητα οικοσύστηµάτων Η αειφόρος ανάπτυξη πρέπει να διαπερνά όλες τις πολιτικές (τοµεακές, οριζόντιες) και όλα τα επίπεδα (τοπικό, περιφερειακό, διεθνές)

65 Συµπεράσµατα Προτεραιότητες: Ενσωµάτωση εξωτερικών επιβαρύνσεων Ορθολογική χρήση φυσικών πόρων Αντιµετώπιση ρύπανσης Συνεχής ενίσχυση καινοτόµων τεχνολογιών Μείωση γεωγραφικών και κοινωνικών ανισοτήτων Αντιµετώπιση παγκόσµιων περιβαλλοντικών προβληµάτων

66 Θεσµικά Όργανα για την Περιβαλλοντική Πολιτική σε ιεθνές Επίπεδο Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας & Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) (Organization for Economic Co-operation and Development OECD) Ίδρυση 1960 Στόχος η οικονοµικήανάπτυξηκαιηβελτίωση τουεπίπεδουδιαβίωσηςσεπαγκόσµια κλίµακα Από τη δεκαετία του 1990 στροφή προς την αειφόρο ανάπτυξη

67 Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών (ΟΗΕ) 1972: Συνδιάσκεψη Στοκχόλµης 113 κράτη United Nations Environment Programme UNEP 1972

68 Αειφόρος Ανάπτυξη Παγκόσµια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, 1987: επιτροπή Brundtland, «Our Common Future» "development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs." «η ανάπτυξη που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παρόντος χωρίς να περιορίζει τη δυνατότητα των µελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικέςτουςανάγκες»

69 Άξονες Προγράµµατος Επιτροπής Πληθυσµός Ενέργεια Βιοµηχανία Επάρκεια τροφίµων, γεωργία, δασοκοµία Ανθρώπινοι οικισµοί ιεθνείς οικονοµικές σχέσεις Συστήµατα υποστήριξης αποφάσεων ιεθνής Συνεργασία Σχέση όλων των παραπάνω µε το περιβάλλον και την ανάπτυξη

70 ΗΣυνδιάσκεψητουΡίο(Earth Summit) κράτη, 2400 εκπρόσωποι µη κυβερνητικών οργανώσεων Υπογράφηκαν 3 νοµικά κείµενα µη δεσµευτικού χαρακτήρα: η ιακύρηξη του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη οοδηγός21 (Agenda 21) η ήλωσηαρχώνγιατη ιαχείριση, ιατήρηση και Αειφόρο Ανάπτυξη των ασών Και 2 Συµβάσεις δεσµευτικού χαρακτήρα: ησύµβαση για τη Βιοποικιλότητα ησύµβαση Πλαίσιο για την Αλλαγή του Κλίµατος Προκειµένου να παρακολουθηθεί η εφαρµογή των παραπάνω, δηµιουργήθηκε η «Επιτροπή για την Αειφόρο Ανάπτυξη» (CSD)

71 Επιτροπή για τη Βιώσιµη Ανάπτυξη(CSD) Ανέλαβε το βάρος της εφαρµογής της Agenda 21 Ανάπτυξη σχέσεων µε άλλους ανεξάρτητους φορείς (ΜΚΟ, Παγκόσµιο Ταµείο για το Περιβάλλον κλπ.) Τακτικές εκθέσεις και συστάσεις προς τα κράτη -µέλη

72 η ιακήρυξη του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη 27 αρχές που θα οδηγήσουν στην βιώσιµη ανάπτυξη /aconf annex1.htm (Ισότητα, εξάλειψη φτώχιας, προστασία οικοσυστηµάτων, environmental dumping, δικαιώµατα ιθαγενών, µελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων)

73 Οδηγός 21 (Agenda 21) Ένα κείµενο 40 κεφαλαίων (την εισαγωγή και 4 κεφάλαια) το οποίο αποτελεί το εγχειρίδιο εφαρµογής της αειφόρου ανάπτυξης στον 21 ο αιώνα da21_00.shtml (ανάδειξη ρόλου τοπικής αυτοδιοίκησης, συνυπευθυνότητα στα περιβαλλοντικά ζητήµατα σε διεθνές επίπεδο, ενίσχυση τοπικών οµάδων, διακρατική συνεργασία)

74 ησύµβαση Πλαίσιο για την Αλλαγή του Κλίµατος United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC or FCCC) ύο βασικοί στόχοι: άµεση µείωση των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου διαφοροποίηση του «βάρους της ευθύνης» για την παραγωγή των αερίων µεταξύ αναπτυγµένων και αναπτυσσόµενων χωρών Πρωτόκολλο του Kyoto (1997)

75 Πρωτόκολλο του Kyoto (1997) Μείωση εκποµπών αερίων «θερµοκηπίου»: ιοξείδιο άνθρακα (CO 2 ) Μεθάνιο (CH 4 ) Υποξείδιο αζώτου (Ν 2 Ο) Εξαφθοριούχο θείο (SF 6 ) Υδροφθοράνθρακες (HFCs) Υπερφθοριωµένοι υδρογονάνθρακες (PFCs) Τα συµβαλλόµενα µέρη δεσµεύονται να µειώσουν µέχρι το 2012 τις εκποµπές κατά τουλάχιστον 5,2% σε σχέση µε τα επίπεδα εκποµπών του 1990

76 Τρεις Ευέλικτοι Μηχανισµοί εµπορία δικαιωµάτων εκποµπών κοινή εφαρµογή µηχανισµός καθαρής ανάπτυξης

77 United Nations Climate Change Conference 2009 Κοπεγχάγη (7-18/12/2009) Μέτρα µείωσης της κλιµατικής αλλαγής µετά το 2012

78 Earth Summit 2002 (Johannesburg) Rio+10 Ολοκλήρωση θεµάτων που είχαν τεθεί στο Ρίο το 1992 (εφαρµογή Agenda 21 κλπ.) Απουσία ΗΠΑ Τα κείµενα που υπογράφηκαν είναι πιο γενικόλογα και λιγότερο δεσµευτικά απ ότι πριν 10 χρόνια

79 Σηµαντικά Ζητήµατα που συζητήθηκαν Νέες εξελίξεις στις επικοινωνίες, βιοτεχνολογία κλπ. ιαχείριση φυσικών πόρων και βιοποικιλότητας Αναγκαιότητα προστασίας του θαλάσσιου πλούτου (αναβίωση των κατεστραµµένων αλιευτικών πεδίων µέχρι το 2015) Προστασία υδάτινων πόρων, πρόσβαση σε πόσιµο νερό Τέθηκε ο στόχος για αύξηση 15% των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας µέχρι το 2015 Σύνδεση ανθρωπίνων δικαιωµάτων και αντιµετώπισης φτώχειας µε τηναειφόροανάπτυξη(προώθηση µέτρων για την υγεία, τον αναλφαβητισµό, το AIDS κλπ.) Μέτρα για ενηµέρωση και πληροφόρηση των καταναλωτών για οικολογικά ζητήµατα εντός 10ετίας

80 Άλλοι οργανισµοί του ΟΗΕ που εµπλέκονται σε περιβαλλοντικά θέµατα Οργανισµός Τροφίµων και Γεωργίας (FAO) Οργανισµός Εκπαίδευσης Επιστήµης και Πολιτισµού (UNESCO) Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας (WHO) ιεθνής Θαλάσσιος Οργανισµός (IMO) Παγκόσµιο Περιβαλλοντικό Ταµείο (GEF) κλπ. Η «οµάδα περιβαλλοντικής διαχείρισης» (EMG) που ιδρύθηκε απευθείας από τον ΓΓ του ΟΗΕ και η δράση της συντονίζεται από την UNEP

81 Άλλοι ιεθνείς Οργανισµοί επιτροπές ΕΕ ιεθνείς Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (WWF, Greenpeace κλπ.) IUCN (International Union for Conservation of Nature) Ίδρυση 1948 ως η πρώτη παγκόσµια περιβαλλοντική οργάνωση Έδρα Ελβετία, απασχολεί πάνω από άτοµα ως επιστηµονικό προσωπικό σε περισσότερες από 60 χώρες Συνεργάζεται µεπάνωαπό εθελοντές-επιστήµονες και πάνω από κυβερνητικές και µη κυβερνητικές οργανώσεις Στόχος της η διατήρηση της βιοποικιλότητας

82 Συµπεράσµατα Από το 1990 και µετά κυβερνήσεις, φορείς και ΜΚΟ προσπαθούν να προωθήσουν την αειφόρο ανάπτυξη µε µέτρα σε παγκόσµιο επίπεδο Η πορεία προς την αειφόρο ανάπτυξη είναι ιδιαίτερα αργή και αντιφατική αντιπαραθέσεις µεταξύ κρατών αλλά και µεισχυρά επιχειρηµατικά συµφέροντα υπογραφή συµφωνιών αλλά περιορισµένη υλοποίηση η ΕΕ πρωταγωνιστεί (αλλά κι εδώ η εφαρµογή χωλαίνει) αναβαθµισµένος ρόλος περιβαλλοντικών κινηµάτων, οµάδων πίεσης και µη κυβερνητικών οργανώσεων

83 Ευρωπαϊκές Πολιτικές για την Βιώσιµη Ανάπτυξη

84 Ιστορική ιαδροµή 1957: Ίδρυση 1968: Rome Club 1972: The limits of Growth βιοµηχανοποίηση αύξηση πληθυσµού εξάντληση φυσικών πόρων αγροτική παραγωγή ρύπανση

85 Ιστορική ιαδροµή Υιοθέτηση πενταετών σχεδίων περιβαλλοντικής δράσης από την ΕΟΚ: (αρχή πρόληψης, αρχή υπευθυνότητας κρατών, αρχή επικουρικότητας) (θέσπιση ορίων για τις βλαβερές ουσίες)

86 Τέταρτο Σχέδιο ράσης ( ) Παγκόσµια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, 1987: επιτροπή Brundtland, «Our Common Future» Εισαγωγή της έννοιας της αειφόρου ανάπτυξης Ανάγκη ενσωµάτωσης της περιβαλλοντικής παραµέτρου σε όλες τις τοµεακές πολιτικές

87 Συνθήκη Μάαστριχτ (1992) Καθιερώνεται και τυπικά η περιβαλλοντική πολιτική ως µία από τις βασικές πολιτικές της ΕΕ Η προώθηση της οικονοµικής ανάπτυξης αντικαθίσταται µε το στόχο της «αειφόρου ανάπτυξης» Ενσωµάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης σε όλες τις κοινοτικές δράσεις

88 5 ο Πρόγραµµα ράσης( ) Επτά ειδικοί θεµατικοί τοµείς: κλιµατικές αλλαγές ποιότητα ατµοσφαιρικού αέρα περιβάλλον αστικών περιοχών παράκτιες ζώνες διαχείριση αποβλήτων διαχείριση υδάτινων πόρων προστασία φύσης

89 5 ο Πρόγραµµα ράσης( ) έσµη µέτρων και εργαλείων: Νοµοθετικά µέτρα (αποβλέπουν κυρίως στο καθορισµότου βασικού επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος και την εφαρµογή διεθνών συµβάσεων) Μέτρα βασιζόµενα στους µηχανισµούς της αγοράς (ενσωµάτωση εξωτερικού περιβαλλοντικού κόστους, φορολογικά κίνητρα και αντικίνητρα κλπ.) Οριζόντια και βοηθητικά µέτρα (έρευνα, τεχνολογία, χωροταξικός σχεδιασµός, περιβαλλοντική ενηµέρωση, επαγγελµατική κατάρτιση κλπ.) Μηχανισµοί χρηµατοδοτικής στήριξης (κονδύλια κοινοτικού προϋπολογισµού, διαρθωτικά ταµεία, LIFE, Envireg, Ταµείο Συνοχής)

90 5 ο Πρόγραµµα ράσης( ) µη ικανοποιητική ενσωµάτωση των αρχών της προστασίας του περιβάλλοντος και της αειφόρου ανάπτυξης στις άλλες τοµεακές πολιτικές της ΕΕ Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1999): «Εναλλακτικοί οδοί για την επίτευξη της βιώσιµης γεωργίας» λιγότερο εντατικές µέθοδοι παραγωγής, µείωση πλεονασµάτων, αλόγιστη χρήση φυσικών πόρων, κατασπατάληση νερού, χρήση φυτοφαρµάκων κλπ. περιορισµός επιδοτήσεων παραγωγής, απευθείας επιδότηση εισοδήµατος, τήρηση περιβαλλοντικών όρων (µείωση λιπασµάτων, βιολογική καταπολέµηση παρασίτων, µείωση χρήσης λιπασµάτων κλπ.)

91 Η σύνοδος της Λισαβόνας (2000) επίτευξη ισχυρής «βιώσιµης οικονοµικής ανάπτυξης» και ενίσχυσης του ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος στη διεθνή αγορά δηµιουργία νέων θέσεων απασχόλησης ηαειφόροςανάπτυξηυποβαθµίζεται παγκοσµιοποίηση, νεοφιλελευθερισµός, ενίσχυση έρευνας, καινοτοµίας, υποδοµών, επενδύσεις, νέες θέσεις εργασίας

92 Η σύνοδος του Γκετεµπόργκ (2001) «Στρατηγική της Αειφόρου Ανάπτυξης»: περιορισµός στην κατανάλωση φυσικών πόρων χρήση βελτιωµένων τεχνολογιών στην παραγωγή «τροποποίηση του συστήµατος γενικευµένων προτιµήσεων» ενσωµάτωση της αειφορικής ανάπτυξης σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ προώθηση παγκόσµιας συνεργασίας για την αειφόρο ανάπτυξη δράσεις κοινωνικού περιεχοµένου (καταπολέµηση φτώχειας, υγεία, ισότητα φύλων κλπ.)

93 Το 6 ο Πρόγραµµα ράσης για το Περιβάλλον ( ) Βασικές «θεµατικές στρατηγικές»: Φύση και βιοποικιλότητα Περιβαλλοντική υγιεινή ιαχείριση φυσικών πόρων και αποβλήτων Κλιµατική αλλαγή ύο βασικές αρχές: ενσωµάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στις άλλες πολιτικές και σύνδεση µε τιςχρηµατοδοτήσεις αναπτυξιακών έργων η περιβαλλοντική προστασία δεν αντιτίθενται αλλά προάγουν την ανταγωνιστικότητα, την επιχειρηµατικότητα και την ποιότητα ζωής

94 ΕΕ, Πρωτόκολλο Κιότο και Κλιµατικές Αλλαγές 2000: «Ευρωπαϊκό ΠρόγραµµαγιατηνΚλιµατική Αλλαγή» (ECPE) Επικύρωση Πρωτοκόλλου το 2002: Η ΕΕ παράγει το 22% των παγκόσµιων εκποµπών αερίων θερµοκηπίου Μείωση 8% των επιπέδων του 1990 µέχρι το 2012 ιαφορετικοί στόχοι για κάθε κράτος µέλος, πχ.: - ανία (-20%) - Γερµανία (-21%) - Ισπανία (+15%) - Γαλλία (0%) - Ελλάδα (+25%) - Ιρλανδία (+13%) - Ηνωµένο Βασίλειο (-12,5%) - Πορτογαλία (+27%)

95 ΕΕ, Πρωτόκολλο Κιότο και Κλιµατικές Αλλαγές Γερµανία (ήδη έχει πετύχει -18%) αυστηρό περιβαλλοντική νοµοθεσία, ανανεώσιµες πηγές ενέργειας οικονοµική αναδιάρθρωση Αν. Γερµανίας Ηνωµένο Βασίλειο (ήδη έχει πετύχει -12%) στροφή από τον άνθρακα στο φυσικό αέριο Λουξεµβούργο (ήδη έχει πετύχει -44%) αναδιάρθρωση βιοµηχανίας σιδήρου και χάλυβα

96 ΕΕ, Πρωτόκολλο Κιότο και Κλιµατικές Αλλαγές ΗΕλλάδααποβλήθηκεαπότοΠρωτόκολλοαπό 22/04/2008 µέχρι 15/11/2008! Μηχανισµοί υλοποίησης στόχων από την ΕΕ: σύστηµα εµπορίας εκποµπών µεταξύ κρατών και των έξι ενεργοβόρων βιοµηχανικών τοµέων (παραγωγή ενέργειας, χάλυβα, τσιµεντοβιοµηχανία, γυαλί, τούβλα, χαρτοβιοµηχανία) µεταφορά τεχνολογίας και χρηµατοδότηση αναδασώσεων στις αναπτυσσόµενες χώρες 2008: µέση µείωση στην ΕΕ : - 4,7% (σε σχέση µε το 1990)

97 ΕΕ, Περιβαλλοντική Πολιτική και Περιφερειακή Ανάπτυξη Παραδείγµατα θετικών σηµείων: µερική ενσωµάτωση περιβαλλοντικής διάστασης στις επιµέρους πολιτικές χρηµατοδότηση πολλών περιβαλλοντικών έργων (πχ. βιολογικοί καθαρισµοί, διαχείριση αποβλήτων κλπ.) υποχρέωση εκπόνησης Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων περιβαλλοντική νοµοθεσία Παραδείγµατα αρνητικών σηµείων: πολλές φορές οι αρχές της αειφορίας περνούν σε δεύτερο πλάνο προς όφελος της οικονοµικής ανάπτυξης χρηµατοδότηση πολλών έργων (πχ. υποδοµές, έργα µεταφορών κλπ.) τα οποία πολλές φορές βλάπτουν το περιβάλλον

98 Ευρωπαϊκή Ένωση: Νέες Μέθοδοι και Εργαλεία για την Αειφόρο Ανάπτυξη

99 Κανονιστική Νοµοθεσία Προληπτικά εργαλεία: όρια εκποµπών στα στερεά, υγρά και αέρια απόβλητα υποχρέωση εκπόνησης ΜΠΕ Κατασταλτικά εργαλεία: «ο ρυπαίνων πληρώνει» έλεγχοι χρηµατικές ή και ποινικές κυρώσεις

100 Μειονεκτήµατα Παραδοσιακών Πολιτικών πολυπλοκότητα θεσµικού πλαισίου δυσκολία ελέγχου από τους κρατικούς φορείς κατασταλτική πολιτική και όχι προληπτική σοβαρά ατυχήµατα (πχ. Seveso)

101 Νέα Εργαλεία Περιβαλλοντικής Πολιτικής (παραδοσιακή νοµοθεσία) εθελοντικές διαπραγµατεύσεις εργαλεία προσανατολισµένα στους µηχανισµούς της αγοράς οικο-φόροι εµπορεύσιµες άδειες ρύπων οικο-ετικέτες ή οικολογικό σήµα (eco-label) συστήµατα περιβαλλοντικής διαχείρισης

102 Συστήµατα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης Πρότυπο ISO (International Organization for Standardization) Παγκόσµια αναγνώριση Λιγότερες απαιτήσεις Κανονισµός EMAS (Eco-Management and Audit Scheme) Αναγνώριση µόνο στην ΕΕ Περισσότερες απαιτήσεις, πληρέστερο

103 Σύστηµα Οικολογικής ιαχείρισης και Ελέγχου (EMAS) Το EMAS είναι από τις λύσεις που προωθήθηκαν από την ΕΕ στα πλαίσια του 5 ου Περιβαλλοντικού Προγράµµατος Ανάπτυξης που είχε ως στόχο την πρόκληση της βιώσιµης ανάπτυξης Το σύστηµα άρχισε να λειτουργεί το 1995 και αναθεωρήθηκε το 2001 Το EMAS είναι µια εθελοντική διαδικασία, και δικαίωµα συµµετοχής έχει οποιοσδήποτε οργανισµός που θέλει να βελτιώσει τη συνολική περιβαλλοντική του επίδοση. Για αυτόν το σκοπό πρέπει να υιοθετήσει µια περιβαλλοντική πολιτική που θα περιέχει δεσµεύσεις µε σκοπό τη συνεχή περιβαλλοντική βελτίωση Μέχρι σήµερα στο σύστηµα συµµετέχουν πάνω από 3000 οργανισµοί

104 Βήµατα Εφαρµογής του EMAS 1. Περιβαλλοντική Πολιτική γραπτή διακήρυξη των σκοπών και των αρχών δράσης της επιχείρησης σε περιβαλλοντικά θέµατα συµµόρφωση µε την περιβαλλοντική νοµοθεσία περιοδική επανεξέταση και ενδεχόµενη αναθεώρηση από τη διοίκηση διαθέσιµη στο κοινό

105 Βήµατα Εφαρµογής του EMAS 2. Περιβαλλοντική Ανάλυση - Σχεδιασµός εντοπισµός και καταγραφή όλων των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συνδέονται µετιςδραστηριότητεςτης επιχείρησης καταγραφή όλων των κανονισµών και των νοµοθετικών ρυθµίσεων που καλύπτουν αυτές τις δραστηριότητες

106 Βήµατα Εφαρµογής του EMAS 3. Περιβαλλοντικοί Στόχοι & Πρόγραµµα: πρόγραµµα υλοποίησης περιβαλλοντικής πολιτικής χρονοδιάγραµµα δράσης αναθεώρηση σε τακτά χρονικά διαστήµατα

107 Βήµατα Εφαρµογής του EMAS 4. Σύστηµα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης (Εφαρµογή και Λειτουργία): κατανοµήευθυνώνκαιαρµοδιοτήτων στο προσωπικό οι περιβαλλοντικές δραστηριότητες αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι των γενικών καθηµερινών δραστηριοτήτων εκπαίδευση εργαζοµένων

108 Βήµατα Εφαρµογής του EMAS 5. Περιβαλλοντικός Έλεγχος (έλεγχοι και διορθωτικές ενέργειες): περιοδική (πχ. ανά έτος) παρακολούθηση και µέτρηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων εσωτερικοί ή εξωτερικοί ελεγκτές έλεγχος γραπτών αρχείων, εξοπλισµού, συνεντεύξεις µετοπροσωπικό

109 Βήµατα Εφαρµογής του EMAS 6. Περιβαλλοντική ήλωση: Περιγραφή των δραστηριοτήτων της επιχείρησης Αξιολόγηση όλων των σηµαντικών περιβαλλοντικών θεµάτων που έχουν σχέση µετιςσυγκεκριµένες δραστηριότητες Σύνοψη των αριθµητικών δεδοµένων σχετικά µε όλεςτις περιβαλλοντικές πτυχές του Άλλους παράγοντες που αφορούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις Παρουσίαση της πολιτικής, του προγράµµατος και του συστήµατος διαχείρισης του οργανισµού για το περιβάλλον για το συγκεκριµένο χώρο δραστηριοτήτων Την ηµεροµηνία λήξης της προθεσµίας για την υποβολή της επόµενης δήλωσης Το όνοµα τουδιαπιστευµένου επιθεωρητή περιβάλλοντος

110 Βήµατα Εφαρµογής του EMAS 7. Περιβαλλοντική Επικύρωση & Καταγραφή: εξωτερική επικύρωση της περιβαλλοντικής δήλωσης και του συστήµατος διαχείρισης από διαπιστευµένο περιβαλλοντικό επιθεωρητή ο οργανισµός µετά την επικύρωση έχει δικαίωµα να χρησιµοποιήσει το περιβαλλοντικό λογότυπο του EMAS

111 Κόστος Εφαρµογής Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης Κόστος επένδυσης και υποδοµών Κόστος εξωτερικών συµβούλων (ή πρόσληψη εξειδικευµένου προσωπικού που θα κάνει την προετοιµασία Κόστος εκπαίδευσης προσωπικού Κόστος υπεύθυνου περιβαλλοντικής διαχείρισης οργανισµού (εσωτερικός επιθεωρητής) Κόστος µελέτης Κόστος δηµοσιοποίησης Μεγαλύτερο φορτίο εργασίας (εργατοώρες)

112 Οφέλη Επιχείρησης Χαµηλότερα ασφάλιστρα Μείωση λειτουργικών δαπανών λόγο καλύτερης αξιοποίησης των πόρων Θετική εικόνα στην κοινή γνώµη και τους πελάτες Αποφυγή ποινικών και αστικών συνεπειών Καλύτερη οργάνωση στο εσωτερικό της επιχείρησης Εµπιστοσύνη προς τις τοπικές αρχές και τα πιστωτικά ιδρύµατα

113 Συµπεράσµατα Τα συστήµατα περιβαλλοντικής διαχείρισης µπορούν να αποτελέσουν ένα σηµαντικό µέσο για τη βιώσιµη ανάπτυξη